U ITGAVE
PICASSO
N R.10 oktober
MAGAZINE ZonMw en PICASSO voor COPD versterken elkaar
2007
SAM E NWE RKE N E N K RACHTE N B U N D E LI N G
" P I CA S S O K WA M P R E C I E S O P T I J D "
I N H O U D S O P G AV E
ZonMw, een zelfstandig bestuursorgaan van het ministerie van VWS, financiert al twaalf jaar vernieuwende
PA G . 1
projecten in de gezondheidszorg. Het gaat hierbij zowel om onderzoek, als om implementatie.
ZonMw en PICASSO voor COPD versterken elkaar
onderzoek en ondersteunt regionale implementatieprojecten. "Je kunt op je klompen aanvoelen dat
COPD-Platform Zuidwest Nederland in de maak
de beide organisaties elkaar kunnen versterken", stelt Jacomine Ravensbergen, staflid kennistransfer
Voorwoord
PICASSO voor COPD stimuleert, begeleidt, en financiert op COPD-zorgoptimalisatiegebied wetenschappelijk
en implementatie bij ZonMw.
PA G . 2
ZonMw en PICASSO voor COPD versterken elkaar (vervolg)
PA G . 3
COPD-Platform Zuidwest Nederland in de maak (vervolg)
De eerste contacten met ZonMw stammen uit de tijd dat
voor Chronisch Zieken, dat nu wordt opgezet. "Binnen dat
PICASSO voor COPD werd opgericht. "Professor Onno
programma willen we zowel regionale zorgverbeterings-
van Schayck, voorzitter van het PICASSO Kernteam, is toen
experimenten uitvoeren als nader landelijk gericht onderzoek
PA G . 4
Screenen op kwaliteit van leven
bij ons langs gekomen om te kijken hoe wij onderzoeksvoor-
mogelijk maken. Er zijn immers nog veel onderwerpen waar
PA G . 5
Terugblik Nationale COPD-debat
stellen selecteren, onderzoek financieren en implementatie-
we onvoldoende van afweten. Hoe beïnvloedt chronische
PA G . 6
In debat over COPD
projecten begeleiden en ondersteunen. Zelf had professor
ziekte A (het risico op) chronische ziekte B bij patiënten met
PA G . 7
Van Schayck als lid van allerlei commissies een lange staat
co-morbiditeit? Hoe kan ICT effectief ingezet worden om
Nationale COPD-debat: Welke fysiotherapeut belt met de longarts?
van dienst binnen ZON (Zorg Onderzoek Nederland, één
de zorg aan chronisch zieke patiënten te verbeteren? Welke
PA G . 8
van de voorgangers van ZonMw) en binnen ZonMw zelf. Hij
methoden zijn succesvol bij het vergroten van zelfmanage-
Nationale COPD-debat: Zilver, goud, zwart en wit
kwam dus, op een goede manier, leentjebuur spelen bij ons.
ment van patiënten?
PA G . 9
De apotheker aan zet
Medio 2006 kwamen we wederom in contact met PICASSO.
De lokale (implementatie)
Wij hadden toen net een analyse gemaakt over de vraag
experimenten, die zorg-
welke grote maatschappelijke opgaven de komende tijd op
verbetering en het
P A G . 10
Supportproject Ketenzorg COPD Breda
ons afkomen. Op nummer één stond het toenemend aantal
ontwikkelen van best
P A G . 11
Kernteamlid Bernard Groeneweg
chronisch zieken met co-morbiditeit. Wij wilden rond dit
practices als hoofddoel
thema graag een actieprogramma maken en waren net
hebben, zullen zich ook
P A G . 12
Congres 14 december: Recente ontwikkelingen in de COPD-ketenzorg
allerlei partijen aan het benaderen zoals het ministerie van
op deze thema's richten.
VWS, ICTRegie, de gezondheidsfondsen en zorgverzekeraars.
Op die manier versterken
PICASSO kwam met haar expertise, contacten en netwerk
de twee pijlers van het
in de COPD-wereld dus precies op tijd."
programma elkaar."
Column Joyce Martinus: Bewegen is onmisbaar
Boek: Blijvend werken aan COPD-zorg Abonnementsbon / Colofon
VO O R WO O R D
ZonMw voert op dit Stimuleringsprogramma
moment overigens al een
De samenwerking tussen ZonMw en PICASSO voor COPD
ketenzorgprogramma uit.
vindt plaats in het Stimuleringsprogramma Zorgverbetering
VE RVOLG OP PAG. 2
Samenwerken en krachtenbundeling
COPD-PLATFORM ZUIDWEST NEDERLAND IN DE MAAK
In deze tiende editie van PICASSO Magazine staan we stil bij diverse ontwikkelingen en projecten die in het teken staan van krachtenbundeling en
Kunnen COPD-zorgverleners iets leren van de manier waarop het Integraal Kankercentrum Rotterdam (IKR) de oncologie-
samenwerken. Zo wordt de samenwerking tussen
zorg regionaal probeert te verbeteren en stroomlijnen? Zowel PICASSO voor COPD als het IKR denken van wel…
ZonMw en PICASSO besproken en wordt het COPD-Platform Zuidwest Nederland belicht.
Al dertig jaar brengt het IKR organisaties en zorgverleners die oncologiepatiënten behandelen bij elkaar. "Het IKR is een netwerk
Uiteraard delen we ook kennis en ervaring uit de
van instellingen en zorgverleners", stelt Pieternel Geurts, coördinator netwerkontwikkeling niet-oncologische zorg bij het IKR.
projecten, zoals een wetenschappelijk project in
"We hebben een consultatiedienst opgezet, waardoor zorgverleners uit algemene ziekenhuizen hun behandelplannen van
Nijmegen-Dekkerswald en een interessant regio-
oncologiepatiënten kunnen bespreken met specialisten uit het academisch centrum. Er zijn werkgroepen, bijvoorbeeld over
naal COPD-ketenzorgproject op initiatief van een
multidisciplinaire zorg, richtlijnen en verschillende soorten tumoren. We coördineren kwaliteitsverbetering in de palliatieve zorg
apotheek. De activiteiten van PICASSO voor
voor patiënten. Daarbij beperken we ons overigens niet tot de oncologie, maar richten we ons op alle ziektebeelden die een
COPD zijn gericht op COPD-zorgoptimalisatie.
palliatieve fase kennen. We beheren een uitgebreide website voor zorgverleners, verzorgen deskundigheidsbevordering,
Krachtenbundeling en samenwerking zijn hiervoor
ondersteunen onderzoek en registreren alle nieuwe kankerpatiënten.
een belangrijke sleutel, evenals een gedeeld beeld van de COPD-zorg. Daarom in dit nummer
Historisch is het zo gelopen dat de negen Integrale Kanker Centra in Nederland gefinancierd worden uit de CTG-gelden (College
ook nog een terugblik op het Nationale COPD-
Tarieven Gezondheidszorg, inmiddels Zorgautoriteit in oprichting geheten). Bij andere ziektebeelden bestaat die mogelijkheid op
debat. Tijdens dit debat werd er gediscussieerd
dit moment niet. Er zijn dus geen vergelijkbare organisaties als het IKR waarbij we konden toetsen hoe goed onze formule werkt.
over knelpunten en oplossingen in de zorg.
Dat was voor ons begin 2006 één van de redenen om zelf te onderzoeken of onze werkwijze ook toepasbaar was op andere
En het zal u niet verbazen: de noodzaak om
ziekten. Daarbij komt dan uiteraard ook de vraag aan bod wát er dan precies goed werkt bij de IKR-aanpak. Daar kunnen we
krachten te bundelen en samen te werken om
van leren. Overigens, ik heb er alle vertrouwen in dat de uitkomst van die evaluatie positie zal uitvallen."
zo een daadwerkelijk optimale COPD-zorg in
VE RVOLG OP PAG. 3
Nederland te bereiken én te behouden, is groot.
Initiatief van:
V E R VO LG A R T I K E L PAG . 1
" P I CA S S O K WA M P R E C I E S O P T I J D " In tien projecten, die allemaal net iets van elkaar verschillen, wordt onderzocht hoe
ook zij geen belangeloze partij zijn. Maar met duidelijke
integrale diabeteszorg het beste vormgegeven kan worden. Uitgangspunt daarbij
afspraken én met een onafhankelijke commissie die de
is dat de patiënten terecht kunnen bij één loket en dat er één eindverantwoordelijke
projecten selecteert, kom je op dat vlak een heel eind
is voor alle zorgverleners. Ook wordt onderzocht of het werken met een integraal
en kun je werkelijk op deze bijzondere manier krachten
budget voor zorgverzekeraars een goede manier is om zorg goed in te kunnen kopen.
bundelen."
In opdracht
Hoge verwachtingen
Wat er de komende jaren via het Stimuleringsprogramma precies zal worden
Het Stimuleringsprogramma Zorgverbetering voor
onderzocht, hangt af van de vraag welke organisaties en instanties eraan zullen
Chronisch Zieken staat nog in de kinderschoenen.
gaan deelnemen. "ZonMw voert programma's in opdracht uit", stelt Jacomine
Jacomine Ravensbergen heeft niettemin hoge
Ravensbergen. "Geen opdracht betekent geen financiën en dus ook geen projecten,
verwachtingen. "Als ik het grofweg vergelijk met
zo simpel is dat. Vooralsnog heeft ICTRegie (het regieorgaan voor ICT-onderzoek en
andere programma's van ZonMw, dan schat ik dat
innovatie) toegezegd over de komende jaren in dit programma te willen investeren.
we met een totaalbudget van twee miljoen euro per jaar een heel eind kunnen
PICASSO voor COPD brengt, met behoud van eigenheid en identiteit, haar huidige
komen. Dat moeten we rond zo'n belangrijk onderwerp bij verschillende opdracht-
programmastructuur onder in het samenwerkingsverband, zowel het budget als alle
gevers toch bij elkaar kunnen krijgen? Iedereen beseft dat er in de zorg voor
activiteiten. Het is dus geen toeval dat de eerste 'call', waarop onderzoekers zich
chronisch zieken meer moet gebeuren. Nog niet zolang geleden was er in Nova
momenteel kunnen inschrijven (zie onderstaande uitnodiging), zal gaan over COPD
een oudere patiënt die zijn tas uitschudde boven tafel, waarna er iets van twintig
en ICT. Het is nadrukkelijk de bedoeling ook het ministerie van VWS, zorgverzekeraars
verschillende medicijnen uitvielen. 'Ik heb geen idee wat ik slik', zei hij. Zijn zorg-
en gezondheidsfondsen als het Astma Fonds, het Diabetes Fonds en de Hartstichting
verleners weten dat inmiddels ook niet meer, was de strekking van de reportage.
erbij te betrekken. Hoe meer organisaties deelnemen, hoe breder het programma
Ik denk dat iedereen inziet dat chronische patiënten over een jaar of vijf een stuk
getrokken kan worden. Misschien dat VWS het verband tussen chronische ziekten
beter verzorgd kunnen worden als we de handen nú ineen slaan. Meer multi-
en depressie wel heel belangrijk vindt en daarin wil investeren. Ik kan me ook goed
disciplinaire zorg, meer aandacht voor preventie, een betere inschatting van de
voorstellen dat het Astma Fonds en de Hartstichting graag willen weten welke COPD-
risico's op en van co-morbiditeit, patiënten die langer thuis kunnen wonen en
patiënten om welke medische redenen een verhoogd risico op hartfalen hebben.
die beter in staat zijn hun eigen gezondheid te beïnvloeden, dat gaat het leven
Ik noem maar wat voorbeelden. Via iedere nieuwe 'call', waarvan er op termijn drie
van heel veel chronische patiënten drastisch verbeteren."
Jacomine Ravensbergen
per jaar zouden moeten plaatsvinden, kunnen er nieuwe onderzoeksthema's uitgezet worden. Stapje voor stapje werk je dan toe naar een antwoord op de hele brede vraag hoe we de zorg aan chronisch zieken in de toekomst het beste kunnen vormgeven. Je neemt als het ware elke keer een klein taartpuntje van het grote programma. Op die manier is de hele vraagstelling te behappen." Zichtbaar Voor veel van de (potentiële) deelnemende organisaties aan het Stimuleringsprogramma is het belangrijk dat hun bijdrage zichtbaar blijft, beseft Jacomine Ravensbergen. "Dat speelt zeker bij de gezondheidsfondsen. Zij zijn afhankelijk van giften in de collectebus en dus van een goede herkenbaarheid. Het gaat er om synergie te creëren en dat de deelnemers aan hun achterban kunnen laten zien wat hun investering en hun toegevoegde waarde is geweest. Dat wordt een uitdaging, maar ik ben ervan overtuigd dat we door het verbinden van al die projecten echt een meerwaarde kunnen realiseren. De potentiële partners zien dat ook in, zeker als het gaat om vraagstukken rond co-morbiditeit. Als alle projecten op het gebied van chronische ziekten onder één paraplu vallen, kan er veel makkelijker en sneller van
U ITNOD IG I NG TOT I N D I E N I NG VAN SU B S I D I EAANVRAG E N VOOR D E RON D E ICT E N COPD-ZORG
elkaar geleerd worden. De afstemming wordt makkelijker en overlap tussen vergelijkbare projecten bij verschillende chronische ziekten kan worden vermeden. Voor onder-
Het bestuur van ZonMw, mede namens PICASSO voor COPD, de directeur
zoekers is het daarnaast prettig als ze één loket hebben waar ze terechtkunnen,
van ICTRegie en het bestuur van NWO Exacte Wetenschappen, nodigt
zowel voor de aanvraag als voor de verantwoording. Dat werkt een stuk eenvoudiger
multidisciplinaire teams uit om voorstellen in te dienen in het kader van het
dan dat zij met PICASSO voor COPD moeten onderhandelen over het COPD-deel
deelprogramma ICT en Disease management. In deze ronde ligt het accent
van een onderzoek en met de Hartstichting over het hartfalen-aspect."
op praktijkgerichte projecten op het raakvlak van zorgverbetering voor mensen met Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD) met en door ICT-
Implementatie
toepassingen. Het multidisciplinaire team moet bestaan uit ICT-onderzoekers
Een project met meerdere deelnemers maakt de aansturing niet eenvoudiger.
en aanbieders van zorg. Daarnaast kunnen gezondheidszorgonderzoekers
Jacomine Ravensbergen: "Maar elk nadeel heeft z'n voordeel. De implementatie
(gezondheidswetenschappers, bedrijfskundigen, sociologen) deel uit maken
van onderzoeksresultaten wordt een stuk makkelijker als alle partijen toch al bij
van het team.
elkaar zitten. Zowel ZonMw als PICASSO hechten veel belang aan implementatie. Wij stellen bij projecten die wij financieren altijd de voorwaarde dat er bij de
Indiening
afronding meegewerkt wordt aan implementatie van de resultaten. Bij fundamenteel
Alle voorstellen dienen in het Engels geschreven te zijn om het mogelijk te
onderzoek ligt dat natuurlijk wat moeilijker dan bij de implementatie van experimenten.
maken buitenlandse referenten te raadplegen. Een gespecificeerde begroting
Maar een projectleider kan altijd aangeven wat heeft gewerkt en wat niet en waar-
moet onderdeel van het voorstel uitmaken. Subsidieaanvragen dienen uiterlijk
om dat naar zijn of haar mening het geval was. Dat is waardevolle kennis, die over-
15 januari 2008 door ZonMw via ProjectNet, het elektronisch indiensysteem,
gedragen moet worden aan de mensen die verder met het onderwerp aan de slag
ontvangen te zijn.
gaan. Wij proberen dat proces vanuit ZonMw ook te ondersteunen. Het Supportteam van PICASSO heeft op dat vlak al veel ervaring. Dat vult elkaar goed aan."
Meer uitgebreide informatie, zoals de volledige beschrijving van deze
Verreweg de grootste opdrachtgevers van ZonMw zijn het ministerie van VWS
uitnodiging, de criteria en de procedure vindt u op www.zonmw.nl.
en NWO (Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek). Andere
U kunt ook contact opnemen met dr. ir. Christiane Klöditz, tel. 070 344 0561
opdrachtgevers zijn de gezondheidsfondsen of beroepsverenigingen van zorg-
en e-mail
[email protected] of met dr. ir. Jessika van Kammen, tel. 070 349 5114
verleners. "Af en toe wordt ook samengewerkt met de (farmaceutische) industrie",
en e-mail
[email protected].
stelt Jacomine Ravensbergen. "Je moet daarbij vanaf het begin onderkennen dat
2
V E R VO LG A R T I K E L PAG . 1
COPD-PLATFORM ZUIDWEST NEDERLAND IN DE MAAK COPD De vraag was vervolgens: op welk zorggebied zou de IKR-methode toegepast kunnen gaan worden. "Dankzij contacten die we kregen met PICASSO viel de keus al snel op COPD", blikt Pieternel Geurts terug. "PICASSO is niet alleen een erg enthousiaste club, maar bundelt daarnaast ook enorm veel kennis en ervaring van onder andere zorgverleners die innovatief bezig zijn met COPD. Door met hen samen te werken, kan een netwerk veel sneller opgebouwd worden dan wanneer we, bijvoorbeeld, voor CVA gekozen hadden. Daarnaast hebben we dezelfde filosofie: we geloven allebei sterk in de kracht van regionale netwerken. We hebben uiteindelijk een gezamenlijke pilot van een jaar opgezet. Begin 2007 ging het project concreet van start. Er zijn toen een aantal koplopers in de regio (grofweg uit Rotterdam,
Pieternel Geurts (IKR) en Therese Noorlander (PICASSO voor COPD)
Dordrecht, Breda en Zeeland) geïnterviewd om hun mening te vragen over de eventuele oprichting van een
breding aan de ondersteuning die wij al langer bieden,
patiënt uit Rotterdam behandeld. Naar welke fysiothe-
regionaal COPD-platform. Op basis daarvan is vervolgens
met name via de Supportprojecten. Maar zoiets vergt
rapeut, of zelfs naar welke huisarts, moet hij die patiënt
een stuurgroep geformeerd en gingen twee werkgroepen
heel veel energie. Als je dan het aanbod krijg om
dan terugverwijzen? Als er een database is met in
(over transmurale samenwerking en palliatieve zorg
zoiets op te bouwen met een partner die decennia-
COPD gespecialiseerde zorgverleners wordt dat een
bij COPD) aan de slag. Ook werd een nulmeting uit-
lange ervaring heeft met het opzetten en onderhouden
stuk makkelijker. Vanuit zo'n database kunnen dan
gevoerd, zodat we straks beter kunnen meten wat de
van een zorgverlenersnetwerk, dan moet je die kans
relatief eenvoudig weer andere dingen groeien. Een
meerwaarde is van een platform. Vervolgens werd er op
natuurlijk niet laten schieten. In feite komt het erop
consultatiefunctie bijvoorbeeld, waarbij zorgverleners
11 september een grote conferentie georganiseerd
neer dat we een soort mini-PICASSO gaan bouwen
in de tweede lijn advies geven aan zorgverleners in
voor alle zorgverleners in de regio die met COPD
in Zuidwest Nederland, helemaal op maat voor de
de eerste lijn. Via werkgroepen en conferenties zullen
bezig zijn. Er was onder andere een projectenmarkt en
COPD-zorgverleners in die regio."
de mensen in het Platform elkaar ook persoonlijk leren kennen. Dat heeft weer tot gevolg dat ze
er werd geïnventariseerd wat er allemaal al speelt in de regio. Mensen konden er elkaar ook leren kennen.
Succesvol
andere zorgverleners makkelijker zullen durven bellen.
Wat er vervolgens zal gebeuren, is afhankelijk van de
Waaraan moet een netwerk voldoen om succesvol te
Het aantal deelnemers aan het Platform zal ook
behoeften van de zorgverleners zelf. Dat betekent ook
zijn? "Daar zijn de geleerden het nooit helemaal over
toenemen naarmate er meer resultaten komen.
dat de vorm waarin we de eventuele samenwerking op
eens geworden", stelt Pieternel Geurts. "Onze ervaring
Al dit soort zaken zullen uiteindelijk leiden tot betere
termijn organisatorisch gaan gieten, nog niet vast ligt."
is dat elkaar ontmoeten, goede communicatie en
zorg aan de patiënt, daar ben ik op basis van onze
onderling vertrouwen drie hele belangrijke pijlers
IKR-ervaring van overtuigd."
Regionale ondersteuningsstructuur
zijn van goede samenwerking. Informatie moet ook
Het is hoe dan ook níet de bedoeling dat het IKR
gemakkelijk te vinden zijn. Dat klinkt heel eenvoudig,
zich in de toekomst ook op COPD zal gaan richten.
maar het is in de praktijk best lastig om te organiseren.
Pieternel Geurts: "Wij zijn er voor de oncologie en dat
Iedereen in de zorg heeft het druk. Communicatie is
blijft zo. Het is onze bedoeling expertise en ervaring
bovendien altijd ingewikkeld." Een concreet begin van
over te dragen, omdat we denken dat we andere
de samenwerking tussen PICASSO en het IKR is
zorgverleners iets te bieden hebben." PICASSO voor
inmiddels gemaakt door het opzetten van een website
COPD projectmanager Therese Noorlander knikt
(www.copdplatformzwn.nl) met een sociale kaart van
instemmend. "Vanuit PICASSO bestond al langer de
zorgverleners in Zuidwest Nederland die iets met
wens om 'in den lande' sterke regionale ondersteunings-
COPD doen. Een belangrijke stap, meent Pieternel
structuren uit te bouwen. Dat geeft verdieping en ver-
Geurts. "Stel, een revalidatie arts in Breda heeft een
Kijk voor meer informatie op www.copdplatformzwn.nl.
Een reactie op het COPD-Platform uit de regio: OP NAAR E E N STICHTI NG TRAN S M U RALE ZORG? Een uitstekend initiatief, zo'n regionaal COPD-Platform, stelt senior beleids-
ze kiezen voor een model binnen de eerste lijn (Kroonluchter) of een model
medewerker Gert-Jan van der Hout van de Stichting Boog, waar drie gezond-
met ondersteuning vanuit het ziekenhuis. We hebben inmiddels veertig huis-
heidscentra in de regio Rotterdam onder vallen. "COPD is al een aantal jaar
artsen en praktijkondersteuners getraind, grofweg zo’n 5% van het totaal.
een belangrijk aandachtspunt voor ons. Niet in de laatste plaats omdat in ons
Onze ambitie is dat over twee jaar 20% van alle huisartspraktijken in de regio
gezondheidscentrum Zuiderkroon huisarts Niels Chavannes erg actief is op
Rotterdam en omstreken een multidisciplinair COPD-protocol heeft ingevoerd."
dat gebied. Zijn zogeheten 'Kroonluchter-protocol', over multidisciplinaire
De oprichting van een COPD-Platform in de wijdere regio zal daar zeker bij
samenwerking in de eerste lijn, bleek erg succesvol in het verlenen van écht
helpen, verwacht Gert-Jan van der Hout. "Zo'n platform creëert enthousiasme
betere zorg aan COPD-patiënten. Toen dat wijder bekend raakte, kregen wij
en draagvlak en maakt reeds ontwikkelde kennis op een eenvoudige manier
dan ook steeds meer verzoeken om te ondersteunen bij implementatie van
toegankelijk voor anderen. Het IKR en PICASSO hebben lijntjes naar de
dat protocol. Deze kwamen zowel van andere gezondheidscentra als van
verschillende professionals. Dat kan helpen om plooien glad te strijken, die
overige samenwerkingsverbanden tussen huisartsen, fysiotherapeuten,
bijvoorbeeld kunnen ontstaan in de samenwerking tussen de eerste en tweede
diëtisten en andere zorgverleners. Eind vorig jaar hebben we daarom het
lijn. Op de langere termijn denk ik dat we organisatorisch toe moeten naar een
project Snijdende lijnen opgezet. Hierbij zijn ook twee ziekenhuizen en de
soort regionale Stichting Transmurale Zorg, waar het Platform dan onderdeel
thuiszorg betrokken. De kern van het project is een nascholing voor huisartsen,
van kan zijn. Zo'n stichting zou dan ook de kwaliteitstoetsing van de multi-
praktijkondersteuners en longverpleegkundigen. Naast medisch-inhoudelijke
disciplinaire COPD-zorg op zich kunnen nemen. Het gaat er immers niet om
informatie krijgen de deelnemers vaardigheden en instrumenten aangereikt
of iemand een protocol op de plank heeft staan. Het gaat erom dat er daad-
om gestructureerde multidisciplinaire COPD-zorg op te zetten. Daarbij kunnen
werkelijk multidisciplinaire zorg wordt geleverd, zodat de patiënt beter af is."
3
K E R N PR OJ E CT PI CAS S O
K E R N P R OJ E CT N I J M E G E N Screenen op kwaliteit van leven
Welke COPD-patiënt krijgt welke zorg? Het antwoord op deze vraag wordt volgens klinisch psycholoog Jan Vercoulen (Universitair Longcentrum Dekkerswald / Radboud Universiteit Nijmegen Medisch Centrum) nog veel te vaak beantwoord op grond van de GOLD-indeling. "Iédereen weet inmiddels dat de ernst van de longfunctie-obstructie niet of nauwelijks gerelateerd is aan de kwaliteit van leven. Je moet dus vooral níet alleen indiceren op de FEV1. In ons Kernproject onderzoeken wij wat de effecten zijn als je patiënten op hun hele gezondheidstoestand screent." Hebben de COPD-patiënten op de polikliniek in het UMC St Radboud veel of weinig klachten en beperkingen? Wat is hun kwaliteit van leven? "Eigenlijk
Jan Vercoulen
wisten we dat een paar jaar geleden niet", stelt klinisch psycholoog Jan Vercoulen. "Wij zijn toen op
Patiënten Profiel Kaart (PPK). Je kan daardoor in één
meten of we met deze aanpak de 'probleem-patiënten'
het Universitair Longcentrum Dekkerswald gaan meten
oogopslag zien hoe de situatie van deze patiënt zich
eerder kunnen identificeren, of we ze sneller kunnen
welke klachten en beperkingen onze patiënten in het
verhoudt tot enerzijds gezonde mensen van zijn of
motiveren en of we in staat zijn hen vervolgens snel
dagelijks leven hadden en ervaarden. Toen bleken er,
haar leeftijd en anderzijds zware COPD-patiënten.
zorg op maat te verlenen." Het zal nog wel een jaar
om maar een voorbeeld te noemen, patiënten te zijn
Dat is uiteraard een fantastisch handvat voor de
of twee duren voor de eerste data van het PICASSO
met veel problemen en een relatief goede FEV1.
longverpleegkundige om de patiënt te motiveren
Kernproject er liggen en duidelijk wordt of de vragen-
Zij konden bijvoorbeeld niet goed omgaan met hun
tot deelname aan interventies."
lijst ook echt een effectieve tool blijkt te zijn.
beperkingen. Of er lag veel druk op hen, omdat ze
Jan Vercoulen kijkt desalniettemin al verder: "Ik denk
nog werkten, waardoor ze telkens over hun grenzen
Weerstand
dat deze aanpak over een jaar of vijf ook elders in het
heen gingen. Eigenlijk moet je dus van alle patiënten
Twee jaar geleden is in Nijmegen gestart met het
land geïmplementeerd zou moeten zijn. En dat dit
hun hele gezondheidstoestand (health status) meten,
afnemen van de NCSI-vragenlijst bij alle patiënten
soort screening in de eerste lijn wordt uitgevoerd.
was vervolgens onze conclusie. Daarbij kijk je dan
die de longartsen, om wat voor reden dan ook, naar
Dat laatste zijn we op projectbasis overigens al aan
niet alleen naar fysieke criteria als de FEV1 en de
de longverpleegkundige verwezen. "We hebben de
het voorbereiden."
BMI, maar meet je ook klachten, beperkingen en de
screening inmiddels zo'n 300 keer uitgevoerd en
kwaliteit van leven. Op basis van de gezondheids-
iedereen is er enthousiast over", blikt Jan Vercoulen
toestand kun je dan verder verwijzen en zorg op
terug. "In het begin was er wat weerstand van de
Ervaring van een verpleegkundige: Niet meer terugkrabbelen
maat bieden. Op grond van een steekproef gingen
longartsen, want deze werkwijze brengt met zich mee
Patiënten kunnen niet meer terugkrabbelen. Dat is
wij er daarbij vanuit dat zo'n 20% van al onze COPD-
dat het de longverpleegkundige is die, onder eindver-
volgens longverpleegkundige Heleen van der Niet
patiënten niet de (poliklinische) longrevalidatie krijgt,
antwoordelijkheid van de longarts, de patiënt adviseert
de belangrijkste meerwaarde van het Nijmegen
die zij eigelijk nodig hebben om verergering van de
over aanvullende behandelingen. Dat zagen de long-
Clinical Screening Instrument (NCSI). "Na het
klachten te voorkomen. Met andere woorden, één
artsen als hún taak. Maar zij hebben inmiddels gemerkt
invullen van de vragenlijsten zien ze op de Patiënten
op de vijf patiënten verlenen we niet de juiste zorg,
dat zij het motiveren prima aan de longverpleegkundigen
Profiel Kaart zelf hoe moe en benauwd ze zijn.
omdat wij niet kijken naar alle relevante indicatoren."
kunnen overlaten. Iedere longarts heeft tientallen, zo
Een patiënt kan dan niet meer reageren met:
niet honderden, patiënten die hij maandenlang keer op
'Het valt toch eigenlijk wel mee'. De verschillende
Korte vragenlijst
keer maar zonder resultaat heeft geprobeerd te moti-
NCSI-scores zijn voor ons mooie aanknopings-
Omdat je op de polikliniek, anders dan in het revalidatie-
veren. Door de elektronische vragenlijst kan de long-
punten om patiënten te motiveren deel te nemen
centrum, patiënten niet twee uur lang vragenlijsten
verpleegkundige in een gesprek van dertig minuten op
aan een aanvullende behandeling. Dat kan een
kunt laten invullen, is het Nijmegen Clinical Screening
dat punt gerichtere zorg bieden, waardoor er op de
doorverwijzing zijn naar een specifieke discipline of
Instrument (NCSI) ontwikkeld. Deze korte en krachtige
totale behandeling betere resultaten worden behaald.
naar poliklinische revalidatie. Het kan ook gaan om
vragenlijst wordt, onder begeleiding, door de patiënt
Dat is alleen maar prettig voor de longarts. En natuur-
klinische revalidatie, als een patiënt bijvoorbeeld
zelf op de computer ingevuld. "Dat heeft twee grote
lijk zijn er ook mensen die de longverpleegkundige na
hoog scoort op depressie, ontevredenheid met
voordelen", stelt Jan Vercoulen. "In de eerste plaats
de screening en het 'motiveringsgesprek' vriendelijk
het lichamelijk functioneren of verzet tegen de
geeft het de mening van de patiënt weer, niet de
bedanken, naar huis gaan en een sigaret opsteken.
ernst van de aandoening. De vragenlijst wordt
mening van de hulpverlener. Als er dan uitkomt dat het
Maar voor de meesten is het echt een aanleiding om
indien mogelijk besproken met de patiënt en diens
niet goed gaat, is dat heel confronterend. We merken
eraan te werken beter met hun ziekte om te gaan."
partner. Reacties van de partner als 'Ik wist niet dat je er zoveel last van had' zijn heel confronterend,
dat patiënten door deze inzichten bijvoorbeeld zijn gestopt met roken of toch wilden deelnemen aan
Kernproject
maar daardoor ook motiverend. Patiënten krijgen
longrevalidatie. Dingen waar ze de jaren daarvoor niet
Dankzij PICASSO is het mogelijk geworden de
de Patiënten Profiel Kaart mee naar huis. Laatst
toe bereid waren. Dat leidt uiteraard tot secundaire
komende jaren alle COPD-patiënten van het UMC
vertelde een patiënte dat ze hem soms op tafel
preventie: voorkomen dat patiënten verder afglijden en
St Radboud deze screening aan te bieden. Op basis
legde om zichzelf voor te houden dat er toch echt
complexere en verdergaande zorg nodig hebben. Het
van de afgelopen twee jaar verwacht Jan Vercoulen
iets moet gebeuren."
tweede voordeel is dat de resultaten, dankzij speciaal
een hoge deelname. "Het gaat over hun dagelijks
ontwikkelde software, onmiddellijk na het invullen in
leven en veel patiënten vinden dat daar te weinig aan-
Lees meer over dit project via de Projectlandkaart op
mooie grafiekjes weergegeven wordt in de zogeheten
dacht voor is. Uiteraard gaan we wetenschappelijk
www.picassovoorcopd.nl.
4
T E R U G B L I K N AT I O N A L E C O P D - D E BAT Op welke wijze kunnen beleidsmakers, zorgverzekeraars en behandelaars samenwerken om COPD-zorginnovatie te realiseren, zodat de zorg kwalitatief én betaalbaar blijft? Dat was de centrale vraag op het Nationale COPD-debat dat PICASSO eind vorig jaar ter gelegenheid van Wereld COPD-dag in Madurodam organiseerde. In dit nummer van PICASSO Magazine, dat samenwerking en kennisdelen als thema heeft, bieden wij een korte terugblik op het debat én laten we enkele deelnemers vooruitblikken.
Waarom slaagt disease management niet altijd? Na de opening door de burgemeester van Madurodam, het attractiepark dat oorspronkelijk opgericht was ten behoeve van het Nederlands Studenten Sanatorium, zodat studenten met TBC hun studie toch konden vervolgen, beet Javier Asin vanuit PICASSO voor COPD het spits af. Na een inleiding over enerzijds de werkwijze en prioriteiten van PICASSO en anderzijds de noodzakelijkheid van COPD-zorginnovatie en doelmatiger zorggebruik, kwam hij al snel tot de kern van de zaak: waarom slaagt disease management niet altijd? Er zijn volgens hem meerdere antwoorden. Investeringen en activiteiten zijn vaak gefragmenteerd. Ze borduren daarnaast vaak voort op de huidige praktijk en zijn daardoor veelal lapwerk. Eén partij neemt over het algemeen het voortouw en stelt dan vaak haar eigen belang voorop. En last but not least, bij veel verbeterprojecten worden de effecten niet gemeten. Dit heeft dan tot gevolg dat er onvoldoende borging is in de reguliere zorg en de zorgfinanciering. De vraag is vervolgens: wat doen we daaraan? Het antwoord op die vraag ligt in het antwoord op vier andere vragen, meent Javier Asin. Meten we de juiste parameters? Is er genoeg wetenschappelijke onderbouwing? Wat zijn de problemen bij de implementatie? Welke stimuli geeft de zorgomgeving? PICASSO voor COPD richt zich met haar Kernprojecten, Support-
Joost van der Burgh
Herman Pleij
al deze punten. “Richt PICASSO zich bij dit alles niet
wijs steeds meer in haar greep kreeg, hoe elke
patiënten, zoals ik, krijgen op dit moment veel betere
teveel op de lichtere COPD-patiënten (GOLD I en II),
exacerbatie een merkbare terugslag veroorzaakte en
zorg dan veel andere COPD-patiënten en het is mede
terwijl er zoveel (financiële) winst te behalen valt bij
wat zijn fysieke beperkingen op dit moment zijn. Zo is
aan de zorgverleners om dat te veranderen."
een betere aanpak van GOLD III en IV patiënten?”,
het voor hem niet mogelijk om tegelijkertijd te lopen
was één van de vragen naar aanleiding van zijn
('slenteren eigenlijk') en te praten. Zich haasten is
Worgengel?
betoog. "Ja, natuurlijk zou de zorg voor GOLD III
simpelweg onmogelijk. Hij omschreef ook hoe
Neerlandicus en filosoof Herman Pleij trok het debat
patiënten meer moeten zijn dan een tien minuten
bevoorrecht zijn positie in zekere zin is: in zijn omgeving
over COPD wat breder. Na een uitgebreide (en
afspraak in de tweede lijn per jaar", antwoordde Javier
wordt niet gerookt, hij wordt goed verzorgd en heeft
humoristische) schets van de Nederlandse zeden en
Asin. "Betere afstemming tussen de eerste en tweede
een goed pensioen. "Vergelijk dat eens met iemand
gewoonten had hij enkele tips voor de aanwezigen.
lijn, waar de zwaardere COPD-patiënten behandeld
die drie hoog achter met een rokende partner van een
• Maak de patiënt méé-verantwoordelijk.
worden, kan daarnaast voor de groep die op de
bijstandsuitkering moet rondkomen, die de galerij in
"Nederlanders houden niet van leiders, wel van sukkels.
grens tussen II en III zit al veel soelaas bieden.
de praktijk bijna nooit meer afkomt en op alle fronten
'Ja, ik heb nu succes, maar dat is maar toevallig, ik
Aan de andere kant kan uiteraard door een goede
in een neerwaartse spiraal verzeild is geraakt."
ben ook maar heel gewoon, het had u ook kunnen
projecten, Portal, Symposia en Werkconferenties op
behandeling van GOLD II patiënten worden voorkomen dat zij verder afglijden."
gebeuren', die houding. In medische situaties is de Joost van der Burgh wilde de aanwezige behandelaars
dokter echter nog altijd de autoriteit, de leider. Daar is
en beleidsmakers graag vijf dingen meegeven. "Ten
dus nog veel te winnen. Zo zouden artsen niet langer
eerste: voorkom zoveel mogelijk exacerbaties door
met hun beeldscherm moeten praten, maar met hun
tijdig ingrijpen, want de patiënt gaat door elke exacer-
patiënt. Ze moeten die patiënten zelf ophalen uit de
batie achteruit. Ten tweede: longrevalidatie (en daar-
wachtkamer, zodat het consult in een veel gelijk-
mee lotgenotencontact) helpt een patiënt echt, óók in
waardigere sfeer kan beginnen."
een afgeslankte vorm en in een vroeger stadium dan
• Organiseer de zorg decentraal en kleinschalig.
ik het uiteindelijk kreeg. Er moet dan natuurlijk wel na
"Nederland heeft altijd een zwak centrum en sterke
de revalidatie een follow-up programma (van de long-
regio's gehad. Niet toevallig voor een handelsnatie.
verpleegkundige) zijn om te voorkomen dat de patiënt
Speel daar op in."
terugvalt. Hoe dan ook, het telkens maar weer afnemen
• Emotioneer in de communicatie.
van longfunctietesten zonder follow-up heeft absoluut
"Hoe meer de techniek kan op het gebied van
geen zin. Ten derde: COPD-zorg moet multidisciplinair
communicatie, hoe minder we tot elkaar lijken door
zijn. Mijn eerstelijns fysiotherapeut moet met mijn long-
te dringen. We vergeten namelijk te emotioneren.
Vijf lessen uit de praktijk
arts kunnen overleggen over mij. Nu spreekt ze zelfs
Het verbaast mij niet dat maar weinig mensen de
Hoe ervaren COPD-patiënten zelf hun ziekte?
nooit met mijn huisarts. Ten vierde: de longverpleeg-
- wel heel erg on-emotionele - term COPD kennen.
Over deze vraag liet COPD-patiënt en PICASSO
kundige moet het aanspreekpunt voor de patiënt zijn,
Het sluit iedere identificatie en emotie af. De afkorting
Kernteamlid Joost van der Burgh zijn licht schijnen.
omdat de drempel om de longarts te bellen voor veel
COPD vervangen door een term als 'de worgengel'
Hij omschreef beeldend hoe de ziekte hem sluipender-
COPD-patiënten veel te hoog is. Ten vijfde: assertieve
gaat misschien wat ver, maar toch…"
Javier Asin
5
I N D E BAT OV E R C O P D Na de drie inleidende speeches, waarmee het Nationale COPD-debat begon, werd er onder leiding van radiopresentator Martijn de Greve gediscussieerd. Aan de hand van stellingen ontstond een levendige discussie. Een impressie in citaten.
Zilveren en gouden zorg • Alfred Sachs, huisarts: "In mijn praktijk is er al jaren een tweedeling. Ik zeg het patiënten gewoon: 'Ik ga niet met u van fysiotherapeut naar specialist slepen als u blijft roken'. Met andere woorden, ik behandel de klachten van patiënten wel als ze roken, maar ik maak geen behandelplan voor ze. Dat noemen we zilver. En als ze goud willen, dan moeten ze meewerken en eisen aan zichzelf stellen." • Dominique Hamerlijnck, hoofd programma's Astma Fonds: "De vraag is dan natuurlijk wel wat een huisarts biedt aan ondersteuning en behandeling om het voor patiënten daadwerkelijk mogelijk te maken aan dat gouden programma deel te nemen. Hoe lager het inkomen en de sociale status van mensen is, hoe minder zij geleerd zullen hebben dat wat zijzelf doen daadwerkelijk effect heeft op hun eigen leven. Een persoonsgebonden budget met persoonlijke begeleiding van een zorgverlener
V.l.n.r.: Jean Muris, Henk Smid, Richard Dekhuijzen, Bas Geerdes, Reinout van Schilfgaarde, Dominique Hamerlijnck
om de patiënt daarbij te helpen, kan het nemen van eigen verantwoordelijkheid overigens ondersteunen." • Bas Geerdes, medisch adviseur Zorgverzekeraars Nederland: "Je moet natuurlijk je best doen om
moet organiseren. En het moet, via keten-DBC's, gefinancierd kunnen worden. Anders gebeurt het niet." • Dominique Hamerlijnck, hoofd programma's
patiënten hun eigen verantwoordelijkheid te laten
Astma Fonds: "Ik las laatst een advies van het
nemen. Maar er is daarbij een griezelig nauwe
Astma Fonds uit 1963. Daarin werd al gesteld dat
overgang naar een arts die tegen zijn patiënt zegt:
'deze complexe ziektepatronen slechts interdisciplinair
als je niet doet wat ik zeg, dan bekijk je het maar.
in teams behandeld kunnen worden'. We lopen met
Het egocentrisme van de arts speelt daarbij een
het nieuwe zorgstelsel de kans om op slechtere
gevaarlijke rol."
zorg uit te komen, maar we kunnen deze inter-
• Javier Asin, PICASSO voor COPD: "De stelling gaat er vanuit dat iedereen basiszorg krijgt, maar
disciplinaire zorg nu wellicht ook via de ketenDBC's voor elkaar krijgen."
op dit moment ontvangt slechts een minderheid van
korte termijn zichtbare winst te boeken. Roken is
de COPD-patiënten basiszorg. Dat wordt immers
Outcomes en processen
dan ook het belangrijkste speerpunt geworden,
gedefinieerd als 'zorg conform de richtlijnen' of
• Richard Dekhuijzen, hoofd van het Universitair
waar het meeste geld voor wordt vrijgemaakt.
'zorg zoals het moet'."
Longcentrum Nijmegen: "Het gaat om de outcomes,
Roken wordt in de Preventie Nota misschien niet
niet om het proces. Het zal mij een zorg zijn als ze
direct in verband gebracht met COPD, maar toch...
dat geen correct woord in deze context, ontstaat
het in Amsterdam anders doen dan in Maastricht,
Diabetes staat helemaal onderaan. Hart- en vaat-
automatisch. Als een patiënt een bepaald zorgtraject
zolang er maar een minimum niveau is waaraan de
ziekten staan er helemaal niet in, net als kanker."
niet ingaat, krijgt hij die topzorg vanzelf niet. Dat is
outcomes moeten voldoen."
• Joost van der Burgh: "Een tweedeling, al vind ik
dan zijn eigen keus."
• Jean Muris, huisarts en onderzoeker aan de Universiteit van Maastricht: "Ik denk dat het in dit
Longverpleegkundigen • Walter van Litsenburg, voorzitter V&VN
Disease management en DBC's
polderland efficiënter werkt als we het overal in
Longverpleegkundigen: "Iedereen is het erover
• Henk Smid, directeur ZonMw: "Er is kennis
grote lijnen hetzelfde doen. Ik zou niet pleiten voor
eens dat de longverpleegkundige veel kan doen.
de stelling: laat de processen overal maar gedijen."
Maar regionaal draaien de zorgkantoren de geld-
meerdere gezaghebbende bladen gepubliceerd dat
• Bas Geerdes, medisch adviseur Zorgverzekeraars
kraan voor longverpleegkundigen dicht en worden
de zorg kwalitatief beter wordt als bepaalde taken
Nederland: "Best practice sharing kan volgens mij
worden overgelaten aan verpleegkundigen. Maar
prima werken. Zorgverleners moeten in staat zijn
het wordt niet (voldoende) geïmplementeerd. Artsen
het not-invented-here syndroom te overkomen. Aan
Nederland: "Maak nou gewoon een goede keten-
zijn over het algemeen niet opgeleid om te werken
de andere kant, je moet datgene wat je ergens
DBC. Dan heb je een goede structuur, waarvan je
in een multidisciplinaire aanpak en ze zijn niet
anders hebt geleerd natuurlijk wel altijd aanpassen
kan eisen dat die wordt ingekocht. Je hoeft dan ver-
gewend kennis en verantwoordelijkheden te delen
aan de eigen regio."
volgens zorgverzekeraars niet steeds weer te vragen
genoeg over disease management. Er is ook in
of zij dit project of dat project willen ondersteunen."
met niet-artsen. Disease management projecten lukken dan ook (tot dusver) alleen in pilots met
COPD en diabetes
gemotiveerde zorgverleners."
• Onno van Schayck, hoogleraar huisartsgenees-
• Henk Smid, directeur ZonMw: "Ik droom er wel eens van om gewoon een aantal huisartsen
kunde Universiteit Maastricht en voorzitter van
en longartsen af te schaffen en het aantal long-
Nederland: "Ik ben zelf chirurg, ik weet waar het
het PICASSO voor COPD Kernteam: "In de
verpleegkundigen te verdubbelen. Zij hebben
over gaat, Henk Smid heeft gelijk."
Preventie Nota van het kabinet staat veel over dia-
driemaal zoveel tijd voor de patiënt."
• Bas Geerdes, medisch adviseur Zorgverzekeraars
• Reinout van Schilfgaarde, voorzitter van de Nederlandse Diabetes Federatie: "Multidisciplinaire
6
regionale projecten niet ondersteund." • Bas Geerdes, medisch adviseur Zorgverzekeraars
betes en weinig over COPD. Wat doen we fout?" • Reinout van Schilfgaarde, voorzitter van de
• Jean Muris, huisarts en onderzoeker aan de Universiteit Maastricht: "Ik ben dat wel met hem
teams werken inderdaad beter, daar is bewijs voor.
Nederlandse Diabetes Federatie: "De gedachten-
eens, de zorgpiramide is voor wat betreft de
Je moet zorgverleners wél duidelijk maken hóé je dat
wereld achter de Preventie Nota is, denk ik, om op
COPD-patiënten scheef."
N AT I O N A L E C O P D - D E BAT Reactie uit het publiek: Welke f ysiotherapeut belt met de longarts?
“Het was een goede discussie met deelnemers
met elkaar kunnen hebben, stelt Mirjam Verhoef.
Als patiënten vervolgens zeggen dat ze dat niet
uit veel verschillende disciplines”, blikt fysiothera-
"Dat kun je op verschillende manieren organiseren.
aankunnen, dan beginnen we er niet aan. Zíj moeten
peut Mirjam Verhoef terug op het COPD-debat.
Hier in Utrecht hebben wij netwerken opgezet van de
ervoor gaan. Ik probeer hen daarbij natuurlijk wel te
"De aanwezigheid van vertegenwoordigers van
verschillende beroepsgroepen zoals fysiotherapeuten,
ondersteunen door ze de weg te wijzen naar de long-
zorgverzekeraars was ook een goede zaak.
longverpleegkundigen, praktijkondersteuners, long-
verpleegkundige en naar stoppen met roken cursus-
Zo konden zij zien wat er allemaal gebeurt
functieassistenten, diëtisten, huisartsen en longartsen.
sen en door informatie te geven, bijvoorbeeld over
op COPD-ketenzorggebied en wie wat doet.
Vertegenwoordigers van al die disciplines komen
stoppen met roken hulpmiddelen. Zelf ga ik niet zo ver
Het zijn immers de zorgverzekeraars die goede
regelmatig bij elkaar in de projectgroep om te bespre-
door te zeggen dat ze niet mogen deelnemen als ze
initiatieven zouden moeten financieren."
ken hoe de zorg, communicatie en de samenwerking
niet daadwerkelijk stoppen met roken. Maar ze moeten
verbeterd kan worden. Deze structuur biedt overigens
wel hun best doen en gemotiveerd zijn. Ik spreek mijn
Eén van de hoogtepunten van het COPD-debat was
ook goede mogelijkheden voor nascholing, per net-
patiënten ook zeer regelmatig aan op hun rookgedrag.
volgens Mirjam Verhoef de speech van patiënt Joost
werk of gezamenlijk. Er wordt op die overleggen niet
Daarbij zet ik ook expliciet uiteen hoe hun longfunctie
van der Burgh. "Er wordt altijd óver COPD-patiënten
over individuele patiënten gecommuniceerd. Sommige
achteruit zal gaan als ze blijven roken en welke
gesproken. Maar het gaat er uiteindelijk om wat de
huisartsenpraktijken hebben daarvoor één keer per
consequenties dat over de jaren zal hebben. Dat laatste
patiënt zélf goede zorg vindt. Joost gaf in zijn bijdrage
maand een COPD-overleg met andere disciplines.
hebben we overigens binnen het COPD-project
terecht aan dat hij een erg bevoorrechte patiënt is.
In ziekenhuis Oudenrijn in Utrecht is er een multi-
in Utrecht afgesproken: alle zorgverleners spreken
De meeste COPD-patiënten die in mijn praktijk
disciplinair overleg, waar je als eerstelijns zorgverlener
patiënten aan op hun rookgedrag."
komen, zijn een stuk minder assertief en komen uit
patiënten voor kan opgeven om die met de zorgaan-
de lagere sociale klassen. Zij krijgen vaak niet de hulp
bieders uit het ziekenhuis te bespreken. Meer in het
Jaarlijks
die ze eigenlijk nodig hebben. Ze weten gewoon niet
algemeen is het de bedoeling dat je bij vragen of
Als het aan Mirjam Verhoef ligt, wordt het COPD-
wat welke zorgverleners voor hen zouden kunnen doen.
problemen gewoon contact opneemt met andere
debat van PICASSO voor COPD een jaarlijks
Als het hen niet wordt aangereikt, dan kunnen ze er
zorgaanbieders. Dat klinkt heel eenvoudig, maar het
terugkerende gebeurtenis. "Het is goed om te weten
dus ook niet om vragen." COPD-patiënten zouden dan
gebeurt vaak niet. Welke fysiotherapeut belt nu met de
wie waarmee bezig is, zodat je van elkaar kunt leren.
ook allemaal een zorgmanager moeten krijgen, vindt
longarts als hij of zij denkt dat het met patiënt Jansen
Het is interessant om te horen hoe anderen creatieve
Mirjam Verhoef. "Zo'n zorgmanager houdt het over-
niet goed gaat? Zelf doe ik dat wel, maar de positie
oplossingen hebben bedacht voor de problemen die
zicht van alle zorg die een patiënt krijgt, coördineert
om dat te kunnen doen, heb ik de afgelopen 25 jaar
ze tegenkomen. Je ontmoet elkaar informeel en legt
die zorg en is voor de patiënt een laagdrempelig
moeten opbouwen door steeds met zinnige dingen te
contacten. Er is op dat soort bijeenkomsten altijd
aanspreekpunt. Vooral dat laatste vinden patiënten
komen. Als ik nu bel en zeg dat dat nodig is, dan kan
een goede mengeling van 'oude rotten' en jonge
heel belangrijk, zo bleek uit onderzoek in Utrecht.
een patiënt direct terecht op de poli."
enthousiastelingen. Dat werkt naar beide kanten toe
Idealiter is de zorgmanager natuurlijk een longverpleeg-
stimulerend. Het thema moet uiteraard aansluiten
kundige of praktijkverpleegkundige. Maar die is er
Intensievere zorg
bij de actualiteit. Misschien moeten we het eind dit
niet altijd. Zelfs niet hier in Utrecht, waar we toch een
Tijdens het COPD-debat is veel gesproken over de
jaar eens wat uitgebreider gaan hebben over de
goedlopend multidisciplinair COPD-project hebben.
vraag of je patiënten meer en intensievere zorg mag
keten-DBC COPD? Laten we daarbij dan vooral
Voor sommige patiënten speel ik zelf in feite voor
geven als zij stoppen met roken en zich inzetten om
de zorgverzekeraars niet vergeten. Ik denk dat het
zorgmanager. Patiënten die bij mij binnenkomen en
hun leefstijl gezonder te maken. "In feite stel ik dit ook
héél nuttig is als zij met 'het veld' discussiëren over
nog niet onder behandeling zijn van een longverpleeg-
aan de orde", stelt Mirjam Verhoef. "Ik vertel nieuwe
de beste manier om daar een succes van te maken.
kundige, verwijs ik daar uiteraard wel altijd naar door."
patiënten altijd precies wat mijn training inhoudt. Ik
Een ander mogelijk onderwerp is de rol van de
schets daarbij zeer expliciet dat het er niet alleen om
apotheker. Ik denk dat het heel goed is als er
Contact
gaat dat ze twee keer per week bij mij komen trainen,
meer aandacht wordt besteed aan het gebruik
Het afstemmen van de zorg gaat een stuk makkelijker
maar dat ze ook thuis actiever moeten zijn. En dat ze
van medicatie bij mensen die meerdere chronische
als de verschillende zorgverleners makkelijk contact
hun best moeten doen om te stoppen met roken.
aandoeningen hebben."
Mirjam Verhoef
Alfred Sachs
7
N AT I O N A L E C O P D - D E BAT R e a c t i e u i t h e t p u b l i e k : Z i l v e r, g o u d , z w a r t e n w i t
Wat er allemaal op het Nationale COPD-debat in Madurodam gezegd is, weet longarts dr. Geertjan Wesseling van het academisch ziekenhuis Maastricht niet precies meer. "Ik ben al 51 jaar oud en het debat was al een tijdje geleden, dan krijg je dat. Ik weet nog wel dat ik met een tevreden gevoel terugging naar huis. Het was een goede manier om behandelaars niet alleen onderling, maar ook met het maatschappelijk krachtenveld te laten discussiëren. Op die manier kun je het debat over COPD breder trekken en dat is hard nodig." COPD-zorg in Nederland is erg top-down georganiseerd, meent Geertjan Wesseling. "Wij bedenken als zorgverleners wat goed is voor de patiënt. Medisch gezien klopt dat ook allemaal wel. Maar wat ik wil dat een patiënt doet op het gebied van medicatie en leefstijl, is lang niet altijd wat de patiënt zelf wil. Patiënten hebben vaak al een modus vivendi gevonden. De behandeldoelen van de zorgverleners zouden daarop moeten aansluiten. Dat betekent natuurlijk niet dat je een fatalistische arts moet worden, die zich erbij
Geertjan Wesseling
neerlegt dat patiënten bijvoorbeeld niet therapietrouw zijn en niet willen stoppen met roken. Juist niet. Het
malen horen uitleggen, maar ik geloof er nog steeds
zoveel longweefsel onherstelbaar beschadigd is.
betekent dat je echt goed moet vragen naar de doelen
niet in. Natuurlijk is de eigen verantwoordelijkheid van
Hoeveel beter zou het niet zijn om de energie van
en drijfveren van elke individuele patiënt. Je moet er
de patiënt belangrijk. Maar het is niet zo zwart-wit als
longartsen en andere zorgverleners veel vroeger
daarnaast voor zorgen dat het zorgaanbod goed
Alfred stelt. Ik heb een patiënt die ik luchtwegverwijders
in te zetten?"
aansluit op zowel de zorgvraag van de patiënt als
voorschreef, maar hij inhaleert ze niet. Is hij dan niet-
op diens mogelijkheden."
therapietrouw en verdient hij daarom geen 'gouden
Bewust maken
zorg'? Of heeft hij gelijk als hij zegt: ik voel er niks bij
Zo'n bijeenkomst als het COPD-debat helpt om
Zuurstofklasje
als ik die medicijnen inneem. Het kan natuurlijk zijn
mensen, en dan vooral de niet-zorgverleners, bewust
De presentatie van patiënt Joost van der Burgh tijdens
dat een bepaald medicijn in studies wel werkt, maar
te maken van de noodzaak meer te doen aan het
het COPD-debat was volgens Geertjan Wesseling
bij meneer Jansen toevallig niet. Stoppen met roken,
ontstaan van COPD en een vroege behandeling van
van al deze punten een goede illustratie. "Neem nu
voor Alfred Sachs een belangrijke indicator of iemand
COPD, meent Geertjan Wesseling. "En dat is nodig,
het voorbeeld van die alleenstaande oudere vrouw
actief meewerkt of niet, is ook niet zo zwart-wit. Ik heb
want er moet nog veel gebeuren. Meer anti-roken
in Joost zijn 'zuurstofklasje'. Zij kreeg voor het eerst
patiënten die ontzettend gemotiveerd zijn om te stop-
publiekscampagnes bijvoorbeeld. Meer preventie in
zuurstof geleverd. Een medewerker sluit de hele zaak
pen en die er écht onder lijden dat dat niet lukt. Roken
de huisartsenpraktijk, waarbij de patiënt geen bedrei-
aan, laat snel zien hoe het werkt en laat haar vervolgens
is nu eenmaal een zeer hardnekkige verslaving. Wat
gingen krijgt ('als je niet stopt met roken, zit je over
ontredderd achter met een grote machine die een hels
moet mijn oordeel bij die patiënt vervolgens zijn?
15 jaar in een rolstoel'), maar met positieve incentives
kabaal maakt. Alle zorgverleners kennen ook wel iemand
Hij doet niet wat ik zeg en verdient dus niet mijn beste
geprikkeld wordt ('zoenen wordt veel minder onsmake-
als melkboer Rinus, met wie Joost in de revalidatie
inspanningen? Of moet ik toch zo goed mogelijk voor
lijk en je tanden en gordijnen worden een stuk minder
had gezeten: een COPD-patiënt die, deels door de
hem zorgen in de wetenschap dat stoppen met roken
bruin'). Huisartsen moeten daar natuurlijk ook de
revalidatie zelf en deels door het lotgenotencontact
bij hem misschien niet gaat lukken?"
ruimte voor krijgen. Er had allang een rookverbod in de horeca moeten zijn, net als in sportkantines.
daar, helemaal opbloeit. Maar die na de revalidatie in zijn galerijflat langzaam weer terugvalt, omdat er
Longverpleegkundigen
Sigarettenfabrikanten zijn nu kledinglijnen aan het
geen follow-up en begeleiding is. De presentatie van
Tijdens het debat werd verschillende malen gesteld
opzetten, waardoor ze straks reclame kunnen maken
Joost hield de aanwezige zorgverleners een nuttige
dat longverpleegkundigen een grotere rol zouden
voor t-shirts met hun merknaam erop. Meteen verbieden
spiegel voor."
moeten krijgen. Geertjan Wesseling: "Ik ben daar
die sluikreclame, net als tabaksreclame tijdens
een groot voorstander van. We hebben in de tweede
Formule 1 races, waar veel jongeren naar kijken.
Tweedeling
lijn simpelweg niet de capaciteit om netjes voor alle
Longartsen zouden zelf ook meer moeten doen om
Een belangrijk discussiepunt tijdens het COPD-debat
huidige en toekomstige COPD-patiënten te zorgen.
de sense of urgency te vergroten dat er op al deze
was de vraag of je patiënten kunt indelen in twee
Longartsen moeten hun hefboom vergroten door het
vlakken echt iets moet gebeuren. En natuurlijk moeten
categorieën. Enerzijds patiënten die wel gemotiveerd
efficiënt inzetten van longverpleegkundigen, fysiothera-
zij bijdragen aan deskundigheidsbevordering in de
zijn en bijvoorbeeld bereid zijn te stoppen met roken en
peuten, diëtisten en andere zorgverleners. Een deel
eerste lijn. Dit alles natuurlijk naast hun zorg voor de
actief mee te doen aan alle aangeboden programma's
van goede COPD-zorg is nu eenmaal dat er tijd in de
ernstige COPD-patiënten. Op dat vlak maak ik me
en behandelvoorstellen en dus intensieve begeleiding
patiënt gestoken wordt: keer op keer uitleggen waar-
overigens geen illusies. Ik heb nog 14 jaar te gaan
en ondersteuning krijgen ('gouden zorg'). En ander-
om iets belangrijk is en vervolgens intensief begeleiden
tot mijn pensioen en ik ben ervan overtuigd dat er
zijds patiënten die daar niet toe bereid of in staat zijn
als de patiënt gemotiveerd is. Daarnaast zou ik graag
voldoende emfyseempatiënten zullen zijn om mij
en aan wie dus het reguliere zorgaanbod aangeboden
zien dat we meer doen om vroeger in de carrière van
tot die tijd gericht bezig te houden. En mijn opvolger
wordt ('zilveren zorg'). Geertjan Wesseling: "Ik heb het
een COPD-patiënt in te grijpen. Ik vind het telkens
trouwens ook."
huisarts en onderzoeker Alfred Sachs nu meerdere
weer jammer als een patiënt bij mij komt en er al
8
D E A P OT H E K E R A A N Z E T Projecten die tot doel hebben de zorg aan COPDpatiënten te verbeteren, worden over het algemeen opgezet door huisartsen of longartsen. In Opmeer kwam het initiatief van de regionale apotheek en geeft de apothekersassistente nu specifieke medicatievoorlichting in de huisartspraktijk. "COPD is, zeker in vergelijking met andere chronische ziekten als diabetes en hoge bloeddruk, een beetje een ondergeschoven kindje. Wij wilden voor onze COPD-patiënten dan ook iets extra's doen." Aan het woord is Eline de Vries, apotheker in Opmeer (NoordHolland, midden West-Friesland). "Ruim een jaar geleden hebben we hierover overlegd met de vijf huisartsenpraktijken in onze regio. We zitten hier in een landelijk gebied. COPD-patiënten zijn vaak wat minder mobiel. De conclusie was al snel dat we de apothekersassistente beter naar de huisartsenpraktijk
patiënt verwezen worden naar de longarts? De huis-
het eerst een medicijn moeten gaan inhaleren.
konden laten komen dan de patiënt naar de apotheek."
arts bespreekt ook hoe iemand moet handelen bij een
"We oefenen in de spreekkamer met de inhalator en
exacerbatie. Dat verschilt namelijk per patiënt. De ene
een placebo. Desondanks bleek dat een deel van
Periodieke controle
persoon kan zelf extra medicijnen innemen, de andere
de patiënten toch niet helemaal goed inhaleert.
Nadat de apothekersassistenten op cursus waren
moet snel naar de huisarts." De laatste afspraak is bij
Ze hielden hun hoofd bijvoorbeeld niet in de goede
geweest, ging het project begin dit jaar van start.
de apothekersassistente. "Zij geeft nadere uitleg over
stand. Soms waren ook de ventieltjes van de voorzet-
De bij de huisarts bekende COPD-patiënten, bijna
de medicatie en bespreekt het belang van therapie-
kamer versleten, waardoor de inhalator niet goed
allemaal vallend in de categorie GOLD II, worden
trouw. Ook wordt geoefend met inhaleren, zeker als
meer werkte. Ze krijgen dan natuurlijk een nieuwe."
telefonisch opgeroepen door de praktijkondersteuner.
de patiënt een nieuwe inhalator gekregen heeft.
De reacties van de patiënten zijn onverdeeld positief.
Daarbij wordt duidelijk aangegeven dat het in principe
De totale carrousel duurt ruim een uur. Naast een
"Ze vinden het heel fijn dat er aandacht aan hun
om een jaarlijkse controle gaat. Eline de Vries: "De
praktische en efficiënte manier van werken richting
aandoening wordt gegeven zonder dat de aanleiding
patiënten reageerden over het algemeen positief. De
de patiënt is een aanvullend voordeel van deze opzet
daartoe een verergering van hun klachten is. We zijn,
opkomst was dan ook heel hoog. De eerste afspraak
dat alle huisartsen in de regio nu hetzelfde COPD-
met dank aan PICASSO voor COPD, ook bezig de
is met de praktijkondersteuner zelf. Die doet een
beleid voeren. Dat is niet alleen voor de patiënten
resultaten van de pilot te meten. Over anderhalf jaar
spirometrie en bespreekt niet-medicamenteuze zaken
prettig, maar ook voor alle betrokken zorgverleners."
kunnen we zien of het aantal verwijzingen naar de longarts afneemt, of er veel medicatie gewijzigd
als bewegen, voeding en stoppen met roken. Daarna gaan ze meteen door naar de huisarts. Deze beoordeelt
Uitgebreide voorlichting
wordt en vooral of dit project de kwaliteit van leven
de longfunctiemeting en kijkt of het beleid gewijzigd
In de apotheek van Eline de Vries krijgen COPD-
bij de patiënten vergroot. Zelf denk ik dat dat laatste
moet worden: is de medicatie nog goed? Moet de
patiënten al jaren uitgebreide voorlichting als zij voor
zeker het geval zal zijn."
Bewegen is onmisbaar Hoewel ik in negen jaar tijd ben opgeschoven van Het beste advies dat ik in 1998 van mijn longarts
GOLD II naar laag GOLD III, leef ik nog een heel
kreeg, is: ‘Doe iets aan uw conditie!’ Dat kwam op
normaal leven. Sinds enkele maanden gebruik ik
mij in eerste instantie absurd over. Ik had het immers
24 uur per dag zuurstof, wat mijn totale welzijn
al zo snel benauwd bij gewone inspanning. Toch heb
zeer heeft bevorderd. Minder snel moe, betere
ik zijn advies overgenomen en ben via een fysiothera-
prestaties in de sportschool, enz.
peut bij een regulier sportcentrum terecht gekomen. Met behulp van dit centrum, dat overigens geen
Het heeft mij zeven jaar geleden zeer verbaasd,
specifieke COPD-aantekening had, hebben we
dat ik na de longrevalidatie ‘in het diepe werd
samen een programma opgesteld. Dit programma
gegooid’. Geen enkel advies over vervolgtrainingen.
had conditieverbetering en spierversterking tot doel.
Misschien dat dit nu beter geregeld is. Want één
Het werkte. Ik trainde drie maal per week en ging me
ding is zeker: met COPD moet je wel de rest van
steeds beter voelen. In 2000 vond de longarts het
je leven naar de sportschool om de verworven
nodig om mij alsnog naar de longrevalidatie te sturen.
conditieverbetering op peil te houden. Ik merk het
Het revalidatieprogramma duurde drie maanden en ik
verschil bijvoorbeeld na een vakantie, als ik een week
heb er veel geleerd. Daarna kon ik de fysiotherapeut
of vier niet heb getraind. Er is dan altijd sprake van
en de trainers van het sportcentrum vertellen welk
achteruitgang, ondanks dat ik van (op mijn niveau)
Bij Joyce Martinus (61) is in 1998
soort oefeningen voor mij belangrijk waren. Nu, zeven
actieve vakanties hou. Met de krachttraining lukt het
COPD geconstateerd. Nu is zij GOLD III.
jaar later, ga ik nog steeds twee tot drie maal per
nog wel om mijn programma van voor de vakantie
Ze gebruikt 24 uur per dag zuurstof
week naar het sportcentrum. Door de conditietraining
af te werken, maar de conditie (loopband, fietsen,
en een minimum aan medicijnen.
met veel extra zuurstof (3 à 4 l. per min.) te doen,
roeien) is altijd minder. Het kost een paar weken
Joyce sport twee- tot driemaal per week
kan ik op een hoger niveau trainen.
intensief trainen voordat mijn conditie weer terug is
De visie van een ervaringsdeskundige
op het oude niveau. De beloning: je beter en fitter
in een particulier sportcentrum. Ik was aangenaam verrast toen het vorige nummer
voelen is er, maar ik heb wat dat betreft ‘levenslang’
van PICASSO Magazine geheel gewijd was aan
en dat valt echt niet altijd mee.
beweging. Het belang daarvan moet en kan ik immers op grond van eigen ervaring onderschrijven.
Joyce Martinus
9
SU PPORTPROJ ECT
PICASSO
S U P P O R T P R OJ E CT K E T E N Z O R G C O P D B R E DA Wie doet wat en hoe spreek je dat af?
Negen jaar geleden werd Remco Djamin longarts in het Amphia Ziekenhuis in Breda. "Eigenlijk had ik al vanaf het begin het idee dat de zorg aan COPDpatiënten beter kon. Niet omdat de verschillende zorgverleners hun werk niet goed deden, maar omdat hun werk niet op elkaar was afgestemd." Zo'n anderhalf jaar geleden vatte Remco Djamin de koe bij de horens. Met andere longartsen uit het ziekenhuis, kaderhuisarts COPD Ilonka Godschalk en drie andere geïnteresseerde huisartsen uit de regio en vertegenwoordigers van het centrum voor longrevalidatie Schoondonck zette hij een projectgroep op. "Het wiel opnieuw uitvinden, was daarbij niet nodig. Inhoudelijk is in richtlijnen al prima vastgelegd welke COPD-patiënten welke zorg moeten krijgen. Het probleem is de logistiek en de implementatie ervan: wie doet wat en hoe spreek je dat af. Dat zijn we nu met hulp van PICASSO voor COPD aan het uitwerken." Alle COPD-richtlijnen gaan uit van een stapsgewijze benadering. Patiënten met licht en matig COPD (GOLD I en II) blijven bij de huisarts. Patiënten met ernstig en zeer ernstig COPD (GOLD III en IV) gaan naar de longarts en eventueel de derde lijn, het revalidatiecentrum. "Dat lijkt logisch, maar ik vind het jammer dat de expertise in het ziekenhuis en de derde lijn alleen ten goede komt aan ernstige patiënten.
verstrekken dan nu vaak gebeurt in de verwijsbrief, als je het tenminste zo kunt
Ik bedoel daarmee niet dat alle GOLD I en II patiënten naar de tweede lijn doorge-
regelen dat ze weten dat het zinvol is die informatie te verzamelen en als het hen
schoven moeten worden. Maar we kunnen wel gezamenlijk een structuur afspreken
geen extra tijd kost", stelt kaderhuisarts Ilonka Godschalk. "We zijn nu vanuit het
waarin wordt vastgelegd welke patiënten wanneer bij welke zorgverlener welke
project dan ook bezig met het ontwikkelen van een digitaal formulier dat in alle
zorg krijgen. Juist bij patiënten die zich nog niet in het eindstadium van hun ziekte
Huisarts Informatie Systemen past. Huisartsen kunnen daarop niet alleen de long-
bevinden, hebben interventies het meeste effect. We kunnen elementen uit
functie, maar ook de anamnese, het lichamelijk onderzoek en de voorgeschiedenis
revalidatieprogramma's in de tweede en derde lijn aanbieden aan patiënten in de
van de patiënt heel simpel kwijt. Dit is voor hen veel bevredigender dan een patiënt
eerste lijn, al dan niet uitgevoerd door zorgverleners in de eerste lijn. Je moet dan
alleen maar doorsturen. Vergeet ook niet dat de meeste COPD-patiënten met een
bijvoorbeeld denken aan reconditionering onder begeleiding van een eerstelijns
exacerbatie eerst bij ons terechtkomen. Als alle COPD-patiënten regelmatig - één
fysiotherapeut. Huisartsen en longartsen kunnen patiënten ook gezamenlijk
keer per kwartaal bijvoorbeeld - besproken worden tussen huisarts en longarts,
bespreken, zodat gegarandeerd wordt dat ze de best mogelijke zorg krijgen.
dan zullen longartsen bovendien eerder geneigd zijn reguliere controles te laten
Op die manier leren we van elkaar en werken we écht meer samen."
plaatsvinden in de huisartsenpraktijk, ook bij de wat zwaardere COPD-patiënten. Bijkomend voordeel is dat de communicatie een stuk soepeler zal gaan verlopen
Goed in kaart
als de verschillende zorgverleners elkaar persoonlijk kennen."
Om dit alles mogelijk te maken, moeten de patiënten wel eerst goed in kaart gebracht worden. "Dat is een mooie taak voor de praktijkondersteuner. De longverpleeg-
Financieringsstructuur
kundige zou deze taak op zich kunnen nemen bij de meer ernstige patiënten.
Probleem bij dit alles is dat overleg in de huidige financieringsstructuur door
En je moet dan goed afspreken dat er 'automatisch' een interventie volgt als tijdens
niemand vergoed wordt. Ilonka Godschalk: "Ik vind dat de zorgverzekeraars, zolang
deze controles blijkt dat er een verslechtering is op het gebied van de longfunctie,
er geen DBC's zijn, huisartsen hiervoor zouden moeten vergoeden. Het is tenslotte
de inspanningstolerantie (conditie), de voeding en/of het zuurstofgehalte in het
een kwaliteitsverbetering en het gaat om werk dat momenteel niet wordt uitge-
bloed. Op dit moment zijn we concreet bezig dit in te vullen. Een voorbeeld: in
voerd." Longarts Remco Djamin is minder optimistisch. "Als je de zorgverzekeraars
allerlei inhoudelijke richtlijnen staat dat een patiënt naar de diëtist verwezen moet
er nu bijhaalt, dan weet je ook al meteen wat zij als belangrijkste criterium zullen
worden als zijn of haar BMI onder de 21 zakt. De vraag is: wie doet het en gebeurt
hanteren: minder verwijzingen naar de tweede lijn. Dat zou een gevolg kunnen zijn,
het ook? Wij leggen nu vast wie de BMI meet, wie zorgt voor de verwijzing en
maar moet geen doel op zich worden. Ik kan mij ook voorstellen dat we, om de zorg
wie controleert of de BMI na behandeling van de diëtist weer goed is en blijft."
te verbeteren, een aantal GOLD II patiënten van de huisarts voor korte onderzoeken naar de longarts laten komen, iets wat nu over het algemeen niet gebeurt. Ik denk
Inkomen
dat we op dit moment beter kunnen accepteren dat we een jaar lang allemaal tijd
Bij een verbeterproject waarbij diverse partijen betrokken zijn, loop je natuurlijk
in dit project investeren. Als we dan straks, op basis van onderzoek en de ervaring
tegen allerlei belangen aan, stelt Remco Djamin. "Ook hele 'platte' belangen, zoals
binnen dit project, hard kunnen maken dat we echt betere zorg leveren, dan kunnen
inkomen. Mijn insteek is altijd geweest: laten we de zorg op inhoudelijke gronden
overheid en zorgverzekeraars daar niet meer omheen. Daar ben ik heilig van over-
verbeteren. In een latere fase kunnen we dan ieders belangen respecteren met een
tuigd. Ook andere huisartsen in de regio zullen dan mee willen doen. En als ze
bijpassende financiële constructie. Overigens, het aantal COPD-patiënten zal alleen
niet uit zichzelf willen, dan zullen ze wel gedwongen worden door hun patiënten.
maar toenemen. Zorgverleners zullen mede daardoor überhaupt niet in staat zijn om
'Waarom heeft een vriendin van mij bij uw collega-huisarts wel allemaal periodieke
patiënten om financiële redenen 'bij zich' te houden. De vraag is eerder hoe we er
controles en af en toe een onderzoekje in het ziekenhuis en ik niet?' Op zo'n
met z'n allen voor kunnen zorgen dat de golf patiënten die op ons afkomt kwalitatief
vraag zal die huisarts toch moeilijk een goed antwoord kunnen geven."
goede zorg blijft krijgen. Gestructureerd samenwerken met andere disciplines maakt het werk daarnaast leuker. Natuurlijk kan ik als longarts reguliere controles
PICASSO Support
bij stabiele GOLD III COPD-patiënten doen. Maar ik ben opgeleid om te onderzoeken wat er op longgebied bij iemand aan de hand is en vervolgens slimme
Dit project wordt door PICASSO voor COPD ondersteund vanuit PICASSO
dingen te bedenken om deze patiënt beter te maken. Dat is ook veel uitdagender."
Support. Als onderdeel van de regionale implementatiebegeleiding vindt er onder andere een effectmeting plaats om de ingezette interventies te kunnen
Digitaal verwijsformulier
evalueren. Meer informatie over dit project vindt u op de Projectlandkaart op
Op vergelijkbare manier kan ook het werk van huisartsen uitdagender én bevredi-
www.picassovoorcopd.nl.
gender gemaakt worden. "Huisartsen willen best meer informatie aan de longartsen
10
KE R NTEAM LE D E N
Ir. J.
W.
Prof.dr. O.
Dr. G.J.
Prof.dr. C.
Dr. A.J.
Prof.dr R.
Drs. F.M.J.
Prof.dr. T.
Dr. A.P.E.
Dr. M.P.M.H.
Drs. P.
Prof.dr. P.J.E.
van der Burgh
van Litsenburg
van Schayck
Wesseling
Spreeuwenberg
van ’t Hul
Dekhuijzen
Toben
Verheij
Sachs
Rutten-van Mölken
Kievit
Bindels
KE R NTEAM LI D AC H T E R G R O N D
Bernard Groeneweg ‘De zorg dáár brengen waar deze het meest nodig is’
Bernard Groeneweg (1949) studeert geneeskunde aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Na zijn afstuderen in 1974 volgt hij de toentertijd één-jarige huisartsopleiding. Hij gaat werken in het Haarlemse verpleeghuis Zuiderhout en volgt de voorloper van wat nu de opleiding tot verpleeghuisarts is. Daarna doet
Iedereen weet wat een huisarts, een fysiotherapeut en een longarts doet. Maar wat zijn de taken en verantwoordelijkheden van een adviserend geneeskundige in dienst van een zorgverzekeraar? En wat kan hij realiseren op het gebied van COPD-ketenzorg? PICASSO Magazine vroeg het aan Kernteamlid Bernard Groeneweg.
hij de opleiding sociale geneeskunde (het specialisme voor adviserend geneeskundigen) en is geregistreerd als arts voor maatschappij & gezondheid. Hij volgt eveneens de opleidingen voor homeopathie en acupunctuur. In 1980 wordt hij medisch-adjunct-directeur van de Gemeentelijke Dienst Bejaardenverzorging in Amsterdam. Ruim drie jaar later wordt hij adviserend geneeskundige bij het Ziekenfonds Amsterdam en omstreken (ZAO). In 1988 stapt hij over naar het ziekenfonds PWZ in Purmerend, dat nu onderdeel is van Achmea. Namens Zorgverzekeraars Nederland is Bernard Groeneweg lid van de
Waar hij ook heeft gewerkt, Bernard Groeneweg is altijd bezig geweest met zorgvernieuwing. "Na mijn huisartsopleiding wilde ik voor mijn toekomstige werk ervaring opdoen in het Haarlemse verpleeghuis Zuiderhout. Dat verpleeghuis was enorm vooruitstrevend. Dat sprak mij aan en daardoor ben ik er blijven hangen. Wij stonden er aan de wieg van veel dingen die nu gemeengoed zijn: tijdelijke opnamen, een revalidatieafdeling, samenwerking met verzorgingshuizen en consultaties van het verpleeghuis naar de eerste lijn. Na vijf jaar werd ik medisch-
werkcommissie Verpleeghuizen en Verzorgingshuizen van het College bouw zorginstellingen. Bij dit college is hij ook voorzitter van de Commissie van Beroep/Commissie Integriteit. Daarnaast participeert hij in verschillende regionale, provinciale en landelijke werk-, project- en stuurgroepen. Bernard Groeneweg vervangt eind 2004 een collega adviserend geneeskundige van Achmea als lid van het PICASSO Kernteam, omdat hij zich meer dan die collega bezighoudt met ketenzorg in de eerste lijn.
adjunct-directeur bij de Amsterdamse Gemeentelijke Dienst Bejaardenverzorging. Ook daar liepen ze voor. Er werd bijvoorbeeld toen al geëxperimenteerd met het
(VAGZ) de vraag stel wie van de collega's ervaring heeft met ketenbeschrijvingen,
bieden van verpleeghuiszorg in verzorgingshuizen. Na drie jaar concludeerde ik
dan krijg ik vaak dezelfde dag nog vele antwoorden en adviezen. Of er ontstaat een
dat ik meer lol had in het managen van zorg dan in het managen van mensen. Ik
interactieve discussie over het onderwerp."
werd vervolgens adviserend geneeskundige en dat ben ik - met vele variaties nog steeds, nu bij Achmea Zorg. Het is een prachtige baan. Door het combineren
Katalysator
van enerzijds medische vakkennis en anderzijds kennis van de regelgeving, kun je
Een zorgverzekeraar is volgens Bernard Groeneweg een katalysator voor zorgver-
de zorg daar brengen waar deze het meest nodig is. Je bent dus zowel bezig met
nieuwing. "Je brengt partijen bij elkaar, zowel organisatorisch als inhoudelijk. Omdat
de zorginhoud, als met het scheppen van voorwaarden voor zorg(vernieuwing)."
je meebeslist over de financiën, ben je daarbij natuurlijk ook in de positie om mee te sturen. In het kader van zorgvernieuwing is het opzetten van ketenzorg voor ons op
Ziekenfondsmannetje
dit moment een prioriteit. Achmea Zorg heeft drie kernregio's. In de regio Noordoost
Zorgverzekeraars hebben bij velen 'in het veld' het imago dat ze met name - of zelfs
(Drenthe, Flevoland en de regio Zwolle) zijn diabetes-ketens opgezet. In de regio
alleen maar - naar de financiële kant van de zorg kijken. "Ik ben van oorsprong een
Rijnmond zijn ze op het gebied van hartfalen een flink eind op weg. In de regio
ziekenfondsmannetje en dat ben ik gebleven", reageert Bernard Groeneweg. "Het
Zaanstreek/Kennemerland is er een COPD-project, dat zich richt op multidisciplinaire
doel was en is om binnen de bestaande regelgeving en met de beschikbare middelen
behandeling en het opsporen van COPD-patiënten in de eerste lijn. Mede door mijn
optimale zorg te realiseren. Ik durf te zeggen dat ik al die jaren heb gewerkt voor
betrokkenheid bij PICASSO is dat ook een Supportproject geworden. Overigens, in
organisaties waar de kwaliteit van de zorg en de kosten daarvan met elkaar in even-
de regio Rotterdam zijn we ook met huisarts-onderzoeker Niels Chavannes in gesprek
wicht waren. Uiteraard was het soms zoeken naar dat evenwicht. Zo heb je als
over een ondersteuningsstructuur voor COPD-ketenzorg. Dit geeft ons de mogelijk-
adviserend geneeskundige de taak om nieuwe veelbelovende ontwikkelingen te
heid om de ervaringen over en weer uit te wisselen en de processen te versnellen."
stimuleren. Daar moest je dan soms ook de financiën voor zoeken of regelen. Moeilijk, maar vaak lukt het toch. Je hebt er wel een breed netwerk in het veld en
Richtlijnen
de regelgevende gremia voor nodig. Een voorbeeld van een geslaagde innovatie?
Zijn betrokkenheid bij PICASSO voor COPD ziet Bernard Groeneweg als een meer-
Eind jaren tachtig ontwikkelden wij met twee instellingen het concept om chronische
waarde voor zijn werk. "En omgekeerd. PICASSO bundelt een ongelooflijke hoeveel-
verpleeghuiszorg gedeeltelijk in een verzorgingshuis te verlenen en te financieren.
heid kennis. Het is interessant om te zien hoe dat in verschillende projecten onderzocht
Inmiddels is dit uitgegroeid tot een verstrekking in bijna alle verzorgingshuizen.
wordt. Ik draag daar graag aan bij. Maar ik verwacht de resultaten ook in mijn werk
Hierdoor kunnen ongeveer 30.000 ouderen hun noodzakelijke verpleeghuiszorg
te kunnen gebruiken. Er ligt straks een duidelijke multidisciplinaire richtlijn en via
in het verzorgingshuis ontvangen en hoeven niet te worden overgeplaatst."
PICASSO komen er best practices. Die moet je als zorgverzekeraar gaan borgen, onder andere in de contracten met zorgaanbieders." Ketenzorg staat nog maar in de
Concurrenten
kinderschoenen, maar Bernard Groeneweg denkt inmiddels al verder na. "De ziekte-
In het nieuwe zorgstelsel zijn zorgverzekeraars concurrenten geworden. Tussen
last is bij veel chronische patiënten niet beperkt tot één ziekte. Moet een patiënt met
adviserend geneeskundigen onderling is daarvan echter weinig te merken, stelt
co-morbiditeit zich straks aan 35 voorschriften van drie verschillende richtlijnen gaan
Bernard Groeneweg. "Tussen zorgverzekeraars is weinig structurele uitwisseling
houden? Of moeten we uit al die ketens de rode draad halen? Stoppen met roken,
van gegevens. Maar als adviserend geneeskundigen kunnen we elkaar gemakkelijk
bewegen, tensie- en cholesterolcontrole en gezonde voeding zouden daar dan zeker
bereiken. We kennen elkaar, maken deel uit van dezelfde beroepsvereniging, toet-
onder vallen. Per ziekte kan er dan een specifieke module aan worden toegevoegd.
sen elkaar intercollegiaal en hebben gezamenlijk maandelijkse bijscholingen. Stel, ik
Maar goed, dat is toekomstmuziek. Laten we er met z'n allen eerst maar eens voor
krijg een voorstel van een groep zorgaanbieders die ketenzorg aan het opzetten is.
zorgen dat we over een jaar of drie, zeker op het gebied van diabetes en COPD,
Als ik dan op de website van de vereniging van artsen werkzaam bij zorgverzekeraars
de ketenzorg organisatorisch, inhoudelijk en financieel goed op poten hebben."
11
14 D ECE M B E R Congres: ‘Recente ontwikkelingen in de COPD-ketenzorg’ Bent u zorgprofessional, manager, projectleider, actief lid van een patiënten-
De dag wordt afgesloten met een
organisatie of accountmanager bij een zorgverzekeraar? Probeert u ook
plenaire discussie over de vraag:
de zorg aan COPD-patiënten te verbeteren? Bent u geïnteresseerd in wat
‘Wat is de innovatieve agenda voor
er speelt en leeft op het terrein van COPD-ketenzorg? Wilt u weten met
de komende twee jaar voor onder-
welke transmurale projecten er al ervaring is opgedaan?
zoekers, projectleiders, zorginkopers en farmaceutische industrie?’
Kom dan op 14 december 2007 naar het congres ‘Recente ontwikkelingen
Prof. dr. Guus Schrijvers is
in de COPD-ketenzorg’.
dagvoorzitter.
Het programma
Meer informatie
Therese Noorlander, projectmanager PICASSO voor COPD en werkzaam voor
De bijeenkomst vindt plaats in Utrecht (Educatorium, Theatronzaal, Universiteit
PICASSO initiatiefnemers Pfizer en Boehringer Ingelheim opent het congres met
Utrecht) van 9:00 uur tot 17:00 uur. Via www.integratedcare.nl kunt u meer
de voordracht ‘Welke innovaties op het gebied van COPD-ketenzorg vinden er
programma-informatie vinden of zich inschrijven. Of neem contact op met mevrouw
momenteel plaats in Nederland?’ Daarna zet CBO-medewerker Ruben van Zelm
M. Hageman-Raatgever, T 030 - 2503010 en e-mail:
[email protected].
een theoretisch kader neer voor een ketenzorgpad. Vervolgens spreekt Nivelonderzoeker Monique Heymans over ‘Ervaringen van COPD-patiënten met keten-
Dit congres wordt georganiseerd door het Julius Centrum voor Gezondheids-
zorg’. Tot slot worden enkele goede voorbeelden van COPD-ketenzorg toegelicht:
wetenschappen en Eerstelijns-geneeskunde, Universitair Medisch Centrum Utrecht.
in de Gelderse Vallei (Jos Dirven, huisarts), Leuven (prof. dr. Thierry Troosters),
Voor dit congres wordt samengewerkt met diverse COPD-gerelateerde instanties
Rotterdam Zuid (Kroonluchter project, dr. Niels Chavannes) en Helmond (Stichting
en programma’s zoals PICASSO voor COPD en haar initiatiefnemers Pfizer en
Quarz, Hans Vlek). Bij iedere lezing geeft een referent commentaar op de inhoud.
Boehringer Ingelheim.
ON LANG S VE R SCH E N E N: Blijvend werken aan COPD-zorg Tijdens de zomer is het nieuwste boek van PICASSO voor COPD verschenen: ‘Blijvend werken aan COPD-zorg’. Het is een combinatie van feiten en cijfers over COPD, interviews met en reacties van zorgbetrokkenen (bijv. ZonMw, VWS, Astma Fonds, zorgverleners, patiënten) en biedt een overzicht van ontwikkelingen in de COPD-zorg. De rol en bijdrage van PICASSO wordt hierin uiteraard ook belicht. Indien u het boek nog niet ontvangen hebt, dan kunt u het gratis aanvragen door een e-mail te sturen naar
[email protected]. Vermeld s.v.p. het postadres waar het boek naar toe kan worden gestuurd.
C O LO F O N
ABON N E M E NTS BON
Verzending Het PICASSO Magazine wordt 4x per jaar verstuurd naar de leden van de Kern- en Supportprojecten, het Kernteam en overige geïnteresseerden
Het PICASSO Magazine wordt 4x per jaar verstuurd naar de leden van de Kern- en Supportprojecten,
om deze doelgroep te informeren over ontwikkelingen binnen en rondom
het Kernteam en overige direct betrokkenen om deze doelgroep te informeren over ontwikkelingen
PICASSO voor COPD.
binnen en rondom PICASSO voor COPD. Maar ook overige geïnteresseerden kunnen het Magazine toegestuurd krijgen. Kent u / bent u iemand die middels het PICASSO Magazine en de elektronische PIC@SSO Nieuwsbrief op de hoogte gehouden wilt worden, vul dan onderstaande abonnementsbon in. Het abonnement is gratis.
Redactie Eindredactie Therese Noorlander en Renate Leyten Teksten Elwin Lammers Fotografie Bart Versteeg en Frans Strous Vormgeving Marty Schoutsen en Annemiek Jansen (Opera ontwerpers) Redactieadvies Javier Asin, Onno van Schayck, Guus Asijee, Edmée van den Akker, Anne Marie Trip en Yvonne Reedijk
JA, ik ontvang graag de eerstvolgende editie van het PICASSO Magazine
en de elektronische PIC@SSO Nieuwsbrief
Reacties Voor vragen, input en/of ideeën kunt u contact opnemen met PICASSO programmamanager Therese Noorlander via T 010 - 40 64 269 of e-mail
C O N TA C T G E G E V E N S
naar
[email protected].
NAAM
© Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of verveel-
NAAM I N STE LLI NG
voudigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van PICASSO.
NAAM AFDE LI NG ADRES
Aan de artikelen en rubrieken in dit magazine wordt veel zorg en aandacht besteed. Fouten zijn echter niet altijd te voorkomen, doordat veel teksten door derden worden aangeleverd. Daarom kan geen
P O S T C O D E + P L A AT S
verantwoordelijkheid worden aanvaard voor eventuele onvoorziene
EMAIL
gevolgen door fouten in de artikelen of rubrieken.
Correspondentieadres
Stuur de bon naar: PICASSO voor COPD, t.a.v. mevr. T. Noorlander, Postbus 37, 2900 AA Capelle a/d IJssel
PICASSO voor COPD t.a.v. mevr. T. Noorlander Postbus 37 2900 AA Capelle aan den IJssel
12