Sacrament van de liefde

Sacr ament van de liefde  POSTSYNODALE  APOSTOLISCHE AANSPORING 

SACRAMENTUM CARITATIS  VAN DE HEILIGE VADER 

BENEDICTUS XVI  AAN DE BISSCHOPPEN, DE PRIESTERS,  DE GODGEWIJDE PERSONEN  EN AAN DE LEKENGELOVIGEN,  OVER DE EUCHARISTIE,  BRON EN HOOGTEPUNT VAN HET LEVEN  EN DE ZENDING VAN DE KERK

2

INLEIDING  1.  Als  Sacrament  van  de  liefde 1  is  de  Allerheiligste  Eucha­  ristie de zelfgave van Jezus Christus, die ons daarin de onein­  dige  liefde  openbaart  van God  voor  iedere  mens. In  dit  won­  derbaar  Sacrament  openbaart  zich  die  "grotere  liefde",  die  iemand  ertoe  drijft  "zijn  leven  te  geven  voor  zijn  vrienden"  (Joh.  15,  13).  Jezus  heeft  hen  inderdaad "tot  het  uiterste  toe"  (Joh. 13, 1) liefgehad. Met  deze uitdrukking leidt  de  Evange­  list  het  gebaar  in  van  eindeloze  nederigheid  dat  Hij  stelde:  voordat Hij voor ons  ging sterven aan het  kruis  en nadat zich  met  een handdoek de lenden had omgord, waste Hij zijn leer­  lingen de voeten. Op dezelfde manier gaat Jezus in het Sacra­  ment door met ons lief te hebben "tot het uiterste toe", tot aan  de  gave  van  zijn  Lichaam  en  zijn  Bloed.  Wat  een  verbazing  moet het hart van de Apostelen hebben aangegrepen ten over­  staan  van  deze  gebaren  en  woorden  van  de  Heer  tijdens  dat  Avondmaal!  Wat  een  verwondering  moet  het  eucharistisch  Mysterie ook in ons hart wekken! 

Het voedsel van de waarheid  2.  In  het  Sacrament  van  het  altaar,  komt  de  Heer  de  mens  tegemoet, die geschapen is naar het beeld en de gelijkenis van  God (Vgl. Gen. 1, 27), en maakt Hij zich tot zijn tochtgenoot.  In  dit  Sacrament  maakt  de  Heer  zich  inderdaad  voedsel  voor  de mens  die  hongert  naar waarheid  en  vrijheid. Omdat  alleen  de waarheid ons vrij kan maken (vgl. Joh. 8, 36), maakt Chris­  tus  zich  voor  ons  tot  voedsel  van  waarheid.  Met  een  scherp  besef van de menselijke werkelijkheid heeft de heilige Augus­  tinus  duidelijk  gemaakt  hoe  de  mens  spontaan  en  niet  uit  dwang in  beweging  komt,  wanneer  hij zich  in relatie  bevindt  met wat hem aantrekt en in hem verlangen wekt. Zich vervol­  1 

Vgl. H. Thomas van Aquino, Summa Theologiae III, q. 73, a. 3.

3 

gens  afvragend  wat  uiteindelijk  de  mens  in  zijn  binnenste  in  beweging zet, roept de heilige Bisschop uit: "Waar verlangt de  ziel  vuriger  naar  dan  naar  de  waarheid?" 2  Inderdaad  draagt  elke  mens  in  zich  een  niet  te  onderdrukken  verlangen  naar  uiteindelijke en definitieve waarheid. Om deze reden wendt de  Heer Jezus, die "weg, waarheid en leven" is (Joh. 14, 6), zich  tot  het  verlangende  hart  van  de  mens,  die  zich  voelt  als  een  pelgrim die dorst heeft, tot  het hart dat verzucht naar de bron  van  het  water,  tot  het  hart  dat  bedelt  om  de  Waarheid.  Jezus  Christus  is  inderdaad de  Persoon  geworden  Waarheid,  die  de  wereld naar zich toe trekt. "Jezus is de poolster voor de mense­  lijke  vrijheid:  zonder  Hem  verliest  zij  haar  oriëntatie,  want  zonder de kennis van de waarheid ontaardt de vrijheid, isoleert  zij  zich  en  reduceert  zij  zich  tot  loutere  willekeur.  Met  Hem  hervindt de vrijheid zich". 3  In het Sacrament van de Eucharis­  tie  laat  Jezus  ons  in  het  bijzonder  de  waarheid  van  de  liefde  zien, die het  wezen zelf is  van God. Het is deze evangelische  waarheid die elke mens en alle mensen aangaat. Hierom zet de  Kerk,  die  haar  vitale  centrum  vindt  in  de  Eucharistie,  zich  onophoudelijk in om aan allen te pas en te onpas (vgl. 2 Tim.  4,  2)  te  verkondigen  dat  God  liefde  is. 4  Juist  omdat  Christus  zich voor ons tot voedsel van Waarheid heeft gemaakt, richt de  Kerk  zich  tot  de  mens  en  nodigt  hem  uit  in  vrijheid  de  gave  van God te ontvangen. 

2 

H.  Augustinus,  In  Iohannis  Evangelium  Tractatus,  26.5:  PL  35,  1609.  3  Benedictus  XVI,  Toespraak  tot  de  deelnemers  aan  de  Plenaire  Vergadering  van  de  Congregatie  voor  de  Geloofsleer   (10  februari  2006) : AAS 98 (2006), 255.  4  Vgl.  Benedictus  XVI,  Toespraak  tot  de  leden  van  Gewone  Raad  van  het  Algemeen  Secretariaat  van  de  Bisschoppensynode  (1  juni  2006): L'Osservatore Romano, 2 juni 2006, p. 5.

4 

De ontwikkeling van de eucharistische rite  3.  Wanneer  wij naar de tweeduizendjarige  geschiedenis  kij­  ken  van  de  Kerk  van  God,  zoals  deze  werd  geleid  door  het  wijze handelen van de Heilige Geest, dan bewonderen wij vol  dankbaarheid  de  in  de  tijd  geordende  ontwikkeling  van  de  rituele vormen waarin wij het gebeuren van ons heil gedenken.  Van  de  veelvoudige  vormen  van  de  eerste  eeuwen,  die  nog  schitteren in  de  oude riten  van  de Kerken  van het  Oosten, tot  en met de verspreiding van de Romeinse ritus; van de heldere  aanwijzingen  van  het  Concilie  van Trente  en  het  Missaal van  de  heilige  Pius  V  tot  en  met  de  liturgische  vernieuwing  die  door het Tweede Vaticaans Concilie is gewild: in elke fase van  de geschiedenis van de Kerk schittert, als bron en hoogtepunt  van  haar  leven  en  zending,  de  Eucharistieviering  in  heel  de  veelvormige rijkdom van de liturgische rite. De XI­de Gewone  Algemene  Vergadering  van  de Bisschoppensynode,  die  van  2  tot  23 oktober gehouden is  in  het  Vaticaan,  heeft  ten  aanzien  van  deze  geschiedenis  haar  diepe  dankbaarheid  uitgedrukt  jegens  God  en  de  leiding  erkend  van  de  heilige  Geest  die  in  haar werkzaam  is  geweest. In  het bijzonder  hebben  de Syno­  devaders de weldadige invloed geconstateerd en bevestigd die  de liturgische hervorming, welke vanaf het Tweede Vaticaans  Concilie  in  gang  gezet  is,  heeft  gehad  op  het  leven  van  de  Kerk. 5  De Bisschoppensynode heeft de mogelijkheid gehad te  evalueren  hoe  deze  na  de  Conciliaire  zittingsperiode  is  ont­  vangen. Heel veel waardering is er geuit. Gezegd werd ook dat  de moeilijkheden en enkele misbruiken niet  de weldaad en de  geldigheid  van  de  liturgische  vernieuwing  kunnen  verduiste­  ren,  die  nog  rijkdommen  bevat  die nog  niet  volledig  zijn  on­  derzocht. Daarbij gaat het er concreet om de door het Concilie  gewilde veranderingen te lezen binnen de eenheid die de histo­ 

5 

Vgl. Propositie 2.

5 

rische  ontwikkeling  van  de  rite  zelf  kenmerkt,  zonder  kunst­  matige breuken in te voeren. 6 

De Bisschoppensynode en het J aar van de Eucharistie  4. Het is bovendien noodzakelijk de relatie te onderstrepen van  de recente Bisschoppensynode over de Eucharistie met wat in  de  laatste  jaren  gebeurd  is  in  het  leven  van  de  Kerk.  Op  de  eerste plaats moeten wij in gedachten aansluiten bij het Grote  Jubileum  van  2000,  waarmee  mijn  geliefde  Voorganger,  de  dienaar Gods Johannes Paulus II, de Kerk in het derde christe­  lijke millennium heeft binnengeleid. Het  lijdt geen twijfel dat  het  Jubileumjaar  een sterk  eucharistisch  karakter  heeft  gedra­  gen.  Vervolgens  mag niet  vergeten  worden  dat   de  Bisschop­  pensynode  voorafgegaan  en  in  zekere  zin  ook  voorbereid  is  door  het  Jaar  van  de  Eucharistie  dat  Johannes  Paulus  II  met  een ver vooruitziende blik voor heel de Kerk gewild heeft. Die  periode, die begonnen is met het Internationaal Eucharistische  Congres  in  Guadalajara  in  oktober  2004  werd  op  23  oktober  2005, aan het eind van de XI­de Synode Vergadering, afgeslo­  ten  met  de  heiligverklaring  van  vijf  zaligen  die  zich  in  het  bijzonder  hebben  onderscheiden  door  hun  eucharistische  vroomheid:  Bisschop  Jozef  Bilczewski,  de  priesters  Gaetano  Catanoso, Zygmunt Goradzowski en Alberto Hurtado Crucha­  ga, en de kapucijner religieus Felice uit Nicosia. Dank zij het  onderricht  dat  door  Johannes  Paulus  II  is  aangeboden  in  de  Apostolische Brief Blijf bij ons Heer 7en dank zij de "Sugges­  ties"  van  de  Congregatie  voor  de  Goddelijke  Eredienst  en  de 

6 

Ik bedoel hier te wijzen op de noodzaak van een hermeneutiek van  de continuïteit  ook  in relatie tot  een  juiste  lezing  van de  liturgische  ontwikkeling  na  het  Tweede  Vaticaans  Concilie:  vgl.  Benedictus  XVI, Toespraak tot de Romeinse Curie (22 december 2005): AAS 98  (2006), 44­45.  7  vgl.  Mane nobiscum Domine,  .  AAS 97 (2005), 337­352.

6 

Regeling  van  de  Sacramenten 8 ,  zijn  er  talrijke  initiatieven  genomen  door  de  bisdommen  en  diverse  kerkelijke  organisa­  ties  om in de gelovigen het  eucharistisch geloof weer te doen  ontwaken en te laten groeien, om de zorg voor de vieringen te  verbeteren  en  de  eucharistische  aanbidding  te  bevorderen,  en  om  tot  een  daadwerkelijke  solidariteit  aan  te  moedigen  die,  uitgaande  van  de  Eucharistie,  de  behoeftigen  zou  weten  te  bereiken. Tenslotte is het  noodzakelijk de laatste Encycliek te  noemen  van  mijn  vereerde  Voorganger, De Kerk leeft van de  Eucharistie9   ,  waarmee  hij  ons  wat  het  leergezag  betreft  een  veilig referentiepunt heeft nagelaten met betrekking tot de leer  over de Eucharistie  en  een  laatste getuigenis  over  de  centrale  plaats die dit goddelijk Sacrament in zijn leven innam. 

Doel van deze Exhortatie  5.  Deze  postsynodale  apostolische  Exhortatie  heeft  tot  doel  de  veelvormige  rijkdom  te  hernemen  aan  reflecties  en  voor­  stellen  die  opgekomen  zijn  in  de  recente  Gewone  Algemene  Vergadering van de Bisschoppensynode ­ vanaf de Lineamen­  ta   (de  schets  van  het  thema)  tot  en  met  de  Propositiones  (de  voorstellen van de Synodevaders), via het Instrumentum Labo­  ris (het Werkdocument), de Relationes ante et post disceptati­  8 

Vgl.  Anno  dell'Eucaristia:  suggerimenti  e  proposte  (15  oktober  2004): Osservatore Romano, 15  oktober  2004,  Supplemento.  In het  Nederlands  vertaald als  Het  Jaar  van de Eucharistie:  suggesties  en  voorstellen (15 october 2004) en uitgeven door het Bisdom Haarlem  (in haar Analecta ) en door het bisdom Roermond (in een extra editie  van haar liturgisch tijdschrift Bezinning op het Woord).  9  Ecclesia de Eucharistia ,  vgl. AAS 95 (2003), 433­475. Men herin­  nere  zich  ook  de  uitdrukkelijk  door  Johannes  Paulus  II  gewilde  In­  structie van de Congregatie voor de goddelijke Eredienst en de Rege­  ling  van  de  Sacramenten,  Redemptionis  Sacramentum  (25  maart  2004): AAS 96 (2004), 549­601; Nederlandse vertaling in de uitgave  van de NRL: Liturgische Documentatie, nr. 3(2004), pg. 203­287.

7 

onem (de  verslagen  vóór  en  na  de  discussies  in  de  werkgroe­  pen), de toespraken van de Synodevaders, van de auditores (de  speciaal uitgenodigde "toehoorders") en van de zusterkerken ­  met de bedoeling enkele fundamentele taaklijnen uit te werken  om in de Kerk een nieuwe eucharistische impuls en vurigheid  te wekken. In het besef van het weidse erfgoed met betrekking  tot  leer  en regelgeving rond  dit  Sacrament, 10  wil ik  in  dit  do­  cument  in aansluiting bij de wens van de Synodevaders, 11  het  christenvolk op het hart drukken de relatie te verdiepen tussen  het  eucharistisch  Mysterie,  de  liturgische  handeling  en  de  nieuwe  geestelijke  eredienst  die  uit  de  Eucharistie  als  sacra­  ment  van  de  liefde  voortkomt.  In  dit  perspectief  is  het  mijn  bedoeling,  deze  Exhortatie  in  verband  te  brengen  met  mijn  eerste  Encycliek  Deus  caritas  est,  waarin  ik  meerdere  keren  over de Eucharistie heb gesproken om haar band met de chris­  telijke  liefde te  onderstrepen, zowel jegens  God als  jegens  de  naaste:  "De  vleesgeworden  God  trekt  ons  allen  tot  zich.  Van  daaruit is te verstaan dat agapè nu ook een aanduiding voor de  Eucharistie wordt: in haar komt de agapè van God lichamelijk  tot ons, om in ons en door ons verder te werken". 12 

10 

Om  alleen  de  belangrijkste  in  herinnering  te  roepen:  Oec.  Conc.  van Trente, Doctrina et canones de ss. Missae sacrificio, DS 1738­  1759;  Leo  XIII,  Encycliek  Mirae  caritatis  (28  mei  1902):  ASS  (1903),  115­136;  Pius  XII,  Encycliek  Mediator  Dei  (20  november  1947):  AAS  39  (1947),  521­595;  Paaulus  VI,  Encycliek  Mysterium  fidei (3 september 1965): AAS 57 (1965), 753­774; Johannes Paulus  II,  Encycliek  Ecclesia  de  Eucharistia   (17  april  2003):  AAS  95  (2003),  433­475;  Congregatie  voor  de  goddelijke  Eredienst  en  de  regeling  van  de  Sacramenten,  Instr.  Eucharisticum  mysterium  (25  mei  1967):  AAS  59  (1967),  539­573;  Instr.  Liturgiam  authenticam  (28 maart 2001): AAS 93 (2001), 685­726.  11  Propositie 1.  12  Nr. 14, AAS 98 (2006), 229.

8 

EERSTE DEEL  DE EUCHARISTIE:  EEN MYSTERIE OM IN TE GELOVEN  " Dit is het wer k dat God van u vr aagt: te geloven in Dege­  ne die Hij gezonden heeft"  (J oh. 6, 29) 

Het eucharistisch geloof van de Kerk  6.  "Mysterie  van  het  geloof!"  Met  deze  uitdrukking  die  hij  onmiddellijk  na  de  woorden  van  de  consecratie  uitspreekt,  verkondigt de priester het mysterie dat wordt gevierd en uit hij  zijn verwondering ten aanzien van de wezensverandering van  het brood en de wijn in het lichaam en bloed van de Heer Je­  zus, een werkelijkheid die alle menselijk begrip te boven gaat.  Inderdaad  is  de  Eucharistie  bij  uitstek  "mysterie  van  het  ge­  loof":  zij  "is  de  samenvatting  van  ons  geloof". 13  Het  geloof  van de Kerk is wezenlijk eucharistisch geloof en voedt zich op  bijzondere wijze aan de tafel van de Eucharistie. Het geloof en  de Sacramenten zijn twee elkaar aanvullende aspecten van het  kerkelijk leven. Gewekt  door de verkondiging van het Woord  van God, wordt het geloof gevoed en groeit het in de genade­  ontmoeting met de verrezen Heer die tot stand komt in de Sa­  cramenten: "Het geloof drukt zich uit in de rite en de rite sterkt  het  geloof". 14  Om  deze  reden  bevindt  het  Sacrament  van  het  altaar zich altijd in het centrum van het kerkelijk leven; "dank  zij  de  Eucharistie  wordt  de  Kerk  steeds  opnieuw  geboren". 15  Hoe levendiger  in  het  Volk  van God  het  eucharistisch  geloof  13  14  15 

Katechismus van de Katholieke Kerk, 1327  Propositie 16 

Homilie van paus Benedictus XVI bij gelegenheid van zijn “inse­  diamento” (de in bezit name) van de kathedra van Sint Petrus in de  St. Jan van Lateranen op zaterdagavond 7 mei 2005.

9 

is, des te dieper is zijn deelname aan het  kerkelijk leven door  middel  van  een  overtuigde  aanhankelijkheid  aan  de  zending  die  Christus  aan  zijn  leerlingen  heeft  toevertrouwd.  Daarvan  getuigt  de  geschiedenis  van  de  Kerk  zelf.  Elke  grote  hervor­  ming is op de een of andere manier verbonden met de heront­  dekking van het geloof in de eucharistische tegenwoordigheid  van de Heer temidden van zijn volk.  Aller heiligste Drie­eenheid en Euchar istie 

Het brood dat uit de hemel is neergedaald  7.  De eerste werkelijkheid van het eucharistisch geloof is het  mysterie  van  God zelf,  de  drie­ene  liefde. In  het  gesprek  van  Jezus met Nicodemus, vinden we hierover een uitdrukking die  daarin licht  verschaft: "Zozeer heeft  God de  wereld  liefgehad  dat  Hij  zijn  eniggeboren Zoon  heeft  gegeven,  opdat  al  wie in  Hem  gelooft  niet  verloren  zal  gaan,  maar  eeuwig  leven  zal  hebben. God heeft zijn Zoon niet naar de wereld gezonden om  de  wereld  te  oordelen,  maar  opdat  de  wereld  door  Hem  zou  worden gered" (Joh. 3, 16­17). Deze woorden laten de diepste  wortel zien van de gave van God. Jezus geeft in de Eucharistie  niet "iets", maar zichzelf; Hij geeft zijn lichaam en vergiet zijn  bloed. Op deze wijze geeft hij zijn eigen bestaan geheel en al  en openbaart  zo  de bron  en  oorsprong  van  deze  liefde. Hij  is  de eeuwige Zoon, voor ons door de Vader gegeven. Luisteren  we nog eens naar Jezus in het Evangelie die, na de honger van  de menigte te hebben gestild met de vermenigvuldiging van de  broden  en  de  vissen,  tot  zijn  gesprekspartners  die  Hem  ge­  volgd zijn tot aan de synagoge van Kafarnaüm zegt: "Het ech­  te brood uit de hemel wordt u door mijn Vader gegeven, want  het  brood  van God is  Hij  die uit  de  hemel  neerdaalt  en leven  geeft aan de wereld" (Joh. 6, 32­33), en die zo ver gaat dat Hij  zichzelf,  zijn  eigen  vlees  en  zijn  eigen  bloed,  met  dat  brood  vereenzelvigt:  "Ik  ben  het  levende  brood  dat  uit  de  hemel  is

10 

neergedaald.  Als  iemand  van  dit  brood  eet,  zal  hij  leven  in  eeuwigheid. Het brood dat Ik zal geven is  mijn vlees ten bate  van  het  leven  der  wereld" (Joh. 6, 51). Zo laat Jezus  zien  dat  Hij  het  brood  van  het  leven  is,  dat  de  eeuwige  Vader  aan  de  mensen geeft. 

Een  om  niet  geschonken  gave  van  de  allerheiligste  Drie­  eenheid  8.  In  de  Eucharistie  openbaart  zich  het  liefdesplan  dat  heel  de heilsgeschiedenis leidt (vgl. Ef. 1, 10; 3, 8­11). Daarin laat  de  Deus  Trinitas  (de  drie­ene  God),  die  in  zichzelf  liefde  is  (vgl. Joh. 4, 7­8), zich ten volle in met ons menselijk bestaan.  In  het  brood  en  de  wijn, onder  de  gedaante  waarvan Christus  zich aan ons geeft in het paasmaal (vgl. Lc. 22, 14­20; 1 Kor.  11, 23­26), voegt heel het goddelijk leven zich bij ons en deelt  zich aan  ons  mee in  de vorm  van  het  Sacrament. God is  vol­  maakte communio van liefde tussen de Vader, de Zoon en de  Heilige Geest. Al bij de schepping wordt de mens geroepen tot  op  zekere  hoogte  te  delen  in  de  levensadem  van  God  (vgl.  Gen. 2, 7). Maar het  is  in Christus, gestorven en verrezen, en  in de uitstorting van de Heilige Geest, mateloos gegeven (vgl.  Joh. 3, 34), dat we deelgenoot worden gemaakt aan de godde­  lijke  intimiteit. 16  Jezus  Christus,  die  "door  de  eeuwige  Geest  zichzelf aan God heeft geofferd als een smetteloos offer" (He­  br. 9, 14) deelt ons dus in de eucharistische gave het goddelijk  leven  zelf  mee.  Het  gaat  om  een  gave  die  absoluut  om  niet  gegeven  wordt,  die  louter  beantwoordt  aan  de  beloften  van  God die mateloos in vervulling zijn gegaan. In trouwe gehoor­  zaamheid  ontvangt,  viert,  en  aanbidt  de  Kerk  deze  gave.  Het  "mysterie van het  geloof" is  een mysterie van drie­ene liefde,  waarin wij door genade geroepen zijn te delen. Daarom moe­ 

16 

Vgl. Propositie 4

11 

ten  ook  wij  met  de  heilige  Augustinus  uitroepen:  "Als  je  de  liefde ziet, zie je de Drie­eenheid". 17  Euchar istie: J ezus het war e Offer lam  

Het nieuwe en eeuwige verbond in het bloed van het Lam  9.  De zending  waarvoor Jezus  onder  ons gekomen  is, komt  tot  haar voltooiing  in   het paasmysterie.  Vanaf  het  kruis, van  waar Hij allen tot  zich trekt  (vgl. Joh. 12, 32), zegt  Hij  alvo­  rens  "de Geest te  geven": "Het  is  volbracht" (Joh. 19, 30). In  het  mysterie van de gehoorzaamheid tot  de dood, tot  de dood  aan het kruis (vgl. Fil. 2, 8), is het nieuwe en eeuwige verbond  voltrokken.  De  vrijheid  van  God  en  de  vrijheid  van  de  mens  hebben elkaar definitief ontmoet in zijn gekruisigd vlees in een  onontbindbaar verdrag dat voor altijd geldig is. Ook de zonde  van de mens is  eens  en voorgoed uitgeboet  door de Zoon van  God (vgl. Hebr. 7, 27; 1 Joh. 2, 2; 4, 10). Zoals ik het elders al  heb gezegd: "In zijn dood aan het kruis gebeurt dat ‘zich tegen  zichzelf  keren’  van  God,  waarin  Hij  zichzelf  wegschenkt  om  de mens weer te doen opstaan en hem te redden ­ liefde in haar  meest radicale  vorm". 18  In  het  paasmysterie is  werkelijk  onze  bevrijding uit  het  kwaad  en uit  de  dood verwezenlijkt. Bij  de  instelling  van  de  Eucharistie  heeft  Jezus  gesproken  van  het  "nieuwe  en  altijddurende  verbond",  dat  gesloten  is  in  zijn  bloed dat is vergoten (vgl. Mt. 26, 28; Mc. 14, 24; Lc. 22, 20).  Dit uiteindelijke doel van zijn zending was al duidelijk aan het  begin van zijn openbaar leven. Toen immers aan de oever van  de Jordaan Johannes de Doper Jezus naar zich toe zag komen,  riep  hij  uit:  "Zie  het  Lam  Gods  dat  de  zonde  van  de  wereld  wegneemt"  (Joh.  1,  29).  Het  is  betekenisvol  dat  dezelfde  uit­  17  18 

De Trinitate, VIII, 8, 12: CCL 50, 287.  Encycliek  Deus  caritas  est(25  december  2005),  12:  AAS  98 

(2006), 228.

12 

drukking, iedere keer dat wij de heilige Mis vieren, voorkomt  in de uitnodiging van de priester om tot  het altaar te naderen:  "Zalig zij die genodigd zijn aan de maaltijd des Heren, zie het  Lam  Gods dat  de  zonden  van  de  wereld  wegneemt".  Jezus  is  het  ware paaslam  dat  zich uit  eigener beweging  voor ons  ten  offer heeft gebracht, en zo het nieuwe en eeuwige verbond tot  stand heeft gebracht. De Eucharistie bevat in zich dit radicaal  nieuwe, dat zich in elke viering steeds weer aan ons aanbiedt. 19 

De instelling van de Eucharistie  10.  Zo worden wij er toe gebracht na te denken over de instel­  ling van de Eucharistie tijdens het Laatste  Avondmaal.  Dat  voltrok zich  in  de context  van  een rituele  maaltijd  die de  ge­  dachtenis  vormde  van  het  stichtingsgebeuren  van  het  volk  Israël:  de bevrijding uit  de slavernij  van Egypte. Deze rituele  maaltijd,  verbonden  met  het  offeren  van  lammeren  (vgl.  Ex.  12, 1­28.43­51), was gedachtenis van het verleden, maar tege­  lijkertijd ook profetische gedachtenis, dat wil zeggen: aankon­  diging van een toekomstige bevrijding. Het volk had namelijk  ervaren  dat  die  bevrijding  niet  definitief  was  geweest,  want  zijn  geschiedenis  was  nog  te  zeer  getekend  door  slavernij  en  zonde.  De  gedachtenis  van  de  oude  bevrijding  liep  uit  op  de  vraag en het verlangen naar een diepgaander, radicaler, omvat­  tender  en  uiteindelijker  heil.  Het  is  in  deze  context  dat  Jezus  de nieuwheid inbrengt van zijn gave. In het gebed van lofprij­  zing, de Bekarah, dankt Hij de Vader niet alleen voor de grote  gebeurtenissen uit de voorbije geschiedenis, maar ook voor de  eigen  "verheffing".  Als  Hij  het  sacrament  van  de  Eucharistie  instelt,  anticipeert  Jezus  op  het  Offer  van  het  Kruis  en  de  overwinning van de verrijzenis, en neemt  deze daarin op. Te­  gelijkertijd openbaart Hij zich als het ware Offerlam, dat vanaf  de  grondlegging  der  wereld  in  het  plan  van  de  Vader  was  19 

Vgl. Propositie 3.

13 

voorzien,  zoals  te  lezen  staat  in  de  Eerste  Brief  van  Petrus  (vgl.1, 18­20). Door zijn gave in deze context te plaatsen laat  Jezus  de  heilsbetekenis  zien  van zijn  dood  en verrijzenis, een  mysterie dat zo tot  een werkelijkheid wordt die de geschiede­  nis en heel de kosmos vernieuwt. De instelling van de Eucha­  ristie toont inderdaad hoe die op zich gewelddadige en absurde  dood, in Jezus tot uiterste liefdesdaad is geworden en tot defi­  nitieve bevrijding van heel de mensheid uit het kwaad. 

F igura transit in veritatem  11.  Op deze wijze voegt Jezus zijn radicale novum in het bin­  nenste  van de  oude  joodse offermaaltijd  in. Voor ons  christe­  nen  is  het  niet  langer  noodzakelijk  die  maaltijd  te  herhalen.  Zoals  de  Vaders  terecht  zeggen,  figura  transit  in  veritatem:  datgene  wat  een  aankondiging  vormde  van  de  toekomstige  werkelijkheid  heeft  nu plaats gemaakt  voor de  waarheid  zelf.  De oude rite is in vervulling gegaan en definitief overwonnen  door de  gave  in  liefde  van  de Zoon  van God  die  is  vlees  ge­  worden. De spijs van de waarheid, Christus die voor ons geof­  ferd is, dat ... figuris terminum.20  Met het gebod "Doet dit 

tot mijn gedachtenis" (Lc. 22, 19; 1 Kor. 11, 25), vraagt  Hij ons aan zijn gave te bantwoorden en haar sacramen­  teel tegenwoordig te stellen. Met deze woorden drukt de  Heer  dus,  om  zo  te  zeggen  de  verwachting  uit  dat  zijn  Kerk, uit zijn offer geboren, deze gave  aanvaardt en on­  der  de  leiding  van  de  Heilige  Geest  de  liturgische  vorm  van  het  Sacrament  ontwikkelt.  De  gedachtenis  van  zijn  volmaakte  gave  bestaat  immers  niet  in  de  eenvoudige  herhaling  van  het  Laatste  Avondmaal,  maar  op  eigen  wijze  in  de  Eucharistie,  dat  wil  zeggen  in  de  radicale  20 

Romeins  Brevier,  de  Latijnse  Hymne  bij  de  Lezingendienst  van  het Hoogfeest van het allerheiligst Lichaam en Bloed van Christus.

14 

nieuwheid  van  de  christelijke  eredienst.  Jezus  heeft  ons  de  opdracht  nagelaten  om  binnen  te  gaan  in  zijn  "uur":  "De Eucharistie betrekt ons in de zelfgave van Jezus. Wij ont­  vangen  de  vleesgeworden  logos  niet  slechts  statisch,  maar  worden  betrokken  in  de  dynamiek  van  zijn  zelfgave." 21  Hij  "trekt ons in zichzelf binnen". 22  De wezensverandering van het  brood en de wijn in zijn lichaam en bloed plaatst in de schep­  ping  het  beginsel  van  een radicale  verandering, van ­  om  een  beeld te gebruiken dat ons vandaag de dag wel bekend is ­  een  soort  "kernsplitsing",  die  wordt  aangebracht  in  het  binnenste  van  het  zijn,  een  verandering  die  bestemd  is  om  een  proces  van transformatie van de werkelijkheid op te wekken, waarvan  de  eindterm  de  gedaanteverandering  van  de  hele  wereld  zal  zijn, tot aan de toestand waarin God alles in allen zal zijn (vgl.  1 Kor. 15, 28).  De Heilige Geest en de Euchar istie 

J ezus en de Heilige Geest  12. Met zijn woord en met het brood en de wijn heeft de Heer  zelf ons de wezenlijke elementen gegeven van de nieuwe ere­  dienst. De Kerk, zijn Bruid, is geroepen dag na dag de eucha­  ristische maaltijd te vieren tot zijn gedachtenis. Zo schrijft zij  het  verlossende  offer  van  haar Bruidegom  in  de  geschiedenis  van de mensen in en stelt zij Hem sacramenteel tegenwoordig  in alle culturen. Dit grote mysterie wordt gevierd in de liturgi­  sche  vormen  die  de  Kerk,  geleid  door  de  Heilige  Geest,  ont­  wikkelt in tijd en ruimte. 23  Wat dit aangaat, is het nodig dat wij  21 

Benedictus XVI, Encycliek Deus caritas est, (25 december 2005),  13: AAS 98 (2006), 228  22  Vgl.  Benedictus  XVI,  Homilie  op  de  vlakte  van  Marienfeld  (21augustus 2005): AAS 97 (2005), 891­892  23  Vgl. Propositie 3.

15 

ons  weer  levendiger  bewust  zijn  van  de  rol  die  de  Heilige  Geest speelt bij de ontwikkeling van de liturgische vorm en bij  het uitdiepen van de goddelijke mysteries. De Parakleet, eerste  gave aan de gelovigen 24  en al werkzaam bij de schepping (vgl.  Gen.  1,  2),  is  ten  volle  aanwezig  in  heel  het  bestaan  van  het  vleesgeworden Woord:  immers  door  het  werk  van  de  Heilige  Geest  is  Jezus  Christus  is  door  Maria  ontvangen  (vgl.  Mt.  1,  18; Lc. 1, 35); bij het begin van zijn openbare zending, aan de  oevers  van  de Jordaan, ziet Hij  Hem  op zich  neerdalen  in  de  gedaante van  een duif (vgl. Mt. 3, 16 en par.);  in deze zelfde  geest handelt Hij, spreekt Hij en jubelt Hij het uit (vgl. Lc. 10,  21); en het is in Hem dat Hij zichzelf ten offer kan geven (vgl.  Hebr.  9,  14).  In  zijn  zogenaamde  "afscheidsreden",  waar  Jo­  hannes  verslag  van  doet, brengt  Jezus  de  gave  van  zijn  leven  in  het  paasmysterie  duidelijk  in  verband  met  de  gave  van  de  Geest  aan  de  zijnen  (vgl.  Joh.  16,  7).  Wanneer  Hij  eenmaal  verrezen  is  en  in  zijn  vlees  de  tekenen  van  het  lijden  draagt,  kan Hij de Geest uitstorten (vgl. Joh. 20, 22), en de zijnen deel  geven aan zijn eigen zending (vgl. Joh. 20, 21). Vervolgens zal  het  de Heilige Geest zijn die zijn leerlingen alles  zal leren en  hun  in  herinnering  zal  brengen  al  wat  Christus  heeft  gezegd  (vgl. Joh. 14, 26), want aan Hem als Geest van waarheid (vgl.  Joh. 15, 26) komt het toe, de leerlingen in te leiden in de gehe­  le waarheid (vgl. Joh. 16, 13). In het verhaal van de Handelin­  gen daalt op de dag van Pinksteren de heilige Geest neer op de  Apostelen die met Maria in gebed bijeen zijn (vgl. 2, 1­4), en  bezielt Hij hen een begin te maken met de zending om aan alle  volkeren de Blijde Boodschap te verkondigen. Het is dus in de  kracht van de werking van de Geest dat Christus zelf aanwezig  en werkzaam blijft in zijn Kerk, vanuit haar vitale centrum dat  de Eucharistie is. 

24 

Vgl. Romeins Missaal, Eucharistisch gebed IV.

16 

Heilige Geest en Eucharistieviering  13.  Tegen  deze  achtergrond  begrijpt  men  de  beslissende  rol  van de Heilige Geest in de viering van de Eucharistie en in het  bijzonder  met  betrekking  tot  de  transsubstantiatie.  Bij  de  Kerkvaders  is  het  besef  daarvan goed aan te tonen. Zo  herin­  nert de heilige Cyrillus van Jeruzalem in zijn Catechesen eraan  dat  wij "de barmhartige God aanroepen, zijn Heilige Geest te  zenden  over  de  offergaven  die  voor ons  liggen, opdat  Hij  het  brood in het lichaam van Christus en de wijn in het bloed van  Christus  omvormt.  Wat  de  Heilige  Geest  aanraakt  wordt  ge­  heiligd  en  helemaal  omgevormd." 25  Ook  de  heilige  Johannes  Chrysostomos benadrukt, dat de priester de heilige Geest aan­  roept  wanneer  hij  het  Offer  viert. 26  Zoals  Elia  ­  zegt  hij ­  zo  roept  de  bedienaar  de  Heilige  Geest  aan,  opdat  “de  genade  neerdaalt  over  de  geofferde  gave  en  de  zielen  van allen  daar­  door ontbranden". 27  Voor het geestelijk leven van de gelovigen  is  een  duidelijker  kennis  van  de  rijkdom  van  de  anafora  dan  ook van het  grootste belang: samen met  de woorden die door  Jezus tijdens  het Laatste Avondmaal zijn uitgesproken, omvat  het  de  epiclese, als  aanroeping  van  de  Vader  dat  Hij  de gave  van  de  Heilige  Geest  doet  neerdalen,  opdat  het  brood  en  de  wijn het lichaam en bloed van Jezus Christus worden en opdat  "heel  de  gemeenschap  steeds  meer  lichaam  van  Christus  wordt". 28  De  Geest  die  door  de  celebrant  wordt  afgesmeekt  over  de  gaven  van  brood  en  wijn  die  op  het  altaar  zijn  ge­  plaatst,  is  dezelfde  die  de  gelovigen  verenigt  tot  "één  en  het  zelfde  Lichaam",  en  hen  tot  een  geestelijke  offergave  maakt  die de Vader welgevallig is. 29 

25 

Catechese XXIII, 7: PG 33, 1114 s.  Vgl. Over het Priesterschap, VI, 4: PG 48, 681.  27  Ibidem, III, 4: PG 48, 642.  28  Propositie 22.  29  Vgl. Propositie 42: "Deze eucharistische ontmoeting voltrekt zich 26 

17 

Euchar istie en Ker k  

De Eucharistie als oorzakelijk beginsel van de Kerk  14.  Door middel van het Sacrament van de Eucharistie betrekt  Jezus  ons  bij  zijn  "uur";  zo  laat  Hij  ons  de  band  zien  die  hij  gewild  heeft  tussen  Hem  en  ons,  tussen  zijn  persoon  en  de  Kerk. In het offer aan het Kruis heeft Christus zelf immers de  Kerk voortgebracht als zijn bruid en zijn lichaam. De Kerkva­  ders  hebben uitvoerig  gemediteerd  over de verhouding tussen  de oorsprong van Eva uit de zijde van de slapende Adam (vgl.  Gen.  2,  21­23)  en  van  de  nieuwe  Eva  uit  de  geopende  zijde  van Christus, verzonken in de slaap van de dood: uit de door­  boorde  zijde, zo vertelt  Johannes, kwam bloed  en  water (vgl.  Joh. 19, 34), symbool van de sacramenten. 30  Een beschouwen­  de  blik  op  "Hem  die  ze  hebben  doorboord"  (Joh.  19,  37)  brengt ons er toe het oorzakelijk verband te overwegen tussen  het  offer  van  Christus,  de  Eucharistie  en  de  Kerk.  De  Kerk  immers "leeft van de Eucharistie". 31  Omdat in haar het verlos­  send offer van Christus tegenwoordig wordt gesteld, moet men  vóór  alles  erkennen  dat  er  "een  oorzakelijke  invloed  van  de  Eucharistie is ten aanzien van de oorsprong van de Kerk". 32  De  Eucharistie is Christus die zich aan ons  geeft  en ons voortdu­  rend  opbouwt  als  zijn  lichaam.  In  de  suggestieve  cirkelwer­  in de Heilige Geest die ons omvormt en heiligt. Hij wekt in de leer­  ling  de  vastberaden  wil  om  aan  de  anderen  moedig  te  verkondigen  wat  gehoord  en  beleefd  werd,  om  ook  hen  tot  dezelfde  ontmoeting  met Christus te brengen. Op deze wijze opent de leerling, die door de  Kerk gezonden wordt, zich voor een zending zonder grenzen."  30  Vgl. Tweede Vaticaans Concilie, Dogmatische Constitutie over de  Kerk Lumen gentium, 3; zie bijvoorbeeld de heilige Johannes Chry­  sostomos, Catechese 3,13­19: SC 50,174­177.  31  Vgl.  Johannes  Paulus  II,  encycliek  Ecclesia  de  Eucharistia (17  april 2003), 1: AAS 95 (2003), 433.  32  Ibidem, 21: AAS 95 (2003), 447.

18 

king  tussen  de  Eucharistie  die  de  Kerk  opbouwt  en  de  Kerk  zelf  die  de  Eucharistie  maakt, 33  is  daarom  de  eerste  oorzake­  lijkheid die welke is uitgedrukt in  de eerste formule: de Kerk  kan  het  mysterie  van Christus  die  in  de Eucharistie aanwezig  is, vieren en aanbidden, juist omdat Christus zelf zich als eer­  ste voor de Kerk gegeven heeft in het offer van het Kruis. De  mogelijkheid  voor  de  Kerk  om  de  Eucharistie  te  "maken",  wortelt daarom helemaal in de zelfgave van Christus aan haar.  Ook  hier  ontdekken  we  een  overtuigend  aspect  van  de  uit­  drukking  van  de  heilige  Johannes:  "Hij  heeft  ons  het  eerst  liefgehad"  (1 Joh. 4, 19). Zo belijden  wij  ook in  elke viering  het primaat van de gave van Christus. De oorzakelijke invloed  van de Eucharistie op de oorsprong van de Kerk openbaart op  een definitieve wijze dat Hij ons niet alleen in chronologische  zin,  maar  ook  in  ontologische  zin  "het  eerst"  heeft  liefgehad.  Hij is in eeuwigheid Degene die ons het eerst liefheeft. 

Eucharistie en kerkelijke communio  15.  De Eucharistie is dus constitutief voor het zijn en het han­  delen  van  de Kerk. Om deze reden  duidde  de  oude Kerk  met  dezelfde  woorden  Corpus  Christi  zowel  het  lichaam  aan  dat  uit Maria is geboren, als het eucharistisch Lichaam, als ook het  kerkelijk  Lichaam  van  Christus. 34  Dit  duidelijk  in  de  traditie  aanwezige gegeven helpt ons, ons meer bewust te worden van  de onafscheidelijkheid tussen Christus en de Kerk. Terwijl Hij  zichzelf  voor  ons  ten  offer  gaf,  heeft  de  Heer  Jezus,  in  zijn  gave, het mysterie van de Kerk al van te voren aangekondigd.  Van  betekenis  is  dat  het  tweede  eucharistisch  gebed,  bij  het  aanroepen  van  de  Parakleet,  het  gebed  om  eenheid  van  de 

33 

vgl.  Johannes  Paulus  II,  Encycliek  Redemptor  hominis  (4  maart  1979),  20:  AAS  71  (1979),  309­316;  Apostolische  brief  Dominicae  Cenae (24 februari 1980), 4: AAS 72 (1980), 119­121.  34  Vgl. Propositie 5.

19 

Kerk zo formuleert: "dat wij, delend in het Lichaam en Bloed 

van Christus, door de heilige Geest vergaderd worden tot één  enkel  lichaam". 35  Deze  passage  maakt  goed  duidelijk  hoe  de  res  (vert.de  zakelijke  inhoud)  van  het  Sacrament,  de  eenheid  van de gelovigen in de kerkelijke communio is. De Eucharistie  blijkt  zo  aan  de  oorsprong  te  staan  van  de  Kerk  als  mysterie  van communio. 36  Op de relatie tussen Eucharistie en communio had de die­  naar Gods Johannes Paulus II al de aandacht gevestigd in zijn  encycliek Ecclesia de Eucharistia. Hij heeft over de gedachte­  nis van Christus  gesproken als  over "de hoogste sacramentele  manifestatie van de communio in de Kerk". 37  De eenheid van  de  kerkelijke  communio  blijkt  concreet  in  de  christelijke  ge­  meenschappen  en  wordt  hernieuwd  in  de  voltrekking  van  de  Eucharistie  die  hen  verenigt  en  differentieert  in  particuliere  Kerken, "in quibus et ex quibus una et unica Ecclesia catholi­  ca existit". 38  Juist de werkelijkheid van de ene Eucharistie die  in elk Bisdom gevierd wordt rond de eigen Bisschop doet ons  begrijpen hoe die zelfde particuliere Kerken in en ex Ecclesia  

35 

Noot van de vertaler : in  de Nederlandse vertaling (IIc) is de een­  makende  kracht  van  de  deelname  aan  het  Lichaam  en  Bloed  van  Christus wat losgeraakt van de bijeenbrengende kracht van de Geest;  en waar het Italiaans het Latijnse "unum" interpreteert als "één enkel  lichaam",  leest  de  Nederlandse  vertaling  het  woord  "kudde"  in  de  uitdrukking  "congregare"  en  komt  zo  tot  "één  enkele  kudde".  Voor  de  gedachtegang  van  Benedictus  XVI  raadplege  men  daarom  het  best  de  Latijnse  versie  van  het  tweede  eucharistische  gebed:  "Et  supplices deprecamur, ut Corporis et Sanguinis Christi participes a  Spiritu Sancto congregemur in unum"  36  H. Thomas van Aquino, Summa Theologiae, III, q. 80, a 4.  37  Nr. 38: AAS 95 (2003), 458.  38 

"en  in  en  door  hen  bestaat  de  éne  en  enige  katholieke  Kerk":  Tweede Vaticaans Concilie, Dogmatische Constitutie over de Kerk:  Lumen gentium, 23.

20 

bestaan.  Immers:  "de  eenheid  en  ondeelbaarheid  van  het  eu­  charistisch  Lichaam  van  de  Heer  houdt  tevens  de  eenheid  in  van zijn  mystiek Lichaam, dat de Kerk is, één en ondeelbaar.  Aan  het  eucharistisch  centrum  ontspringt  de  noodzakelijke  openheid van elke vierende gemeenschap, van elke particulie­  re Kerk: in zijn geopende armen door de Heer naar zich toege­  haald,  wordt  zij  ingevoegd  in  zijn  éne  en  onverdeelde  li­  chaam". 39  Om  deze  reden  bevindt  tijdens  de  viering  van  de  Eucharistie  elke  gelovige zich  in zijn Kerk, dat  wil zeggen in  de Kerk van Christus. In dit eucharistisch perspectief blijkt, als  het  juist  wordt  verstaan,  de  kerkelijke  communio  krachtens  haar  aard  katholiek  te  zijn. 40  Deze  eucharistische  oorsprong  van  de  kerkelijke  communio  onderstrepen  kan  daadwerkelijk  bijdragen  aan  de  oecumenische  dialoog  met  de  Kerken  en  kerkelijke  gemeenschappen  die  niet  in  volledige  communio  zijn  met  de  Stoel  van  Petrus.  De  Eucharistie  vormt  namelijk  objectief  een  sterke  band  van  eenheid  tussen  de  katholieke  Kerk  en  de  orthodoxe  Kerken,  die  de  onvervalste  natuur  van  het  Mysterie  van  de  Eucharistie  integraal  hebben  bewaard.  Tegelijkertijd  kan  de  nadruk  op  het  kerkelijk  karakter van  de  Eucharistie een heel bevoorrecht element in de dialoog worden  ook met de Gemeenschappen die zijn ontstaan uit de Reforma­  tie. 41 

39 

Congregatie voor de Geloofsleer, Brief over enige aspecten van de  Kerk verstaan als communio Communionis Notio (28 mei 1992), 11:  AAS 85 (1993), 844­845.  40  Propositie  5:  "De  term  "katholiek"  drukt  de  universaliteit  uit  die  voortkomt  uit  de  eenheid,  die  de  Eucharistie,  in  elke  kerk  gevierd,  bevordert  en  opbouwt.  De  particuliere  kerken  binnen  de  universele  Kerk hebben zo de opdracht in de Eucharistie hun eenheid en diver­  siteit zichtbaar te  maken.  Deze  band  van  broederlijke  liefde  laat de  trinitaire communio doorschijnen. De Concilies en de Synodes druk­  ken in de geschiedenis dit broederlijk aspect van de Kerk uit".  41  Vgl. ibidem.

21 

Euchar istie en Sacr amenten  

Sacramentaliteit van de Kerk  16.  Het Tweede Vaticaans Concilie heeft  eraan herinnerd dat  alle "overige sacramenten, evenals alle kerkelijke bedieningen  en apostolaatwerken, samenhangen met  de heilige Eucharistie  en  daarop  gericht  staan.  Want  in  de  allerheiligste  Eucharistie  ligt  heel  het  geestelijk  goed  van  de  Kerk  vervat,  namelijk  Christus  zelf,  ons  Paaslam  en  het  levend  brood,  dat  aan  de  mensen het leven schenkt, door middel van zijn Vlees dat door  de Heilige Geest tot leven is gebracht en tot leven wekt. Dezen  worden aldus  uitgenodigd  en  ertoe  gebracht  om zichzelf,  hun  arbeid  en al  het  geschapene samen  met  Hem  op te  dragen". 42  Deze  innige relatie  van  de Eucharistie  met  alle andere Sacra­  menten en met het christelijk bestaan wordt in haar oorsprong  begrepen  wanneer  men  het  mysterie  van  de  Kerk  zelf  als  sa­  crament  beschouwt. 43  Hierover  heeft  het  Tweede  Vaticaans  Concilie  gezegd dat  "de Kerk als  het  ware  het  sacrament, dat  wil zeggen het teken en het instrument, van de innige vereni­  ging  met  God  en  van  de  eenheid  van  heel  het  menselijk  ge­  slacht" is. 44  Als “volk dat” ­ zoals de heilige Cyprianus  zegt  ­  "verenigd  is  door  de  eenheid  van  de  Vader,  de  Zoon  en  de  Heilige Geest" 45  is zij sacrament van trinitaire communio.  Het feit dat de Kerk "universeel sacrament van het heil" 46  is,  laat  zien  hoe  de  sacramentele  "economie"  uiteindelijk  de  wijze  bepaalt  waarop  Christus,  die  de  enige  Heiland  is,  door  42 

Decreet  over  het ambt  en het leven  van  de  priesters:  Presbytero­ 

rum Ordinis, 5.  43  Vgl. Propositie 14  44 

Dogmatische Constitutie over de Kerk: Lumen gentium, 1.  De Oratione Domini, 23: PL 4, 553  46  Tweede  Vaticaans  Concilie,  Dogmatische  Constitutie  over  de  Kerk, Lumen gentium, 48; vgl. ook ibidem 9. 45 

22 

middel  van  de  Heilige  Geest  ons  bestaan  bereikt  in  de  eigen  specifieke omstandigheden daarvan. De Kerk ontvangt zichzelf  en drukt zichzelf tegelijkertijd  ook uit in  de  zeven Sacramen­  ten,  waar  doorheen  de  genade  van  God  concreet  het  bestaan  van de gelovigen beïnvloedt opdat heel het leven, door Chris­  tus verlost, eredienst wordt  die welgevallig is aan God. In dit  perspectief  wil  ik  enkele  elementen  onderstrepen  die  door  de  Synodevaders  zijn  benadrukt  en  die  kunnen  helpen  de  relatie  te begrijpen van alle Sacramenten met  het  eucharistisch Mys­  terie.  I. Euchar istie en chr istelijke initiatie 

Eucharistie, volheid van de christelijke initiatie  17.  Als  de  Eucharistie  werkelijk  bron  en  hoogtepunt  is  van  het leven en de zending van de Kerk, dan volgt daar vóór alles  uit  dat  de  weg  van  de  christelijke  initiatie  zich  uiteindelijk  richt op de mogelijkheid om tot dat Sacrament te kunnen nade­  ren. Wat  dit  aangaat  moeten  wij, zoals  de Synodevaders  heb­  ben gezegd, ons afvragen of in onze christelijke gemeenschap­  pen  de  nauwe  band  voldoende  wordt  gezien  tussen  Doopsel,  Vormsel  en Eucharistie. 47  We  mogen  namelijk  nooit  vergeten  dat we gedoopt  en gevormd zijn met  het  oog op de Eucharis­  tie.  Dat  gegeven  impliceert  de  opdracht  om  in  de  pastorale  praktijk te bevorderen dat het traject van de christelijke initia­  tie meer als een eenheid wordt beschouwd. Het Sacrament van  het  Doopsel,  waarmee  wij  aan  Christus  gelijkvormig  zijn  ge­  maakt, 48  ingelijfd  werden  in  de  Kerk  en  kinderen  van  God  werden,  vormt  de  toegangsdeur  tot  alle  Sacramenten.  Daar­ 

47 

Vgl. Propositie 13. 

48 

Vgl. Tweede Vaticaans Concilie, Dogmatische Constitutie over de  Kerk Lumen gentium, 7.

23 

door  worden  wij  ingevoegd  in  het  éne  Lichaam  van  Christus  (vgl. 1 Kor. 12, 13), het priesterlijk volk. Toch is het de deel­  name aan het  eucharistisch Offer  die  in  ons  tot  volmaaktheid  brengt  wat  ons  in  het  Doopsel  is  gegeven. Ook  de  gaven  van  de Geest zijn gegeven tot opbouw van het Lichaam van Chris­  tus en tot groei van het  evangelisch getuigenis in de wereld. 49  Daarom  brengt  de  allerheiligste  Eucharistie  de  christelijke  initiatie tot  haar volheid  en plaatst  zij  zich als  middelpunt  en  doel van alle sacramentele leven. 50 

De volgorde van de Sacramenten van de initiatie  18. In dit  verband is  het  noodzakelijk de aandacht te vestigen  op  de  volgorde  van  de  Sacramenten  van  de  initiatie.  In  de  Kerk zijn er verschillende tradities. Die verscheidenheid blijkt  duidelijk uit  de  kerkelijke gewoonten  van  het  Oosten 51  en uit  dezelfde  westerse  praktijk  voor  wat  betreft  de  initiatie  van  volwassenen, 52  in vergelijking met die van de kinderen 53 . Toch  zijn  dergelijke  verschillen  niet  van  dogmatische  orde,  maar  van  pastorale  aard.  Concreet  genomen  is  het  noodzakelijk  na  te gaan  welke praktijk  in  feite de  gelovigen beter kan helpen  het  Sacrament  van  de  Eucharistie  centraal  te  stellen,  als  de  werkelijkheid  waar  alle  initiatie  op  gericht  is.  Laten  de  Bis­  schoppenconferenties, in nauwe samenwerking met de ter zake  bevoegde  Dicasteries  van  de  Romeinse  Curie,  nagaan  of  de  49 

Vgl.  ibidem,  11;  Tweede  Vaticaans  Concilie,  Decreet  over  de  missieactiviteit van de Kerk Ad gentes, 9.13;  50  Vgl. Johannes Paulus II, Apostolische Brief. Dominicae Cenae (24  februari 1980),7: AAS 72 (1980), 124­127; Tweede Vaticaans Conci­  lie, Decreet over het ambt en het leven van de priesters Presbytero­  rum Ordinis, 5.  51  Vgl. Codex van de Oosterse Kerken, can. 710.  52  Vgl.  Orde  van  dienst  voor  de  christelijke  initiatie  van  volwasse­  nen, Alg. Inl. nrs. 34­36.  53  Vgl. Orde van dienst voor het Doopsel van kinderen, int. 18

24 

huidige  trajecten  van  initiatie  wel  werken,  opdat  de  christen  door  de  opvoedingsinspanning  van  onze  gemeenschappen  geholpen wordt, steeds  volwassener te worden en er toe komt  in zijn leven een authentiek eucharistische houding aan te ne­  men, zodat hij in staat is op een adequate manier voor onze tijd  rekenschap te geven van zijn eigen hoop (vgl. 1 Petr. 3, 15). 

Initiatie, kerkelijke gemeenschap en gezin   19.  Het is nodig steeds voor ogen te houden dat heel de chris­  telijke initiatie een weg van bekering is, die af te leggen is met  de hulp van God en in een constante betrokkenheid bij de ker­  kelijke gemeenschap, zowel wanneer het de volwassene is die  vraagt  te  mogen  toetreden  tot  de  Kerk,  zoals  in  de  gebieden  van  de  eerste  evangelisatie  gebeurt  en  in  zoveel  geseculari­  seerde  streken,  of  wanneer  de  ouders  de  Sacramenten  vragen  voor hun kinderen. Wat dit aangaat wil ik de aandacht vestigen  op de band tussen christelijke initiatie en gezin. In het pastora­  le werk moet men steeds het christelijke gezin betrekken bij de  initiatie.  Het  Doopsel  ontvangen  of  het  Vormsel,  of  voor  het  eerst  tot  de  Eucharistie  naderen,  zijn  ingrijpende  momenten,  niet alleen voor degene die ze ontvangt maar ook voor heel het  gezin, dat in zijn opvoedende taak door de kerkelijke gemeen­  schap in haar verschillende componenten moet worden onder­  steund. 54  Hier zou ik het belang van de eerste Communie wil­  len benadrukken. Deze dag blijft bij heel veel gelovigen in het  geheugen  gegrift  als  het  eerste  moment  waarop,  zij  het  nog  maar  beginnenderwijs,  het  belang  werd  ervaren  van  de  per­  soonlijke  ontmoeting  met  Jezus.  De  parochiepastoraal  moet  deze betekenisrijke gelegenheid op adequate manier benutten. 

54 

Vgl. Propositie 15.

25 

II. Euchar istie en Sacr ament van Ver zoening 

Hun intrinsieke band  20. Terecht hebben de Synodevaders beklemtoond dat de lief­  de voor de Eucharistie tot  een steeds  grotere waardering leidt  van het sacrament van Verzoening. 55  Vanwege de band tussen  deze sacramenten kan  een passende catechese  met  betrekking  tot  de  betekenis  van  de  Eucharistie  niet  losgemaakt  worden  van het aanbod van een weg van boetedoening (vgl. 1 Kor. 11,  27­29).  Zeker,  we  constateren  hoe  in  onze  tijd  de  gelovigen  zich omringd zien door een cultuur die ertoe neigt  het gevoel  voor zonde uit te vlakken 56 , ten gunste van een oppervlakkige  houding, die er toe leidt  dat men vergeet  dat het  noodzakelijk  is om in staat van genade te zijn bij God om waardig te kunnen  naderen  tot  de  sacramentele  communie. 57  In  werkelijkheid  brengt het verlies van zondebesef altijd ook een zekere opper­  vlakkigheid met zich mee in het gevoel voor juist de liefde van  God.  Het  helpt  veel  om  de  gelovigen  te  herinneren  aan  die  elementen  in  het  verloop  van  de  orde  van  dienst  van  de  Mis  die  het  besef  uitdrukken  van  de  eigen  zonde  en  tegelijkertijd  ook van de barmhartigheid van God. 58  Bovendien herinnert de  55 

Vgl. Propositie 7; Johannes Paulus II, Encycliek Ecclesia de Eu­  charistia (17 april 2003), 36: AAS 95 (2003), 457­458.  56  Vgl.  Johannes  Paulus  II,  Postsynodale  apostolische  exhortatie  Reconciliatio et Paenitentia  (2 december 1984), 18: AAS 77 (1985),  224­228.  57  Vgl. Katechismus van de Katholieke Kerk, nr. 1385.  58  Men denke hier aan het Confiteor  of aan de woorden van de pries­  ter en van het volk alvorens tot het altaar te naderen: « Heer, ik ben 

niet waardig dat Gij tot mij komt, maar spreek slechts een woord en  ik zal gezond worden ». Het is niet zonder betekenis dat de liturgie  ook  voor  de  priester  enkele  heel  mooie  gebeden  voorziet,  die  ons  door  de  traditie  in  handen  zijn  gegeven,  die  herinneren  aan  de  be­  hoefte aan vergeving, zoals bijvoorbeeld dat gebed dat in stilte wordt

26 

relatie tussen Eucharistie en Verzoening ons eraan dat de zon­  de  nooit  een  exclusief individuele  werkelijkheid is; zij brengt  altijd ook een wonde met zich mee binnen de kerkelijke com­  munio, waarin wij dank zij het Doopsel zijn ingevoegd. Hier­  om is de Verzoening, zoals de Kerkvaders zeiden, laboriosius  quidam baptismus, 59  waarmee zij onderstreepten dat de vrucht  van de bekeringsweg ook een herstel is van de volle kerkelijke  communio,  wat  tot  uitdrukking  komt  in  het  weer  naderen  tot  de Eucharistie. 60 

Enige pastorale aandachtspunten   21.  De  Synode  heeft  eraan  herinnerd  dat  het  een  pastorale  verantwoordelijkheid is  van de Bisschop om in het eigen bis­  dom een krachtig herstel te stimuleren van een onderricht over  de bekering dat ontspringt aan de Eucharistie en onder de ge­  lovigen de regelmatige biecht te bevorderen. Laten alle pries­  ters  zich  met  edelmoedigheid,  inzet  en  deskundigheid  wijden  aan de bediening van het Sacrament van Verzoening. 61  Met dat  doel  moet  men  er aandacht  aan besteden  dat  de biechtstoelen  in  onze  kerken  goed  zichtbaar  zijn  en  de  betekenis  van  dit  Sacrament  tot  uitdrukking  brengen.  Ik  vraag  aan  de  Herders 

gezegd,  alvorens  de  gelovigen  uit  te  nodigen  voor  de  sacramentele  communie:  "Verlos  mij  door  uw  heilig  Lichaam  en  Bloed  van  elk 

kwaad,  van  alle  ongerechtigheid.  Geef  dat  ik  nooit  de  weg  van  uw  geboden verlaat en nooit wordt gescheiden van uw liefde."  59  "een  moeizamer  doopsel":  Vgl.  H.  Johannes  Damascenus,  Over  het rechte geloof, IV, 9: PG 94, 1124C; H. Gregorius van Nazianze,  Verhandeling  39,  17:  PG  36,  356A;  Concilie  van  Trente,  Doctrina  de sacramento paenitentiae, cap. 2: DS 1672.  60 

Vgl. Tweede Vaticaans Concilie, Dogmatische Constitutie over de  Kerk Lumen gentium, 11; Johannes Paulus II, Postsynodale apostoli­  sche exhortatie Reconciliatio et Paenitentia  (2 december 1984), 30:  AAS 77 (1985), 256­257.  61  Vgl. Propositie 7

27 

waakzaam toe te zien op de viering van het sacrament van de  Verzoening,  en  de  praktijk  van  de  algemene  absolutie  te  be­  perken  tot  de  gevallen  die  zijn  voorzien, 62  omdat  de  gewone  vorm de persoonlijke is. 63  In verband met de noodzaak van het  herontdekken  van  de  sacramentele  vergeving,  dient  er  in  alle  bisdommen  altijd  een  penitencier   te  zijn. 64  Een  waardevolle  hulp voor het nieuwe besef van de relatie tussen Eucharistie en  Verzoening kan een evenwichtige en verdiepte praktijk van de  aflaat  zijn,  voor  zichzelf  verdiend  of  voor  de  overledenen.  Daarmee  verkrijgt  men  "de  vergeving  ten  overstaan  van God  van  de  tijdelijke  straf  voor  de  zonden  die,  wat  de  schuld  be­  treft, al vergeven zijn". 65  Het gebruik van de aflaten helpt ons  te  begrijpen  dat  we  uit  eigen  kracht  niet  in  staat  zouden  zijn  het  kwaad te herstellen en dat de zonden van eenieder schade  toebrengen  aan  heel  de  gemeenschap;  de  praktijk  van  de  af­  laat, die naast de leer over de oneindige verdiensten van Chris­  tus ook  de  leer  impliceert  over de  gemeenschap van  de  heili­  gen, zegt ons bovendien "hoe innig wij in Christus met elkaar  verbonden  zijn  en  hoezeer  het  bovennatuurlijke  leven  van  eenieder de anderen kan helpen". 66  Omdat haar vorm, voor wat  betreft de voorwaarden, onder andere voorziet  in de biecht en  de  sacramentele  communie,  kan  de  beoefening  ervan  een  werkdadige steun zijn voor de gelovigen op hun weg van be­  62 

Vgl.  Johannes  Paulus  II,  Motu  proprio Misericordia  Dei  (7  april  2002): AAS 94 (2002), 452­459.  63  Samen  met  de  Synodevaders  herinner  ik  eraan  dat  de  niet  sacra­  mentele  boetevieringen,  die  vermeld  staan  in  het  Rituaal  van  het  sacrament  van  de  Verzoening,  nuttig  kunnen  zijn  om  de  geest  van  bekering  en  van  communio  in  de  christelijke  gemeenschappen  te  laten groeien, en zo de harten voor te bereiden op de viering van het  sacrament: vgl. Propositio 7  64  Vgl. Wetboek van Canoniek Recht, can. 508.  65  Paulus  VI,  Apostolische  Constitutie  Indulgentiarum  doctrina   (1  januari 1967), Normen, 1: AAS 59 (1967), 21.  66  Ibidem, 9: AAS 59 (1967), 18­19.

28 

kering en bij het  ontdekken van de centrale plaats van de Eu­  charistie in het christelijk leven.  III. Euchar istie en Ziekenzalving  22.  Jezus  heeft  niet  alleen  zijn  leerlingen  uitgezonden  om  de  zieken  te  genezen  (vgl.  Mt.  10,  8;  Lc.  9,  2;  10,  9), maar  Hij  heeft voor hen ook een specifiek sacrament ingesteld: de Zie­  kenzalving. 67  De Brief van Jacobus getuigt ons van de aanwe­  zigheid  van  dit  sacrament  al in de  eerste  christelijke gemeen­  schap  (vgl.  5,  14­16).  Laat  de  Eucharistie zien  hoe  het  lijden  en de dood van Christus omgevormd zijn in liefde, de Zieken­  zalving van haar kant verbindt de lijdende met de zelfgave van  Christus voor het heil van allen, zodat ook wie lijdt, binnen het  mysterie  van  de  gemeenschap  der  heiligen  deel  kan  hebben  aan de verlossing van de wereld.  De relatie tussen deze Sacramenten wordt bovendien dui­  delijk bij het ernstiger worden van de ziekte: "Aan hen die dit  leven gaan verlaten, geeft de Kerk naast de Ziekenzalving ook  de Eucharistie als viaticum". 68  Bij de overgang naar de Vader,  blijkt  de  communio  met  het  Lichaam  en  Bloed  van  Christus  als zaad te zijn voor het  eeuwig leven en als kracht tot verrij­  zenis: "Wie mijn vlees  eet  en mijn bloed drinkt, heeft eeuwig  leven,  en Ik zal hem  doen opstaan op  de laatste dag"  (Joh. 6,  54). Omdat het Heilig Viaticum voor de zieke de volheid ont­  sluit  van  het  paasmysterie,  is  het  noodzakelijk  er  het  gebruik  van te garanderen. 69  De aandacht  en pastorale zorg  jegens  de  zieken  komt  zeker  de  hele  gemeenschap geestelijk ten goede,  want we weten dat wij, wat wij aan de minsten gedaan hebben,  aan Jezus zelf gedaan zullen hebben (vgl. Mt. 25, 40).  67 

Vgl. Catechismus van de Katholieke Kerk, 1499­1531.  Ibidem, 1524.  69  Vgl. Propositie 44. 68 

29 

IV. Euchar istie en Wijdingssacr ament  

In persona Christi capitis  23.  De  intrinsieke  band  tussen  Eucharistie  en  Wijdingssacra­  ment, blijkt uit  de  woorden zelf  van Jezus  in  de zaal  van het  Laatste Avondmaal: "Blijf dit doen om Mij te gedenken" (Lc.  22, 19). Jezus  heeft inderdaad op de avond voor zijn dood de  Eucharistie ingesteld en tegelijkertijd het priesterschap van het  Nieuwe  Verbond  gegrondvest.  Hij  is  priester,  offergave  en  altaar: middelaar tussen God de Vader en het volk (vgl. Hebr.  5,  5­10),  zoenoffer  (vgl.  1  Joh.  2,  2;  4,  10)  dat  zichzelf  ten  offer  geeft  op  het  altaar  van  het  kruis.  Niemand  kan  zeggen  "dit is mijn Lichaam" en "dit is de kelk van mijn Bloed" tenzij  in de  naam  en in  de persoon van Christus, enige  hogepriester  van het nieuwe en eeuwige Verbond (vgl. Hebr. 8­9). De Bis­  schoppensynode  had  al  eerder  in  andere  vergaderingen  het  gewijde  priesterschap  aan  de  orde  gesteld,  zowel  met  betrek­  king tot de identiteit van het ambt 70  als wat betreft de vorming  van de kandidaten. 71  In deze context echter, in het licht van de  dialoog  die  in  de  laatste  Synodevergadering  heeft  plaatsge­  vonden, voel ik de behoefte aan enkele waarden te herinneren  met  betrekking  tot  de  relatie  tussen  het  eucharistisch  Sacra­  ment en de Wijding. Vooral is het noodzakelijk nog eens dui­  delijk  te  stellen  dat  de  band  tussen  de  heilige  Wijding  en  de  Eucharistie juist zichtbaar wordt  in  het  feit  dat  de Mis  wordt  voorgezeten door de Bisschop of de priester in de persoon van  Christus, het Hoofd. 

70 

Vgl.  Bisschoppensynode,  Tweede  Algemene  vergadering,  Docu­  ment  over  het  ambtelijk  priesterschap  Ultimis  temporibus  (30  no­  vember1971): AAS 63 (1971), 898­942.  71  Vgl.  Johannes  Paulus  II,  Postsynodale  apostolische  Exhortatie  Pastores  dabo  vobis  (25  maart  1992),  42­69:  AAS  84  (1992),  729­  778.

30 

De leer van de Kerk maakt de priesterwijding tot  een on­  ontbeerlijke  voorwaarde  voor  de  geldige  viering  van  de  Eu­  charistie. 72  Immers: "In het kerkelijk dienstwerk van de gewij­  de bedienaar is Christus zelf bij zijn Kerk, als Hoofd van zijn  lichaam, Herder  van  zijn  kudde, Hogepriester  van  het verlos­  send  offer". 73  Zeker,  de  gewijde  bedienaar  "handelt  ook  in  naam  van  heel  de  Kerk,  wanneer  hij  God  het  gebed  van  de  Kerk  aanbiedt  en  vooral  wanneer  hij  het  eucharistisch  offer  opdraagt". 74  Daarom dienen de priesters zich bewust te zijn dat  zij  bij  heel  hun  ambtsbediening  nooit  zichzelf  of  hun  menin­  gen voorop stellen, maar Jezus Christus. Elke poging om zich­  zelf tot protagonist te maken van de liturgische handeling is in  strijd met de priesterlijke identiteit . Meer dan ooit is de pries­  ter daar dienaar en moet zich als een gewillig instrument in de  handen  van Christus  voortdurend  inspannen  een teken te zijn  dat naar Hem verwijst. Dat drukt zich vooral uit in de nederig­  heid  waarmee  hij  de  liturgische  handeling  leidt,  in  gehoor­  zaamheid aan de rite,  met  hart  en  geest  eraan beantwoordend  en alles vermijdend wat de indruk zou kunnen wekken van een  ongepaste  eigen  handeling.  De clerus  spoor  ik  aan  steeds  het  besef te verdiepen van hun eigen eucharistisch ambt als nede­  rige dienst aan Christus en aan zijn Kerk. Het priesterschap is,  zoals  de  heilige  Augustinus  zei,  een  amoris  officium,75    een  taak van de goede herder die zijn leven geeft voor de schapen  (vgl. Joh. 10, 14­15). 

72 

Vgl. Tweede Vaticaans Concilie, Dogmatische Constitutie over de  Kerk  Lumen  gentium,  10;  Congregatie  voor  de  Geloofsleer,  Brief  over enige kwesties met betrekking tot de bedienaar van de Eucharis­  tie  Sacerdotium  ministeriale  (6  augustus  1983):  AAS  75  (1983),  1001­ 1009.  73  Katechismus van de Katholieke Kerk, 1548.  74  Ibidem, 1552  75  Vgl. In Johannis Evangelium Tractatus 123, 5: PL 35, 1967.

31 

Eucharistie en priestercelibaat  24.  De  Synodevaders  hebben  willen  onderstrepen  dat  het  ambtelijk  priesterschap  vereist,  dat  men  door  middel  van  de  wijding  helemaal  gelijkvormig  wordt  aan  Christus.  Het  is  noodzakelijk om, uiteraard met respect voor de andere, ooster­  se praktijk en traditie, de diepe zin te bevestigen van het pries­  tercelibaat, dat terecht beschouwd wordt als  een onuitputtelij­  ke  rijkdom,  en  dat  bevestigd  wordt  door  de  oosterse  traditie  om de Bisschoppen te kiezen uit degenen die in celibaat leven  en door de grote achting die men er heeft  voor de keuze voor  het  celibaat  die  door  talrijke  priesters  wordt  gedaan.  In  een  dergelijke  keuze  van  de  priester  komen  inderdaad  de  toewij­  ding die hem gelijkvormig maakt aan Christus en de exclusie­  ve offergave van zichzelf voor het Rijk der hemelen bijzonder  tot  uitdrukking 76  Het  feit  dat  Christus  zelf zijn zending  tot  en  met  het  kruisoffer  in  een  staat  van  maagdelijkheid  heeft  be­  leefd, vormt het vaste referentiepunt voor het begrijpen van de  zin van de traditie van de Latijnse Kerk op dit punt. Daarom is  het  niet  voldoende  het  priestercelibaat  in  louter  functionele  termen te begrijpen. In werkelijkheid staat zij voor een bijzon­  dere gelijkvormigheid aan de levensstijl van Christus zelf. Een  dergelijke  keuze  is  vóór  alles  de  keuze  van  een  bruidegom  voor zijn bruid: het is vereenzelviging met het hart van Chris­  tus,  de  Bruidegom,  die  zijn  leven  geeft  voor  zijn  Bruid.  In  eenheid met de grote kerkelijke overlevering, met het Tweede  Vaticaans  Concilie 77  en  met  de  Pausen  die  mij  zijn  voorge­  gaan 78 , bevestig  ik  opnieuw  de schoonheid  en  het  belang  van  76 

Vgl. Propositie 11.  Vgl. Decreet over het ambt en het leven van de priesters Presby­  terorum Ordinis, 16.  78  Vgl.  Johannes  XXIII,  encycliek  Sacerdotii  nostri  primordia   (1  augustus  1959): AAS  51  (1959),  545­579;  Paulus  VI,  encycliek  Sa­  cerdotalis  coelibatus  (24  juni  1967):  AAS  59  (1967),  657­697;  Jo­  hannes  Paulus  II,  Postsynodale  exhortatie  Pastores  dabo  vobis  (25 77 

32 

een priesterleven  dat  als  een  welsprekend teken  van  de totale  en exclusieve toewijding aan Christus, aan de Kerk en aan het  Rijk van God, in celibaat geleefd wordt en bevestig ik derhal­  ve het verplichte karakter ervan voor de Latijnse traditie. Waar  het  priestercelibaat  in  volwassenheid,  in  blijdschap  en  met  toewijding wordt beleefd, is  het  een heel  grote zegen voor de  Kerk en voor de samenleving zelf. 

Priestertekort en roepingenpastoraal  25.  Wat  de  band  tussen  Wijdingssacrament  en  Eucharistie  betreft,    heeft  de  Synode  zich  gebogen  over  de  situatie  van  verlegenheid  die  in  diverse  Bisdommen  begint  te  ontstaan  wanneer  er  rekening  gehouden  moet  gaan  worden  met  het  tekort aan priesters. Dat gebeurt niet alleen in sommige gebie­  den  van  de  eerste  evangelisatie,  maar  ook  in  landen  die  een  lange christelijke traditie hebben. Een gelijkmatiger verdeling  van  de  clerus  zal  dan  zeker  helpen  bij  de  oplossing  van  dit  probleem. Daarvoor is  wel  de inspanning nodig tot  een brede  sensibilisering.  Laten  de  Bisschoppen  met  respect  voor  hun  eigen  charisma  ook  de  Instituten  van  godgewijd  leven  en  de  nieuwe kerkelijke organisatievormen betrekken bij de pastora­  le noden, en laten zij alle leden van de clerus aansporen tot een  grotere bereidheid de Kerk te dienen waar dat nodig is, ook als  dat een offer kost 79  Bovendien  is  er  binnen  de  Synode  ook  gediscussieerd  over  de  pastorale  aandachtspunten  waar  men  op  zou  moeten  inzetten  om  vooral bij  de jongeren  een innerlijke  openheid te  bevorderen  voor  de  roeping  tot  het  priesterschap.  Maar  een 

maart  1992),  29:  AAS  84  (1992),  703­705;  Benedictus  XVI,  Toe­  spraak  tot  de  Romeinse  Curie  (22  december  2006):  L'Osservatore  Romano, 23 december 2006, p. 6.  79  Vgl. Propositie 11

33 

dergelijke situatie is  niet  simpelweg op te lossen aan de hand  van pragmatische ideeën. Men moet immers  vermijden dat de  Bisschoppen,  gedreven  door  weliswaar  begrijpelijke  functio­  nele  zorgen  vanwege  het  tekort  aan  priesters,  geen  adequate  onderscheiding  meer  zouden  toepassen  ten  aanzien  van  de  roeping,  en  kandidaten  tot  de  eigenlijke  opleiding  en  tot  de  priesterwijding  zouden  toelaten  die  niet  de  vereiste  eigen­  schappen  hebben  voor  het  priesterlijke  dienstwerk. 80  Een  cle­  rus  die  onvoldoende  gevormd  en  zonder  de  nodige  onder­  scheiding  werd  toegelaten  tot  de  wijding,  zal  moeilijk  een  getuigenis  kunnen  geven  dat  in  anderen  het  verlangen  kan  wekken om met edelmoedigheid te beantwoorden aan de roep­  stem  van  Christus.  In  werkelijkheid  moet  heel  de  christenge­  meenschap in al haar geledingen betrokken worden bij de roe­  pingenpastoraal. 81  Het spreekt vanzelf dat deze brede pastorale  inspanning ook de sensibilisering omvat  van de gezinnen, die  immers  dikwijls  onverschillig  zijn,  zo  niet  rechtstreeks  tegen  de  mogelijkheid  van  een  priesterroeping  Laten  zij  zich  edel­  moedig openstellen voor de gave van het  leven en hun kinde­ 

80 

Vgl. Tweede Vaticaans Concilie, Decreet ver de priesteropleiding  Optatam totius, 6; Wetboek van canoniek recht can. 241, § 1 en can.  1029;  Wetboek  van  canoniek  recht  van  de  Oosterse  Kerken,  can.  342, § 1 en can. 758; Johannes Paulus II, Postsynodale apostolische  Exhortatie  Pastores  dabo  vobis  (25  maart  1992)  11.34.50:  AAS  84  (1992),  673­675;  712­714;  746­748;  Congregatie  voor  de  Clerus,  Directorium voor het ambt en het leven van de priester  Dives Eccle­  siae  (31  maart  1994),  58:  LEV,  1994,  pp.  56­58;  Congregatie  voor  de  katholieke  opvoeding,  Instructie  over  de  criteria  aangaande  het 

onderscheiden  van  een  roeping  waar  het  om  personen  gaat  met  homoseksuele neigingen, met het oog op hun toelating tot het Semi­  narie en tot de heilige Wijdingen (4 november 2005): AAS 97 (2005),  1007­1013.  81  Vgl. Propositie 12; Johannes Paulus II, Postsynodale apostolische  Exhortatie Pastores dabo vobis (25 maart 1992) 41: AAS 84 (1992),  726­729.

34 

ren  opvoeden tot  een bereidwillige  openheid  voor  de  wil  van  God. Kortom,  het  is  vooral nodig  dat  men  de  moed  heeft  om  aan  de  jongeren  de  radicaliteit  voor  te  houden  van  de  navol­  ging van Christus en hen het fascinerende ervan te laten zien. 

Dankbaarheid en hoop  26. Het is tenslotte noodzakelijk een groter vertrouwen te stel­  len in, en meer hoop te vestigen op het initiatief van God. Ook  al is  er in een aantal gebieden een tekort aan priesters te con­  stateren, toch moet het vertrouwen niet verminderen dat Chris­  tus doorgaat  met  mannen  ertoe  op te  wekken  elke andere be­  zigheid los te laten en zich geheel te wijden aan de viering van  de  heilige  geheimen,  aan  de  verkondiging  van  het  Evangelie  en aan het pastorale dienstwerk. Naar aanleiding hiervan wil ik  de  dankbaarheid  van  heel  de  Kerk  verwoorden  jegens  alle  Bisschoppen  en  priesters,  die  met  trouwe  toewijding  en  inzet  hun  eigen  zending  uitvoeren.  Uiteraard  gaat  de  dankbaarheid  van de Kerk ook uit  naar de diakens, die de handen opgelegd  zijn "niet voor het priesterschap maar voor het dienstbetoon". 82  Zoals  de  Synodevergadering  heeft  aanbevolen,  richt  ik  een  speciale  dank  aan  de  fidei  donum  priesters 83  die  met  deskun­  digheid  en  edelmoedige  toewijding  de  gemeenschap  opbou­  wen door het Woord van God te verkondigen en het Brood van  het leven te breken, zonder in de dienst aan de zending van de  Kerk hun krachten te sparen. 84  We moeten God danken voor al  die priesters  die  hebben  geleden tot  aan het  offer van hun le­  ven  om  Christus  te  dienen.  Met  de  welsprekendheid  van  de 

82 

Tweede  Vaticaans  Concilie,  Dogmatische  Constitutie  over  de  Kerk, Lumen gentium 29.  83  Noot van de vertaler: zo genoemd naar de gelijknamige encycliek  van Pius XII, waarin deze opriep priesters ter beschikking te stellen  voor de missie in de Derde Wereld.  84 

Propositie 38.

35 

feiten  wordt  in  hen  zichtbaar  wat  het  betekent  om  ten  volle  priester te zijn. Het gaat hier om ontroerende getuigenissen die  heel veel jongeren kunnen inspireren op hun beurt Christus te  volgen en hun leven te geven voor de anderen en juist zo het  ware leven te vinden.  V. Euchar istie en Huwelijk  

Eucharistie, sacrament van huwelijksliefde  27.  Als  sacrament  van  de  liefde  laat  de  Eucharistie  een  bij­  zondere band zien met de liefde tussen man en vrouw die ver­  enigd zijn in het huwelijk. Juist voor onze tijd is het noodzake­  lijk deze band te verdiepen. 85  Bij meerdere gelegenheden heeft  Johannes  Paulus  II  het  bruidskarakter  van  de  Eucharistie  be­  vestigd  en  haar  bijzondere  band  met  het  Sacrament  van  het  Huwelijk:  "De  Eucharistie  is  het  Sacrament  van  onze  verlos­  sing.  Zij  is  het  Sacrament  van  de  Bruidegom  en  de  Bruid". 86  Overigens "heel het christelijk leven draagt het merkteken van  de  huwelijksliefde  tussen  Christus  en  de  Kerk.  Reeds  het  Doopsel, intrede  in  het  Volk  van God, is  een bruidsmysterie:  het is als het ware het waterbad voor het Huwelijk, dat aan het  bruiloftsmaal,  de  Eucharistie,  voorafgaat". 87  De  Eucharistie  versterkt  op  onuitputtelijke  wijze  de  onlosmakelijke  eenheid  en  liefde  van  elk  christelijk  huwelijk.  Uit  kracht  van  het  sa­  crament  is  de  huwelijksband  er  intrinsiek  verbonden  met  de  eucharistische  eenheid  tussen  de  Bruidegom  Christus  en  de  Bruid de Kerk (vgl. Ef. 5, 31­32). Ook de wederzijdse consen­ 

85 

Vgl.  Johannes  Paulus  II,  Postsynodale  apostolische  Exhortatie  Familiaris consortio (22 november 1981), 57: AAS 74 (1982), 149­  150.  86  Apostolische  brief  Mulieris  dignitatem  (15  augustus  1988),  26:  AAS 80 (1988), 1715­1716.  87  Katechismus van de Katholieke Kerk, nr. 1617

36 

sus die man en vrouw met  elkaar in Christus  wisselen, en die  hen tot een gemeenschap maakt van leven en liefde, heeft een  eucharistische  dimensie.  De  huwelijksliefde  is  immers  in  de  theologie van Paulus een sacramenteel teken van de liefde van  Christus  voor zijn Kerk,  een  liefde die  haar hoogtepunt  vindt  in  het  Kruis,  dat  de uitdrukking  is  van zijn  "bruiloft"  met  de  mensheid en tegelijkertijd de oorsprong en het middelpunt van  de  Eucharistie..  Om  deze  reden  toont  de  Kerk  zich  bijzonder  geestelijk nabij aan al degenen die hun gezin gegrondvest heb­  ben op het sacrament van het Huwelijk. 88  Het gezin ­ de "huis­  kerk" 89  ­  is  het  eerste  levensmilieu  van  de  Kerk,  vooral  van­  wege zijn beslissende rol  in  de christelijke  opvoeding  van  de  kinderen. 90  In  deze  context  heeft  de  Synode  ook  de  aanbeve­  ling gedaan de rol van de vrouw in het gezin en in de samenle­  ving  te  erkennen,  een  zending  die  verdedigd,  behoed  en  be­  vorderd moet worden. 91  Haar bruid en moeder zijn, vormt  een  werkelijkheid  waaraan  niet  voorbijgegaan  kan  worden  en  die  men niet mag kleineren. 

Eucharistie en eenheid van het huwelijk  28.  Het  is  juist  in  het  licht  van  deze  intrinsieke  band  tussen  huwelijk, gezin  en Eucharistie, dat  het  mogelijk  is  om  enkele  pastorale  problemen  nader  te  bezien.  De  trouwe,  onlosmake­  lijke  en  exclusieve  band  die  Christus  en  de  Kerk  verenigt  en  die  sacramentele  uitdrukking  vindt  in  de  Eucharistie,  beant­  88 

Vgl. Propositie 8.  Vgl. Tweede Vaticaans Concilie, Dogmatische Constitutie over de  Kerk Lumen gentium, 11.  90  Vgl. Propositie 8.  91  Vgl. Johannes Paulus II, Mulieris dignitatem (15 augustus 1988):  AAS  80  (1988),  1653­1729;  Congregatie  voor  de Geloofsleer,  Brief  89 

aan de Bisschoppen van de Katholieke Kerk over de samenwerking  van man en vrouw in de Kerk en in de wereld (31 mei 2004): AAS 96  (2004), 671­687.

37 

woordt  aan  het  oorspronkelijke  antropologische  gegeven  vol­  gens  welke  de  man  zich  op  definitieve  wijze  met  één  enkele  vrouw moet verenigen en omgekeerd (vgl. Gen. 2, 24; Mt. 19,  5).  Tegen  de  achtergrond  van  deze  gedachten  heeft  de  Bis­  schoppensynode ook  het  thema aangesneden  van de pastorale  praktijk  ten  aanzien  van  hen  die  de  verkondiging  van  het  Evangelie  horen  vanuit  culturen  waarin  de  polygamie  wordt  gepraktiseerd. Zij die zich in zo'n situatie bevinden en die zich  openen  voor  het  christelijk  geloof,  moeten  geholpen  worden  hun levensontwerp te integreren in de radicale nieuwheid van  Christus. In de loop van het catechumenaat voegt Christus zich  bij hen in hun bijzondere situatie en roept hen om tot de volle  waarheid van de liefde te komen, doorheen de nodige ontzeg­  gingen, met het oog op de volmaakte kerkelijke communio. De  Kerk  begeleidt  hen  met  een  pastoraal  die  vol  zachtheid  is,  gepaard aan vasthoudende kracht, 92  door hen vooral het licht te  laten zien dat vanuit de christelijke mysteries weerkaatst op de  natuur en de menselijke affecten. 

Eucharistie en onontbindbaarheid van het huwelijk  29.  Omdat  de  Eucharistie  de  onomkeerbaarheid  uitdrukt  van  de liefde van God in Christus voor zijn Kerk, is het te begrij­  pen waarom dit met betrekking tot het Sacrament van het Hu­  welijk  die  onontbindbaarheid  impliceert  waarnaar  elke  ware  liefde  noodzakelijk  verlangt. 93  Het  was  dus  méér  dan  terecht  dat de Synode pastorale aandacht heeft besteed aan de pijnlijke  situaties  waarin  heel  wat  gelovigen  zich bevinden  die, na  het  Sacrament  van  het  Huwelijk  te  hebben  gevierd,  gescheiden  zijn  en  een  nieuw  huwelijk  zijn aangegaan. Het  gaat  hier  om  een lastig en ingewikkeld pastoraal probleem, een echte plaag  in  de  hedendaagse  sociale  context  die  in  groeiende  mate  ook  92  93 

Propositie 9  Katechismus van de Katholieke Kerk, nr. 1640.

38 

de katholieke milieus aantast. De liefde voor de waarheid ver­  plicht de Herders om de verschillende situaties goed te onder­  scheiden,  om  op  adequate  wijze  geestelijke  hulp  te  kunnen  bieden aan de gelovigen die er in betrokken zijn geraakt. 94  De  Bisschoppensynode  heeft  de  praktijk  van  de  Kerk  bevestigd,  welke  haar  grondslag  heeft  in  de  Heilige  Schrift  (vgl. Mc 10, 2­12), om  hen  die  gescheiden  en  hertrouwd zijn  niet tot de Sacramenten toe te laten, omdat hun levensstaat en  levensomstandigheden  objectief  in  tegenspraak  zijn  met  die  eenheid  van  liefde  tussen  Christus  en  de  Kerk,  die  door  de  Eucharistie  betekend  en  gerealiseerd  wordt.  Toch  blijven  zij  die gescheiden en hertrouwd zijn ondanks hun situatie wel tot  de Kerk behoren, die  hen  met  bijzondere aandacht  volgt, met  het  verlangen  dat  zij,  voor zover dat  mogelijk  is,  een  christe­  lijke  levensstijl  cultiveren,  door  deel  te  nemen aan  de heilige  Mis, zij het zonder de Communie te ontvangen; door te luiste­  ren naar het Woord van God; door eucharistische Aanbidding;  door het  gebed;  door deel  te nemen aan  het  gemeenschapsle­  ven; door het vertrouwelijke gesprek met een priester of gees­  telijke  leidsman;  door  zich  te  wijden  aan  praktische  naasten­  liefde;  door  werken  van  boetvaardigheid;  en  door  hun  inzet  voor de opvoeding van de kinderen.  Daar  waar  er  twijfels  rijzen  over  de  geldigheid  van  het  aangegane sacramentele Huwelijk, moet men al het noodzake­  lijke  doen  om  gronden  voor  zulke  twijfel  te  verifiëren.  Ver­  volgens  is  het  nodig  om  met  een  volledige  respect  voor  het 

94 

Vgl.  Johannes  Paulus  II,  Postsynodale  apostolische  Exhortatie  Familiaris Consortio (22 november 1981), 84: AAS 74 (1982), 184­  186; Congregatie voor de Geloofsleer, Brief aan de Bisschoppen van  de  Katholieke  Kerk  over het  ontvangen  van  de  eucharistische  com­  munie door gelovigen die gescheiden en hertrouwd zijn Annus Inter­  nationalis Familiae (14 september 1994): AAS 86 (1994), 974­979.

39 

canoniek recht 95  de territoriale aanwezigheid te verzekeren van  kerkelijke rechtbanken,  en  er op toe te zien  dat  zij  een pasto­  raal karakter dragen en correct en ijverig hun werkzaamheden  verrichten. 96  In  elk Bisdom  moet  een voldoende aantal perso­  nen zijn toegerust voor het zorgvuldig en voortvarend functio­  neren van de kerkelijke rechtbanken. Ik herinner er aan dat het  "een zware verplichting is om ervoor te zorgen dat het institu­  tionele werk van de Kerk in de rechtbanken dichter bij de ge­  lovigen  komt  te  staan". 97  Toch  is  het  noodzakelijk te  vermij­  den  dat  men  de  pastorale  zorgvuldigheid  zo  verstaat  als  zou  deze in tegenspraak zijn met  het recht. Men moet  veeleer uit­  gaan van de vooronderstelling dat de liefde voor de waarheid  het fundamentele ontmoetingspunt is tussen recht en pastoraal.  Deze  is  immers  nooit  abstract,  maar  "is  geïntegreerd  in  de  menselijke en christelijke levensweg van elke gelovige". 98  Waar  tenslotte  de  nietigheid  van  de  huwelijksband  niet  wordt  vastgesteld  en  er  objectieve  omstandigheden  zijn  die  feitelijk het samenlevingsverband onomkeerbaar maken, moe­  digt de Kerk deze gelovigen aan er zich voor in te spannen hun  relatie  te  beleven  volgens  de  wet  van  God,  als  vrienden,  als  broer en zus; op die manier zullen zij ook weer kunnen nade­  ren  tot  de  tafel  van  de  Eucharistie,  met  inachtname  van  de  beproefde  kerkelijke  praktijk.  Opdat  zo'n  weg  mogelijk  is  en  vrucht draagt, moet hij de steun en hulp krijgen van herders en  van  adequate  kerkelijke  initiatieven.  Daarbij  moet  in  ieder  95 

Vgl. Pauselijke Raad voor wetsteksten, Instructie over de richtlij­  nen waaraan men zich in de kerkelijke rechtbanken moet houden bij  de  huwelijkszaken  Dignitas  connubii  (25  januari  2005),  Vaticaan­  stad, 2005.  96  Vgl. Propositie 40.  97  Benedictus  XVI,  Toespraak  tot  de  Rechtbank  van  de  Romeinse  Rota  bij  gelegenheid  van  het  begin  van  het  rechtsjaar   (28  januari  2006): AAS 98 (2006), 138.  98  Vgl. Propositie 40.

40 

geval worden vermeden deze relaties te zegenen, opdat er on­  der de gelovigen geen verwarring ontstaat over de waarde van  het Huwelijk. 99  Gezien  de  complexe  culturele  context  waarin  de  Kerk  in  veel  landen  leeft, heeft  de Synode  vervolgens  de aanbeveling  gedaan  dat  men  de  grootste  pastorale  zorg  besteed  aan  de  vorming van degenen die gaan trouwen en aan de voorafgaan­  de  toetsing  van  hun  overtuigingen  aangaande  de  verplichtin­  gen die voor de geldigheid van het sacrament van het huwelijk  onontbeerlijk  zijn.  Een  serieus  proces  van  onderscheiding  in  deze, zal helpen vermijden dat emotionele impulsen of opper­  vlakkige redenen de beide jongeren ertoe brengen verantwoor­  delijkheden op zich te nemen, die zij nog niet zullen weten te  eerbiedigen. 100  Het  goed  dat  de Kerk  en heel  de samenleving  verwachten van het Huwelijk en van het daarop gegrondveste  gezin, is te groot om zich niet ten volle in te zetten op dit spe­  cifieke  pastorale  terrein.  Huwelijk  en  gezin  zijn  instellingen  die  men  moet  bevorderen  en  die  verdedigd  moeten  worden  tegen elke dubbelzinnigheid met betrekking tot hun waarheid,  want elke schade die daaraan wordt toegebracht is in feite een  wonde  die  het  menselijk  samenleven  als  zodanig  toegebracht  wordt.  Euchar istie en Eschatologie 

Eucharistie: gave aan de mens onderweg  30.  Ook al is  het  waar dat de Sacramenten een werkelijkheid  zijn die hoort bij de Kerk die in de tijd 101  onderweg is naar de 

99 

Vgl. ibidem.  Vgl. ibidem  101  Vgl.  Tweede  Vaticaans  Concilie,  Dogmatische  Constitutie  over  de Kerk Lumen gentium, 48. 100 

41 

volle  openbaring  van  de  overwinning  van  de  verrezen  Chris­  tus, toch is het evenzeer waar dat ons met name in de eucharis­  tische  liturgie  een  voorsmaak  is  gegeven  van  de  eschatologi­  sche vervulling waarnaar elke mens  en heel  de schepping on­  derweg  is  (vgl. Rom. 8, 19  e.v.). De  mens  is  geschapen  voor  het  ware  en  eeuwige  geluk, dat  alleen  de  liefde van  God  kan  geven. Maar onze gewonde vrijheid zou verdwalen als het niet  mogelijk zou zijn om nu al iets van de toekomstige vervulling  te ervaren. Trouwens, elke mens heeft, om in de juiste richting  zijn  weg  te  kunnen  gaan,  er  behoefte  aan  dat  hij  de  richting  van  het  doel  krijgt  aangewezen.  Dit  uiteindelijke  doel  is  in  werkelijkheid Christus de Heer zelf, de overwinnaar over zon­  de en dood, die op een bijzondere wijze tegenwoordig komt in  de Eucharistieviering. Ook al zijn wij in deze wereld "vreem­  delingen  en  ballingen"  (1  Pe.  2,  11),  toch  delen  wij  door  het  geloof al in de volheid van het verrezen leven. Door haar sterk  eschatologische karakter  te laten zien, biedt  de  eucharistische  maaltijd hulp aan onze vrijheid die nog onderweg is. 

De eschatologische maaltijd  31.  Nadenkend over dit geheim, kunnen we zeggen dat Jezus,  met zijn komst, zich in relatie heeft gebracht met de verwach­  ting  die  leeft  in  het  volk  Israël,  in  heel  de  mensheid  en  ten  diepste  in  de  schepping  zelf.  Met  de  gave  van  zichzelf  heeft  Hij op een objectieve wijze een begin gemaakt met de eschato­  logische  tijd.  Christus  is  gekomen  om  het  verstrooide  Volk  van  God  te  verzamelen  (vgl.  Joh.  11,  52),  en  heeft  duidelijk  blijk gegeven van zijn bedoeling om de gemeenschap van het  verbond  de  verzamelen,  en  om  de  beloften  die  God  aan  de  oude vaders  heeft  gedaan, tot  vervulling te brengen (vgl. Jer.  23, 3; 31, 10; Lc. 1, 55.70). In de roeping van de Twaalf ­ wat  gezien  moet  worden  in  relatie  met  de  twaalf  stammen  van  Israël ­ en in de opdracht die hij hun vóór zijn verlossend Lij­  den bij het Laatste Avondmaal toevertrouwde om zijn gedach­

42 

tenis te vieren, heeft Jezus laten zien dat Hij aan heel de door  Hem gestichte gemeenschap de taak wilde doorgeven om in de  geschiedenis  teken  en  instrument  te  zijn  van  de  eschatologi­  sche  verzameling  die  in  Hem  is  begonnen.  Daarom  voltrekt  zich  in  elke  Eucharistieviering  het  eschatologische  bijeen  ge­  bracht worden van het Volk van God. De eucharistische maal­  tijd  is  voor  ons  een  werkelijke  anticipatie  op  de  uiteindelijke  maaltijd, door de profeten voorzegd (vgl. Jes. 25, 6,9) en in het  Nieuwe  Testament  beschreven  als  "de  bruiloft  van  het  Lam"  (Openb. 19, 7.9), welke gevierd zal worden in de gemeenschap  van de heiligen. 102 

Gebed voor de overledenen   32.  De Viering van de Eucharistie, waarin wij de dood van de  Heer  verkondigen  en  zijn  verrijzenis  belijden  in  de  verwach­  ting  van  zijn  wederkomst,  is  onderpand  van  de  toekomstige  heerlijkheid waarin ook onze lichamen verheerlijkt zullen zijn.  Door de Gedachtenis  van ons heil te  vieren, versterkt zich  in  ons de hoop op de verrijzenis van het vlees en op de mogelijk­  heid om diegenen opnieuw en van aangezicht tot aangezicht te  ontmoeten,  die  ons  in  het  teken  van  het  geloof  zijn  voorge­  gaan. Tegen  deze achtergrond zou  ik, samen  met  de  Synode­  vaders, alle gelovigen willen herinneren aan het belang van het  gebed  als  voorspraak  voor  de  overledenen,  in  het  bijzonder  van  de viering  van heilige Missen  voor  hen,, 103  opdat  zij, ge­  zuiverd,  de  gelukzalige aanschouwing  van God  mogen berei­  ken. Door de eschatologische dimensie weer te ontdekken die 

102 

Vgl. Propositie 3.  Hier zou ik willen herinneren aan de woorden vol hoop en troost  die wie vinden in Eucharistisch gebed II: "Gedenk ook onze broeders  103 

en zusters die reeds ontslapen zijn in de hoop der verrijzenis, ja, alle  gestorvenen dragen wij op aan uw zorg. Neem hen aan en laat hen  verschijnen in het licht van uw gelaat".

43 

aan  de  gevierde  en  aanbeden  Eucharistie  wezenlijk  eigen  is,  worden we gesteund op onze weg en gesterkt in de hoop op de  heerlijkheid (vgl. Rom. 5, 2; Tit. 2, 13).  Euchar istie en de Maagd Mar ia  33.  Uit  de  relatie  tussen  de  Eucharistie  en  de  afzonderlijke  Sacramenten en uit de eschatologische betekenis van de heili­  ge Mysteries, komt in zijn geheel het profiel van het christelijk  bestaan naar voren, dat geroepen is om op elk moment geeste­  lijke eredienst te zijn, een zelfgave die God welgevallig is. En  al is het waar dat wij allemaal nog onderweg zijn naar de vol­  ledige vervulling van onze hoop, dat neemt niet weg dat nu al  in dankbaarheid kan worden erkend dat, hetgeen God ons  ge­  schonken  heeft,  een  volmaakte  verwerkelijking  vindt  in  de  Maagd Maria, Moeder van God en onze Moeder: haar Tenhe­  melopneming  met  lichaam  en  ziel  is  voor  ons  een  teken  van  zekere  hoop,  in  zoverre  het  ons,  pelgrims  door  de  tijd,  dat  eschatologisch  doel  wijst  waarvan  het  sacrament  van  de  Eu­  charistie ons nu al een voorsmaak geeft.  In  Maria,  de  allerheiligste,  zien  wij  ook  op  volmaakte  wijze de sacramentele wijze waarop God de menselijke natuur  bereikt  en  in  zijn  heilsinitiatief  betrekt.  Vanaf  de  Aankondi­  ging  tot  en  met  Pinksteren  verschijnt  Maria  als  de  persoon  wier  vrijheid  helemaal  in  bereidwilligheid  openstaat  voor  de  wil van God. Haar Onbevlekte Ontvangenis blijkt juist in haar  onvoorwaardelijk  gewilligheid  jegens  het  Woord  van  God.  Gehoorzaam geloof is  de vorm die haar leven op elk moment  ten  overstaan  van  Gods  handelen  aanneemt.  Als  luisterende  maagd leeft zij  in volledige overeenstemming  met  de wil van  God;  zij  bewaart  in  haar  hart  de  woorden  die  haar  van  God  komen, en terwijl zij ze als in een mozaïek bijeenplaatst, leert  zij ze nog dieper verstaan (vgl. Lc. 2, 19.51); Maria is de grote

44 

Gelovige die zich vol vertrouwen in de handen legt  van God,  zich geheel overgevend aan zijn wil. 104  Dat  mysterie  verdicht  zich  tot  een  volledige  betrokken­  heid bij  de  verlossende zending  van Jezus. Zoals  het  Tweede  Vaticaans  Concilie  gezegd  heeft,  "is  de  heilige  Maagd voort­  gegaan  op  de  pelgrimstocht  van  het  geloof  en  de  vereniging  met haar Zoon  heeft zij standvastig volgehouden tot onder het  kruis. Daar stond zij, niet  zonder Gods beschikking (vgl. Joh.  19, 25), daar heeft zij smartelijk met haar Eniggeborene mee­  geleden en zich met haar moederhart bij zijn offer aangesloten,  liefdevol toestemmend in de slachting van het offerlam dat uit  haar  was  geboren.  Tenslotte  werd  zij  door  dezelfde  Christus  Jezus, stervend op het  kruis, als moeder aan de leerling gege­  ven  met  deze  woorden:  "Vrouw,  ziedaar  uw  zoon". 105  Vanaf  de Aankondiging tot  onder  het  Kruis  is  Maria degene die  het  Woord aanvaardt dat in haar vleesgeworden is en dat tenslotte  verstomt in de stilte van de dood. Zij is het tenslotte die in haar  armen het  gegeven, inmiddels  ontzielde lichaam ontvangt van  Hem die de zijnen werkelijk "tot  het uiterste" (Joh. 13, 1) toe  heeft liefgehad.  Daarom wenden wij ons, iedere keer als wij in de Liturgie  tot  het  Lichaam  en  Bloed van Christus  naderen, ook tot  Haar  die ten volle met het offer van Christus heeft ingestemd en het  voor heel  de Kerk ontvangen  heeft. Terecht  hebben  de Syno­  devaders gezegd dat "Maria een begin maakt met de deelname  van de Kerk aan het offer van de Verlosser". 106  Zij is de Onbe­  vlekte  die  onvoorwaardelijk  de  gave  van God  ontvangt  en zo  deel  krijgt  aan  het  heilswerk.  Maria  van  Nazareth,  icoon  van 

104 

Vgl.  Benedictus  XVI,  Homilie  (8  december  2005):  AAS  98  (2006), 15­16.  105  Vgl. Dogmatische Constitutie over de Kerk Lumen gentium, 58.  106  Propositie 4.

45 

de Kerk bij haar geboorte, en voorbeeld van hoe ieder van ons  geroepen is de zelfgave van Jezus in de Eucharistie te ontvan­  gen.

46 

TWEEDE DEEL  EUCHARISTIE, EEN MYSTERIE OM TE VIEREN  " Voorwaar , Ik zeg u, wat Mozes u gaf, was niet het br ood  uit de hemel; het echte br ood uit de hemel wordt u door   mijn Vader  gegeven"  (J oh. 6, 32) 

Lex orandi en lex credendi  34.  De  Bisschoppensynode  heeft  veel  nagedacht  over  de  in­  trinsieke  relatie  tussen  eucharistisch  geloof  en  viering,  en  daarbij de band aan het  licht gebracht tussen de lex orandi en  de  lex  credendi  en  het  primaat  benadrukt  van  de  liturgische  handeling.  Het  is  noodzakelijk  de  Eucharistie  te  beleven  als  een mysterie van het authentiek gevierde geloof, in het heldere  besef dat "de intellectus fidei altijd in zijn oorsprong in relatie  staat  tot  de  liturgische  handeling  van  de  Kerk". 107  Op  dit ter­  rein  mag  de  theologische  reflectie  nooit  voorbijgaan  aan  de  sacramentele ordening zoals die door Christus zelf is ingesteld.  Van de andere kant mag de liturgische handeling nooit op een  algemene manier beschouwd worden, met voorbijgaan aan het  mysterie van het geloof. De bron van zowel ons geloof als van  de eucharistische liturgie is immers een en hetzelfde gebeuren:  de zelfgave van Christus in het Paasmysterie. 

Schoonheid en liturgie  35.  De  relatie  tussen  het  geloofde  en  het  gevierde  mysterie  blijkt  vooral  in  de  theologische  en  liturgische  waarde  van  de  schoonheid. De liturgie heeft namelijk, zoals overigens heel de  christelijke  Openbaring,  een  intrinsieke  band  met  de  schoon­  107 

Relatio  post  disceptationem,  4:  L'Osservatore  Romano,  14  okto­ 

ber 2005, p. 5.

47 

heid:  zij  is  de  veritatis  splendor .  In  de  liturgie  schittert  het  Paasmysterie waardoor Christus ons tot zich trekt en ons tot de  communio roept. In Christus, zoals de heilige Bonaventura het  placht te zeggen, beschouwen we de schoonheid en de schitte­  ring van de oorsprong. 108  Die eigenschap waar we op doelen is  niet louter estheticisme, maar is de wijze waarop de waarheid  van  de  liefde  van  God  in  Christus  ons  bereikt,  ons  boeit  en  verrukt, door ons te doen uitgaan uit onszelf en ons naar onze  ware roeping te trekken: de liefde. 109  In de schepping zelf geeft  God ons al een vermoeden van de schoonheid en de harmonie  van de kosmos (vgl. Wijsh. 13, 5; Rom. 1, 19­20). In het Oude  Testament  vinden  we  vervolgens  ruimschoots tekenen van  de  schittering van de macht van God, die zich in zijn heerlijkheid  toont door de wondere daden die Hij temidden van het uitver­  koren volk heeft verricht (Vgl. Ez. 14; 16, 10; 24, 12­18; Num.  14, 20­23). In het Nieuwe Testament voltooit zich deze epifa­  nie van schoonheid in de openbaring van God in Jezus Chris­  tus: 110  Hij  is  de  volle  openbaring  van  de  goddelijke  heerlijk­  heid. In de verheerlijking van de Zoon straalt en deelt zich de  heerlijkheid van de Vader mee (Vgl. Joh. 1, 14; 8, 54; 12, 28;  17,  1).  Toch  is  deze  schoonheid  niet  eenvoudigweg  een  har­  monie  van  vormen:  "de schoonste  onder  de  mensenkinderen"  (Ps. 45[44], 3) 111 , is op mysterievolle wijze ook degene "wiens  108 

Vgl. Sermo 1, 7; 11, 10; 22, 7; 29, 76: Sermones dominicales ad  fidem  codicum  nunc  denuo  editi,  Grottaferrata  1977,  pp.  135,  209  e.v.,  292  e.v.,  337;  Benedictus  XVI,  Boodschap  aan  de  kerkelijke  Bewegingen  en  Nieuwe  Gemeenschappen  (22  mei  2006):  AAS  98  (2006), 463.  109  Vgl.  Tweede  Vaticaans  Concilie,  Pastorale  Constitutie  over  de  Kerk in de wereld van deze tijd Gaudium et spes, 22.  110  Vgl.  Tweede  Vaticaans  Concilie,  Dogmatische  Constitutie  over  de goddelijke openbaring Dei Verbum, 2.4.  111  Noot  van  de  vertaler:  Aldus  letterlijk  vanuit  het  Italiaans.  In  de  Nederlandse vertaling van het Getijdenboek: "Geen mens is u gelijk  in edele gestalte"

48 

uiterlijk noch schoonheid (…) het bekijken waard" waren (Jes.  53,  2).  Jezus  Christus  laat  ons  zien  hoe  de  waarheid  van  de  liefde ook het  duistere mysterie van de dood weet  om te vor­  men tot het stralend licht  van de verrijzenis. Hier overtreft de  schittering  van  Gods  heerlijkheid  alle  binnenwereldlijke  schoonheid. De ware schoonheid is de liefde van God die zich  definitief aan ons heeft geopenbaard in het Paasmysterie.  De schoonheid van de liturgie maakt deel uit van dit mys­  terie.  Zij  is  de  hoogste  uitdrukking  van  de  heerlijkheid  van  God  en  vormt  in  zekere  zin  een  zich tonen  van de Hemel  op  aarde. De gedachtenis van het verlossend offer draagt de trek­  ken  in  zich  van  die  schoonheid  van  Jezus,  waarvan  Petrus,  Jacobus  en Johannes  ons  getuigenis  hebben afgelegd,  toen de  Meester,  onderweg  naar  Jeruzalem,  voor  hun  ogen  van  ge­  daante  wilde  veranderen  (vgl.  Mc.  9,  2).  De  schoonheid  is  daarom  geen  decoratieve aspect  van  de liturgische  handeling;  zij is  er veeleer een constitutief aspect  van, in zoverre zij een  eigenschap  van  God zelf is  en  van zijn  openbaring.  Dat  alles  moet ons het besef bijbrengen dat men er aandacht voor moet  hebben dat de liturgische handeling straalt volgens  haar eigen  natuur.  De Euchar istievier ing:  wer k van " Chr istus totus"  

Christus totus in capite et in corpore 112  36. De  intrinsieke schoonheid  van  de  liturgie  heeft  als eigen­  lijk  subject  de  verrezen  en  in  de  Heilige  Geest  verheerlijkte  Christus, die de Kerk in zijn handelen insluit 113 . In dit verband  loont  het  de  suggestieve  woorden  van  de  heilige  Augustinus  112  113 

Vertaald: De gehele Christus in Hoofd en in Lichaam.  Propositie 33.

49 

voor  de  geest  te  halen,  die  heel  raak  deze  geloofsdynamiek  beschrijven  die  aan  de  Eucharistie  eigen  is.  De  grote  heilige  van Hippo  legt, juist in verband  met  het  eucharistisch Myste­  rie,  er  de  nadruk  op  hoe  Christus  ons  in  zich  opneemt:  "Dit  brood  dat  u  op  het  altaar  ziet,  geheiligd  door  het  woord  van  God,  is  het  lichaam  van  Christus.  De  kelk,  of  beter  datgene  wat de kelk bevat, geheiligd door de woorden van God, is het  bloed  van  Christus.  Onder  deze  [tekenen]  heeft  Christus  de  Heer ons zijn lichaam willen toevertrouwen en zijn bloed, dat  hij voor ons vergoten heeft tot vergeving van de zonden. Als u  ze  goed  ontvangen  hebt,  bent  u  wat  u  hebt  ontvangen". 114  Daardoor "zijn  we  niet  alleen christenen  geworden,  maar zijn  we  Christus  zelf  geworden". 115  Van  hieruit  kunnen  wij  het  mysterievolle  handelen  van  God  beschouwen  dat  de  diepe  eenheid tussen ons en de Heer Jezus teweegbrengt: "Men hoeft  namelijk  niet  te  geloven  dat  Christus  in  het  hoofd  is  zonder  ook in het lichaam te zijn, want Hij is geheel en al in het hoofd  en in het lichaam". 116 

Eucharistie en verrezen Christus  37.  Omdat  de  eucharistische  liturgie  wezenlijk  actio  Dei  is,  handeling  van  God,  waar  wij  in  Jezus  door  middel  van  de  Geest  betrokken  worden,  kunnen  wij  over  haar  grondslagen  niet  naar  willekeur  beschikken,  noch  mogen  die  onderhevig  zijn aan de  modedruk  van  het  moment. Ook  hiervan  geldt  de  onweerlegbare uitspraak van Paulus: "Niemand kan een ander  fundament leggen dan wat er reeds ligt, namelijk Jezus Chris­  tus" (1 Kor. 3, 11). En nog eens is het  de Apostel van de hei­  denen die ons in verband met  de Eucharistie verzekert dat hij 

114  115 

Sermo 227, 1: PL 38, 1099.  H.  Augustinus,  In  Iohannis Evangelium  Tractatus  21,  8: PL  35, 

1568.  116 

Ibidem, 28,1: PL 35, 1622.

50 

ons niet een persoonlijke leer meedeelt, maar de leer die hij op  zijn beurt heeft ontvangen (vgl. 1 Kor. 11, 23). De viering van  de  Eucharistie  impliceert  namelijk  de  levende  Overlevering.  De Kerk  viert  het  eucharistisch Offer  in  gehoorzaamheid aan  de opdracht van Christus vanaf haar ervaring van de Verrezene  en  de  uitstorting  van  de  Heilige  Geest.  Hierdoor  bewogen  komt  de  christengemeenschap  vanaf  haar  eerste  begin  samen  voor de fractio panis, voor  het  "breken  van  het  brood"  op  de  dag des Heren. De dag waarop Christus uit de doden verrezen  is, de zondag, is ook de eerste dag van de week, de dag waarop  de oudtestamentische traditie het begin van de schepping zag.  De  dag  van  de  schepping  is  voortaan  de  dag  van  de  "nieuwe  schepping" geworden, de dag van onze bevrijding waarop wij  Christus gedenken, gestorven en verrezen. 117  Ars celebr andi  38.  Tijdens  de  synodewerkzaamheden  is  meer  dan  eens  de  noodzaak  aanbevolen  om  elke  mogelijke  scheiding  te  over­  winnen tussen de ars celebrandi, dat wil zeggen de kunst van  het  juiste  celebreren,  en  de  volledige,  actieve  en  vruchtbare  deelname  van  alle  gelovigen.  Inderdaad  is  de  allereerste  ma­  nier om de deelname te bevorderen van het volk van God aan  de  heilige  Rite,  de  adequate  viering  van  de  Rite  zelf.  De  ars  celebrandi is de beste voorwaarde voor de actuosa participa­  tio. 118  De  ars  celebrandi  ontspringt  aan  de  trouwe  gehoor­  zaamheid  aan  de  volledige  liturgische  richtlijnen,  want  het  is  juist deze wijze van viering die tweeduizend jaar lang het  ge­  loofsleven  zeker  stelde  van  alle  gelovigen,  die  geroepen  zijn 

117 

Vgl. Propositie 30. Ook de heilige Mis die de Kerk door de week  viert en waaraan de gelovigen uitgenodigd zijn deel te nemen, vindt  haar meest eigen vorm op de dag van de Heer, de dag van de verrij­  zenis van Christus; Propositie 43  118  Vgl. Propositie 2.

51 

om  de  viering  te  beleven  als  Volk  van  God,  een  koninklijk  Priesterschap, een heilige natie (vgl. 1 Petr. 2, 4­5.9). 119 

De Bisschop, liturg bij uitstek  39. Ook al is het zo dat het  hele Volk van God aan de eucha­  ristische Liturgie deelneemt, toch komt in relatie tot de correc­  te ars celebrandi een onmisbare taak toe aan degenen die het  sacrament  van  de  Wijding  hebben  ontvangen.  Bisschoppen,  priesters  en  diakens  moeten,  ieder  naar  hun  eigen  graad,  de  viering als  hun belangrijkste plicht  beschouwen. 120  Vooral  de  diocesane  Bisschop:  hij  is  immers  "als  eerste  bedienaar  van  Gods  mysteries  in  de  particuliere  Kerk  die  hem  is  toever­  trouwd, (…) de leider, bevorderaar en behoeder van geheel het  liturgisch leven". 121  Dat alles is beslissend voor de particuliere  Kerk,  niet  alleen  in  zoverre  de  communio  met  de  Bisschop  voor elke  viering in zijn territorium  de  voorwaarde is om  ge­  oorloofd te zijn, maar ook omdat hijzelf de liturg bij uitstek is  van de eigen Kerk. 122  Aan hem de taak de eensgezinde eenheid  van de vieringen in zijn Bisdom te bewaren. Daarom moet het  119 

Vgl. Propositie 25.  Vgl.  Propositie  19.  Propositie  25  specificeert:  "Een  authentieke  liturgische  handeling  drukt  de  sacraliteit  uit  van  het  eucharistisch  Mysterie.  Deze  zou  dan  ook  moeten  afstralen  van  de  woorden  en  handelingen  van  de  celebrerende  priester,  terwijl  Hij  bij  de  Vader  voorspreekt, zowel met de gelovigen als voor hen".  121  Algemeen Statuut van het Romeins Missaal, 22, NRL Liturgische  Documentatie, deel III, 2004; Vgl. Tweede Vaticaans Concilie, Con­  stitutie  over  de  heilige  Liturgie  Sacrosanctum  Concilium,  41;  Con­  gregatie voor de goddelijke Eredienst en de Regeling van de Sacra­  menten, Instructie Redemptionis sacramentum, (25 maart 2004), 19­  25: AAS  96 (2004), 555­557.  122  Vgl. Tweede Vaticaans Concilie, Decreet over het herderlijk ambt  van  de  Bisschoppen  in  de  Kerk  Christus  Dominus,  14;  Constitutie  over de heilige Liturgie Sacrosanctum Concilium, 41. 120 

52 

de  taak  van  de  Bisschop  zijn  "erop  te  letten  dat  de  priesters,  diakens  en  lekengelovigen  de  werkelijke  betekenis  van  de  riten en liturgische teksten steeds dieper verstaan en zo komen  tot een actieve en vruchtbare viering van de Eucharistie". 123  In  het bijzonder spoor ik er toe aan al het nodige te doen opdat de  liturgische vieringen die door de Bisschop verricht  worden in  de kathedrale Kerk plaats vinden in een volledig respect  voor  de  ars  celebrandi,  zodat  ze  kunnen  worden  beschouwd  als  model voor alle kerken in zijn territorium. 124 

Het respect voor de liturgische boeken  en voor de rijkdom van de tekens  40.  Door  het  belang  te  onderstrepen  van  de  ars  celebrandi,  wordt  bijgevolg  de  waarde  belicht  van  de  liturgische  richtlij­  nen. 125  De  ars  celebrandi  moet  het  gevoel  voor  het  heilige  bevorderen  en  het  gebruik  van  die  uitwendige  vormen  die  daartoe opvoeden, zoals bijvoorbeeld de harmonie van de rite,  de  liturgische  kleding,  de  inrichting  en  de  heilige  plaats.  De  eucharistieviering  vindt  er  baat  bij,  waar  priesters  en  verant­  woordelijken  voor  de  liturgische  pastoraal  zich  inspannen  de  geldende liturgische boeken en daarmee samenhangende richt­  lijnen te doen kennen, door de grote rijkdommen te benadruk­  ken van het Algemeen Statuut van het Romeins missaal en van  de  Ordening  voor  de  lezingen  van  de  Mis.  In  de  kerkelijke  gemeenschappen meent men misschien dat de kennis en waar­  dering daarvan bekend zijn, maar dikwijls is dat niet het geval.  In  werkelijkheid  zijn  het  teksten  waarin  rijkdommen  vervat  liggen die het geloof en de weg van het Godsvolk bewaren en  tot uitdrukking brengen doorheen heel haar tweeduizendjarige 

123 

Algemeen statuut van het Romeins Missaal, 22 , NRL Liturgische 

Documentatie, deel III, 2004  124  Vgl. ibidem.  125  Vgl. Propositie 25.

53 

geschiedenis. Even belangrijk voor een juiste ars celebrandi is  de  aandacht  voor  alle  taalvormen  die  de  liturgie  voorziet:  woord  en  gezang,  gebaren  en  stiltes,  beweging  van  het  li­  chaam,  liturgische  kleuren  van  de  paramenten.  De  liturgie  bezit namelijk krachtens haar aard een variëteit aan communi­  catieregisters die het haar mogelijk maken heel het menszijn er  in  te  betrekken.  De  eenvoud  van  de  gebaren  en  de  soberheid  van  de  ordelijke  opeenvolging  van  de  tekenen  hebben  meer  zeggingskracht  en  spreken  meer  aan  dan  de  gekunsteldheid  van  oneigenlijke  toevoegingen.  Aandacht  hebben  voor  de  ei­  gen  structuur  van  de  rite  en  daaraan  gehoorzamen,  vormt  de  uitdrukking  ervan  dat  de  Eucharistie  erkend  wordt  in  haar  kenmerkende  dimensie  van "gave",  en  laat  de  wil van de be­  dienaar zien  om  met  bereidwillige  dankbaarheid zulk  een  on­  uitsprekelijke gave te ontvangen. 

Kunst in dienst van de viering  41.  De  diepe  band  tussen  de  schoonheid  en  de  liturgie  moet  ons  aandachtig  alle  kunstzinnige  uitingen  doen  beschouwen  die in dienst staan van de viering. 126  Een belangrijk onderdeel  van de gewijde kunst is zeer zeker de architectuur  van de ker­  ken, 127  waarin een duidelijke eenheid te zien moet zijn van de  elementen  die  eigen  zijn  aan  het  priesterkoor:  altaar,  kruis,  tabernakel, ambo en zetel. Om dat te bereiken moet men voor  ogen  houden  wat  het  doel  van  de  gewijde architectuur is, na­  melijk  om  aan  de  Kerk  die  de  geloofsgeheimen  viert,  in  het  bijzonder  de Eucharistie, de  meest geschikte ruimte te bieden  voor  een  adequate  voltrekking  van  haar  liturgische  hande­  ling. 128  De eigen aard van de christelijke tempel wordt immers 

126 

Vgl.  Tweede  Vaticaans  Concilie,  Constitutie  over  de  heilige  Li­  turgie Sacrosanctum Concilium, 112­130.  127  Vgl. Propositie 27.  128  Vgl. ibidem.

54 

gedefinieerd  vanuit  de  liturgische  handeling zelf, wat  ook het  samenkomen  inhoudt  van  de  gelovigen  (ecclesia ),  die  de  le­  vende stenen vormen van de tempel (vgl. 1 Petr. 2, 5).  Hetzelfde  beginsel  geldt  in  het  algemeen  voor  heel  de  gewijde  kunst,  vooral  voor  de  schilder­  en  beeldhouwkunst,  waarvan  de  godsdienstige  iconografie  georiënteerd  moet  zijn  op  de  sacramentele  mystagogie.  Een  grondige  kennis  van  de  vormen die de gewijde kunst in de loop der eeuwen heeft we­  ten voort te brengen, kan een grote hulp zijn voor degenen die  als  opdrachtgevers  ten  overstaan  van  architecten  en  kunste­  naars  er  verantwoordelijk  voor  zijn  dat  de  kunstwerken  een  band  hebben  met  de  liturgische  handeling. Het  is  daarom  on­  ontbeerlijk  dat  de  vorming  van  seminaristen  en  priesters  kunstgeschiedenis  bevat  als  een  belangrijk  vak,  speciaal  met  betrekking tot gebouwen voor de eredienst en in het licht  van  de  liturgische  richtlijnen.  Het  is,  kortom,  noodzakelijk  dat  in  alles  wat  de  Eucharistie  betreft,  sprake  is  van  smaak  en  schoonheid.  Respect  en  zorgzaamheid  moet  men  ook  hebben  voor  de  paramenten,  de  inrichting  en  het  gewijde  vaatwerk,  opdat  deze,  met  elkaar  organisch  overeenstemmend  en  geor­  dend, de verwondering voeden voor het mysterie van God, de  eenheid van het geloof zichtbaar maken en de devotie verster­  ken. 129 

Het liturgisch gezang  42.  In  de ars  celebrandi  neemt  het  liturgisch  gezang  een  be­  langrijke plaats in. 130  Terecht zegt de heilige Augustinus in een 

129 

Voor alles wat deze aspecten betreft moet men zich getrouw hou­  den  aan  wat  staat  aangegeven  in het  Algemeen  Statuut  van  het  Ro­  meins Missaal, 319­351  130  Vgl. Algemeen Statuut van het Romeins Missaal, 39­41; Tweede  Vaticaans  Concilie,  Constitutie  over  de  heilige  Liturgie  Sacrosanc­

55 

van  zijn  beroemde  preken:  "De  nieuwe  mens  weet  welk  dat  nieuwe  gezang  is.  Zingen  is  uitdrukking  van  vreugde  en  als  wij  daar  wat  aandachtiger  over  nadenken,  dan  is  het  uitdruk­  king  van  liefde". 131  Het  volk  van  God  dat  is  samengekomen  voor de viering zingt de lof van God. In haar tweeduizendjari­  ge  geschiedenis  heeft  de  Kerk  muziek  en  liederen  geschapen  en  schept  die  nog  steeds,  die  een  erfgoed  vormen  aan  geloof  en liefde dat niet verloren mag gaan. Waar het om liturgie gaat  kan men echt  niet zeggen dat het  niet uitmaakt  wat  er gezon­  gen  wordt.  Daarom  moet  oppervlakkige  improvisatie  worden  vermeden, evenals  het invoeren van muzieksoorten die de zin  van de liturgie niet  eerbiedigen. Als  onderdeel van de liturgie  moet de zang worden geïntegreerd in de vorm die eigen is aan  de  viering. 132  In  tekst,  in  melodie  en  in  uitvoering  moet  zij  overeenstemmen met de zin van het gevierde mysterie, met de  onderdelen van de rite en met de liturgische tijden. 133  Tenslotte  is het toch mijn verlangen, hoewel ik me rekenschap geef van  de  diverse  oriënteringen  en  de  verschillende,  zeer  prijzens­  waardige  tradities,  dat,  zoals  de  Synodevaders  hebben  ge­  vraagd, de  gregoriaanse zang adequaat  wordt  gewaardeerd, 134  als zijnde de zang die eigen is aan de Romeinse liturgie 135 . 

tum Concilium, 112­118.  131  Vgl. Sermo 34, 1: PL 38, 210..  132  Vgl.  Propositie  25:  "Zoals  alle  kunstuitingen  moet  ook  de  zang  van innig met de liturgie geharmoniseerd worden, deelhebben aan de  doelstelling ervan, dat wil zeggen het geloof uitdrukken, het gebed,  de verwondering, de liefde jegens Jezus die in de Eucharistie aanwe­  zig is".  133  Vgl. Propositie 29.  134  Vgl. Propositie 36.  135  Vgl.  Tweede  Vaticaans  Concilie,  Constitutie  over  de  heilige  Li­  turgie Sacrosanctum Concilium, 116; Algemeen Statuut van het Ro­  meins Missaal, 41.

56 

De str uctuur  van de Euchar istievier ing  43.  Na te hebben herinnerd aan de dragende elementen van de  ars  celebrandi  zoals  die  uit  de  synodewerkzaamheden  naar  voren  zijn  gekomen,  zou  ik  nu  de  aandacht  meer  specifiek  willen  richten  op  enkele  onderdelen  van  de  structuur  van  de  eucharistieviering,  die  in  onze  tijd  bijzondere  aandacht  nodig  hebben,  teneinde  trouw  te  blijven  aan  de  diepere  bedoeling  van  de  liturgische  vernieuwing  van  het  Tweede  Vaticaans  Concilie, in continuïteit met heel de grote kerkelijke traditie. 

Intrinsieke eenheid van de liturgische handeling  44.  Op de  eerste plaats is  het  nodig  na te denken  over de in­  trinsieke  eenheid  van  de rite  van  de  heilige Mis. Zowel  in de  catechese als in de manier van vieren moet  worden vermeden  dat  de  indruk  ontstaat  van  twee  naast  elkaar  geplaatste  delen  van  de  rite.  De  liturgie  van  het  Woord  en  de  eucharistische  liturgie  zijn,  met  de  openingsriten  en  de  slotriten,  "zo  nauw  met  elkaar  verbonden  dat  ze  één  daad  van  eredienst  uitma­  ken". 136  Er  bestaat  inderdaad  een  intrinsieke  band  tussen  het  Woord  van  God  en  de  Eucharistie.  Al  luisterend  naar  het  Woord van God ontstaat het geloof of wordt het versterkt (vgl.  Rom.  10,  17);  in  de  Eucharistie  geeft  het  vleesgeworden  Woord  zich  aan  ons  als  geestelijk  voedsel. 137  "Van  de  beide  tafels van het Woord van God en van het Lichaam van Chris­  tus  ontvangt  de  Kerk  het  Woord  van  Leven  en  biedt  het  de  gelovigen aan". 138  Daarom moet men steeds voor ogen houden 

136 

Algemeen  Statuut  van  het  Romeins  Missaal,  28;  vgl.  Tweede  Vaticaans  Concilie,  Constitutie  over  de  heilige  Liturgie  Sacrosanc­  tum Concilium, 56; Heilige Congregatie van de Eredienst, Instructie  Eucharisticum Mysterium (25 mei 1967), 3: AAS 57 (1967), 540­543.  137  Vgl. Propositie 18.  138 

Ibidem.

57 

dat het Woord van God, dat  door de Kerk in de liturgie gele­  zen  en  verkondigd  wordt,  naar  de  Eucharistie  leidt  als  naar  haar meest eigen doel. 

De liturgie van het Woord  45.  Samen  met  de  Synode  vraag  ik  dat  de  liturgie  van  het  Woord  altijd  passend  wordt  voorbereid  en  beleefd.  Daarom  beveel ik dringend aan dat men in de liturgieën grote aandacht  besteedt  aan  de  verkondiging  van  het  Woord  van  God  door  goed voorbereide lectoren. Laten we nooit vergeten dat "wan­  neer in de Kerk de Heilige Schrift gelezen wordt, God zelf tot  zijn  volk  spreekt  en  Christus,  die  aanwezig  is  in  zijn  woord,  het  Evangelie  verkondigt". 139  Als  de omstandigheden  dat  vra­  gen, kan men denken aan een paar woorden ter inleiding, om  de gelovigen te helpen er hernieuwd kennis van te nemen. Wil  het Woord van God goed verstaan worden dan moet  het  wor­  den beluisterd en ontvangen in de geest van de Kerk en vanuit  het  besef  van  zijn  eenheid  met  het  eucharistisch  Sacrament.  Het  Woord  dat  wij  verkondigen  en  beluisteren  is  immers  het  vleesgeworden Woord (vgl. Joh. 1, 14) en heeft een intrinsieke  band  met  de  persoon  van  Christus  en  met  de  sacramentele  wijze  waarop  Hij  bij  ons  blijft.  Christus  spreekt  niet  in  het  verleden maar in ons heden, zoals Hij aanwezig is in de litur­  gische handeling. Tegen deze sacramentele achtergrond van de  christelijke  openbaring, 140  maken  de  kennis  en  studie  van  het  Woord van God het ons mogelijk de Eucharistie beter te waar­  deren, te  vieren  en te beleven. Zo zien  we ook  hier hoe  waar  de  uitdrukking  is:  "De  Schrift  niet  kennen,  betekent  Christus  niet kennen". 141 

139 

Algemeen Statuut van het Romeins Missaal, 29.  Vgl. Johannes Paulus II, Encycliek Fides et Ratio (14 september  1998), 13: AAS 91 (1999), 15­16.  141  H.  Hiëronymus,  Comm.  in  Is.,  Prol.:  PL  24,  17;  vgl.  Tweede 140 

58 

Met  het  oog  hierop  is  het  nodig  dat  de  gelovigen  door  pastorale  initiatieven,  door  vieringen  van  het  Woord  en  door  de  biddende  lezing  (lectio  divina ),  geholpen  worden  om  de  schatten van de Heilige Schrift te waarderen, zoals deze in het  lectionarium  staan.  Bovendien  moet  niet  vergeten  worden  de  gebedsvormen  te  bevorderen  die  door  de  traditie  zijn  beves­  tigd: het Getijdengebed, vooral de Lauden [morgengebed], de  Vespers  [avondgebed]  en de Completen [dagsluiting], en  ook  de Vigilie vieringen. Het psalmgebed, de bijbelse lezingen en  de  lezingen  uit  de  grote  traditie  welke  het  goddelijke  Officie  biedt, kunnen tot een diepere ervaring leiden van het Christus­  gebeuren en van de heilseconomie, wat op zijn beurt weer het  begrip  van  de  Eucharistieviering  en  de  deelname  eraan  kan  verrijken. 142 

De homilie  46.  In relatie tot het belang van het Woord van God stelt zich  de  noodzaak de  kwaliteit  van  de  homilie te  verbeteren. Zij is  immers "een deel van de liturgische handeling"; 143  zij heeft de  taak een dieper begrip van het Woord van God en een grotere  uitwerking ervan in het leven van de gelovigen te bevorderen.  Om  deze  reden  moeten  de  gewijde  bedienaren  "de  homilie  zorgvuldig  voorbereiden  en  daarbij  steunen  op  een  adequate  kennis van de Heilige Schrift". 144  Generaliserende en abstracte  homilieën dienen te worden vermeden. In het bijzonder vraag  ik de bedienaren in  hun  homilie  het  Woord  van God  dat  ver­  kondigd  is,  in  nauwe  relatie  te  brengen  met  de  sacramentele  Vaticaans  Concilie,  Dogmatische  Constitutie  over  de  goddelijke  Openbaring  Dei Verbum 25.  142  Vgl. Propositie 31.  143  Algemeen  Statuut  van  het  Romeins  Missaal,  29;  vgl.  Tweede  Vaticaans  Concilie,  Constitutie  over  de  heilige  Liturgie  Sacrosanc­  tum Concilium, 7.33.52.  144  Propositie 19

59 

viering 145  en  met  het  leven  van  de  gemeenschap,  zodat  het  Woord  van  God  werkelijk  steun  en  leven  kan  zijn  voor  de  Kerk. 146  Men dient daarvoor het  catechetische en vermanende  doel  van de  homilie  voor ogen te  houden. Het  zou  heel  goed  zijn  om,  uitgaande  van  het  driejarig  lectionarium,  met  wijze  onderscheiding,  voor  de  gelovigen  thematische  homilieën  te  houden die, in de loop van het liturgisch jaar, de grote themata  van het christelijk geloof behandelen, en die daarbij putten uit  wat  door het  Leergezag  op gezagvolle  wijze  is  voorgehouden  in  de  vier  "peilers"  van  de  Katechismus  van  de  Katholieke  Kerk  en  in  het  recente Compendium:  de  geloofsbelijdenis,  de  viering  van  het  christelijk  mysterie,  het  leven  in  Christus  en  het christelijk gebed. 147 

De aanbieding van de gaven   47.  De Synodevaders hebben de aandacht ook gevestigd op de  aanbieding  van  de  gaven.  Het  gaat  niet  simpelweg  om  een  soort  "intermezzo"  tussen  de  liturgie  van  het  Woord  en  de  eucharistische liturgie. Dat zou onder andere afbreuk doen aan  de betekenis  van de ene rite die is samengesteld uit twee met  elkaar verbonden delen. In dit  nederige en eenvoudige gebaar  komt  in  werkelijkheid  een  heel  belangrijke  betekenis  tot  uit­  drukking:  in  het  brood  en  in  de  wijn  die  wij  naar  het  altaar  brengen, wordt heel de schepping door Christus, de Verlosser,  in zich opgenomen om te worden omgevormd en aan de Vader 

145 

vgl.  Tweede  Vaticaans  Concilie,  Constitutie  over  de  heilige  Li­  turgie Sacrosanctum Concilium, 52.  146  vgl. Tweede Vaticaans Concilie, Dogmatische Constitutie over de  goddelijke Openbaring Dei Verbum 21.  147  Tot dat doel heeft de Synode aangespoord pastorale hulpmiddelen  uit te werken, die gebaseerd zijn op het driejarig lectionarium en die  kunnen  helpen  de  verkondiging  van  de  lezingen  op  een  intrinsieke  wijze te binden aan de geloofsleer: Vgl. Propositie 19.

60 

aangeboden. 148  Zo bezien, dragen wij ook alle lijden en smart  van  de  wereld  naar  het  altaar,  in  de  zekerheid  dat  alles  kost­  baar  is  in  de  ogen  van  God.  Om  dit  gebaar  in  zijn  eigenlijke  betekenis te kunnen beleven, is  het  niet  nodig het  extra te be­  nadrukken met oneigenlijke toevoegingen. Het  maakt het  mo­  gelijk  de  oorspronkelijke  deelname tot  haar recht  te  laten  ko­  men  die  God  van  de  mens  vraagt  om  het  goddelijk  werk  in  hem tot voltooiing te brengen en zo ten volle zin te geven aan  de  menselijke  arbeid,  die  door  de  eucharistieviering  verenigd  wordt met het verlossend offer van Christus. 

Het eucharistisch gebed  48.  Het  eucharistisch  gebed  is  "het  centrum  en  hoogtepunt  van  heel  de  viering". 149  De  belangrijke  betekenis  ervan  ver­  dient  op  een  adequate  manier  te  worden  benadrukt.  De  ver­  schillende eucharistische gebeden die in het Missaal staan, zijn  ons  door  de  levende  Overlevering  van  de  Kerk  doorgegeven  en onderscheiden zich door een onuitputtelijke theologische en  geestelijke rijkdom. Men moet de gelovigen in staat stellen die  te  gaan  waarderen.  Het  Algemeen  Statuut  van  het  Romeins  Missaal  helpt  ons  hierbij,  door  ons  te  herinneren  aan  de  be­  langrijkste  elementen  van  elk  eucharistisch  gebed:  dankzeg­  ging,  acclamatie,  epiclese,  instellingsverhaal,  consecratie,  anamnese, opdracht, intercessie en slotdoxologie. 150  De eucha­  ristische  spiritualiteit  en  de  theologische  reflectie  worden  in  het bijzonder belicht wanneer men in de anafora de diepe een­  heid beschouwt tussen de aanroeping van de Heilige Geest en  het  instellingsverhaal, 151  waarin  "het  offer  wordt  voltrokken  dat  Christus  zelf  tijdens  het  laatste  Avondmaal  heeft  inge­ 

148  149 

Vgl. Propositie 20. 

Algemeen Statuut van het Romeins Missaal, 78.  Vgl. Ibidem, 78­79.  151  Vgl. Propositie 22. 150 

61 

steld". 152  Hierin  immers  "smeekt  de  Kerk  door  middel  van  bijzondere  aanroepingen  de  kracht  af  van  de  heilige  Geest,  opdat de gaven, die door de mensen zijn aangeboden, worden  geconsacreerd,  dat  wil  zeggen  tot  het  Lichaam  en  Bloed  van  Christus  worden  en  opdat  de  onbevlekte  offergave  die  bij  de  communie genuttigd zal worden, heilzaam zal zijn voor dege­  nen die er deel aan zullen hebben". 153 

Uitwisseling van de vredeswens  49.  De  Eucharistie  is  krachtens  haar  aard  Sacrament  van  de  vrede. Deze  dimensie  van  het  eucharistisch Mysterie  vindt in  de  liturgische  Viering  haar  specifieke  uitdrukking  in  de  rite  van  de  uitwisseling  van  de  vredeswens.  Zonder  enige  twijfel  gaat het daarbij om een teken van grote waarde (vgl. Joh. 14,  27). In onze tijd, die zo schrikbarend beladen is met conflicten,  krijgt dit gebaar, ook vanuit het gezichtspunt van het gemeen­  schappelijk aanvoelen, een bijzondere betekenis  in zoverre de  Kerk  het  steeds  meer  als  haar  eigen  opdracht  ziet  om  van  de  Heer  de  gave  af  te  smeken  van  de  vrede  en  de  eenheid  voor  zichzelf  en  voor  heel  de  mensenfamilie.  De  vrede  is  zonder  meer  een  niet  te  onderdrukken  verlangen  dat  in  ieders  hart  leeft. De Kerk maakt zich tot woordvoerster van de vraag naar  vrede en verzoening die opstijgt uit het hart van elke mens van  goede  wil,  en richt  deze aan Hem  die  "onze vrede"  is (Ef. 2,  14)  en  die  zelfs  daar  waar  menselijke  pogingen  falen,  tussen  volkeren  en  personen  de  vrede  kan  herstellen.  Uit  dat  alles  begrijpt men hoe intens dikwijls de vredesrite in de liturgische  Viering  ervaren  wordt. Toch  is  in  dit  verband tijdens  de Bis­  schoppensynode benadrukt dat het  goed zou zijn dit gebaar te  matigen,  omdat  het  buitensporige  vormen  kan  aannemen  en  daardoor juist  vóór de Communie  enige  onrust kan  veroorza­  152  153 

Algemeen Statuut van het Romeins Missaal, 79 d .  Ibidem, 79 c .

62 

ken  in  de  gemeenschap.  Het  is  goed  om  hier  te  beklemtonen  dat    het  niets  van  de  hoge  waarde  van  het  gebaar  afneemt,  wanneer  de  noodzakelijke  soberheid  wordt  betracht  om  de  sfeer te handhaven die bij de viering past, bijvoorbeeld door de  uitwisseling van de vredeswens te beperken tot wie het dichtst  bij staat. 154 

Het uitreiken en ontvangen van de Eucharistie  50.  Nog een ander moment  van de viering, waarbij het nodig  is  stil  te  staan,  is  het  uitreiken  en  ontvangen  van  de  heilige  Communie. Ik vraag aan allen, in het bijzonder aan de gewijde  ambtsdragers  en aan degenen die, na een passende voorberei­  ding en in geval van werkelijke noodzaak, zijn aangesteld voor  de taak van het uitreiken van de Eucharistie, dat zij al het mo­  gelijke doen opdat het gebaar in zijn eenvoud beantwoordt aan  zijn  betekenis  van  een  persoonlijke  ontmoeting  met  de  Heer  Jezus  in  het  Sacrament.  Voor  wat  de  voorschriften  voor  een  correcte praktijk in deze betreft, verwijs ik naar de recent uit­  gegeven  documenten. 155  Laten  alle  christengemeenschappen  zich getrouw houden aan de geldende richtlijnen en daarin de  uitdrukking zien van het geloof en de liefde die wij allen moe­  ten hebben jegens dit verheven Sacrament. Bovendien moet de  kostbare  tijd  van  dankzegging  na  de  Communie  niet  worden  154 

Rekening  houdend  met  oude  en  eerbiedwaardige  gewoonten  en  met de verlangens die de Synodevaders hebben geuit, heb ik aan de  bevoegde  Dicasteries  gevraagd  de  mogelijkheid  te  onderzoeken  om  de uitwisseling van de vredeswens op een ander moment te plaatsen,  bijvoorbeeld  vóór  het aandragen  van  de  gaven naar het altaar.  Zo'n  keuze zou overigens beslist een herinnering oproepen aan de verma­  ning van de Heer over de noodzakelijke verzoening, voorafgaand aan  elke offergave aan God (Mt. 5, 23 e.v.): vgl. Propositie 23.  155  Vgl.  Congregatie  voor  de  goddelijke  Eredienst  en  de  Regeling  van  de  Sacramenten,  Instructie  Redemptionis  Sacramentum  (25  maart 2004), 80­96: AAS 96 (2004), 574­577.

63 

verwaarloosd: naast het uitvoeren van een passend gezang kan  het ook  heel nuttig zijn in stilte ingekeerd te blijven. 156  In  dit  verband zou ik  de aandacht  willen  vestigen  op een  pastoraal  probleem  waar  men  in  onze  tijd  dikwijls  in  terecht  komt.  Ik  doel  op  het  feit  dat  in  sommige  omstandigheden,  bijvoorbeeld in de heilige Missen die gevierd worden bij gele­  genheid  van  huwelijken,  uitvaarten  en  soortgelijke  gebeurte­  nissen, in  de  viering  naast praktiserende gelovigen ook ande­  ren  aanwezig  zijn  die  zelfs  jarenlang  niet  meer  tot  het  altaar  naderen, of zich misschien in levensomstandigheden bevinden  die  de  nadering tot  de Sacramenten  niet  toestaan. Andere  ke­  ren gebeurt het dat er mensen aanwezig zijn van andere chris­  telijke belijdenissen  of  zelfs  van andere  godsdiensten. Derge­  lijke  omstandigheden  komen  ook  in  kerken  voor die  het  reis­  doel  vormen  voor  bezoekers,  zoals  in  steden  met  veel  kunst.  Het  laat  zich  begrijpen  dat  het  noodzakelijk  is  dat  men  daar  korte en werkzame manieren vindt om allen te herinneren aan  de betekenis  van de sacramentele Communie en aan de voor­  waarden om haar te kunnen ontvangen. Daar waar er zich situ­  aties voordoen waarbij het niet mogelijk is de vereiste helder­  heid over de betekenis van de Eucharistie te garanderen, moet  men de afweging maken of het niet beter zou zijn de Eucharis­  tieviering  te  vervangen  door  een  viering  van  het  Woord  van  God. 157 

De wegzending: " Ite, Missa est"   51. Tenslotte zou ik nog willen stilstaan bij wat de Synodeva­  ders  hebben  gezegd  over  de  groet  bij  het  wegzenden  aan  het  eind van de Eucharistieviering. Na de zegen zendt de diaken of  de  priester  het  volk  heen  met  de  woorden:  Ite,  Missa  est.  In  156  157 

Vgl. Propositie 34.  Vgl. Propositie 35.

64 

deze  groet  ligt  de  mogelijkheid  de  relatie  te  begrijpen  tussen  de gevierde Mis en de christelijke zending in de wereld. In de  oudheid  betekende  "missa"  eenvoudig  "wegzending".  Toch  heeft  dat  woord  in  het  christelijk  gebruik  een  steeds  diepere  betekenis  gekregen.  De  uitdrukking  "wegzending"  (missa )  werd in werkelijkheid steeds  meer als "zending" (missio) ver­  staan. De groet drukt aldus in het kort het missionaire karakter  van de Kerk uit. Daarom is het goed het volk van God te hel­  pen deze wezenlijke dimensie van het kerkelijk leven dieper te  gaan verstaan en de impuls daartoe aan de liturgie te ontlenen.  In  dit  perspectief  kan  het  nuttig  zijn  te  beschikken  over,  op  vereiste  wijze,  goedgekeurde teksten  voor het  gebed  over  het  volk en de slotzegen, die deze band expliciet verduidelijken. 158  Actuosa par ticipatio 

Authentieke deelname  52.  Het  Tweede  Vaticaans  Concilie  heeft  terecht  bijzondere  nadruk gelegd op de actieve, volledige en vruchtbare deelname  van het hele Volk van God aan de Eucharistieviering. 159  De in  jaren daarna gerealiseerde vernieuwing heeft zeker aanzienlij­  ke  vooruitgang  bevorderd  in  de  door  de  Concilievaders  ge­  wenste richting. Toch moeten we onszelf het feit niet verhelen  dat  zo  af  en  toe  enig  onbegrip  gebleken  is  over  de  betekenis  van deze deelname. Het is daarom goed dat wordt  verhelderd  dat met die uitdrukking niet een eenvoudige uitwendige activi­  teit  tijdens  de  viering  bedoeld  is.  In  werkelijkheid  moet  de 

158 

Vgl. Propositie 24.  Vgl.  Tweede  Vaticaans  Concilie,  Constitutie  over  de  heilige  Li­  turgie  Sacrosanctum  Concilium,  14­20;  30vv;  48vv;  Congregatie  voor  de  Eredienst  en  de  Regeling  van  de  Sacramenten,  Instructie  Redemptionis Sacramentum (25 maart 2004), 36­42: AAS 96 (2004),  561­564. 159 

65 

actieve  deelname  die  het Concilie zich  wenste,  verstaan  wor­  den in wezenlijke termen, te beginnen bij een groter besef van  het  mysterie dat gevierd wordt  en van zijn relatie met het  da­  gelijkse  leven.  De  aanbeveling  van  de  Constitutie  van  het  Concilie,  Sacrosanctum  Concilium,  die  de  gelovigen  aan­  spoorde om niet  "als buitenstaanders of toeschouwers" de eu­  charistische  liturgie  bij  te  wonen,  maar  "bewust,  met  gods­  vrucht  en actief aan de heilige handeling deel te nemen", 160  is  nog steeds ten volle geldig. Het Concilie vervolgde en ontwik­  kelde de gedachtegang verder: dat de gelovigen "in het Woord  van God worden onderwezen, aan de tafel van de Heer worden  gesterkt, dank brengen aan God, zichzelf leren offeren door de  aanbieding van het onbevlekte Slachtoffer ­ niet alleen door de  handen van de priester maar ook samen met hem ­ en van dag  tot  dag  door  Christus,  de  Middelaar,  vollediger  worden  ge­  bracht tot de eenheid met God en met elkaar". 161 

Deelname en priesterlijke bediening  53.  De schoonheid  en de  harmonie  van  de  liturgische  hande­  ling komen op een betekenisvolle manier tot uitdrukking in de  ordening  waarbinnen  ieder  tot  actieve  deelname  geroepen  is.  Dat  brengt  de  erkenning  met zich  mee  van  de  diverse hiërar­  chische  rollen  die  in  de  viering  zelf  vervat  liggen.  Het  helpt  hier eraan te herinneren dat de actieve deelname aan de viering  uit zichzelf niet samenvalt  met  het verrichten van een bijzon­  dere  bediening.  Wat  in  ieder  geval  niet  de  actieve  deelname  van de gelovigen bevordert, is een verwarring die zou kunnen  ontstaan uit het onvermogen om in de kerkelijke gemeenschap  de diverse taken te kunnen onderscheiden die ieder toekomt. 162 

160  161 

Nr. 48 

Ibidem. 

162 

Vgl.  Congregatie  voor  de  Clerus  en  andere  Dicasteries  van  de  Romeinse Curie, Instructie over enkele vraagstukken rond de mede­

66 

Het is  in  het bijzonder  noodzakelijk,  dat  er  helderheid  is  met  betrekking tot de specifieke taken van de priester. Op een on­  vervangbare  manier is  hij, zoals  de  overlevering van  de Kerk  getuigt,  degene  die  de  Eucharistieviering  voorzit,  vanaf  de  openingsgroet tot  en met  de afsluitende zegen. Uit  kracht  van  de  ontvangen  heilige  Wijding  vertegenwoordigt  hij  Jezus  Christus, hoofd van de Kerk, en op de hem eigen wijze ook de  Kerk  zelf. 163  Elke  viering  van  de  Eucharistie  wordt  immer  geleid  door  de  Bisschop,  "ofwel  door  hem persoonlijk,  ofwel  door zijn helpers, de priesters". 164  Hij wordt bijgestaan door de  diaken,  die  in  de  viering  enkele  specifieke  taken  heeft:  het  altaar gereedmaken, het assisteren van de priester, het Evange­  lie  verkondigen,  eventueel  de  homilie  houden, aan de gelovi­  gen  de  intenties  voorleggen  van  het  universeel  gebed,  en aan  de  gelovigen  de  Eucharistie  uitreiken. 165  In  relatie  tot  deze  ambten, die gebonden zijn aan het sacrament van de Wijding,  zijn er ook andere bedieningen voor de dienst van de liturgie,  die op lofwaardige wijze worden uitgeoefend door religieuzen  en leken. 166 

werking  van  de  leken  in  de  bediening  van  de  priester  Ecclesiae  de  mysterio (15 augustus 1997): AAS 89 (1997), 852­877.  163  Vgl. Proposite 33.  164  Algemeen Statuut van het Romeins Missaal, 92.  165  Vgl. ibidem, 94.  166  Vgl.  Tweede  Vaticaans  Concilie,  Decreet  over  het  lekenaposto­  laat  Apostolicam  actuositatem,  24;  Algemeen  Statuut  van  het  Ro­  meins  Missaal,  95­111;  Congregatie  voor  de  eredienst  en  de  orde­  ning van de Sacramenten, Instructie Redemptionis Sacramentum (25  maart  2004), 43­47: AAS 96 (2004),  564­566;  Propositie  33:  "Deze  taken moeten volgens een gespecificeerd mandaat worden ingevoerd  en volgens de werkelijke vereisten van de gemeenschap die viert. De  personen die met deze liturgische lekendiensten worden belast, moe­  ten zorgvuldig  worden  uitgekozen,  goed  worden  voorbereid  en met  een  permanente  vorming  worden  begeleid.  Hun  benoeming  moet  voor een bepaalde tijd zijn. Deze personen moeten door de gemeen­

67 

Eucharistieviering en inculturatie  54. Uitgaande van de fundamentele uitspraken van het Tweede  Vaticaans Concilie, werd meerdere keren het belang benadrukt  van  de  actieve  deelname  van  de  gelovigen  aan  het  eucharis­  tisch  Offer.  Om  deze  betrokkenheid  te  bevorderen  kan  men  ruimte  maken  voor  enige  geëigende aanpassingen aan de uit­  eenlopende contexten en de verschillende culturen. 167  Het  feit  dat  er  sprake  is  geweest  van  enkele  misbruiken,  verduistert  niet de helderheid van dit beginsel, dat daar gehandhaafd moet  blijven  waar  het  echt  noodzakelijk  is  in  de  Kerk,  die  immers  hetzelfde mysterie van Christus beleeft in uiteenlopende cultu­  rele situaties. Juist in  het  mysterie van de Incarnatie, heeft  de  Heer, geboren uit een vrouw en volledig mens (vgl. Gal. 4, 4),  zichzelf rechtstreeks in relatie gebracht met niet alleen de ver­  wachtingen  binnen  het  Oude  Testament,  maar  ook  met  die  welke  door  alle  volkeren  werden  gekoesterd.  Daarmee  heeft  Hij laten zien dat God zich bij ons wil voegen in de concrete  context van ons leven. Daarom is het voor een meer werkzame  deelname van de gelovigen aan de heilige geheimen nuttig als  dit proces van inculturatie op het terrein van de Eucharistievie­  ring  wordt  voortgezet,  rekening  houdend  met  de  mogelijkhe­  den tot aanpassing die het Algemeen Statuut van het Romeins  Missaal biedt 168 , geïnterpreteerd in het licht van de criteria die  werden opgesteld door Instructie IV van de Congregatie voor  de  goddelijke  Eredienst  en  de  Regeling  van  de  Sacramenten  Varietates legitimae van 25 januari 1994, 169  en van de richtlij­  nen die door Paus Johannes Paulus II tot uitdrukking  zijn ge­ 

schap worden gekend en moeten van haar ook een dankbare erken­  ning ontvangen.”  167  Vgl.  Tweede  Vaticaans  Concilie,  Constitutie  over  de  heilige  Li­  turgie Sacrosanctum Concilium, 37­42.  168  Vgl. Algemeen Statuut van het Romeins Missaal, 386­399.  169  AAS 87 (1995), 288­314.

68 

bracht  in  de  postsynodale  Exhortaties  Ecclesia  in  Africa,  Ec­  clesia  in  America,  Ecclesia  in  Asia,  Ecclesia  in  Oceania   en  Ecclesia in Europa .  170  Met  het  oog  daarop beveel  ik  de Bis­  schoppenconferenties  aan,  er  voor  te  zorgen  dat  het  juiste  evenwicht  wordt  bevorderd  tussen  de  reeds  uitgevaardigde  criteria  en  richtlijnen  enerzijds,  en  de  nieuwe  aanpassingen  anderzijds, 171  steeds in overeenstemming  met  de Apostolische  Stoel. 

Persoonlijke voorwaarden voor een " actuosa participatio"   55.  Bij  hun  beschouwingen  over  het  thema  van  de  actuosa  participatio  van  de  gelovigen  aan  de  heilige  rite,  hebben  de  Synodevaders  ook  de  persoonlijke  voorwaarden  benadrukt  waarin  ieder  die  er  vruchtbaar  aan  wil  deelnemen  zich  moet  bevinden. 172  Een  daarvan  is  zeker  de  geest  van  voortdurende  bekering die kenmerkend dient te zijn voor het  leven van alle  gelovigen. Men kan geen actieve deelname aan de eucharisti­  sche  liturgie  verwachten,  als  men  er  in  een  oppervlakkige  houding naar toe gaat, zonder eerst het  eigen leven te hebben  onderzocht.  Zo'n  innerlijke  dispositie  wordt  bijvoorbeeld  be­  vorderd door de inkeer en de stilte, op zijn minst enkele ogen­  blikken  voor  het  begin  van  de  liturgie,  door  het  vasten  en,  170 

Postsynodale apostolische Exhortatie Ecclesia in Africa  (14 sep­  tember  1995), 55­71: AAS 88 (1996), 34­47; Postsynodale  apostoli­  sche Exhortatie Ecclesia in America  (22 januari 1999), 16.40.64.70­  72:  AAS  91  (1999),  752­753;  775­776;  799;  805­809;  Postsynodale  apostolische Exhortatie Ecclesia  in Asia  (6 november  1999),  21vv.:  AAS  92  (2000),  482­487;  Postsynodale  apostolische  Exhortatie  Ec­  clesia in Oceania  (22 november 2001), 16: AAS 94 (2002), 382­384;  Postsynodale  apostolische  Exhortatie  Ecclesia  in  Europa   (28  juni  2003), 58­60: AAS 95 (2003), 685­686.  171  Vgl. Propositie 26.  172  Vgl. Propositie 35; Tweede Vaticaans Concilie, Constitutie over  de heilige liturgie Sacrosanctum Concilium, 11.

69 

indien  nodig,  door  de  sacramentele  zondebelijdenis.  Een  hart  dat met God verzoend is, maakt bekwaam tot echte deelname.  Het is in het bijzonder nodig dat de gelovigen eraan herinnerd  worden dat er geen sprake kan zijn van een actuosa participa­  tio aan de  heilige  Geheimen, als  men  niet  tegelijkertijd tracht  actief  deel  te  nemen  aan  het  kerkelijk  leven  in  zijn  geheel,  waaronder ook de missionaire inzet om de liefde van Christus  in de samenleving te brengen.  Het  lijdt  geen  twijfel  dat  er  sprake  is  van  een  volledige  deelname aan de Eucharistie als men ook persoonlijk het altaar  nadert  om  de  Communie  te  ontvangen. 173  Toch  moet  men  er  op  letten  dat  deze  op  zich  juiste  uitspraak  niet  leidt  tot  een  zeker automatisme onder de gelovigen, als zou men enkel door  het feit  dat men zich tijdens  de liturgie in de kerk bevindt het  recht  of misschien ook de plicht  hebben om tot de eucharisti­  sche Tafel te naderen. Ook wanneer het niet mogelijk is tot de  sacramentele Communie te naderen, blijft de deelname aan de  heilige  Mis  noodzakelijk,  geldig,  betekenisvol  en  vruchtbaar.  In  deze  omstandigheden  is  het  goed  het  verlangen  naar  de  volle vereniging met Christus levendig te houden met bijvoor­  beeld  de  praktijk  van  de  geestelijke  communie,  waaraan  Jo­  hannes  Paulus  II  heeft  herinnerd 174  en  die  door  heilige  leer­  meesters van het geestelijk leven is aangeraden. 175 

173 

Vgl.  Katechismus  van  de  Katholieke  Kerk,  1388;  Tweede  Vati­  caans  Concilie,  Constitutie  over  de  heilige  Liturgie  Sacrosanctum  Concilium, 55.  174  Vgl. Encycliek Ecclesia de Eucharistia  (17 april 2003), 34: AAS  95 (2003), 456.  175  Zoals bijvoorbeeld de heilige. Thomas van Aquino, Summa Theo­  logiae, III, q. 80, a. 1,2; de heilige Theresia van Jezus [Avila], Weg  van  Volmaaktheid,  hfdst.  35.  De  leer  is  gezaghebbend  bekrachtigd  door het Concilie van Trente, sess. XIII, c. VIII.

70 

Deelname door niet­katholieke christenen   56.  Met  het  thema  van  de  deelname  zijn  we  onvermijdelijk  aangekomen bij het behandelen van de christenen die tot Ker­  ken of kerkelijke gemeenschappen behoren die niet in volledi­  ge  communio  zijn  met  de  Katholieke  Kerk.  Hierover  moet  men enerzijds zeggen dat de intrinsieke band die bestaat tussen  Eucharistie en eenheid van de Kerk, ons vurig doet  verlangen  naar de dag waarop wij samen met allen die in Christus gelo­  ven  de  goddelijke  Eucharistie  kunnen  vieren  en  zo  zichtbaar  de volheid tot uitdrukking kunnen brengen van de eenheid die  Christus  voor  zijn  leerlingen  heeft  gewild  (vgl.  Joh.  17,  21).  Anderzijds  weerhoudt  de  eerbied  die  wij  voor  het  sacrament  van het Lichaam en Bloed van Christus moeten hebben, ons er  van, het tot  een louter "middel" te maken dat zonder enig on­  derscheid gebruikt  kan worden om deze zelfde eenheid te be­  reiken. 176  De  Eucharistie  drukt  immers  niet  alleen  onze  per­  soonlijke  communio  met  Jezus  Christus  uit,  maar  impliceert  ook de volle communio met de Kerk. Hier ligt de reden waar­  om  wij,  met  pijn  maar  niet  zonder  hoop,  aan  niet­katholieke  christenen vragen onze overtuiging, die steunt op de Bijbel en  de  Overlevering,  te  willen  begrijpen  en  respecteren.  Het  is  onze overtuiging dat de eucharistische Communie en de kerke­  lijke  communio  zo  innig  bij  elkaar  horen  dat  het  daardoor  in  het algemeen voor niet­katholieke christenen onmogelijk is tot  de ene te naderen zonder ook in de ander te delen. Nog meer  van  alle  zin  ontbloot  zou  het  zijn  om  met  ambtsdragers  van  Kerken  of  kerkelijke Gemeenschappen  die  niet  in  volle com­  munio zijn met de katholieke Kerk, een echte concelebratie te  houden.  Toch  blijft  het  waar  dat,  met  het  oog  op  het  eeuwig  heil, er de mogelijkheid is tot toelating van afzonderlijke niet­  katholieke christenen tot de Eucharistie, tot het sacrament van  176 

Vgl. Johannes Paulus II, Encycliek Ut unum sint (25 mei 1995),  8: AAS 87 (1995), 925­926

71 

de  Boete  en  tot  de  Ziekenzalving.  Maar  dit  veronderstelt  dat  zich  daadwerkelijk  bepaalde  en  uitzonderlijke  situaties  voor­  doen onder heel nauwkeurige voorwaarden. 177  Zij staan helder  aangegeven in de Katechismus van de Katholieke Kerk 178  en in  het Compendium daarvan 179 . Het is ieders plicht zich er trouw  aan te houden. 

Deelname door middel van de communicatiemiddelen   57. Vanwege  de  geweldige  ontwikkeling  van de  communica­  tiemiddelen  heeft  het  woord  "deelname"  de  laatste  decennia  een veel  bredere betekenis  gekregen  dan  in het  verleden. Wij  erkennen  allemaal  met  tevredenheid  dat  deze  instrumenten  nieuwe  mogelijkheden bieden,  ook  met  betrekking tot de Eu­  charistieviering. 180  Dat  vraagt  van  degenen  die  in  die  sector  pastoraal  werkzaam  zijn  een  specifieke  voorbereiding  en  een  scherp  gevoel  voor  verantwoordelijkheid.  De  heilige  Mis  die  op de televisie wordt uitgezonden, krijgt immers zoiets als een  voorbeeldkarakter.  Daarom  moet  men  er  bijzondere  aandacht  aan besteden dat de viering zich voltrekt op waardige en goed 

177 

Vgl. Propositie 41; Tweede Vaticaans Concilie, Decreet over de  Oecumene  Unitatis  redintegratio,  8,  15;  Johannes  Paulus  II,  Ency­  cliek Ut unum sint (25 mei1995), 46: AAS 87 (1995), 948; Encycliek  Ecclesia de Eucharistia  (17 april 2003), 45­46: AAS 95 (2003), 463­  464;  Wetboek  van  Canoniek  Recht,  can.  844  §§  3­4;  Wetboek  van  Canoniek Recht van de oosterse Kerken, can. 671 §§ 3­4; Pauselijke  Raad voor de Eenheid van de Christenen, Directoire pour l'applica­  tion des principes et des normes sur l'œcuménisme (25 maart 1993),  125, 129­131: AAS 85 (1993), 1087, 1088­1089.  178  Vgl. nrs. 1398­1401.  179  Vgl. nr. 293.  180  Vgl.  Pauselijke  Raad  voor  de  Communicatiemiddelen,  Pastorale  Instructie  over  de  Sociale  Communicatiemiddelen  bij  gelegenheid  van  de  20ste  Verjaardag  van  "Communio  et  Progressio"  Aetatis  novae (22 februari 1992): AAS 84 (1992), 447­468.

72 

voorbereide  plaatsen  en  dat  zij  de  liturgische  richtlijnen  eer­  biedigt.  Wat tenslotte de waarde betreft van de deelname aan de heili­  ge  Mis  die  door  de  communicatiemiddelen  mogelijk  is  ge­  maakt,  moet  degene  die  naar  zulke  uitzendingen  kijkt,  weten  dat hij onder normale omstandigheden daarmee niet  het  voor­  schrift  aangaande  zon­  en feestdagen  vervult. De taal van  het  beeld  stelt  immers  de  werkelijkheid  wel  voor,  maar  reprodu­  ceert  deze  niet  in zichzelf. 181  Ook al is  het  heel prijzenswaar­  dig wanneer ouderen en zieken op zon­ en feestdagen deelne­  men door middel van uitzendingen op radio en televisie, toch  kan  men  datzelfde  niet  zeggen  van  wie zich  door  middel  van  zulke  uitzendingen  zou  willen  dispenseren  van  het  naar  de  kerk  gaan  om  deel  te  nemen  aan  de  Eucharistieviering  in  de  samenkomst van de levende Kerk. 

" Actuosa participatio"  van de zieken   58.  De  omstandigheden  beschouwend  van  degenen  die  zich  om  gezondheidsredenen  of  vanwege  hun  leeftijd  niet  naar  de  plaats  van  de  eredienst  kunnen  begeven,  zou  ik  de  aandacht  van  heel  de  kerkelijke  gemeenschap  willen  vestigen  op  de  pastorale noodzaak om voor de zieken die thuis  of in het  zie­  kenhuis  verblijven, te regelen  dat  zij  geestelijke bijstand  krij­  gen.  Meerdere  keren  is  er  in  de  Bisschoppensynode  gewezen  op  hun  omstandigheden. Wij  moeten  er voor zorgen  dat  deze  broeders  en  zusters  van  ons  dikwijls  tot  de  sacramentele  Communie kunnen naderen. Door op die wijze de band met de  gekruisigde en verrezen Christus te versterken, zullen zij kun­  nen ervaren dat hun eigen bestaan, door de offergave van hun  eigen  lijden  in  vereniging  met  het  offer  van  onze  Heer,  ten  volle  in  het  leven  en  de  zending  van  de  Kerk is  opgenomen.  181 

Vgl. Propositie 29.

73 

Bijzondere aandacht moet worden besteed aan de gehandicap­  ten.  Daar  waar  hun  conditie  het  toelaat,  moet  de  christenge­  meenschap  hun  deelname  bevorderen  aan  de  viering  op  de  plaats  van  de  eredienst  zelf.  In  dit  verband  dient  er  voor  ge­  zorgd te worden dat in de gewijde gebouwen eventuele archi­  tectonische obstakels worden verwijderd die de gehandicapten  de toegang belemmeren. Tenslotte moet, voor zover mogelijk,  ook  voor  de  geestelijk  gehandicapten  die  gedoopt  zijn  en  het  Vormsel hebben ontvangen, geregeld zijn dat zij de eucharisti­  sche  Communie  kunnen  ontvangen:  zij  ontvangen  de  Eucha­  ristie  ook  in  het  geloof  van  het  gezin  of  de  gemeenschap  die  hen begeleidt. 182 

De aandacht voor de gevangenen   59.  De geestelijke traditie van de Kerk heeft  in het bezoeken  van gevangenen, op grond van een duidelijk woord van Chris­  tus  (vgl.  Mt.  25,  36),  een  van  de  werken  van  lichamelijke  barmhartigheid  erkend.  Zij  die  zich  in  deze  situatie  bevinden  hebben  het  bijzonder  nodig  door  de  Heer  zelf  te  worden  be­  zocht in het sacrament  van de Eucharistie. De nabijheid erva­  ren van de kerkgemeenschap, deelnemen aan de Eucharistie en  de heilige Communie ontvangen in zo'n bijzondere en pijnlijke  periode van het leven, kan zeker bijdragen aan de kwaliteit van  iemands eigen geloofsweg en de volledige sociale re­integratie  bevorderen. De verlangens vertolkend die in de Synodeverga­  dering zijn geuit, vraag ik aan alle Bisdommen er voor te zor­  gen  dat,  binnen  de  grenzen  van  wat  mogelijk  is,  er  adequaat  geïnvesteerd wordt in krachten waar het gaat over de pastorale  activiteit welke gericht is op de geestelijke zorg voor de gede­  tineerden. 183 

182  183 

Vgl. Propositie 44.  Vgl. Propositie 48.

74 

De migranten en de deelname aan de Eucharistie  60.  Het  vraagstuk behandelend van degenen die om verschil­  lende  motieven  gedwongen  zijn  het  eigen  land  te  verlaten,  heeft  de  Synode  bijzondere  dank  tot  uitdrukking  gebracht  je­  gens  allen  die  zich  inzetten  in  de  pastorale  zorg  voor  de  mi­  granten.  In  deze  context  moet  specifieke  aandacht  besteed  worden aan die migranten, die tot de oosterse katholieke Ker­  ken  behoren  en  voor  wie  bij  de  scheiding  van  eigen  huis  en  haard  nog  de  moeilijkheid  komt  niet  aan  de  eucharistische  liturgie  te  kunnen  deelnemen  in  de  rite  waartoe  zij  behoren.  Daarom  moet  hun,  waar  dat  mogelijk  is,  toegestaan  worden  dat zij door priesters van hun eigen rite worden bijgestaan. In  ieder geval vraag ik aan de Bisschoppen deze broeders te ont­  vangen  met  de  liefde  van Christus. De  ontmoeting tussen  ge­  lovigen  van  verschillende  riten  kan  ook  een  gelegenheid  bie­  den tot wederzijdse verrijking. Ik denk in het bijzonder aan het  nut  dat  vooral  voor  de  clerus  kan  voortvloeien  uit  de  kennis  van de verschillende tradities. 184 

De grote concelebraties  61.  De  Synodevergadering  heeft  stilgestaan  bij  de  kwaliteit  van  de  deelname  tijdens  de  grote  vieringen  die  in  bijzondere  omstandigheden  plaats  vinden,  waarin  naast  een  groot  aantal  gelovigen ook veel concelebrerende priesters aanwezig zijn. 185  Van de ene kant valt gemakkelijk de waarde van deze momen­  ten te erkennen, vooral wanneer de Bisschop voorzit, omringd  door zijn presbyterium en door de diakens. Van de andere kant  kunnen  zich  in  dergelijke  omstandigheden  problemen  voor­ 

184 

Een  dergelijke  kennis  kan  ook  door  geschikte  initiatieven in het  seminarie  worden  verkregen,  gedurende  de  jaren  dat  de  kandidaten  voor het priesterschap worden gevormd; vgl. Propositie 45  185  Vgl. Propositie 37.

75 

doen wat betreft het ervaarbaar maken van de eenheid van het  presbyterium,  vooral  bij  het  eucharistisch  gebed,  en  ook  wat  betreft  de  uitreiking  van  de  heilige  Communie.  Men  moet  vermijden  dat  zulke  grote  concelebraties  verstrooiing  veroor­  zaken. Men dient daarin te voorzien door de inzet van adequa­  te coördinatiemiddelen en door de plaats van eredienst dusda­  nig op te zetten dat daardoor zowel voor de priesters als voor  de  gelovigen  een  volledige  en  werkelijke  deelname  mogelijk  wordt. Overigens dient men er zich van bewust te zijn dat het  om  concelebraties  gaat  van  uitzonderlijke  aard  en  tot  buiten­  gewone situaties beperkt. 

De Latijnse taal  62.  Wat  is  gezegd,  moet  toch  niet  de  waarde  van  deze  grote  liturgieën  overschaduwen.  Ik  denk  op  dit  moment  in  het  bij­  zonder aan de vieringen die plaats vinden tijdens internationa­  le  ontmoetingen,  wat  vandaag  de  dag  steeds  vaker  gebeurt.  Deze  moeten  op  de  juiste  wijze  worden  benut.  Om  beter  de  eenheid  en  de  universaliteit  van  de  Kerk  tot  uitdrukking  te  brengen,  zou  ik  willen  aanbevelen  wat  door  de  Bisschoppen­  synode, in overeenstemming met de richtlijnen van het Twee­  de  Vaticaans  Concilie, 186  is  gesuggereerd.  Met  uitzondering  van de lezingen, de homilie en het gebed van de gelovigen, is  het goed dat zulke vieringen in de Latijnse taal gehouden wor­  den;  dat  zo  ook  de  meest  bekende  gebeden 187  van  de  traditie  van  de  Kerk  in  het  Latijn  gebeden  worden  en  eventueel  be­  paalde stukken  op  gregoriaanse toon  worden gezongen. Meer  in het algemeen vraag ik dat de toekomstige priesters al in hun  seminarietijd  erop  voorbereid  worden  de  heilige  Mis  in  het  Latijn te kunnen verstaan en te kunnen vieren, Latijnse teksten  186 

Vgl.  Constitutie  over  de  heilige  Liturgie  Sacrosanctum  Concili­ 

um, 36 en 54  187  Propositie 36.

76 

te  kunnen  gebruiken  en  de  gregoriaanse  zang  te  kunnen  uit­  voeren; dat men de mogelijkheid niet buiten beschouwing laat  dat de gelovigen zelf worden opgevoed tot het  kennen van de  meest  algemene  gebeden  in  het  Latijn,  en  tot  het  op  gregori­  aanse wijze zingen van bepaalde delen van de liturgie. 188 

Eucharistievieringen in kleine groepen.  63.  Een  heel  andere  situatie  is  die  welke  zich  voordoet  in  sommige pastorale  omstandigheden  waarin, juist  met  het  oog  op  een  bewustere,  meer  actieve  en  vruchtbaardere  deelname,  vieringen in kleine groepen worden bevorderd. Met erkenning  weliswaar van de opvoedende waarde die aan deze keuzes ten  grondslag  ligt,  is  het  niettemin  noodzakelijk  duidelijk  te  ma­  ken  dat  zulke  vieringen  in  overeenstemming  moeten  worden  gebracht  met  het  geheel  van  het  pastorale  aanbod  in  het  Bis­  dom.  Zulke  ervaringen  zouden  immers  hun  pedagogisch  ka­  rakter  verliezen,  als  ze  beleefd  werden  in  spanning  met  of  parallel aan het leven van de particuliere Kerk. In dit  verband  heeft de Synode enkele criteria aangegeven waaraan men zich  moet  houden:  de  kleine  groepen  moeten  dienen  om  de  ge­  meenschap  één te  maken, niet  om  haar uiteen te  doen vallen;  dat moet zijn bevestiging vinden in de concrete praktijk; deze  groepen  moeten  de  vruchtbare  deelname  bevorderen  van  de  hele  gemeenschap  en  zo  veel  mogelijk  de  eenheid  bewaren  van het liturgisch leven van de afzonderlijke gezinnen. 189 

188  189 

Vgl. Ibidem.  Vgl. Propositie 32.

77 

Inner lijke deelname aan de vier ing 

Mystagogische catechese  64.  De grote liturgische traditie van de kerk leert ons dat voor  een vruchtbare deelname de inzet  noodzakelijk is tot  een per­  soonlijk  beantwoorden  aan  het  mysterie  dat  gevierd  wordt,  door het eigen leven aan God aan te bieden in eenheid met het  offer van Christus voor het  heil van de hele wereld. Om deze  reden heeft  de Synode aanbevolen er zorg voor te hebben dat  bij  de  gelovigen  de  innerlijke  gesteltenissen  innig  overeen­  stemmen  met  de  gebaren  en  woorden.  Mocht  dat  ontbreken,  dan zouden onze vieringen, al worden ze met nog zo veel be­  zieling uitgevoerd, immers  het risico  lopen  naar ritualisme af  te glijden. Daarom dient  men een opvoeding tot  eucharistisch  geloof  te  bevorderen,  die  de  gelovigen  in  een  gesteltenis  brengt dat zij persoonlijk willen beleven wat er gevierd wordt.  Wat  kunnen  nu,  gezien  het  wezenlijke  belang  van  deze  per­  soonlijke  en  bewuste  deelname,  de  adequate  middelen  voor  deze  vorming  zijn?  Eensgezind  hebben,  wat  dit  aangaat,  de  Synodevaders de weg gewezen van een catechese met mysta­  gogisch  karakter,  die  de  gelovigen  ertoe  brengt  steeds  dieper  door te dringen in de mysteries die worden gevierd. 190  Wat de  relatie betreft  tussen  de ars celebrandi  en  de actuosa partici­  patio moet men in het bijzonder zeggen dat "de beste cateche­  se over de Eucharistie bestaat in een goed gevierde Eucharis­  tie". 191  De liturgie heeft inderdaad uit zichzelf al een pedagogi­  sche werking wat betreft  de inleiding van de gelovigen in het  mysterie dat wordt gevierd. Juist hierom had in de oudste tra­  ditie  van  de Kerk  het  vormingstraject  van  de christen, zonder  dat  de  systematische  kennis  van  de  geloofsinhoud  werd  ver­  waarloosd, altijd een ervaringskarakter, waarin de ontmoeting  190  191 

Vgl. Propositie 14.  Propositie 19

78 

met  Christus,  zoals  verkondigd  door  authentieke  getuigen,  bepalend was. In die zin is degene die in de mysteries binnen­  leidt, op de eerste plaats de getuige. Een dergelijke ontmoeting  wordt uiteraard in de catechese verdiept en vindt haar bron en  hoogtepunt  in de viering van de Eucharistie. Aan deze funda­  mentele  structuur  van  de  christelijke  ervaring  ontspringt  de  dringende  vraag  naar  een  mystagogische  weg,  waarbij  altijd  drie elementen voor ogen gehouden moeten worden.  a)  Het  gaat vooral om de uitleg van de riten in het licht van  de  heilsgebeurtenissen,  in  overeenstemming  met  de  levende  overlevering van de Kerk. De viering van de Eucharistie bevat  immers, in  haar oneindige rijkdom, voortdurend verwijzingen  naar de heilsgeschiedenis. In de gekruisigde en verrezen Chris­  tus is het ons gegeven het alles samenvattende middelpunt van  heel de werkelijkheid (vgl. Ef. 1, 10) te vieren. De christelijke  gemeenschap heeft de gebeurtenissen van het leven van Jezus,  en  in  het  bijzonder  het  paasmysterie,  gelezen  in  relatie  met  heel de oudtestamentische weg.  b)  De mystagogische catechese moet bovendien zorgen voor  een inleiding in de betekenis van de tekenen die de riten bevat.  Deze  taak  is  bijzonder  dringend  in  een  tijdperk  dat  zo  sterk  door de techniek wordt bepaald als het huidige, waardoor men  het  risico  loopt  het  waarnemingsvermogen  ten  aanzien  van  tekenen en symbolen te verliezen. Meer dan informeren, zal de  mystagogische  catechese  de  gevoeligheid  van  de  gelovigen  moeten  wekken  en  opvoeden,  voor de tekenen  en  de  gebaren  die, in eenheid met woord, de rite vormen.  c)  De mystagogische catechese moet er tenslotte voor zorgen  de betekenis  van de rite te laten zien in relatie tot  het  christe­  lijk  leven  in al zijn  dimensies  van  werk  en  inzet,  van denken  en voelen, van activiteit  en rust. Onderdeel  van  het  mystago­  gisch traject is het  verduidelijken van de band tussen de in de

79 

rite  gevierde  mysteries  met  de  missionaire  verantwoordelijk­  heid van de gelovigen. In die zin bestaat het volgroeide resul­  taat  van  de  mystagogie  in  het  besef  dat  het  eigen  bestaan  in  groeiende  mate  omgevormd  wordt  door  de  heilige  Mysteries  die worden gevierd. Doel van heel de christelijke opvoeding is  het  overigens, de gelovige als  "nieuwe mens" tot  een volwas­  sen geloof te vormen, dat hem in staat stelt in de eigen omge­  ving te getuigen van de christelijke hoop die hem bezielt.  Om  in  onze  kerkelijke  gemeenschappen  zo'n  opvoe­  dingstaak  te  kunnen  volbrengen  zijn  adequaat  opgeleide  vor­  mingsmensen  nodig.  Uiteraard  moet  heel  het  Volk  van  God  zich  tot  deze  vorming  verplicht  voelen.  Iedere  christenge­  meenschap  is  geroepen  een  plaats  te  zijn  van  pedagogische  inleiding  in  de  mysteries  die  in  het  geloof  worden  gevierd.  Wat  dit  aangaat, hebben  de  Vaders  gedurende  de Synode be­  nadrukt  dat  een  grotere  betrokkenheid  goed  zou  zijn  van  de  Gemeenschappen  van  godgewijd  leven,  van  de  bewegingen,  en  van  de  groeperingen  die  krachtens  hun  eigen  charismata,  nieuw  élan kunnen  geven aan de christelijke  vorming. 192  Ook  in  onze tijd  is  de  heilige Geest beslist niet  zuinig  met de uit­  storting  van zijn  gaven  om de apostolische zending te onder­  steunen van de Kerk, die verantwoordelijk is voor de verbrei­  ding van het geloof en voor de opvoeding daarvan tot het zijn  wasdom heeft bereikt. 193 

De eerbied voor de Eucharistie  65.  Zeker is een overtuigend teken dat de eucharistische cate­  chese op de gelovigen uitwerking heeft, dat in hen het gevoel  groeit  voor  het  mysterie  van  Gods  aanwezigheid  in  ons  mid­  192 

Vgl. Propositie 14.  Vgl. Benedictus XVI, Preek bij de eerste Vespers van Pinksteren  (2 juni 2006): AAS 98 (2206), 509. 193 

80 

den.  Of  dat  het  geval  is,  kan  worden  gemerkt  aan  specifieke  uitingen van eerbied jegens de Eucharistie, waarin het mysta­  gogisch traject  de gelovigen moet binnenleiden. 194  In algeme­  ne zin denk ik aan het belang van de gebaren en de lichaams­  houding,  zoals  het  knielen  tijdens  de  belangrijke  momenten  van het eucharistisch gebed. Laat eenieder, bij het zich aanpas­  sen  aan  de  legitieme  verscheidenheid  aan  tekenen  die  in  de  context    van  de  verschillende  culturen  worden  gesteld,  het  besef levendig houden en tot uitdrukking brengen dat hij zich  in  elke  viering voor de oneindige Majesteit  van God bevindt,  die op nederige wijze tot ons komt in de sacramentele tekenen.  Aanbidding en euchar istische vr oomheid  

De intrinsieke relatie tussen viering en aanbidding  66.  Een  van  de  meest  intense  momenten  van  de  Synode  is  geweest, toen wij ons, samen met heel veel gelovigen,  naar de  Basiliek van de heilige Petrus hebben begeven voor de eucha­  ristische  Aanbidding. Met  dat  gebaar van gebed wilde de Sy­  nodevergadering de aandacht vestigen ­ en dat niet alleen met  woorden ­ op het belang van de intrinsieke band tussen Eucha­  ristieviering  en  aanbidding.  In  dit  belangrijke  aspect  van  het  geloof van de Kerk, ligt een van de beslissende elementen van  de  kerkelijke  weg  zoals  die  werd  afgelegd  na  de  liturgische  vernieuwing die het Tweede Vaticaans Concilie heeft  gewild.  Terwijl de eerste stappen op de weg van de hervorming gezet  werden,  werd soms  de  intrinsieke band tussen  de  heilige Mis  en de aanbidding van het allerheiligst Sacrament onvoldoende  duidelijk gezien. Een destijds verbreide tegenwerping bijvoor­  beeld, ging uit van de stelling volgens welke het eucharistisch  Brood  ons  niet  gegeven  zou  zijn  om  te  worden  beschouwd,  maar om te worden gegeten. In het licht van de gebedservaring  194 

Vgl. Propositie 34.

81 

van  de  Kerk,  bleek  deze  tegenstelling  elke  grondslag  te  mis­  sen.  Reeds  Augustinus  heeft  gezegd:  "Nemo  autem  illam 

carnem  manducat,  nisi  prius  adoraverit;  peccemus  non  adorando, niemand eet dit vlees zonder het eerst te aanbidden;  wij zouden zondigen door het niet te aanbidden". 195  In de Eu­  charistie komt ons immers de Zoon van God tegemoet en ver­  langt  zich  met  ons  te  verenigen;  de  eucharistische aanbidding  is  niets  anders  dan  de  vanzelfsprekende  ontwikkeling  van  de  Eucharistieviering,  die  in  zichzelf  de  grootste  daad  van  aan­  bidding is  van de  Kerk. 196  De Eucharistie  ontvangen betekent  zich de houding van aanbidding aannemen jegens Hem die wij  ontvangen.  Juist  zo  en  alleen  zo  worden  wij  één  geheel  met  Hem  en  ontvangen  wij  in  zekere  zin  een  voorsmaak  van  de  schoonheid  van  de  hemelse  liturgie.  De  daad  van  aanbidding  buiten  de  heilige Mis zet voort  en  maakt  intenser  wat  tijdens  de  liturgische  viering  is  gebeurd.  Immers,  "alleen  in  de  aan­  bidding kan een diep en waarachtig ontvangen rijpen. En juist  in  deze  persoonlijke  daad  van  ontmoeting  met  de  Heer  rijpt  vervolgens ook de sociale zending die in de Eucharistie opge­  sloten ligt en die niet alleen de barrière wil slechten tussen de  Heer  en  ons,  maar ook  en  vooral de barrières  die  ons van  el­  kaar scheiden". 197 

195 

Enarrationes in Psalmos 98,9: CCL XXXIX, 1385; Vgl. Benedic­  tus  XVI,  Toespraak  tot  de  Romeinse  Curie  (22  December  2005):  AAS 98 (2006), 44­45.  196  Vgl. Propositie  6.  197  Benedictus XVI, Toespraak tot de Romeinse Curie (22 december  2005): AAS 98 (2006), 45.

82 

De praktijk van de eucharistische aanbidding  67.  Samen  met  de  synodale  Vergadering  beveel  ik  daarom  aan de Herders van de Kerk en aan het Volk van God van har­  te de eucharistische aanbidding aan, zowel de persoonlijke als  de  gemeenschappelijke. 198  In  dit  verband  zal  een  adequate  catechese van groot  nut  zijn, waarin aan de gelovigen het be­  lang wordt uitgelegd van deze daad van eredienst, die het mo­  gelijk maakt de liturgische Viering dieper en met meer vrucht  te  beleven.  Het  zou  vervolgens  goed  zijn  om,  in  de  mate  dat  het  mogelijk is, vooral in de dichtst bevolkte centra kerken of  oratoria  aan  te  wijzen  die  uitdrukkelijk  gereserveerd  worden  voor  de  eeuwigdurende  aanbidding.  Mijn  beveel  het  boven­  dien aan, dat de kinderen in de catechetische vorming en in het  bijzonder  tijdens  de  voorbereidingstrajecten  voor  de  Eerste  Communie,  bekend  worden  gemaakt  met  de  betekenis  en  de  schoonheid  van  het  verwijlen  in  de  tegenwoordigheid  van  Jezus,  door  hun  de  eerbiedige  verwondering  bij  te  brengen  voor zijn aanwezigheid in de Eucharistie.  Ik  zou  hier  bewondering  en  steun  tot  uitdrukking  willen  brengen  voor  de  Instituten  van  godgewijd  leven  waarvan  de  leden  een  aanzienlijk  deel  van  hun  tijd  aan  de  eucharistische  aanbidding  wijden.  Zo  geven  zij  aan  allen  het  voorbeeld  van  personen die zich  laten  modelleren  door  de  werkelijke tegen­  woordigheid  van  de  Heer.  Insgelijks  wil  ik  de  verenigingen  van  gelovigen  aanmoedigen  evenals  de  broederschappen  die  deze  praktijk  als  hun  speciale  verplichting  op  zich  nemen,en  die zo zuurdesem van contemplatie worden voor heel de Kerk 

198 

Vgl. Propositie 6; Congregatie voor de goddelijke eredienst en de  Regeling van de Sacramenten, Directorium over volksvroomheid en  liturgie (17 december 2001), 164­165, NRL, Liturgische Documenta­  tie 2, pg. 111­112; Heilige Congregatie voor de Riten, Instr. Eucha­  risticum Mysterium, (25 mei 1967): AAS 57 (1967), 539­573.

83 

en een herinnering aan de centrale plaats van Christus voor het  leven van afzonderlijke mensen en van gemeenschappen. 

Vormen van eucharistische devotie  68.  De  persoonlijke  relatie  die  de  afzonderlijke  gelovige  on­  derhoudt  met  Jezus,  zoals  Hij  in  de  Eucharistie  aanwezig  is,  verwijst hem steeds naar het geheel van de kerkelijke gemeen­  schap, doordat zij in hem het besef voedt  van zijn toebehoren  aan  het  Lichaam  van  Christus.  Naast  de  uitnodiging  aan  de  gelovigen afzonderlijk  om persoonlijk  tijd te  vinden  voor het  gebed  bij  het  Sacrament  van  het  altaar,  beschouw  ik  het  ook  als  mijn  plicht  om  de  parochies  zelf  en  de  andere  kerkelijke  groeperingen aan te sporen  momenten  van  gemeenschappelij­  ke  aanbidding  te  bevorderen.  Het  moge  duidelijk  zijn  dat  de  reeds  bestaande  vormen  van  eucharistische  devotie  heel  hun  waarde behouden. Ik denk bijvoorbeeld aan de  eucharistische  processies,  vooral  de  traditionele  processie  op  het  hoogfeest  van het Corpus Domini ­ Sacramentsdag ­, aan de praktijk van  het Veertigurengebed, aan de lokale, nationale en internationa­  le eucharistische congressen, en aan andere soortgelijke initia­  tieven.  Worden  zij  op  passende  wijze  bij  de  tijd  gebracht  en  aan  de  verschillende  omstandigheden  aangepast,  dan  verdie­  nen zulke vormen van devotie ook vandaag de dag te worden  gecultiveerd. 199 

199 

Vgl. Relatio post disceptationem, 11: L'Osservatore Romano, 14  oktober 2005, p. 5.

84 

De plaats van het tabernakel in de kerk  69.  Met betrekking tot de belangrijkheid van het bewaren van  de  Eucharistie  en  van  de  aanbidding  en  verering  jegens  het  sacrament  van  het  Offer  van  Christus,  heeft  de  Bisschoppen­  synode  zich  ook  bezig  gehouden  met  de  passende  plaatsing  van  het  tabernakel  in  onze  kerken. 200  Heeft  het  een  correcte  plaats,  dan  helpt  dat  inderdaad  de  werkelijke  tegenwoordig­  heid van Christus in het Sacrament te onderkennen. Daarom is  het nodig dat de plaats waar de eucharistische gedaanten wor­  den  bewaard,  mede  dankzij  de  godslamp,    gemakkelijk  her­  kenbaar  is  voor  ieder  die  de  kerk  binnenkomt.  Daartoe  moet  men rekening houden met de architectonische indeling van het  gewijde  gebouw:  in  kerken  waar  geen  Sacramentskapel  is  en  nog  wel  het  hoofdaltaar  met  tabernakel  aanwezig  is,  is  het  passend  van  die  structuur  gebruik  te  blijven  maken  voor  het  bewaren  en  aanbidden  van  de  Eucharistie,  terwijl  men  ver­  mijdt  de  zetel  van  de  celebrant  ervoor  te  plaatsen.  In  nieuwe  kerken  is  het  goed  in  een  Sacramentskapel  te  voorzien,  dicht  bij  het  priesterkoor;  waar  dat  niet  mogelijk  is,  heeft  het  de  voorkeur het tabernakel op het priesterkoor te situeren, op een  plaats die voldoende is verhoogd, in het  midden van de apsis,  of op een andere plaats waar het net zo goed zichtbaar is. Der­  gelijke bemerkingen hebben allen tot doel waardigheid te ver­  lenen  aan  het  tabernakel,  dat  steeds,  ook  in  artistiek  opzicht,  goed  verzorgd  moet  zijn.  Uiteraard  moet  men  hier  rekening  houden  met  wat  hierover  de  Algemeen  Statuut  van  het  Ro­  meins  Missaal  zegt. 201  Overigens  komt  het  uiteindelijke  oor­  deel hierover aan de diocesane bisschop toe. 

200  201 

Vgl. Propositie 28.  Vgl. nr. 314.

85 

DERDE DEEL  EUCHARISTIE, EEN MYSTERIE OM TE BELEVEN  " Zoals Ik door  de Vader  die leeft, gezonden ben en leef  door  de Vader , zo zal ook hij die Mij eet, leven door  Mij"   (J oh. 6, 57)  Euchar istische vor m van het chr istelijk leven  

De geestelijke eredienst ­ logiké latreía   70. De Heer Jezus, die  zich tot  brood  van  waarheid  en  liefde  heeft  gemaakt,  verzekert  ons,  waar  Hij  spreekt  over  de  gave  van  zijn  leven:  "Wie  van  dit  brood  eet,  zal  leven  in  eeuwig­  heid"  (Joh.  6,  51).  Maar  dit  eeuwig  leven  begint  in  ons  al  in  deze  tijd,  door  de  verandering  die  de  eucharistische  gave  in  ons teweegbrengt: "Hij die mij eet, zal leven door Mij" (Joh. 6,  57). Deze  woorden  van Jezus  doen ons  verstaan hoe  het  "ge­  loofde" en "gevierde" mysterie in zichzelf een dynamiek bezit  die het in ons tot beginsel van nieuw leven maakt en tot vorm­  gevende kracht van het christelijk bestaan. Door de communio  met  het  Lichaam  en  Bloed  van  Christus  worden  we  immers  deelgenoot aan het goddelijk leven op een steeds  volwassener  en bewuster manier. Ook hier geldt wat de heilige Augustinus  in zijn Belijdenissen over  de  eeuwige Logos, het  voedsel  van  de ziel zegt: terwijl hij het paradoxale karakter van dit voedsel  naar  voren  haalt,  verbeeldt  de  heilige  leraar  zich  dat  hij  tot  zich hoort zeggen: "Ik ben het voedsel van de groten: groei en  je zult Mij eten. En jij zult niet Mij in jou opnemen (assimile­  ren),  maar  jij  zult  in  Mij  opgenomen  (geassimileerd)  wor­  den". 202  Het is inderdaad niet het eucharistisch voedsel dat zich  omvormt en ons wordt, maar wij zijn het die door dat voedsel  202 

VII, 10, 16: PL 32, 742.

86 

op  mysterievolle  wijze  veranderd  worden. Christus  voedt  ons  door ons met zich te verenigen: "Hij trekt ons in zichzelf bin­  nen". 203  De  Eucharistieviering  verschijnt  hier  in  heel  haar  kracht  als bron en hoogtepunt  van het  leven van de Kerk, in zoverre  zij tegelijkertijd zowel de oorsprong als de vervulling uitdrukt  van de nieuwe en definitieve eredienst, de logiké latreía . 204 De  woorden  van  de  apostel  Paulus  aan  de  Romeinen,  vormen  in  dit  verband  de  meest  samenvattende  formulering  van  hoe  de  Eucharistie  heel  ons  leven  omvormt  in  een  geestelijke  ere­  dienst die welgevallig is aan God: "En nu, broeders, smeek ik  u  bij  Gods  erbarming:  wijdt  uzelf 205  aan  Hem  toe  als  een  le­  vende,  heilige  offergave  die  Hij  kan  aanvaarden.  Dat  is  de  geestelijke eredienst die bij u past" (12, 1). In deze aansporing  komt  het  beeld  van  de  nieuwe  eredienst  naar  voren  als  een  totale  offergave  van  de  eigen  persoon  in  gemeenschap  met  heel  de Kerk. De nadruk van de  Apostel  op de  offergave van  onze "lichamen", onderstreept de menselijke concreetheid van  een eredienst die allesbehalve onlichamelijk is. Weer is het de  heilige  van  Hippo  die  ons  in  dit  verband  eraan  herinnert  dat  "dit  het  offer  is  van  de  Christenen:  met  velen  één  lichaam  in  Christus. De Kerk viert dikwijls dit offer in het aan de gelovi­  gen zo bekende Sacrament  van het altaar, waar haar duidelijk  blijkt  dat  in  hetgeen  er  geofferd  wordt,  zij  zelf  wordt  geof­  ferd". 206  Inderdaad bevestigt  de  katholieke  leer  dat  de Eucha­  ristie, in zoverre zij offer van Christus  is, ook offer is van de 

203 

Benedictus  XVI,  Homilie  op  de  vlakte  van  het  Marienfeld,  (21  augustus 2005): AAS 97  (2005),  892; Vgl.  Homilie  tijdens de  Pink­  sterwake (3 juni 2006): AAS 98 (2006), 505.  204  Vgl. Relatio post disceptationem, 6, 47: Osservatore Romano, 14  oktober 2005, pp. 5­6; Propositie 43.  205  Noot van de vertaler : letterlijk: "uw lichamen".  206  De civitate Dei, X, 6: PL 41, 284.

87 

Kerk, en dus van de gelovigen. 207  De nadruk op het  offer, het  sacrificium  ­  van  "sacrum  fare",  wat  heilig  maken  betekent  ­  betekent hier heel de existentiële dichtheid die vervat ligt in de  omvorming of transformatie van onze door Christus gegrepen  (vgl. Fil. 3, 12) menselijke natuur. 

Alomvattende uitwerking van de eucharistische eredienst  71. De nieuwe, christelijke eredienst omvat elk aspect van het  leven,  en  vormt  het  om:  "Of  gij  dus  eet  of  drinkt,  of  wat  gij  ook doet, doet alles ter ere Gods" (1 Kor. 10, 31). In elk bij het  leven horende handeling is  de christen geroepen de ware ere­  dienst  aan  God  tot  uitdrukking  te  brengen.  Van  hieruit  krijgt  de  intrinsieke  eucharistische  natuur  van  het  christelijk  leven  gestalte.  In  zoverre  zij  de  menselijke  werkelijkheid  van  de  gelovige  in  heel  haar  dagelijkse  concreetheid  erin  betrekt,  maakt  de  Eucharistie  dag  na  dag  de  voortschrijdende  omvor­  ming mogelijk van de mens, die uit genade geroepen is tot een  bestaan  naar  het  beeld  van  de  Zoon  van  God  (vgl.  Rom.  8,  29v).  Er  is  niets  authentiek  menselijks  aan  gedachten  en  ge­  voelens, aan woorden en werken, dat niet in het Sacrament van  de Eucharistie de adequate vorm vindt om ten volle beleefd te  kunnen  worden.  Hier  komt  heel  de  antropologische  waarde  naar  voren  van  het  radicaal  nieuwe,  dat  door  Christus  in  de  Eucharistie gebracht is: de eredienst aan God in het menselijk  leven  is  niet  aan  een  bijzonder  of  privé  moment  te  binden,  maar streeft er krachtens zijn wezen naar om elk aspect van de  werkelijkheid  van  het  individu te doordringen. De  "offergave  die  God  kan  behagen",  wordt  zo  tot  een  nieuw  beleven  van  alle  bestaanssituaties,  waarvan  elk  detail  op  een  hoger  plan  gebracht  wordt,  doordat  het  beleefd  wordt  binnen  de  relatie  met Christus en als een offergave aan God. De glorie van God 

207 

Vgl. Katechismus van de Katholieke Kerk, n. 1368.

88 

is  de  levende  mens  (vgl. 1 Kor. 10, 31). En het  leven van  de  mens is de aanschouwing van God. 208 

" Iuxta dominicam viventes"  ­ volgens de zondag leven   72. Dit radicaal nieuwe dat de Eucharistie in het leven van de  mens  inbrengt, is  de christenen  van  meet  af aan duidelijk  ge­  weest.  Al  meteen  hebben  de  gelovigen  de  diepe  invloed  be­  merkt  die  de  Eucharistie  op  hun  levensstijl  had.  De  heilige  Ignatius van Antiochië drukte deze waarheid uit door de chris­  tenen te kwalificeren als "degenen die de nieuwe hoop hebben  bereikt"  en  hij  stelde  hen  voor  als  degenen  die  "volgens  de  zondag  leven"  (iuxta  dominicam  viventes). 209  Deze  formule­  ring van de grote martelaar uit Antiochië laat heel duidelijk de  band  zien  tussen  de  eucharistische  werkelijkheid  en  het  alle­  daagse christelijke bestaan. De kenmerkende gewoonte van de  christenen  om  ­  volgens  het  verslag  van  de  martelaar  Justi­  nus 210  ­ op de eerste dag na de sabbat samen te komen voor het  vieren van de verrijzenis van Christus, is ook het gegeven dat  de vorm bepaalt die het leven aanneemt dat vernieuwd is door  de  ontmoeting  met  Christus.  De  formulering  van  Ignatius  ­  "volgens de zondag leven" ­ onderstreept ook de modelwaarde  die deze heilige dag heeft  voor elke andere dag van de week.  Deze onderscheidt zich namelijk niet alleen maar op grond van  de opschorting  van  de  gewone  werkzaamheden, als  een soort  onderbreking binnen het gebruikelijke ritme van de dagen. De  christenen hebben deze dag altijd ervaren als de eerste van de  week,  omdat  daarop  de  gedachtenis  gehouden  wordt  van  het  radicaal  nieuwe  dat  Christus  heeft  gebracht.  Daarom  is  de  zondag de dag waarop de christen die eucharistische vorm van  zijn bestaan hervindt  die  hij  geroepen  is  voortdurend  te bele­  208 

Vgl. H. Ireneüs Adversus haereses IV, 20, 7: PG 7, 1037.  Brief aan de Magnesiërs, 9, 1: PG 5, 670.  210  Vgl. 1 Apologie 67, 1­6; 66: PG 6, 430 v. 427. 430. 209 

89 

ven. "Volgens de zondag leven", wil zeggen: leven in het besef  van  de  bevrijding  die  Christus  heeft  gebracht,  en  het  eigen  bestaan  de  vorm  geven  van  een  offergave  van  zichzelf  aan  God, opdat, doorheen een ten diepste vernieuwd levensgedrag,  zijn overwinning voor alle mensen duidelijk wordt. 

Het  gebod van de zondag beleven.  73.  In het besef van dit nieuwe beginsel van leven dat de Eu­  charistie  in de christen  inbrengt, hebben  de Synodevaders  het  belang  voor  alle  gelovigen  bekrachtigd  van  het  gebod  met  betrekking  tot  de  zondag,  als  bron  van  authentieke  vrijheid,  om  alle  andere  dagen  te  kunnen  leven  volgens  wat  zij  op  de  "dag  des Heren"  hebben gevierd. Het  geloofsleven  is  immers  in  gevaar als  men  niet  meer  het  verlangen  ervaart  om deel  te  nemen aan de Eucharistieviering waarin de gedachtenis wordt  gehouden  van  de  Paasoverwinning.  Deel  nemen  aan  de  zon­  dagse  liturgische  samenkomst,  samen  met  alle  broeders  en  zusters  waarmee  men  samen  één  lichaam  vormt  in  Christus  Jezus,  is  een  eis  van  het  christelijk  geweten  en  tegelijkertijd  vormt het ook het  christelijk geweten. Het  gevoel kwijt raken  voor de zondag als de dag des Heren die geheiligd moet  wor­  den, is  een symptoom van een verlies aan gevoel  voor de au­  thentieke christelijke vrijheid, voor de vrijheid van de kinderen  van God. 211  Wat dit aangaat, blijven de opmerkingen kostbaar  die  mijn  vereerde  voorganger,  Johannes  Paulus  II,  heeft  ge­  maakt  in  zijn  apostolische  brief  Dies  Domini 212 ,  over  de  ver­  schillende aspecten die zondag heeft voor de christenen: zij is  Dies Domini (dag des Heren), met betrekking tot het werk van  de schepping; Dies Christi (dag  van Christus) als  dag van  de  nieuwe schepping en van de gave van de heilige Geest die de  verrezen  Heer  schenkt;  Dies  Ecclesiae  (dag  van  de  Kerk)  als  211  212 

Vgl. Propositie 30.  Vgl. AAS 90 (1998), 713­766.

90 

dag  waarop  de  christelijke  gemeenschap  bijeenkomt  voor  de  viering; en Dies hominis (dag van de mens) als dag van blijd­  schap, rust en broederlijke liefde.  Een dergelijke dag openbaart zich als de allereerste feest­  dag, waarop iedere gelovige, ieder in zijn eigen leefomgeving,  verkondiger  en  behoeder  van  de  zin  van  de  tijd  kan  worden.  Aan  deze  dag  ontspringt  immers  de  zin  van  het  christelijk  leven  en  een  nieuwe  manier om  de tijd, de relaties, het  werk,  het leven en de dood te beleven. Het is dan ook goed dat van­  uit  de  kerkelijke  instellingen  op  de  dag  des Heren  manifesta­  ties  georganiseerd  worden  die  eigen  zijn  aan  de  christelijke  gemeenschap:  vriendschappelijke  samenkomsten,  initiatieven  voor de  geloofsvorming  van  kinderen, jongeren  en  volwasse­  nen,  bedevaarten,  liefdewerken  en  diverse  gebedsmomenten.  Hoezeer het  ook juist is  dat de zaterdagavond vanaf de eerste  Vespers al tot  de zondag behoort en het daarom toegestaan is  daarop de zondagsplicht  te  vervullen, is  het  vanwege  deze zo  belangrijke waarden toch noodzakelijk eraan te herinneren dat  het  de zondag zelf  is, die geheiligd  verdient  te  worden, zodat  hij uiteindelijk niet een dag "zonder God" 213  wordt. 

De zin van de rust en van het werk.  74.  In onze tijd is het tenslotte bijzonder dringend om eraan te  herinneren  dat  de dag des  Heren ook  de  dag is  waarop uitge­  rust wordt  van het  werk. Wij  hopen  vurig  dat  hij als  zodanig  ook  door de burgerlijke samenleving  erkend  wordt, zodat  het  mogelijk  is  vrij  te  zijn  van  bezigheden  die  met  het  werk  sa­  menhangen, zonder daarvoor te worden bestraft. De christenen  hebben  immers  ­ en  daarin ligt  zeker een relatie  met  de bete­  kenis van de sabbat in de joodse traditie ­ in de dag des Heren  tevens  de  dag  gezien,  waarop van  de  dagelijkse  vermoeienis­  213 

Propositie 30.

91 

sen wordt uitgerust. Dat heeft  ook zijn eigen bijzondere bete­  kenis,  omdat  het  een relativering  van  het  werk  vormt,  dat  zo  op de mens gericht wordt: het werk is er voor de mens en niet  de  mens  voor het  werk. Het  laat  zich  gemakkelijk  inzien  wat  voor  bescherming  dat  biedt  aan  de  mens  zelf,  die  daardoor  gevrijwaard blijft van een mogelijke vorm van slavernij. Zoals  ik  reeds  eerder  gelegenheid  gehad  heb  te  bevestigen:  "Het  werk is  voor de verwezenlijking van de mens  en voor de ont­  wikkeling van de samenleving van het allerhoogste belang, en  daarom is  het nodig dat het altijd georganiseerd wordt en uit­  gevoerd wordt  in het  volste respect  voor de  menselijke  waar­  digheid en ten dienste van het algemeen welzijn. Tegelijkertijd  is  het  onontbeerlijk  dat  de  mens  zich  niet  door  het  werk  laat  knechten, dat hij het niet verafgoodt als zou hij in het werk de  uiteindelijke en definitieve zin van het leven vinden". 214  Het is  juist  op de  dag  die aan God  is  toegewijd, dat  de  mens  de zin  van zowel zijn leven als van het werk verstaat. 215 

Zondagse samenkomsten in afwezigheid van een priester   75. Bij de herontdekking van de betekenis van de zondagsvie­  ring  in  het leven  van  de  christen,  komt  vanzelf  het  vraagstuk  aan  de  orde  van  die  christelijke  gemeenschappen  waar  de  priester ontbreekt en waar het bijgevolg niet mogelijk is op de  Dag des Heren de heilige Mis te vieren. Wat dit aangaat, dient  gezegd dat wij tegenover onderling nog al verschillende situa­  214 

Homilie (19 maart 2006): AAS 98 (2006), 324.  Passend hierbij is wat het Compendium van de sociale leer van de  Kerk  in  nr.  258  opmerkt:  "Voor  de  mens  die  gebonden  is  aan  de  215 

noodzaak van het werk, opent de rust het perspectief op een volledi­  ger vrijheid, die van de eeuwige sabbat (vgl. Hebr. 4, 9­10). De rust  maakt  het  de  mensen  mogelijk  zich  de  werken  van  God,  vanaf  de  Schepping tot en met de Verlossing, te herinneren en deze te herbe­  leven; zichzelf als zijn werk te erkennen en Hem te danken voor hun  eigen leven en voor het eigen bestaan waarvan Hij de maker is."

92 

ties staan. De Synode heeft om te beginnen de gelovigen aan­  bevolen naar een van de kerken in het Bisdom te gaan waar de  aanwezigheid  van  een  priester  is  gegarandeerd,  ook  al  vraagt  dat een zeker offer. 216  Daar echter, waar de grote afstanden de  deelname  aan  de  zondagse  Eucharistie  praktisch  onmogelijk  maken, is  het belangrijk dat  de christelijke gemeenschap toch  samenkomt  om  de Heer te prijzen  en  de  dag te  gedenken  die  aan Hem is gewijd. Dat zal echter moeten gebeuren in de con­  text  van  een  passend  onderricht  over  het  verschil  tussen  de  heilige Mis  en  de zondagse samenkomsten  in afwachting van  een priester. De pastorale zorg van de Kerk moet zich in zo'n  situatie  uiten  in  de  waakzaamheid  dat  de  dienst  van  het  Woord,  georganiseerd  onder  leiding  van  een  diaken  of  van  iemand die daartoe van het bevoegde gezag de opdracht heeft  gekregen,  gebeurt  volgens  een  speciaal  rituaal  dat  door  de  Bisschoppenconferenties  is  uitgewerkt  en  voor  dat  doel  ook  door hen werd goedgekeurd. 217  Ik herinner eraan dat het aan de  Ordinarii  toekomt  de  bevoegdheid  te  verlenen  om  bij  zulke  diensten  de  Communie  uit  te  reiken,  waarbij  zij  zorgvuldig  zullen afwegen  of  een bepaalde  keuze al  dan  niet passend  is.  Bovendien  moet  men  er  op  toezien  dat  zulke  samenkomsten  geen verwarring scheppen over de centrale rol van de priester  en  over  het  sacramentele  aspect  van  het  leven  van  de  Kerk.  Het belang van de rol van de leken, die terecht bedankt dienen  te  worden  voor  hun  edelmoedige  dienst  aan  de  christelijke  gemeenschappen,  mag  nooit  het  dienstwerk  van  de  priester  verduisteren  dat  onvervangbaar  is  voor  het  leven  van  de  Kerk. 218  Laat  men  er  daarom  zorgvuldig  voor  waken  dat  sa­ 

216  217 

Propositie 10  Vgl. ibidem 

218 

Vgl.  Benedictus  XVI,  Toespraak  tot  de  Bisschoppenconferentie  van  Canada­Quebec,  bij  gelegenheid  ,  bij  hun  bezoek  ad  limina  Apostolorum (11 mei 2006): L'Osservatore Romano, 12 mei 2006, p.  5.

93 

menkomsten in afwachting van een priester niet de deur open­  zetten  voor  ecclesiologische  visies  die  niet  overeenstemmen  met de waarheid van het Evangelie en van de overlevering van  de  Kerk.  Veeleer  zouden  het  bij  uitstek  aanleidingen  moeten  zijn  om God te bidden  dat  Hij  heilige priesters  naar zijn  hart  zendt.  Ontroerend  in  deze  is,  wat  Paus  Johannes  Paulus  II  schreef in zijn Brief aan de priesters bij gelegenheid van Witte  Donderdag  1979.  Hij  herinnerde  aan  die  plaatsen  waar  de  mensen,  beroofd  van  hun  priesters  door  het  dictatoriale  regi­  me,  in  een  kerk  of  heiligdom  samenkwamen,  de  stola  op  het  altaar legden die zij  hadden bewaard en het  gebed van de eu­  charistische liturgie baden. Hoe zij dan stopten en zwegen "op  het  moment  dat  de  transsubstantiatie  zou  moeten  plaats  heb­  ben", als getuigenis  ervan "hoe vurig zij verlangden de woor­  den te horen die alleen de lippen van een priester met werkda­  dige kracht kunnen uitspreken". 219  Overwegend welk onverge­  lijkelijk  goed  voortvloeit  uit  de  viering  van  het  eucharistisch  Offer,  vraag  ik  juist  in  dat  perspectief  van  alle  priesters  een  daadwerkelijke  en  concrete  beschikbaarheid  om  zo  dikwijls  mogelijk de gemeenschappen te bezoeken die aan hun pastora­  le  zorg  zijn  toevertrouwd,  opdat  zij  niet  te  lang  zonder  het  Sacrament van de liefde blijven. 

Een eucharistisch vorm van het christelijk leven:  het bij de Kerk horen   76.  Het belang van de dag des Heren of zondag als Dies Ec­  clesiae,  herinnert  ons  aan  de  intrinsieke  relatie  tussen  de  overwinning van Jezus op het kwaad en de dood en ons horen  bij zijn Lichaam dat de Kerk is. Elke christen hervindt name­  lijk  op  de  Dag  des  Heren  ook  de  gemeenschapsdimensie  van  het  eigen verloste bestaan. Aan de liturgische handeling deel­  219 

Nr. 10: AAS 71 (1979), 414­415.

94 

nemen,  het  Lichaam  en  Bloed  van  de  Heer  ontvangen,  bete­  kent  tegelijkertijd  een  dieper  en  inniger  maken  van  het  eigen  toebehoren aanj Hem, die voor ons is gestorven (vgl. 1 Kor. 6,  19  v.;  7,  23).  Werkelijk  ­  wie  Hem  eet,  leeft  door  Hem.  In  relatie tot het eucharistisch Mysterie verstaat men de diepe zin  van  de communio  sanctorum.  De  gemeenschap  of  communio  heeft altijd en onafscheidelijk een horizontale en een verticale  dimensie: een gemeenschap met God en een gemeenschap met  de  broeders  en  zusters.  De  twee  dimensies  ontmoeten  elkaar  op een geheimvolle wijze in de eucharistische gave: "Waar de  gemeenschap  met  God  vernietigd  wordt,  die  gemeenschap  is  met de Vader, de Zoon en de heilige Geest, daar wordt ook de  wortel  en bron vernietigd  van de  gemeenschap onder  ons. En  waar  de  gemeenschap  onder  ons  niet  wordt  beleefd,  daar  is  ook  de  gemeenschap  met  de  drie­ene  God  niet  levend  en  waar". 220  Daarom,  geroepen  als  wij  zijn  om  ledematen  van  Christus  en  dus  ledematen  van  elkaar te  zijn  (vgl. 1  Kor. 12,  27), vormen wij een werkelijkheid die ontologisch gefundeerd  is  op  het  Doopsel  en  gevoed  wordt  door  de  Eucharistie,  een  werkelijkheid die vraagt dat het leven van onze gemeenschap­  pen er op merkbare wijze aan beantwoordt.  De  eucharistische  vorm  van  het  christelijk bestaan is  on­  getwijfeld  een  kerkelijke  en  gemeenschapsvorm.  Door  het  Bisdom  en  de  parochies  als  dragende  structuren  van  de  Kerk  in een bepaald gebied, kan elke gelovige concreet  ervaren dat  hij of zij behoort tot het Lichaam van Christus. Verenigingen,  kerkelijke  bewegingen  en  nieuwe  gemeenschappen  ­  met  de  levendigheid  van  hun  door  de  heilige  Geest  voor  onze  tijd  geschonken charismata  ­ evenals de Instituten  van  godgewijd  leven, hebben de taak hun specifieke bijdrage te leveren om in  de  gelovigen  te  bevorderen  dat  zij  dit  van  de  Heer  zijn  (vgl.  220 

Benedictus XVI, Algemene audiëntie 29 maart 2006: L'Osserva­ 

tore Romano, 30 maart 2006, p. 4.

95 

Rom. 14, 8) gewaarworden. Het  verschijnsel  van  de seculari­  satie,  dat  niet  voor  niets  sterk  individualistische  kenmerken  draagt,  heeft  zijn  schadelijke  uitwerking  vooral  op  personen  die zich isoleren en nauwelijks het  gevoel hebben van erbij te  horen.  Van  meet  af  aan  houdt  het  christendom  een  gemeen­  schap in, een  netwerk van betrekkingen  die  voortdurend door  het  luisteren  naar  het  Woord,  de  viering  van  de  Eucharistie  verlevendigd worden en door de heilige Geest worden bezield. 

Spiritualiteit en eucharistische cultuur   77.  De  Synodevaders  hebben  op  een  duidelijke  wijze  gesteld  dat "de christengelovigen behoefte hebben aan een dieper ver­  staan  van  de  relatie  tussen  de  Eucharistie  en  het  dagelijkse  leven.  De  eucharistische  spiritualiteit  bestaat  niet  alleen  in  deelname aan de heilige Mis  en  devotie  voor het  allerheiligst  Sacrament. Zij omvat het hele leven". 221  Deze opmerking heeft  voor ons allen een bijzondere betekenis. We moeten erkennen  dat  een  van  de  ernstigste  gevolgen  van  de  zojuist  genoemde  secularisatie  erin  bestaat,  dat  het  christelijk  geloof  naar  de  marge  van  het  bestaan  verbannen  is,  als  ware  het  nutteloos  voor  wat  betreft  het  concrete  verloop  van  het  leven  van  de  mensen. Het echec van zo'n manier van leven "alsof God niet  bestaat" is nou voor iedereen duidelijk waar te nemen. Tegen­  woordig is het nodig opnieuw te ontdekken dat Jezus Christus  niet zomaar een privé overtuiging is of een abstracte leer, maar  een  werkelijke  persoon  wiens  intrede  in  de  geschiedenis  in  staat  is  het  leven  van  allen  te  vernieuwen.  Dit  is  de  reden  waarom  de  Eucharistie  als  bron  en  hoogtepunt  van  het  leven  en de zending van de Kerk vertaald moet worden in spirituali­  teit,  in  leven  "volgens  de  Geest"  (Rom.  8,  4v;  vgl.  Gal.  5,  16.25). Het is veelbetekenend dat Paulus, in de passage van de  Brief aan de Romeinen waarin hij uitnodigt de nieuwe geeste­  221 

Propositie 39.

96 

lijke  eredienst  te  beleven,  tegelijkertijd  aan  de  noodzaak  her­  innert  van  de  verandering  van  de  eigen  manier  van  leven  en  denken: "Stemt uw gedrag niet af op deze wereld, wordt ande­  re mensen met een nieuwe visie. Dan zijt ge in staat om uit te  maken  wat  God  wil,  wat  goed  is,  wat  zéér  goed  is  en  vol­  maakt" (12, 2). Zo onderstreept de apostel van de heidenen de  band tussen de ware geestelijke eredienst en de noodzaak van  een nieuwe visie op het bestaan en van een nieuwe levenswij­  ze.  Integraal  onderdeel  van  de  eucharistische  vorm  van  het  christelijk leven vormt de vernieuwing van mentaliteit, "zodat  wij  niet  langer  onmondig  zijn,  heen  en  weer  geslingerd  en  meegesleurd door elke windvlaag " (vgl. Ef. 4, 14) wat betreft  de leer. 

Eucharistie en evangelisatie van de culturen   78.  Uit wat gezegd is, volgt dat het eucharistisch Mysterie ons  in dialoog brengt  met  de verschillende culturen, maar deze in  zekere zin  ook uitdaagt. 222  Het  is  nodig  het  intercultureel  ka­  rakter te onderkennen  van deze  nieuwe  eredienst, deze logiké  latreía. De tegenwoordigheid van Jezus Christus en de uitstor­  ting  van  de  heilige  Geest  zijn  gebeurtenissen  die  blijvend  de  vergelijking aankunnen met welke culturele waarheid dan ook,  om deze met het Evangelie te doordesemen. Dat brengt bijge­  volg de opdracht met zich mee om met overtuiging de evange­  lisatie van de culturen te bevorderen, in het besef dat Christus  zelf  de  waarheid  is  van  elke  mens  en  van  heel  de  menselijke  geschiedenis.  De  Eucharistie  wordt  zo  tot  criterium  bij  de  waardebepaling vanj alles  wat de christen in de diverse cultu­  rele  uitingen  tegenkomt.  In  dit  belangrijke  proces  kunnen  we  meer dan ooit de betekenis ervaren van de woorden van Paulus  222 

Vgl. Relatio post disceptationem, 30: L'Osservatore Romano, 14  oktober 2005, p. 6.

97 

die  in  de  Eerste  Brief  aan  de  Tessalonicensen  uitnodigt  om  "alles te onderzoeken en het goede te behouden" (5, 21). 

Eucharistie en lekengelovigen   79.  In  Christus,  die  het  Hoofd  is  van  zijn  Lichaam,  de  Kerk,  vormen  alle  christenen  "een  uitverkoren  geslacht,  een  ko­  ninklijk priesterschap, een heilige  natie, Gods  eigen  volk, be­  stemd  om  de  roemruchte  daden  te  verkondigen  van  Hem"  (1  Petr.  2,  9).  De  Eucharistie  biedt  zich  als  een  mysterie  om  te  beleven  aan  ieder  van  ons  aan  in  de  omstandigheden  waarin  hij of zij zich bevindt, door de bestaanssituatie tot de plaats te  maken waar dagelijks het nieuwe van het christendom te bele­  ven  is.  Als  het  eucharistisch  Offer  in  ons  datgene  voedt  en  doet  groeien,  wat  al  gegeven  is  in  het  Doopsel  waardoor  wij  allen  tot  heiligheid  zijn  geroepen, 223  dan  moet  dat  juist  naar  boven komen en te zien zijn in de levenssituatie of levensstaat  waarin  zich  iedere  christen  bevindt.  Door  het  eigen  leven  als  roeping te beleven wordt men dag voor dag een aan God wel­  gevallige  offergave.  Vanuit  de  liturgische  samenkomst  is  het  de Eucharistie zelf die ons in het dagelijkse engageert om alles  te doen tot eer van God.  En  omdat  de  wereld  "de  akker"  (Mt.  13,  38)  is,  waarin  God zijn kinderen zaait als het goede zaad, zijn de lekenchris­  tenen  uit  kracht  van  het  Doopsel  en  het  Vormsel  en  gesterkt  door  de  Eucharistie,  geroepen  om  juist  binnen  de  gemeen­  schappelijke  levensomstandigheden  het  radicaal  nieuwe  te  beleven  dat  door  Christus  is  gebracht. 224  Zij  moeten  het  ver­ 

223 

Vgl.  Tweede  Vaticaans  Concilie,  Dogmatische  Constitutie  over  de Kerk Lumen gentium, 39­42.  224  Vgl.  Johannes  Paulus  II,  Postsynodale  apostolische  Exhortatie  Christifideles laici (30 december 1988), 14.16: AAS 81 (1989) , 409­  413; 416­418.

98 

langen koesteren dat de Eucharistie een steeds  diepere impact  heeft  op hun  dagelijkse  leven  en  hen  ertoe brengt  herkenbare  getuigen  te  zijn  in  de  eigen  werkomgeving  en  in  heel  de  sa­  menleving. 225  Een  bijzondere  aanmoediging  richt  ik  aan  de  gezinnen,  om uit  dit  Sacrament  inspiratie  en  kracht  te putten.  De liefde tussen man en vrouw, de ontvangst van het leven en  de  opvoedingstaak  tonen  zich  dan  als  bevoorrechte  levensge­  bieden  waarin  de  Eucharistie  haar  vermogen  tot  omvorming  kan laten zien en aan het bestaan zijn volle betekenis  kan ge­  ven. 226  Laten de Herders nooit tekort schieten de lekengelovi­  gen te steunen, op te voeden en aan te moedigen ten volle de  eigen roeping te beleven tot  heiligheid  in  de  wereld, die God  zozeer  heeft  liefgehad  dat  Hij  zijn  eigen  Zoon  heeft  gegeven  opdat hij er het heil van zou worden (vgl. Joh. 3, 16). 

Eucharistie en priesterlijke spiritualiteit  80. De eucharistische vorm van het christelijk bestaan laat zich  ongetwijfeld  op  een  bijzondere  wijze  zien  in  de  levensstaat  van  de  priester.  De  priesterlijke  spiritualiteit  is  intrinsiek  eu­  charistisch. Het zaad voor een dergelijke spiritualiteit ligt al in  de woorden die de Bisschop uitspreekt in  de wijdingsliturgie:  "Ontvang de  gaven  van  het  heilig  volk  voor het  eucharistisch  Offer. Geef je rekenschap van wat je doet, volg na wat je viert,  en maak je leven gelijkvormig aan het  mysterie van het kruis  van Christus, de Heer". 227  Om zijn leven een steeds volmaak­  ter  eucharistische  vorm  te  geven,  moet  de  priester  al  tijdens  zijn  vormingsjaren  en  vervolgens  in  de  jaren  daarna,  veel  ruimte maken voor het geestelijk leven. 228  Hij is geroepen om 

225 

Propositie 39.  Ibidem.  227  Romeins Pontificaal. De wijding van de Bisschop, de Priester en  de Diaken, Rite van de priesterwijding, n. 150.  226 

228 

Vgl.  Johannes  Paulus  II,  Postsynodale  apostolische  Exhortatie

99 

voortdurend een ware Godzoeker te zijn, terwijl hij tegelijker­  tijd  dicht  bij  de  bezigheden  van  de  mensen  blijft.  Een  intens  geestelijk  leven  zal  het  hem  mogelijk  maken  dieper  in  ge­  meenschap  te  treden  met  de  Heer;  het  zal  hem  helpen  zich  meer door de liefde van God te laten bezitten en er getuige van  te  worden  in  alle, ook  moeilijke  en  duistere omstandigheden.  Met  dat  doel beveel  ik samen  met  de Synodevaders  de pries­  ters "de dagelijkse viering van de heilige Mis" aan, "ook als er  geen gelovigen aan zouden deelnemen". 229  Zo'n aanbeveling is  op  de  eerste  plaats  in  overeenstemming  met  de  objectief  on­  eindige  waarde  van  elke  Eucharistieviering;  en  vindt  vervol­  gens  haar reden  in haar bijzondere  geestelijke  werkzaamheid,  want als de heilige Mis met aandacht en geloof wordt beleefd  is zij in de diepste zin van het woord vormend, in zoverre zij  het gelijkvormig worden aan Christus bevordert en de priester  in zijn roeping sterkt. 

Eucharistie en godgewijd leven   81.  Binnen de context  van de relatie tussen de Eucharistie en  de  diverse  kerkelijke  roepingen,  straalt  in  het  bijzonder  "het  profetisch getuigenis  van de godgewijde vrouwen en mannen,  die  in  de  viering  van  de  Eucharistie  en  in  de  aanbidding  de  kracht vinden voor de radicale navolging van de gehoorzame,  arme en kuise Christus". 230  Hoewel zij veel diensten verrichten  op  het  terrein  van  de  menselijke  vorming  en  de  zorg  voor de  armen, in het onderwijs en in de ziekenzorg, weten de godge­  wijde  mannen  en  vrouwen  dat  het  voornaamste  doel  van  hun 

Pastores dabo vobis (25 maart 1992), 19­33; 70­81: AAS 84 (1992),  686­712; 778­800.  229  Propositie 38.  230  Propositie 39. Vgl. Johannes Paulus II, Postsynodale apostolische  Exhortatie Vita consecrata (25 maart 1996), 95: AAS 88 (1996), 470­  471.

100 

leven "de beschouwing is van de goddelijke werkelijkheden en  de  voortdurende  vereniging  met  God". 231  De  geestelijke  bij­  drage  die  de  Kerk  van  het  godgewijde  leven  verwacht,  ligt  veel meer in de orde van het "zijn" dan van het "doen". Ik zou  hier, juist in relatie tot het mysterie van de Eucharistie, willen  herinneren aan het maagdelijk getuigenis. Het mysterie van de  Eucharistie  laat,  naast  de  band  met  het  priesterlijk  celibaat,  ook  een  intrinsieke  relatie  zien  met  de  godgewijde  maagde­  lijkheid,  in  zoverre  zij  uitdrukking  is  van  de  exclusieve  toe­  wijding van de Kerk aan Christus, die haar als zijn Bruid aan­  vaardt  in  radicale  en  vruchtbare  trouw. 232  In  de  Eucharistie  vindt  de  godgewijde  maagdelijkheid  inspiratie  en  voeding  voor haar totale toewijding aan Christus. Bovendien put zij uit  de Eucharistie sterking en stimulans om ook in onze tijd teken  te zijn van  de  om  niet  geschonken  vruchtbare liefde van God  jegens  de  mensheid. Door  middel  van  haar specifiek  getuige­  nis tenslotte, wordt  het  godgewijde leven een herinnering aan  en  een  anticipatie  op  die  "bruiloft  van  het  Lam"  (Openb.  19,  7.9), waarin het doel is gelegen van heel de heilsgeschiedenis.  In die zin vormt zij een krachtige verwijzing naar de eschato­  logische  horizon  die  elke  mens  nodig  heeft  om  daaraan  de  eigen keuzes en levensbeslissingen te kunnen oriënteren. 

Eucharistie en morele verandering  82.  De  ontdekking  van  de  schoonheid  van  de  eucharistische  vorm  van  het  christelijk  leven, brengt  ons  ertoe  na te denken  over de morele krachten die door die vorm geactiveerd worden  ter ondersteuning van de authentieke vrijheid die eigen is aan  de kinderen van God. Mijn bedoeling is daarmee een thema te  hernemen dat tijdens de Synode is opgekomen met betrekking  231  232 

Wetboek van het Canoniek Recht, can. 663, §1.  Vgl.  Johannes  Paulus  II,  Postsynodale  apostolische  Exhortatie 

Vita consecrata (25 maart 1996), 34: AAS 88 (1996), 407­408.

101 

tot  de  band  tussen  eucharistische  levensvorm  en  morele  ver­  andering. Paus Johannes Paulus II had gezegd dat het zedelijk  leven "de  waarde bezit  van  een  "geestelijke  eredienst" (Rom.  12,  1;  vgl.  Fil.  3,  3)  die  voortvloeit  en  gevoed  wordt  uit  die  onuitputtelijke bron  van  heiligheid  en  verheerlijking  van God  die de sacramenten zijn, in het bijzonder de Eucharistie: door  deel te  nemen aan  het  Kruisoffer "communiceert"  de  christen  met  de  zichzelf  gevende  liefde  van  Christus  en  wordt  hij  tot  het  beleven  van  diezelfde  liefde  in  staat  gesteld  en  geënga­  geerd, in al zijn levenshoudingen en gedragingen". 233  Kortom:  "in  de 'cultus'  zelf, in  de  eucharistische communio, is het be­  mind worden en het liefhebben van de ander vervat. Eucharis­  tie die niet tot concreet handelende liefde wordt, is in zichzelf  incompleet". 234  Deze herinnering aan de morele waarde van de geestelijke  eredienst  moet  niet  moralistisch  worden  geïnterpreteerd.  Het  gaat vóór alles  om de gelukkige ontdekking van de dynamiek  van de liefde, in het hart van degene die de gave van de Heer  ontvangt,  die  zich  aan  Hem  overgeeft  en  de  ware  vrijheid  vindt. De morele verandering die in de nieuwe, door Christus  ingestelde eredienst ligt vervat, is een innerlijk streven en een  hartelijk verlangen om met al wat men is te willen beantwoor­  den  aan  de  liefde  van  de  Heer,  ook  al  beseft  men  de  eigen  broosheid.  Datgene  waarover  wij  spreken,  weerspiegelt  zich  goed in het evangelieverhaal over Zacheüs (vgl. Lc. 19, 1­10).  Nadat hij Jezus in zijn huis te gast heeft gehad, is hij helemaal  veranderd:  hij  besluit  de  helft  van  zijn  bezit  aan  de  armen  te  geven en degene die hij bestolen heeft het viervoudige terug te  schenken.  Het  morele  streven  dat  ontstaat  uit  het  feit  dat  wij 

233 

Encycliek  Veritatis  splendor   (6  augustus  1993),  107:  AAS  85  (1993), 1216­1217.  234  Benedictus XVI, Encycliek Deus caritas est (25 december 2005),  14: AAS 98 (2006), 229.

102 

Jezus  hebben  opgenomen  in  ons  leven,  komt  voort  uit  de  dankbaarheid  dat  wij  onverdiend  de  nabijheid  van  de  Heer  mochten ervaren. 

Eucharistische coherentie  83.  Het  is  belangrijk  nog  de  aandacht  te  vestigen  op  wat  de  Synodevaders eucharistische coherentie hebben genoemd, iets  waar wij in ons leven objectief toe geroepen zijn. De aan God  welgevallige  eredienst  is  namelijk  nooit  louter  privéaangele­  genheid, zonder gevolgen voor onze sociale relaties: het vraagt  om het openlijk getuigenis van ons geloof. Dat geldt uiteraard  voor  alle  gedoopten,  maar heeft  een bijzondere urgentie  voor  hen  die,  door  de  sociale  of  politieke  positie  die  zij  bekleden,  besluiten  moeten  nemen  ten  aanzien  van  fundamentele  waar­  den,  zoals  de  eerbiediging  en  verdediging  van  het  menselijk  leven vanaf de ontvangenis tot en met de natuurlijke dood, het  gezin  als  gegrondvest  op  het  huwelijk  tussen  man  en  vrouw,  de vrijheid van opvoeding van de kinderen en de bevordering  van  het  algemeen  welzijn  in  al  zijn  vormen. 235  Over  zulke  waarden valt niet te onderhandelen. Daarom moeten de katho­  lieke politici en wetgevers, in het besef van hun zware verant­  woordelijkheid, zich door hun op juiste wijze gevormd gewe­  ten aangespoord  voelen  om  wetsvoorstellen te doen  en te on­  dersteunen, die geïnspireerd zijn door waarden die hun grond­  slag  hebben  in  de  menselijke  natuur. 236  Dat  heeft  overigens  een objectieve band met de Eucharistie (vgl. 1 Kor. 11, 27­29).  235 

Vgl.  Johannes  Paulus  II,  Encycliek  Evangelium  vitae  (25  maart  1995): AAS  87  (1995),  401­522;  Benedictus  XVI,  Toespraak  tot  de  Pauselijke  Academie  voor  het  leven  (27  februari  2006):  AAS  98  (2006), 264­265.  236  Vgl.  Congregatie  voor  de  geloofsleer,  Leerstellige  notitie  over  enkele vraagstukken die het engagement en het gedrag van katholie­  ken  betreffen  in  het  politieke  leven  (24  november  2002):  AAS  96  (2004), 359­370.

103 

De Bisschoppen zijn gehouden aan zulke waarden steeds weer  te herinneren; dat maakt deel uit van hun verantwoordelijkheid  ten overstaan van de kudde die hun werd toevertrouwd. 237  Euchar istie, een myster ie om te ver kondigen  

Eucharistie en zending  84.  In  de  homilie  tijdens  de  Eucharistieviering  waarmee  ik  mijn dienst op de Stoel van Petrus plechtig begonnen ben, heb  ik gezegd: "Niets mooiers is er, dan door het Evangelie, door  Christus  te  worden  ingehaald  en  verrast.  Niets  mooiers  is  er,  dan Hem te kennen en deze vriendschap met Hem aan de an­  deren bekend te kunnen maken." 238  Dit gezegde krijgt een nog  sterker en intenser gehalte als we aan het eucharistisch Myste­  rie denken. We kunnen immers de liefde die wij in het Sacra­  ment  vieren,  niet  voor  onszelf  houden. Zij  vraagt  vanuit  haar  wezen  om  met  anderen  te  worden  gedeeld.  Waar  de  wereld  behoefte aan heeft, is de liefde van God, is Christus ontmoeten  en in  Hem  geloven.  Om  deze reden  is  de Eucharistie niet al­  leen bron en hoogtepunt van het leven van de Kerk. Zij is dat  ook  van  haar  zending:  "Een  echt  eucharistische  Kerk  is  een  missionaire Kerk". 239  Ook wij moeten tegen onze broeders  en  zusters  met  overtuiging  kunnen  zeggen:  "Wat  wij  gezien  en  gehoord  hebben,  dat  verkondigen  wij  ook  aan  u,  opdat  gij  gemeenschap moogt hebben met ons" (1 Joh. 1, 3). Inderdaad,  er is niets mooiers dan Christus ontmoeten en hem aan allen te  doen kennen. Trouwens,  de instelling  zelf  van  de Eucharistie  anticipeert  op  wat  het  hart  vormt  van  Jezus'  zending:  Hij  is  door  de  Vader  gezonden  voor  de  verlossing  van  de  wereld  (vgl.  Joh.  3,  16­17;  Rom.  8.  32).  Bij  het  Laatste  Avondmaal  237 

Propositie 46.  AAS 97 (2005), 711.  239  Propositie 42. 238 

104 

vertrouwt Jezus zijn leerlingen het Sacrament toe dat het Offer  van  zijn  zelfgave  tegenwoordig  stelt  dat  Hij  in  gehoorzaam­  heid aan de  Vader heeft  gebracht  voor het  heil  van ons  allen.  Wij  kunnen  de  eucharistische  Tafel  niet  naderen  zonder  ons  mee te laten trekken in de zending die in het hart van God zelf  begint  en alle  mensen  wil bereiken. Daarom hoort  de  missio­  naire gerichtheid wezenlijk tot de eucharistische vorm van het  christelijk bestaan. 

Eucharistie en getuigenis  85. De  eerste  en fundamentele zending  die uit  de  heilige Ge­  heimen  voortkomt  die  wij  vieren,  is  die  van  het  getuigenis  geven met  ons  leven. De verwondering over de gave die God  ons  heeft  geschonken  in Christus, verleent aan  ons  leven  een  nieuwe dynamiek die ons ertoe aanzet getuigen te zijn van zijn  liefde. Wij worden getuigen wanneer doorheen onze handelin­  gen, woorden en manier van zijn, een Ander verschijnt en zich  meedeelt.  Men  kan  zeggen  dat  het  getuigenis  het  middel  is  waardoor de waarheid van Gods liefde de mens in de geschie­  denis bereikt en hem uitnodigt vrij dit radicaal nieuwe te aan­  vaarden. In het getuigenis stelt om zo te zeggen God zich bloot  aan  het  risico  van  de  menselijke  vrijheid.  Jezus  zelf  is  de  trouwe en waarachtige getuige (vgl. Openb. 1, 5; 3, 14); Hij is  gekomen  om  getuigenis  af  te  leggen  van  de  waarheid  (vgl.  Joh. 18, 37). In het  kader van  deze  gedachtegang  herneem  ik  graag  een  begrip  dat  de  eerste  christenen  dierbaar  was,  maar  dat  ook  ons,  christenen  van  vandaag,  treft:  het  getuigenis  tot  en met de gave van zichzelf, tot en met het martelaarschap, is  in de geschiedenis steeds beschouwd als het hoogtepunt van de  nieuwe  geestelijke  eredienst:  "wijdt  uzelf  (uw  lichamen)  aan  Hem toe … als  offergave" (Rom. 12, 1). Men denke  bijvoor­  beeld  aan  het  verhaal  over  het  martelaarschap  van  de  heilige  Polycarpus van Smyrna, leerling van de heilige Johannes: heel  het dramatische gebeuren wordt er beschreven als een liturgie,

105 

als  een  Eucharistie  worden  van  de  martelaar  zelf. 240  Denken  we ook aan het eucharistisch besef dat de heilige Ignatius van  Antiochië  tot  uitdrukking  brengt  met  het  oog  op  zijn  marte­  laarschap: hij ziet zichzelf als "tarwe voor God" en verlangt in  zijn marteldood "zuiver brood van Christus" te worden. 241  De  christen  die  zijn  leven  geeft  in  de  marteldood, gaat  binnen  in  de  volle  gemeenschap  met  het  Pasen  van  Jezus  Christus,  en  wordt  zo  zelf  met  Hem  Eucharistie.  Tot  op  de  dag  van  van­  daag ontbreekt het de Kerk niet aan martelaren in wie de liefde  van  God  op  de  hoogste  wijze  zichtbaar  wordt.  Ook  wanneer  van ons dit bewijs van het martelaarschap niet wordt verlangd,  weten we toch dat de eredienst die God welgevallig is, inner­  lijk deze bereidheid vereist 242  en zijn verwezenlijking vindt  in  het  opgewekte en overtuigde getuigenis, ten overstaan van de  wereld,  van een  coherent christelijk  leven  in  de  milieus waar  de Heer ons roept Hem te verkondigen. 

Christus J ezus, enige Redder   86.  Door  zo  de  intrinsieke  relatie  te  benadrukken  tussen  Eu­  charistie en zending, ontdekken we ook waarin de uiteindelijke  inhoud  van  onze  verkondiging  bestaat.  Hoe  levendiger  in  het  hart van het christenvolk de liefde voor de Eucharistie zal zijn,  des te helderder zal haar de missionaire taak voor ogen staan:  Christus  dragen.  Niet  enkel  een  door  Hem  geïnspireerde  ge­  dachte of ethiek, maar de gave van zijn Persoon zelf. Wie zijn  broeder  of  zuster  niet  de  waarheid  van  de  Liefde  meedeelt,  heeft  nog  niet  genoeg  gegeven.  Als  sacrament  van  ons  heil  herinnert de Eucharistie ons zo onvermijdelijk aan de uniciteit 

240 

Vgl.  Het  martelaarschap  van  Polycarpus,  XV,1:  PG  5,  1039.  1042.  241  Ignatius van Antiochië, Aan de Romeinen, IV,1: PG 5, 690.  242  Vgl.  Tweede  Vaticaans  Concilie,  Dogmatische  Constitutie  over  de Kerk  Lumen gentium, 42.

106 

van Christus en van het  heil, dat Hij ten koste van zijn Bloed  voor ons heeft bewerkt. Uit het geloofde en gevierde Mysterie  komt daarom de eis op, om allen voortdurend op te voeden tot  een missionair  inzet  waarvan het middelpunt de verkondiging  is van Jezus als enige Redder. 243  Dat zal verhinderen het uiterst  belangrijke ontwikkelingswerk, dat elke authentiek proces van  evangelisatie met zich brengt, tot louter sociologische catego­  rieën te reduceren. 

Vrijheid van godsdienst  87. In deze context wil ik mij tot woordvoerder maken van wat  de  Vaders  tijdens  de  Synodevergadering  hebben  gezegd  over  de  ernstige  moeilijkheden  waarmee  de  zending  heeft  te  kam­  pen  van  die  gemeenschappen  die  in  omstandigheden  leven  waar  zij  een  minderheid  vormen  of  zelfs  van  godsdienstvrij­  heid beroofd zijn. 244  Wij moeten waarlijk de Heer danken voor  al  die  Bisschoppen,  priesters,  godgewijde  personen  en  leken,  die  zich  inzetten  voor  de  verkondiging  van  het  Evangelie  en  hun  geloof  beleven,  terwijl  zij  daarbij  hun  leven  op  het  spel  zetten. In niet weinig gebieden van de wereld  vormt alleen al  het  naar  de  kerk  gaan  een  daad  van  heldhaftig  getuigenis  waardoor het leven van de betreffende bloot staat aan margina­  lisering en geweld. Ook bij deze gelegenheid wil ik de solida­  riteit van heel de Kerk betuigen met  degenen die lijden onder  een gebrek aan godsdienstvrijheid. Waar de godsdienstvrijheid  ontbreekt, daar ontbreekt  uiteindelijk, zoals  wij weten, de be­  langrijkste vrijheid,  want  in het  geloof brengt  de  mens  de  in­ 

243 

Vgl. Propositie 42; Congregatie voor de Geloofsleer, Verklaring  over de uniciteit en de heilsuniversaliteit van Jezus Christus en van  de  Kerk  Dominus  Iesus  (6  augustus  2000),  13­15:  AAS  92  (2000),  754­755.  244  Vgl. Propositie 42.

107 

nerlijke  keuze  tot  uitdrukking  met  betrekking  tot  de  ultieme  zin  van  het  eigen  bestaan.  Laten  we  daarom  bidden  dat  de  godsdienstvrijheid  in  alle  staten  meer  ruimte  krijgt,  opdat  de  christenen  evenals  de  leden  van  de  andere  godsdiensten,  per­  soonlijk  en  in  gemeenschap  vrij  hun  overtuigingen  kunnen  beleven.  Euchar istie, een myster ie  om aan de wer eld aan te bieden  

Eucharistie, brood gebroken voor het leven van de wereld  88.  "Het brood dat Ik zal geven, is mijn vlees, ten bate van het  leven der wereld" (Joh. 6, 51). Met deze woorden openbaart de  Heer  de  ware  betekenis  van  de  gave  van  zijn  leven  voor  alle  mensen.  Zij  laten  ons  ook  het  innige  medelijden  zien  dat  Hij  heeft  met  elke  mens.  De  Evangelies  berichten  ons  inderdaad  dikwijls over de gevoelens die Jezus heeft voor de mensen, in  het  bijzonder  voor  de  lijdenden  en  de  zondaars  (vgl.  Mt.  20,  34; Mc. 6, 34; Lc. 19, 41). Met een diepmenselijk gevoel drukt  Hij de heilsbedoeling van God uit met iedere mens, opdat deze  het ware leven mag bereiken. Elke Eucharistieviering stelt hier  en nu de gave van eigen leven tegenwoordig, die Jezus op het  kruis gegeven heeft voor ons en voor de hele wereld.  Tegelij­  kertijd maakt Jezus in de Eucharistie van ons getuigen van het  medelijden  van  God  met  elke  broeder  en  zuster.  Zo  ontstaat  rond het  eucharistisch mysterie de dienst van de liefde jegens  de naaste, die er in bestaat "dat ik ook de medemens die ik niet  mag of die ik niet  eens  ken, vanuit God liefheb. Dat is alleen  mogelijk  vanuit  de  inwendige  ontmoeting  met  God,  die  tot  gemeenschap  van  wil  is  geworden  en  zover  gaat  dat  daarbij  het  gevoel  geraakt  is. Dan leer  ik  deze ander  niet  enkel  meer  met  mijn  ogen  en  gevoelens  te  bezien,  maar  vanuit  het  per­

108 

spectief  van  Jezus  Christus". 245  Op  die  manier  erken  ik  in  de  personen  die  ik  nabij  kom,  broeders  en  zusters  voor  wie  de  Heer  zijn  leven  gegeven  heeft  en  die  Hij  heeft  liefgehad  "tot  het uiterste" (Joh. 13, 1). Daaruit volgt dat onze gemeenschap­  pen, als zij de Eucharistie vieren, zich er steeds meer van be­  wust moeten zijn dat het offer van Christus voor allen bestemd  is,  en  dat  de Eucharistie  dus  ieder  die  in Hem  gelooft, er toe  aanzet "gebroken brood" te worden voor de anderen en zich in  te  zetten  voor  een  rechtvaardiger  en  broederlijker  wereld.  Denkend aan  de  vermenigvuldiging  van  de broden  en de  vis­  sen,  moeten  wij  onderkennen  dat  Christus  tot  op  de  dag  van  vandaag doorgaat met zijn leerlingen aan te sporen om zich in  eigen  persoon  in  te  zetten:  "Geeft  gij  hun  maar  te  eten"  (Mt.  14, 16). Ja waarlijk, de roeping van ieder van ons is, om samen  met  Jezus  brood,  gebroken  voor  het  leven  van  de  wereld  te  zijn. 

De sociale implicaties van het eucharistisch Mysterie  89.  De  vereniging  met  Christus  die  zich  in  het  Sacrament  verwezenlijkt stelt ons ook in staat tot iets nieuws wat de soci­  ale relaties  betreft:  "de  'mystiek'  van  het Sacrament  heeft  een  sociaal karakter". 246  In dit verband is het nodig de relatie uit te  leggen  tussen  het  eucharistisch  Mysterie  en  het  sociale  enga­  gement. De Eucharistie  is  een sacrament  van  communio, van  gemeenschap  tussen  broeders  en  zusters  die  aanvaarden  zich  met elkaar te verzoenen in Christus, die van joden en heidenen  één  enkel  volk  heeft  gemaakt,  en  die  de  muur van  de vijand­  schap die hen scheidde, heeft afgebroken (Vgl. Ef. 2, 14). Al­  leen dit voortdurend streven naar verzoening, maakt het moge­  245 

Benedictus XVI, Encycliek Deus caritas est (25 december 2005),  18: AAS 98 (2006), 232.  246  Ibidem, n. 14.

109 

lijk  waardig  de  communie  van  het  Lichaam  en  Bloed  van  Christus te ontvangen. 247  Door middel van de gedachtenis van  zijn  Offer,  versterkt  Hij  de  gemeenschap  onder  broeders  en  zusters en spoort hij in het bijzonder degenen aan die een con­  flict  hebben,  om  hun  onderlinge  verzoening  te  bespoedigen  door zich open te stellen voor de dialoog en voor de inzet voor  de gerechtigheid. Het is buiten alle twijfel dat de voorwaarden  voor het bouwen van de vrede bestaan in het herstellen van de  gerechtigheid  en  in  de  verzoening  en  de  vergeving. 248  Waar  men zich dit  bewust  is, wordt  de  wil  geboren  om  ook de on­  rechtvaardige structuren om te vormen om het respect voor de  waardigheid  van  de  mens  te  herstellen, die  geschapen is  naar  Gods  beeld  en  gelijkenis. Het  is  door de concrete uitoefening  van deze verantwoordelijkheid dat de Eucharistie in het  leven  wordt  wat  zij  in  de  viering  betekent.  Zoals  ik  bij  een  andere  gelegenheid heb gezegd, is het niet de eigen taak van de Kerk  om  de  politieke  strijd  ter  hand  te  nemen  teneinde  de  meest  rechtvaardige samenleving te verwezenlijken; toch mag en kan  zij niet afzijdig blijven waar het de strijd om de gerechtigheid  betreft.  De  Kerk  "moet  langs  de  weg  van  de  redelijke  argu­  menten eraan deelnemen en zij  moet in de mensen de geeste­  lijke  krachten  wekken  zonder  welke  de  gerechtigheid,  die  steeds ook om zelfverloochening vraagt, zich niet kan doorzet­  ten noch gedijen". 249  247 

Niet zonder ontroering hebben wij tijdens de Synodevergadering  naar  de  betekenisvolle  getuigenissen  geluisterd  over  de  werkdadig­  heid van het Sacrament bij werk van de vredestichting. Hierover heet  het in Propositie 49: "Dankzij de eucharistievieringen hebben volke­  ren  die  in  conflict  waren,  zich  kunnen  verzamelen rond het  Woord  van God, kunnen luisteren naar zijn profetische verkondiging van de  verzoening  door  om niet  geschonken  vergeving,  en  de  genade  kun­  nen  ontvangen  van  de  bekering,  die  de  communio  van  hetzelfde  brood en dezelfde beker mogelijk maakte.  248  Propositie 48.  249  Benedictus XVI, Encycliek Deus caritas est (25 december 2005),

110 

Met  het  oog  op  de  sociale  verantwoordelijkheid  van  alle  christenen,  hebben  de  Synodevaders  eraan  herinnerd  dat  het  offer  van  Christus  een  mysterie  van  bevrijding  is  dat  ons  voortdurend bevraagt en uitdaagt. Daarom richt ik een oproep  aan alle gelovigen om echt bewerkers van vrede en gerechtig­  heid te zijn:  "Wie namelijk aan de Eucharistie deelneemt moet  zich inzetten voor het bouwen aan de vrede in deze wereld, die  getekend  wordt  door  veel  geweld  en  oorlog  en,  met  name  in  onze tijd, door terrorisme,  economische corruptie  en seksueel  misbruik". 250  Dit  zijn  allemaal  problemen  die  op  hun  beurt  andere  vernederende  verschijnselen  teweeg  brengen,  die  erg  zorgwekkend  zijn.  Wij  weten  dat  zulke  situaties  niet  opper­  vlakkig mogen worden aangepakt. Juist krachtens het Mysterie  dat wij vieren, moeten we de omstandigheden aanklagen die in  strijd zijn met de waardigheid van de mens, voor wie Christus  zijn  bloed  vergoten  heeft,  waardoor  Hij  de  hoge  waarde  van  elke afzonderlijke mens heeft bevestigd. 

Het voedsel van de waarheid en de ellende van de mens  90.  Wij  mogen  niet  werkeloos  toezien  ten  overstaan  van  sommige processen van globalisatie die niet zelden op mondi­  aal  niveau  de  kloof  tussen  arm  en  rijk  mateloos  doen  toene­  men.  Wij  moeten  degenen aanklagen  die  de  rijkdommen  van  de  aarde  verkwisten  en  daarmee  ongelijkheden  veroorzaken  die ten hemel schreien (Vgl. Jak. 5, 4). Zo is het bijvoorbeeld  onmogelijk om te zwijgen bij de "schokkende beelden van de  grote  kampen  van  verjaagden  en  vluchtelingen  die  ­  in  ver­  schillende  delen  van  de  wereld  ­  met  veel  behelpen  worden  opgevangen  om  aan  een  erger  lot  te  ontkomen,  maar die  van  alles  missen.  Zijn  deze  mensen  niet  onze  broeders  en  zus­ 

28: AAS 98 (2006), 239.  250  Propositie 48.

111 

ters? 251  De  Heer  Jezus,  Brood  van  eeuwig  leven,  spoort  ons  aan en maakt ons attent op de situaties van ellende waarin nog  een groot deel van de mensheid verkeert: het zijn situaties die  dikwijls  mede veroorzaakt zijn door een duidelijke en veront­  rustende  verantwoordelijkheid  van  de  mensen.  Immers,  "op  basis  van  beschikbare  statistische  gegevens  kan  worden  ge­  steld, dat  alleen al  de  helft  van  de  onmetelijke sommen  geld,  die over de hele wereld besteed worden aan wapens, meer dan  voldoende  zou  zijn  om  het  eindeloze  leger  van  armen  duur­  zaam uit  de ellende te halen. Het  menselijk geweten wordt  er  door  uitgedaagd.  Aan  de  bevolkingsgroepen  die  onder  de  ar­  moededrempel leven, en dat meer ten gevolge van situaties die  afhangen  van  internationale  politieke,  handels­  en  culturele  betrekkingen  dan  vanwege  oncontroleerbare  omstandigheden,  kan  en  moet  onze  gemeenschappelijke  inspanning  voor  de  waarheid nieuwe hoop geven." 252  Het  voedsel  van  de  waarheid  drijft  ons  situaties  aan  te  klagen die mensonwaardig zijn, waarin men sterft door gebrek  aan voedsel ten gevolge van de onrechtvaardigheid en de uit­  buiting,  en  geeft  ons  nieuwe  kracht  en  moed  om  zonder  op­  houden  te  werken  aan  de  opbouw  van  de  beschaving  van  de  liefde.  Van  meet  af  aan  hebben  de  christenen  er  zorg  voor  gedragen hun goederen te delen (vgl. Hand. 4, 32) en de armen  te helpen (vgl. Rom.15, 26). De collecte die tijdens  de liturgi­  sche samenkomsten  wordt  opgehaald is  er een levende  herin­  nering aan, maar is ook een heel actuele noodzaak. De kerke­  lijke weldadigheidsinstellingen, in het bijzonder de Caritas op  verschillende  niveaus,  verrichten  de  kostbare  dienst  dat  zij  mensen in nood, en vooral de allerarmsten, helpen. Terwijl ze  inspiratie ontlenen aan de Eucharistie, worden zij er de concre­  251 

Benedictus XVI, Toespraak tot het aan de Heilige Stoel geaccre­  diteerde Corps Diplomatique (9 januari 2006): AAS 98 (2006), 127.  252  Ibidem

112 

te uitdrukking van; zij verdienen daarom alle lof en aanmoedi­  ging voor hun solidaire inzet in de wereld. 

De sociale leer van de Kerk  91. Het  mysterie van de Eucharistie stelt  ons in staat en drijft  ons tot een moedige inzet in de structuren van deze wereld, om  er  dat  nieuwe  aan  relaties  te  brengen  dat  zijn  onuitputtelijke  bron vindt in de gave van God. Het gebed dat wij in elke heili­  ge  Mis  herhalen:  "Geef  ons  heden  ons  dagelijks  brood",  ver­  plicht  ons  om,  in  samenwerking  met  de  internationale  staats­  en privé­instellingen, al het mogelijke te doen opdat in de we­  reld het schandaal verdwijnt of minstens minder wordt van de  honger en de ondervoeding waaraan zoveel miljoenen mensen  lijden,  met  name  in  de  ontwikkelingslanden.  Met  name  de  christenleek die gevormd is in de school van de Eucharistie, is  geroepen  om  rechtstreeks  de  eigen  politieke  en  sociale  ver­  antwoordelijkheid te aanvaarden. Opdat hij zijn taken passend  ten uitvoer  kan brengen,  moet  men  hem  daarop voorbereiden  door  middel  van  een concrete  vorming  in de naastenliefde  en  de  rechtvaardigheid.  Om  deze  reden  is  het  noodzakelijk  dat,  zoals  door de Synode is  gevraagd, in de Bisdommen en in de  christengemeenschappen  de  sociale  leer  van  de  Kerk  wordt  bekend  gemaakt  en  bevorderd. 253  In  dit  kostbaar  erfgoed,  dat  afkomstig is van de oudste kerkelijke overlevering, vinden we  de elementen die het gedrag van de christenen ten aanzien van  de brandende sociale vraagstukken met diepe wijsheid oriënte­  ren. Deze leer, die door heel de geschiedenis van de Kerk heen  is gerijpt, kenmerkt zich door werkelijkheidszin en evenwicht,  en  helpt  zo  mislijdende  compromissen  en  lege  utopieën  te  vermijden. 

253 

Vgl. Propositie 48. Buitengewoon nuttig blijkt in deze het Com­  pendium van de sociale leer van de Kerk.

113 

Heiliging van de wereld en het behoeden van de schepping  92.  Om een diepe eucharistische spiritualiteit te ontwikkelen,  die  in  staat  is  tot  een  duidelijke  invloed,  ook  op  het  sociale  netwerk,  is  tenslotte  noodzakelijk  dat  het  christenvolk,  dat  dank brengt door middel van de Eucharistie, zich ervan bewust  is dat in naam te doen van heel de schepping, aldus verlangend  naar de heiliging van de wereld en intens daaraan werkend. 254  De Eucharistie zelf  werpt  een  krachtig  licht  op  de  menselijke  geschiedenis  en  op  heel  de  kosmos.  In  dit  sacramentele  per­  spectief leren wij dag voor dag dat elke kerkelijke gebeurtenis  het  karakter  draagt  van  een  teken,  waardoor  God  zichzelf  meedeelt  en  een  appèl  op  ons  doet.  Zo  kan  de  eucharistische  vorm  van  leven  werkelijk  een  authentieke  verandering  van  mentaliteit bevorderen, in de wijze waarop wij de geschiedenis  en de wereld lezen. De liturgie zelf voedt ons hiertoe op wan­  neer  de  priester,  tijdens  de  aanbieding  van  de  gaven  tot  God  een  zegen­  en smeekgebed richt  met  betrekking tot  het  brood  en de wijn, "vrucht van de aarde", "vrucht van de wijngaard".  Behalve  dat  de  rite  hiermee  heel  de  menselijke  activiteit  en  vermoeienis  betrekt  in  de  offergave  aan  God,  spoort  zij  ons  met deze woorden ook aan de aarde te beschouwen als schep­  ping van God, die voor ons  datgene voortbrengt  wat wij voor  ons  onderhoud  nodig  hebben.  Zij  is  geen  neutrale  werkelijk­  heid, louter materie die zonder onderscheid te gebruiken  is  al  naargelang het menselijk instinct. Veeleer heeft zij haar plaats  binnen het plan van God, waardoor wij allen zijn geroepen om  zonen  en  dochters  te  zijn  in  de  enige  Zoon  van  God,  Jezus  Christus  (Vgl.  Ef.  1,  4­12).  De  terechte  bezorgdheid  voor  de  ecologische  omstandigheden  waarin  de  schepping  op  zoveel  plaatsen  ter  wereld  verkeert,  vindt  troost  en  sterking  in  de  christelijke  hoop,  die  ons  verplicht  om  op  verantwoordelijke 

254 

Vgl. Propositie 43.

114 

wijze te werken aan het behoeden van de schepping. 255  In het  verband  tussen  de  Eucharistie  en  de  kosmos  ontdekken  we  namelijk  de  eenheid  van  Gods  plan  en  worden  we  er  toe  ge­  bracht  de  diepe  relatie  te  verstaan  tussen  de  schepping  en  de  "nieuwe  schepping",  die  begonnen  is  in  de  verrijzenis  van  Christus,  de  nieuwe  Adam.  Krachtens  het  Doopsel  (vgl.  Kol.  2, 12v) delen wij daar nu al in, waardoor zich voor ons christe­  lijk leven, gevoed door de Eucharistie, het perspectief opent op  de nieuwe wereld, de nieuwe hemel en de nieuwe aarde, waar  het  nieuwe  Jeruzalem  uit  de  hemel,  van  bij  God  neerdaalt,  "gereed  als  een  bruid  die  zich  voor  haar  man  heeft  getooid"  (Openb. 21, 2). 

Nut van een eucharistisch Compendium  93.  Aan  het  eind van deze  overwegingen, waarin ik  heb  wil­  len stilstaan bij de oriëntaties die tijdens de Synode zijn opge­  komen, wil ik ook het verzoek aanvaarden dat de Vaders naar  voren  hebben  gebracht  om  het  christenvolk  te  helpen  het  eu­  charistische  Mysterie  steeds  beter  te  geloven,  te  vieren  en  te  beleven.  Door  de  bevoegde  Dicasteries  zal  een  Compendium  worden  uitgegeven,  dat  teksten  van  de  Katechismus  van  de  Katholieke  Kerk  zal  bevatten,  gebeden,  uitleg  van  de  Eucha­  ristische Gebeden van het Missaal en wat nog meer van nut zal  blijken voor het correcte verstaan, vieren en aanbidden van het  Sacrament  van  het  altaar. 256  Ik  hoop  dat  dit  instrument  ertoe  kan bijdragen  dat  de Gedachtenis  van  het  Pasen  van  de Heer  elke  dag  meer bron  en  hoogtepunt  wordt  van  het  leven  en  de  zending van de Kerk. Dat zal elke gelovige aansporen van het  eigen leven een ware geestelijke eredienst te maken. 

255  256 

Vgl. Propositie 47.  Vgl. Propositie 17.

115 

TOT BESLUIT  94.  Dierbare  broeders  en  zusters,  de  Eucharistie  staat  aan  de  oorsprong  van  elke  vorm  van  heiligheid  en  ieder  van  ons  is  geroepen  tot  de  volheid  van  leven  in  de  Heilige  Geest.  Hoe­  veel heiligen hebben hun eigen leven authentiek gemaakt dank  zij hun eucharistische vroomheid! Van de heilige Ignatius van  Antiochië  tot  de  heilige  Augustinus,  van  de  heilige  Antonius  Abt  tot  de  heilige  Benedictus,  van  de  heilige  Franciscus  van  Assisi tot de heilige Thomas van Aquino, van de heilige Clara  van  Assisi  tot  de  heilige  Catharina  van  Siena,  van  de  heilige  Pasquale Baylon tot de heilige Petrus Julianus Eymard, van de  heilige  Alfonsus  Maria  de  Liguori  tot  de  heilige  Charles  de  Foucauld, van de  heilige Jean Mari de  Vianney tot  de heilige  Theresia van Lisieux, van de heilige Pio van Pietrelcina tot de  zalige Teresa van Calcutta, van de  zalige Piergiorgio  Frassati  tot  de  zalige  Ivan  Mertz,  ­  om  slechts  enkele  van  die  talloze  namen te noemen ­ heeft  de heiligheid altijd zijn centrum ge­  vonden in het Sacrament van de Eucharistie.  Daarom  is  het  noodzakelijk  dat  dit  allerheiligst  Mysterie  naar waarheid  wordt  geloofd, devoot  wordt  gevierd  en  intens  wordt  beleefd.  Jezus'  zelfgave  in  het  Sacrament  van  de  Ge­  dachtenis van zijn Lijden bevestigt ons dat het gelukkig slagen  van  ons  leven  bestaat  in  de  deelname  aan  het  drie­ene  leven,  dat ons in Hem op definitieve en werkzame wijze is aangebo­  den.  De  viering  en  de  aanbidding  van  de  Eucharistie  maken  het ons mogelijk tot de liefde van God te naderen en deze per­  soonlijk  aan  te  hangen  tot  aan  de  vereniging  met  de  geliefde  Heer  toe.  De  gave  van  ons  leven,  de  communio  met  heel  de  gemeenschap  van  de  gelovigen  en  de  solidariteit  met  iedere  mens  vormen onontbeerlijke aspecten van de "logiké latreía ",  de geestelijke, heilige en aan God welgevallige eredienst (vgl.  Rom. 1, 12)  waarin  heel  onze  concrete  menselijke  werkelijk­  heid  omgevormd  wordt  tot  glorie  van  God.  Daarom  nodig  ik

116 

alle herders uit de grootste aandacht te besteden aan de bevor­  dering van een authentiek eucharistische christelijke spirituali­  teit. De priesters, de diakens en al  degenen die een bediening  uitoefenen  in  het  kader  van  de  eucharistie,  kunnen  uit  deze  bediening zelf, door ze  met  zorg  en altijd  goed  voorbereid te  vervullen, kracht en stimulans putten voor hun persoonlijke en  gemeenschappelijke  weg  van  heiliging.  Alle  leken,  de  gezin­  nen in het bijzonder, spoor ik aan uit het Sacrament van Chris­  tus' liefde voortdurend de energie te putten om hun eigen leven  om te  vormen tot  een authentiek teken  van  de tegenwoordig­  heid van de verrezen Heer. Ik vraag aan alle godgewijde man­  nen en vrouwen dat zij met hun eigen eucharistisch leven laten  zien  hoe  schitterend  en  mooi  het  is  om  volledig  aan  de  Heer  toe te behoren.  95.  Aan  het  begin  van  de  vierde  eeuw  was  de  christelijke  eredienst nog verboden door de keizerlijke overheden. Enkele  christenen  van  Noord  Afrika,  die  zich  tot  de  viering  van  de  Dag  des  Heren  verplicht  voelden,  trotseerden  het  verbod.  Ze  stierven  de  marteldood  terwijl  ze  verklaarden  niet  zonder  de  Eucharistie  te  kunnen  leven,  het  voedsel  van  de  Heer:  sine  dominico non possumus.257    Deze  martelaren van  Abitene  mo­  gen, samen met al die heiligen en zaligen die van de Eucharis­  tie  het  centrum  van  hun  leven  hebben  gemaakt,  voor  ons  ten  beste spreken en ons leren trouw te zijn aan de ontmoeting met  de  verrezen  Heer.  Ook  wij  kunnen  niet  leven  zonder  deel  te  nemen aan het Sacrament van ons heil en verlangen mensen te  zijn iuxta dominicam viventes, dat  wil zeggen  in  ons  leven te  vertalen  wat  we  op  de  dag  des  Heren  vieren.  Deze  dag  is  inderdaad  de  dag  van  onze  definitieve  bevrijding.  Is  het  dan  verwonderlijk  als  wij  er  naar  verlangen  elke  dag  te  leven 

257 

Martyrium Saturnini, Dativi et aliorum plurimorum, 7,9,10: PL 8, 

707.709­710.

117 

volgens  het  nieuwe  dat  Christus  met  het  mysterie  van  de  Eucharistie heeft ingevoerd?  96.  Moge Maria, van allen de heiligste, de onbevlekte Maagd,  ark  van  het  nieuwe  en  eeuwige  Verbond,  ons  op  deze  weg  begeleiden, de Heer tegemoet die komt. In haar vinden wij het  wezen van de Kerk verwezenlijkt op de volmaakste wijze. De  Kerk  ziet  in  Maria,  ­  de  "eucharistische  vrouw"  zoals  de  dienaar Gods, Johannes  Paulus  II, haar heeft  genoemd 258  ­  de  best  gelukte  icoon  van  zichzelf  en  beschouwt  haar  als  onvervangbaar  model  van  eucharistisch  leven.  In  aanwezigheid  van  het  "verum  Corpus  natum  de  Maria  Virgine"  op  het  altaar,  zegt  de  priester  daarom  in  naam  van  heel de liturgische vergadering met de woorden van de canon:  "Wij  eren  de  gedachtenis  allereerst  van  de  roemrijke  Maria,  altijd  Maagd,  Moeder  van  onze  God  en  Heer  Jezus  Chris­  tus". 259  Haar  heilige  naam  wordt  ook  in  de  canones  van  de  oosterse christelijke tradities aangeroepen en vereerd. Van hun  kant  bevelen  de  gelovigen  "aan  Maria,  Moeder  van  de  Kerk,  hun  leven  en  hun  werk aan. Zij spannen zich  in  om  dezelfde  gezindheid  te  hebben  als  Maria  en  helpen  de  hele  gemeen­  schap  te  leven  als  een  levende,  aan  de  Vader  welgevallige  offergave". 260  Zij is de Tota Pulchra , de Geheel Schone, want  in haar straal de schittering van de glorie van God. De schoon­  heid  van  de  hemelse  liturgie,  die  zich  ook  om  onze  samen­  komsten moet weerspiegelen, vindt in haar een trouwe spiegel.  Van  haar  moeten  wij  leren  zelf  eucharistische  en  kerkelijke  personen  te  worden  opdat  ook  wij,  volgens  het  woord  van  Paulus,  "onbevlekt"  kunnen  verschijnen  voor  het  aanschijn 

258 

Vgl.  Johannes  Paulus  II,  Encycliek  Ecclesia  de  Eucharistia   (17  april 2003), 53: AAS 95 (2003), 469.  259  Eucharistisch gebed I (Romeinse Canon).  260  Propositie 50.

118 

van de Heer, zoals Hij ons  van meet af aan heeft  gewild (vgl.  Kol. 1, 22; Ef. 1, 4). 261  97. Moge op voorspraak van de Heilige Maagd Maria de Hei­  lige  Geest  in  ons  het  vuur  ontsteken  dat  de  leerlingen  van  Emmaüs hebben ervaren (vgl. Lc. 24, 13­35). Moge Hij in ons  de eucharistische verwondering vernieuwen voor de pracht en  de schoonheid  die afstralen  van  de  liturgische rite, werkzaam  teken van de oneindige schoonheid zelf van het heilig mysterie  van  God.  Die  leerlingen  stonden  op  en  keerden  haastig  terug  naar Jeruzalem om met de broeders en zusters in het geloof de  blijdschap  te  delen.  De  ware  blijdschap  bestaat  immers  in  de  erkenning dat de Heer bij ons blijft, trouwe metgezel op onze  tocht. De Eucharistie doet ons ontdekken dat Christus, gestor­  ven  en  verrezen,  zich  in  het  mysterie  van  de  Kerk,  zijn  Li­  chaam,  als  onze  tijdgenoot  openbaart.  Van  dit  mysterie  van  liefde zijn  wij  de getuige geworden. Laten we elkaar toewen­  sen  dat  wij  vervuld  van  blijdschap  en  verwondering  naar  de  ontmoeting met de Eucharistie mogen gaan, om de waarheid te  ervaren  en  aan  anderen  te  verkondigen  van  het  woord  waar­  mee Jezus afscheid genomen heeft van zijn leerlingen: "Ik ben  met  u, alle  dagen, tot  aan de  voleinding  der wereld" (Mt. 28,  20). 

Gegeven  te  Rome,  bij  sint  Petrus,  op  22  februari  2007,  feest  van Sint Petrus' Stoel, in het tweede jaar van mijn pontificaat,  BENEDICTUS PP. XVI 

261 

Vgl.  Benedictus  XVI,  Homilie  (8  december  2005):  AAS  98  (2006), 15.

119 

INHOUDSOPGAVE 262  INLEIDING (1)  Het voedsel van de waarheid (2)  De ontwikkeling van de eucharistische rite (3)  De Bisschoppensynode en het Jaar van de Eucharistie (4)  Doel van deze Exhortatie (5)  EERSTE DEEL  DE  EUCHARISTIE:  EEN  MYSTERIE  OM  IN  TE  GE­  LOVEN  Het eucharistisch geloof van de Kerk (6)  Aller heiligste Drie­eenheid en Euchar istie  Het brood dat uit de hemel is neergedaald (7)  Een  om  niet  geschonken  gave  van  de  allerheiligste  Drie­  eenheid (8)  Euchar istie: J ezus het war e Offer lam  Het nieuwe en eeuwige Verbond in het bloed van het Lam (9)  De instelling van de Eucharistie (10)  Figura transit in veritatem (11)  De Heilige Geest en de Euchar istie  Jezus en de Heilige Geest (12)  Heilige Geest en Eucharistieviering (13)  Euchar istie en Ker k  De Eucharistie als oorzakelijk beginsel van de Kerk (14)  262 

De cijfers tussen haakjes verwijzen naar de desbetreffende num­  mers in de tekst.

120 

Eucharistie en kerkelijke communio (15)  Euchar istie en Sacr amenten  Sacramentaliteit van de Kerk (16)  I.   Euchar istie en chr istelijke initiatie  Eucharistie, volheid van de christelijke initiatie (17)  De volgorde van de Sacramenten van de initiatie (18)  Initiatie, kerkelijke gemeenschap en gezin (19)  II.  Euchar istie en Sacr ament van Ver zoening  Hun intrinsieke band (20)  Enige pastorale aandachtspunten (21)  III. Euchar istie en Ziekenzalving (22)  IV. Euchar istie en Wijdingssacr ament  In persona Christi capitis (23)  Eucharistie en priestercelibaat (24)  Priestertekort en roepingenpastoraal (25)  Dankbaarheid en hoop (26)  V.  Euchar istie en Huwelijk  Eucharistie, Sacrament van huwelijksliefde (27)  Eucharistie en eenheid van het huwelijk (28)  Eucharistie en onontbindbaarheid van het huwelijk (29)  Euchar istie en Eschatologie  Eucharistie: gave aan de mens onderweg (30)  De eschatologische maaltijd (31)  Gebed voor de overledenen (32)  Euchar istie en de Maagd Mar ia (33)

121 

TWEEDE DEEL  EUCHARISTIE, EEN MYSTERIE OM TE VIEREN 

Lex orandi en lex credendi (34)  Schoonheid en liturgie (35)  De Euchar istievier ing: wer k van " Chr istus totus"   Christus totus in capite et in corpore (36)  Eucharistie en verrezen Christus (37)  Ars celebr andi (38)  De Bisschop, liturg bij uitstek (39)  Het respect voor de liturgische boeken en voor de rijkdom van  de tekens (40)  Kunst in dienst van de viering (41)  Het liturgisch gezang (42)  De str uctuur  van de Euchar istievier ing (43)  Intrinsieke eenheid van de liturgische handeling (44)  De liturgie van het Woord (45)  De homilie (46)  De aanbieding van de gaven (47)  Het eucharistisch gebed (48)  Uitwisseling van de vredeswens (49)  Het uitreiken en ontvangen van de Eucharistie (50)  De wegzending: "Ite, Missa est" (51)  Actuosa par ticipatio  Authentieke deelname (52)  Deelname en priesterlijke bediening (53)  Eucharistieviering en inculturatie (54)

122 

Persoonlijke voorwaarden voor een "actuosa participatio" (55)  Deelname door niet­katholieke christenen (56)  Deelname door middel van communicatiemiddelen (57)  "Actuosa participatio" van de zieken (58)  De aandacht voor de gevangen (59)  De migranten en de deelname aan de Eucharistie (60)  De grote concelebraties (61)  De Latijnse taal (62)  Eucharistievieringen in kleine groepen (63)  Inner lijke deelname aan de vier ing  Mystagogische catechese (64  De eerbied voor de Eucharistie (65)  Aanbidding en euchar istische vr oomheid  De intrinsieke relatie tussen viering en aanbidden (66)  De praktijk van de eucharistische aanbidding (67)  Vormen van eucharistische devotie (68)  De plaats van het tabernakel in de kerk (69)  DERDE DEEL  EUCHARISTIE, EEN MYSTERIE OM TE BELEVEN  Euchar istische vor m van het chr istelijk leven  De geestelijke eredienst ­ logiké latreía  (70)  Alomvattende uitwerking van de eucharistische eredienst (71)  "Iuxta dominicam viventes" ­ volgens de zondag leven (72)  Het gebod van de zondag beleven (73)  De zin van de rust en van het werk (74)  Zondagse samenkomsten in afwezigheid van een priester (75)  Een  eucharistische  vorm  van  het  christelijk  leven:  het  bij  de  Kerk horen (76)  Spiritualiteit en eucharistische cultuur (77)

123 

Eucharistie en evangelisatie van de culturen (78)  Eucharistie en lekengelovigen (79)  Eucharistie en priesterlijke spiritualiteit (80)  Eucharistie en godgewijd leven (81)  Eucharistie en morele verandering (82)  Eucharistische coherentie (83)  Euchar istie, een myster ie om te ver kondigen  Eucharistie en zending (84)  Eucharistie en getuigenis (85)  Christus Jezus; enige Redder (86)  Vrijheid van godsdienst (87)  Euchar istie, een myster ie om aan de wer eld aan te bieden  Eucharistie, brood gebroken voor het leven van de wereld (88)  De sociale implicaties van het eucharistisch Mysterie (89)  Het voedsel van de waarheid en de ellende van de mens (90)  De sociale leer van de Kerk (91)  Heiliging  van  de  wereld  en  het  behoeden  van  de  schepping  (92)  Nut van een eucharistisch compendium (93)  TOT BESLUIT (94­97) 

© Copyright 2007 ­ Libreria Editrice Vaticana  Vertaling uit het Italiaans: Chr.v.Buijtenen pr.

124