PLAATS
VAN HERINNERING
foto: a. pinxten
Park 1813 in 2013: Tweehonderd jaar Koninkrijk Park 1813 op de Lemelerberg gerenoveerd Centraal in het natuurgebied Lemelerberg ligt Park 1813. Dit bijzondere park is in 1913 aangelegd ter ere van het honderdjarig bestaan van het Koninkrijk der Nederlanden. In 2013 bestaat het Koninkrijk 200 jaar en viert het park zijn eerste eeuwfeest. Dit heuglijke feit valt samen met het 80-jarig jubileum van Landschap Overijssel. Genoeg redenen voor een opknapbeurt!
Park 1813 op de Lemelerberg (topografische kaart 2010)
Historie
Renovatie
Belangrijk om te noemen in relatie tot
een alternatief te bieden voor het troos-
Behalve door de leeuw wordt het park
De renovatie van Park 1813 is te verdelen
Park 1813 is de Oranjebond van Orde.
teloze bestaan in de stad. In Overijssel
tegenwoordig nog gekenmerkt door de
in een drietal ingrepen: (1) verbinden
Deze in 1893 in Utrecht opgerichte orga-
verwierf de bond, met financiële onder-
combinatie van rechte en slingerende
van heidegebieden, (2) opknapbeurt
nisatie had armoedebestrijding als doel.
steuning van de Kwartguldenvereniging
paden, de rechte en gebogen lanen, het
lanen, (3) impuls sterrenbos en gedach-
Zij kocht woeste gronden in Drenthe,
(een steunorganisatie van vrouwen voor
sterrenbos en de met houten hekken be-
tenishoek.
Overijssel, Gelderland en Noord-Brabant
de Oranjebond van Orde) gronden op de
grensde panoramapunten. Hoewel deze
om daar verpauperde arbeiders uit de
Lemelerberg. Rond 1900 was de Lemeler-
combinatie van klassieke en romantische
Verbinden van heidegebieden
Bij het verbinden van de heidegebieden
steden te laten werken. Een belangrijk
berg nog een groot, uitgestrekt heidege-
parkelementen zeer typerend is, is maar
In de afgelopen eeuw zijn grote delen van
houden we volop rekening met de
streven was hierbij om de sociaaldemo-
bied. Met de activiteiten van de Oranje-
weinig over het oorspronkelijke ontwerp
Park 1813 bebost. Maar naast gezonde en
cultuurhistorie: we handhaven oude
cratie de wind uit de zeilen te nemen en
bond van Orde kwam daar verandering
bekend. De archieven bevatten hier geen
afwisselende bossen, streeft Landschap
lanen en padenstructuren en herstellen
gegevens over.
Overijssel op de Lemelerberg ook naar
verschillende zichtlijnen. Want deze on-
in en ontstond Park 1813.
Oude wandelkaart
Reeds in 2013 gekapt bos (paars) en nog te verwachten boskap (oranje) ten behoeve van de heidekoppeling. Door de boskap komen verloren geraakte zichtlijnen (pijlen) ook weer vrij.
Mogelijk is het ontwerp vervaardigd
een vitaal heidelandschap, waar krach-
derdelen zijn essentieel voor de kenmer-
Een van de kenmerkende
door Petrus Hermannus (Pieter) Wattez.
tige populaties voorkomen van planten
kende ruimtelijke opzet van Park 1813.
elementen in het park is de
Deze bekende landschapsarchitect was
en dieren die daarin thuishoren. Zoals
Een gevolg van de heidekoppeling is
stenen leeuw. De oorspron-
toen zeer actief in Overijssel en maakte
bijvoorbeeld de jeneverbes en de zandha-
dat panoramapunten weer met elkaar in
kelijk liggende leeuw was de
rond 1930 voor de familie Ledeboer een
gedis. Om dat te bereiken is het nodig om
verband staan. En er ontstaan opnieuw
symbolische ‘waakhond’ van
ontwerp voor het landschap rondom het
grote aaneengesloten stukken heide te
vergezichten naar de wijde omgeving. In
de Oranjebond van Orde. De
nieuw te bouwen landhuis op de zuid
realiseren. Omdat sommige bospercelen
het westen kun je kijken tot aan Zwolle
liggende leeuw is als gevolg
helling van de Lemelerberg. Hiervan is de
zorgen voor geïsoleerde heidegebiedjes,
en in het oosten zie je Duitsland. Dat is
van verwering en vernieling
aanleg echter nooit volgens plan voltooid.
kappen we een deel van het bos. Het
werkelijk uniek!
in 1934 vervangen door een
Of hij ook verantwoordelijk is voor het
resultaat: een aaneengesloten gebied
zittende leeuw op een zuil.
ontwerp van Park 1813 is niet duidelijk.
waar de heide weer de ruimte krijgt.
van Park 1813
De Lemelerberg omstreeks 1900. bron: provincie overijssel
foto: r.ploeg
De oorspronkelijke leeuw.
foto: oud ommen
De huidige leeuw.
foto: panoramio
Zandhagedis
foto: e. borkent
foto: r.ploeg
Plankaart - renovatie Park 1813 Om Park 1813 bij haar honderdjarig jubileum een impuls te geven op weg naar de volgende honderd jaar zal Landschap Overijssel een flink aantal onderdelen aanpassen. Onderstaande plankaart geeft het totaaloverzicht voor de aanpak van Park 1813.
Bos Heide Panoramapunt + zichtlijnen Restaurant Leeuw Gedachtenishoek Speelnatuur Bron Dikke steen Rolstoelpad Parkeerplaats Parkeerplaats minder validen (Laan)boom Wandelroutes
bestaande rolstoelpad richting de gedachtenishoek loopt (nummer 7 in onderstaand overzicht) de Tromp-Zijlingalaan te noemen.
een aantal kaarsrechte lanen. Samen met het sterrenbos, met zijn haakse en diagonale lijnen, vormen zij een klassiek,
1
rechtlijnig onderdeel van het park. Twee van deze rechte lanen zijn georiënteerd
6
op het monument van de leeuw. Één daar-
5
van (de Tromp-Zeilingalaan) vormt een
2 3
7
verbinding tussen de leeuw en een ander
4
monument: de Gedachtenishoek. Het overige deel van Park 1813 is niet zo
1
➌
1
- F.B.’s Jacob (1850-1935) burgemeester van Rotterdam
F.B.’s Jacobweg - F.B.’s Jacob (1850-1935) burgemeester van Rotterdam
vormen en bochtige paden.
Het westelijke deel van Park 1813 wordt
De lanen hebben in de loop van de jaren
gevormd door het sterrenbos. Vroeger
aan kwaliteit ingeboet. Dat komt door
werden deze bossen soms speciaal aan-
sterfte van de originele aanplant en
gelegd voor de jacht. Vanuit het midden
doordat er spontaan bomen in de laan
van het bos had men door de verschil-
zijn gaan groeien die daar eigenlijk niet
lende lanen goed overzicht en kon men
thuishoren. Deze lanen zijn door Land-
vanaf één locatie het opgejaagde wild
schap Overijssel weer opgeknapt. Door
observeren en op de korrel nemen. In
deze ingreep lopen er weer strakke en
- F.B. Löhnis (1851-1927) directeur der Maatschappij van
Park 1813 is het sterrenbos echter van-
Wanneer je vanaf het restaurant komt,
wege de aantrekkelijke vorm aangelegd,
beleving. Het terrein binnen het vier-
wordt je naar de Gedachtenishoek geleid
dus niet voor de jacht.
kant stond de laatste decennia vol met
door de geheel vernieuwde Tromp-
In het begin van de twintigste eeuw
naaldbos, geplant voor de houtproductie.
Zeilingalaan: een prachtige, strakke
kon men in Park 1813 voor tien gulden
Om ruimte te maken voor een nieuwe
beukenlaan. En omdat wij het belangrijk
een boom planten en die “noemen naar
invulling is dit bos inmiddels gekapt. Het
vinden dat de Gedachtenishoek voor
een geschiedkundig persoon, naar een
resultaat is een indrukwekkende lege
iedereen toegankelijk is, komen er aan de
Een aantal lanen en paden dragen de
gestorven familielid of naar zichzelven”.
ruimte, te midden van het donkere bos.
Ommerweg enkele parkeerplaatsen voor
naam van prominente personen uit de tijd
Nu, aan het begin van de 21e eeuw, willen
Midden in de ruimte staat nog een aantal
minder validen en wordt er vanaf hier een
van aanleg van het park. In het park kun
wij het opnieuw mogelijk maken om te
van de oorspronkelijke bomen. Het zijn
rolstoelpad aangelegd. In de Gedachte-
je deze namen lezen op de vernieuwde
gedenken door een boom te planten. De
bijzondere soorten, die hier 100 jaar ge
nishoek biedt het pad een mooie wande-
naambordjes. In 2011 heeft de familie
Gedachtenishoek, in het hart van het ster-
leden in groepen van drie zijn aangeplant.
ling voor iedereen. Dit unieke stukje
Tromp-Zeilinga een legaat nagelaten
renbos, is daarvoor een prachtige plek.
Zij bewaken nu de lege ruimte die wij
Park 1813 is een plek voor bezinning,
aan Landschap Overijssel en daarmee
De vernieuwde Gedachtenishoek wordt
de komende jaren weer geleidelijk gaan
gedachtenis en reflectie. Hier ben je echt
bijgedragen aan de renovatie van Park
begrensd door het binnenste lanen-
vullen met nieuwe gedachtenis-bomen.
even weg van alle dagelijkse hectiek.
hiermee de hernieuwde Gedachte-
nishoek, het centrum van het sterrenbos, Mej. v.d. - Mej.Siccama B.L.W.van derde Hucht (1831-1927) presidente van de Kwartguldenvereniging Jhr. Hora Siccama5hoogte Huchtlaan - Jhr. J. Hora van Harkstede (1853-1928) een passende entree. 6 Dr. W.C. Baron van Vredenburglaan - wie Dr. W.C. Baron van Vredenburg was,weer is ons onbekend oprichter van de Oranjebond van Orde 7 Tromp-Zijlingalaan - familie Tromp-Zijlinga droeg in 2011 middels een legaat bij aan de opknapbeurt
➎ Mej. v.d. Huchtlaan
- Mej. B.L.W.van der Hucht (1831-1927) presidente van voor Park 1813.
de Kwartguldenvereniging
➏ Mr. Dr. W.C.A. Baron van
Vredenburchlaan
- Mr. Dr. W.C.A. Baron van Vredenburchlaan (1866-1948) lid Algemene Rekenkamer en voorzitter Nederlandse Adelsvereeniging
➐ Tromp-Zeilingalaan
- familie Tromp-Zeilinga droeg in 2011 middels een legaat bij aan de opknapbeurt voor Park 1813.
Plankaart Gedachtenishoek
kleuren voor een prachtige seizoens-
2 F.B. Löhnislaan - F.B. Löhnis (1851-1927) directeur der Maatschappij van Weldadigheid verzorgde lanen naar de leeuw, vanouds 3 A.W.J.J. BaronWeldadigheid van Nagell-laan - A.W.J.J. Baron van Nagell (1851-1936) burgemeester van Barneveld het middelpunt van het park. Ook krijgt A.W.J.J. Baron van4Nagell-laan - A.W.J.J. Baron vanJ.Nagell (1851-1936) Jhr. Hora Siccama hoogte - Jhr. Hora Siccama van deburgemeester Harkstede (1853-1928) oprichter van de
van BarneveldOranjebond van Orde
➍
schappelijk. Dat zie je aan de ronde
Impuls sterrenbos en Gedachtenishoek
formeel aangelegd, maar meer land-
Lanen, met in roze de herstelde lanen. Bruine lijnen zijn lanen en paden die een naam dragen. Lanen, met in roze de herstelde lanen. Bruine lijnen zijn lanen en paden die een naam dragen.
➊ F.B.’s Jacobweg ➋ F.B. Löhnislaan
Streefbeeld
1813. We hebben daarom besloten om
carré van het sterrenbos. De rand van dit
Ommerweg) en paden begeleid door
de laan die van het bestaande rolstoel-
vierkant bestaat volledig uit Amerikaanse
Ook de toegangen tot de Gedachte-
Kenmerkend voor Park 1813 zijn de vele
lanen of bomenrijen. Ook de Kerkweg
pad richting de gedachtenishoek loopt
eik. Deze soort zorgt met haar uitbundige
nishoek zijn aantrekkelijker gemaakt.
prachtige lanen. Aan de randen van het
wordt voor een belangrijk deel begeleid
(nummer 7 in overzicht op deze pagina)
park wordt een aantal wegen (zoals de
met een laan. Midden door het park loopt
de Tromp-Zeilingalaan te noemen.
Opknapbeurt lanen
Oorspronkelijke bomen in het hart van de Gedachtenishoek. In de toekomst groeit hier een bos vol gedachtenis-bomen
foto’s: p.hermens
Voor meer informatie Heeft u nog vragen over dit project? Neem dan contact op met Hans Dijkstra, terreinbeheerder Landschap Overijssel,
[email protected].
Landschap Overijssel, Poppenallee 39, 7722 KW Dalfsen, Telefoon: 0529-401731, Fax: 0529-401252, E-mail:
[email protected], www.landschapoverijssel.nl
foto: a. pinxten
