Poesía de amor y libertad Gedichten van liefde en vrijheid
Eerste druk, 2014 © 2014 Homero Rivera Coverbeeld: Homero Rivera Corrector Nederlandse vertaling: Gerhard Binkhorst isbn: nur:
9789048431922 306
Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur en uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor de directe of indirecte gevolgen hiervan. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd, waaronder begrepen het reproduceren door middel van druk, offset, fotokopie of microfilm of in enige digitale, elektronische, optische of andere vorm of (en dit geldt zonodig in aanvulling op het auteursrecht) het reproduceren (i) ten behoeve van een onderneming, organisatie of instelling of (ii) voor eigen oefening, studie of gebruik welk(e) niet strikt privé van aard is.
Poesía de amor y libertad Gedichten van liefde en vrijheid Homero Rivera
Versos de dos Orillas Un libro de poesía define – con todos los contornos conscientes y subconscientes – no solo al que escribe uno a uno sus versos, sino que descubre las experiencias de grupos que se unen a la historia cultural de un país.Tal es el caso de Poesía de amor y libertad de Homero Rivera. Un libro que se ha estructurado, por su contenido temático, en tres secciones: “Poesía para niños”, “Poemas de amor” y “Entorno Social”. Telón de espera. Homero Rivera es un poeta peruano que se ubicaría en la Generación del 60. Una generación que buscó su destino histórico en la acción política o en la labor cultural. Homero recuerda estos famosos años juveniles en un texto titulado “Carta. María de mis recuerdos”. Allí descubrimos una historia paradigmática: Homero con otros jóvenes actores que respondían a los nombres de Alejandro Elliot, Victor Galindo, Roberto Ríos, las actrices Sara Joffré, Aurora Colina, y en la parte administrativa Paca Raggio, formaron el grupo Homero, teatro de grillos, que por su continua actividad durante más de una década, en la presentación de obras para niños, conquistó un lugar destacadísimo en la historia del teatro peruano, Homero, teatro de grillos inicia su vida artística el 23 de diciembre de 1963. Telón de risas de niños. Homero ha reunido sus hermosos poemas en este libro, cronológicamente, desde 1977 hasta el 2011. Y lo interesante es que, formalmente, utiliza el verso libre, la prosa poética, y lo que me atrevo a llamar “crónicapoema”, considero, además, que la unión de estos dos generos es realmente un acierto estilístico. Acerquémonos a los textos. La sección”Poesía para niños”se inicia con la descripción de la infancia del propio poeta. Su padre era un juez itinerante que le enseñó el placer de viajar. Así el niño Homero desde su Arequipa natal conoció la majestuosa Cordillera de los Andes, se extasió contemplando la serenidad inmensa del Lago Titicaca, y, finalmente escuchó sorprendido el bullicio urbano de la ciudad de Lima que despertaba a la modernidad. Su padre, juez; su madre mujer admirable, moldearon la individualidad del poeta Homero Rivera, quien es generoso con los desamparados, goza con los viajes, y posee el don de enseñar. La infan13
cia es hermosa, nos afirma el poeta en sus versos, porque tiene todas las cartas del futuro, los juguetes son pequeños universos y los objetos cotidianos, como la bicicleta, viven a través de nuestras acciones y nos sirven, inclusive de adultos, para reflexionar sobre el paso del tiempo y sus consecuencias. Coloca Homero Rivera, al termino de sus poemas, la fecha en que fueron escritos, lo que permite ubicarlos en el tiempo real. La sección “Poemas de amor” la podemos dividir en dos estancias. La primera consta de seis poemas (que abarcan los años 1977 al 1979), cuyo contenido se nutre de la sublimación del ser amado, y así el fulgor de las estrellas, la belleza melancólica de los atardeceres, la luna silenciosa que guarda secretos, y otros mil elementos de la naturaleza son las metáforas que señalan el camino de una pasión que no termina en el tiempo. Estimo que son textos que pertenecen a una juventud prolongada, que encuentra su climax estético en el poema “arbolito, arbolito”, fechado en Segovia, en 1978. Años más tarde, el amor es una eclosión madura, plena de responsabilidad, y con supremo deseo de estar siempre con el ser amado. Por esta razón el yo poético sufre la nostalgia de la ausencia en el poema “Te amo demasiado” dedicado a Carla. La sección “Entorno social” nos ofrece la proyección del yo poético en y para la historia y sus circunstancias. Nos emocionamos con los versos que celebran la figura del colibrí1 en la pampa milenaria de Nazca; escuchamos las notas del yaraví2 que recuerda los amores del héroe y la doncella3 de Arequipa, y nos estremecemos cuando leemos que las piedras de los Andes “como un río caudaloso,/como fuego de volcanes,/es el ansia de la lucha por justicia de mi pueblo”. Digo, Homero Rivera vive en la ciudad de Utrecht, Holanda, desde hace más de tres décadas. Además de sus viajes por diversos países europeos, Utrecht es su mirador para contemplar los problemas que agobian 1 Colibrí: en la costa sur la cultura Nazca diseñó animales gigantescos que solo se pueden apreciar de altura. 2 Yaraví: canción melancólica de los Andes, típica de Arequipa. 3 El héroe fue Mariano Melgar y su doncella fue Silvia.
14
nuestra civilización y su futuro, por ello denuncia las situaciones de muerte que provocaron las centrales nucleares de Chernobyl y Fukushima. Y, por cierto, sus “cronicaspoemas” son sabrosas porque atesoran recuerdos y leyendas del viejo mundo y de la Lima de los años 60. Homero Rivera es un poeta optimista de su destino, dice: “seguiré como el río haciéndo ruido, como el mar bañando playas, /como el fruto deleitando y como flores de colores infinitos/mis palabras serán cantos”. Te felicito, Homero, amigo, por tus versos y tu vida dedicada a la cultura, aquí en el Perú y en Europa. Telón de aplausos. Manuel Velázquez Rojas
15
A través del tiempo A través del tiempo tu imagen me ilumina. Desde muy pequeño tu fuiste mi guía, y aprendí contigo a querer lo nuestro. Por los caminos del Ande te ví generoso hacer justicia. Y siempre pensaba, seguiré tus pasos. Por los caminos del Ande tu bondad mostraste y siempre recuerdo tu recta conducta. Cuando fuí creciéndo tu fuiste mi guía, y aprendí contigo a querer lo nuestro. Hoy que he recorrido por muchos caminos, observo orgulloso que sigo tus pasos; que nos diste siempre cosas muy hermosas, que solo se aprecian al pasar los años. Y que no hay riquezas por grandes que sean, que puedan cambiarse por lo que nos diste. A través del tiempo tu imagen me ilumina. Lima 21. 3. 1977
24
Cuando fuí pequeño Cuando fuí pequeño mi padre me dijo : Homero, tengo un cuento para ti, es de Holanda el pequeño país en el norte de Europa; y para mi eso fué muy lejos. Mi padre me contó la historia del niño que un cierto día salvó a Amsterdam. En un dique comenzó a salir agua de un agujero. El niño se dió cuenta que podía prevenir una desgracia, y cerró el agujero con su dedo. El resto de la historia no me acuerdo. Ahora estoy en Holanda y todo es como un cuento para mi. Amsterdam 21. 9. 1977
25
Verzen van twee oevers Een gedichtenboek beschrijft – met alle bewuste en onbewuste tekenen – niet alleen diegene die één op één gedichten schrijft, maar het onthult ook de ervaringen van groepen die verbonden worden door de culturele historie van een land. Dit is het geval in Gedichten over liefde en vrijheid van Homero Rivera. Een boek dat thematisch is ingedeeld in drie delen: “Poëzie voor kinderen”, “Gedichten van liefde” en “Sociale omgeving”. Het coulissegordijn wacht. Homero Rivera is een Peruaanse dichter van de generatie uit de jaren ‘60, een generatie die zijn historische bestemming zocht in politieke actie of in cultureel werk. Homero haalt de herinneringen aan deze fameuze jeugdjaren op in een brief getiteld “Maria uit mijn herinneringen”. Daar ontdekken we een paradigmatische geschiedenis: Homero richtte met andere jonge acteurs zoals Alejandro Elliot, Victor Galindo, Roberto Ríos, de actrices Sara Joffré, Aurora Colina en Paca Raggio die de administratie deed, de toneelgroep ‘Homero, het krekeltheater’ op, dat meer dan een decennium actief was, toneelstukken voor kinderen opvoerde en daarmee een belangrijke plaats in de geschiedenis van het Peruaanse theater innam. ‘Homero, het krekeltheater’ begon zijn artistieke leven 23 december 1963. Lachende kinderen in de coulissen. Homero heeft zijn mooie gedichten chronologisch bij elkaar gezet in dit boek, vanaf 1977 tot 2011. In formele zin is het interessante dat hij het vrije vers gebruikt, poëtisch proza dat ik een “kroniek- gedicht” durf te noemen. Het samengaan van deze twee genres is stilistisch erg geslaagd. Laten we verder inzoomen op de teksten. Het gedeelte “Gedichten voor kinderen” begint met de beschrijving van de eigen jeugd van de dichter. Zijn vader was een rondtrekkende rechter die hem de vreugde van het reizen meegaf. Zo leerde het kind Homero vanaf zijn geboorte in Arequipa de majestueuze Andes kennen, werd hij betoverd door de aanblik van de enorme rust van het Titicacameer, en, uiteindelijk werd hij verrast door de stedelijke drukte van de stad Lima die ontwaakte in de moderne tijd. Zijn vader, rechter; zijn moeder een bewonderenswaardige vrouw, vormden de individualiteit van 105
de dichter Homero Rivera, die vrijgevig is voor de armen, houdt van reizen en de gave heeft te onderwijzen. De kindertijd is mooi, verzekert de dichter ons in zijn verzen, omdat hij alle goede kaarten voor de toekomst heeft; speelgoed vormt een kleine wereld op zich en alledaagse voorwerpen zoals de fiets komen door ons eigen handelen tot leven en laten ons, volwassenen incluis, nadenken over het verstrijken van de tijd en de gevolgen daarvan. Homero Rivera dateert zijn gedichten als bewijsmateriaal voor de tijd waarin het plaatsvond. Het gedeelte “Gedichten van liefde” kunnen we verdelen in twee stadia. Het eerste stadium bestaat uit zes gedichten (die de periode van 1977 tot 1979 bestrijken). De inhoud gebaseerd is op het ultieme liefdesgevoel van liefde, en daarmee op de helderheid van de sterren, de schone melancholie in zonsondergangen, de stilte van de maan die geheimen bewaart en talloze andere natuurverschijnselen, metaforen die de weg wijzen naar een passie die oneindig lijkt te zijn. Ik geloof dat dit teksten zijn die behoren bij een langdurige jeugd, die hun esthetische hoogtepunt bereiken in het gedicht “Boompje boompje”, gedateerd in 1978 in Segovia. Jaren later komt de liefde tot volledige wasdom en volheid, met als hoogtepunt het verlangen om altijd met de geliefde samen te zijn. Om deze reden lijdt de dichter aan de nostalgie van de afwezigheid in het gedicht “Ik hou verschrikkelijk veel van je” opgedragen aan Carla. Het gedeelte “Sociale omgeving” biedt ons de blik van de dichter op geschiedenis en de omstandigheden. We verheugen ons over de verzen waarin de verschijning van de kolibrie42 bezongen wordt in de duizendjarige pampa in Nazca; we beluisteren de noten van de Yaraví43 die herinnert aan de liefde van Mariano en Silvia44 in Arequipa, en we huiveren als we lezen dat de stenen van de Andes zijn “als een machtige rivier, als lava van de vulkanen, de wens van de strijd voor gerech42 Kolibrie – aan de zuidkust van Peru werden door de Nazca’s eeuwen geleden gigantische dieren ontworpen, die alleen hoog uit de lucht te zien zijn 43 Yaraví – muziek van de Andes, melancholisch lied kenmerkend voor Arequipa. 44 Mariano Melgar, dichter uit Arequipa en zijn muze Silvia
106
tigheid voor mijn volk”. Ik bedoel, Homero Rivera leeft al meer dan dertig jaar in de stad Utrecht. Naast zijn reizen naar verschillende landen blikt hij vanuit Utrecht naar de problemen die onze beschaving en onze toekomst teisteren: zo stelt hij de levensgevaarlijke situaties aan de kaak die veroorzaakt zijn door de kerncentrales van Tsjernobyl en Fukushima. En, zeker, zijn “kroniek gedichten” zijn mooi omdat het dierbare herinneringen en legendes zijn van de oude wereld en van het Lima van de jaren ‘60. Homero Rivera is een dichter die optimistisch is over zijn lot, hij zegt: “Ik zal mijn weg vervolgen zoals een rivier geluid maakt, zoals de zee aan het strand aanspoelt, zoals het verrukkelijke fruit en zoals bloemen in oneindig veel kleuren, mijn woorden zijn gezang”. Ik feliciteer je, Homero, vriend, met je gedichten en je leven in het teken van cultuur, hier in Peru en in Europa. Coulissegordijn van applaus. Manuel Velázquez Rojas
107
Door de tijd Door de tijd verlicht jouw voorbeeld mij. Van jongs af aan was jij mijn gids. En via jou leerde ik te houden van wat van ons is. Op de wegen van de Andes zag ik je gul recht spreken. En ik dacht altijd, ik zal in je voetspoor volgen. Op de wegen van de Andes toonde jij je goedheid. En ik zal altijd denken aan je rechtschapen gedrag. Toen ik ouder werd, was jij mijn gids. En van jou leerde ik te houden van wat van ons is. Nu ik vele wegen heb afgelegd, Zie ik trots dat ik in jouw voetsporen volg; Jij zei ons altijd mooie dingen die pas met het verstrijken van de jaren worden gewaardeerd. Er is geen rijkdom, hoe groot ook, die geruild kan worden voor wat jij ons gaf. Door de tijd verlicht jouw voorbeeld mij. Lima 21. 3. 1977
116
Toen ik klein was Toen ik klein was zei mijn vader tegen mij: Homero, ik heb een verhaal voor je, het is uit Holland het kleine land in het noorden van Europa; en voor mij was dat heel ver. Mijn vader vertelde me het sprookje over het kind dat op een zekere dag Amsterdam redde. Er was een gat in de dijk en het water begon eruit te komen. Het kind wist dat het een ramp voor zijn land kon veroorzaken, en hij stopte het gat met zijn vinger dicht. De rest van het sprookje herinner ik mij niet. Nu ben ik in Nederland en alles is als een sprookje voor mij. Amsterdam 21. 9. 1977
117
