PICASSO MAGAZINE. uitvoeren als nader landelijk gericht onderzoek. mogelijk maken. Er zijn immers nog veel onderwerpen waar

U ITGAVE

PICASSO

N R.10 oktober

MAGAZINE ZonMw en PICASSO voor COPD versterken elkaar

2007

SAM E NWE RKE N E N K RACHTE N B U N D E LI N G

" P I CA S S O K WA M P R E C I E S O P T I J D "

I N H O U D S O P G AV E

ZonMw, een zelfstandig bestuursorgaan van het ministerie van VWS, financiert al twaalf jaar vernieuwende

PA G . 1

projecten in de gezondheidszorg. Het gaat hierbij zowel om onderzoek, als om implementatie.

ZonMw en PICASSO voor COPD versterken elkaar

onderzoek en ondersteunt regionale implementatieprojecten. "Je kunt op je klompen aanvoelen dat

COPD-Platform Zuidwest Nederland in de maak

de beide organisaties elkaar kunnen versterken", stelt Jacomine Ravensbergen, staflid kennistransfer

Voorwoord

PICASSO voor COPD stimuleert, begeleidt, en financiert op COPD-zorgoptimalisatiegebied wetenschappelijk

en implementatie bij ZonMw.

PA G . 2

ZonMw en PICASSO voor COPD versterken elkaar (vervolg)

PA G . 3

COPD-Platform Zuidwest Nederland in de maak (vervolg)

De eerste contacten met ZonMw stammen uit de tijd dat

voor Chronisch Zieken, dat nu wordt opgezet. "Binnen dat

PICASSO voor COPD werd opgericht. "Professor Onno

programma willen we zowel regionale zorgverbeterings-

van Schayck, voorzitter van het PICASSO Kernteam, is toen

experimenten uitvoeren als nader landelijk gericht onderzoek

PA G . 4

Screenen op kwaliteit van leven

bij ons langs gekomen om te kijken hoe wij onderzoeksvoor-

mogelijk maken. Er zijn immers nog veel onderwerpen waar

PA G . 5

Terugblik Nationale COPD-debat

stellen selecteren, onderzoek financieren en implementatie-

we onvoldoende van afweten. Hoe beïnvloedt chronische

PA G . 6

In debat over COPD

projecten begeleiden en ondersteunen. Zelf had professor

ziekte A (het risico op) chronische ziekte B bij patiënten met

PA G . 7

Van Schayck als lid van allerlei commissies een lange staat

co-morbiditeit? Hoe kan ICT effectief ingezet worden om

Nationale COPD-debat: Welke fysiotherapeut belt met de longarts?

van dienst binnen ZON (Zorg Onderzoek Nederland, één

de zorg aan chronisch zieke patiënten te verbeteren? Welke

PA G . 8

van de voorgangers van ZonMw) en binnen ZonMw zelf. Hij

methoden zijn succesvol bij het vergroten van zelfmanage-

Nationale COPD-debat: Zilver, goud, zwart en wit

kwam dus, op een goede manier, leentjebuur spelen bij ons.

ment van patiënten?

PA G . 9

De apotheker aan zet

Medio 2006 kwamen we wederom in contact met PICASSO.

De lokale (implementatie)

Wij hadden toen net een analyse gemaakt over de vraag

experimenten, die zorg-

welke grote maatschappelijke opgaven de komende tijd op

verbetering en het

P A G . 10

Supportproject Ketenzorg COPD Breda

ons afkomen. Op nummer één stond het toenemend aantal

ontwikkelen van best

P A G . 11

Kernteamlid Bernard Groeneweg

chronisch zieken met co-morbiditeit. Wij wilden rond dit

practices als hoofddoel

thema graag een actieprogramma maken en waren net

hebben, zullen zich ook

P A G . 12

Congres 14 december: Recente ontwikkelingen in de COPD-ketenzorg

allerlei partijen aan het benaderen zoals het ministerie van

op deze thema's richten.

VWS, ICTRegie, de gezondheidsfondsen en zorgverzekeraars.

Op die manier versterken

PICASSO kwam met haar expertise, contacten en netwerk

de twee pijlers van het

in de COPD-wereld dus precies op tijd."

programma elkaar."

Column Joyce Martinus: Bewegen is onmisbaar

Boek: Blijvend werken aan COPD-zorg Abonnementsbon / Colofon

VO O R WO O R D

ZonMw voert op dit Stimuleringsprogramma

moment overigens al een

De samenwerking tussen ZonMw en PICASSO voor COPD

ketenzorgprogramma uit.

vindt plaats in het Stimuleringsprogramma Zorgverbetering

VE RVOLG OP PAG. 2

Samenwerken en krachtenbundeling

COPD-PLATFORM ZUIDWEST NEDERLAND IN DE MAAK

In deze tiende editie van PICASSO Magazine staan we stil bij diverse ontwikkelingen en projecten die in het teken staan van krachtenbundeling en

Kunnen COPD-zorgverleners iets leren van de manier waarop het Integraal Kankercentrum Rotterdam (IKR) de oncologie-

samenwerken. Zo wordt de samenwerking tussen

zorg regionaal probeert te verbeteren en stroomlijnen? Zowel PICASSO voor COPD als het IKR denken van wel…

ZonMw en PICASSO besproken en wordt het COPD-Platform Zuidwest Nederland belicht.

Al dertig jaar brengt het IKR organisaties en zorgverleners die oncologiepatiënten behandelen bij elkaar. "Het IKR is een netwerk

Uiteraard delen we ook kennis en ervaring uit de

van instellingen en zorgverleners", stelt Pieternel Geurts, coördinator netwerkontwikkeling niet-oncologische zorg bij het IKR.

projecten, zoals een wetenschappelijk project in

"We hebben een consultatiedienst opgezet, waardoor zorgverleners uit algemene ziekenhuizen hun behandelplannen van

Nijmegen-Dekkerswald en een interessant regio-

oncologiepatiënten kunnen bespreken met specialisten uit het academisch centrum. Er zijn werkgroepen, bijvoorbeeld over

naal COPD-ketenzorgproject op initiatief van een

multidisciplinaire zorg, richtlijnen en verschillende soorten tumoren. We coördineren kwaliteitsverbetering in de palliatieve zorg

apotheek. De activiteiten van PICASSO voor

voor patiënten. Daarbij beperken we ons overigens niet tot de oncologie, maar richten we ons op alle ziektebeelden die een

COPD zijn gericht op COPD-zorgoptimalisatie.

palliatieve fase kennen. We beheren een uitgebreide website voor zorgverleners, verzorgen deskundigheidsbevordering,

Krachtenbundeling en samenwerking zijn hiervoor

ondersteunen onderzoek en registreren alle nieuwe kankerpatiënten.

een belangrijke sleutel, evenals een gedeeld beeld van de COPD-zorg. Daarom in dit nummer

Historisch is het zo gelopen dat de negen Integrale Kanker Centra in Nederland gefinancierd worden uit de CTG-gelden (College

ook nog een terugblik op het Nationale COPD-

Tarieven Gezondheidszorg, inmiddels Zorgautoriteit in oprichting geheten). Bij andere ziektebeelden bestaat die mogelijkheid op

debat. Tijdens dit debat werd er gediscussieerd

dit moment niet. Er zijn dus geen vergelijkbare organisaties als het IKR waarbij we konden toetsen hoe goed onze formule werkt.

over knelpunten en oplossingen in de zorg.

Dat was voor ons begin 2006 één van de redenen om zelf te onderzoeken of onze werkwijze ook toepasbaar was op andere

En het zal u niet verbazen: de noodzaak om

ziekten. Daarbij komt dan uiteraard ook de vraag aan bod wát er dan precies goed werkt bij de IKR-aanpak. Daar kunnen we

krachten te bundelen en samen te werken om

van leren. Overigens, ik heb er alle vertrouwen in dat de uitkomst van die evaluatie positie zal uitvallen."

zo een daadwerkelijk optimale COPD-zorg in

VE RVOLG OP PAG. 3

Nederland te bereiken én te behouden, is groot.

Initiatief van:

V E R VO LG A R T I K E L PAG . 1

" P I CA S S O K WA M P R E C I E S O P T I J D " In tien projecten, die allemaal net iets van elkaar verschillen, wordt onderzocht hoe

ook zij geen belangeloze partij zijn. Maar met duidelijke

integrale diabeteszorg het beste vormgegeven kan worden. Uitgangspunt daarbij

afspraken én met een onafhankelijke commissie die de

is dat de patiënten terecht kunnen bij één loket en dat er één eindverantwoordelijke

projecten selecteert, kom je op dat vlak een heel eind

is voor alle zorgverleners. Ook wordt onderzocht of het werken met een integraal

en kun je werkelijk op deze bijzondere manier krachten

budget voor zorgverzekeraars een goede manier is om zorg goed in te kunnen kopen.

bundelen."

In opdracht

Hoge verwachtingen

Wat er de komende jaren via het Stimuleringsprogramma precies zal worden

Het Stimuleringsprogramma Zorgverbetering voor

onderzocht, hangt af van de vraag welke organisaties en instanties eraan zullen

Chronisch Zieken staat nog in de kinderschoenen.

gaan deelnemen. "ZonMw voert programma's in opdracht uit", stelt Jacomine

Jacomine Ravensbergen heeft niettemin hoge

Ravensbergen. "Geen opdracht betekent geen financiën en dus ook geen projecten,

verwachtingen. "Als ik het grofweg vergelijk met

zo simpel is dat. Vooralsnog heeft ICTRegie (het regieorgaan voor ICT-onderzoek en

andere programma's van ZonMw, dan schat ik dat

innovatie) toegezegd over de komende jaren in dit programma te willen investeren.

we met een totaalbudget van twee miljoen euro per jaar een heel eind kunnen

PICASSO voor COPD brengt, met behoud van eigenheid en identiteit, haar huidige

komen. Dat moeten we rond zo'n belangrijk onderwerp bij verschillende opdracht-

programmastructuur onder in het samenwerkingsverband, zowel het budget als alle

gevers toch bij elkaar kunnen krijgen? Iedereen beseft dat er in de zorg voor

activiteiten. Het is dus geen toeval dat de eerste 'call', waarop onderzoekers zich

chronisch zieken meer moet gebeuren. Nog niet zolang geleden was er in Nova

momenteel kunnen inschrijven (zie onderstaande uitnodiging), zal gaan over COPD

een oudere patiënt die zijn tas uitschudde boven tafel, waarna er iets van twintig

en ICT. Het is nadrukkelijk de bedoeling ook het ministerie van VWS, zorgverzekeraars

verschillende medicijnen uitvielen. 'Ik heb geen idee wat ik slik', zei hij. Zijn zorg-

en gezondheidsfondsen als het Astma Fonds, het Diabetes Fonds en de Hartstichting

verleners weten dat inmiddels ook niet meer, was de strekking van de reportage.

erbij te betrekken. Hoe meer organisaties deelnemen, hoe breder het programma

Ik denk dat iedereen inziet dat chronische patiënten over een jaar of vijf een stuk

getrokken kan worden. Misschien dat VWS het verband tussen chronische ziekten

beter verzorgd kunnen worden als we de handen nú ineen slaan. Meer multi-

en depressie wel heel belangrijk vindt en daarin wil investeren. Ik kan me ook goed

disciplinaire zorg, meer aandacht voor preventie, een betere inschatting van de

voorstellen dat het Astma Fonds en de Hartstichting graag willen weten welke COPD-

risico's op en van co-morbiditeit, patiënten die langer thuis kunnen wonen en

patiënten om welke medische redenen een verhoogd risico op hartfalen hebben.

die beter in staat zijn hun eigen gezondheid te beïnvloeden, dat gaat het leven

Ik noem maar wat voorbeelden. Via iedere nieuwe 'call', waarvan er op termijn drie

van heel veel chronische patiënten drastisch verbeteren."

Jacomine Ravensbergen

per jaar zouden moeten plaatsvinden, kunnen er nieuwe onderzoeksthema's uitgezet worden. Stapje voor stapje werk je dan toe naar een antwoord op de hele brede vraag hoe we de zorg aan chronisch zieken in de toekomst het beste kunnen vormgeven. Je neemt als het ware elke keer een klein taartpuntje van het grote programma. Op die manier is de hele vraagstelling te behappen." Zichtbaar Voor veel van de (potentiële) deelnemende organisaties aan het Stimuleringsprogramma is het belangrijk dat hun bijdrage zichtbaar blijft, beseft Jacomine Ravensbergen. "Dat speelt zeker bij de gezondheidsfondsen. Zij zijn afhankelijk van giften in de collectebus en dus van een goede herkenbaarheid. Het gaat er om synergie te creëren en dat de deelnemers aan hun achterban kunnen laten zien wat hun investering en hun toegevoegde waarde is geweest. Dat wordt een uitdaging, maar ik ben ervan overtuigd dat we door het verbinden van al die projecten echt een meerwaarde kunnen realiseren. De potentiële partners zien dat ook in, zeker als het gaat om vraagstukken rond co-morbiditeit. Als alle projecten op het gebied van chronische ziekten onder één paraplu vallen, kan er veel makkelijker en sneller van

U ITNOD IG I NG TOT I N D I E N I NG VAN SU B S I D I EAANVRAG E N VOOR D E RON D E ICT E N COPD-ZORG

elkaar geleerd worden. De afstemming wordt makkelijker en overlap tussen vergelijkbare projecten bij verschillende chronische ziekten kan worden vermeden. Voor onder-

Het bestuur van ZonMw, mede namens PICASSO voor COPD, de directeur

zoekers is het daarnaast prettig als ze één loket hebben waar ze terechtkunnen,

van ICTRegie en het bestuur van NWO Exacte Wetenschappen, nodigt

zowel voor de aanvraag als voor de verantwoording. Dat werkt een stuk eenvoudiger

multidisciplinaire teams uit om voorstellen in te dienen in het kader van het

dan dat zij met PICASSO voor COPD moeten onderhandelen over het COPD-deel

deelprogramma ICT en Disease management. In deze ronde ligt het accent

van een onderzoek en met de Hartstichting over het hartfalen-aspect."

op praktijkgerichte projecten op het raakvlak van zorgverbetering voor mensen met Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD) met en door ICT-

Implementatie

toepassingen. Het multidisciplinaire team moet bestaan uit ICT-onderzoekers

Een project met meerdere deelnemers maakt de aansturing niet eenvoudiger.

en aanbieders van zorg. Daarnaast kunnen gezondheidszorgonderzoekers

Jacomine Ravensbergen: "Maar elk nadeel heeft z'n voordeel. De implementatie

(gezondheidswetenschappers, bedrijfskundigen, sociologen) deel uit maken

van onderzoeksresultaten wordt een stuk makkelijker als alle partijen toch al bij

van het team.

elkaar zitten. Zowel ZonMw als PICASSO hechten veel belang aan implementatie. Wij stellen bij projecten die wij financieren altijd de voorwaarde dat er bij de

Indiening

afronding meegewerkt wordt aan implementatie van de resultaten. Bij fundamenteel

Alle voorstellen dienen in het Engels geschreven te zijn om het mogelijk te

onderzoek ligt dat natuurlijk wat moeilijker dan bij de implementatie van experimenten.

maken buitenlandse referenten te raadplegen. Een gespecificeerde begroting

Maar een projectleider kan altijd aangeven wat heeft gewerkt en wat niet en waar-

moet onderdeel van het voorstel uitmaken. Subsidieaanvragen dienen uiterlijk

om dat naar zijn of haar mening het geval was. Dat is waardevolle kennis, die over-

15 januari 2008 door ZonMw via ProjectNet, het elektronisch indiensysteem,

gedragen moet worden aan de mensen die verder met het onderwerp aan de slag

ontvangen te zijn.

gaan. Wij proberen dat proces vanuit ZonMw ook te ondersteunen. Het Supportteam van PICASSO heeft op dat vlak al veel ervaring. Dat vult elkaar goed aan."

Meer uitgebreide informatie, zoals de volledige beschrijving van deze

Verreweg de grootste opdrachtgevers van ZonMw zijn het ministerie van VWS

uitnodiging, de criteria en de procedure vindt u op www.zonmw.nl.

en NWO (Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek). Andere

U kunt ook contact opnemen met dr. ir. Christiane Klöditz, tel. 070 344 0561

opdrachtgevers zijn de gezondheidsfondsen of beroepsverenigingen van zorg-

en e-mail [email protected] of met dr. ir. Jessika van Kammen, tel. 070 349 5114

verleners. "Af en toe wordt ook samengewerkt met de (farmaceutische) industrie",

en e-mail [email protected].

stelt Jacomine Ravensbergen. "Je moet daarbij vanaf het begin onderkennen dat

2

V E R VO LG A R T I K E L PAG . 1

COPD-PLATFORM ZUIDWEST NEDERLAND IN DE MAAK COPD De vraag was vervolgens: op welk zorggebied zou de IKR-methode toegepast kunnen gaan worden. "Dankzij contacten die we kregen met PICASSO viel de keus al snel op COPD", blikt Pieternel Geurts terug. "PICASSO is niet alleen een erg enthousiaste club, maar bundelt daarnaast ook enorm veel kennis en ervaring van onder andere zorgverleners die innovatief bezig zijn met COPD. Door met hen samen te werken, kan een netwerk veel sneller opgebouwd worden dan wanneer we, bijvoorbeeld, voor CVA gekozen hadden. Daarnaast hebben we dezelfde filosofie: we geloven allebei sterk in de kracht van regionale netwerken. We hebben uiteindelijk een gezamenlijke pilot van een jaar opgezet. Begin 2007 ging het project concreet van start. Er zijn toen een aantal koplopers in de regio (grofweg uit Rotterdam,

Pieternel Geurts (IKR) en Therese Noorlander (PICASSO voor COPD)

Dordrecht, Breda en Zeeland) geïnterviewd om hun mening te vragen over de eventuele oprichting van een

breding aan de ondersteuning die wij al langer bieden,

patiënt uit Rotterdam behandeld. Naar welke fysiothe-

regionaal COPD-platform. Op basis daarvan is vervolgens

met name via de Supportprojecten. Maar zoiets vergt

rapeut, of zelfs naar welke huisarts, moet hij die patiënt

een stuurgroep geformeerd en gingen twee werkgroepen

heel veel energie. Als je dan het aanbod krijg om

dan terugverwijzen? Als er een database is met in

(over transmurale samenwerking en palliatieve zorg

zoiets op te bouwen met een partner die decennia-

COPD gespecialiseerde zorgverleners wordt dat een

bij COPD) aan de slag. Ook werd een nulmeting uit-

lange ervaring heeft met het opzetten en onderhouden

stuk makkelijker. Vanuit zo'n database kunnen dan

gevoerd, zodat we straks beter kunnen meten wat de

van een zorgverlenersnetwerk, dan moet je die kans

relatief eenvoudig weer andere dingen groeien. Een

meerwaarde is van een platform. Vervolgens werd er op

natuurlijk niet laten schieten. In feite komt het erop

consultatiefunctie bijvoorbeeld, waarbij zorgverleners

11 september een grote conferentie georganiseerd

neer dat we een soort mini-PICASSO gaan bouwen

in de tweede lijn advies geven aan zorgverleners in

voor alle zorgverleners in de regio die met COPD

in Zuidwest Nederland, helemaal op maat voor de

de eerste lijn. Via werkgroepen en conferenties zullen

bezig zijn. Er was onder andere een projectenmarkt en

COPD-zorgverleners in die regio."

de mensen in het Platform elkaar ook persoonlijk leren kennen. Dat heeft weer tot gevolg dat ze

er werd geïnventariseerd wat er allemaal al speelt in de regio. Mensen konden er elkaar ook leren kennen.

Succesvol

andere zorgverleners makkelijker zullen durven bellen.

Wat er vervolgens zal gebeuren, is afhankelijk van de

Waaraan moet een netwerk voldoen om succesvol te

Het aantal deelnemers aan het Platform zal ook

behoeften van de zorgverleners zelf. Dat betekent ook

zijn? "Daar zijn de geleerden het nooit helemaal over

toenemen naarmate er meer resultaten komen.

dat de vorm waarin we de eventuele samenwerking op

eens geworden", stelt Pieternel Geurts. "Onze ervaring

Al dit soort zaken zullen uiteindelijk leiden tot betere

termijn organisatorisch gaan gieten, nog niet vast ligt."

is dat elkaar ontmoeten, goede communicatie en

zorg aan de patiënt, daar ben ik op basis van onze

onderling vertrouwen drie hele belangrijke pijlers

IKR-ervaring van overtuigd."

Regionale ondersteuningsstructuur

zijn van goede samenwerking. Informatie moet ook

Het is hoe dan ook níet de bedoeling dat het IKR

gemakkelijk te vinden zijn. Dat klinkt heel eenvoudig,

zich in de toekomst ook op COPD zal gaan richten.

maar het is in de praktijk best lastig om te organiseren.

Pieternel Geurts: "Wij zijn er voor de oncologie en dat

Iedereen in de zorg heeft het druk. Communicatie is

blijft zo. Het is onze bedoeling expertise en ervaring

bovendien altijd ingewikkeld." Een concreet begin van

over te dragen, omdat we denken dat we andere

de samenwerking tussen PICASSO en het IKR is

zorgverleners iets te bieden hebben." PICASSO voor

inmiddels gemaakt door het opzetten van een website

COPD projectmanager Therese Noorlander knikt

(www.copdplatformzwn.nl) met een sociale kaart van

instemmend. "Vanuit PICASSO bestond al langer de

zorgverleners in Zuidwest Nederland die iets met

wens om 'in den lande' sterke regionale ondersteunings-

COPD doen. Een belangrijke stap, meent Pieternel

structuren uit te bouwen. Dat geeft verdieping en ver-

Geurts. "Stel, een revalidatie arts in Breda heeft een

Kijk voor meer informatie op www.copdplatformzwn.nl.

Een reactie op het COPD-Platform uit de regio: OP NAAR E E N STICHTI NG TRAN S M U RALE ZORG? Een uitstekend initiatief, zo'n regionaal COPD-Platform, stelt senior beleids-

ze kiezen voor een model binnen de eerste lijn (Kroonluchter) of een model

medewerker Gert-Jan van der Hout van de Stichting Boog, waar drie gezond-

met ondersteuning vanuit het ziekenhuis. We hebben inmiddels veertig huis-

heidscentra in de regio Rotterdam onder vallen. "COPD is al een aantal jaar

artsen en praktijkondersteuners getraind, grofweg zo’n 5% van het totaal.

een belangrijk aandachtspunt voor ons. Niet in de laatste plaats omdat in ons

Onze ambitie is dat over twee jaar 20% van alle huisartspraktijken in de regio

gezondheidscentrum Zuiderkroon huisarts Niels Chavannes erg actief is op

Rotterdam en omstreken een multidisciplinair COPD-protocol heeft ingevoerd."

dat gebied. Zijn zogeheten 'Kroonluchter-protocol', over multidisciplinaire

De oprichting van een COPD-Platform in de wijdere regio zal daar zeker bij

samenwerking in de eerste lijn, bleek erg succesvol in het verlenen van écht

helpen, verwacht Gert-Jan van der Hout. "Zo'n platform creëert enthousiasme

betere zorg aan COPD-patiënten. Toen dat wijder bekend raakte, kregen wij

en draagvlak en maakt reeds ontwikkelde kennis op een eenvoudige manier

dan ook steeds meer verzoeken om te ondersteunen bij implementatie van

toegankelijk voor anderen. Het IKR en PICASSO hebben lijntjes naar de

dat protocol. Deze kwamen zowel van andere gezondheidscentra als van

verschillende professionals. Dat kan helpen om plooien glad te strijken, die

overige samenwerkingsverbanden tussen huisartsen, fysiotherapeuten,

bijvoorbeeld kunnen ontstaan in de samenwerking tussen de eerste en tweede

diëtisten en andere zorgverleners. Eind vorig jaar hebben we daarom het

lijn. Op de langere termijn denk ik dat we organisatorisch toe moeten naar een

project Snijdende lijnen opgezet. Hierbij zijn ook twee ziekenhuizen en de

soort regionale Stichting Transmurale Zorg, waar het Platform dan onderdeel

thuiszorg betrokken. De kern van het project is een nascholing voor huisartsen,

van kan zijn. Zo'n stichting zou dan ook de kwaliteitstoetsing van de multi-

praktijkondersteuners en longverpleegkundigen. Naast medisch-inhoudelijke

disciplinaire COPD-zorg op zich kunnen nemen. Het gaat er immers niet om

informatie krijgen de deelnemers vaardigheden en instrumenten aangereikt

of iemand een protocol op de plank heeft staan. Het gaat erom dat er daad-

om gestructureerde multidisciplinaire COPD-zorg op te zetten. Daarbij kunnen

werkelijk multidisciplinaire zorg wordt geleverd, zodat de patiënt beter af is."

3

K E R N PR OJ E CT PI CAS S O

K E R N P R OJ E CT N I J M E G E N Screenen op kwaliteit van leven

Welke COPD-patiënt krijgt welke zorg? Het antwoord op deze vraag wordt volgens klinisch psycholoog Jan Vercoulen (Universitair Longcentrum Dekkerswald / Radboud Universiteit Nijmegen Medisch Centrum) nog veel te vaak beantwoord op grond van de GOLD-indeling. "Iédereen weet inmiddels dat de ernst van de longfunctie-obstructie niet of nauwelijks gerelateerd is aan de kwaliteit van leven. Je moet dus vooral níet alleen indiceren op de FEV1. In ons Kernproject onderzoeken wij wat de effecten zijn als je patiënten op hun hele gezondheidstoestand screent." Hebben de COPD-patiënten op de polikliniek in het UMC St Radboud veel of weinig klachten en beperkingen? Wat is hun kwaliteit van leven? "Eigenlijk

Jan Vercoulen

wisten we dat een paar jaar geleden niet", stelt klinisch psycholoog Jan Vercoulen. "Wij zijn toen op

Patiënten Profiel Kaart (PPK). Je kan daardoor in één

meten of we met deze aanpak de 'probleem-patiënten'

het Universitair Longcentrum Dekkerswald gaan meten

oogopslag zien hoe de situatie van deze patiënt zich

eerder kunnen identificeren, of we ze sneller kunnen

welke klachten en beperkingen onze patiënten in het

verhoudt tot enerzijds gezonde mensen van zijn of

motiveren en of we in staat zijn hen vervolgens snel

dagelijks leven hadden en ervaarden. Toen bleken er,

haar leeftijd en anderzijds zware COPD-patiënten.

zorg op maat te verlenen." Het zal nog wel een jaar

om maar een voorbeeld te noemen, patiënten te zijn

Dat is uiteraard een fantastisch handvat voor de

of twee duren voor de eerste data van het PICASSO

met veel problemen en een relatief goede FEV1.

longverpleegkundige om de patiënt te motiveren

Kernproject er liggen en duidelijk wordt of de vragen-

Zij konden bijvoorbeeld niet goed omgaan met hun

tot deelname aan interventies."

lijst ook echt een effectieve tool blijkt te zijn.

beperkingen. Of er lag veel druk op hen, omdat ze

Jan Vercoulen kijkt desalniettemin al verder: "Ik denk

nog werkten, waardoor ze telkens over hun grenzen

Weerstand

dat deze aanpak over een jaar of vijf ook elders in het

heen gingen. Eigenlijk moet je dus van alle patiënten

Twee jaar geleden is in Nijmegen gestart met het

land geïmplementeerd zou moeten zijn. En dat dit

hun hele gezondheidstoestand (health status) meten,

afnemen van de NCSI-vragenlijst bij alle patiënten

soort screening in de eerste lijn wordt uitgevoerd.

was vervolgens onze conclusie. Daarbij kijk je dan

die de longartsen, om wat voor reden dan ook, naar

Dat laatste zijn we op projectbasis overigens al aan

niet alleen naar fysieke criteria als de FEV1 en de

de longverpleegkundige verwezen. "We hebben de

het voorbereiden."

BMI, maar meet je ook klachten, beperkingen en de

screening inmiddels zo'n 300 keer uitgevoerd en

kwaliteit van leven. Op basis van de gezondheids-

iedereen is er enthousiast over", blikt Jan Vercoulen

toestand kun je dan verder verwijzen en zorg op

terug. "In het begin was er wat weerstand van de

Ervaring van een verpleegkundige: Niet meer terugkrabbelen

maat bieden. Op grond van een steekproef gingen

longartsen, want deze werkwijze brengt met zich mee

Patiënten kunnen niet meer terugkrabbelen. Dat is

wij er daarbij vanuit dat zo'n 20% van al onze COPD-

dat het de longverpleegkundige is die, onder eindver-

volgens longverpleegkundige Heleen van der Niet

patiënten niet de (poliklinische) longrevalidatie krijgt,

antwoordelijkheid van de longarts, de patiënt adviseert

de belangrijkste meerwaarde van het Nijmegen

die zij eigelijk nodig hebben om verergering van de

over aanvullende behandelingen. Dat zagen de long-

Clinical Screening Instrument (NCSI). "Na het

klachten te voorkomen. Met andere woorden, één

artsen als hún taak. Maar zij hebben inmiddels gemerkt

invullen van de vragenlijsten zien ze op de Patiënten

op de vijf patiënten verlenen we niet de juiste zorg,

dat zij het motiveren prima aan de longverpleegkundigen

Profiel Kaart zelf hoe moe en benauwd ze zijn.

omdat wij niet kijken naar alle relevante indicatoren."

kunnen overlaten. Iedere longarts heeft tientallen, zo

Een patiënt kan dan niet meer reageren met:

niet honderden, patiënten die hij maandenlang keer op

'Het valt toch eigenlijk wel mee'. De verschillende

Korte vragenlijst

keer maar zonder resultaat heeft geprobeerd te moti-

NCSI-scores zijn voor ons mooie aanknopings-

Omdat je op de polikliniek, anders dan in het revalidatie-

veren. Door de elektronische vragenlijst kan de long-

punten om patiënten te motiveren deel te nemen

centrum, patiënten niet twee uur lang vragenlijsten

verpleegkundige in een gesprek van dertig minuten op

aan een aanvullende behandeling. Dat kan een

kunt laten invullen, is het Nijmegen Clinical Screening

dat punt gerichtere zorg bieden, waardoor er op de

doorverwijzing zijn naar een specifieke discipline of

Instrument (NCSI) ontwikkeld. Deze korte en krachtige

totale behandeling betere resultaten worden behaald.

naar poliklinische revalidatie. Het kan ook gaan om

vragenlijst wordt, onder begeleiding, door de patiënt

Dat is alleen maar prettig voor de longarts. En natuur-

klinische revalidatie, als een patiënt bijvoorbeeld

zelf op de computer ingevuld. "Dat heeft twee grote

lijk zijn er ook mensen die de longverpleegkundige na

hoog scoort op depressie, ontevredenheid met

voordelen", stelt Jan Vercoulen. "In de eerste plaats

de screening en het 'motiveringsgesprek' vriendelijk

het lichamelijk functioneren of verzet tegen de

geeft het de mening van de patiënt weer, niet de

bedanken, naar huis gaan en een sigaret opsteken.

ernst van de aandoening. De vragenlijst wordt

mening van de hulpverlener. Als er dan uitkomt dat het

Maar voor de meesten is het echt een aanleiding om

indien mogelijk besproken met de patiënt en diens

niet goed gaat, is dat heel confronterend. We merken

eraan te werken beter met hun ziekte om te gaan."

partner. Reacties van de partner als 'Ik wist niet dat je er zoveel last van had' zijn heel confronterend,

dat patiënten door deze inzichten bijvoorbeeld zijn gestopt met roken of toch wilden deelnemen aan

Kernproject

maar daardoor ook motiverend. Patiënten krijgen

longrevalidatie. Dingen waar ze de jaren daarvoor niet

Dankzij PICASSO is het mogelijk geworden de

de Patiënten Profiel Kaart mee naar huis. Laatst

toe bereid waren. Dat leidt uiteraard tot secundaire

komende jaren alle COPD-patiënten van het UMC

vertelde een patiënte dat ze hem soms op tafel

preventie: voorkomen dat patiënten verder afglijden en

St Radboud deze screening aan te bieden. Op basis

legde om zichzelf voor te houden dat er toch echt

complexere en verdergaande zorg nodig hebben. Het

van de afgelopen twee jaar verwacht Jan Vercoulen

iets moet gebeuren."

tweede voordeel is dat de resultaten, dankzij speciaal

een hoge deelname. "Het gaat over hun dagelijks

ontwikkelde software, onmiddellijk na het invullen in

leven en veel patiënten vinden dat daar te weinig aan-

Lees meer over dit project via de Projectlandkaart op

mooie grafiekjes weergegeven wordt in de zogeheten

dacht voor is. Uiteraard gaan we wetenschappelijk

www.picassovoorcopd.nl.

4

T E R U G B L I K N AT I O N A L E C O P D - D E BAT Op welke wijze kunnen beleidsmakers, zorgverzekeraars en behandelaars samenwerken om COPD-zorginnovatie te realiseren, zodat de zorg kwalitatief én betaalbaar blijft? Dat was de centrale vraag op het Nationale COPD-debat dat PICASSO eind vorig jaar ter gelegenheid van Wereld COPD-dag in Madurodam organiseerde. In dit nummer van PICASSO Magazine, dat samenwerking en kennisdelen als thema heeft, bieden wij een korte terugblik op het debat én laten we enkele deelnemers vooruitblikken.

Waarom slaagt disease management niet altijd? Na de opening door de burgemeester van Madurodam, het attractiepark dat oorspronkelijk opgericht was ten behoeve van het Nederlands Studenten Sanatorium, zodat studenten met TBC hun studie toch konden vervolgen, beet Javier Asin vanuit PICASSO voor COPD het spits af. Na een inleiding over enerzijds de werkwijze en prioriteiten van PICASSO en anderzijds de noodzakelijkheid van COPD-zorginnovatie en doelmatiger zorggebruik, kwam hij al snel tot de kern van de zaak: waarom slaagt disease management niet altijd? Er zijn volgens hem meerdere antwoorden. Investeringen en activiteiten zijn vaak gefragmenteerd. Ze borduren daarnaast vaak voort op de huidige praktijk en zijn daardoor veelal lapwerk. Eén partij neemt over het algemeen het voortouw en stelt dan vaak haar eigen belang voorop. En last but not least, bij veel verbeterprojecten worden de effecten niet gemeten. Dit heeft dan tot gevolg dat er onvoldoende borging is in de reguliere zorg en de zorgfinanciering. De vraag is vervolgens: wat doen we daaraan? Het antwoord op die vraag ligt in het antwoord op vier andere vragen, meent Javier Asin. Meten we de juiste parameters? Is er genoeg wetenschappelijke onderbouwing? Wat zijn de problemen bij de implementatie? Welke stimuli geeft de zorgomgeving? PICASSO voor COPD richt zich met haar Kernprojecten, Support-

Joost van der Burgh

Herman Pleij

al deze punten. “Richt PICASSO zich bij dit alles niet

wijs steeds meer in haar greep kreeg, hoe elke

patiënten, zoals ik, krijgen op dit moment veel betere

teveel op de lichtere COPD-patiënten (GOLD I en II),

exacerbatie een merkbare terugslag veroorzaakte en

zorg dan veel andere COPD-patiënten en het is mede

terwijl er zoveel (financiële) winst te behalen valt bij

wat zijn fysieke beperkingen op dit moment zijn. Zo is

aan de zorgverleners om dat te veranderen."

een betere aanpak van GOLD III en IV patiënten?”,

het voor hem niet mogelijk om tegelijkertijd te lopen

was één van de vragen naar aanleiding van zijn

('slenteren eigenlijk') en te praten. Zich haasten is

Worgengel?

betoog. "Ja, natuurlijk zou de zorg voor GOLD III

simpelweg onmogelijk. Hij omschreef ook hoe

Neerlandicus en filosoof Herman Pleij trok het debat

patiënten meer moeten zijn dan een tien minuten

bevoorrecht zijn positie in zekere zin is: in zijn omgeving

over COPD wat breder. Na een uitgebreide (en

afspraak in de tweede lijn per jaar", antwoordde Javier

wordt niet gerookt, hij wordt goed verzorgd en heeft

humoristische) schets van de Nederlandse zeden en

Asin. "Betere afstemming tussen de eerste en tweede

een goed pensioen. "Vergelijk dat eens met iemand

gewoonten had hij enkele tips voor de aanwezigen.

lijn, waar de zwaardere COPD-patiënten behandeld

die drie hoog achter met een rokende partner van een

• Maak de patiënt méé-verantwoordelijk.

worden, kan daarnaast voor de groep die op de

bijstandsuitkering moet rondkomen, die de galerij in

"Nederlanders houden niet van leiders, wel van sukkels.

grens tussen II en III zit al veel soelaas bieden.

de praktijk bijna nooit meer afkomt en op alle fronten

'Ja, ik heb nu succes, maar dat is maar toevallig, ik

Aan de andere kant kan uiteraard door een goede

in een neerwaartse spiraal verzeild is geraakt."

ben ook maar heel gewoon, het had u ook kunnen

projecten, Portal, Symposia en Werkconferenties op

behandeling van GOLD II patiënten worden voorkomen dat zij verder afglijden."

gebeuren', die houding. In medische situaties is de Joost van der Burgh wilde de aanwezige behandelaars

dokter echter nog altijd de autoriteit, de leider. Daar is

en beleidsmakers graag vijf dingen meegeven. "Ten

dus nog veel te winnen. Zo zouden artsen niet langer

eerste: voorkom zoveel mogelijk exacerbaties door

met hun beeldscherm moeten praten, maar met hun

tijdig ingrijpen, want de patiënt gaat door elke exacer-

patiënt. Ze moeten die patiënten zelf ophalen uit de

batie achteruit. Ten tweede: longrevalidatie (en daar-

wachtkamer, zodat het consult in een veel gelijk-

mee lotgenotencontact) helpt een patiënt echt, óók in

waardigere sfeer kan beginnen."

een afgeslankte vorm en in een vroeger stadium dan

• Organiseer de zorg decentraal en kleinschalig.

ik het uiteindelijk kreeg. Er moet dan natuurlijk wel na

"Nederland heeft altijd een zwak centrum en sterke

de revalidatie een follow-up programma (van de long-

regio's gehad. Niet toevallig voor een handelsnatie.

verpleegkundige) zijn om te voorkomen dat de patiënt

Speel daar op in."

terugvalt. Hoe dan ook, het telkens maar weer afnemen

• Emotioneer in de communicatie.

van longfunctietesten zonder follow-up heeft absoluut

"Hoe meer de techniek kan op het gebied van

geen zin. Ten derde: COPD-zorg moet multidisciplinair

communicatie, hoe minder we tot elkaar lijken door

zijn. Mijn eerstelijns fysiotherapeut moet met mijn long-

te dringen. We vergeten namelijk te emotioneren.

Vijf lessen uit de praktijk

arts kunnen overleggen over mij. Nu spreekt ze zelfs

Het verbaast mij niet dat maar weinig mensen de

Hoe ervaren COPD-patiënten zelf hun ziekte?

nooit met mijn huisarts. Ten vierde: de longverpleeg-

- wel heel erg on-emotionele - term COPD kennen.

Over deze vraag liet COPD-patiënt en PICASSO

kundige moet het aanspreekpunt voor de patiënt zijn,

Het sluit iedere identificatie en emotie af. De afkorting

Kernteamlid Joost van der Burgh zijn licht schijnen.

omdat de drempel om de longarts te bellen voor veel

COPD vervangen door een term als 'de worgengel'

Hij omschreef beeldend hoe de ziekte hem sluipender-

COPD-patiënten veel te hoog is. Ten vijfde: assertieve

gaat misschien wat ver, maar toch…"

Javier Asin

5

I N D E BAT OV E R C O P D Na de drie inleidende speeches, waarmee het Nationale COPD-debat begon, werd er onder leiding van radiopresentator Martijn de Greve gediscussieerd. Aan de hand van stellingen ontstond een levendige discussie. Een impressie in citaten.

Zilveren en gouden zorg • Alfred Sachs, huisarts: "In mijn praktijk is er al jaren een tweedeling. Ik zeg het patiënten gewoon: 'Ik ga niet met u van fysiotherapeut naar specialist slepen als u blijft roken'. Met andere woorden, ik behandel de klachten van patiënten wel als ze roken, maar ik maak geen behandelplan voor ze. Dat noemen we zilver. En als ze goud willen, dan moeten ze meewerken en eisen aan zichzelf stellen." • Dominique Hamerlijnck, hoofd programma's Astma Fonds: "De vraag is dan natuurlijk wel wat een huisarts biedt aan ondersteuning en behandeling om het voor patiënten daadwerkelijk mogelijk te maken aan dat gouden programma deel te nemen. Hoe lager het inkomen en de sociale status van mensen is, hoe minder zij geleerd zullen hebben dat wat zijzelf doen daadwerkelijk effect heeft op hun eigen leven. Een persoonsgebonden budget met persoonlijke begeleiding van een zorgverlener

V.l.n.r.: Jean Muris, Henk Smid, Richard Dekhuijzen, Bas Geerdes, Reinout van Schilfgaarde, Dominique Hamerlijnck

om de patiënt daarbij te helpen, kan het nemen van eigen verantwoordelijkheid overigens ondersteunen." • Bas Geerdes, medisch adviseur Zorgverzekeraars Nederland: "Je moet natuurlijk je best doen om

moet organiseren. En het moet, via keten-DBC's, gefinancierd kunnen worden. Anders gebeurt het niet." • Dominique Hamerlijnck, hoofd programma's

patiënten hun eigen verantwoordelijkheid te laten

Astma Fonds: "Ik las laatst een advies van het

nemen. Maar er is daarbij een griezelig nauwe

Astma Fonds uit 1963. Daarin werd al gesteld dat

overgang naar een arts die tegen zijn patiënt zegt:

'deze complexe ziektepatronen slechts interdisciplinair

als je niet doet wat ik zeg, dan bekijk je het maar.

in teams behandeld kunnen worden'. We lopen met

Het egocentrisme van de arts speelt daarbij een

het nieuwe zorgstelsel de kans om op slechtere

gevaarlijke rol."

zorg uit te komen, maar we kunnen deze inter-

• Javier Asin, PICASSO voor COPD: "De stelling gaat er vanuit dat iedereen basiszorg krijgt, maar

disciplinaire zorg nu wellicht ook via de ketenDBC's voor elkaar krijgen."

op dit moment ontvangt slechts een minderheid van

korte termijn zichtbare winst te boeken. Roken is

de COPD-patiënten basiszorg. Dat wordt immers

Outcomes en processen

dan ook het belangrijkste speerpunt geworden,

gedefinieerd als 'zorg conform de richtlijnen' of

• Richard Dekhuijzen, hoofd van het Universitair

waar het meeste geld voor wordt vrijgemaakt.

'zorg zoals het moet'."

Longcentrum Nijmegen: "Het gaat om de outcomes,

Roken wordt in de Preventie Nota misschien niet

niet om het proces. Het zal mij een zorg zijn als ze

direct in verband gebracht met COPD, maar toch...

dat geen correct woord in deze context, ontstaat

het in Amsterdam anders doen dan in Maastricht,

Diabetes staat helemaal onderaan. Hart- en vaat-

automatisch. Als een patiënt een bepaald zorgtraject

zolang er maar een minimum niveau is waaraan de

ziekten staan er helemaal niet in, net als kanker."

niet ingaat, krijgt hij die topzorg vanzelf niet. Dat is

outcomes moeten voldoen."

• Joost van der Burgh: "Een tweedeling, al vind ik

dan zijn eigen keus."

• Jean Muris, huisarts en onderzoeker aan de Universiteit van Maastricht: "Ik denk dat het in dit

Longverpleegkundigen • Walter van Litsenburg, voorzitter V&VN

Disease management en DBC's

polderland efficiënter werkt als we het overal in

Longverpleegkundigen: "Iedereen is het erover

• Henk Smid, directeur ZonMw: "Er is kennis

grote lijnen hetzelfde doen. Ik zou niet pleiten voor

eens dat de longverpleegkundige veel kan doen.

de stelling: laat de processen overal maar gedijen."

Maar regionaal draaien de zorgkantoren de geld-

meerdere gezaghebbende bladen gepubliceerd dat

• Bas Geerdes, medisch adviseur Zorgverzekeraars

kraan voor longverpleegkundigen dicht en worden

de zorg kwalitatief beter wordt als bepaalde taken

Nederland: "Best practice sharing kan volgens mij

worden overgelaten aan verpleegkundigen. Maar

prima werken. Zorgverleners moeten in staat zijn

het wordt niet (voldoende) geïmplementeerd. Artsen

het not-invented-here syndroom te overkomen. Aan

Nederland: "Maak nou gewoon een goede keten-

zijn over het algemeen niet opgeleid om te werken

de andere kant, je moet datgene wat je ergens

DBC. Dan heb je een goede structuur, waarvan je

in een multidisciplinaire aanpak en ze zijn niet

anders hebt geleerd natuurlijk wel altijd aanpassen

kan eisen dat die wordt ingekocht. Je hoeft dan ver-

gewend kennis en verantwoordelijkheden te delen

aan de eigen regio."

volgens zorgverzekeraars niet steeds weer te vragen

genoeg over disease management. Er is ook in

of zij dit project of dat project willen ondersteunen."

met niet-artsen. Disease management projecten lukken dan ook (tot dusver) alleen in pilots met

COPD en diabetes

gemotiveerde zorgverleners."

• Onno van Schayck, hoogleraar huisartsgenees-

• Henk Smid, directeur ZonMw: "Ik droom er wel eens van om gewoon een aantal huisartsen

kunde Universiteit Maastricht en voorzitter van

en longartsen af te schaffen en het aantal long-

Nederland: "Ik ben zelf chirurg, ik weet waar het

het PICASSO voor COPD Kernteam: "In de

verpleegkundigen te verdubbelen. Zij hebben

over gaat, Henk Smid heeft gelijk."

Preventie Nota van het kabinet staat veel over dia-

driemaal zoveel tijd voor de patiënt."

• Bas Geerdes, medisch adviseur Zorgverzekeraars

• Reinout van Schilfgaarde, voorzitter van de Nederlandse Diabetes Federatie: "Multidisciplinaire

6

regionale projecten niet ondersteund." • Bas Geerdes, medisch adviseur Zorgverzekeraars

betes en weinig over COPD. Wat doen we fout?" • Reinout van Schilfgaarde, voorzitter van de

• Jean Muris, huisarts en onderzoeker aan de Universiteit Maastricht: "Ik ben dat wel met hem

teams werken inderdaad beter, daar is bewijs voor.

Nederlandse Diabetes Federatie: "De gedachten-

eens, de zorgpiramide is voor wat betreft de

Je moet zorgverleners wél duidelijk maken hóé je dat

wereld achter de Preventie Nota is, denk ik, om op

COPD-patiënten scheef."

N AT I O N A L E C O P D - D E BAT Reactie uit het publiek: Welke f ysiotherapeut belt met de longarts?

“Het was een goede discussie met deelnemers

met elkaar kunnen hebben, stelt Mirjam Verhoef.

Als patiënten vervolgens zeggen dat ze dat niet

uit veel verschillende disciplines”, blikt fysiothera-

"Dat kun je op verschillende manieren organiseren.

aankunnen, dan beginnen we er niet aan. Zíj moeten

peut Mirjam Verhoef terug op het COPD-debat.

Hier in Utrecht hebben wij netwerken opgezet van de

ervoor gaan. Ik probeer hen daarbij natuurlijk wel te

"De aanwezigheid van vertegenwoordigers van

verschillende beroepsgroepen zoals fysiotherapeuten,

ondersteunen door ze de weg te wijzen naar de long-

zorgverzekeraars was ook een goede zaak.

longverpleegkundigen, praktijkondersteuners, long-

verpleegkundige en naar stoppen met roken cursus-

Zo konden zij zien wat er allemaal gebeurt

functieassistenten, diëtisten, huisartsen en longartsen.

sen en door informatie te geven, bijvoorbeeld over

op COPD-ketenzorggebied en wie wat doet.

Vertegenwoordigers van al die disciplines komen

stoppen met roken hulpmiddelen. Zelf ga ik niet zo ver

Het zijn immers de zorgverzekeraars die goede

regelmatig bij elkaar in de projectgroep om te bespre-

door te zeggen dat ze niet mogen deelnemen als ze

initiatieven zouden moeten financieren."

ken hoe de zorg, communicatie en de samenwerking

niet daadwerkelijk stoppen met roken. Maar ze moeten

verbeterd kan worden. Deze structuur biedt overigens

wel hun best doen en gemotiveerd zijn. Ik spreek mijn

Eén van de hoogtepunten van het COPD-debat was

ook goede mogelijkheden voor nascholing, per net-

patiënten ook zeer regelmatig aan op hun rookgedrag.

volgens Mirjam Verhoef de speech van patiënt Joost

werk of gezamenlijk. Er wordt op die overleggen niet

Daarbij zet ik ook expliciet uiteen hoe hun longfunctie

van der Burgh. "Er wordt altijd óver COPD-patiënten

over individuele patiënten gecommuniceerd. Sommige

achteruit zal gaan als ze blijven roken en welke

gesproken. Maar het gaat er uiteindelijk om wat de

huisartsenpraktijken hebben daarvoor één keer per

consequenties dat over de jaren zal hebben. Dat laatste

patiënt zélf goede zorg vindt. Joost gaf in zijn bijdrage

maand een COPD-overleg met andere disciplines.

hebben we overigens binnen het COPD-project

terecht aan dat hij een erg bevoorrechte patiënt is.

In ziekenhuis Oudenrijn in Utrecht is er een multi-

in Utrecht afgesproken: alle zorgverleners spreken

De meeste COPD-patiënten die in mijn praktijk

disciplinair overleg, waar je als eerstelijns zorgverlener

patiënten aan op hun rookgedrag."

komen, zijn een stuk minder assertief en komen uit

patiënten voor kan opgeven om die met de zorgaan-

de lagere sociale klassen. Zij krijgen vaak niet de hulp

bieders uit het ziekenhuis te bespreken. Meer in het

Jaarlijks

die ze eigenlijk nodig hebben. Ze weten gewoon niet

algemeen is het de bedoeling dat je bij vragen of

Als het aan Mirjam Verhoef ligt, wordt het COPD-

wat welke zorgverleners voor hen zouden kunnen doen.

problemen gewoon contact opneemt met andere

debat van PICASSO voor COPD een jaarlijks

Als het hen niet wordt aangereikt, dan kunnen ze er

zorgaanbieders. Dat klinkt heel eenvoudig, maar het

terugkerende gebeurtenis. "Het is goed om te weten

dus ook niet om vragen." COPD-patiënten zouden dan

gebeurt vaak niet. Welke fysiotherapeut belt nu met de

wie waarmee bezig is, zodat je van elkaar kunt leren.

ook allemaal een zorgmanager moeten krijgen, vindt

longarts als hij of zij denkt dat het met patiënt Jansen

Het is interessant om te horen hoe anderen creatieve

Mirjam Verhoef. "Zo'n zorgmanager houdt het over-

niet goed gaat? Zelf doe ik dat wel, maar de positie

oplossingen hebben bedacht voor de problemen die

zicht van alle zorg die een patiënt krijgt, coördineert

om dat te kunnen doen, heb ik de afgelopen 25 jaar

ze tegenkomen. Je ontmoet elkaar informeel en legt

die zorg en is voor de patiënt een laagdrempelig

moeten opbouwen door steeds met zinnige dingen te

contacten. Er is op dat soort bijeenkomsten altijd

aanspreekpunt. Vooral dat laatste vinden patiënten

komen. Als ik nu bel en zeg dat dat nodig is, dan kan

een goede mengeling van 'oude rotten' en jonge

heel belangrijk, zo bleek uit onderzoek in Utrecht.

een patiënt direct terecht op de poli."

enthousiastelingen. Dat werkt naar beide kanten toe

Idealiter is de zorgmanager natuurlijk een longverpleeg-

stimulerend. Het thema moet uiteraard aansluiten

kundige of praktijkverpleegkundige. Maar die is er

Intensievere zorg

bij de actualiteit. Misschien moeten we het eind dit

niet altijd. Zelfs niet hier in Utrecht, waar we toch een

Tijdens het COPD-debat is veel gesproken over de

jaar eens wat uitgebreider gaan hebben over de

goedlopend multidisciplinair COPD-project hebben.

vraag of je patiënten meer en intensievere zorg mag

keten-DBC COPD? Laten we daarbij dan vooral

Voor sommige patiënten speel ik zelf in feite voor

geven als zij stoppen met roken en zich inzetten om

de zorgverzekeraars niet vergeten. Ik denk dat het

zorgmanager. Patiënten die bij mij binnenkomen en

hun leefstijl gezonder te maken. "In feite stel ik dit ook

héél nuttig is als zij met 'het veld' discussiëren over

nog niet onder behandeling zijn van een longverpleeg-

aan de orde", stelt Mirjam Verhoef. "Ik vertel nieuwe

de beste manier om daar een succes van te maken.

kundige, verwijs ik daar uiteraard wel altijd naar door."

patiënten altijd precies wat mijn training inhoudt. Ik

Een ander mogelijk onderwerp is de rol van de

schets daarbij zeer expliciet dat het er niet alleen om

apotheker. Ik denk dat het heel goed is als er

Contact

gaat dat ze twee keer per week bij mij komen trainen,

meer aandacht wordt besteed aan het gebruik

Het afstemmen van de zorg gaat een stuk makkelijker

maar dat ze ook thuis actiever moeten zijn. En dat ze

van medicatie bij mensen die meerdere chronische

als de verschillende zorgverleners makkelijk contact

hun best moeten doen om te stoppen met roken.

aandoeningen hebben."

Mirjam Verhoef

Alfred Sachs

7

N AT I O N A L E C O P D - D E BAT R e a c t i e u i t h e t p u b l i e k : Z i l v e r, g o u d , z w a r t e n w i t

Wat er allemaal op het Nationale COPD-debat in Madurodam gezegd is, weet longarts dr. Geertjan Wesseling van het academisch ziekenhuis Maastricht niet precies meer. "Ik ben al 51 jaar oud en het debat was al een tijdje geleden, dan krijg je dat. Ik weet nog wel dat ik met een tevreden gevoel terugging naar huis. Het was een goede manier om behandelaars niet alleen onderling, maar ook met het maatschappelijk krachtenveld te laten discussiëren. Op die manier kun je het debat over COPD breder trekken en dat is hard nodig." COPD-zorg in Nederland is erg top-down georganiseerd, meent Geertjan Wesseling. "Wij bedenken als zorgverleners wat goed is voor de patiënt. Medisch gezien klopt dat ook allemaal wel. Maar wat ik wil dat een patiënt doet op het gebied van medicatie en leefstijl, is lang niet altijd wat de patiënt zelf wil. Patiënten hebben vaak al een modus vivendi gevonden. De behandeldoelen van de zorgverleners zouden daarop moeten aansluiten. Dat betekent natuurlijk niet dat je een fatalistische arts moet worden, die zich erbij

Geertjan Wesseling

neerlegt dat patiënten bijvoorbeeld niet therapietrouw zijn en niet willen stoppen met roken. Juist niet. Het

malen horen uitleggen, maar ik geloof er nog steeds

zoveel longweefsel onherstelbaar beschadigd is.

betekent dat je echt goed moet vragen naar de doelen

niet in. Natuurlijk is de eigen verantwoordelijkheid van

Hoeveel beter zou het niet zijn om de energie van

en drijfveren van elke individuele patiënt. Je moet er

de patiënt belangrijk. Maar het is niet zo zwart-wit als

longartsen en andere zorgverleners veel vroeger

daarnaast voor zorgen dat het zorgaanbod goed

Alfred stelt. Ik heb een patiënt die ik luchtwegverwijders

in te zetten?"

aansluit op zowel de zorgvraag van de patiënt als

voorschreef, maar hij inhaleert ze niet. Is hij dan niet-

op diens mogelijkheden."

therapietrouw en verdient hij daarom geen 'gouden

Bewust maken

zorg'? Of heeft hij gelijk als hij zegt: ik voel er niks bij

Zo'n bijeenkomst als het COPD-debat helpt om

Zuurstofklasje

als ik die medicijnen inneem. Het kan natuurlijk zijn

mensen, en dan vooral de niet-zorgverleners, bewust

De presentatie van patiënt Joost van der Burgh tijdens

dat een bepaald medicijn in studies wel werkt, maar

te maken van de noodzaak meer te doen aan het

het COPD-debat was volgens Geertjan Wesseling

bij meneer Jansen toevallig niet. Stoppen met roken,

ontstaan van COPD en een vroege behandeling van

van al deze punten een goede illustratie. "Neem nu

voor Alfred Sachs een belangrijke indicator of iemand

COPD, meent Geertjan Wesseling. "En dat is nodig,

het voorbeeld van die alleenstaande oudere vrouw

actief meewerkt of niet, is ook niet zo zwart-wit. Ik heb

want er moet nog veel gebeuren. Meer anti-roken

in Joost zijn 'zuurstofklasje'. Zij kreeg voor het eerst

patiënten die ontzettend gemotiveerd zijn om te stop-

publiekscampagnes bijvoorbeeld. Meer preventie in

zuurstof geleverd. Een medewerker sluit de hele zaak

pen en die er écht onder lijden dat dat niet lukt. Roken

de huisartsenpraktijk, waarbij de patiënt geen bedrei-

aan, laat snel zien hoe het werkt en laat haar vervolgens

is nu eenmaal een zeer hardnekkige verslaving. Wat

gingen krijgt ('als je niet stopt met roken, zit je over

ontredderd achter met een grote machine die een hels

moet mijn oordeel bij die patiënt vervolgens zijn?

15 jaar in een rolstoel'), maar met positieve incentives

kabaal maakt. Alle zorgverleners kennen ook wel iemand

Hij doet niet wat ik zeg en verdient dus niet mijn beste

geprikkeld wordt ('zoenen wordt veel minder onsmake-

als melkboer Rinus, met wie Joost in de revalidatie

inspanningen? Of moet ik toch zo goed mogelijk voor

lijk en je tanden en gordijnen worden een stuk minder

had gezeten: een COPD-patiënt die, deels door de

hem zorgen in de wetenschap dat stoppen met roken

bruin'). Huisartsen moeten daar natuurlijk ook de

revalidatie zelf en deels door het lotgenotencontact

bij hem misschien niet gaat lukken?"

ruimte voor krijgen. Er had allang een rookverbod in de horeca moeten zijn, net als in sportkantines.

daar, helemaal opbloeit. Maar die na de revalidatie in zijn galerijflat langzaam weer terugvalt, omdat er

Longverpleegkundigen

Sigarettenfabrikanten zijn nu kledinglijnen aan het

geen follow-up en begeleiding is. De presentatie van

Tijdens het debat werd verschillende malen gesteld

opzetten, waardoor ze straks reclame kunnen maken

Joost hield de aanwezige zorgverleners een nuttige

dat longverpleegkundigen een grotere rol zouden

voor t-shirts met hun merknaam erop. Meteen verbieden

spiegel voor."

moeten krijgen. Geertjan Wesseling: "Ik ben daar

die sluikreclame, net als tabaksreclame tijdens

een groot voorstander van. We hebben in de tweede

Formule 1 races, waar veel jongeren naar kijken.

Tweedeling

lijn simpelweg niet de capaciteit om netjes voor alle

Longartsen zouden zelf ook meer moeten doen om

Een belangrijk discussiepunt tijdens het COPD-debat

huidige en toekomstige COPD-patiënten te zorgen.

de sense of urgency te vergroten dat er op al deze

was de vraag of je patiënten kunt indelen in twee

Longartsen moeten hun hefboom vergroten door het

vlakken echt iets moet gebeuren. En natuurlijk moeten

categorieën. Enerzijds patiënten die wel gemotiveerd

efficiënt inzetten van longverpleegkundigen, fysiothera-

zij bijdragen aan deskundigheidsbevordering in de

zijn en bijvoorbeeld bereid zijn te stoppen met roken en

peuten, diëtisten en andere zorgverleners. Een deel

eerste lijn. Dit alles natuurlijk naast hun zorg voor de

actief mee te doen aan alle aangeboden programma's

van goede COPD-zorg is nu eenmaal dat er tijd in de

ernstige COPD-patiënten. Op dat vlak maak ik me

en behandelvoorstellen en dus intensieve begeleiding

patiënt gestoken wordt: keer op keer uitleggen waar-

overigens geen illusies. Ik heb nog 14 jaar te gaan

en ondersteuning krijgen ('gouden zorg'). En ander-

om iets belangrijk is en vervolgens intensief begeleiden

tot mijn pensioen en ik ben ervan overtuigd dat er

zijds patiënten die daar niet toe bereid of in staat zijn

als de patiënt gemotiveerd is. Daarnaast zou ik graag

voldoende emfyseempatiënten zullen zijn om mij

en aan wie dus het reguliere zorgaanbod aangeboden

zien dat we meer doen om vroeger in de carrière van

tot die tijd gericht bezig te houden. En mijn opvolger

wordt ('zilveren zorg'). Geertjan Wesseling: "Ik heb het

een COPD-patiënt in te grijpen. Ik vind het telkens

trouwens ook."

huisarts en onderzoeker Alfred Sachs nu meerdere

weer jammer als een patiënt bij mij komt en er al

8

D E A P OT H E K E R A A N Z E T Projecten die tot doel hebben de zorg aan COPDpatiënten te verbeteren, worden over het algemeen opgezet door huisartsen of longartsen. In Opmeer kwam het initiatief van de regionale apotheek en geeft de apothekersassistente nu specifieke medicatievoorlichting in de huisartspraktijk. "COPD is, zeker in vergelijking met andere chronische ziekten als diabetes en hoge bloeddruk, een beetje een ondergeschoven kindje. Wij wilden voor onze COPD-patiënten dan ook iets extra's doen." Aan het woord is Eline de Vries, apotheker in Opmeer (NoordHolland, midden West-Friesland). "Ruim een jaar geleden hebben we hierover overlegd met de vijf huisartsenpraktijken in onze regio. We zitten hier in een landelijk gebied. COPD-patiënten zijn vaak wat minder mobiel. De conclusie was al snel dat we de apothekersassistente beter naar de huisartsenpraktijk

patiënt verwezen worden naar de longarts? De huis-

het eerst een medicijn moeten gaan inhaleren.

konden laten komen dan de patiënt naar de apotheek."

arts bespreekt ook hoe iemand moet handelen bij een

"We oefenen in de spreekkamer met de inhalator en

exacerbatie. Dat verschilt namelijk per patiënt. De ene

een placebo. Desondanks bleek dat een deel van

Periodieke controle

persoon kan zelf extra medicijnen innemen, de andere

de patiënten toch niet helemaal goed inhaleert.

Nadat de apothekersassistenten op cursus waren

moet snel naar de huisarts." De laatste afspraak is bij

Ze hielden hun hoofd bijvoorbeeld niet in de goede

geweest, ging het project begin dit jaar van start.

de apothekersassistente. "Zij geeft nadere uitleg over

stand. Soms waren ook de ventieltjes van de voorzet-

De bij de huisarts bekende COPD-patiënten, bijna

de medicatie en bespreekt het belang van therapie-

kamer versleten, waardoor de inhalator niet goed

allemaal vallend in de categorie GOLD II, worden

trouw. Ook wordt geoefend met inhaleren, zeker als

meer werkte. Ze krijgen dan natuurlijk een nieuwe."

telefonisch opgeroepen door de praktijkondersteuner.

de patiënt een nieuwe inhalator gekregen heeft.

De reacties van de patiënten zijn onverdeeld positief.

Daarbij wordt duidelijk aangegeven dat het in principe

De totale carrousel duurt ruim een uur. Naast een

"Ze vinden het heel fijn dat er aandacht aan hun

om een jaarlijkse controle gaat. Eline de Vries: "De

praktische en efficiënte manier van werken richting

aandoening wordt gegeven zonder dat de aanleiding

patiënten reageerden over het algemeen positief. De

de patiënt is een aanvullend voordeel van deze opzet

daartoe een verergering van hun klachten is. We zijn,

opkomst was dan ook heel hoog. De eerste afspraak

dat alle huisartsen in de regio nu hetzelfde COPD-

met dank aan PICASSO voor COPD, ook bezig de

is met de praktijkondersteuner zelf. Die doet een

beleid voeren. Dat is niet alleen voor de patiënten

resultaten van de pilot te meten. Over anderhalf jaar

spirometrie en bespreekt niet-medicamenteuze zaken

prettig, maar ook voor alle betrokken zorgverleners."

kunnen we zien of het aantal verwijzingen naar de longarts afneemt, of er veel medicatie gewijzigd

als bewegen, voeding en stoppen met roken. Daarna gaan ze meteen door naar de huisarts. Deze beoordeelt

Uitgebreide voorlichting

wordt en vooral of dit project de kwaliteit van leven

de longfunctiemeting en kijkt of het beleid gewijzigd

In de apotheek van Eline de Vries krijgen COPD-

bij de patiënten vergroot. Zelf denk ik dat dat laatste

moet worden: is de medicatie nog goed? Moet de

patiënten al jaren uitgebreide voorlichting als zij voor

zeker het geval zal zijn."

Bewegen is onmisbaar Hoewel ik in negen jaar tijd ben opgeschoven van Het beste advies dat ik in 1998 van mijn longarts

GOLD II naar laag GOLD III, leef ik nog een heel

kreeg, is: ‘Doe iets aan uw conditie!’ Dat kwam op

normaal leven. Sinds enkele maanden gebruik ik

mij in eerste instantie absurd over. Ik had het immers

24 uur per dag zuurstof, wat mijn totale welzijn

al zo snel benauwd bij gewone inspanning. Toch heb

zeer heeft bevorderd. Minder snel moe, betere

ik zijn advies overgenomen en ben via een fysiothera-

prestaties in de sportschool, enz.

peut bij een regulier sportcentrum terecht gekomen. Met behulp van dit centrum, dat overigens geen

Het heeft mij zeven jaar geleden zeer verbaasd,

specifieke COPD-aantekening had, hebben we

dat ik na de longrevalidatie ‘in het diepe werd

samen een programma opgesteld. Dit programma

gegooid’. Geen enkel advies over vervolgtrainingen.

had conditieverbetering en spierversterking tot doel.

Misschien dat dit nu beter geregeld is. Want één

Het werkte. Ik trainde drie maal per week en ging me

ding is zeker: met COPD moet je wel de rest van

steeds beter voelen. In 2000 vond de longarts het

je leven naar de sportschool om de verworven

nodig om mij alsnog naar de longrevalidatie te sturen.

conditieverbetering op peil te houden. Ik merk het

Het revalidatieprogramma duurde drie maanden en ik

verschil bijvoorbeeld na een vakantie, als ik een week

heb er veel geleerd. Daarna kon ik de fysiotherapeut

of vier niet heb getraind. Er is dan altijd sprake van

en de trainers van het sportcentrum vertellen welk

achteruitgang, ondanks dat ik van (op mijn niveau)

Bij Joyce Martinus (61) is in 1998

soort oefeningen voor mij belangrijk waren. Nu, zeven

actieve vakanties hou. Met de krachttraining lukt het

COPD geconstateerd. Nu is zij GOLD III.

jaar later, ga ik nog steeds twee tot drie maal per

nog wel om mijn programma van voor de vakantie

Ze gebruikt 24 uur per dag zuurstof

week naar het sportcentrum. Door de conditietraining

af te werken, maar de conditie (loopband, fietsen,

en een minimum aan medicijnen.

met veel extra zuurstof (3 à 4 l. per min.) te doen,

roeien) is altijd minder. Het kost een paar weken

Joyce sport twee- tot driemaal per week

kan ik op een hoger niveau trainen.

intensief trainen voordat mijn conditie weer terug is

De visie van een ervaringsdeskundige

op het oude niveau. De beloning: je beter en fitter

in een particulier sportcentrum. Ik was aangenaam verrast toen het vorige nummer

voelen is er, maar ik heb wat dat betreft ‘levenslang’

van PICASSO Magazine geheel gewijd was aan

en dat valt echt niet altijd mee.

beweging. Het belang daarvan moet en kan ik immers op grond van eigen ervaring onderschrijven.

Joyce Martinus

9

SU PPORTPROJ ECT

PICASSO

S U P P O R T P R OJ E CT K E T E N Z O R G C O P D B R E DA Wie doet wat en hoe spreek je dat af?

Negen jaar geleden werd Remco Djamin longarts in het Amphia Ziekenhuis in Breda. "Eigenlijk had ik al vanaf het begin het idee dat de zorg aan COPDpatiënten beter kon. Niet omdat de verschillende zorgverleners hun werk niet goed deden, maar omdat hun werk niet op elkaar was afgestemd." Zo'n anderhalf jaar geleden vatte Remco Djamin de koe bij de horens. Met andere longartsen uit het ziekenhuis, kaderhuisarts COPD Ilonka Godschalk en drie andere geïnteresseerde huisartsen uit de regio en vertegenwoordigers van het centrum voor longrevalidatie Schoondonck zette hij een projectgroep op. "Het wiel opnieuw uitvinden, was daarbij niet nodig. Inhoudelijk is in richtlijnen al prima vastgelegd welke COPD-patiënten welke zorg moeten krijgen. Het probleem is de logistiek en de implementatie ervan: wie doet wat en hoe spreek je dat af. Dat zijn we nu met hulp van PICASSO voor COPD aan het uitwerken." Alle COPD-richtlijnen gaan uit van een stapsgewijze benadering. Patiënten met licht en matig COPD (GOLD I en II) blijven bij de huisarts. Patiënten met ernstig en zeer ernstig COPD (GOLD III en IV) gaan naar de longarts en eventueel de derde lijn, het revalidatiecentrum. "Dat lijkt logisch, maar ik vind het jammer dat de expertise in het ziekenhuis en de derde lijn alleen ten goede komt aan ernstige patiënten.

verstrekken dan nu vaak gebeurt in de verwijsbrief, als je het tenminste zo kunt

Ik bedoel daarmee niet dat alle GOLD I en II patiënten naar de tweede lijn doorge-

regelen dat ze weten dat het zinvol is die informatie te verzamelen en als het hen

schoven moeten worden. Maar we kunnen wel gezamenlijk een structuur afspreken

geen extra tijd kost", stelt kaderhuisarts Ilonka Godschalk. "We zijn nu vanuit het

waarin wordt vastgelegd welke patiënten wanneer bij welke zorgverlener welke

project dan ook bezig met het ontwikkelen van een digitaal formulier dat in alle

zorg krijgen. Juist bij patiënten die zich nog niet in het eindstadium van hun ziekte

Huisarts Informatie Systemen past. Huisartsen kunnen daarop niet alleen de long-

bevinden, hebben interventies het meeste effect. We kunnen elementen uit

functie, maar ook de anamnese, het lichamelijk onderzoek en de voorgeschiedenis

revalidatieprogramma's in de tweede en derde lijn aanbieden aan patiënten in de

van de patiënt heel simpel kwijt. Dit is voor hen veel bevredigender dan een patiënt

eerste lijn, al dan niet uitgevoerd door zorgverleners in de eerste lijn. Je moet dan

alleen maar doorsturen. Vergeet ook niet dat de meeste COPD-patiënten met een

bijvoorbeeld denken aan reconditionering onder begeleiding van een eerstelijns

exacerbatie eerst bij ons terechtkomen. Als alle COPD-patiënten regelmatig - één

fysiotherapeut. Huisartsen en longartsen kunnen patiënten ook gezamenlijk

keer per kwartaal bijvoorbeeld - besproken worden tussen huisarts en longarts,

bespreken, zodat gegarandeerd wordt dat ze de best mogelijke zorg krijgen.

dan zullen longartsen bovendien eerder geneigd zijn reguliere controles te laten

Op die manier leren we van elkaar en werken we écht meer samen."

plaatsvinden in de huisartsenpraktijk, ook bij de wat zwaardere COPD-patiënten. Bijkomend voordeel is dat de communicatie een stuk soepeler zal gaan verlopen

Goed in kaart

als de verschillende zorgverleners elkaar persoonlijk kennen."

Om dit alles mogelijk te maken, moeten de patiënten wel eerst goed in kaart gebracht worden. "Dat is een mooie taak voor de praktijkondersteuner. De longverpleeg-

Financieringsstructuur

kundige zou deze taak op zich kunnen nemen bij de meer ernstige patiënten.

Probleem bij dit alles is dat overleg in de huidige financieringsstructuur door

En je moet dan goed afspreken dat er 'automatisch' een interventie volgt als tijdens

niemand vergoed wordt. Ilonka Godschalk: "Ik vind dat de zorgverzekeraars, zolang

deze controles blijkt dat er een verslechtering is op het gebied van de longfunctie,

er geen DBC's zijn, huisartsen hiervoor zouden moeten vergoeden. Het is tenslotte

de inspanningstolerantie (conditie), de voeding en/of het zuurstofgehalte in het

een kwaliteitsverbetering en het gaat om werk dat momenteel niet wordt uitge-

bloed. Op dit moment zijn we concreet bezig dit in te vullen. Een voorbeeld: in

voerd." Longarts Remco Djamin is minder optimistisch. "Als je de zorgverzekeraars

allerlei inhoudelijke richtlijnen staat dat een patiënt naar de diëtist verwezen moet

er nu bijhaalt, dan weet je ook al meteen wat zij als belangrijkste criterium zullen

worden als zijn of haar BMI onder de 21 zakt. De vraag is: wie doet het en gebeurt

hanteren: minder verwijzingen naar de tweede lijn. Dat zou een gevolg kunnen zijn,

het ook? Wij leggen nu vast wie de BMI meet, wie zorgt voor de verwijzing en

maar moet geen doel op zich worden. Ik kan mij ook voorstellen dat we, om de zorg

wie controleert of de BMI na behandeling van de diëtist weer goed is en blijft."

te verbeteren, een aantal GOLD II patiënten van de huisarts voor korte onderzoeken naar de longarts laten komen, iets wat nu over het algemeen niet gebeurt. Ik denk

Inkomen

dat we op dit moment beter kunnen accepteren dat we een jaar lang allemaal tijd

Bij een verbeterproject waarbij diverse partijen betrokken zijn, loop je natuurlijk

in dit project investeren. Als we dan straks, op basis van onderzoek en de ervaring

tegen allerlei belangen aan, stelt Remco Djamin. "Ook hele 'platte' belangen, zoals

binnen dit project, hard kunnen maken dat we echt betere zorg leveren, dan kunnen

inkomen. Mijn insteek is altijd geweest: laten we de zorg op inhoudelijke gronden

overheid en zorgverzekeraars daar niet meer omheen. Daar ben ik heilig van over-

verbeteren. In een latere fase kunnen we dan ieders belangen respecteren met een

tuigd. Ook andere huisartsen in de regio zullen dan mee willen doen. En als ze

bijpassende financiële constructie. Overigens, het aantal COPD-patiënten zal alleen

niet uit zichzelf willen, dan zullen ze wel gedwongen worden door hun patiënten.

maar toenemen. Zorgverleners zullen mede daardoor überhaupt niet in staat zijn om

'Waarom heeft een vriendin van mij bij uw collega-huisarts wel allemaal periodieke

patiënten om financiële redenen 'bij zich' te houden. De vraag is eerder hoe we er

controles en af en toe een onderzoekje in het ziekenhuis en ik niet?' Op zo'n

met z'n allen voor kunnen zorgen dat de golf patiënten die op ons afkomt kwalitatief

vraag zal die huisarts toch moeilijk een goed antwoord kunnen geven."

goede zorg blijft krijgen. Gestructureerd samenwerken met andere disciplines maakt het werk daarnaast leuker. Natuurlijk kan ik als longarts reguliere controles

PICASSO Support

bij stabiele GOLD III COPD-patiënten doen. Maar ik ben opgeleid om te onderzoeken wat er op longgebied bij iemand aan de hand is en vervolgens slimme

Dit project wordt door PICASSO voor COPD ondersteund vanuit PICASSO

dingen te bedenken om deze patiënt beter te maken. Dat is ook veel uitdagender."

Support. Als onderdeel van de regionale implementatiebegeleiding vindt er onder andere een effectmeting plaats om de ingezette interventies te kunnen

Digitaal verwijsformulier

evalueren. Meer informatie over dit project vindt u op de Projectlandkaart op

Op vergelijkbare manier kan ook het werk van huisartsen uitdagender én bevredi-

www.picassovoorcopd.nl.

gender gemaakt worden. "Huisartsen willen best meer informatie aan de longartsen

10

KE R NTEAM LE D E N

Ir. J.

W.

Prof.dr. O.

Dr. G.J.

Prof.dr. C.

Dr. A.J.

Prof.dr R.

Drs. F.M.J.

Prof.dr. T.

Dr. A.P.E.

Dr. M.P.M.H.

Drs. P.

Prof.dr. P.J.E.

van der Burgh

van Litsenburg

van Schayck

Wesseling

Spreeuwenberg

van ’t Hul

Dekhuijzen

Toben

Verheij

Sachs

Rutten-van Mölken

Kievit

Bindels

KE R NTEAM LI D AC H T E R G R O N D

Bernard Groeneweg ‘De zorg dáár brengen waar deze het meest nodig is’

Bernard Groeneweg (1949) studeert geneeskunde aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Na zijn afstuderen in 1974 volgt hij de toentertijd één-jarige huisartsopleiding. Hij gaat werken in het Haarlemse verpleeghuis Zuiderhout en volgt de voorloper van wat nu de opleiding tot verpleeghuisarts is. Daarna doet

Iedereen weet wat een huisarts, een fysiotherapeut en een longarts doet. Maar wat zijn de taken en verantwoordelijkheden van een adviserend geneeskundige in dienst van een zorgverzekeraar? En wat kan hij realiseren op het gebied van COPD-ketenzorg? PICASSO Magazine vroeg het aan Kernteamlid Bernard Groeneweg.

hij de opleiding sociale geneeskunde (het specialisme voor adviserend geneeskundigen) en is geregistreerd als arts voor maatschappij & gezondheid. Hij volgt eveneens de opleidingen voor homeopathie en acupunctuur. In 1980 wordt hij medisch-adjunct-directeur van de Gemeentelijke Dienst Bejaardenverzorging in Amsterdam. Ruim drie jaar later wordt hij adviserend geneeskundige bij het Ziekenfonds Amsterdam en omstreken (ZAO). In 1988 stapt hij over naar het ziekenfonds PWZ in Purmerend, dat nu onderdeel is van Achmea. Namens Zorgverzekeraars Nederland is Bernard Groeneweg lid van de

Waar hij ook heeft gewerkt, Bernard Groeneweg is altijd bezig geweest met zorgvernieuwing. "Na mijn huisartsopleiding wilde ik voor mijn toekomstige werk ervaring opdoen in het Haarlemse verpleeghuis Zuiderhout. Dat verpleeghuis was enorm vooruitstrevend. Dat sprak mij aan en daardoor ben ik er blijven hangen. Wij stonden er aan de wieg van veel dingen die nu gemeengoed zijn: tijdelijke opnamen, een revalidatieafdeling, samenwerking met verzorgingshuizen en consultaties van het verpleeghuis naar de eerste lijn. Na vijf jaar werd ik medisch-

werkcommissie Verpleeghuizen en Verzorgingshuizen van het College bouw zorginstellingen. Bij dit college is hij ook voorzitter van de Commissie van Beroep/Commissie Integriteit. Daarnaast participeert hij in verschillende regionale, provinciale en landelijke werk-, project- en stuurgroepen. Bernard Groeneweg vervangt eind 2004 een collega adviserend geneeskundige van Achmea als lid van het PICASSO Kernteam, omdat hij zich meer dan die collega bezighoudt met ketenzorg in de eerste lijn.

adjunct-directeur bij de Amsterdamse Gemeentelijke Dienst Bejaardenverzorging. Ook daar liepen ze voor. Er werd bijvoorbeeld toen al geëxperimenteerd met het

(VAGZ) de vraag stel wie van de collega's ervaring heeft met ketenbeschrijvingen,

bieden van verpleeghuiszorg in verzorgingshuizen. Na drie jaar concludeerde ik

dan krijg ik vaak dezelfde dag nog vele antwoorden en adviezen. Of er ontstaat een

dat ik meer lol had in het managen van zorg dan in het managen van mensen. Ik

interactieve discussie over het onderwerp."

werd vervolgens adviserend geneeskundige en dat ben ik - met vele variaties nog steeds, nu bij Achmea Zorg. Het is een prachtige baan. Door het combineren

Katalysator

van enerzijds medische vakkennis en anderzijds kennis van de regelgeving, kun je

Een zorgverzekeraar is volgens Bernard Groeneweg een katalysator voor zorgver-

de zorg daar brengen waar deze het meest nodig is. Je bent dus zowel bezig met

nieuwing. "Je brengt partijen bij elkaar, zowel organisatorisch als inhoudelijk. Omdat

de zorginhoud, als met het scheppen van voorwaarden voor zorg(vernieuwing)."

je meebeslist over de financiën, ben je daarbij natuurlijk ook in de positie om mee te sturen. In het kader van zorgvernieuwing is het opzetten van ketenzorg voor ons op

Ziekenfondsmannetje

dit moment een prioriteit. Achmea Zorg heeft drie kernregio's. In de regio Noordoost

Zorgverzekeraars hebben bij velen 'in het veld' het imago dat ze met name - of zelfs

(Drenthe, Flevoland en de regio Zwolle) zijn diabetes-ketens opgezet. In de regio

alleen maar - naar de financiële kant van de zorg kijken. "Ik ben van oorsprong een

Rijnmond zijn ze op het gebied van hartfalen een flink eind op weg. In de regio

ziekenfondsmannetje en dat ben ik gebleven", reageert Bernard Groeneweg. "Het

Zaanstreek/Kennemerland is er een COPD-project, dat zich richt op multidisciplinaire

doel was en is om binnen de bestaande regelgeving en met de beschikbare middelen

behandeling en het opsporen van COPD-patiënten in de eerste lijn. Mede door mijn

optimale zorg te realiseren. Ik durf te zeggen dat ik al die jaren heb gewerkt voor

betrokkenheid bij PICASSO is dat ook een Supportproject geworden. Overigens, in

organisaties waar de kwaliteit van de zorg en de kosten daarvan met elkaar in even-

de regio Rotterdam zijn we ook met huisarts-onderzoeker Niels Chavannes in gesprek

wicht waren. Uiteraard was het soms zoeken naar dat evenwicht. Zo heb je als

over een ondersteuningsstructuur voor COPD-ketenzorg. Dit geeft ons de mogelijk-

adviserend geneeskundige de taak om nieuwe veelbelovende ontwikkelingen te

heid om de ervaringen over en weer uit te wisselen en de processen te versnellen."

stimuleren. Daar moest je dan soms ook de financiën voor zoeken of regelen. Moeilijk, maar vaak lukt het toch. Je hebt er wel een breed netwerk in het veld en

Richtlijnen

de regelgevende gremia voor nodig. Een voorbeeld van een geslaagde innovatie?

Zijn betrokkenheid bij PICASSO voor COPD ziet Bernard Groeneweg als een meer-

Eind jaren tachtig ontwikkelden wij met twee instellingen het concept om chronische

waarde voor zijn werk. "En omgekeerd. PICASSO bundelt een ongelooflijke hoeveel-

verpleeghuiszorg gedeeltelijk in een verzorgingshuis te verlenen en te financieren.

heid kennis. Het is interessant om te zien hoe dat in verschillende projecten onderzocht

Inmiddels is dit uitgegroeid tot een verstrekking in bijna alle verzorgingshuizen.

wordt. Ik draag daar graag aan bij. Maar ik verwacht de resultaten ook in mijn werk

Hierdoor kunnen ongeveer 30.000 ouderen hun noodzakelijke verpleeghuiszorg

te kunnen gebruiken. Er ligt straks een duidelijke multidisciplinaire richtlijn en via

in het verzorgingshuis ontvangen en hoeven niet te worden overgeplaatst."

PICASSO komen er best practices. Die moet je als zorgverzekeraar gaan borgen, onder andere in de contracten met zorgaanbieders." Ketenzorg staat nog maar in de

Concurrenten

kinderschoenen, maar Bernard Groeneweg denkt inmiddels al verder na. "De ziekte-

In het nieuwe zorgstelsel zijn zorgverzekeraars concurrenten geworden. Tussen

last is bij veel chronische patiënten niet beperkt tot één ziekte. Moet een patiënt met

adviserend geneeskundigen onderling is daarvan echter weinig te merken, stelt

co-morbiditeit zich straks aan 35 voorschriften van drie verschillende richtlijnen gaan

Bernard Groeneweg. "Tussen zorgverzekeraars is weinig structurele uitwisseling

houden? Of moeten we uit al die ketens de rode draad halen? Stoppen met roken,

van gegevens. Maar als adviserend geneeskundigen kunnen we elkaar gemakkelijk

bewegen, tensie- en cholesterolcontrole en gezonde voeding zouden daar dan zeker

bereiken. We kennen elkaar, maken deel uit van dezelfde beroepsvereniging, toet-

onder vallen. Per ziekte kan er dan een specifieke module aan worden toegevoegd.

sen elkaar intercollegiaal en hebben gezamenlijk maandelijkse bijscholingen. Stel, ik

Maar goed, dat is toekomstmuziek. Laten we er met z'n allen eerst maar eens voor

krijg een voorstel van een groep zorgaanbieders die ketenzorg aan het opzetten is.

zorgen dat we over een jaar of drie, zeker op het gebied van diabetes en COPD,

Als ik dan op de website van de vereniging van artsen werkzaam bij zorgverzekeraars

de ketenzorg organisatorisch, inhoudelijk en financieel goed op poten hebben."

11

14 D ECE M B E R Congres: ‘Recente ontwikkelingen in de COPD-ketenzorg’ Bent u zorgprofessional, manager, projectleider, actief lid van een patiënten-

De dag wordt afgesloten met een

organisatie of accountmanager bij een zorgverzekeraar? Probeert u ook

plenaire discussie over de vraag:

de zorg aan COPD-patiënten te verbeteren? Bent u geïnteresseerd in wat

‘Wat is de innovatieve agenda voor

er speelt en leeft op het terrein van COPD-ketenzorg? Wilt u weten met

de komende twee jaar voor onder-

welke transmurale projecten er al ervaring is opgedaan?

zoekers, projectleiders, zorginkopers en farmaceutische industrie?’

Kom dan op 14 december 2007 naar het congres ‘Recente ontwikkelingen

Prof. dr. Guus Schrijvers is

in de COPD-ketenzorg’.

dagvoorzitter.

Het programma

Meer informatie

Therese Noorlander, projectmanager PICASSO voor COPD en werkzaam voor

De bijeenkomst vindt plaats in Utrecht (Educatorium, Theatronzaal, Universiteit

PICASSO initiatiefnemers Pfizer en Boehringer Ingelheim opent het congres met

Utrecht) van 9:00 uur tot 17:00 uur. Via www.integratedcare.nl kunt u meer

de voordracht ‘Welke innovaties op het gebied van COPD-ketenzorg vinden er

programma-informatie vinden of zich inschrijven. Of neem contact op met mevrouw

momenteel plaats in Nederland?’ Daarna zet CBO-medewerker Ruben van Zelm

M. Hageman-Raatgever, T 030 - 2503010 en e-mail: [email protected].

een theoretisch kader neer voor een ketenzorgpad. Vervolgens spreekt Nivelonderzoeker Monique Heymans over ‘Ervaringen van COPD-patiënten met keten-

Dit congres wordt georganiseerd door het Julius Centrum voor Gezondheids-

zorg’. Tot slot worden enkele goede voorbeelden van COPD-ketenzorg toegelicht:

wetenschappen en Eerstelijns-geneeskunde, Universitair Medisch Centrum Utrecht.

in de Gelderse Vallei (Jos Dirven, huisarts), Leuven (prof. dr. Thierry Troosters),

Voor dit congres wordt samengewerkt met diverse COPD-gerelateerde instanties

Rotterdam Zuid (Kroonluchter project, dr. Niels Chavannes) en Helmond (Stichting

en programma’s zoals PICASSO voor COPD en haar initiatiefnemers Pfizer en

Quarz, Hans Vlek). Bij iedere lezing geeft een referent commentaar op de inhoud.

Boehringer Ingelheim.

ON LANG S VE R SCH E N E N: Blijvend werken aan COPD-zorg Tijdens de zomer is het nieuwste boek van PICASSO voor COPD verschenen: ‘Blijvend werken aan COPD-zorg’. Het is een combinatie van feiten en cijfers over COPD, interviews met en reacties van zorgbetrokkenen (bijv. ZonMw, VWS, Astma Fonds, zorgverleners, patiënten) en biedt een overzicht van ontwikkelingen in de COPD-zorg. De rol en bijdrage van PICASSO wordt hierin uiteraard ook belicht. Indien u het boek nog niet ontvangen hebt, dan kunt u het gratis aanvragen door een e-mail te sturen naar [email protected]. Vermeld s.v.p. het postadres waar het boek naar toe kan worden gestuurd.

C O LO F O N

ABON N E M E NTS BON

Verzending Het PICASSO Magazine wordt 4x per jaar verstuurd naar de leden van de Kern- en Supportprojecten, het Kernteam en overige geïnteresseerden

Het PICASSO Magazine wordt 4x per jaar verstuurd naar de leden van de Kern- en Supportprojecten,

om deze doelgroep te informeren over ontwikkelingen binnen en rondom

het Kernteam en overige direct betrokkenen om deze doelgroep te informeren over ontwikkelingen

PICASSO voor COPD.

binnen en rondom PICASSO voor COPD. Maar ook overige geïnteresseerden kunnen het Magazine toegestuurd krijgen. Kent u / bent u iemand die middels het PICASSO Magazine en de elektronische PIC@SSO Nieuwsbrief op de hoogte gehouden wilt worden, vul dan onderstaande abonnementsbon in. Het abonnement is gratis.

Redactie Eindredactie Therese Noorlander en Renate Leyten Teksten Elwin Lammers Fotografie Bart Versteeg en Frans Strous Vormgeving Marty Schoutsen en Annemiek Jansen (Opera ontwerpers) Redactieadvies Javier Asin, Onno van Schayck, Guus Asijee, Edmée van den Akker, Anne Marie Trip en Yvonne Reedijk

JA, ik ontvang graag de eerstvolgende editie van het PICASSO Magazine

en de elektronische PIC@SSO Nieuwsbrief

Reacties Voor vragen, input en/of ideeën kunt u contact opnemen met PICASSO programmamanager Therese Noorlander via T 010 - 40 64 269 of e-mail

C O N TA C T G E G E V E N S

naar [email protected].

NAAM

© Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of verveel-

NAAM I N STE LLI NG

voudigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van PICASSO.

NAAM AFDE LI NG ADRES

Aan de artikelen en rubrieken in dit magazine wordt veel zorg en aandacht besteed. Fouten zijn echter niet altijd te voorkomen, doordat veel teksten door derden worden aangeleverd. Daarom kan geen

P O S T C O D E + P L A AT S

verantwoordelijkheid worden aanvaard voor eventuele onvoorziene

EMAIL

gevolgen door fouten in de artikelen of rubrieken.

Correspondentieadres

Stuur de bon naar: PICASSO voor COPD, t.a.v. mevr. T. Noorlander, Postbus 37, 2900 AA Capelle a/d IJssel

PICASSO voor COPD t.a.v. mevr. T. Noorlander Postbus 37 2900 AA Capelle aan den IJssel

12