U ITGAVE
PICASSO
N R.9 mei
MAGAZINE
2007
B E W E G E N , R E VA L I D AT I E E N R E A C T I VAT I E
B EWE G E N I N B EWE G I N G
I N H O U D S O P G AV E
Bewegen is goed voor COPD-patiënten. Daar is iedereen het inmiddels wel over eens. Maar zo heel lang weten we dat nog niet. En welke vorm van bewegen is eigenlijk het beste? Fysiotherapeut Alex van ’t Hul geeft uitleg. In 1997 verscheen er een artikel in The Lancet over COPD en
dan ook beweegprogramma’s voor COPD-patiënten, ook in
bewegen. In deze zogeheten meta-analyse werd alle beschik-
Nederland. De resultaten werden gepubliceerd en dat was in
bare literatuur over dit onderwerp onder de loep genomen en
1997 voldoende om de positieve effecten van bewegen op
beoordeeld. De conclusie was meer dan duidelijk: bewegings-
COPD-patiënten onomstotelijk aan te tonen.”
PA G . 1
Bewegen in beweging Strikt trainingsprogramma op maat werkt Voorwoord
programma’s leiden bij COPD-patiënten tot een grotere inspanningscapaciteit én tot een verbetering van de kwaliteit
Conditietraining of fitness
PA G . 2
Bewegen in beweging (vervolg)
van leven. “Dat artikel was een keerpunt, maar eigenlijk wisten
De beweegprogramma’s zijn in die ruim 20 jaar niet hetzelfde
PA G . 3
PICASSO en bewegen
we het eind jaren tachtig al”, blikt Alex van ’t Hul terug. Na zo’n
gebleven. “In het begin was het vooral conditietraining”, stelt
20 jaar gewerkt te hebben als fysiotherapeut promoveerde
Alex van ’t Hul. “De hometrainer, de loopband, dat soort
hij in 2004 op bewegen en COPD. Sindsdien werkt hij als
oefeningen. Gaandeweg werd duidelijk dat zeker ernstigere
programmamanager bij het Revalidatiecentrum Breda en is hij
COPD-patiënten bij dit soort oefeningen te snel kortademig
daar verantwoordelijk voor de kwaliteit van de longrevalidatie.
werden en dus onvoldoende spierfunctie konden opbouwen.
“Al lang voor het einde van de jaren tachtig werd geconsta-
Deze patiënten werd steeds vaker krachttraining gegeven.
teerd dat veel COPD-patiënten in een vicieuze cirkel terecht-
Fitness dus eigenlijk, trekken en duwen aan apparaten. Vooral
komen. Ze worden kortademig bij inspanning, gaan daarom
oefeningen voor de benen bleken een positief effect te heb-
inspanning vermijden, waardoor hun spierfunctie achteruit gaat,
ben, al weten we nog steeds niet zo goed waarom. Drie jaar
hetgeen ertoe leidt dat ze nog sneller kortademig worden.
geleden ben ik overigens gepromoveerd op nog een andere
Een logische reactie bij zorgverleners is dan om te kijken of
manier om het effect van de training te vergroten: algemene
meer beweging leidt tot minder kortademigheid. Sinds begin
conditietraining op de hometrainer waarbij de patiënt extra lucht-
jaren tachtig, misschien zelfs nog wel eerder, ontstonden er
druk krijgt via een beademingsapparaat. VE RVOLG OP PAG. 2
Column Joyce Martinus PA G . 4
Strikt trainingsprogramma op maat werkt (vervolg)
PA G . 5
Spierfunctieverlies belangrijker dan longfunctiewaarde
PA G . 6
27 jaar COPD en bewegen Bewijs voor bewegen
PA G . 7
Bewijs voor bewegen (vervolg) Zorgverzekeraars in beweging
PA G . 8
Klein begonnen, groot aan het worden
PA G . 9
Kernteamlid Walter van Litsenburg: ‘Kijken naar de totale mens’
P A G . 10
Bijeenkomsten over de implementatie van een Keten DBC Abonnementsbon / Colofon
VO O R WO O R D Bewegen, revalidatie en reactivatie STR I KT TRAI N I N G S PR OG RAM MA OP MAAT WE R KT
Voor u ligt al weer het 9e PICASSO Magazine. Dit keer veel informatie over bewegen, revalida-
Meer dan 200 COPD-patiënten hebben de afgelopen twee jaar deelgenomen aan het multidisciplinaire Kroonluchter-
tie en reactivatie van COPD-patiënten. Aan de
project van gezondheidscentrum De Zuiderkroon in Rotterdam-Zuid. Wat is er bereikt?
hand van feiten, cijfers en ervaringen vanuit o.a. Kernproject Veldhoven, het revalidatiecentrum
In het kader van zijn promotie-onderzoek behandelde huisarts Niels Chavannes enkele jaren geleden 75 COPD-patiënten in het
in Breda, gezondheidscentra De Wijk en
Limburgse Bocholtz met ‘optimal care’*. In het buurdorp Simpelveld kregen 75 vergelijkbare COPD-patiënten ‘usual care’. Conclusie
De Zuiderkroon willen wij u meenemen in het
van het onderzoek: een multidisciplinaire aanpak van COPD-patiënten, met daarbij een belangrijke rol voor fysiotherapie (de
resultaat van deze inspanningen. De visie
‘optimal care’) verbetert de gezondheid van COPD-patiënten en vergroot hun kwaliteit van leven. “Toen Niels huisarts werd in
van de KNGF mag uiteraard niet ontbreken.
gezondheidscentrum De Zuiderkroon heeft hij hier, in nauwe samenwerking met de andere zorgverleners uiteraard, die multi-
Ondanks het feit dat er wordt gediscusieerd
disciplinaire zorg uit Bocholtz opgezet”, kijkt de Rotterdamse fysiotherapeut Joan van Adrichem terug.
over de verschillende definities van bewegen, revalidatie en reactivatie is het goed om te
Kroonluchter
zien dat er in de praktijk veel gebeurt.
Aan het Kroonluchter-project (motto: ‘U meer lucht is de kroon op ons werk’) werken een groot aantal zorgverleners mee: de huis-
Vanuit PICASSO voor COPD erkennen we
artsen en praktijkondersteuners van het gezondheidscentrum, twee longverpleegkundigen, twee gespecialiseerde fysiotherapeuten,
de noodzaak van bewegen als onderdeel van
een diëtist, de apotheek (voor herhaalde inhalatie-instructies) en een sociaal-psychiatrisch verpleegkundige. V E R VO LG O P PAG . 4
een multidisciplinaire aanpak. We vinden het stimulerend om te zien dat daar steeds meer
* Onder optimal care wordt een vorm van patiëntenzorg vanuit een integrale kwaliteitszorg benadering verstaan.
gestructureerde aandacht voor is. Belangrijkste
Onder usual care wordt uitgegaan van de standaard zorg zoals deze in de dagelijkse praktijk geleverd wordt.
conclusie van dit nummer van PICASSO Magazine is dan ook dat COPD in beweging is!
Initiatief van:
P I CA S S O E N B E W E G E N
V E R VO LG A R T I K E L PAG . 1
B EWEG E N I N B EWEG I NG Bij sommige patiënten werkte dit heel goed, bij anderen geeft fitness betere resultaten.” De afgelopen 20 jaar werden de beweegprogramma’s steeds meer afgestemd
D R I E TE R M E N: B EWE G E N, R EACTIVATI E E N R EVALI DATI E
Wat is de rol van fysiotherapeuten bij COPD-
ging bij de andere zorgverleners die deelnemen aan
ketenzorgprojecten? Wat doet PICASSO zelf
ketenzorgprojecten. “Zo werkt dat nu eenmaal”, stelt
aan het onderwerp bewegen? PICASSO
Therese Noorlander. “Iedereen zit in een projectteam
tijd in moet steken, ook vooraf, met een individueel assessment. Hij moet inhoudelijk
In Nederland worden drie termen gebruikt, die min of meer dezelfde lading
programmamanager Therese Noorlander blikt
vanuit zijn eigen achtergrond en richt zich vaak op het
ook meer kunnen en weten. Het KNGF heeft daar begin jaren negentig heel goed
dekken: bewegen, reactivatie en revalidatie. In de rest van de wereld wordt
terug. “Beweging is dermate belangrijk voor alle
goed voor het voetlicht brengen van zijn eigen vak-
op ingespeeld door het opzetten van een cursus waarmee fysiotherapeuten een
gesproken over ‘pulmonary rehabilitation’. “De verschillende Nederlandse
categorieën COPD-patiënten dat een actieve
gebied. Dat is heel begrijpelijk, maar het bijzondere en
COPD-aantekening konden halen.”
termen zijn niet eenduidig gedefinieerd”, legt fysiotherapeut Alex van ’t Hul
inbreng van fysiotherapeuten bij verbeterprojecten
complexe bij COPD is dat er ontzettend veel aspecten
Veel van de fysiotherapeuten die zich bezighouden met reactivering van COPD-
uit. “Er is een groot grijs gebied. De term ‘bewegen’ wordt vooral gebruikt
in principe altijd een toegevoegde waarde heeft.”
te managen zijn. In een projectteam kan een onder-
patiënten werken in de eerste lijn. Alex van ’t Hul: “Dat is tamelijk uniek in de
in de eerste lijn. Reactivatie wordt meer gezien als een zeer serieus beweeg-
wereld, maar volgens onderzoek ook heel effectief.”
programma in de eerste lijn of een licht programma in de tweede lijn.
Ruim vijf jaar geleden, toen het disease management
raken als er geen fysiotherapeut bij de vergadering zit
Revalidatie tenslotte staat voor een zwaar programma in de tweede lijn,
programma PICASSO voor COPD van start ging, was
die daar constant aandacht voor vraagt. Inmiddels is
dan wel de derde lijn (het revalidatiecentrum).”
op de individuele patiënt. “Dat betekent dat de begeleidende fysiotherapeut er meer
werp als beweging wat makkelijker ondergesneeuwd
de organisatorische inbreng van fysiotherapeuten bij
ons wel duidelijk dat beweging dermate belangrijk is
Als ook eerstelijns fysiotherapeuten COPD-patiënten begeleiden, komt de vraag
COPD-ketenzorgprojecten over het algemeen niet al te
voor alle categorieën COPD-patiënten dat een actieve
welke patiënten je waar behandelt meer naar voren dan wanneer je COPD-patiënten
groot. “Fysiotherapeut Mirjam Verhoef uit Utrecht is
inbreng van fysiotherapeuten bij verbeterprojecten in
alleen in ziekenhuizen en revalidatiecentra behandelt, zoals in het buitenland. “De
natuurlijk al jaren actief, maar dat was één van de uitzon-
principe altijd een toegevoegde waarde heeft. Mede
meer op zich laten wachten. “Huisarts en onderzoeker
Eerste lijn
Therese Noorlander, programmamanager PICASSO voor COPD
CBO richtlijn ketenzorg COPD laat zich hier echter niet over uit. We weten ook niet
Multidisciplinaire richtlijn
deringen”, blikt programmamanager Therese Noorlander
om die reden hebben we in het PICASSO Kernteam
Niels Chavannes heeft bij het PICASSO Kernproject
of er in de praktijk in Nederland slecht doorverwezen wordt. Er is nooit echt onder-
Beweging moet, maar alleen bewegen is niet genoeg. “COPD-patiënten moet je
terug. “Inmiddels spelen fysiotherapeuten een belang-
een fysiotherapeut opgenomen.”
in Simpelveld/Bocholtz twee vergelijkbare groepen
zocht of veel COPD-patiënten ‘te laag’ worden doorverwezen, waardoor ze te weinig
multidisciplinair benaderen”, vat Alex van ’t Hul samen. “De harde kern is medicatie,
rijke organisatorische rol. Zo leidt Carel van Wetering
begeleiding kúnnen krijgen en waardoor het profijt van de interventie niet maximaal
patiënteducatie, stoppen met roken én bewegen. Alleen al om dat goed te kunnen
bijvoorbeeld het INTERCOM-project in Veldhoven
Zorgverzekeraars
verschil dat één van de groepen actief bewegings-
kan zijn. Of andersom, of er veel patiënten zijn die veel meer (dure) begeleiding krijgen
organiseren, moeten huisartsen, longartsen, longverpleegkundigen en fysiotherapeu-
(zie pag. 5). Ook bij de PICASSO-projecten in Ede,
Ondanks de toegenomen aandacht voor bewegen bij
programma’s kreeg aangeboden. Daar zijn interessante
dan nodig. Het is mijns inziens dan ook zeer nuttig als op landelijk niveau eens goed
ten nauw samenwerken. Al naargelang de situatie van de patiënt spelen daarnaast
Heerhugowaard, Nijmegen en zeker niet in de laatste
COPD-patiënten ‘in het veld’, blijven veel zorgverzeke-
gegevens uitgekomen, die dit jaar bekend worden
wordt nagedacht over de cut off points: bij welke inspanningscapaciteit en bij welke
diëtisten, maatschappelijk werkers en psychologen een rol. De twee jaar geleden
plaats Breda (Alex van ’t Hul) is de organisatorische
raars huiverig om daarin actief te investeren, zeker als
gemaakt. Bij de INTERCOM-trial in Veldhoven wordt
ziekte-specifieke kwaliteit van leven-scores zou een patiënt doorverwezen moeten
verschenen CBO richtlijn ketenzorg COPD is daarbij bijzonder handig. Het geeft
inbreng van fysiotherapeuten groot. De laatste jaren
het gaat om de lichtere vormen van COPD (GOLD I
gekeken naar de kosteneffectiviteit van een interdisci-
worden naar de eerste, tweede of derde lijn. Het moet een gemakkelijk te hanteren
in meer dan 250 pagina’s precies aan waar de behandeling van COPD-patiënten
zie je trouwens ook inhoudelijk bij fysiotherapeuten
en II). “Bewegen is altijd onderdeel van een set inter-
plinair en transmuraal COPD-programma (met veel
instrument zijn, een simpele vragenlijst die een zorgverlener in tien minuten kan
inhoudelijk uit zou moeten bestaan. Heel nuttig en bruikbaar. Het NHG, dat eraan
steeds meer aandacht voor COPD. Het leeft echt in
venties”, legt Therese Noorlander uit. “Het is daarom
aandacht voor fysiotherapie). In het Revalidatiecentrum
doorlopen. Bij dit proces moeten, naast de betrokken zorgverleners, uiteraard ook
heeft meegewerkt, is nu ook haar eigen richtlijn astma en COPD aan het updaten.
de beroepsgroep. De COPD-opleiding van het
moeilijk om te meten wat precies het effect van de
Breda en verschillende gezondheidscentra in Nederland
de zorgverzekeraars worden betrokken. Ik ben overigens met PICASSO in overleg
Voor wat betreft het hoofdstuk over bewegen en longrevalidatie was dat ook wel
Paramedisch Instituut zit bijvoorbeeld overvol. Dat zegt
bewegingscomponent is. Je moet dat echter ook niet
lopen ook projecten die over dit onderwerp meer uit-
om dit concreet vorm te geven.”
hoog tijd. De oude richtlijn ging er vanuit dat COPD louter een longfunctiestoornis
wel wat. Steeds meer eerstelijns fysiotherapeuten
teveel willen isoleren, want een betere gezondheid en
sluitsel gaan geven. Ook hiervan worden binnenkort
was. Bewegen heeft geen effect op de longfunctie, dus daar werd weinig aandacht
vragen ook ondersteuning bij PICASSO Support.”
een verhoogde kwaliteit van leven bij COPD-patiënten
de resultaten verwacht. Ik denk dat over één of twee
kunnen alleen maar het gevolg zijn van een combinatie
jaar geen zorgverzekeraar meer om het wetenschappe-
COPD-patiënten dezelfde zorg gegeven met als
De gemiddelde fysiotherapeut was 15 jaar geleden al tevreden als een patiënt deel-
aan besteed. Als je COPD echter ziet als een systeemziekte, zoals heden ten dage
nam aan een beweegprogramma. “Nu wordt er, onder andere via voorlichting, naar
gebruikelijk is, dan heeft het opbouwen van spiercapaciteit wel zin, omdat het sterk
Ondergesneeuwd
afgestemde interventies.”
lijke bewijs heen kan dat bewegen voor álle COPD-
gestreefd dat de patiënt bewegen een plek geeft in zijn dagelijks leven. Op die
bijdraagt aan een verbetering van de kwaliteit van leven. De nieuwe richtlijn, die nu
Een grotere organisatorische rol van fysiotherapeuten
Meer wetenschappelijk bewijs over het effect van
patiënten een flinke gezondheidswinst – en dus
manier kan een patiënt bijdragen aan zelfmanagement: het blijvend voor zichzelf
in concept af is, gaat daar ook van uit. Overigens, veel huisartsen hebben de afge-
leidt bijna automatisch tot meer aandacht voor bewe-
bewegen zal volgens Therese Noorlander niet lang
besparingen – oplevert.”
kunnen zorgen. Daar hoort ook, al dan niet begeleid, sporten bij. Maar ook de
lopen jaren niet gewacht op de nieuwe NHG-richtlijn, maar zijn al samenwerkings-
boodschappen op de fiets doen. Jeu de boulen met de partner. Het darten weer
verbanden aangegaan met fysiotherapeuten en andere zorgverleners. Zelf ben ik
oppakken. Voor sommigen is het heen en weer lopen tussen de streep en het
daarnaast nog betrokken bij een regionaal ketenzorg project om de afstemming
dartbord al voldoende. Bovendien is zo’n activiteit een prima manier om sociaal
tussen de eerste, tweede en derde lijn te verbeteren (het PICASSO Supportproject
isolement tegen te gaan. Als er in de dartclub niet gerookt wordt natuurlijk.”
in Breda). En dat is zeker niet het enige initiatief in Nederland op dit vlak.”
Elektronisch dossier
De visie van een ervaringsdeskundige Bij Joyce Martinus (61) is in 1998 COPD
Meer weten?
geconstateerd. Op de GOLD-schaal op de grens II/III. Haar situatie is stabiel en ze
Meer weten over COPD en bewegen? In de uitgebreide richtlijn ketenzorg
gebruikt een minimum aan medicijnen.
COPD, opgesteld door het Kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg CBO,
Ze sport twee tot drie maal per week in
wordt ruim aandacht besteed aan alles wat met beweging te maken heeft. De
een particulier sportcentrum. Ze gebruikt
richtlijn is gratis te downloaden op www.cbo.nl. Op de site is ook een punts-
’s nachts en bij de cardiotraining zuurstof.
gewijze samenvatting van twee A4-tjes te vinden. Fijnproevers kunnen het boek ‘Revalidatie bij chronisch obstructieve longziekten’ lezen van professor Rik Gosselink en professor Marc Decramer (2001). Dit is het handboek bij de cursus COPD voor fysiotherapeuten van het Nederlands Paramedisch Instituut.
2
Met belangstelling heb ik het vorige nummer van PICASSO Magazine (thema: ICT in de zorg) gelezen. Persoonlijk ben ik al jaren voorstandster van een elektronisch patiëntendossier en niet uitsluitend voor COPD. Met medewerking van alle partijen, moet dit toch mogelijk zijn? Het lijkt mij veel voordelen bieden. Allereerst kan daar de totale medische geschiedenis van één persoon in staan. In theorie vanaf de geboorte, waarin alle (para)medische gegevens van een persoon staan. Bij elk bezoek aan een arts of verpleegkundige, fysiotherapeut of andere (para) medicus wordt dat dossier bijgewerkt, zodat iedereen die toegang heeft tot het systeem altijd beschikt over een volledige medische geschiedenis. Ik stel me dat als volgt voor. De geautoriseerde behandelaar heeft een eigen inlogcode met wachtwoord. Ook de patiënt heeft een toegangscode. Net zoals je een pinpascode hebt, die desgewenst door de patiënt ook gewijzigd kan worden. De patiënt geeft zijn of haar “medische pinpascode” aan de behandelaar en met de twee codes samen kan de behandelaar aanvullingen maken in de persoonlijke medische site van de patiënt. Hij of zij kan er niet in wijzigen, alleen toevoegen. De patiënt zelf zou ook toegang moeten kunnen krijgen tot zijn/ haar persoonlijke medische site, maar dan in een
“alleen lezen” formule. De beveiliging van de site zou net zo streng geregeld moeten zijn als de beveiliging van het elektronisch bankieren bij de bank. Het weerwoord dat het de privacy zou schaden en dat werkgevers of verzekeraars toegang tot de site zouden krijgen, is te verwaarlozen. Immers de medici bij een verzekeraar weten toch wel wat jij zo’n beetje mankeert. Ze kunnen dat toch afleiden uit de aard van de medicijnen die zij vergoeden? Als een verzekeraar regelmatig een medicijn tegen COPD moet vergoeden, dan is het welhaast duidelijk dat die persoon COPD heeft. En privacy? Ach, je gaat toch ook letterlijk met de billen bloot bij de dokter? Zo’n systeem moet dan wel landelijk ingevoerd worden, met optimale beveiliging, ook tegen hackers. We hebben de ellende met deelsystemen in de financiële wereld gehad en ook de politie, brandweer en andere hulpdiensten hebben ervaren dat deelsystemen op termijn niet werken. Laat de zorgsector daar lering uit trekken. Dus geen ziekenhuissysteem, naast het huisartsensysteem en dat van de apothekers. En, a.u.b. wel landelijk, zodat een arts buiten mijn woonplaats – indien nodig – ook toegang kan krijgen tot mijn gegevens. Vraag die blijft: wie wordt de systeembeheerder? Joyce Martinus
3
K E R N PR OJ E CT PI CAS S O V E R VO LG A R T I K E L PAG . 1
S P I E R F U N CT I E V E R L I E S B E L A N G R I J K E R DA N
S T R I K T T R A I N I N G S P R O G R A M M A O P M A AT W E R K T
LO N G F U N CT I E WA A R D E
De longreactivatie bij de fysiotherapeut speelt een belangrijke rol in het zorgplan dat
Zorgverzekeraar
de patiënt ertoe moet brengen zijn of haar leven meer in eigen hand te nemen. Voor
Het heeft volgens Joan van Adrichem weinig zin om eerst een half jaar te bewegen
elke patiënt wordt door de fysiotherapeut een streng trainingsprogramma op maat
en daarna, als het beweegprogramma stopt, niks meer te doen. Er is geen sport-
gemaakt. Dit bestaat uit zowel cardio- (conditie) als spierkrachtoefeningen (fitness).
centrum in de wijk. “Om die redenen vergoedt zorgverzekeraar Achmea sinds kort
De training duurt een half jaar. De eerste vier weken wordt er individueel gesport,
één keer per week begeleid sporten in het gezondheidscentrum voor alle GOLD II
daarna in groepen. Na drie maanden en na zes maanden is er een controlesessie bij
patiënten. Op dit moment hebben we vijf groepen van elk zo’n zes deelnemers.
de fysiotherapeut. Uiteraard is er daarnaast veel aandacht voor stoppen met roken.
Het is vooralsnog een pilot van een jaar. Wij houden dan ook allerlei gegevens bij.
enerzijds en inspanningscapaciteit, kwaliteit van leven
Wat bepaalt de inspanningscapaciteit van een COPD-patiënt?
Op die manier hopen we te kunnen bewijzen dat bewegen voorkómt dat GOLD II
en hospitalisatie anderzijds vonden wij in de groep
Persoonlijke streefdoelen
patiënten GOLD III patiënten worden. Vooralsnog zien we in ieder geval dat de
van 127 patiënten met matig COPD geen verband.
De patiënten werken in hun bewegingsprogramma met persoonlijke streefdoelen,
meeste patiënten minimaal op hetzelfde niveau blijven.” Ze denkt even na. “Het zou
Met andere woorden, moeten we wel zo afgaan op
die dicht bij hun dagelijkse leven staan. “Je moet dan denken aan dingen als het
natuurlijk mooi zijn als dit soort patiënten hun hele leven lang zouden kunnen blijven
de FEV1, zoals nog steeds veel gebeurt? Als het ant-
huis weer eens helemaal aan kant hebben, weer een keer gaan vissen met de oude
sporten in de wijk. Bij ons, of bij een op te richten sportschool, waar wij dan nauw
woord op deze vraag uiteindelijk door de verschillende
maten, of de trap op kunnen zonder in ademnood te komen”, legt Joan van
mee samenwerken. Maar dat hangt dus in belangrijke mate af van de afweging die
disciplines in de zorg met ‘nee’ wordt beantwoord,
Adrichem uit. “Door te sporten merken veel patiënten voor het eerst sinds lange
Achmea maakt eind dit jaar.” Een positieve beslissing hieromtrent zou uitbreiding
dan heeft dat uiteraard grote consequenties voor de
tijd dat er aan hun COPD iets te verbeteren valt. Dat gebeurt vaak al redelijk snel,
van de praktijk wel noodzakelijk maken. “Als we niet uitkijken, zijn we als fysio-
manier waarop COPD behandeld wordt. Het verbete-
na een maand of anderhalve maand. Het behalen van een persoonlijk streefdoel
therapeuten alleen nog maar bezig met COPD-patiënten.
ren van de spierfunctie door training en voeding krijgt dan bijvoorbeeld een veel belangrijkere rol.”
vergroot bovendien de motivatie om door te gaan. De trainingsprogramma’s leiden er ook toe dat patiënten beter merken welk effect de medicatie op hen heeft. Dit
Moskee
zorgt ervoor dat ze hun medicijnen trouwer innemen. Patiënten komen dan dus in
Het gezondheidscentrum gaat binnenkort via de moskee een screening doen naar
Meer aandacht
een positieve spiraal.”
allochtone COPD-patiënten. Volgens een recent rapport van onderzoeksinstituut
Op zich vindt Carel van Wetering het niet vreemd
Een belangrijke indicator die in het Kroonluchterproject gebruikt wordt om de verbe-
NIVEL komt COPD veel voor bij Turkse en Marokkaanse mannen tussen de 40 en
dat er in het denken over COPD nog steeds zoveel
terde conditie te meten, is de zes minuten looptest. “Een gemiddelde COPD-patiënt
65 jaar. Daarvan zijn er genoeg in deze wijk, maar bij ons zijn ze niet bekend. Als ze
nadruk op de longfunctie ligt. “COPD werd altijd
loopt in die tijd zo’n 300 meter. De variatie daarbij is overigens groot. Sommige
actief opgespoord gaan worden, zal het aantal Kroonluchter-deelnemers zeker niet
beschouwd als een longziekte en (long)artsen waren,
patiënten halen maar 100 meter, andere wel 540. Gemiddeld lopen patiënten na een
gaan afnemen.”
zeker een paar decennia geleden, gewend te denken
halfjaar sporten 84 meter verder dan voordien. Dat is best veel. De minimale klinische
in termen van longen. De afgelopen tien, vijftien jaar
verandering ligt op 54 meter. Daar gaan we dus met meer dan de helft overheen.”
heeft onderzoek echter aangetoond dat er bij COPD sprake is van een systemische ontstekingsreactie, die dus ook invloed heeft op de rest van het lichaam
Vlakbij en veilig De reacties van de patiënten die deelnemen aan het Kroonluchter-project zijn bijna allemaal zeer positief. “Slechts 7% van de deelnemers is, om verschillende redenen,
en daarbij de spiermassa en spierfunctie aantast. Op
HET KROONLUCHTER-PROJECT RICHT ZICH OP VERBETERDE UITKOMSTEN TEN AANZIEN VAN:
basis hiervan en op basis van de resultaten die we gevonden hebben, denk ik dat het meten van de spier-
tijdens de rit afgehaakt. Dat zegt wel iets. Het gezondheidscentrum is voor veel
massa en spierfunctie bij patiënten met matig COPD
deelnemers vlakbij. Dat is belangrijk voor COPD-patiënten. Ze voelen zich hier
klinisch relevante conditieverbetering
bovendien veilig: wij hebben verstand van longklachten én wij beschikken over de
verbeterde compliantie met medicatie
hoe hun resultaten verschillen.” Fysiotherapeut en
en een inspanningsbeperking net zo vanzelfsprekend
apparatuur om te meten of er iets fout is. De meeste patiënten zijn zestigplussers.
verhoging van intrinsieke motivatie
onderzoeker Carel van Wetering van het Máxima
moet worden als het meten van de longfunctie.
betere kwaliteit van leven
Medisch Centrum knikt instemmend. “Maar uit de
Spiermassa, spierfunctie en inspanningscapaciteit
beginmeting die we bij elke patiënt hebben gedaan,
kunnen door middel van eenvoudige testen zoals bio-
kwamen ook al interessante gegevens”, vult hij aan.
elektrische impedantie (weerstand tegen elektrische
We hebben zelfs een deelnemer van 96 jaar. Hij is, zeker gezien zijn leeftijd en zijn chronische ziekte, nog in tamelijk goede conditie. Dat wil hij graag zo houden en dus doet hij enthousiast mee met de gewichten. Ik gebruik zijn enthousiasme vaak
Kijk voor meer informatie op www.kroonluchter.org of op de Projectlandkaart
als voorbeeld bij patiënten die zichzelf te oud vinden om aan een bewegings-
op www.picassovoorcopd.nl.
geleiding van wisselstroom door het lichaam), de
programma deel te nemen.”
Carel van Wetering, fysiotherapeut en onderzoeker Máxima Medisch Centrum
Maureen Rutten-van Mölken, onderzoeker Erasmus Universiteit
Intake
handknijpkracht en de zes minuten looptest eenvoudig
Aan de trial in Veldhoven namen 200 patiënten uit de
worden gemeten. Het mooie is dat de spierfunctie – in
regio deel. De helft kreeg ‘usual care’. De deelnemers
tegenstelling tot de longfunctie – bij COPD-patiënten
aan het INTERCOM-programma kregen eerst vier
flink verbeterd kan worden. Hoe eerder de patiënt
maanden intensieve begeleiding en training door lokale
zich hiervan bewust wordt, hoe beter. Het is dus heel
fysiotherapeuten en diëtisten en daarna een follow-up
jammer als de spierfunctie pas gemeten wordt als
om ervoor te zorgen dat de gezondere levensstijl zou
een COPD-patiënt al ernstig beperkt is.
Decennialang hebben longartsen de longfunctie-
worden volgehouden. Daarnaast namen alle patiënten
waarde beschouwd als dé belangrijkste voorspel-
deel aan een educatief programma, waarin coping-
Het goede aan het INTERCOM-programma is dat de
ler voor inspanningscapaciteit en kwaliteit van
vaardigheden, het herkennen van verslechtering en
longarts bij de patiënten met mild COPD en een
leven bij COPD-patiënten. Moet deze aanname
zelfmanagementvaardigheden centraal stonden. Dit
inspanningsbeperking eenmalig alle relevante aspecten
volledig op de helling?
onderdeel van het INTERCOM-programma werd ver-
van de ziekte in kaart brengt en de patiënt dan direct
zorgd door de longverpleegkundige, die de rokende
terugverwijst naar de eerste lijn. In zijn woonplaats
Hoe effectief en kosteneffectief is longreactivatie in
COPD-patiënten tevens begeleidde bij het stoppen
krijgt deze patiënt dan bij de lokale fysiotherapeut en
een transmuraal programma tussen de eerste en twee-
met roken.
diëtist een prima programma. De longverpleegkundige in het ziekenhuis bewaakt dat het behandelprogramma
de lijn? Het Máxima Medisch Centrum (Eindhoven en
Boven Niels Chavannes, huisarts en onderzoeker Rechts het team van project Kroonluchter, v.l.n.r.: Petra van der Jagt, centrum manager; Chantal van Heeswijk, diëtiste; Hetty Rijpstra, manager apotheek; Miriam van der Zon, longverpleegkundige; Joan van Adrichem, fysiotherapeute; Magda Erkelens, fysiotherapeute. Ontbrekend op de foto: Beate Boeren, apotheker; Erik Zeven, longverpleegkundige
4
Veldhoven) heeft in samenwerking met het academisch
“Bij alle patiënten hebben we een uitgebreide intake
ook daadwerkelijk goed is afgestemd op de werkelijke
ziekenhuis Maastricht een transmuraal multidisciplinair
gedaan”, stelt Carel van Wetering. “Deelnemers aan
zorgvraag van de individuele patiënt. Zij houdt de regie
programma ontwikkeld met veel aandacht voor bewe-
de trial mochten maximaal een inspanningscapaciteit
strak in de hand. Zo ervaart de patiënt de samen-
gen en voeding. “Over de resultaten van die aanpak
hebben van 70%. Die hebben we dus gemeten, net
werking tussen eerste en tweede lijn als één logisch
valt pas eind dit jaar iets te zeggen, omdat de laatste
als het zorggebruik, de spierfunctie en de kwaliteit
geheel. Als straks ook nog eens uit de INTERCOM-
patiënten nog maar net het onderzoekstraject van
van leven. Daarnaast hebben we alle patiënten ook
trial mocht blijken dat dit programma leidt tot minder
twee jaar hebben afgerond”, stelt Maureen Rutten-
gevraagd of ze het afgelopen jaar opgenomen waren
zorggebruik, lagere kosten, meer zelfredzaamheid
van Mölken, onderzoeker aan het institute of Medical
geweest in het ziekenhuis. Uit de analyse van deze
en een betere kwaliteit van leven, dan kunnen zorg-
Technology Assessment (iMTA) van de Erasmus
data bij 127 patiënten met matig COPD bleek dat
verzekeraars er bijna niet meer onderuit om zulke
Universiteit Rotterdam. “Pas na afronding van alle
spierkracht en inspanningscapaciteit (verlies van spier-
programma’s te vergoeden.”
effect- en zorggebruikmetingen kunnen we als onder-
massa en spierfunctie dus) belangrijke voorspellers
zoekers gaan kijken welke patiënten in de INTERCOM-
waren voor hospitalisatie en ziekte-specifieke kwaliteit
Meer informatie over dit Kernproject vindt u op de
groep zaten, welke patiënten ‘usual care’ kregen en
van leven. Tussen de obstructiestoornis (de longfunctie)
Projectlandkaart op www.picassovoorcopd.nl.
5
27 J A A R C O P D E N B E W E G E N Al meer dan een kwart eeuw houdt longarts Albert Peters zich in het Gooi
het druk natuurlijk, maar wie niet? Inmiddels is de situatie een stuk beter en nemen
beginnende ketenzorgprojecten. Het KNGF heeft
bezig met revalidatie van COPD-patiënten. En dus met bewegen. “Ik was
praktijkondersteuners veel van de monitoring van COPD-patiënten over. Maar nog
vervolgens in reactie daarop een landelijk beweeg-
er vroeg bij, ja.”
steeds moet ik soms patiënten vasthouden, omdat ik weet dat ze niet goed gevolgd
programma ontwikkeld. Dit gebeurde in nauwe samen-
gaan worden als ik ze terugverwijs naar de huisarts. Natuurlijk zijn er ook positieve
werking met TNO en de Faculteit Bewegings- en
Eind 1979 werd Albert Peters longarts in wat nu Tergooiziekenhuizen heet (Blaricum
ontwikkelingen: het komende jaar wordt het MASCO-programma ingevoerd in drie
Revalidatiewetenschappen (afdeling Respiratoire reva-
en Hilversum). “Daarvoor was ik in opleiding in Nieuwegein. Ik had daar veel contact
grote huisartsenpraktijken in het Gooi (17 huisartsen en ruim 30.000 ingeschreven
lidatie) van de universiteit in Leuven, waar veel expertise
met een fysiotherapeut die zelf ook longpatiënt was. Dat was erg verhelderend.
inwoners).”
op het gebied van bewegen en COPD aanwezig is.
Longartsen hadden in die tijd weinig aandacht voor bewegen, dus tijdens mijn op-
Ook de samenwerking tussen het ziekenhuis en de thuiszorg verliep niet altijd even
Het KNGF-beweegprogramma is in feite de fysio-
leiding had ik er niet veel over geleerd. Direct na mijn aanstelling in het toenmalige
harmonieus. “In Maastricht worden verpleegkundigen van de thuiszorg gedetacheerd
therapie-invulling van de CBO richtlijn ketenzorg
Majella Ziekenhuis in Bussum ben ik met de fysiotherapeuten om tafel gaan zitten.
bij het ziekenhuis. Ideaal. Hier loopt het allemaal een stuk moeizamer. De opleiding
COPD. De vraag die erin beantwoord wordt is: wat
De belangrijkste vraag daarbij was: hoe kunnen we de patiënten achter de geraniums
voor de verpleegkundigen van het ziekenhuis en die van de thuiszorg zijn bijvoor-
moet een fysiotherapeut doen om bepaalde problemen
vandaan krijgen?”
beeld nog steeds gescheiden. Een gemiste kans. Inmiddels is er wel een over-
bij een bepaalde categorie COPD-patiënten op te los-
koepelende stuurgroep, waardoor de samenwerking soepeler verloopt.”
sen? Het gaat daarbij om reactivatie: de zorg voor patiënten bij wie de klachten nog niet zo erg zijn dat
Verantwoordelijkheid van de patiënt Het beweegprogramma was al snel succesvol en kreeg dan ook steeds meer
Jaren negentig
revalidatie noodzakelijk is. Voor de revalidatie van de
handen en voeten. “We hebben in 1986 een aparte stichting opgericht, zodat we
Terugblikkend op 27 jaar COPD en bewegen ziet longarts Albert Peters een belang-
zwaardere categorieën COPD-patiënten hebben we
het aangepaste bewegen buiten de muren van het ziekenhuis konden aanbieden.
rijke kentering halverwege de jaren negentig. “Tot die tijd werd ik door collega-
een aparte richtlijn. Die bestaat al langer, omdat fysio-
Van de gemeente Naarden kregen we daartoe een ruimte in een sportcentrum.
longartsen vaak scheef aangekeken: ‘Wat wíl je toch met die patiënten?’. Ik herinner
therapeuten daar van oudsher bij betrokken zijn. De
Financiering kwam van het Astma Fonds en van de deelnemers zelf, die de huur
mij ook nog dat we eind jaren tachtig een paar keer zijn meegeweest naar een
nazorg van patiënten die uit de revalidatie komen,
van het zaaltje betaalden. Vanaf het begin hebben we de verantwoordelijkheid van
wintersportvakantie, die speciaal was georganiseerd voor ons sportgroepje. ‘En hoe-
valt overigens weer wel onder de reactivatierichtlijn.”
de patiënten centraal gesteld. Dat is uiteindelijk ook één van de succesfactoren
veel kwamen er levend terug?’, vroegen de huisartsen cynisch. De laatste tien jaar is
geworden. De patiënt bepaalt samen met de arts wie uit de keten welke hulp gaat
de houding gelukkig een stuk positiever. Zelfs uit Amerika zijn artsen en verpleeg-
Onderzoek
verlenen. Op die manier vergroot je het zelfmanagement van patiënten en kun je ze
kundigen komen kijken hoe wij het hier aanpakken. In alle bescheidenheid, we
De meerwaarde van bewegen voor GOLD I en II
15 mei voorstellen indienen.” Philip van der Wees is
bevorderen van ketenzorg als primaire doelstelling
leren om de baas te zijn over hun beperking.”
hebben ook best wat kunnen bereiken. Een paar jaar geleden konden we dat goed
COPD-patiënten moet volgens Philip van der Wees
daarnaast bestuurslid van de Stichting Ketenkwaliteit
heeft. Bij andere chronische ziekten zijn er op dat vlak
In 1997 werd begonnen met het structureel beschrijven van het longrevalidatie-
inzichtelijk maken toen we meededen aan een CBO Doorbraakproject. Het aantal
nog overtuigend bewezen worden. “Aan de andere kant,
COPD, dat vorig jaar subsidie heeft verstrekt aan
al voorbeelden hoe je ketenzorg kunt organiseren. Zo werken in veel ziekenhuizen de verschillende
programma, compleet met intra- en extramurale behandelprotocollen. “We hebben
exacerbaties ging toen van 85 in de zes maanden vóór deelname aan het MASCO-
ál het onderzoek dat er op dat vlak inmiddels wel is,
de Universiteit Maastricht voor de ontwikkeling van
toen ook de naam MASCO (Meerwaarde niet-medicamenteuze behandeling van
programma naar 19 in het halfjaar daarna. Het aantal nog rokende deelnemers zakte
laat duidelijk zien dat beweging werkt om de klachten
een implementatietraject voor ketenzorg beweeg-
disciplines (artsen, verpleegkundigen, fysiotherapeuten
AStma en COpd-patiënten) bedacht. Vier jaar later was dit geëvolueerd tot een
van 19 naar 5. Door extra aandacht te besteden aan het realiseren van gedrags-
te verminderen en de kwaliteit van leven te verbeteren.
programma’s voor patiënten met mild tot matig
en anderen) rond CVA-patiënten in een stroke unit
volwaardig ketenzorg kwaliteitssysteem. Ons kwaliteitshandboek is vorig jaar intern
verandering bij de patiënten hebben we ook de doelstellingen 15% minder zieken-
Er is alleen nog niet zoveel onderzoek naar gedaan.
(GOLD I en II) COPD in de eerste lijn.
nauw samen om gezamenlijk een revalidatietraject
en extern geaudit door het NIAZ.”
huisopnames, 15% minder heropnames binnen drie maanden en een 10% stijging
De reden daarvoor is dat beweging bij de lichtere
op te stellen. Vaak wordt daar ook de eerste lijn al
van de ervaren kwaliteit van leven (boven de reeds bereikte toename van kwaliteit
categorieën COPD-patiënten pas sinds een jaar of
Life style
meteen bij betrokken. In feite is dat een opstapje naar
Andere zorgverleners
van leven vóór het Doorbraakproject) meer dan gehaald. Voor zulke cijfers hoeven
tien op enige schaal gebeurt.” Zelf twijfelt hij niet aan
Over de toekomst is Philip van der Wees niet pessi-
echte ketenzorg. Je moet de financiële schotten tussen
In de loop der jaren zijn steeds meer zorgverleners van buiten het ziekenhuis bij
we ons zeker niet te schamen.”
het nut ervan. “Over vijf jaar is iedereen ervan over-
mistisch gestemd. “De basisverzekering biedt welis-
de verschillende zorgverleners en instanties zo ver
tuigd dat beweging toegevoegde waarde heeft voor
waar weinig dekking op het gebied van fysiotherapie,
slechten dat samenwerking structureel gestimuleerd
GOLD I en II patiënten. Net zoals dat nu het geval
maar veel chronische aandoeningen vallen (met uitzon-
wordt in plaats van ontmoedigd. Als KNGF zullen we
is voor GOLD III en IV patiënten.” Als beroepsorgani-
dering van de eerste negen zittingen) wel binnen de
er in ieder geval voor blijven pleiten dat de zorg aan
satie doet de KNGF zelf overigens geen onderzoek.
basisverzekering. De meeste chronische patiënten
chronisch zieken op die manier wordt opgezet.”
“Maar wij stimuleren het wel, ook financieel. Op
hebben bovendien een aanvullende verzekering. Daar
bescheiden schaal uiteraard, want onze middelen zijn
zit adequate vergoeding van fysiotherapie over het
beperkt. Vorig jaar is het Wetenschappelijk College
algemeen wel in. Zorgverzekeraars zijn ook steeds
Fysiotherapie opgericht, dat subsidies verstrekt aan
meer geneigd om ‘life style’ programma’s, zoals
Meer weten over de KNGF-richtlijn COPD? Kijk
Steeds meer fysiotherapeuten houden zich bezig met COPD-patiënten. Een goede zaak, meent Philip van der Wees,
onderzoeksgroepen die aanvragen doen. Het heeft
bewegen voor chronische patiënten, te vergoeden.
op www.picassovoorcopd.nl voor een directe link.
manager beleid & ontwikkeling bij het KNGF (Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie).
een jaarbudget van 300.000 euro. Bij de eerste sub-
Op termijn moeten dat soort programma’s gewoon
Op de website van het KNGF (www.kngf.nl) zijn
sidies die vorig jaar verstrekt werden, zaten overigens
deel gaan uitmaken van goed georganiseerde keten-
ook de aanvraagformulieren voor subsidies van het
Vroeger mochten artrose-, reuma- en COPD-patiënten
nog geen COPD-onderzoeken. Maar de tweede sub-
zorg, vinden wij als KNGF. We participeren daarom
Wetenschappelijk College Fysiotherapie te vinden.
vooral niet bewegen. Dat zou hun ziekte alleen maar
sidieronde is net uitgezet en onderzoekers kunnen tot
actief in de Stichting Ketenkwaliteit COPD, dat het
MASCO betrokken geraakt. Dat liep niet altijd van een leien dakje. Albert Peters: “Om de een of andere reden waren veel huisartsen in het Gooi niet zo enthousiast
Kijk voor meer informatie op de Projectlandkaart op www.picassovoorcopd.nl.
om mee te werken aan het MASCO-programma. Geen idee waarom. Zij hebben
V I S I E B E R O E P S V E R E N I G I N G K N G F : B E W I J S VO O R B E W E G E N
Meer weten?
verergeren, zo werd gedacht. Hetzelfde gold voor mensen die een hartaanval of een CVA (beroerte) hadden gehad. “Een jaar of tien geleden, misschien iets langer, is dat helemaal omgeslagen”, stelt KNGF-
ZORGVE R Z E KE RAAR S I N B EWEG I NG
manager Philip van der Wees. “Er wordt nu algemeen van uitgegaan dat bewegen gezond is voor iedereen,
Ook zorgverzekeraars zien steeds meer in dat bewegen belangrijk is voor chroni-
bieden zij hun verzekerden het hardloop- en wandelprogramma ‘Met Agis in
dus ook voor chronisch zieken. Daar is bewijs voor. Zo
sche patiënten. Zo stuitte de redactie van PICASSO Magazine onlangs op
Beweging’ aan. Daarnaast werd vier jaar geleden, met steun van Agis, het
weten we inmiddels dat bewegen bij reumapatiënten
een initiatief van Agis. Agis-verzekerden met chronische aandoeningen, waar-
programma Big!Move gestart in Amsterdam Zuid-Oost door een arts en een
geen gewrichtsschade veroorzaakt, zoals vroeger werd
onder COPD, komen na verwijzing van de huisarts en/of medisch specialist
fysiotherapeut. Het richt zich op mensen die leven met gezondheidsrisico’s of
gedacht. Er is ook meer dan voldoende ‘evidence’ dat
in aanmerking voor deelname aan een individueel beweegprogramma. Deze
die een chronische aandoening hebben. Big!Move helpt mensen, na verwijzing
GOLD III en IV COPD-patiënten veel baat hebben bij
beweegprogramma’s worden aangeboden door diverse partijen in heel
van de huisarts, met plezier te bewegen. Deelnemers doen mee aan een zwem-,
een betere conditie, en dus bij bewegen.”
Nederland, waaronder reïntegratie- en preventie-specialist OCA (Orthopedisch
wandel, hardloop-, dans- of fietsgroep. Ze komen onder begeleiding wekelijks bij
Consultancy & Advisering), Bureau voor Arbeid en Gezondheid, Club Fysio, Tigra
elkaar in groepen van gemiddeld vijftien deelnemers. Om de betrokkenheid te
Beweegprogramma’s
en Het Gezonde Net. Op dit moment nemen 95 COPD-patiënten uit het verzor-
vergroten wordt van deelnemers ook een eigen bijdrage verwacht. Het programma
De afgelopen tien jaar zijn dan ook steeds meer
gingsgebied van Agis (Midden-Nederland, van Amsterdam tot Zutphen) aan de
draait inmiddels in meerdere wijken in Amsterdam en Utrecht. In 2003 bleek uit
fysiotherapeuten COPD-patiënten gaan behandelen.
beweegprogramma’s deel. De beweegprogramma’s richten zich op verantwoord
onderzoek dat de deelnemers aan Big!Move zich gezonder voelden, actiever waren
“Er ontstonden in het veld allerlei activiteiten. Actieve
bewegen, het verhogen van de belastbaarheid en het verbeteren van de mobiliteit.
en meer verantwoordelijkheid namen voor hun eigen gezondheid. Daarnaast nam
groepen fysiotherapeuten, onder andere in Amsterdam,
Zorgverzekeraar Agis is al langer actief op het gebied van bewegen. Al jaren
het huisartsbezoek af en werd de sociale cohesie van de wijk vergroot.
Utrecht en Maastricht, begonnen beweegprogramma’s op te zetten. Vaak gebeurde dit in het kader van
6
7
KE R NTEAM LE D E N
K L E I N B E G O N N E N , G R O OT A A N H E T WO R D E N Veel ketenzorgprojecten worden vanuit het ziekenhuis geïnitieerd. In Koekange en De Wijk, twee dorpen onder de rook van Meppel, loopt sinds anderhalf jaar een succesvol COPD-programma dat is opgezet vanuit de huisartsenpraktijken. De praktijkondersteuner speelt er een centrale rol. Ir. J.
Drs. B.
Prof.dr. O.
Dr. G.J.
Prof.dr. C.
Dr. A.J.
Prof.dr R.
Prof.dr. G.
Drs. F.M.J.
Prof.dr. T.
Dr. A.P.E.
Dr. M.P.M.H.
Drs. P.
Prof.dr. P.J.E.
van der Burgh
Groeneweg
van Schayck
Wesseling
Spreeuwenberg
van ’t Hul
Dekhuijzen
Koëter
Toben
Verheij
Sachs
Rutten-van Mölken
Kievit
Bindels
Vergoed
eerste instantie al het overleg en alle
De meeste patiënten krijgen het beweeg-
uitwerking in je eigen tijd moet doen.
programma vergoed op basis van hun
Dit geldt niet alleen voor de praktijk-
aanvullend pakket. Jeanet Scheper: “Tot
ondersteuners, maar ook voor de huis-
nu toe hebben twee mensen moeten bij-
artsen, longartsen, longverpleegkundigen,
betalen. Dat is dan het uurtarief van de
fysiotherapeuten, diëtiste en logopediste,
fysiotherapeut gedeeld door vier (want
die bij het project betrokken zijn. Op
vier deelnemers). Met de gemeente
zich zou dat natuurlijk anders moeten
Eigenlijk is het toeval dat Walter van Litsenburg
de Intensive Care. Een deel van deze tijd is hij parttime ook beleidsmatig
hebben we kunnen afspreken dat zij
zijn. Wellicht dat het in de toekomst
longverpleegkundige geworden is. “Ik was
actief als wond- en decubitusconsulent.
inspringen als het gaat om uitkerings-
door de zorgverzekeraar vergoed gaat
bijna klaar met mijn opleiding tot verpleeg-
In 2000 wordt hij, nog steeds in het Catharina Ziekenhuis, verpleegkundig
gerechtigden. We zijn ook in overleg
worden. Persoonlijk vind ik het allemaal
kundig specialist chronisch zieken en toen
specialist chronisch zieken met specialisatie longen. Hij volgt tevens de
met Achmea om ervoor te zorgen dat
de moeite waard als ik zie dat patiënten
werd juist de functie van longverpleegkundige
opleiding tot longverpleegkundige bij de SSSV (Stichting Specifieke
het programma voor iedereen helemaal
hun behandeldoelen halen en echt een
in het Catharina Ziekenhuis gecreëerd.
Scholing Verpleegkundigen) in Bunnik.
vergoed wordt. Als wij mensen uit de
betere kwaliteit van leven bereiken.”
Om me te verdiepen in het ziektebeeld heb
Walter van Litsenburg doceert in de module astma en COPD aan de
ik vervolgens zo snel mogelijk de medisch-
hogescholen van Eindhoven en Nijmegen bij de opleidingen tot praktijk-
KE R NTEAM LI D AC H T E R G R O N D
Walter van Litsenburg ‘Kijken naar de totale mens’
Walter van Litsenburg (1963) rondt in 1986 de in-service opleiding tot verpleegkundige A af in het Catharina Ziekenhuis te Eindhoven. Na voltooiing van de IC-opleiding werkt Walter van Litsenburg 12 jaar op
tweede lijn kunnen weghouden door “Als praktijkondersteuner zie ik, afwisse-
Dat stoppen met roken begeleiden wij
ze in de eerste lijn goedkoop te laten
H ET R E S U LTAAT D O O R D E
inhoudelijk opleiding tot longverpleegkundige
ondersteuner.
lend met de huisartsen, alle COPD-
als praktijkondersteuner overigens inten-
sporten, is dat immers ook in hun
O G E N VAN E E N PATIËNT
gevolgd.”
Sinds 2004 is hij voorzitter van de Nederlandse Vereniging van
patiënten regelmatig”, steekt Jeanet
sief. Het loopt vaak gelijk op met het
belang. Het gaat hierbij overigens niet
Scheper van wal. Zij werkt parttime in de
beweegprogramma. Iemand meer laten
alleen om het voorkómen van dokters-
drie huisartsenpraktijken die de dorpen
bewegen tijdens het stoppen met roken,
Longverpleegkundigen, die in december 2005 fuseerde tot V&VN
‘Een stok achter de deur’
Dat was ruim zes jaar geleden. Inmiddels is de longverpleegkundige niet meer weg
Longverpleegkundigen.
consulten of ziekenhuisopnamen. De
te denken en heeft Walter van Litsenburg er twee collega’s bijgekregen. “De long-
Walter van Litsenburg wordt in september 2005 lid van het PICASSO
Koekange en De Wijk rijk zijn. “Bij die
helpt om het vol te houden. Net als het
longarts verwijst patiënten uit Koekange
Mevrouw Vos is 63 jaar en twee jaar
arts verwijst naar ons door als hij dat zinvol acht. Stoppen met roken, nieuwe medi-
Kernteam.
reguliere controles bleek dat veel patiën-
‘lotgenotencontact’ in het sportklasje
en De Wijk nu ook vaak door naar ons
geleden gediagnosticeerd als
cijnen, onvoldoende inzicht in het ziektebeeld vanuit de patiënt zelf, ondervoeding,
ten bang waren dat ze door het bewegen
natuurlijk.” Voor echt begonnen wordt,
reactiveringsprogramma, in plaats van
GOLD II COPD-patiënt met als
inspanningsbeperkingen, kunnen allemaal redenen voor een doorverwijzing zijn. Wij
benauwd en kortademig zouden worden
gaat de patiënt langs bij de longarts.
naar zijn eigen revalidatieprogramma in
comorbiditeit onder andere diabetes
coördineren de zorg aan de patiënt, bereiden het maandelijkse multidisciplinaire
en er juist daarom niet aan begonnen.
“Die stelt met de fietsproef de meest
het ziekenhuis. Dat is voor de zorgver-
en inspanningsastma. Eind 2006
overleg voor en overleggen constant met de andere zorgverleners. Wij fungeren
Er was in de regio al een goed-functio-
beperkende factor vast en sluit uit dat
zekeraar natuurlijk een stuk goedkoper.
begon ze met begeleid sporten
daarnaast als regionale vraagbaak, zowel voor medewerkers binnen het ziekenhuis
Als ze deze doelstelling bereikt, vermindert dat haar afhankelijkheid van anderen.
nerend gestructureerd overleg tussen
er hartproblemen zijn. Ook checkt hij
En voor de patiënt prettiger, want hij of
bij de fysiotherapeut in De Wijk.
als voor huisartsen, praktijkondersteuners en fysiotherapeuten in de eerste lijn.”
Het gaat bij de beweegprogramma’s overigens om meer dan alleen conditie. De
huisartsen en fysiotherapeuten. We zijn
in hoeverre de patiënt beperkt is qua
zij hoeft niet telkens naar het ziekenhuis.
“Ik werd uitgenodigd om eraan mee
vervolgens met z’n allen eens gaan pra-
ademhaling en zuurstofopname. De
Uiteraard is het ook een erkenning van
te doen door een briefje van Jeanet
Laagdrempelig
ten met de longartsen en longverpleeg-
longarts adviseert de fysiotherapeut
de waarde van ons programma.”
Scheper (de praktijkondersteuner
Het eerste contact met een nieuwe patiënt begint met een uitgebreide intake.
kundigen van het ziekenhuis in Meppel.
tevens of de patiënt beter duurtraining
Daar bleek een beweegprogramma te
dan wel intervaltraining kan volgen.
lopen, Drastic genaamd, waar we patiën-
patiënt bouwt er zekerheid en zelfvertrouwen mee op. Dat draagt ook in belangrijke mate bij aan het uiteindelijke effect.”
van de huisarts, red.). Bewegen
“Daarbij kijken wij naar de totale mens. Het gaat dus niet alleen om de ziekte zelf,
Voorzitter V&VN Longverpleegkundigen
Klein begonnen
was goed, stond erin. Ik heb me
maar ook om hoe de patiënt daarmee omgaat. Er is aandacht voor de woonsituatie
In zijn vrije tijd is Walter van Litsenburg al ruim drie jaar voorzitter van de V&VN
Het project in Koekange en De Wijk is
aangemeld en het beviel goed: fiet-
en de sociale omgeving. Ik luister naar het verhaal van de cliënt, inventariseer
Longverpleegkundigen, tot eind vorig jaar nog Nederlandse Vereniging van
ten naar toe konden doorverwijzen.
42
klein begonnen. “Dat is onze kracht
sen, loopband, de roeimachine en
problemen en bespreek in welke mate de cliënt daar iets aan wil doen. Door samen
Longverpleegkundigen (NVL) geheten. “Ik kwam daar een jaar of vijf geleden bij, net
Helaas viel de subsidie voor dat project
Het trainingsprogramma duurt drie maan-
geweest. We hebben niet van bovenaf
ook nog oefeningen met gewichten.
de problemen te inventariseren en de patiënt actief te betrekken bij de keuze van
in de tijd dat het Astma Fonds haar subsidie aan de NVL introk. In die tijd zette het
weg. We hebben toen rondgekeken bij
den. In groepjes van vier (de ruimte bij
een project bedacht, om er vervolgens
Uiteraard onder goede begleiding.
de interventie probeer je patiënten te motiveren voor een stoppen-met-roken-
Astma Fonds bovendien regionale netwerken op, waar veel van onze leden actief in
programma of een bewegingsprogramma.
werden. Dankzij een nieuwe geldschieter hebben wij het blad en de website nieuw
andere projecten en daarna besloten
de fysiotherapeut is niet groter) wordt
patiënten bij te zoeken. We zijn gaan
Jaren geleden deed ik aan step
om zelf een laagdrempelig bewegings-
twee keer per week één uur gesport.
inspelen op de hulpvraag van COPD-
aerobics, maar dat mocht niet meer
programma aan te gaan bieden. De fysio-
De diëtist geeft een paar keer voorlich-
patiënten die wel wílden bewegen, maar
vanwege mijn knieën. Sindsdien
Oplossingen
De vereniging is opgebouwd uit elf regio’s, die allemaal een vertegenwoordiging
therapeuten hebben daarvoor een extra
ting na afloop van het sportuurtje en de
die niet durfden of niet wisten hoe dat
sportte ik niet meer. Na de drie
Sommige patiënten houden zich aan alle leefregels inzake roken, bewegen en
hebben in het bestuur. Eind vorig jaar zijn we een afdeling geworden van V&VN,
deelnemers gaan ook langs bij de sport-
moest.” Er zijn nog zo’n honderd bekende
maanden in De Wijk ben ik naar het
voeding, maar zijn zelf ontevreden over hun mogelijkheden. “Ze willen meer dan ze
Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland, net als bijvoorbeeld de verenigingen
school. “Je wilt tenslotte dat ze na de
GOLD II en III patiënten in de drie huis-
fitnesscentrum in Meppel gegaan,
kunnen”, vat Walter van Litsenburg samen. “In dat soort gevallen probeer je samen
van oncologie-, aids-, reuma- en stomaverpleegkundigen. De overkoepelende club
Longarts
drie maanden uit zichzelf blijven bewe-
artsenpraktijken, die nog niet aan het pro-
waar ik nu één keer per week sport.
met de patiënt oplossingen te vinden. Als er in de familie bijvoorbeeld veel gerookt
V&VN, met in totaal zo’n 30.000 leden, heeft meer mogelijkheden richting de
Voordat een COPD-patiënt mag deel-
gen. Dat lukt ook. Inmiddels hebben 42
gramma hebben deelgenomen en dat
We zijn met een groep van zeventien,
wordt, gaan COPD-patiënten soms helemaal niet meer naar verjaardagen. Ze kiezen
politiek, zorgverzekeraars en andere koepels van beroepsbeoefenaars. Dankzij een
nemen aan het programma vinden er
patiënten het traject afgerond. Ik zie
desgewenst zouden kunnen. “Bij elke
allemaal astma- en COPD-patiënten
dan heel zwart-wit. Maar je kunt ook een halfuurtje gaan en daarna vertrekken.
lobby van de V&VN naar de politiek is het bijvoorbeeld mogelijk geworden dat long-
verschillende onderzoeken plaats. “Eerst
hen natuurlijk elke drie maanden op de
controle breng ik één onderwerp wat uit-
van mijn leeftijd of wat ouder. Op
Of ’s middags gaan. In de praktijk bedenken ze dat soort dingen niet altijd zelf
verpleegkundigen in aanmerking kunnen komen om medicatie voor te schrijven.
doe ik, of mijn collega-praktijkondersteu-
controle en vraag altijd hoe het met het
gebreider ter sprake. Bewegen komt bij
die manier heb je een stok achter
en kunnen ze problemen niet bespreekbaar maken bij anderen.
Dat past goed binnen het takenpakket van longverpleegkundigen, die immers ook
ner, een spirometrie om de ernst van
bewegen gaat. Eigenlijk doen ze alle-
iedereen dus automatisch aan de beurt.
de deur om te gaan. Het eerste
Soms moeten de patiënten gesteund worden om hun rug recht te houden.
de medicatie-instructies geven aan de patiënten. V&VN kan in onderhandelingen
de COPD vast te stellen”, stelt Jeanet
maal wel wat. Ze hebben gemerkt dat ze
De animo is sowieso groot. Mensen
halfuur doen we gym op muziek,
“Ze hebben bijvoorbeeld een traplift of een scootmobiel nodig. Dat betekent
met andere grote partijen veel meer realiseren dan een kleine organisatie als de NVL
Scheper. “De uitslag wordt met onze
zich beter voelen als ze meer bewegen.
horen van dorpsgenoten die ook ‘pufjes’
het laatste kwartier een spelletje
dus zes brieven, twee bezwaarschriften en drie keer naar de gemeente toe.
met 460 leden.
interpretatie naar de longarts gefaxt.
Sommigen trainen op de sportschool,
gebruiken dat dit programma bestaat
met een bal of zogenaamd hockey.
‘Laat maar’, denken ze dan op een gegeven moment. Nee, dóórgaan, zeg ik dan.
Zelf houden wij ons beroepsinhoudelijk bezig. Ondersteuning van de regionale
De longarts controleert dit en geeft
die overigens na overleg met ons aan
en vragen of zij ook mogen deelnemen.”
Het is alle weken verschillend. Helpt
Je hebt alleen jezelf ermee als je het niet doet.”
netwerken, en daarmee de spilfunctie van de longverpleegkundigen, is daarbij
zonodig aanvullende tips. We lopen
het kijken is of ze in de daluren voor
Er wordt inmiddels ook gesproken over
het? Als ik vroeger boodschappen
met de patiënt enkele vragenlijsten door
deze doelgroep met een lager tarief
uitbreiding van het project naar andere
ging doen, probeerde ik de auto
Kwaliteit van leven
opleiding tot longverpleegkundige aan de Hogeschool Utrecht. Modulegericht en
en spreken vervolgens persoonlijke
en rustigere muziek kunnen werken.
huisartsenpraktijken. “We hebben
steeds vlak voor de deur van de
Bewegingsprogramma’s doen meer dan alleen maar het opvijzelen van de conditie
niet alleen medisch-inhoudelijk, maar ook gericht op procespunten, zoals kwaliteits-
behandeldoelen af. De patiënt krijgt
Anderen zwemmen, fietsen, wandelen
PICASSO gevraagd ons daarbij te
verschillende winkels neer te zetten.
en het enigszins terugdringen van de kortademigheid, constateert Walter van
systemen, deskundigheidsbevordering/voorlichting, literatuuronderzoek en de
tevens informatiemateriaal mee en wordt
of tuinieren. Eén van de patiënten had
adviseren. Dat traject zal het nodige
Je was dan eigenlijk de hele tijd
Litsenburg na zes jaar ervaring als longverpleegkundige. “Het gaat om de kwaliteit
organisatorische positie van longverpleegkundigen. Op die manier hopen we
uitgenodigd op een voorlichtingsmiddag.
als behandeldoel dat hij weer grens-
werk met zich meebrengen. Ik vind dat
aan het parkeren. Nu zet ik de auto
van leven in bredere zin, om het beter kunnen invullen van de mogelijkheden die ze
toekomstige longverpleegkundigen een nóg betere basis te kunnen geven.”
Als de patiënt nog rookt, moet hij een
rechter kon zijn. Hij kan nu weer hele
niet zo erg. Als je aan zoiets begint, dan
neer en doe ik de winkels allemaal
nog hebben. Er zit nu bijvoorbeeld een vrouw in ons beweegprogramma die maar
intentieverklaring ondertekenen dat hij
wedstrijden meelopen.”
weet je dat de directe patiëntenzorg wel
lopend.”
140 meter kon lopen toen ze binnenkwam. Haar persoonlijke doelstelling is dat ze
COPD-scholing gevolgd.”
daarmee op korte termijn gaat stoppen.
8
vergoed gaat worden, maar dat je in
leven kunnen inblazen en de organisatie weer op poten kunnen zetten.
belangrijk. Maar we zijn bijvoorbeeld ook bezig met het opzetten van een nieuwe
zelfstandig lopend naar het 350 meter verderop gelegen winkelcentrum kan gaan.
9
B I J E E N KO M S T E N I N D E R E G I O OV E R : I M P L E M E N TAT I E VA N D E K E T E N D B C
Vanuit de Stichting Ketenkwaliteit COPD is er hard gewerkt aan een framework
Dit gebeurt uiteraard samen met de regionale betrokken partners in zorg.
voor een Keten DBC COPD. Het model dat regio’s en groepen zorgverleners kan helpen om met elkaar goede afspraken te maken over de COPD-zorg is
Er zijn al bijeenkomsten bekend voor een aantal regio’s. Dit zijn:
binnenkort openbaar beschikbaar. Echter, hoe ga je in de praktijk om met dit
Regio Gelderse Vallei
model? Aan optimale zorg liggen immers werkafspraken ten grondslag, die
Regio Nijmegen
gebaseerd zijn op afstemming over goede inhoudelijke zorg. Kortom: een heel
Regio Doetinchem
veranderproces op zich om dit DBC model tot een goede implementatie te
Regio Zuidwest Nederland/ Rijnmond
brengen én te borgen in het reguliere zorgproces, waarin alle bij de COPD-zorg betrokkenen vertegenwoordigd zijn. Vanuit PICASSO voor COPD ondersteunen
Mocht u interesse hebben in het bijwonen van een van deze bijeenkomsten of
we dit proces graag. Daarom organiseren we de komende maanden een aantal
betrokken zijn bij een regionaal project, laat het ons dan weten. U kunt contact
regionale meetings. Tijdens deze bijeenkomst maken we, rondom een bestaand
opnemen met project assistente Yvonne Reedijk via 010 - 40 64 257 of een
regionaal COPD-project, een ‘DBC business case’ om op deze manier zo
e-mail sturen naar
[email protected].
concreet mogelijk het traject van wens naar werkelijkheid op te zetten.
C O LO F O N
ABON N E M E NTS BON
Verzending Het PICASSO Magazine wordt 4x per jaar verstuurd naar de leden van de Kern- en Supportprojecten, het Kernteam en overige
Het PICASSO Magazine wordt 4x per jaar verstuurd naar de leden van de Kern- en Supportprojecten,
geïnteresseerden om deze doelgroep te informeren over ontwikkelingen
het Kernteam en overige direct betrokkenen om deze doelgroep te informeren over ontwikkelingen
binnen en rondom PICASSO voor COPD.
binnen en rondom PICASSO voor COPD. Maar ook overige geïnteresseerden kunnen het Magazine toegestuurd krijgen. Kent u / bent u iemand die middels het PICASSO Magazine en de elektronische PIC@SSO Nieuwsbrief op de hoogte gehouden wilt worden, vul dan onderstaande abonnementsbon in. Het abonnement is gratis.
Redactie Eindredactie Therese Noorlander en Renate Leyten Teksten Elwin Lammers Fotografie Bart Versteeg en Frans Strous Vormgeving Marty Schoutsen en Nanda Verpaalen (Opera ontwerpers) Redactieadvies Javier Asin, Onno van Schayck, Guus Asijee, Edmée van den Akker, Anne Marie Trip en Yvonne Reedijk
JA, ik ontvang graag de eerstvolgende editie van het PICASSO Magazine
en de elektronische PIC@SSO Nieuwsbrief
Reacties Voor vragen, input en/of ideeën kunt u contact opnemen met PICASSO programmamanager Therese Noorlander via 010 - 40 64 269 of email
C O N TA C T G E G E V E N S
naar
[email protected].
NAAM
© Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of verveel-
NAAM I N STE LLI NG
voudigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van PICASSO.
NAAM AFDE LI NG ADRES
Aan de artikelen en rubrieken in dit magazine wordt veel zorg en aandacht besteed. Fouten zijn echter niet altijd te voorkomen, doordat veel teksten door derden worden aangeleverd. Daarom kan geen
P O S T C O D E + P L A AT S
verantwoordelijkheid worden aanvaard voor eventuele onvoorziene
EMAIL
gevolgen door fouten in de artikelen of rubrieken.
Correspondentieadres
Stuur de bon naar: PICASSO voor COPD, t.a.v. mevr. T. Noorlander, Postbus 37, 2900 AA Capelle a/d IJssel
PICASSO voor COPD t.a.v. mevr. T. Noorlander Postbus 37 2900 AA Capelle aan den IJssel
10
