PlEMBE,Rv2014
ns Theater Carré Magazine 22-5-2014 Oplage: 50.000
WAR HORSE
>SCHAP TUSSEN ELBAAR MAKEN
Het is de dag voordat de repetities beginnen en Kay Greidanus (22) voor het eerst oog in oog zal ltomen te staan met Joey, het paard dat dankzij drie poppenspelers van vlees en bloed wordt. "Ik werd vanochtend wakker met het gevoel dat ik voor het eerst mijn boeken moest gaan kaften. Een kleine jongen die aan een nieuw avontuur begint."
VLIEGENDE START Het past wel bij zijn vliegende start als acteur. Nog tijdens zijn opleiding speelde hij bij het Nationale Toneel en met zijn diploma amper op zak stond hij bij Toneelgroep Oostpool in Het Proces. "In de voorbereiding moesten we allemaal een korte act maken. Het leven ver taald in vijf minuten. Er viel me echt niks in, tot ik dacht aan de clownsvoorstelling die ik op de academie al had gemaakt.Daarin zat ik op een laddertje te jongleren met plastic zakjes gevuld met lucht." De kleine, intieme act kreeg een plek in de voorstelling van Oostpool. Greidanus: "Dat hele spel, die zwevende, ronddraaiende zalq'es, ik zie daar wel het leven in. Voor mij is het wel een rustige gedachte dat het leven in feite één groot spel is dat we met z'n allen spelen. En het is ook zo weer afgelopen, laten we er dan in godsnaam iets leuks mee doen."
MAGISCH Zijn rol in War Horse noemt hij 'waanzinnig', al was een zo groots opgezette productie niet het eerste waar hij als kersvers acteur aan dacht. Toen hij werd gevraagd om auditie te ko men doen was hij snel om. "Het ging er stevig aan toe, eigenlijk zijn we meteen aan het werk gegaan." Het zijn zonder meer de paarden die deze voorstelling 'magisch' maken, vindt
/ i'Jr. ES VOOR DE VERWONDERING Niet hij heeft de hoofdrol in War Horse, vindt acteur Kay Greidanus, maar het paard dat zijn tegenspeler is. De bruine hengst Joey, waarnaar boerenzoon Albert op de slagvelden van de Eerste Wereldoorlog op zoek gaat. "Ik wil de vriendschap tussen die twee voelbaar maken." CARRE
2014
(02?
Greidanus. "Joey speelt voor mij de hoofdrol. Die paarden brengen pure verwondering teweeg, misschien wel een van de mooiste emoties. Wat er gebeurde met het publiek toen ik op dat trappetje zat met die zakjes, gebeurt hier bij wijze van spreken 1000 lteer. Eerst voel je nog de monden van verbazing openvallen, maar dat verdwijnt. Die paarden worden echt." War Horse viert zo de verbeeldingskracht, vindt Greidanus, die verwacht dat het publiek het verhaal vooral zal meebeleven via het paard Joey. "Ook om die reden speelt hij voor mij de hoofdrol. Albert is een eenvoudige boerenzoon. Dat paard is alles wat -ie heeft. Daar zit de uitdaging: ik moet zorgen dat die vriendschap voelbaar is."
Greidanus vertrouwt op de band tussen hem en de puppeteers. "Het paard heeft alleen zijn lichaamstaal en die zet ik als Albert dus ook in. Bij de audities heb ik geput uit mijn rol als elfjarige jongen in de voorstelling die ik bij het Nationale Toneel heb gedaan. Albert is wat ouder, maar heeft nog dat kinderlijke wat ik me zelf uit de pubertijdook nog wel herinner. Nog niet helemaal onder controle watje lichaamshouding je vertelt. Regisseur Drew Barr heeft me ook op het hart gebonden dat gevoel vast te houden."
DRONKEMAN De voorliefde voor fysiek spel heeft Kay - zoon van het acteurspaar Aus Greidanus sr. en Martine de Moor - niet van een vreemde. Stralend: "Ik heb mijn vader wel eens op de laatste nipper over een aanrollende tafel vol eten heen zien springen. En hij kan als
geen ander een dronkeman spelen. Ik heb er altijd met bewondering naar gekeken ja, en ben het daarom misschien zelf ook gaan onderzoeken." Zoals er nog veel meer is om te verkennen. "Soms ontplof ik van ambitie. Ilc ben zo blij met alle kansen die ik krijg. Ilc zie mezelf ook wel iets regisseren. Een groep beginnen. Of een film maken. Ilc wil zoveel mogelijk verschillende dingen doen. Mijn droom voor hierna is dat ilc weer een film mag maken met Bram Schouw en Marcel Roijaards, met wie ik eerder de korte film Sevilla heb gemaakt." Maar eerst wacht Carré. Hij laat een lichte zucht ontsnappen. "Ilc was er één keer binnen geweest, voor een Chinees circus geloof ilc. Krankzinnig om daar nu te staan." Lachend: "De cast telt 40 man. Ze duwen me wel het toneel op."
2014
CARRÉ
7
WAR HORSE
HET MIJNENVELD TUSSEN MAN EN PAARD Tussen de kantorenflats in Amsterdam-Zuid werden de paarden uit War Horse klaargestoomd tot hoofdrolspelers. Carré Magazine was erbij toen poppenspelers en acteurs elkaar in de studio's van Stage Entertainment voor het eerst ontmoetten. "Benader het héle paard!" Terwijl een assistent-regisseur de wanden behangt met foto's van de slagvelden van WOI spelen de puppeteers een balspel. Bij wijze van concentratie-oefening. De sfeer is goed, er wordt veel gelachen, maar tegelijk hangt er een serieuze spanning. Vandaag neemt voor het eerst een van de acteurs deel aan de training. Na weken van focus op de paarden komt het nu ook aan op interactie met de mensen die in het
Veel mensen zijn gefixeerd op het hoofd, weet Craig Leo, verantwoordelijk voor de poppenregie. Zijn advies: "Benader het héle paard!" Jochum aait de flanken, maakt geruststel lende geluiden, maar de regisseur wijst hem op de oren als indicator van emoties: "Hij is nu niet erg gelukkig." Voor de acteur is de puppeteer die de oren bedient dan al lucht geworden.
verhaal een rol spelen.
SCHRIK Jochum ten Haaf is de Duitse soldaat Friedrich, die op het strijdtoneel vriendschap sluit met de zwarte hengst Topthorn. Wanneer het mach tige paard zijn entree maakt is de acteur zichtbaar onder de indrulc, en niet alleen van de schofthoogte. Omzichtig loopt hij op het dier toe, terwijl de drie poppenspelers (puppe teers) het paard argwanend laten reageren.
Toen Michael Morpurgo, schrijver van het boek
tussen boerenzoon Albert en zijn kastanjebrui
War Horse, voor het eerst hoorde over een
ne hengst Joey blijkt aan aantrekkingskracht
theaterversie met poppenspel kreeg hij de
niets in te boeten. Joey wordt door het Engelse
schrik van zijn leven. "Ik kon alleen maar
leger opgekocht en meegenomen naar de
denken aan hobbelende acteurs in een paar-
slagvelden van de Eerste Wereldoorlog in
denlcostuum, en hoe absurd dat eruit zou zien."
Craig Leo kondigt een 'improvisatie in het veld' aan. De studiovloer is de weide waar puppeteers Christiaan, Mark en Hein Topthorn laten grazen, Jochum ten Haaf de man die hem daar probeert te benaderen. Wanneer Topthorn hem in het vizier krijgt deinst het dier terug. Hij briest, schudt zich en rilt, maar de acteur probeert desondanks '
het leidsel te grijpen. Hij trekt eraan, het paard draaft weg. De schrik van Jochum is niet gespeeld, lijkt het. De andere puppeteers houden hun adem in. De acteur geeft nu een zacht rukje aan het leidsel en Topthorn stapt gewillig mee.
BIJNA DOOD Dan mag het paard inrukken. Een gesmoorde kreet klinkt vanonder de rug: "Ik ben bijna dood." Ten Haaf is euforisch: "Ongelooflijk!" Ook de puppeteers kunnen bij terugkeer in de studio hun geluk niet op. "We waren totaal in het moment, het ging als vanzelf." Mark, notabene het 'hart' van het paard: "Alles draait om luisteren". De regisseur: "Daar zijn waar de oren van je paard zijn." Ook hij is tevreden maar heeft nog wel aanwijzingen. "Ga niet vechten om aandacht. Als je kunt zorgen dat het paard alle aandacht heeft krijg jij die in tienvoud terug." Jochum ten Haaf trekt met zachte stem zijn conclusie: "Het dier bepaalt de focus van het publiek."
Frankrijk. Hoewel te jong om het leger in te gaan vindt Albert toch een manier om zijn
Zeven jaar na de première in Londen hebben al
trouwe vriend te gaan zoeken.
meer dan vijf miljoen mensen wereldwijd zich laten vervoeren door de levensechte paarden
CHINESE VERSIE
die de Zuid Afrikaanse Handspring Puppet
War Horse is een wereldwijd succes. Vorig jaar
Company voor al deze producties levert. Zelfs
werd een reeks voorstellingen in Australië
de grootste scepticus ziet voor hij er erg in heeft
afgerond, ging een Duitse versie in première in
paarden op het slagveld, in plaats van poppen
het Berlijnse Theater des Westens en begon
op het toneel.
nen er tournees door Noord-Amerika en het Verenigd Koninkrijk (inclusief Ierland), die
VRIENDSCHAP
ook dit jaar nog voortduren. Er zijn plannen
De theaterbewerking van het boek uit 1982
voor een Chinese versie (in het Mandarijn) die
beleefde in oktober 2007 haar wereldpremière
in 2015 in première moet gaan.
De Nederlandse War Horseproductie is een samen
alweer jaren op West End (New Londen
De Broadway-productie in New York werd in
Theateralliantie en Holland Festival, mede mogelijk
Theatre). Het verhaal over de vriendschap
2011 bekroond met zes Tony Awards.
gemaakt door de VandenEnde Foundation.
werking tussen Koninklijk Theater Carré, Stichting
in het National Theatre in Londen en staat nu
PUPPETEER ARTHURGERAPC TOPTHORN EN ACTEUR JOCHUM TEM H.
8
CARRE
2014
FFIAT HET PAARD LKAAR WENNEN.
WAR HORSE
«IRRITATIE KUN JE IN PAARD mm NIET HEBBEN"
Ze gaan fysiek tot het uiterste, maar het paard dat ze neerzetten is ook de optelsom van hun karakters. Mark Haayema, Hein Gerrits en Christiaan Koetsier zijn samen een van de puppeteer-teams in War Horse. "Je moet jezelf in dienst stellen van het paard." Desinteresse of meewarige reacties waren aanvankelijk hun deel, wanneer ze in hun omgeving vertelden over hun rol in War Horse. Ach, ze gingen paardje spelen! "Ik had continu mijn telefoon paraat om het promofilmpje te kunnen laten zien", vertelt Christiaan Koetsier. Totdat Joop van den Ende mét paard verscheen in De Wereld Draait Door en zelfs Matthijs van Nieuwkerk met stomheid was geslagen. Hein Gerrits: "Toen had iedereen door dat dit geen kwestie is van kataldop doen met een paardenhoofd". Ze werkten niet eerder samen, maar zijn in rap tempo een drie-eenheid geworden. Mark Haaye ma: "Na een week trainen stonden we letterlijk te trappelen om dat paard in te gaan." Vanaf dat moment was de kunst om los te laten waar ze op het toneel allemaal aan moeten denken: de techniek waarmee ze het paard bespelen, de route op het podium, de interactie met de acteurs, de tekens voor licht en geluid. En dan moet het paard ook nog op het juiste moment de juiste emotie tonen. "Dieper ademen wan neer het angstig is, bijvoorbeeld", zegt Mark. Er was maar één manier: "Je moet jezelf in dienst stellen van het paard."
KARAKTERS Met een duidelijke rolverdeling, ook. Voor, midden, achter. Al dekken de termen hoofd, hart en motor de lading beter. De drie puppeteers/acteurs zijn het met regisseur Craig Leo eens dat ook hun karakters het paard vormen. "We vullen elkaar mooi aan", zegt Hein. Aldus beschikt hun paard over een fanatieke motor (Hein), een gedreven hart (Mark) en - je hebt er
een Koetsier bij of niet - een koelbloedig hoofd (Christiaan). Onderlinge communicatie is van levensbelang, hebben ze geleerd. Hein: "We spreken alles uit. Irritatie leun je in zo'n paard niet hebben." '
getrokken. Je krijgt de mogelijkheid om je te verbinden met een dier." Hein: "Het overkwam onszelf ook toen we de voorstelling voor het eerst zagen: Je zit met tranen in je ogen naar gaas en rotan te kijken."
FRUSTRATIES Ook al omdat elke vordering die ze in het repetitieproces maakten tegelijkertijd weer nieuwe frustraties opleverde. Mark: "Kun je stapvoets lopen, dan moetje leren draven om vervolgens weer te kunnen overgaan in galop." Christiaan: "Dat steigeren! Eerst dachten we dat we nooit van de grond zouden komen, later was het: OK, we gaan de lucht in." Wat het voor hen extra lastig maakt is dat ze afwis selend twee verschillende paarden spelen: de militair getramde Topthorn, groot en statig, en de aardse Joey, van huis uit een boerenpaard maar ook de ster van de voorstelling. Mark: "Ze gaan ook nog met elkaar ingevecht. Dan is het helemaal zaak dat wij ze juist uit elkaar weten te houden." Mark had al ruime ervaring met poppenspel, terwijl Hein en Christiaan recent in andere voorstellingen de magie van deze discipline ontdekten. Dat War Horse het grote publiek met poppenspel van topniveau in aanraking brengt gaf voor Mark de doorslag om auditie te doen. "Je komt vaak de vaste liefhebbers tegen. Nu kan heel Nederland kennis maken met deze vorm, wat mij betreft het toppunt van 'alsof. Mensen denken de ogen van een paard te hebben zien knipperen, sommigen weten zelcer dat ze tranen zagen." Christiaan: "Je wordt als toeschouwer zó uitje eigen realiteit
PAARDENMEISJES Om dat effect te bereiken moesten alle puppeteers zich naast de fysieke voorbereiding ook grondig verdiepen in de paardenwereld. Zo bezochten ze samen een manege, kregen les van een paardeninstructeur van het leger en spijkerden met spreekbeurt-achtige presentaties eikaars kennis bij. In dat kader gaven de drie mannen voor hun collega's een klein college over de psyche van het paard. Christiaan: "We hebben het boek 'Hoe denkt mijn paard' aangeschaft." Hun ontzag voor het dier is gegroeid, beamen ze: "Het zijn bijzon dere wezens". Hein, met een lichte grijns:"Ik begrijp die paardenmeisjes van vroeger nu ook veel beter."
2014
CARRÉ
11
WAR HORSE
WEE GINGEN U VOOR? KONINGIN ELIZABETH VAN ENGELAND PRINS PHILLIP PRINSES ANNE PRINS WILLIAM PRINS HARRY MICHAEL CAINE RUPERT EVERETT ETHAN HAWKE JAMES EARL JONES TOMMY LEE JONES KEIRA KNIGHTLEY ANNIE LENNOX IAN MCKELLEN HELEN MIRREN MIRANDA RICHARDSON ALAN RICKMAN MEG RYAN WILL SMITH STEVEN SPIELBERG HILARY SWANK ALEC BALDWIN NATALIE PORTMAN CATE BLANCHETT SUSAN SARANDON SHARON STONE DIANA ROSS DIANE KEATON GARY BARLOW BARBARA WALTERS HUGH JACKMAN RICKI LAKE KATE WINSLET GEORGE LUCAS BLYTHE DANNER JOAN RIVERS JOHN MCENROE GARY BARLOW MARTIN SHEEN SARAH JESSICA PARKER KIM CATTRALL BILLY CRYSTAL STING MADONNA GUY RITCHIE ANGELA LANSBURY NATALIE GUMEDE MICHAEL BUBLE PENELOPE CRUZ JAVIER BARDEM MARTIN CLUNES LIZA MINNELLI NICOLE SCHERZINGER GARY BARLOW SIR BOB GELDOF TOM DALEY PHILIP SCHOFIELD TANA RAMSAY JOHN HURT NATALIE GUMEDE SIR STEVE REDGRAVE WILL STOPPARD BILL BAILEY DANIEL MAYS ELIZABETH JAGGER GREG RUTHERFORD EN JASMINE GUINNESS.
12
CARRE
2014
COLUMN WILLEM JAN OTTEN
ODE AAN
OM TE SPELEN MET POPPEN Het is en blijft één van de verrukkelijkste schouwspelen: een zaaltje vol peuters van, zeg, driejaar oud, zittend op de grond voor een poppenkast. Het is voor de meesten voor het eerst dat ze dit meemaken. Toch hoeft ze niet uitgelegd te worden dat het handschoenachtige ding zonder benen met de grote neus 'iemand' is. Geen ding, maar een persoon. Met zelfs een naam: Jan Klaassen. En dat de worst die hij vasthoudt gestolen is, of althans, meegenomen, 'uit de keuken van Katrijn'. Er is nergens een keuken te zien, alleen maar poppenkast, en toch begrijpen alle kinderen dat de keuken 'achter' is, en dat Katrijn (die ze nog nooit ontmoet hebben) niet van goede wil is. En als Jan Kiaassen zegt dat hij snel 'daarheen' gaat (hij wijst naar rechts), dan begrijpt iedereen terdege waarom: omdat Katrijn de worst zal willen afpakken. En als Katrijn, óók een handschoenachtig maaksel met een kromme neus, de kin deren vraagt of ze Jan Klaassen hebben gezien, roepen ze allemaal 'neel'en wijzen ze naar links.
WAT WIL DIT ZEGGEN? Dat de driejarigen en masse, als bij tover slag, zijn gaan denken wat Jan Klaassen heeft gedacht. Ze zitten in zijn hoofd, en kijken naar de gebeurtenissen met zijn blik. Ze hebben de beweging Het Personage In gemaakt. Wat hier met driejarigen gebeurt zal ook de Carré-bezoeker overkomen als hij naar War Horse gaat - maar dan met een paardachtig gevaarte dat, voor ieder een zichtbaar, bediend wordt door een handvol poppenspelers. Of je wilt of niet, je zult met het paard méé gaan bewe gen, en hem willen beschermen voor de wreedheden van het bestaan. Je zult menen dat als je 'Joey!' zou roepen, hij je hoorde. Je zult, terwijl je naar een staket sel kijkt, de sensatie hebben in het hoofd
van deze Joey te zitten - zelfs al zou je, vóór je Carré binnen ging, nog zo zeker hebben geweten dat dieren helemaal geen mensengedachten kunnen hebben, of mensenverlangens koesteren. Als je er over nadenkt is het volstrekt mysterieus, dit vermogen van ons om mee te denken met een pop. Kennelijk komen we ter wereld met het onschatbare talent om te bezielen. En er is iets voor te zeggen dat onze menswording het regelrechte gevolg is van dit bezielende herkenvermogen.
HET IS FANTASTISCH KNAP wat de poppenspelers met het paard, en de andere poppen, zullen doen - zij zijn de sterren van de avond. Maar altijd wanneer het lukt om ook volwassenen de beweging een pop in te laten maken, is het 't juiste moment om ons mateloos te verwonderen. Wat zouden we zijn
Het wordt een avond vol wereldgeschie denis, ontberingen, oorlog: niet vaak krijg je zoveel wereld en epos voorgeschoteld op één toneel. En toch, het zou allemaal niets betekenen als we haar hadden laten afsterven - de gave die we al hadden toen we voor het eerst Jan Klaassen zagen: een handschoenachtig maaksel bezielen met ons eigen verlangen - al was het maar naar worst.
WILLEM JAN OTTEN Willem Jan Otten (1951) is (toneel) schrijver, dichter en essayist, en winnaar van de P.C. Hooftprijs 2014, een van de belangrijkste literaire prijzen in Nederland. Onlangs verscheen zijn essaybundel Een ridder van de Engelse drop. In 2005 won Otten de Libris Literatuurprijs voor zijn roman Specht en Zoon.
zonder het kinderlijke, driejarige vermo gen om de wereld leven in te blazen - om te kunnen geloven dat een staketsel een paard is, en dat dit paard kan verlangen, en bang zijn, en liefhebben? War Horse is, zo beschouwd, één grote ode aan het menselijk vermogen om van Joey te gaan houden als van een mens.
"Kennelijk J komen we ter wereld met het onschatbare t talent om te bezieleh."
