POM PO PON PO PON PON POM PON Een dwarse formatie van sculpturen 24 OKTOBER MAART 2016

NL

POM’ PO PON PO PON PON POM PON Een dwarse formatie van sculpturen 24 OKTOBER 2015 – 27 MAART 2016

1

POM’ PO PON PO PON PON POM PON is het geluid van een parade, één die werken uit de Middelheim-collectie mobiliseert en hedendaagse kunstenaars optrommelt om mee te doen. Het is een ritmische ode aan de onbegrensde vrijheid die de kunsten zich kunnen aanmeten, een eindeloze Newtonpendel die de (kunst)geschiedenis gaande houdt. Liever een begin dan een einde, liever een alfabet dan een woord. Een expo die binnenkomt zonder kloppen en met de bezoeker weer mee naar buiten marcheert.

POM’ PO PON PO PON PON POM PON Een dwarse formatie van sculpturen 24 OKTOBER 2015 – 27 MAART 2016

René Magritte Curatoren Lieven Segers en Sara Weyns ontleenden de speelse titel van deze bijzondere tentoonstelling aan een werk dat de Belgische surrealist René Magritte in 1948 maakte tijdens zijn zogenaamde ‘période vache’. Een fase waarin de kunstenaar in opstand kwam tegen het verlangen naar coherentie binnen een oeuvre. Sterker nog, hij ging de inhoud banaliseren, louter ‘zonnig’ schilderen zonder verdere boodschap.

Uit de concepttekst van Pom’ po pon po pon pon pom pon, Lieven Segers en Sara Weyns

2

Piero Manzoni en Claes Oldenburg Deze tentoonstelling wil geen kunsthistorisch overzicht geven, en is niet hiërarchisch opgebouwd. Ze vertrekt van de impact van twee werken uit 1961: de sculptuur Socle du Monde, hommage aan Galileo Galilei, van de Italiaanse kunstenaar Piero Manzoni (1933 – 1963) en het literaire statement I Am For… van de Amerikaanse kunstenaar Claes Oldenburg (1929). 3

René Magritte, Pom’po pom’po pon po pon pon, 1948 © Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel – Foto: J. Geleyns – Ro scan, © Ch. Herscovici c/o SABAM Belgium 2015

© Lieven Segers

Piero Manzoni, Socle Du Monde, 1961 – © SABAM Belgium 2015

4

5

6

7

In het kasteel, op het gelijkvloers, treft u een stapel posters, afdrukken van Claes Oldenburgs statement I am for… Een tekst die de kunstenaar schreef in 1961 (in de catalogus bij de tentoonstelling Environments, Situations and Spaces in de Martha Jackson Gallery New York, mei – juni 1961) – Reprinted courtesy Claes Oldenburg I Am For … was written in 1961 for the catalogue of an exhibition at Martha Jackson Gallery called Environments, Situations, Spaces Reprinted courtesy Claes Oldenburg

I Am For … Statement by Claes Oldenburg, 1961

Exhibition statement by Lieven Segers and Sara Weyns, 2015

I am for an art that is political-erotical-mystical, that does something other than sit on its ass in a museum.I am for an art that grows up not knowing it is art at all, an art given the chance of having a starting point of zero. I am for an art that embroils itself with the everyday crap and still comes out on top. I am for an art that imitates the human, that is comic, if necessary, or violent, or whatever is necessary. I am for all art that takes its form from the lines of life itself, that twists and extends and accumulates and spits and drips, and is heavy and coarse and blunt and sweet and stupid as life itself. I am for an artist who vanishes, turning up in a white cap painting signs or hallways. I am for art that comes out of a chimney like black hair and scatters in the sky. I am for art that spills out of an old man’s purse when he is bounced off a passing fender. I am for the art out of a doggie’s mouth, falling five stories from the roof. I am for the art that a kid licks, after peeling away the wrapper. I am for an art that joggles like everyone’s knees, when the bus traverses an excavation. I am for art that is smoked like a cigarette, smells like a pair of shoes. I am for art that flaps like a flag, or helps blow noses like a handkerchief. I am for art that is put on and taken off like pants, which develops holes like socks, which is eaten like a piece of pie, or abandoned with great contempt like a piece of shit. I am for art covered with bandages. I am for art that limps and rolls and runs and jumps. I am for art that comes in a can or washes up on the shore. I am for art that coils and grunts like a wrestler. I am for art that sheds hair. I am for art you can sit on. I am for art you can pick your nose with or stub your toes on. I am for art from a pocket, from deep channels of the ear, from the edge of a knife, from the corners of the mouth, stuck in the eye or worn on the wrist. I am for art under the skirts, and the art of pinching cockroaches. I am for the art of conversation between the sidewalk and a blind man’s metal stick. I am for the art that grows in a pot, that comes down out of the skies at night, like lightning, that hides in the clouds and growls. I am for art that is flipped on and off with a switch. I am for art that unfolds like a map, that you can squeeze, like your sweetie’s arm, or kiss like a pet dog. Which expands and squeaks like an accordion, which you can spill your dinner on like an old tablecloth. I am for an art that you can hammer with, stitch with, sew with, paste with, file with. I am for an art that tells you the time of day, or where such and such a street is. I am for an art that helps old ladies across the street. I am for the art of the washing machine. I am for the art of a government check. I am for the art of last war’s raincoat. I am for the art that comes up in fogs from sewer holes in winter. I am for the art that splits when you step on a frozen puddle. I am for the worm’s art inside the apple. I am for the art of sweat that develops between crossed legs. I am for the art of neck hair and caked teacups, for the art between the tines of restaurant forks, for the odor of boiling dishwater. I am for the art of sailing on Sunday, and the art of red-and-white gasoline pumps. I am for the art of bright blue factory columns and blinking biscuit signs. I am for the art of cheap plaster and enamel. I am for the art of worn marble and smashed slate. I am for the art of rolling cobblestones and sliding sand. I am for the art of slag and black coal. I am for the art of dead birds. I am for the art of scratching in the asphalt, daubing at the walls. I am for the art of bending and kicking metal and breaking glass, and pulling at things to make them fall down. I am for the art of punching and skinned knees and saton bananas. I am for the art of kids’ smells. I am for the art of mama-babble. I am for the art of bar-babble, tooth-picking, beer-drinking, egg-salting, in-sulting. I am for the art of falling off a barstool. I am for the art of underwear and the art of taxicabs. I am for the art of ice-cream cones dropped on concrete. I am for the majestic art of dog turds, rising like cathedrals. I am for the blinking arts, lighting up the night. I am for art falling, splashing, wiggling, jumping, going on and off. I am for the art of fat truck tires and black eyes. I am for Kool art, 7UP art, Pepsi art, Sunshine art, 39 cents art, 15 cents art, Vatronol art, Dro-bomb art, Vam art, Menthol art, L&M art, Ex-lax art, Venida art, Heaven Hill art, Pamryl art, San-o-med art, Rx art, 9.99 art, Now art, New art, How art, Fire Sale art, Last Chance art, Only art, Diamond art, Tomorrow art, Franks art, Ducks art, Meat-o-rama art. I am for the art of bread wet by rain. I am for the rat’s dance between floors. I am for the art of flies walking on a slick pear in the electric light. I am for the art of soggy onions and firm green shoots. I am for the art of clicking among the nuts when the roaches come and go. I am for the brown sad art of rotting apples. I am for the art of meows and clatter of cats and for the art of their dumb electric eyes. I am for the white art of refrigerators and their muscular openings and closings. I am for the art of rust and mold. I am for the art of hearts, funeral hearts or sweetheart hearts, full of nougat. I am for the art of worn meat hooks and singing barrels of red, white, blue, and yellow meat. I am for the art of things lost or thrown away, coming home from school. I am for the art of cock-and-ball trees and flying cows and the noise of rectangles and squares. I am for the art of crayons and weak, gray pencil lead, and grainy wash and sticky oil paint, and the art of windshield wipers and the art of the finger on a cold window, on dusty steel or in the bubbles on the sides of a bathtub. I am for the art of teddy bears and guns and decapitated rabbits, exploded umbrellas, raped beds, chairs with their brown bones broken, burning trees, firecracker ends, chicken bones, pigeon bones, and boxes with men sleeping in them. I am for the art of slightly rotten funeral flowers, hung bloody rabbits and wrinkly yellow chickens, bass drums and tambourines, and plastic phonographs. I am for the art of abandoned boxes, tied like pharaohs. I am for an art of water tanks and speeding clouds and flapping shades. I am for US Government Inspected Art, Grade A art, Regular Price art, Yellow Ripe art, Extra Fancy art, Ready-to-Eat art, Best-for-Less art, Ready-to-Cook art, Fully Cleaned art, Spend Less art, Eat Better art, Ham art, pork art, chicken art, tomato art, banana art, apple art, turkey art, cake art, cookie art…

Pom’ po pon po pon pon pom pon. Pom’ po pon po pon pon pom pon. Pom’ po pon po pon pon pom pon. Pom’ po pon po pon pon pom pon. Pom’ po pon po pon pon pom pon is an open air group exhibition. Pom’ po pon po pon pon pom pon has been put together by artist Lieven Segers and Sara Weyns for the Middelheim Museum in Antwerp. Pom’ po pon po pon pon pom pon can be viewed from 24 October 2015 to 27 March 2016. Pom’ po pon po pon pon pom pon is the sound of a parade, a march, a procession, a search party. Pom’ po pon po pon pon pom pon makes use of works from the Middelheim Museum collection and invites contemporary artists to come up with new creations. Pom’ po pon po pon pon pom pon started in 1961with Piero Manzoni’s sculpture Socle du Monde and Claes Oldenburg’s statement I am for... Pom’ po pon po pon pon pom pon hears the starting shot in the impact of these two works. Pom’ po pon po pon pon pom pon does not march in one direction only: 1961 can also be 1948 or 1958 or 1895. Pom’ po pon po pon pon pom pon echoes Oldenburg’s suggestion that we should not assume that sculptures quietly sit on their asses. Pom’ po pon po pon pon pom pon exhibits all aspects of the Middelheim collection, arm in arm with temporary works by contemporary artists. Pom’ po pon po pon pon pom pon wants to show what has been moving like an endless Newton’s cradle in recent (art) history: perverse twists in and rebellious distortions of both daily life and the visual arts. Pom’ po pon po pon pon pom pon makes sure that the playful leads to a unique form and content, insisting on a re-reading of the images. Pom’ po pon po pon pon pom pon is a rhythmical ode to the unlimited freedom the arts can embrace by just looking around and drawing inspiration from everyday objects. Pom’ po pon po pon pon pom pon is a display in formation, like those you come across in a military situation, like that of migrating birds, on a sports field, at a playground and between the earth’s strata. Pom’ po pon po pon pon pom pon is the translation of our world by artists using images that are slammed back in a muted or poetical form. Pom’ po pon po pon pon pom pon is a teardrop rather than an ocean, a beginning rather than an end, a beautician rather than a designer, an impression rather than a copy, a spy rather than a witness, a dream rather than a vision, an alphabet rather than a word. Pom’ po pon po pon pon pom pon raises questions about concepts such as “sculpture” and “monumentality” and on the accompanying heroic status of the artist. Pom’ po pon po pon pon pom pon takes a long, hard look at the pedestal and at what it is that separates the work of art from its surroundings. Pom’ po pon po pon pon pom pon is a text that is an image, and images that become text. Pom’ po pon po pon pon pom pon mixes up authors and objects. Pom’ po pon po pon pon pom pon is eclectic in form. Pom’ po pon po pon pon pom pon is eclectic in content. Pom’ po pon po pon pon pom pon is not hierarchical. Pom’ po pon po pon pon pom pon is not looking to be granted absolution. Pom’ po pon po pon pon pom pon is a quest for the Holy Grail without finding it. Pom’ po pon po pon pon pom pon does find fulfilment. Pom’ po pon po pon pon pom pon turns sculptures into figures that encounter each other in a tragic or amusing way, without sorrow or gaiety. Pom’ po pon po pon pon pom pon is looking around, a necessary activity that may lead to sharp self-criticism or healthy relativity: two matters that are pleasant companions on the uncertain journey between birth and death. Pom’ po pon po pon pon pom pon does not turn the other cheek. Pom’ po pon po pon pon pom pon has friends that are a dead loss at night. Pom’ po pon po pon pon pom pon is not black or white and it’s certainly not grey. Pom’ po pon po pon pon pom pon gives emperors clothes and lets knights charge into the joust. Pom’ po pon po pon pon pom pon turns the world on its head, without being able to right it again. Pom’ po pon po pon pon pom pon is a bluff. Pom’ po pon po pon pon pom pon is the space in between and feels fucking great. Pom’ po pon po pon pon pom pon is a kingdom based on insomnia, hallucinations, false love, alcoholic magic, paranoia, conservative sex, manipulated discourse, artistic lies, old whores, uncertain futuristic expectations, underground philosophies, financial misunderstandings, Russian embrocation, sluggish violence, angry panic attacks, disturbed impressions, illiterate dwarfs, sadistic punishment, divergent stories, bizarre love affairs, and avant-garde fallacies. Pom’ po pon po pon pon pom pon is Sancho Panza without Don Quixote. Pom’ po pon po pon pon pom pon does not go to sleep and doesn’t get up in the morning. Pom’ po pon po pon pon pom pon enters without having knocked.

Pom’ po pon po pon pon pom pon … Pom’ po pon po pon pon pom pon … was written in 2015 for the equally titled exhibition at Middelheim Museum ( 24.10.2015 — 27.03.2016 )

Manzoni wilde met zijn werk de discussie openen over wat kunst precies is, dat alles kunst is, zelfs een blik ‘Artist shit’. Oldenburg schreef in 1961 in zijn manifest dat hij staat voor een kunst ‘die niet op haar kont zit in een museum, maar aansluit bij de rotzooi van alledag.’ Daarmee is meteen de toon gezet. Uiteenlopende werken uit de collectie, zonder evident verband, worden samen opgesteld met nieuw werk, speciaal voor dit opzet gemaakt door hedendaagse kunstenaars, en met enkele werken in bruikleen. Een stoet Stuk voor stuk gaat het om werken die een dwarse visie op de kunst en het leven vertolken. Het zijn soms verwrongen vertalingen van de werkelijkheid, gezien door de ogen van de kunstenaar die ze ons in een gemuteerde of poëtische vorm weer serveert. De sculpturen vinden hun oorsprong in verschillende tijdsgewrichten en hebben een zeer eclectische vormtaal. Toch is er ook een gemeenschappelijk kenmerk: het gaat telkens om een artistieke ontwrichting van een verwachtingspatroon, iets dat vaak gepaard gaat met een tegendraads en anarchistisch gevoel voor humor. Ze worden in een formatie gezet die nog het meest op een stoet, een optocht richting uitgang Nachtegalenpark lijkt. Wie voorop loopt ziet de voorkant, wie achterna loopt de B-kant van de werken.

U treft er ook een stapel posters, afdrukken van Claes Oldenburgs statement I am for… Een tekst die de kunstenaar schreef in 1961 (in de catalogus bij de tentoonstelling Environments, Situations and Spaces in de Martha Jackson Gallery New York, mei – juni 1961). Vandaag, meer dan 50 jaar later, denkt Oldenburg er nog net hetzelfde over. Hij noemt I am for… een licht satirische ode aan de mogelijkheid om alles in je (veelal stedelijke) omgeving te gebruiken als uitgangspunt voor kunst, refererend naar de kunststroming die we leerden kennen als Neo-realisme of Pop Art. Op de B-side van de poster vind je het antwoord van de curatoren van deze tentoonstelling. Je mag een exemplaar meenemen.

In het kasteel, op het gelijkvloers, het infopunt van het museum, loopt een infofilm over deze tentoonstelling met een interview tussen kunsthistoricus Johan Pas en curator Lieven Segers, diverse kunstenaars aan het woord en beelden over de opstelling.

8

9

HORTIFLORA & HET HUIS

MIDDELHEIM

Dennis Tyfus, Ultra Eczema 100, 2015 Jose Vermeersch, Man, vrouw, hond, 1982 – 1984 3 Roman Signer, Piaggio, 2013 4 Rik Wouters, Het zotte geweld, 1911 5 Isa Genzken, Fenster I, 1993 6 Jean Bernard Koeman, Het Anagram van een Jaartal, 2015 7 Michel François, Pièce à conviction (45/65-45), 2012 8 Alexander Calder, De Hond, 1958 9 Frank Koolen, M.T.T.U.P.D. (Monument for the Unknown

1

LAAN

1 2

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

3 4 5 6

8

Het Huis

Pizza Deliverer), 2015

9 10 11

Olivier Strebelle, Miss television II, 1979 Aaron Curry, Mushmind, 2013 Raymond Duchamp-Villon, Het Grote Paard, 1914 Peter Rogiers, Two reclining figures on a Calder base, 2006 Joannis Avramadis, 2 figurengroep B –“Concave & Exterior”, 1964 Jens Galschiot, Inner Beast, 1993 Vaast Colson, I’m afraid I might have lost a glove, 2015 Bernard Rosenthal, Odyssey, 1968 Franz West, Freie Form, 1998 Michel Martens, Spiegelzuil, 1981 Carl André, 74 Weathering way, 2001 Guillaume Bijl, Ein neuer erfolgreicher Tag, 2008 Jef Lambeaux, De worstelaars, 1895 Christian Jankowski, El Che, Dali Woman, Caesar, 2007 Henk Visch, Telling no lies, 1996 Isa Genzken, Fenster II, 1993 10

Hortiflora

7

12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

11

BEUKENLAAN

2

OPSTELLING OP HORTIFLORA, VAN HET MIDDELHEIMMUSEUM NAAR HET NACHTEGALENPARK

1

Dennis Tyfus, Ultra Eczema 100, 2015

connotaties. Ze zien er zelden mooi uit, in de klassieke betekenis van het woord, en leggen hun imperfecties letterlijk bloot. Toch dwingen ze door hun statige houding een zekere eerbied af. De Hond in keramiek van José Vermeersch uit 1984 is nu te zien in de expo LE BRUIT DES CHOSES in het Braempaviljoen. Het is een editie die werd gerealiseerd ter ondersteuning van de aankoop door de Middelheim Promotors van het beeld Man, vrouw en hond uit 1982 – 1984.

Nieuwe creatie

3

Sinds 1997 brengt Dennis Tyfus onder het label Ultra Eczema edities, vinylplaten, flyers, posters, boeken, permanente make-up, audiocassettes en dies meer uit. Meer dan een label in de traditionele zin van het woord is Ultra Eczema de lineaire nummering van een artistieke praktijk, de ‘fil de capiton’ die de verschillende activiteiten van Dennis Tyfus bijeenhoudt. Catalogusnummer Ultra Eczema 100, een blauw afstandsbord in pijlvorm, werd nooit uitgevoerd. Tot nu. Het bord markeert een plaats waar iets zou kunnen gebeuren. Het is een jubileumuitgave, een reden om te vieren, maar tegelijk een aansporing om door te gaan. Het pijlbord staat in de rij met andere werken, maar buiten de hekken van het museum, op de openbare weg. 2 José Vermeersch, Man, vrouw, hond, 1982 – 1984

Collectie van het Middelheimmuseum

Een man, een vrouw, een hond. In het oeuvre van José Vermeersch staan deze drie wezens steeds centraal. Vermeersch maakte voornamelijk naam met zijn sculpturen uit keramiek, die hij op een unieke wijze vervaardigde. Van de voeten vertrekkend, construeerde hij het beeld stuk voor stuk verder met dunne vlakken klei. Voor het bakken, bouwde hij een eigen oven. Eveneens een constante is de naakte weergave van de menselijke figuren — Vermeersch toont hen vrij van culturele 12

Roman Signer, Piaggio, 2013

Bruikleen, met dank aan de kunstenaar

Het werk Piaggio met video van de bijhorende performance uit 2014: Start / Take off, is een iconisch symbool uit de beeldtaal van de kunstenaar. Het Italiaanse petroleum-blauwe, driewieler-voertuig met de ratelende twee-cylindermotor werd door de kunstenaar gebruikt voor talloze performances, van zijn bijdrage aan Skulptur Projekt Munster tot zijn passage in het Zwitserse Paviljoen in Venetië. Het voorwerp behoudt alle kenmerken van een dagdagelijks object, door de kunstenaar verrijkt met een nieuwe manier van denken. De Piaggio wordt vertikaal opgesteld, alsof hij klaar is om op te stijgen. De video die Aleksandra Signer maakte, brengt een hommage aan Yuri Gagarin, en diens ‘take off’ naar de maan. 4

Rik Wouters, Het zotte geweld, 1911

Bruikleen van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen aan Middelheimmuseum sinds 1950

Dit is wellicht het meest zorgeloze en dynamische beeld dat Rik Wouters van zijn vrouw Nel, tevens zijn favoriete model, maakte. De directe aanleiding was een voorstelling van de Amerikaanse danseres Isadora Duncan. Wouters was hierdoor zo aangegrepen dat hij een beeld van een dansende figuur wou maken. Wie model zou staan, lag voor de hand. 13

De directheid en de dynamiek, maar ook de ongewone levensvreugde en de ongedwongenheid die van dit werk uitgaan, zou Wouters in geen enkel ander beeld nog evenaren en opzoeken. De spontaneïteit die uit het beeld spreekt, staat echter in contrast met de enorme fysieke inspanning die Nel moest leveren bij het langdurig poseren voor dit werk. Van Het zotte geweld, soms ook Dwaze maagd genoemd, zijn meerdere exemplaren gegoten. 5

Isa Genzken, Fenster I, 1993


Dit werk (I van II) werd gerealiseerd voor de tentoonstelling ‘Nieuwe Beelden’ in 1993. Anders dan in deze stoet, stelde Genzken de twee raamsculpturen toen op tussen het struikgewas van Middelheim-Laag, elk op een afstand van elkaar. Hun verdoken positie tussen de struiken en de (te) hoge stalen structuur die als sokkel lijkt te fungeren, maakte ze niet erg functioneel. Je keek er niet doorheen, maar ernaar op, ze kaderden de bomen en takken van de omgeving, maar eigenlijk vestigden deze Fremdkörper vooral de aandacht op zichzelf. Isa Genzkens werk stelt het spanningsveld aan de kaak tussen wat we als mensen hopen te verwezenlijken, en de realiteit van onze aanwezigheid op de wereld. In 1992 titelde ze haar tentoonstelling in de Renaissance Society aan de Universiteit van Chicago veelzeggend: Everybody needs at least one window. De ramen vertegenwoordigen het menselijk verlangen naar licht en naar — letterlijk en figuurlijk — uitzichten. Het materiaalgebruik — transparant epoxyhars dat de interne ijzeren wapening zichtbaar laat — versterkt het disfunctionele effect van deze ramen: het falen, de vermoeidheid en het onvermogen zijn de tegenhangers van ons optimisme. Het doorzichtige hars is gevoelig voor de veranderingen van het daglicht en benadrukt het kader ten opzichte van het gekaderde. 14

Jean Bernard Koeman, Het anagram van een jaartal, 2015 6

Yuri Gagarin’s distant view on the placing of Socle du Monde, for 108 minutes on the 12th of April 1961, 2015, Nieuwe creatie

Jean Bernard Koeman maakt bouwsels met menselijke eigenschappen, ensemble-achtige opstellingen vertrekkend vanuit zelfbenoemde episodes of conflicten uit de (kunst) geschiedenis. Zijn werk komt voort uit onderzoek naar bepaalde sociaal-politieke of artistieke fenomenen. Koeman hield zich voor het concipiëren van dit werk bezig met het anagram / palindroom van een jaartal; 1961, een cijfer dat perfect omkeerbaar te lezen is. De onmogelijkheid om ‘hoger’ te reiken dan de eenvoud van het meesterwerk Socle du Monde van Manzoni, inspireerde hem tot een letterlijk ‘hoger’; de vermeende observatie tijdens de orbit om de aarde door kosmonaut Yuri Gagarin, the first man in space, eveneens in 1961. In een poging poëtica te puren uit een symbiose van de kunsten ruimtevaartgeschiedenis bouwt Koeman een sculptuur als een mentaal-architecturaal ruimteschip, een tijdsmachine, een rank ruimtedier. Geheel vervaardigd uit industriële materialen als dakkoepels en watertanks, en in combinatie met een spin-achtige, ook weer bewerkte minihijskraan, is het een installatie die associaties bewerkstelligt tussen een situatie, een suggestie en een zekere schaalloosheid. Een blik op de aarde vanuit de ruimte op het geschiedkundig moment dat de Socle wordt geplaatst… een observator in een tektonisch-zwarte coating, met een wisselend blauwe of witte telescoop, verwonderd kijkend naar een beklijvend moment op een kleine planeet… Dit werk werd gerealiseerd met de steun van het Mondriaan Fonds, Toneelhuis Antwerpen en Van Bouwel Kranen.

15

Michel François, Pièce à conviction (45 / 65 – 45), 2012

Frank Koolen, M.T.T.U.P.D. (Monument To The Unknown Pizza Deliverer), 2015

Bruikleen met dank aan Xavier Hufkens Gallery

Nieuwe creatie

Het werk dat hier te zien is, maakt deel uit van een reeks ‘bewijsstukken’, die de relatie tussen oorzaak en gevolg onderzoekt. Het eenvoudigweg benoemen van een alledaags object als Pièce à conviction beïnvloedt de manier waarop het waargenomen wordt. Zo roept de gigantische band ineens de vraag naar een verborgen verleden op… Of naar de gevolgen, mocht het gevaarte opnieuw in beweging komen. Als kunstenaar zonder onmiddellijk herkenbare stijl, creëert hij een web van verschuivende verbindingen tussen zijn werken en in elk van zijn tentoonstellingen. Dat de betekenis van een sculptuur of installatie transformeert naargelang de confrontatie met ander werk of de ruimte waartoe het zich verhoudt, vormt hierbij de basis van François’ oeuvre.

M.T.T.U.P.D. (Monument To The Unknown Pizza Deliverer) is, zoals de titel al vermeld, een monument voor de onbekende pizza bezorger. Tegelijkertijd is het is een performatieve sculptuur hinkend op vele gedachten. Hoewel Koolens’ gedachten in onwillekeurige volgorde staan komt het alfabet dan goed van pas: A. Het is een ode aan de mensen die ons anoniem maar dynamisch voorzien van Italiaans gemaksvoedsel. B. Het is een spel met het letterlijke en figuurlijke gewicht van monumenten. C. Het is een referentie naar een van de uitgangspunten van de tentoonstelling namelijk Piero Manzoni’s Socle Du Monde. Een sokkel die in feite geen werk draagt maar het werk is. D. Het is een reactie op het feit dat het Middelheimmuseum geregeld verkeerd verbonden telefoontjes krijgt, bedoeld voor het ziekenhuis of aanverwanten. De mogelijkheid dat er af en toe per ongeluk pizza’s bezorgd worden is dan niet onwaarschijnlijk. E. Het is een sculptuur dat een performance nodig heeft om volledig te zijn. Het monument behoeft een specifieke interactie met een aangekondigde tegenspeler: de pizzabezorger. Dagelijks bestelt een museummedewerker een pizza die geleverd dient te worden in een gleuf in het monument. Met wat geluk bent u dan net ter plaatse. F. Het is een mooie gelegenheid om een verdwaalde pizzabezorger te aanschouwen in een mistig en koud Middelheimpark. Damp uit mond en uitlaat van zijn brommer. Zoekende blik. Wegstervend brommergeluid.

7

8

Alexander Calder, De Hond, 1958


Een veelvoud van koppen en poten en toch zien we duidelijk een hond. Sterker nog, we zien hem in meerdere houdingen en stemmingen tegelijk. De vormen, gesneden uit plaatijzer en met zware bouten verbonden zoals men dat in de scheepsbouw doet, staan met vijf poten op de grond. In 1959 – 1960 reisden Calders ‘stabiles’ — waaronder De hond — rond in een ophefmakende tentoonstelling. De term ‘stabile’ is afkomstig van de kunstenaar Jean Arp, die er het contrast met de ‘mobiles’ wou mee uitdrukken, ook een van Calders specialiteiten (en op zijn beurt bedacht door kunstenaar Marcel Duchamp). In de tentoonstelling LE BRUIT DES CHOSES in het Braempaviljoen tonen we de uitnodiging en de brochure van de expositie van Calder in de orangerie van het Middelheimmuseum (1967) samen met een originele foto van deze tentoonstelling. 16

9

17

10

Olivier Strebelle, Miss Television II, 1979


Raymond Duchamp – Villon, Het Grote Paard, 1914 12


Haar sierlijke lijnen en relaxte houding vangen uw blik. Ze is een vrouw, meer een Miss. Strebelle slaagt erin met roestvrij staal een illusie van charme op te wekken. De vloeiende lijnen in zijn verder monumentale werk deden hun intrede in de jaren ‘80. Voor zijn monumentale werken verkiest Strebelle steevast de publieke ruimte boven het museale. Op jonge leeftijd richtte hij onder meer met Pierre Alechinsky ‘Ateliers du Marais’ op, een gemeenschapshuis dat aan de basis van de Cobra-beweging lag. Zijn motto: ‘Je prends mes désirs pour des réalités’. Strebelle droomt groots én handelt er ook naar. De editie Olivier Strebelle, Miss-television uit 1980 is een ontwerpschets van Miss télévision II dat de Middelheim Promotors aankochten in 1980. Deze editie is nu te zien in de expo LE BRUIT DES CHOSES in het Braempaviljoen.

Le Grand Cheval getuigt van geloof in de vooruitgang en razend dynamisme, in vorm en idee. Met behulp van het kubisme, en met een knipoog naar het futurisme dat op dat moment furore maakte in Italië, weet Duchamp-Villon vorm en machine te versmelten met de dierlijke kracht als gemene deler. Dit werk verheerlijkt en vereert deze kracht en snelheid. De vormen beperken de ruimte en proberen ze te vangen. De gelaagde romp visualiseert snelheid. Gelaagd dus, en geslaagd. Duchamp-Villon maakte nog vijf andere exemplaren van dit beeld. Misschien omdat hij zelf een hartstochtelijk ruiter was? (Raymond Duchamp-Villon was de broer van Marcel Duchamp en van Jacques Villon.)

Peter Rogiers, Two Reclining Figures on a Calder base, 2006 13

11

Aaron Curry, Mushmind, 2013

Bruikleen, met dank aan Michael Werner Gallery, New York en Londen en Almine Rech Gallery, Brussel, Parijs en Londen

Mushmind is nooit vrijblijvend. Dit is een figuur die contradictie in zich draagt. Er tegelijk broos en breekbaar uitziet, voorzien lijkt van tranen, maar net zo goed schreeuwerig oogt in de felle kleuren. Het werk maakte deel uit van één van Curry’s meest spraakmakende projecten: de installatie van een reeks sculpturen op Lincoln Center Plaza in New York, eind 2013. Ook Mushmind werd hier voor het eerst getoond, als een onontkoombare anomalie tussen de zachte tinten eigen aan het plein. Toch roepen zijn ruimtelijke sculpturen een zekere tweedimensionaliteit op: de monochrome kleuren vlakken het geheel af en naar de zijkant toe wordt het werk als het ware samengedrukt, tot één lijn. Deze dialoog tussen twee en drie dimensies is eigen aan Curry’s visuele taal. 18


Een dynamisch beeld waarvan de sokkel, gebaseerd op het werk van Calder, duidelijk een apart deel van de sculptuur is. Voor de soms opvallende kleuren en vormen put Rogiers inspiratie uit comics, waar abrupte transformaties veel voorkomen — na een ontploffing in het laboratorium verandert de goedhartige slappeling in een ijzersterke maar gemuteerde bestrijder van het kwaad. Het menselijk lichaam wordt uitgetrokken en uitgerekt en gaat naadloos over in zijn omgeving. Anders dan in de traditionele beeldhouwkunst, hebben de beelden in dit werk geen logische, geen moraliserende of waarschuwende relatie met elkaar, maar eerder een absurdistische en bevreemdende.

19

Joannis Avramadis, 2 figurengroep B – “Concave & Exterior” , 1964 14


In Avramidis’ sculpturen manifesteert zich tegelijk een statische en sensibele stemming, een zekere afstand maar eveneens een subtiele sensualiteit en ten slotte ook de verfijndheid en duurzaamheid van zijn klassieke voorbeelden uit de Oudheid en Renaissance. De toen geldende proportionele principes vertaalt Avramidis naar een voor hem alomvattende vormentaal. Deze wordt gekenmerkt door een variatie van lange en korte cilindervormige segmenten — een opeenvolging die door de gevoelige verhouding van de delen tot het geheel menselijke gedaantes suggereert. Het veelvoud aan bijzonderheden van lichaamsvormen integreert de kunstenaar in een meer genuanceerde en geabstraheerde structuur. 15

Jens Galschiot, Inner Beast, 1993


Deze dreigende figuur in gegoten beton is een gered guerrillakunstwerk. Op 8 november 1993 doemde het — zonder voorafgaande toelating — ineens op in Antwerpen op de Groenplaats. Geen unicum, want wat bleek, de kunstenaar plaatste in twee weken tijd kopieën van het beeld in meerdere steden in Europa, waaronder Amsterdam, Barcelona, Milaan en Kopenhagen. Het beeld kwam niet alleen, er zat ook nog een verhelderende fax van Jens Galschiot bij. Hij wou met de actie de toenemende intolerantie en botheid in Europa aanklagen. Hij stelde dat we allemaal verantwoordelijk zijn voor ons ‘innerlijk beest’. De kunstenaar vroeg om het werk 14 dagen te laten staan, en daarna te aanvaarden als een geschenk aan de stad. Het toenmalige stadsbestuur liet het desondanks meteen naar het stadsmagazijn brengen. 20

Later is het (licht beschadigd) naar het Middelheimmuseum gebracht. 10 jaar later ging de kunstenaar opnieuw op zoek naar de beelden en hun lot en vroeg om het beeld opnieuw in de openbare ruimte te plaatsen. De commissie Beeld in de Stad gaf echter negatief advies, waarna het stuk een permanente plek kreeg in de Middelheimcollectie. 16 Vaast Colson, I’m Afraid I Might Have Lost A Glove, 2015

Nieuwe creatie

Een dief in de nacht, een wegspurtende figuur in het landschap. Vanuit andere hoek niets dan een scherpe lijn die je zicht doormidden snijdt. Colson eist de grenzeloze vrijheid op om zelf te bepalen wat kunst voor hem betekent. Om aan zijn drang tot creëren te voldoen zijn alle middelen en media bruikbaar. Sinds zijn opleiding als schilder heeft Vaast Colson vele andere artistieke media verkent. Eerder dan de gegeven tijd en ruimte als een beperking te zien, gaat Colson deze contextuele elementen net minutieus en maximaal aftasten en gebruiken voor de vormgeving van zijn acties. In zijn werk buigt Vaast Colson zich over het ontstaan van het beeld, de methodiek van de beeldende taal. De voorwerpen, materialen, beelden, texturen, kleuren, klanken en ruimtes waar hij gebruik van maakt, moeten het beeld dienen. Hij past beelden ineen als precieze puzzels. Voor Colson zijn beelden te vergelijken met gitaarriffs: zodra ze effect sorteren, zijn ze in orde. 17

Bernard Rosenthal, Odyssey, 1968


Het werk bestaat uit vijf cirkelvormige platen in aluminium, die nu rood geschilderd zijn, maar oorspronkelijk in het zwart geconcipieerd waren. De compositie is het logische gevolg van de evolutie die binnen het werk van Bernard 21

Rosenthal aan de gang was. In 1967 had hij reeds een reeks van grote ronde metalen schijven gemaakt. Naar aanleiding van een tentoonstelling in het Whitney Museum of American Art in New York begon hij met deze schijven composities te maken. Zo kwam ook dit werk in de collectie van het Middelheimmuseum tot stand. (Er bestaat ook een bronzen maquette van met schijven in rood geschilderd brons van 20 cm doorsnede.) 18

Franz West, Freie Form, 1998


Als instinctieve reactie op het actionisme en de performances van de jaren ‘60 en ’70, waarvan hij de fysieke beproeving en existentiële intensiteit verwierp, maakte Franz West imposant en energiek maar onbevangen en luchtig werk. Een sterke affiniteit met het absurde en het afstotelijke, en de tegenstrijdige aantrekkingskracht ervan, vormde de voedingsbodem voor zijn collages, schilderijen, sculpturen, … West realiseerde Freie Form voor zijn solotentoonstelling in Middelheimmuseum in 1998, waarna het werk onderdeel van de collectie werd. Deze grillige sculptuur van gelaste staalplaten verbergt geen hoogdravende symboliek, maar legt de nadruk op wat duidelijk zichtbaar is. Zo valt de bruine kleur meteen op — een tint die zelden voorkomt bij constructies in de publieke ruimte en die de kunstenaar bijgevolg met intimiteit associeert. Vormelijk vermijdt Freie Form enige standaardisering, wat een ludiek antwoord is op de uitgekiende sculpturen van Richard Serra. De onvolmaaktheid toont een zekere speelsheid, nonchalance en kwetsbaarheid én een grote portie zelfrelativering. Het werk van West lijkt niets te willen bewijzen, noch aan zichzelf, noch aan de buitenwereld.

22

19

Michel Martens, Spiegelzuil, 1981


Door gebruik te maken van spiegelglas in zijn sculpturen, creëert Michel Martens een spel tussen sculptuur en omgeving. Omdat de Spiegelzuil langs alle zijden de omgeving weerkaatst, gaat hij op in zijn natuurlijke ‘milieu’ waardoor er een zekere begripsverwarring ontstaat tussen de begrippen ‘sculptuur’ en ‘spiegel’. Dit werk werd gecreëerd ter gelegenheid van de 16de Biënnale en is een uniek stuk. Er is ook een ontwerptekening in onze collectie. 20

Carl André, 74 Weathering Way, 2001


Een metalen loper die transformeert door slijtage. Carl Andre, een exponent van de Minimal Art, creëert hierdoor een wisselwerking: de sculptuur maakt deel uit van de ruimte en de ruimte op zijn beurt van de sculptuur. Bovendien wordt het ‘normale’ kijken verstoord door het feit dat het werk op de grond ligt. Men kan niet alleen naar het werk kijken, men mag er ook overheen lopen. Het kunstwerk wordt zo lijfelijk ervaren. Deze metalen loper bestaat uit vierenzeventig identieke stalen platen. Door de constante slijtage die optreedt door inwerking van vocht en door het betreden van het werk (wat door de kunstenaar aangemoedigd wordt), beginnen de verschillen echter zichtbaar te worden. In de tentoonstelling LE BRUIT DES CHOSES in het Braempaviljoen tonen we een handgeschreven postkaartje uit 2000 met een openhartig, enthousiast bedankje van kunstenaar Carl Andre aan voormalig directeur Menno Meewis om weer met de Flemish people from Belgium te mogen werken, samen met een ontwerp voor de flyer of affiche van zijn nakende expositie en foto’s van zijn werk 74 Weathering Way. 23

Guillaume Bijl, Ein neuer erfolgreicher Tag, 2008 21

Bruikleen met dank aan Guy Pieters Gallery

Een verrassend schouwspel. Een man viert op een wel erg uitbundige manier ‘opnieuw een succesvolle dag’. Binnen de opstelling gaat het werk vormelijk een directe dialoog aan met onder andere De Worstelaars van Jef Lambeaux, of de Reclining Figures on a Calder Base van Peter Rogiers. Elk op hun manier verbeelden de sculpturen een onverwachte of een dwarse verandering die ook een bevrijding inhoudt: een losmaken van conventies, zowel binnen de kunst als in het leven. Bijl ondermijnt de realiteit met de tragikomische weergave ervan, en stelt situaties samen die tegelijk onthecht én herkenbaar zijn. Zo levert hij als het ware voorschriften voor een nieuwe lezing van de realiteit, en beïnvloedt hij op een subtiele manier onze verwachtingspatronen. In de tentoonstelling LE BRUIT DES CHOSES in het Braempaviljoen tonen we van de Romeinse straat in de Middelheimmuseumcollectie een foto van de kunstenaar in 1994 op de opening van zijn tentoonstelling in het museum met toenmalig burgemeester Bob Cools. Bijl zette met deze installatie de bezoeker op het verkeerde been. In een afgelegen, wat vergeten deel van het Middelheimpark legde hij een Romeinse straat bloot. Op vraag van de Middelheim Promotors, bracht Bijl in 1994 de editie Fragment of a ‘Roman Street’ uit op 1200 exemplaren. 22

Jef Lambeaux, De worstelaars, 1895

Bruikleen van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen aan Middelheimmuseum sinds 1950

leidde. Zo werd het marmeren reliëf ‘De menselijke driften’, te zien in een daarvoor door Victor Horta gebouwd paviljoen in het Brusselse Jubelpark, al na enkele dagen afgeschermd voor het publiek. Ondanks de controverse rond zijn persoon en werk, kreeg Lambeaux regelmatig opdrachten voor sculpturen in de openbare ruimte. Zo is ook de befaamde Brabo-fontein op de Grote Markt van Antwerpen van zijn hand. 23 Christian Jankowski, El Che, Dali Woman, Caesar, 2007

Bruikleen met dank aan de kunstenaar en Lisson Gallery, Londen

Barcelona’s populaire wandelboulevard, Las Ramblas, is afgeboord met straatkunstenaars die bronzen beelden imiteren. Van top tot teen bedekt met verf poseren ze voor het entertainment en het wisselgeld van de toeristen. Uit de talloze mogelijkheden selecteerde de Duitse kunstenaar Christian Jonkowski drie voorbeelden: Che Guevara, Julius Caesar en de vrouwenfiguur uit Dali’s Antropomorf ladenkabinet. Van deze drie straatartiesten liet de kunstenaar bronzen afgietsels maken, inclusief de simpele kistjes waar ze op poseerden. Hij stelde de werken tentoon op dezelfde plek als waar hij de straatartiesten had aangetroffen. Later werden de stukken tentoongesteld op andere plaatsen: parken, galeries en musea. Door een leven te gaan leiden als ‘officiële kunstwerken’, kregen de werken een andere lading en betekenis. Want wie kan nog onderscheiden of een sculptuur die eruitziet als Che Guevara, een monument is voor de revolutionair of voor een (anonieme) straatkunstenaar? 24

Henk Visch, Telling No Lies, 1996


Lambeaux worstelaars zijn indrukwekkend energiek. Gevechten en vrijpartijen zijn dan ook het handelsmerk van de excentrieke 19de eeuwse kunstenaar, wat soms tot incidenten

Het werk lijkt op iets dat gegroeid is en heel natuurlijk in het park staat, toch is het een object dat gemaakt is, een

24

25

bepaalde opbouw heeft. De titel verwijst net zo goed naar hoe het beeld in elkaar is gezet, als naar de geconstrueerde moraliteit die ons weerhoudt te liegen. Een haast amorf object, sokkel en beeld tegelijk, stam en zwam of kelk. We kunnen lang zoeken naar een referentiekader voor dit beeld, maar misschien moeten we het houden op een gestold moment in een grillig denkproces. Telling No Lies werd gerealiseerd voor Visch’ tentoonstelling ‘In het park’ in 1996 hier in het Middelheimmuseum. Zich goed bewust van de beladen context van dit monumentale bronzen beeld, ontwerpt Henk Visch een dubbelzinnige vorm die zich verhoudt tot de andere beelden en tot het park. De werken van Visch zijn tijdelijke bakens in een landschap van herkenning en verwondering. In de tentoonstelling LE BRUIT DES CHOSES in het Braempaviljoen tonen we van Henk Visch zijn Boomversiering. Dit werk komt uit de solo-tentoonstelling die de kunstenaar had in 1996 en sindsdien hebben de Middelheim Promotors al een aantal edities gerealiseerd met de kunstenaar. In analogie van deze tentoonstelling LE BRUIT DES CHOSES presenteren de Middelheim Promotors hun jubileumboek. Kati Heck en Henk Visch werden gevraagd om een speciale wikkel te maken voor deze publicatie. Wandelend op stenen is een ode aan een oneindig stenen landschap waarbij ‘steen’ verwijst naar het basismateriaal van de beeldhouwkunst. In dit stenen landschap zitten volgens Henk Visch de beeldhouwwerken al vervat, het is de kunstenaar die ze eruit bevrijdt.

26

25

Isa Genzken, Fenster II, 1993


Dit werk behoort tot het sculpturen-ensemble Fenster I en II, waarvan het eerste aan het begin van de expositie werd opgesteld. In plaats van een middel tot doorkijk worden deze ‘vensters’ veeleer een vorm op zich. Architectuur als inspiratiebron is een constante in haar werk van de jaren 1980 en 1990. Dit leidt tot architecturale vormen en ordeningsprincipes, maar ook tot integratie van kunst in nieuwe gebouwen, ondermeer in samenwerking met het Belgische architectenduo Paul Robbrecht en Hilde Daem.

27

PUBLIEKSAANBOD INTROFILM In de hal van het kasteel, NL/ENG, ook te bekijken op de museumsite en op het videokanaal ARTtube.be GRATIS RONDLEIDINGEN Zonder reservatie, in NL Voor volwassenen en voor gezinnen met kinderen van 6 tot 12 jaar. Op zondagnamiddag (2de zondag van de maand): 8 november, 13 december 2015, 10 januari, 14 februari en 13 maart 2016, 14 – 16 uur. RONDLEIDINGEN EN/OF CREATIEVE ATELIERS OP AANVRAAG VOOR GROEPEN (VOLWASSENEN, JONGEREN, KINDEREN) In NL, FR, ENG, D, SP, IT, € 75 voor een rondleiding van twee uur, 15 pers. per gids, max. 4 gidsen tegelijk. € 85 voor een atelier van twee uur, 15 pers. per gids, max. 3 gidsen tegelijk. Reservatie: VISIT/Antwerpen Toerisme en Congres T 03 232 01 03 E [email protected]

28

COLOFON

INDIVIDUEEL AANBOD KROKUSATELIERS VOOR KINDEREN WORKSHOPS VOOR VOLWASSENEN Info Cultuur Wisselstraat 12 (hoek Grote Markt) 2000 Antwerpen Open di – za van 11 – 17.45 uur (gesloten op zo, ma & feestdagen). T 03 338 95 85 E [email protected]

POM’ PO PON PO PON PON POM PON · Curatoren: Lieven Segers en Sara Weyns · Copyrights en courtesy: de kunstenaars en de bruikleengevers, Michael Werner Gallery, Almine Rech Gallery, Lisson Gallery, Guy Pieters Gallery, Xavier Hufkens Gallery, Roman Signer, Studio Oldenburg, Collectie van het Middelheimmuseum · Foto’s: Christian Jankowski: courtesy, the artist & Lisson Gallery; courtesy, Guillaume Bijl & Guy Pieters Gallery; beeldarchief Middelheimmuseum; Piero Manzoni: courtesy, Pedersen & Pedersen en HEART - Herning Museum of Contemporary Art; courtesy Jean Bernard Koeman; courtesy Vaast Colson

RESERVERINGEN Wij vragen je om ten laatste drie weken op voorhand te reserveren en 10 dagen vóór de activiteit te betalen. Annulaties zijn kosteloos tot 10 dagen vóór de bezoekdatum. Onze begeleiders wachten je steeds op aan het onthaal in het kasteel op Middelheim-Hoog.

Met speciale dank aan al de deelnemende kunstenaars, de bruikleengevers, Etoile Mecanique, Björn Scherlippens en iedereen die aan deze tentoonstelling meewerkte.

29

PRAKTISCHE INFO Middelheimmuseum Middelheimlaan 61 2020 Antwerpen T 03 288 33 60 F 03 288 33 99 E [email protected] www.middelheimmuseum.be Dienst publiekswerking T 03 288 33 79 of 03 288 33 76 E greet.stappaerts@ stad.antwerpen.be of [email protected] TOEGANKELIJKHEID gratis gebruik van rolstoel en elektrisch wagentje na reservering OPENINGSUREN Oktober – maart: 10 – 17 uur, Bezoekers worden tot een half uur voor sluitingstijd toegelaten. Wij vragen om het park tijdig te verlaten: de poorten sluiten stipt! Gesloten op maandag

MIKA MUSEUMCAFE E [email protected] www.mi-ka.be DOCUMENTATIECENTRUM Het documentatiecentrum is open op afspraak. Gratis op vertoon van identiteitskaart. T 03 288 33 64 of E middelheimmuseum_ [email protected]

Braempaviljoen LE BRUIT DES CHOSES Middelheim–Hoog

WIFI Gratis WIFI in het kasteel. VOLG ONS VIA facebook www.facebook.com/ middelheimmuseum twitter twitter@middelheim Instagram www.instagram.com/ middelheimmuseum

Kasteel

i MIDDELHEIML

TEKSTREDACTIE Chris van Camp in opdracht van de dienst publiekswerking

AAN

i

PRIJS Gratis

MUSEUMSHOP Wil je graag een aandenken aan je bezoek, of iemand verrassen met een leuk cadeau? In onze shop vind je kunstpublicaties, wenskaarten en leuke gadgets. 30

POM’ PO PON PO PON PON POM PON Hortiflora

Wens je in de toekomst digitaal op de hoogte gehouden te worden, laat het ons weten via: [email protected]

Middelheim–Laag

31

BEUKENLAAN

Het Huis

EXTRA Te verkrijgen aan het onthaal in het kasteel: · Audioguide NL/E/F/D €3 (gratis op vertoon van NMBS treinticket) · Gratis plattegrond van het park

V.U. Sara Weyns, Middelheimmuseum, Middelheimlaan 61, 2020 Antwerpen Het Middelheimmuseum geniet de steun van de Middelheim Promotors en Ackermans & van Haaren, BASF, BNP Paribas Fortis, CMB, Cordeel, Delen Private Bank, Deloitte Services & Investments, DEME, EY, Grant Thornton, HUBO België, inno.com, Koning Boudewijnstichting, Laurius, Leasinvest Real Estate, Sip-Well, Vanbreda Risk & Benefits

H

art

www.middelheimmuseum.be

03 288 33 60

POM PO PON PO PON PON POM PON Een dwarse formatie van sculpturen 24 OKTOBER MAART 2016

Recommend Documents