PLANUS MAXIMUS MEGALOMANUM EPIDEMEA
AVL - MUNDO
1
PLANUS MAXIMUS MEGALOMANUM EPIDEMEA Ontwikkelingsplan Vierhavengebied
Index 9
Introductie
10
Locatie & plattegrond
12
AVL-Mundo
14
AVL-Mundo de komende 5 jaar
16 18
Inrichting van de buitenruimte rond KW18 Chrono-Depot AVL-Mundo de komende 10 jaar Opties voor de locatie van het Chrono-Depot
20
AVL-Ferro
22
AVL-Katoenveem
24
AVL-Tower
26
Planus Maximus Megalomanum Epidemea Samenvatting Huidige situaties
28
Ferro
30
Gedempte Keilehaven
Beeldbijlage 32
Sfeerimpressie Beeldentuin
46
INFERNOPOLIS, tentoonstelling in 2010
8
Introductie Cultureel stedenbouwkundig plan
I n vele steden zowel in binnen- als buitenland worden havengebieden heringericht. Oude en verpauperde
gebouwen krijgen een nieuwe functie en voormalige werkterreinen worden geschikt gemaakt voor woon- en werkbestemming. De praktijk leert dat veelal kunstenaars als eersten deze post-industriële stadsgrenzen ontginnen. En in hun kielzog volgt andere bedrijvigheid: innovatieve ondernemingen die de overvloed aan ruimte optimaal benutten. Goed voor de economie, goed voor de stad. AVL-Mundo, een stichting opgericht door Joep van Lieshout wil initiatieven ontplooien die tevens het Vierhavengebied verder ontwikkelen. De stichting heeft een aantal culturele bestemmingen voor ogen. Zie dit boekje.
Joep van Lieshout / AVL
K unstenaar Joep van Lieshout woont en werkt al ruim dertig jaar in Rotterdam. Sinds de tachtiger jaren maakt van Lieshout driedimensionaal werk, vaak uitgevoerd in gekleurd polyester. Dit materiaal is zijn handelsmerk. Inmiddels is van Lieshout een internationaal bekende kunstenaar. In 1995 richtte hij Atelier Van Lieshout (AVL) op, de studio die objecten maakt die het midden houden tussen autonome kunst, architectuur en design. Van Lieshout ontwierp onder andere een sauna in de vorm van een schedel, mobiele woon-units, en utopische machines. Atelier Van Lieshout onderzoekt in grootschalige kunstprojecten de grenzen tussen leven en werk. Zoals SlaveCity, een langlopend project voor een denkbeeldige, zelfvoorzienende stad die doet denken aan een hedendaags technocratisch concentratiekamp. Terugkerende thema’s in het werk van Atelier Van Lieshout zijn autarkie, macht, economie, leven en dood. De werken van AVL maken onderdeel uit van talloze privé-collecties en collecties van internationale musea.
9
Locatie
A
KW18, de nieuwe locatie van Atelier Van Lieshout met aangrenzend de gedempte Keilehaven.
B Ferro fabrieksterrein bestaande uit een kantoorgebouw,laboratoria, fabriekshallen en gashouder.
C
Het katoenveem, de oude locatie van Atelier Van Lieshout, thans opslag en toekomstig Chrono-Depot. 10
marconiplein europoint
h er
vi av s en
eg
B
tr
ew eil
aa
k
t
A eg
w
e eil
at
a str e l i
ke
k
at
a str e l i
ke
C
11
AVL-MUNDO I n 2008 richtte Joep van Lieshout de stichting AVL-Mundo op. AVL-Mundo heeft als doel cultuur, in de breedste zin van het woord, te ondersteunen, uiteenlopend van grote utopische projecten tot publieksactiviteiten. Eén van de doelen is om het kunstklimaat te stimuleren bijvoorbeeld door een kunstprijs te organiseren en het faciliteren van werkruimte voor talentvolle beginnende kunstenaars. Door bij te dragen aan de ontwikkeling van locaties in het Vierhavengebied wil AVL-Mundo een podium bieden aan jonge curatoren, studenten van kunstacademies, musea en kunstinstellingen. Zowel binnen- als buitenruimten worden, met wisselende partners, tijdelijke samenwerkingsprojecten opgezet. Daarnaast wil de stichting op een permanente locatie het werk van AVL toegankelijk maken voor publiek. Hierbij denken we aan een een complex van in elkaar overlopende ruimten waarin plaats is voor een beeldentuin, een museum en een restaurant. Maar voor ook minder vanzelfsprekende opstellingen is plaats zoals een opslagplaats van beeldhouwwerken waar je doorheen kan dwalen en een uitkijktoren van waaruit het publiek het geheel kan overzien.
KW-18 O nlangs kocht de stichting een 2.000m2 grote fabriekshal aan de Keileweg 18 in Rotterdam; KW18. De koop
van deze hal is een eerste stap in de richting van bovenstaand project. Er wordt hard gewerkt om de hal geschikt te maken voor de werkzaamheden van Atelier Van Lieshout. De ruimte zal als werkplaats (atelier en kantoor) worden gebruikt. KW18 vormt het hart van de AVL-activiteiten. AVL-Mundo legt contacten met politiek, bedrijfsleven en relevante organisaties die kunnen bijdragen aan haar doelstellingen en dus ook de culturele ontwikkeling van het haventerrein.
12
D e voormalige productieruimte van Atelier Van Lieshout (AVL-Katoenveem) ligt een paar honderd meter verderop aan de Keilestraat. Ook dit gebouw en omliggend terrein (2.000m2) is een onderdeel van het ontwikkelingsplan. Door de koop van KW18, en de verhuizing van kantoor en atelier, wordt deze oude werkplek nu gebruikt als opslagruimte. Als functie voor dit gebouw denken we aan een gluurdepot (zie: Chrono-depot) dit is afhankelijk van toekomstige ontwikkelingen.
Financiering: A telier Van Lieshout schenkt 90 % van haar winst aan AVL-Mundo. Deze jaarlijkse donatie vormt de financiële basis van de stichting. Ook wordt er actief gezocht naar bijdragen van openbare en private partijen.
13
AVL-MUNDO de komende 5 jaar D e komende 5 jaar zal AVL-Mundo haar activiteiten richten op de realisering van meerdere culturele locaties in het
Rotterdamse Vierhavengebied. Door het initiëren van positieve en innovatieve projecten wil de stichting bijdragen aan de uitstraling van dit gebied.
E en van de eerste grote projecten van AVL-Mundo is de ontwikkeling van het KW18 gebouw. Door de kenmerkende aanpak van Joep van Lieshout kan dit gebouw en het omliggende terrein een fantastische culturele locatie worden waar van alles te beleven valt.
A fgelopen jaar is de binnenruimte van KW18 intensief gerenoveerd en na de verhuizing van de werkplaatsen en het kantoor van Atelier Van Lieshout zal de aandacht komen te liggen op grondig bouwkundig onderhoud en het plaatsen van een nieuwe representatieve gevel. Een bijzondere voorkant van het gebouw representeert de activiteiten in het gebouw: een monumentaal visitekaartje.
E en gedeelte van het gebouw KW18 beslaat een 35 meter hoge silo. Er zijn plannen in de maak voor vakkun-
dige restauratie. De silo is een architectonische landmark en rijst boven de aanpalende hallen uit. Bovenin zal een tekenstudio en een penthouse worden gevestigd. De rest van de ruimte in de silo wordt in gebruik genomen voor het tentoonstellen van twee dimensionaal werk.
14
15
Inrichting van de buitenruimte rond KW18 O p de vrije percelen rondom KW18 wil Stichting AVL-Mundo een omvangrijke
beeldentuin aanleggen. Dit plan wordt ontwikkeld in samenwerking met de gemeentelijke instellingen OBR, DS+V en de organisatie van het Project Voedseltuin. De oogst van de Voedseltuin komt ten bate van de Voedselbank, een organisatie die gratis voedsel verstrekt aan minvermogenden. Deze samenwerking zal resulteren in een groen samenstel van eetbare planten, die op verschillende plaatsen de bezoeker op een vriendelijke manier verwelkomen.
O p het terrein van het voormalige atelier aan de Keilestraat, staan de Headquarters; zeven aan elkaar geschakelde containers. Deze containers vormen een gebouw van twee verdiepingen, op de onderste verdieping: het restaurant ‘Zaal Der Geneugten’ en op de bovenste verdieping was het kantoor van Atelier Van Lieshout gevestigd. Dit gehele ‘containergebouw’ kan verplaatst worden naar het terrein KW18 met uitzicht over het water. Het kan gebruikt worden als restaurant met producten van het Project Voedseltuin.
H et Vierhavengebied wordt momenteel ontwikkeld. Er wordt
flink gebouwd aan een groot winkelcentrum en een park. Kunst & Complex heeft zich al in de omgeving gevestigd en ook Soundport heeft plannen voor ontwikkelingen op muzikaal gebied. Dit is het begin van een culturele gemeenschap die, samen met AVL Mundo, aantrekkingskracht zal uitoefenen op creatieve ondernemingen.
16
17
CHRONO-DEPOT E en van de ambities van AVL-Mundo is het opzetten van het Chrono-Depot: een openbare opslagplaats voor
kunstwerken die consequent op datum zijn gesorteerd. De werken worden op museale wijze tentoongesteld maar wel in de vorm van een opslag. Het concept voor dit Chrono-Depot is geïnspireerd op het befaamde Schaulager van de architecten Herzog & de Meuron uit Basel in Zwitserland. Het Chrono-Depot is echter een Rotterdamse variant: minder museaal en dynamischer.
H et Chrono-Depot is permanent en wordt beheerd door de stichting AVL-Mundo. Er zijn op dit moment meerdere opties voor het Chrono-Depot: in Rotterdam, elders in Nederland of daarbuiten.
H et Vierhavengebied beschikt over twee bestaande locaties waar het Chrono-Depot gevestigd kan worden. Op de volgende pagina’s wordt een aantal van deze plaatsen beschreven, zoals het AVL-Ferro terrein en AVL-katoemveem. Ook zijn er mogelijkheden voor nieuwbouw zoals bijvoorbeeld het bouwen van een AVL-Tower. Dit project zal in de komende decennia gerealiseerd worden.
H et Chrono-depot zal in eerste instantie werk van Atelier Van Lieshout tentoonstellen. Daarnaast zal samenwerking gezocht worden met musea en verzamelaars, om te kijken of het depot-idee uit kan groeien tot een grootschaliger project met meerdere collecties.
18
19
AVL-Mundo de komende 10 jaar Optie I voor locatie van het Chrono-Depot
AVL-FERRO A an dezelfde Keileweg waar AVL-Mundo het KW18 gebouw kocht, ligt een verlaten fabrieksterrein, herkenbaar aan de enorme gashouder. Hier was in het verleden de Ferro-fabriek gehuisvest. Hoewel er veel interesse is voor het al jaren leegstaande gebouw, komt er vooralsnog niets van de grond. Het Ferro-complex bestaat uit kantoor- en laboratoriumruimtes van 6.000m2, een voormalige gashouder van 3.400m2, productiehallen van 8.000m2 en 33.000m2 buitenruimte.
H et kantoorgebouw verkeert in redelijke staat en is geschikt voor eenvoudige kunstopslag en het houden van ten-
toonstellingen. In de gashouder kunnen meerdere verdiepingen worden geplaatst. Deze ruimte heeft een toepasselijke brute uitstraling. De productiehallen moeten grondig worden aangepakt maar kunnen veranderen in bruikbare ruimtes. Het complex wordt omringd door een immens gebied, dat geschikt zou zijn als beeldentuin en evenemententerrein. Ook kunnen er nog paviljoens gebouwd worden.
D it hele complex is erg groot en te duur voor AVL-Mundo alleen. Maar er zijn meerdere partijen geïnteresseerd in een samenwerking. Er vonden inmiddels gesprekken plaats over samenwerking met Museum Boijmans van Beuningen en diverse particuliere verzamelaars; velen zijn op zoek naar geschikte depotruimte voor hun kunstcollectie. Ook het Chrono-Depot zou hier onderdak kunnen vinden.
O ver de mogelijkheden van dit fabrieksterrein gaat AVL-Mundo zich in de aankomende jaren buigen. Vanzelfsprekend zullen er partners gevonden moeten worden om dit project handen en voeten te geven. Het terrein biedt een keur aan mogelijkheden, zowel op het binnen- als buitenterrein.
20
21
AVL-Mundo de komende 10 jaar Optie II voor locatie van het Chrono-Depot
AVL-KATOENVEEM V oor de verhuizing naar KW18 was Atelier Van Lieshout gevestigd in één van de hallen van het Katoenveem aan de Keilestraat. Op het buitenterrein realiseerde Atelier Van Lieshout in 2001, toen Rotterdam Culturele Hoofdstad van Europa was, haar tot nog toe grootste kunstproject: vrijstaat AVL-Ville: een plek waar volledig zelfvoorzienend geleefd kon worden en tienduizenden bezoekers sculpturen, voordrachten, drinkgelagen en maaltijden genoten.
H et Katoenveem is een van de mooiste gebouwen in Rotterdam: industrieel erfgoed en rijksmonument uit 1921.
In 2012-2015 loopt het erfpachtcontract tussen de huidige eigenaar en het Havenbedrijf af, daarna zou het in eigendom kunnen raken van de Gemeente Rotterdam. Het gebouw Katoenveem is 13 meter hoog en bestaat uit 5 compartimenten van elk ongeveer 1.200 m2. Ook dit gebouwencomplex kan in de toekomst verder ontwikkeld worden. In de verschillende compartimenten kunnen projecten worden ondergebracht zoals het Chrono-Depot.
O p het buitenterrein en op verschillende plaatsen in het gebouw zijn mogelijkheden voor het exploiteren van een beeldenpark, vergadercentrum, hotel, paviljoens, observatiedek, restaurants, bars en lounge. Totaal meer dan 10.000m2 oppervlakte met 1.800m2 buitenruimte.
22
23
AVL-Mundo de komende 10 jaar Optie III voor locatie van het Chrono-Depot
AVL-TOWER H et nadenken over de ontwikkeling van het Vierhaventerrein inspireerde Joep van Lieshout tot meerdere ontwerpen.
Zijn fantasie, gepresenteerd in dit boek, raakte zichtbaar op drift. De werkzaamheden van Atelier Van Lieshout tonen aan over de kwaliteiten en verbeeldingskracht te beschikken die nodig zijn om ideeën te realiseren, met Joep van Lieshout als drijvende kracht en AVL-Mundo als ondersteunende organisatie.
E en van de ontwerpen bestaat uit een nieuw gebouw: de AVL-Tower. Van Lieshout beschrijft het als volgt:
,,Het gebouw is ongeveer 10.000m2 groot. Op de begane grond bevinden zich de werkplaatsen van Atelier Van Lieshout. Bezoekers kunnen over loopbruggen door het atelier lopen, hoog in de lucht. Dan gaan we naar boven: op de eerste verdieping bevinden zich een laboratorium en een schone werkruimte voor experimenten en restauratie van kunstwerken. Hier is ook het kantoor en de ontwerpstudio van Atelier Van Lieshout.” ,,De derde, vierde en vijfde verdieping van de AVL-Tower zijn ingericht als het Chrono-Depot. Op de vijfde verdieping staan de meest significante kunstwerken van AVL. De zesde verdieping is gereserveerd voor werk van internationale collega’s. Een grote publiekstrekker van de AVL-Tower is het restaurant op de zevende verdieping, geheel ingericht door AVL met functionele kunstobjecten en beelden. Het eten is van uitmuntende kwaliteit en verzorgd door een goede restaurateur. Maar dan zijn we er nog niet: op hoog niveau slapen kan op de achtste verdieping met 32 speciaal ingerichte kamers. Je slaapt in een grote baarmoeder of een labyrintische installatie van steigermateriaal of in een postapocalyptisch decor. En dan: het dak, op 40 meter hoogte, een observatiedek, een uitkijktoren over de Rotterdamse haven, en daar staan natuurlijk ook kunstwerken.”
V an Lieshout stelt zich voor dat medewerkers van AVL-Mundo rondleidingen verzorgen door de werkplaatsen van Atelier Van Lieshout en het Chrono-Depot. Dit dient een educatief doel en is ,,interessant voor scholen, studenten, kunsten architectuurliefhebbers en buitenlandse delegaties. Zo’n toren werkt als een magneet. Goed voor het Vierhavengebied en voor de reputatie van Rotterdam!”
24
25
PLANUS MAXIMUS MEGALOMANUM EPIDEMEA. Ferro complex
I n dit boekje staat een aantal plannen beschreven. Deze plannen zijn een
eerste aanzet. Ze moeten leiden tot een langlopend project dat tientallen jaren bestrijkt en waar vele mensen bij betrokken zijn. In de loop der tijd zal het concept aangepast, vernieuwd en aangevuld worden.
J oep van Lieshout vat zijn visionaire blik op de toekomst als volgt samen:
,,Stel je KW18 voor omringd door een mooie beeldentuin en een aantal paviljoens. De aanpalende silo is omgebouwd tot museum, het Ferro-gebouw, ingericht als een groot toegankelijk kunstendepot. Voor het Katoenveem wordt een permanente installatie gemaakt die het gehele gebouw vult. Aankomende jaren worden ruimte voor ruimte ingevuld op het Ferro-complex. Er rijst een AVL-Tower uit de grond. Er worden rondleidingen gegeven en er vinden educatieve projecten plaats. Zo stel ik me dat voor: een architecturale en artistieke epidemie, waarin alle gebouwen en mensen uiteindelijk met elkaar verbroederen.”
Samengevat
D e stichting AVL-Mundo heeft ambities en plannen die verwezenlijkt kunnen worden door de juiste synergie. Gemeentelijke instellingen kunnen hieraan bijdragen, net als particuliere initiatieven en commerciële partijen. Samen kunnen we dit verpauperde havengebied dynamisch herstructureren en betekenis geven.
A VL- Mundo kan een financiële en culturele bijdrage leveren, plus werkkracht en organisatietalent. Maar zonder de steun van de Gemeente Rotterdam, het Rijk en het bedrijfsleven blijft de aanzet tot dit megalomane toekomstplan een utopie. De verwerkelijking van de plannen van AVL-Mundo sluiten aan bij de visie van het OBR en DS+V om dit verloren havengebied aantrekkelijk te maken voor bedrijvigheid en woonfuncties.
D it boek dient ter inspiratie om het Vierhavengebied samen op een onorthodoxe manier nieuw leven in te blazen, vanuit het perspectief van een kunstenaar die groot denkt, werkt èn leeft. 26
Beeldentuin
KW18
Zaal der Geneugten
27
FERRO Het zal weinigen ontgaan zijn dat grote steden over de hele wereld op een andere manier naar hun industriële erfenis zijn gaan kijken. Gebieden die tot in de jaren zeventig verpauperden kregen onder aanvoering van de creatieve klasse* een ander aanzien. En dat nieuwe elan had weer invloed op de rest van de stad: de stad werd leefbaarder, aangenamer en het imago positiever. * Richard Florida, “The Rise of the Creative Class”
28
29
Gedempte Keilehaven Locatie ten behoeve van de beeldentuin van Atelier Van Lieshout en de Voedseltuin, een moestuinproject ten bate van de Voedselbank.
30
31
32
Sfeerimpressie BEELDENTUIN Atelier Van Lieshout maakte een hoeveelheid aan grotesculpturen en paviljoens. De in het oog springende objecten nodigen uit tot het nader verkennen van de omgeving.
Wellness Skull, 2008
33
Bikini Bar, 2006
36
The Good,the Bad and the Ugly, 1998
37
38
Gullet Large, 2003
39
40
Huize Organus, 2008
41
42
CasAnus, 2007 43
44
Waterwagon, 2007
45
46
Sfeerimpressie INFERNOPOLIS In een voormalige onderzeebotenloods vond in 2010 de 5000m2 grote tentoonstelling Infernopolis plaats. In deze tentoonstelling die door meer dan 22.000 mensen werd bezocht waren onder meer grote installaties als Cradle to Cradle en de Technocraat, paviljoens als de Bikinibar en het Wombhouse en sculpturen als WWIII en Monument te zien.
47
tekst : Saskia van Kampen Conservator Stadscollectie Museum Boijmans Van Beuningen
I n Atelier Van Lieshouts (AVL) sinistere installaties en taferelen zijn de gren-
zen tussen goed en kwaad, leven en dood en realiteit en fictie opgeheven. Met Infernopolis, een tentoonstelling die uit twee zaalvullende kunstwerken en een woud van sculpturen bestaat, heeft AVL een huiveringwekkende setting gecreëerd, waarin medische instrumenten, slangen en ketels, vacuümpompen, silo’s en sorteerbakken, opengereten lichamen, schedels en skeletten, menselijke uitwerpselen en reusachtige spermacellen en organen de hoofdrol spelen. Er ontvouwt zich een parallelle wereld, waarin morele en ethische vraagstukken vanuit een andere invalshoek worden belicht. Hierbinnen vormen de getoonde kunstwerken de schakels van een uitgekiend rationeel systeem. Infernopolis vormt een nieuw hoofdstuk in AVL’s interesse in zaken als autonomie, zelfvoorziening, macht en economie. Van meet af aan legt AVL zich toe op het ontrafelen van deze onderwerpen in de hoop de dieper gelegen structuur – de wetten en regels, de organisatie en codes die normaliter voor ons oog verborgen blijven – bloot te leggen. AVL’s kunstpraktijk kan het best worden omschreven als een doorlopend proces, waarin recent vervaardigde objecten zijn verankerd in concepten en projecten uit het verleden. Zo dienen ook de kunstwerken in de Onderzeebootloods niet te worden beschouwd als op zichzelf staande objecten, maar als onderdelen van een groep of een allesomvattend geheel, waarin ook hun (recente) geschiedenis is verwerkt.
48
49
The Technocrat E en goed voorbeeld is het kunstwerk The Technocrat, dat uit werktuigen, containers, bedden en destilleerketels bestaat. Ze zijn ondergebracht in vier groepen met obscure namen: The Feeder, The Alcoholator, The Total Faecal Solution en The Participants. Samen vormen ze een gesloten circuit van voedsel, alcohol, uitwerpselen en energie. Om The Technocrat optimaal te laten functioneren zijn duizend personen nodig, of ‘participanten’, zoals AVL ze noemt. Zij liggen in stapelbedden om ruimte te besparen en zijn verdoofd door een permanente alcoholtoevoer. Driemaal per dag krijgen de participanten een afgewogen hoeveelheid speciaal bereid voedsel toegediend, waarna hun lichamen worden leeggezogen met behulp van een vacuümpomp. Daarbij dient de opbrengst als grondstof in een volgend segment: The Total Faecal Solution. In dat onderdeel worden de uitwerpselen verwarmd en geroerd. Met het gas dat bij dit proces wordt gewonnen, kan een nieuwe hoeveelheid goedkoop geproduceerd voedsel worden bereid, waarmee de participanten weer gevoed kunnen worden, en zo verder. De basis voor The Technocrat werd in een ander kunstproject gelegd, namelijk AVL-Ville. Deze anarchistische vrijplaats opende in het voorjaar van 2001 haar deuren op een braakliggend terrein dat direct grensde aan het atelier. ‘AVL-Ville is geen kunst om alleen naar te kijken, maar is bedoeld om in en mee en van te leven’, zo omschreef AVL het destijds in een persbericht.
50
51
H et kunstwerk bestond uit een gemeenschap met een eigen vlag, grondwet en papiergeld. In AVL-Ville was ruimte om vrij van wetten en regels kunst te maken en een zelfvoorzienend en autonoom bestaan te leven. De inwoners runden dan ook een eigen ziekenhuis, boerderij, slachthuis, restaurant, transportbedrijf en academie. AVL-Ville was tegengesteld aan alle andere bekende samenlevingsvormen, maar beslist geen utopie. In plaats daarvan omschreef AVL het dorp als een heterotopie, een plek die anders is en gemakkelijker te realiseren bovendien. In plaats van de ‘gewone’ maatschappij op te heffen, nestelde AVL-Ville zich in de samenleving. Anders gezegd: de nieuwe AVL-gemeenschap parasiteerde op het bestaande systeem. In wezen bood AVL een alternatief voor onze samenleving, die in zijn ogen was overgereguleerd. Aan de basis van het project sluimerde dan ook de vraag of de wetten en regels, zoals opgelegd door de staat, werkelijk in onze collectieve behoeften voorzien. AVL kaartte deze kwestie aan door de monopoliepositie van de overheid zichtbaar te maken. ‘De grondwet, munteenheid en vlag van AVL getuigen van zijn politieke autonomie als staat,
52
met zijn eigen wetten, economie en grondgebied. Naast deze symbolen van zelfbestuur is AVL economisch zelfvoorzienend door de productie van zijn eigen voedsel, energie, drugs en alcohol, wapenarsenaal, riolering en waterhuishouding, onderwijs, huisvesting en medische voorzieningen – het hele scala aan diensten dat normaliter door de staat wordt gereguleerd of verstrekt.’, vatte kunstcriticus Jennifer Allen samen in een tentoonstellingscatalogus uit 2001. De vrijheid die AVL nastreefde kon alleen worden bereikt wanneer er op alle fronten sprake was van zelfredzaamheid. Deze benadering impliceerde een voortdurende zoektocht naar inventieve oplossingen en een vrije geest. Om hieraan te kunnen voldoen, diende het door AVL in het leven geroepen ‘Solvism’ als leidraad. Deze ideologie, die is gericht op ‘het vinden van oplossingen en het oplossen van problemen’, werd ook aangewend toen de bewoners van AVL-Ville werden geconfronteerd met de vraag hoe zij hun eigen afval konden verwerken. Het antwoord op deze vraag bleek ‘recycling’. Aangezien uitwerpselen met behulp van biogas kunnen worden gerecycled, ontwierp Joep van Lieshout een biogasinstallatie voor AVL-Ville. Toen AVL na zeven maanden door de gemeente gedwongen werd de vrijplaats te sluiten, was de zogeheten Biodigester nog in ontwikkeling. Na de sluiting van AVL-Ville bleef Atelier Van Lieshout zich richten op het doorgronden van systemen en modellen. In dat kader werd de Biodigester verder ontwikkeld en gerealiseerd als onderdeel van het kunstwerk The Technocrat.
53
Systemen en organen I n The Technocrat staat een nietsontziende vorm van recycling centraal. Hierbinnen is de mens gereduceerd tot een mechanisch onderdeel, een radertje in het geheel. Om dit aspect te benadrukken zijn de participanten volstrekt identiek en inwisselbaar vormgegeven, zoals moeren en bouten in een groter systeem. Daarbij worden niet-functionerende participanten direct uit The Technocrat verwijderd en vervangen door een nieuwe partij onderdelen.
Zoals in veel projecten van AVL is het onderscheid tussen mens en machine opgeheven. Ook het menselijk lichaam wordt door AVL voorgesteld als een machine vol raderwerk. Zo verbeelden de metershoge orgaansculpturen zoals de polyester penissen in small, medium, large en extra large uitvoering (2003) en de zestien
54
meter lange sculptuur BarRectum (2005) afzonderlijke lichaamsdelen, maar tegelijk samenhangende, onderhuidse systemen. ‘Ik werk graag met organen om iets te laten zien van de schoonheid van onze binnenkant en het systeem dat daarachter zit. Waarom ziet het er zo uit, waarom is het zo gemaakt? Dat zijn haast existentiële vragen.’, aldus Joep van Lieshout. De sculpturen, die verspreid over de Onderzeebootloods staan opgesteld, maken het verborgen systeem van klieren, bloedvaten, spiergroepen en organen zichtbaar. Hoewel de orgaansculpturen anatomisch correct zijn weergegeven en inzicht geven in de manier waarop het menselijk lichaam is vormgegeven, schuilt hun betekenis vooral in de overeenkomsten tussen grote, overkoepelende modellen (de maatschappij) en persoonlijke, intieme systemen (het lichaam met de organen). Zo vertoont het spijsverteringsstelsel gelijkenissen met de omringende wereld, waarin ook wordt geproduceerd en geconsumeerd. In het architectonische kunstwerk BarRectum komen beide elementen duidelijk samen. In het kunstobject, dat een aaneenschakeling is van alle onderdelen van het spijsverteringsstelsel (te beginnen met de tong en eindigend met de anus) kan een biertje worden gedronken in de bruinrode endeldarm.
55
56
57
Voortplanting L even en dood zijn belangrijke thema’s in AVL’s Infernopolis. Zo kunnen de monumentale en felgekleurde polyester representaties van mannelijke en vrouwelijke voortplantingsorganen worden opgevat als vruchtbaarheidssymbolen. Een goed voorbeeld is het vleeskleurige, architectonische kunstwerk Wombhouse (2004), dat uit een immense polyester baarmoeder en eierstokken bestaat. Elk onderdeel van het kunstwerk heeft zijn eigen functie. Zo fungeert de ene eierstok als toilet en de andere als minibar met wijnglazen, flessen sterke drank en een champagnekoeler. Het belangrijkste onderdeel is echter de lichtroze baarmoederholte, die is ingericht met een groot en comfortabel bed. Bezoekers kunnen in het bed gaan liggen, waardoor de gelijkenis ontstaat met nieuw leven of het ongeboren kind.
58
Het kunstwerk Wombhouse is vergelijkbaar met een zogeheten technische kern, het gedeelte van een gebouw waar alle complexe, technische aspecten samenkomen. ‘Ik heb deze normaliter rechttoe rechtaan dingen vervangen door de baarmoeder, een fantastisch ding, de bron van het leven en het doel van de lust. Het kunstwerk kan in een eenvoudige ruimte zonder faciliteiten worden neergezet. Zodra de stekker in het stopcontact gaat, wordt het een woonmachine, ofwel: een machine à habiter’, aldus Joep van Lieshout. Naast de sculpturen van voortplantingsorganen brengen andersoortige beelden het thema voortplanting in kaart. Zo verbeelden het spierwitte, polyester kunstwerk Fertility (2008), dat uit een staande figuur met een kinderwagen bestaat, de immense paarse spermacel Darwin (2008) of de BikiniBar (2006), de drang van de mens zich voort te planten om te kunnen overleven. Daarmee markeren ze het begin en einde van de levensloop.
59
Cradle to Cradle J oep van Lieshouts fascinatie voor systemen en organen blijkt ook uit zijn meest recente installatie, Cradle to Cradle (2009). Dit kunstwerk, dat eveneens in de Onderzeebootloods is te zien, dankt zijn naam aan de populaire Cradle to Cradlefilosofie van de Amerikaanse architect William McDonough en de Duitse chemicus Michael Braungart. Cradle to Cradle (van wieg tot wieg) gaat uit van het concept dat afval voedsel is. Dit betekent dat oude materialen worden gebruikt voor de vorming van nieuwe producten, zonder dat daarbij sprake is van kwaliteitsverlies of restproducten. Dit uitgangspunt is in AVL’s installatie tot in het extreme doorgevoerd. Het kunstwerk Cradle to Cradle bestaat uit een anatomisch theater, een semi-industrieel slachthuis en een hightech operatiekamer. Op helverlichte, robuuste tafels liggen botten, schedels, spiergroepen en organen. Aan rails hangen diverse uitgebeende lichamen. Met het bekijken van dit kunstwerk wordt het al gauw duidelijk: deze machine recyclet alles, zelfs mensen! Op efficiënte wijze worden organen getransplanteerd, terwijl het vlees, de sappen, vetten en botten worden verwerkt tot consumptievlees. De restanten worden gebruikt om energie uit te winnen. Cradle to Cradle toont een deel van het interieur van een ander kunstproject, namelijk: SlaveCity. Sinds 2005 werkt Joep van Lieshout aan het ontwerp van deze ‘slavenstad’, die is berekend op tweehonderdduizend inwoners.
60
61
D e infrastructuur van SlaveCity is volledig uitgewerkt in maquettes, objecten en op papier en bevat naast universiteiten en bordelen een ziekenhuis, luchthaven, winkelcentrum, callcenter en museum. De potentiële inwoners van SlaveCity worden bij binnenkomst geselecteerd. ‘Oude, invalide, zieke en vies smakende mensen worden gerecycled in een biogasvergister, terwijl de gezonde, niet zo slimme mensen worden gerecycled in de vleesverwerkende fabriek. De jonge en gezonde mensen nemen deel aan het orgaantransplantatieprogramma’, zo omschrijft AVL het selectieproces. Slechts zes procent van alle deelnemers is geschikt om in het callcenter te werken. De geselecteerde gezonde slaven werken dagelijks een strikt programma af. Ze werken zeven uur per dag in de dienstverlening of op het land en zeven uur in het
callcenter. De overige tien uur moeten verplicht worden besteed aan persoonlijke verzorging, nachtrust en ontspanning. Als alle slaven zich aan dit schema houden kan SlaveCity zichzelf voorzien van voldoende voedsel, water en energie. ‘De enige energiebron van de stad is hetgeen ze zelf produceert met behulp van biogas, zonne- en windenergie, waarbij wordt toegewerkt naar een Cradle to Cradle-situatie, waarin alles werkt als een gesloten systeem en waar geen afval is.’ De organisatie van SlaveCity is bovendien zeer winstgevend. Met het geld dat wordt verdiend, wordt geïnvesteerd in medische hulp, biologisch voedsel en groene energie. Met macabere sculpturen en installaties zoals Cradle to Cradle formuleert AVL op uiterst provocatieve wijze een antwoord op wereldse problemen rond overbevolking en uitgeputte energievoorraden. Daarnaast houden de kunstwerken ons een spiegel voor, waarin hedendaagse trends op het gebied van ecologische (product-)ontwerpen en economie worden uitvergroot. ‘[…] Cradle to Cradle wordt gepresenteerd als een perversie van een hypermoderne, prestatiegerichte samenleving, die discussie oproept over de vervaagde scheidslijn tussen goed en kwaad.’ Het kunstwerk toont ‘het logische gevolg – de schimmige andere zijde – van een heersend democratisch systeem dat verstrikt is geraakt in zijn eigen richtlijnen voor economische rationalisatie en toenemende beheersing van biologische processen.’, aldus theoreticus Helen Petrovsky in een catalogus van 2009.
62
63
64
65
Nieuwe culturen V olgens Joep van Lieshout kunnen er binnen afzienbare tijd diverse nieuwe culturen ontstaan als gevolg van onze extreem geavanceerde en complexe samenleving, waarin overconsumptie en een beperkte hoeveelheid grondstoffen een cruciale rol spelen. Zodra de voorraden op zijn, zal de omgang tussen mensen verharden en de drang om te overleven aanzwellen. AVL’s meest recente beeldengroep, die eveneens in de Onderzeebootloods is te zien, belicht dit thema. De strijdtaferelen waaronder Untitled en Gallows (beide 2010) en een groot, geabstraheerd kanon (WW III, 2010) fungeren als een monument voor zowel oorlog als heldendom. Daarmee rijst de vraag of dergelijke ingrijpende veranderingen, die gepaard gaan met geweld, maar ook tot een nieuwe, verbeterde samenleving kunnen leiden, goed zijn of niet. Atelier Van Lieshout heeft met Infernopolis een huiveringwekkend toekomstbeeld gecreëerd, waarbinnen de grenzen tussen goed en kwaad, mens en machine en consumptie en productie op scherp zijn gesteld. In plaats daarvan ontstaat een oneindige circulatie, waarin afval synoniem is voor voedsel en het leven verwant aan de dood.
66
67
stichting AVL-Mundo Bestuur Joep van Lieshout Harm Verhagen Amine van Lieshout vacant vacant
Raad van Advies Sjarel Ex, Directeur Museum Boijmans van Beuningen Annabelle Birnie, directeur ING sponsoring, Kunstmanagement & Evenementen Erik Schilp, Directeur Nationaal Historisch Museum vacant vacant
AVL - Mundo Keileweg 18 3029 BS Rotterdam tel: 010-2440971 fax:010-2440972 www.avl-mundo.nl 68
Colofon Met dank aan: Museum Boijmans van Beuningen Saskia van Kampen Ine Poppe
Fotografie blz. 39
cascade :
Jannes Linders
blz. 40/41
Huize Organus
: Erik & Petra Hesmerg
blz. 42/43
Wellness Skull:
Rolant Dafis
blz. 59 : Studio Hans Wilschut overige : Atelier Van Lieshout
© Atelier Van Lieshout
MMXI
Atelier Van Lieshout Keileweg 18 3029 BS Rotterdam tel: 010-2440971 fax:010-2440972 www.atelier vanlieshout.com 69
70
