pi: Voorkeurstandaards voor gegevensopslag en -uitwisseling binnen RWS Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Z0902 EXCHNG 02

pi: Ministerie van Verkeer en Waterstaat

Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Meetkundige Dienst

EXCHNG

02

Voorkeurstandaards voor gegevensopslag en -uitwisseling binnen RWS

Z0902

E X C H N G 0 2 Voorkeurstandaards voor gegevensopslag en -uitwisseling binnen RWS

i

BIBLIOTHEEK

B F L I O T H E E K BOUWDIENST RIJKSWATERSTAAT - j r? \ NR. .<£~aQQ2,...ASOv<
E X C H N G

Bouwdienst Rijkswaterstaat Postbus 20.000 3502 L A Utrecht

02

VOORKEURSTANDAARDS VOOR GEGEVENSOPSLAG EN -UITWISSELING BINNEN RWS

PUBLIC ATIED A T O M : JUNI 1996

RAPPORTTSTUMMER: IBI9608


Voorwoord

De voorliggende publikatie behoort tot een reeks van publikaties van de Meetkundige Dienst op het gebied van de Informatica Irifxastructuur. Het eindrapport betreffende een aspect van de informatietechnologie is door de afdeling Advies Informatica Infrastructuur van de Hoofdafdeling Informatietechnologie- en Beleid van de Meetkundige Dienst (MD) uitgevoerd in opdracht van HW/O&I. Het onderzoek is uitgevoerd door CSC Computer Sciences B . V . in opdracht van MD-IBI. MD-IBI trekt in een separate visie op dit onderzoek een aantal conclusies en verbindt daaraan consequenties.


F o c u s v a n het onderzoek

Binnen de Rijkswaterstaat gebruikt men veel verschillende applicaties en systemen waarbij in veel gevallen tussen deze systemen/applicaties gegevens worden uitgewisseld. Verder komen er bijna dagelijks nieuwe systemen en applicaties bij met net zoveel (eigen) formaten voor gegevensopslag en -uitwisseling. Hierdoor en door de snel toenemende mogelijkheden om elektronisch gegevens uit te kunnen wisselen komt het regelmatig voor dat de gebruikers binnen RWS problemen hebben met het uitwisseleh van gegevens (communicatie problemen hebben). Om dit probleem op te kunnen lossen, is binnen RWS standaardisering van gegevensopslag- en uitwisselingformaten noodzakelijk. Om tot een dergelijke standaardisering te kunnen komen heeft MD-IBI de onderzoeken EXCHNG01 ' Inventarisatie formaten voor gegevensopslag en -uitwisseling' en EXCHNG02 'Voorkeurstandaards voor gegevensopslag en -uitwisseling binnen R W S ' uitgevoerd. Doel van dit onderzoek (EXCHNG02) was om voor de RWS voor de verschillende toepassingsgebieden op het gebied van gegevensopslag en -uitwisseling voorkeurstandaards aan te wijzen/af te spreken. Dit is gedaan op basis van een inventarisatie naar applicaties en systemen binnen R W S , de technologische ontwikkelingen op de markt, de alledaagse praktijk en behoefte van R W S en de resultaten uit het vooronderzoek E X C H N G 0 1 . Om een totaalbeeld te kunnen geven voor de RWS is er niet alleen gekeken naar de toepassingsgebieden binnen de kantoorautomatisering (zoals teksrverwerking, spreadsheet, multimedia, etc.) maar ook naar de toepassingsgebieden Primair (Water, Verkeer, etc.) en Secundair (P&O, Financien, etc.). Voor al deze omgevingen is getracht een voorkeursstandaard aan te wijzen.

C o n c l u s i e s en aanbevelingen

De belangrijkste conclusie van dit onderzoeksrapport is de volgende: • Willen we binnen RWS (VenW) de bestaande communicatieproblemen oplossen en toekomstige zoveel mogelijk voorkomen (minimaliseren), dan moeten we binnen R W S (VenW) ons zoveel mogelijk conformeren aan de hieronder geselecteerde voorkeursstandaards voor gegevensopslag en gegevensuitwisseling.

Primaire

Verkeer-V'. -

systemeril

Gegevensopslag Gegevensuitwisseling intern Gegevensuitwisseling extern

Ingres R D B M S D I F / N E N 1878 NEN1878/DIF

GIS

CAD ,

Gegevensopslag

ARC/Info in combinatie met Ingres R D B M S ARC/Info in combinatie met N E N 1878

AutoCAD (.DWG)

Gegevensuitwisseling intern

Gegevensuitwisseling extern

ARC/Info in combinatie met N E N 1878

Ingres R D B M S N E N 1878 N E N 1878

AutoCAD (.DWG) of AutoCAD ASCII Drawing Exchange format file (.DXF) AutoCAD (.DWG) of AutoCAD ASCII Drawing Exchange format file (.DXF)


Secundaire systemen

Bestuurlijke \ informatievoorziening

Financien, planning en control


Datawarehouse Datawarehouse Datawarehouse

Ingres R D B M S ASCII ASCII

Gegevensopslag Gegevensuitwisseling intern Gegevensuitwisseling extern Gegevensopslag Gegevensuitwisseling intern Gegevensuitwisseling extern

i iiidiicicn, piaimmg cn control \ Personeel en organisatie Ingres R D B M S Ingres R D B M S ASCII ASCII ASCII Niet van toepassing Beheer van bedrijfsmiddelen Ingres R D B M S ASCII Niet van toepassing

Kantoorautomatisering

Tekstverwerking

Spreadsheet

Gegevensopslag

Word bestandsformaat

Excel bestandsformaat (.XLS)


.DOC, Microsoft Word (Zolang Word nog niet RWS breed is ingevoerd kan gebruik worden gemaakt van het WP5.1+ / WP6.0 formaat) Gegevensuitwisseling extern • Word bestandsformaat (.DOC en .DOT) • Portable Document Format (PDF) voor externe publikaties op CD-Rom en diskette m m Personal database • m m i Gegevensopslag Access Gegevensuitwisseling intern


Gegevensopslag

Gegevensuitwisseling intern Gegevensuitwisseling extern ,-.

•

'

-

Gegevensopslag

f

>.

Alleen gegevens: Dbase (.DBF) Gegevens + toepassing: Access (.MDB) Met Ingres: O D B C Dbase (.DBF) of ASCII E-Mail • X400 '88 • N O T E bodypart • U N D E F bodypart X.400 X.400 Multimedia • Multimedia: A V I • Geluid: W A V • Beeld: JPEG • Video: M P E G

Excel bestandsformaat (.XLS

Excel bestandsformaat (.XLS)

Presents tiehulpmiddelen Microsoft Powerpoint bestandsformaat (.PPT) Microsoft Powerpoint • bestandsformaat (.PPT) • Voor individuele plaatjes: Windows Metafile (.WMF) Microsoft Powerpoint bestandsformaat (.PPT) Scheduling Schedule + / Microsoft Mail

Microsoft M a i l Niet van toepassing Internet H T M L 2.0 & multimedia standaard

E X C H N G 0 2 Voorkeurstandaards voor gegevensopslag en -uitwisseling binnen R W S




• Multimedia: A V I • Geluid: W A V • Beeld: JPEG • Video: M P E G • Multimedia: A V I Geluid: W A V • • Beeld: JPEG • Video: M P E G Videoconferencing Niet van toepassing Moet nog worden geselecteerd Moet nog worden geselecteerd

H T M L 2.0 (en H T T P protocol)

H T M L 2.0 (en H T T P protocol)

• Het is van belang om, voordat er een uitwisselingsstandaard geselecteerd wordt, na te gaan wat het gewenste uitwisselingsniveau is. Om dit te bepalen en hiermee de juiste voorkeursstandaard te selecteren, kan men het beslisschema uit dit rapport gebruiken (paragraaf 3.8, paginal5). Voor nieuwe of zeer specifieke gebieden c q . systemen waarover in dit rapport geen uitspraken zijn gedaan, is het gebruik van dit schema aan te bevelen. • Verder is het aan te bevelen om het gebruik van voorkeurstandaards te stimuleren door: licenties, hulpmiddelen, expertise en oplossingen centraal aan te bieden.

Kanttekeningen

In dit onderzoek is getracht om zoveel mogelijk 'open' standaards (= produkt onafhankelijke formaten) te kiezen voor de desbetreffende R W S omgevingen (toepassingsgebieden). Helaas is de praktijk zo dat er voor veel van deze omgevingen geen 'open' standaards beschikbaar zijn of op korte termijn zullen komen. Daarom is er in een aantal omgevingen als R W S - voorkeurstandaard voor gegevensopslag en gegevensuitwisseling gekozen voor een produktafhankelijk formaat. En wel het formaat dat het breedst geaccepteerd is en toegepast wordt binnen (en buiten) RWS (= de facto standaard). Het is namelijk beter om zo'n formaat te kiezen en zo de communicatie binnen RWS te verbeteren dan helemaal niets te kiezen en de communicatieproblematiek binnen RWS laten voor wat het is of vergroten. Bij het ontwikkelen van nieuwe systemen wordt steeds meer Internet technologie toegepast. Het gebruik hiervan biedt als voordeel dat de ontwikkelde systemen platform onafhankelijk kunnen zijn (open standaards ondersteunen). Indien voor het interne netwerk van een organisatie gebruik wordt gemaakt van Internet technologie wordt dit een Intranet genoemd. Voor de onderste lagen (protocollen) werd bij V & W reeds gebruik gemaakt van Internet technologie. Ook voor de hogere lagen, tot en met de applicaties, wordt steeds meer gebruik gemaakt van Internet technologie. Hierdoor zullen deze applicaties/systemen steeds 'opener' worden waardoor ook de noodzaak om standaards te kiezen voor


gegevensopslag en -uitwisseling minder zal worden. Deze standaards worden namelijk impliciet voor je bepaald. Helaas is de ontwikkeling rond standaards binnen Internet/Intranet nog niet zover dat we kunnen zeggen "kies nu maar voor de Internet/Intranet standaards en je hint probleemloos communiceren". De Meetkundige Dienst volgt de ontwikkelingen rondom Internet/Intranet zeer nauw. Verder is het van belang om als dienst/directie de ontwikkelingen rondom Internet/Intranet goed te volgen en bij het ontwikkelen/bouwen van nieuwe systemen/applicaties zoveel mogelijk hierbij proberen aan te sluiten.

Gevolgen v o o r het handboek

De resultaten van dit onderzoek (o.a. de geselecteerde voorkeurstandaards) zullen opgenomen worden in het nieuwe geactualiseerde versie van het Handboek automatiseringsinfrastructuur RWS (deel 3).

Onderzoeksrapport EXCHNG02 Voorkeurstandaards voor gegevensopslag en gegevensuitwisseling

Project:

EXCHNG

Opdrachtgever:

Rijkswaterstaat, Meetkundige Dienst H. Tagi

I

Opdrachtnemer:

E. Feskens H. Rorije Datum: 22 mei 1996 Versie:

I. 0

Computer Sciences b.v.

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave

1.

Managementsamenvatting

2.

Inleiding 5

3.

Niveaus van gegevensuitwisseling 6

3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7. 3.8.

Inleiding 6 Niveaus van gegevensuitwisseling 6 Uitwisselingsniveau 1: Fysiek 9 Uitwisselingsniveau 2: Vaste bestandsstructuur 10 Uitwisselingsniveau 3: Presentatie 11 Uitwisselingsniveau 4: Vaste informatiestructuur 12 Uitwisselingsniveau 5: Functjoneel 14 Toepassing van de indeling van gegevensuitwisselingsniveaus 15

4.

4.7. 4.8.

Classificatie van informatiesystemen en gegevensuitwisseling 17 Waarom een classificatie 77 Classificatie van systemen 17 Inventarisatie huidige stand van zaken binnen RWS 20 Primaire systemen 20 4.4.1. Water 20 4.4.2. Verkeer 22 4.4.3. GIS/CAD 23 Secundaire systemen 25 4.5.1. Bestuurlijke informatievoorziening 25 4.5.2. Financien, planning en control 25 4.5.3. Personeel en organisatie 26 4.5.4. Beheer van bedrijfsmiddelen 27 Kantoorautomatisering 28 4.6.1. Tekstverwerking 28 4.6.2. Spreadsheet 29 4.6.3. Personal database 30 4.6.4. Presentatie hulpmiddelen 31 4.6.5. Electronic mail 32 4.6.6. Scheduling 32 4.6.7. Multimedia 33 4.6.8. Internet 34 4.6.9. Videoconferencing 35 Soorten standaards 36 Overzicht voorkeurstandaards 37

5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5. 5.6.

Andere vormen van gegevensuitwisseling 40 Een specifieke applicatietechniek: Kopieren en plakken 40 Workflowmanagement 41 Document Repository Systemen 42 Datawarehouses 43 Groupware 44 Open Database Connectivity (ODBC) 46

4.1. 4.2. 4.3. 4.4.

4.5.

4.6.

22 mei 1996

3

^ S B WkW 1 M B Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02

Inhoudsopgave

6. 6.1. 6.2. 6.3.

Nieuwe technologieen 48 Multimedia 48 Videoconferencing 48 Internet 49 6.3.1. Het World Wide Web 50 6.3.2. Andere toepassingen op Internet 51 6.3.3. Intranet 51

7. 7.1. 7.2.

Conclusies en aanbevelingen 52 Conclusies 52 Aanbevelingen 53

Bijlagen 54 Geraadpleegde documentatie 54 Lijst met afkortingen 56

%B

UP

^BS

Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02


1.


Rijkswaterstaat heeft een belangrijke taak in het verzamelen, veredelen en ter beschikking stellen van gegevens aan derden. Dit noodzaakt de Rijkswaterstaat ertoe zich zodanig in te richten dat gegevens, eenvoudig zonder gegevensverlies intern en extern uitgewisseld kunnen worden. Aan deze voorwaarden kan worden voldaan als gestandaardiseerd wordt op het gebied van gegevensuitwisseling. Daarom is het project EXCHNG02 gestart binnen de afdeling IBI van de Meetkundige dienst om te komen tot een betere gegevensuitwisseling binnen de Rijkswaterstaat middels standaardisatie. Allereerst is een inventarisatie gehouden van de in gebruik zijnde informatiesystemen en de daarbij gebruikte standaards voor gegevensuitwisseling en -opslag. Hieruit bleek dat het aantal informatiesystemen binnen de Rijkswaterstaat zeer groot is en het ondoenlijk is voor elk systeem een voorkeurstandaard ten aanzien van gegevensuitwisseling en -opslag vast te stellen. Daarnaast is het vanuit beheersbaarheid ook onwenselijk om per systeem een standaard vast te stellen. Door alle systemen te classificeren is het mogelijk om voor een bepaalde klasse een voorkeurstandaard vast te stellen. Het blijkt dat niet alleen het aantal informatiesystemen binnen Rijkswaterstaat talrijk is. Ook het aantal standaards voor gegevensuitwisseling en -opslag is talrijk. Daarom is onderzocht of een meer abstract kader kan worden gehanteerd om de standaards te classificeren en te bepalen welk niveau van gegevensuitwisseling wenselijk is. Dit heeft geresulteerd in een onderscheid van een vijftal niveaus van gegevensuitwisseling dat bruikbaar is bij het selecteren van voorkeurstandaards. Eenvoudige gegevensuitwisseling zonder gegevensverlies is niet alleen te bereiken door het selecteren van voorkeurstandaards maar kan ook bereikt worden door het toepassen van bepaalde systeemconcepten. Voor Rijkswaterstaat zijn een aantal systeemconcepten interessant, waaronder: Datawarehouses, Documentrepositorysystemen, Workflowmanagementsystemen en Open Database Connectivity (ODBC) Aan de hand van de classificatie van informatiesystemen, niveaus van gegevensuitwisseling, mogelijke standaards en andere gegevensuitwisselingsvormen is in dit onderzoek voor alle systeemklassen een of meerdere voorkeurstandaards ten aanzien van gegevensuitwisseling en -opslag geselecteerd. Voor videoconferencing moet nog een voorkeurstandaard worden vastgesteld. Om een voorkeurstandaard vast te stellen is duidelijkheid omtrent de gekozen infrastructuur en de resultaten van een pilot die op dit moment loopt van belang. Een overzicht van alle voorkeurstandaards voor Rijkswaterstaat is in onderstaand figuur weergegeven.

22 mei 1996

BSW ^88 400000a MOOOM0

0OooooB>

Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02 '

'

1


.Vaste inforrrurtiestructuur

Functioned

Vaste bestandstructuur

Figuur x: Positionering RWS-voorkeurstandaards

Geadviseerd wordt om de geselecteerde voorkeurstandaards te gebruiken en op te nemen in het Handboek voor de Automatiseringsinfrastructuur van de Rijkswaterstaat. Verder wordt geadviseerd het gebruik van de geselecteerde voorkeurstandaards te bevorderen door centraal faciliteiten aan te bieden die het gebruik ondersteunen. Het blijkt namelijk dat het selecteren van een standaard (bijv. Ingres als databasesysteem) en het kosteloos aanbieden ertoe leidt, dat een standaard in de meeste gevallen wordt gebruikt. (Uit de inventarisatie blijkt dat Ingres bijna in alle gevallen als Relatjoneel Databasesysteem wordt gebruikt waar het gaat om maatwerksystemen) Tenslotte kan aan de hand van het onderzoek de volgende conclusies worden getrokken. 1. Voor het minimaliseren van bestaande communicatieproblemen, dient zo veel mogelijk gebruik gemaakt te worden van de geselecteerde voorkeurstandaards. Het blijkt vanuit de praktijk dat dit vruchten afwerpt. De keuze van Ingres als Databasemanagementsysteem is dat af te leiden. 2. Op dit moment wordt gegevensuitwisseling met een vaste bestandsstructuur nog het meest gebruikt binnen de Rijkswaterstaat. 3. Voor de primaire processen is gegevensuitwisseling op inhoudelijk niveau (vaste bestandstructuur) aan te bevelen. 4. Standaardisatie ten aanzien van gegevensuitwisseling en -opslag binnen de kantoorautomatisering wordt met name bepaald door platformen I e veranci erskeuze. 5. Voor nieuwe gebieden is het beter snel een voorkeurstandaard vast te stellen, hierdoor wordt wildgroei voorkomen.

Inleiding

2.

5

Inleiding

Gegevensuitwisseling is belangrijk voor de Rijkswaterstaat. Rijkswaterstaat heeft een belangrijke taak in het verzamelen, veredelen en ter beschikking stellen van gegevens aan derden. Dit noodzaakt de Rijkswaterstaat ertoe zich zodanig in te richten dat gegevens, eenvoudig zonder gegevensverlies intern en extern uitgewisseld kunnen worden. Hiertoe is het onderzoek EXCHNG opgezet om te komen tot een aantal voorkeurstandaards ten aanzien van gegevensuitwisseling. Het onderzoek EXCHNG is in tweeen gesplitst. In het onderzoek EXCHNG01 is geinventariseerd welke gegevensuitwisselingsstandaards relevant kunnen zijn voor de Rijkswaterstaat. Het vervolgonderzoek hierop (EXCHNG02) moet leiden tot een aantal voorkeurstandaards voor de Rijkswaterstaat ten aanzien van gegevensuitwisseling. Dit rapport beschrijft de resultaten van het onderzoek EXCHNG02. Allereerst is onderzocht of de gegevensuitwisselingsstandaards in te delen zijn in een aantal niveaus van gegevensuitwisseling. De gedachte hierachter is dat vanuit beleidsoogpunt gekozen kan worden voor een bepaald niveau van gegevensuitwisseling. De niveaus van gegevensuitwisseling worden in hoofdstuk 3 beschreven. Aan de hand van reeds gehouden inventarisaties binnen de Rijkswaterstaat zijn de informatiesystemen van Rijkswaterstaat geclassificeerd. De classificatie van systemen en de daarbij gekozen voorkeurstandaard wordt beschreven in hoofdstuk 4 In hoofdstuk 5 is aangegeven welke systeemconcepten waarbij gegevensuitwisseling een belangrijk element is relevant zijn voor de Rijkswaterstaat. Toepassing van deze systeemconcepten kan verbetering bieden op het terrein van gegevensuitwisseling en kan een alternatief zijn voor een gegevensuitwisselingsstandaard. Een aantal nieuwe technologische gebieden worden in hoofdstuk 6 beschreven. Daarbij wordt aangegeven welke standaards voor die gebieden relevant zijn en kunnen worden geselecteerd als voorkeurstandaard voor de Rijkswaterstaat. In hoofdstuk 7 zijn de conclusies en aanbevelingen naar aanleiding van het uitgevoerde onderzoek opgenomen.

^ ™ g|W 22 mei 1996

^ggj jggP % U


Niveaus van gegevensuitwisseling

3.


3.1.

Inleiding

In dit hoofdstuk wordt aangegeven welke wijzen er zijn van gegevensuitwisseling. Naast een indeling van gegevensuitwisseling in verschillende niveaus worden er in hoofdstuk 3 andere vormen van gegevensuitwisseling beschreven, die een relatie hebben met een bepaald systeemconcept. Vormen hiervan zijn: datawarehouses, workflowmanagement en documentrepositorysystemen. Het doel van het beschrijven van gegevensuitwisselingsniveaus en andere gegevensuitwisselingsvormen is de Rijkswaterstaat een handreiking te geven voor de keuzen die ten aanzien van gegevensuitwisseling gemaakt moeten worden. Talrijke standaards ten aanzien van gegevensuitwisseling zijn voorhanden. Ook zijn er talrijke informatiesystemen aanwezig binnen de Rijkswaterstaat. Een meer abstract kader kan behulpzaam zijn bij het bepalen welke gegevensuitwisselingsstandaards voor welke gebieden gelden. Het kiezen van standaards is immers een afweging van een aantal elementen, zoals: - technische mogelijkheden; - kosten; - organisatorische ontwikkelingen en randvoorwaarden. Een kader is bij het kiezen van standaards behulpzaam. Allereerst wordt beschreven welke niveaus van gegevensuitwisseling te onderkennen zijn. Per niveau wordt aangegeven wat onder een bepaald gegevensuitwisselingsniveau kan worden verstaan, welke voordelen en nadelen betreffend niveau heeft en in welke gevallen een bepaald niveau kan worden gehanteerd als het meest geschikte.

3.2.


Sinds mensenheugenis worden gegevens uitgewisseld. Tot de 20e eeuw gebeurde dat door intermenselijke en schriftelijke communicatie. Het probleem van verschillende talen en de dialecten hebben tot veel miscommunicatie geleid in de wereld. Toen in de 20e eeuw ook op elektronische wijze werd gecommuniceerd, ondervond men ook hier problemen ten aanzien van gegevensuitwisseling. Ook op dit gebied zijn verschillende talen en dialecten ontstaan. Een "esperanto" voor gegevensuitwisseling binnen de automatiseringswereld vaststellen zal net zo als bij intermenselijke communicatie niet lukken. Wat we hebben geleerd van intermenselijke communicatie is, dat er een aantal niveaus van gegevensuitwisseling zijn te onderkennen. Communicatie van woorden, zinnen met of zonder intonatie, gebaren, non-verbale communicatie-elementen, enz. Hoe meer elementen worden toegevoegd hoe rijker de communicatie of gegevensuitwisseling. Ook binnen de automatisering kunnen een aantal niveaus van gegevensuitwisseling worden onderkend. Waarom is dit van belang? In

iflfKflrfniaB

m^^^SsSt

sSi

B8Sf SBT

^nSmoam

8SSP % S S Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02


sommige gevallen is de gegevensuitwisseling alleen van belang ten aanzien van de inhoudelijke gegevens. Dit komt vaak voor bij gegevens uit databases. In andere gevallen is het van belang dat naast de inhoud ook de presentatie van de gegevens behouden blijft, omdat dat nog meer verteld over de gegevens. Zo zou voor elk gebied bepaalt kunnen worden welke elementen van gegevens uitgewisseld moeten worden. Daarbij is van groot belang wat met de gegevens wordt gedaan. Worden ze verder gebruikt in andere systemen, worden ze alleen gelnterpreteerd of worden ze zelfs nog veredeld en weer verder gedistribueerd. Een wetenschappelijk model voor niveaus van gegevensuitwisseling is naar ons weten nog niet voorhanden. Wellicht zou het OSI-model als abstract model daarvoor kunnen dienen. Het probleem daarmee is dat het lastig is om de bestaande standaards op gegevensuitwisselingsgebied onder te brengen in zo'n model. Het nut van zo'n model zal dan ook gering zijn. Vandaar dat voor een invalshoek is gekozen waarbij de gegevensuitwisselingsstandaards zijn gerangschikt naar een aantal niveaus. De niveaus zijn te gebruiken om te bepalen welke standaards ingezet kunnen worden bij een bepaald niveau van gegevensuitwisseling. Nadat de niveaus zijn beschreven, de voor- en nadelen zijn genoemd en de toepassingsgebieden zijn aangeduid, wordt aangegeven hoe de uitwisselingsniveaus te gebruiken zijn door de Rijkswaterstaat (zie hiervoor § 2.8). De volgende niveaus voor elektronische gegevensuitwisseling worden onderscheiden: fysiek; vaste bestandsstructuur; presentatie; vaste informatiestructuur; functioneel.

22 mei 1996

SMT %13i



Figuur 1: Niveaus van gegevensuitwisseling

Elk niveau is afzonderlijk te positioneren ten aanzien van: - rijkheid aan gegevensuitwisseling (X-as) - complexiteit in het gebruik (Y-as) - waarde voor de Rijkswaterstaat (omvang van de elipsen) In figuur 1 is dit schemab'sch weergegeven. De beide assen geven de rijkheid aan gegevensuitwisseling en de complexiteit in gebruik aan. De grote van de ovaai geeft een indicatie van de waarde van het uitwisselingsniveau voor de Rijkswaterstaat. Onderzocht is ook in hoeverre binnen RWS de verschillende niveaus van gegevensuitwisseling worden toegepast. In onderstaand diagram wordt de verhouding in het gebruik binnen RWS van de verschillende niveaus globaal weergegeven.

Fysiek

Vast best.

Presentatie

Vast Info

FuncUoneel

Figuur 2: Toepassing niveaus van gegevensuitwisseling binnen RWS

Bij de bepaling van de mate van gebruik binnen RWS is het van belang te weten dat in het presentatie-niveau ook alle tekstverwerkingsbestanden zijn meegerekend (het geardeerde gedeelte). De zeer uitgebreide grafische



presentatie mogelijkheden van zowel WordPerfect (de oude standaard tekstverwerker) als Microsoft Word (de nieuwe standaard tekstverwerker) rechtvaardigen dit. Zoals vermeld kunnen de standaards worden onderverdeeld naar de uitwisselingsniveaus. Daarbij dient aangetekend te worden dat sommige standaards voor gegevensuitwisseling op meerdere wijzen worden ingezet. Bijvoorbeeld een Word-bestand kan als uitwisselingsstandaard worden gekozen voor platte tekst zonder opmaak (Fysiek). Het kan echter ook ingezet worden om naast de inhoud ook de presentatie uit te wisselen (Presentatie).

3.3.

Uitwisselingsniveau 1: Fysiek

Beschrijving Bij fysieke gegevensuitwisseling mag de gebruiker er van uitgaan dat de gegevens fysiek te lezen en te gebruiken zijn. Echter informatie over de inhoud, opbouw en presentatie van de gegevens is niet aanwezig. De informatie die uitgewisseld wordt heeft alleen een inhoudelijk karakter. Dit kan de ene keer tekst zijn en de andere keer een tabel of een figuur zijn. Voorbeelden van standaards die dit niveau van gegevensuitwisseling ondersteunen zijn ASCII (American National Standard Code for Information Interchange) en EBCDIC (extended binary coded decimal interchange code) en UNICODE. Een ASCII-bestand wordt veelal gebruikt om inhoudelijke gegevens uit te wisselen. Bijvoorbeeld een tabel van meetgegevens is op deze wijze eenvoudig te exporteren vanuit een systeem en te importeren in een ander systeem. In de standaard is echter niet vastgelegd welke gegevens worden uitgewisseld. Er is in de gegevensuitwisselingsstandaard ook niets afgesproken over de volgorde waarin de gegevens in het bestand zijn opgeslagen. Voordelen Het voordeel van het fysieke gegevensuitwisselingsniveau is de brede bruikbaarheid van de standaard. Voor elk hardware- en softwareplatform is dit niveau te gebruiken. De meeste standaards zijn ook platformonafhankelijk. Een ander voordeel is dat met dezelfde standaard verschillende soorten gegevens kunnen worden uitgewisseld. Dit is mogelijk omdat er weinig is vastgelegd in de standaard over de gegevensstructuur. Nadelen Vanzelfsprekend zijn er naast voordelen ook nadelen. Het grootste nadeel van dit uitwisselingsniveau dat slechts in beperkte mate gegevens kunnen worden uitgewisseld. Het is slechts een type gegevens (inhoud) dat kan worden uitgewisseld. Daarnaast is in de standaard niet afgesproken in welke volgorde en in welke datastructuur de gegevens worden aangeleverd. Hierover moeten tussen organisaties afspraken worden gemaakt. In feite wordt dan structuur toegevoegd aan de standaard. Slechts dan is het mogelijk zonder tussenkomst van mensen tussen applicaties gegevens uit te wisselen. Wanneer toe te passen? Standaards op het fysieke gegevensuitwisselingsniveau zijn goed toe te passen als: gebruik wordt gemaakt van verschillende hardware-platforms;

22 mei 1996

T§BR Wkwr

ShS



geen standaard op een hoger niveau is te gebruiken of niet voorhanden is; slechts een aspect van de informatie (alleen inhoud) uitgewisseld dient te worden. Gesteld kan worden dat dit uitwisselingsniveau in het algemeen niet de voorkeur verdient, maar dat het in sommige gevallen een pragmatische en goedkope oplossing kan betekenen. Indien de gegevensuitwisseling langdurig en frequent van karakter is, is het beter standaards van een ander niveau toe te passen.

3.4.

Uitwisselingsniveau 2: Vaste bestandsstructuur

Beschrijving Bij een gegevensuitwisseling met een vaste bestandsstructuur is bekend hoe het gegevensbestand is opgebouwd. De bestandsstructuur, type inhoud en bestandscodering liggen per formaatstandaard vast. Deze wijze van gegevensuitwisseling wordt veel toegepast in standaardpakketten middels import- en exportfuncties. De software-industrie heeft deze uitwisselingsvormen geTntroduceerd om naast de eigen bestanden ook bestanden van concurrerende produkten of de eigen produkten te kunnen gebruiken. Ook zijn een aantal standaards op dit niveau beschikbaar die door normalisatie-instituten zijn ontwikkeld. Sommige van deze standaards worden door leveranciers ondersteund. Echter het vormt voor een pakket vaak niet het standaard opslagformaat. Op dit niveau van gegevensuitwisseling zijn een groot aantal standaards beschikbaar. Voor elk soort gegevensuitwisseling is wel een standaard te noemen. Voorbeelden hiervan zijn: pixelgebaseerde figuren: Graphics interchange format (.GIF), Tagged Image File Format (.TIF) vectorgebaseerde tekeningen: Drawing interchange format (.DXF), Autocad drawing format (.DWG) rekenbladen: Comma Seperated Value (.CSV), Excel rekenblad (.XLS) tekstverwerking: Rich text format (.RTF), Word-document (.doc) databasebestanden: Dbase-bestand (.dbf), Access-bestand (.mdb) video: Moving Pictures Experts Group (.MPG), Quicktime (.MOV) audio: Musical Instrument Digital Interface (.MID), windows audio bestand (.WAV) Voordelen Het voordeel van gegevensuitwisseling op dit niveau is dat de meeste gebruikers de bestanden kunnen gebruiken. De meeste pakketten beschikken tegenwoordig over een veelheid aan import- en exportfaciliteiten. Ten opzichte van het fysieke gegevensuitwisselingsniveau wordt naast de inhoud ook andere gegevens uitgewisseld die van belang zijn voor de program matuur. Nadelen Een groot nadeel van dit niveau is de veelheid aan leveranciersstandaards en de mogelijkheid van gegevensverlies dat optreed als conversieprogrammatuur wordt gebruikt. Daarnaast zijn er veel versies van leveranciersstandaards. Nieuwe versies van pakketten en daardoor verandering/uitbreiding van de bestandsformaten leiden vaak tot

jjlffi^^^

^j^^BS

MjM E S P W



11

conversieproblemen. Andere pakketten moeten per versie over een conversiehulpmiddel beschikken. Overigens ook bij standaards die vastgesteld zijn door normalisatie-instituten zijn van een standaard soms meerdere versies. Deze versies zijn ontstaan door bijvoorbeeld de standaard: - uit te breiden voor andere gegevens; - voor meerdere platformen geschikt te maken; - te verbeteren. Ook hier ontstaat dan een conversieprobleem. Wanneer toe te passen? De gegevensuitwisseling op dit niveau wordt met name gebruikt binnen de kantoorautomatisering. Het is aan te bevelen per gebied (tekstverwerking, spreadsheet, figuren, etc.) een vaste standaard te hebben. Dit is met name van belang bij het samenwerken van personen uit verschillende organisatiedelen. Niets is dan zo lastig als het niet kunnen uitwisselen van gegevens. Zolang het gaat om het incidenteel uitwisselen van gegevens is dit niveau aan te bevelen. Indien het gaat om uitwisseling die periodiek plaatsvindt en waarbij gegevensbeheer een belangrijk aspect wordt, dient een hoger uitwisselingsniveau gekozen te worden. 3.5.

Uitwisselingsniveau 3: Presentatie

Beschrijving Een trede hoger in de gegevensuitwisselingshierarchie is, als naast de bestandsstructuur ook de presentatie van de gegevens is gestandaardiseerd. Dit is essentieel voor bijvoorbeeld electronic publishing. Kenmerkend van electronic publishing is dat de gegevens niet nabewerkt worden (einddocument) en dat de presentatievorm behouden dient te blijven, bijvoorbeeld om aan de gebruikers te laten zien dat het gaat om een document van de Rijkswaterstaat. Standaards die veel voor electronic publishing worden gebruikt is postscript en PDF (portable document format). Naast de gestandaardiseerde bestandstructuur is in het bestand aangegeven welke onderdelen van een tekst welke eigenschappen hebben. Zelfs de specificatie van de gebruikte lettertypes is aanwezig in het document. Een PDF-document bijvoorbeeld blijft op alle hardware-platforms hetzelfde document qua inhoud en vorm. Ook als het document op andere printers wordt afgedrukt. Voordelen Door het gebruik van standaards op dit uitwisselingsniveau wordt de presentatie van de gegevens niet aangetast. Dat de standaards op dit niveau veelal eindstandaards zijn, kan zowel een voordeel (aantasting is bijna niet mogelijk) als een nadeel zijn. Nadelen Een nadeel kan zijn dat een bestand niet meer inhoudelijk te wijzigen is, doordat eindstandaards worden gebruikt. Daarnaast is niet bekend hoe de gegevens inhoudelijk gestructureerd zijn. Wanneer toe te passen? Als veel eisen worden gesteld aan de presentatie van gegevens en de gegevens niet verder bewerkt hoeven te worden, is dit uitwisselingsniveau

HP""* jf"* j ^ 22 mei 1996

u l u

^Jggj BSSP I S S



goed te gebruiken. Een voorbeeld waar dit niveau goed is te gebruiken is een extern informatiemedium als CD-Rom. Doordat de Rijkswaterstaat steeds meer gaat optreden als leverancier van gegevens aan interne en externe partners en daarbij meer elektronische communicatiemiddelen als internet en cd-rom worden gebruikt, is het mogelijk dat dit gegevensuitwisselingsniveau belangrijker wordt.

3.6.

Uitwisselingsniveau 4: Vaste informatiestructuur

Beschrijving Bij gegevensuitwisseling op dit niveau is de structuur van de gegevens gestandaardiseerd. De inhoud is door de ontvanger begrijpbaar en er kan in de programmatuur rekening mee worden gehouden. Een vorm van gegevensuitwisseling met een vaste informatiestructuur is bijvoorbeeld NEN1878 [NEN1878]. In deze norm is het formaat van de gegevensuitwisseling voor gegevens over de aan het aardoppervlak gerelateerde ruimtelijke objecten beschreven. De recordtypes en daarbij de mogelijke inhoudelijke waarden zijn in deze norm beschreven. Een uitvloeisel voor Rijkswaterstaat van deze norm is STOWA/Unie stekkerdoos water [STOWA]. Zowel NEN1878 als STOWA zijn te omschrijven als "open" standaards zij het dat zij slechts gelden binnen Nederland. Op het niveau van vaste informatiestructuur zijn echter ook internationale open standaards bekend. Een voorbeeld van een internationale standaard op dit niveau is OSI-STEP, waarbij is vastgelegd hoe neutrale protocollen voor ruimtelijke modellen, tekeningen, etc. gedefinieerd moeten worden. Bij standaards op dit gegevensuitwisselingsniveau is het mogelijk in eigen applicaties rekening te houden met de informatie die aangeleverd zal worden. Niet alleen in technische zin, hoe het bestand eruit zal zien, maar ook in functionele zin, wat verder kan worden gedaan met de informatie die aangeleverd wordt. Een andere standaard op dit niveau zou kunnen zijn een metagegevensmodel dat voor meerdere systemen wordt gebruikt. Andere bekende standaards op dit niveau zijn de EDI-standaards zoals Edifact. Naast standaards die van toepassing zijn op gestructureerde gegevens, zijn ook een aantal standaards beschikbaar die zich meer richten op "ongestructureerde" gegevens als teksten. Zo'n standaard is bijvoorbeeld SGML. In SGML zijn de gegevens inhoudelijk gestructureerd. De structuur van een document wordt in een Data Type Definition (DTD) vastgesteld. De structuurelementen worden "Tags" genoemd. De DTD geeft aan hoe zo'n SGML document is gestructureerd. Voor verschillende soorten documenten kunnen verschillende DTD's worden vastgesteld. Derhalve kan SGML ook als een standaard op het inhoudelijke uitwisselingsniveau worden beschouwd. Namelijk hoe de inhoud is gestructureerd is vastgelegd in de DTD. SGML mag niet worden verward met HTML (Hypertext Markup Language). Hoewel HTML volgens hetzelfde principe als SGML werkt is SGML vele malen uitgebreider en complexer toe te passen. De belangrijkste verschillen tussen HTML en SGML zijn: HTML kent slechts een beperkt aantal "Tags"; in HTML wordt geen documentstructuur vastgelegd vergelijkbaar met SGML. HTML werkt dan ook niet met een DTD;



13

HTML is uitsluitend gericht op het maken van Hypertext documenten en speelt een belangrijke rol op het internet (zie ook hoofdstuk Nieuwe technologie).

Voordelen Het grootste voordeel van dit niveau is dat vooraf bekend is welke gegevens worden uitgewisseld. Zodoende kan rekening gehouden worden met programmatuur en verdere verwerking van de gegevens. Daarnaast zijn de standaards vaak toegesneden op de inhoud die uitgewisseld moet worden. Leveranciersafhankelijke standaards zijn op dit niveau minder vertegenwoordigd. Nadelen Een nadeel van dit uitwisselingsniveau is de lange doorlooptijd die nodig is om tot een dergelijk uitwisselingsniveau te komen en dit te blijven hanteren. Verder zijn veel kosten gemoeid met het maken van de afspraken en de invulling van de standaard. Afspraken tussen organisaties en/of organisatiedelen zijn benodigd om vast te kunnen stellen welke gegevens worden uitgewisseld. In het geval van SGML dient een definitie van de datastructuur (DTD = data type definition) afgesproken te zijn. Daarnaast biedt een dergelijke standaard weinig flexibiliteit om andere dan beschreven gegevens uit te wisselen. Wanneer toe te passen? Dit uitwisselingsniveau is toe te passen als de nadelen van dit niveau (lange doorlooptijd, veel kosten) opwegen tegen de voordelen die behaald worden. Dit betekent dat standaards op dit uitwisselingsniveau alleen zinvol zijn in die situaties waar: het belang van een goede inhoudelijke gegevensuitwisseling zeer groot is; de gegevensuitwisseling een permanent karakter heeft. waar zonder gebruik van een standaard op dit niveau veel gegevens verloren gaan. Rekenschap moet worden gegeven van de lange doorlooptijd, voordat de standaard toegepast kan worden en de dus de lange tijd voordat de voordelen gaan spelen. Een voorbeeld waar dit niveau kan worden gehanteerd is de monitoringsystemen van Rijkswaterstaat. Hier worden grote datapartijen dagelijks uitgewisseld, waarbij gegevensinterpretatie zeer belangrijk is en gegevensverlies onacceptabel is. Qua concept en technische oplossing spreken standaards op dit niveau aan. Echter voorkomen moet worden dat men gaat blindstaren op het toepassen van dit niveau en de daaraan verbonden voordelen. Een strategie kan zijn om eerst standaards van een lager niveau toe te passen en daarna door te groeien naar dit niveau.

22 mei 1996

MjBf gggP Sjjgg Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02


3.7.

Uitwisselingsniveau 5: Functioneel

Beschrijving De laatste jaren is door de introductie van het object-georienteerd denken een nieuwe techniek beschikbaar gekomen. Namelijk het uitwisselen van gegevens, met daarbij de functionaliteiten van het softwarepakket waarmee de gegevens zijn vervaardigd. Gegevens en functionaliteiten zijn gezamenlijk als object in te lezen in de eigen softwarepakketten of maatwerkapplicaties. Daarbij zijn in principe drie vormen mogelijk: Macro's: Naast gegevens wordt ook applicatjefunctjonaliteit in de vorm van macro's opgeslagen in het bestand. Voorbeelden zijn spreadsheetbestanden of tekstverwerkingsbestanden met daarin macro's. Linken: De gegevens en de applicatjefunctjonaliteit worden opgenomen als object in de eigen programmatuur. Hierbij blijft de link met de brongegevens behouden. Indien de brongegevens wijzigen, is het object in de eigen programmatuur ook gewijzigd. Als de brongegevens worden verwijderd, zijn deze ook niet meer beschikbaar in de eigen programmatuur. Embedden: De gegevens en de applicatiefunctionaliteit worden als object opgenomen in de eigen programmatuur. De link tussen de brongegevens en het object is niet meer aanwezig. Voor deze vorm van gegevensuitwisseling hebben een aantal softwarefabrikanten eigen standaards neergezet. Voorbeelden zijn OLE en Corba. In principe behoren deze standaards bij een bepaalde systeemsoftware. Zo is OLE gekoppeld aan het Windowsplatform, en is Corba gekoppeld aan OS/2. Voordelen Het grote voordeel van dit gegevensuitwisselingsniveau is de compleetheid van gegevens die worden uitgewisseld. Er treed in principe geen gegevensverlies op en nabewerking is niet nodig. Bij het 'linken' is actualiseren van gegevens geautomatiseerd. Zowel gebruiker als ontwikkelaar dienen weinig handelingen uit te voeren, voor het realiseren van een vlekkeloze gegevensuitwisseling. Nadelen Een nadeel van dit niveau is de veelheid aan gegevens die uitgewisseld worden. Een document met OLE-objecten wordt aanzienlijk groot. Dit kost veel diskruimte en netwerkcapaciteit om de 'samengestelde objecten' op te slaan en via de server te raadplegen en te bewerken. Een ander nadeel kan zijn dat de toegevoegde functionaliteiten niet altijd zinvol zijn. Voor een gebruiker van Excel is een samengesteld document met daarin een Lotus-object in feite overbodig. De spreadsheetfunctionaliteiten heeft hij/zij al tot zijn/haar beschikking. Bij het 'linken' van objecten kan een onplezierige situatie ontstaan als de brongegevens door een andere gebruiker worden verwijderd. Hierna is het niet meer mogelijk de vermeende 'eigen' gegevens te gebruiken. Omdat de technieken over het algemeen zijn gebaseerd op een bepaald hardware en systeemsoftwareplatform is het moeilijk dit niveau van gegevensuitwisseling over de platforms heen te gebruiken.

| p s gps % S f H S ? VjHI Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02


15

Wanneer toe te passen? Dit niveau van gegevensuitwisseling is binnen de kantoorautomatisering enkele jaren beschikbaar. Binnen deze omgeving zal de toepassingsmogelijkheden voor dit niveau ook liggen. De gebruikte technieken zijn ook uit dit gebied afkomstig en het meest verspreid. Het principe van compound documents (samengestelde documenten) met daarin naast tekst ook geluid, video, grafische elementen is de toekomst van de kantoorautomatisering. Hierdoor is het mogelijk om alle informatie die men wenst uit te wisselen in een document .geintegreerd, uit te wisselen. Daarnaast is ook in software-ontwikkeltools (o.a. Visual Basic 4.0) deze techniek doorgedrongen. Over enkele jaren zullen naar verwachting de meeste software-ontwikkeltools deze technieken ondersteunen. Hierdoor wordt het mogelijk stukken functionaliteit van andere systemen te lenen. De huidige 4GL ontwikkelomgeving voor Ingres toepassingen Openroad die binnen RWS wordt gebruikt is weliswaar object georienteerd maar is nog niet compatibel met OLE 2.0. Voor het gebruik van dit uitwisselingsniveau dient vooralsnog aan de voorwaarde te zijn voldaan dat dezelfde systeem software wordt gebruikt. Ook kan dit niveau worden toegepast als er nog geen nadere afspraken over een uitwisselingsstandaard zijn gemaakt. Men beschikt dan toch over alle benodigde gegevens en functionaliteiten om de gegevens zelf te kunnen gebruiken.

3.8.

Toepassing van de indeling van gegevensuitwisselingsniveaus

Uit de beschrijving van de vijf verschillende gegevensuitwisselingsniveaus blijkt, dat de beschikbare standaards onder te verdelen zijn in vijf niveaus waarop gegevensuitwisseling kan plaatsvinden. De belangrijkste waarde van het model is dat bewust omgegaan dient te worden met het niveau van gegevensuitwisseling dat wordt gekozen. Vragen die gesteld kunnen worden om inzicht te krijgen welk uitwisselingsniveau het beste past in een bepaalde situatie zijn in onderstaand beslisschema weergegeven.

IsalMn gegevensuitwi seeing voidoende?

NM

Ja }

f

Gart hot om gestructureerde gegevens?

Ja J*

Kim met da ortvanger afspraken werden OOfflBflM?

I

Vindt de gegevartsutwi seeing incioenteef pleats?

Ja

bestandsstructuur NM a*

Ja

*>. NM

Kan met d t ontvanger afspraken worden gemeaW?

NM >-

Figuur 3: Beslisschema uitwisselingsniveaus

wqsp

Informatie structuur Fysiek

Ja

22 mei 1996

Vasta

NM

NM Is de wijze van present* ie van btfeng?

Vast*

|ffflf» IjBfg Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02

Fysiek


Toelichting op de vragen Vraag: "Is alleen gegevensuitwisseling voldoende." In sommige gevallen is alleen het uitwisselen van gegevens niet voldoende, bijvoorbeeld in situaties waarin de ontvangende partij niet beschikt over de benodigde toepassing om de gegevens te kunnen raadplegen of bewerken. In dergelijke situaties moet dus naast gegevensuitwisseling ook uitwisseling van (delen van) toepassingen plaatsvinden. Gekozen moet dan worden voor het uitwisselingsniveau "functioneel". Vraag: "Gaat het om gestructureerde gegevens." Voor gegevensopslag en -uitwisseling is het onderscheid tussen gestructureerde en ongestructureerde gegevens van belang. Onder gestructureerde gegevens worden gegevens verstaan die volgens een vaste structuur zijn opgeslagen en met behulp van die vaste structuur ook terug te vinden zijn. Bijvoorbeeld gegevens in een relationele database. Ongestructureerde gegevens zijn niet volgens een vaste structuur opgeslagen en terug te vinden. Bijvoorbeeld tekstbestanden. Vraag: Kan met de ontvanger afspraken worden gemaakt." Bij het uitwisselen van gegevens is het maken van afspraken over de wijze van uitwisseling (formaat, structuur) en de te volgen procedures van groot belang. De belangrijkste vorm van afspraken maken in dit verband is internationale standaardisatie van bestandsformaten en uitwisselingsformaten. In sommige gevallen is het gebruik van dergelijke standaards niet mogelijk maar kunnen met de ontvangende partij wel afspraken worden gemaakt over de uitwisselingsvorm, bijvoorbeeld een maatwerk koppeling tussen twee informatiesystemen. In het slechtste geval kan met de ontvangende partij niets worden afgesproken, bijvoorbeeld als niet bekend is wie de gegevens gaan ontvangen. In dergelijke gevallen is een keuze voor het laagste uitwisselingsniveau (fysiek) het veiligst. Vraag: "Vindt de gegevensuitwisseling incidenteel plaats." Als met de ontvanger afspraken te maken zijn dient beoordeeld te worden of de gegevensuitwisseling incidenteel of structureel plaatsvindt. Bij structurele gegevensuitwisseling is het niet alleen van belang dat fysieke data wordt uitgewisseld, maar dat ook bekend is wat de data voorstelt (inhoud). In dit geval is informatie-uitwisseling op het niveau van vaste informatiestructuur gewenst. Vraag: "Is de wijze van presentatie van belang." In veel gevallen is het van belang om de gegevens aan de ontvangende partij op een vooraf bepaalde manier te presenteren. Bijvoorbeeld een tekstdocument dat in de huisstijl van RWS wordt gepresenteerd. Als dit van belang is dan moet worden gekozen voor een uitwisselingsniveau waarin de presentatie ook bewaard blijft.

*jpsB

gjm

^SBi H P

% S


Classificatie van informatiesystemen en gegevensuitwisseling

4.

17

Classificatie van informatiesystemen e n gegevensuitwisseling

4.1.

Waarom een classificatie

Standaardisatie van gegevensopslag en -uitwisseling is alleen zinvol als de gekozen standaarden zo breed mogelijk toepasbaar zijn. Anders gezegd: het is wenselijk dat een gekozen standaard voor een zo groot mogelijk aantal informatiesystemen binnen een organisatie kunnen worden toegepast. In een ideale situatie kan een standaard zelfs door alle systemen binnen een informatiegebied worden gebruikt. Hiervoor is het echter noodzakelijk om alle informatiesystemen in te delen in logische verzamelingen (classificatie) en vervolgens per verzameling een standaard voor gegevensopslag en uitwisseling te kiezen. Om te komen tot een zinvolle keuze van standaarden voor gegevensopslag en gegevensuitwisseling voor RWS is besloten om uit te gaan van een classificatie van informatiesystemen op basis van bedrijfsprocessen. In het kader van EXCHNG02 zijn zoveel mogelijk informatiesystemen binnen RWS in kaart gebracht en ingedeeld binnen de classificatie. Tenslotte is per klasse een standaard gekozen voor gegevensopslag en -uitwisseling.

4.2.

Classificatie van systemen

De voorgestelde classificatie probeert zoveel als mogelijk aan te sluiten bij de bedrijfsvoering van RWS voor zover dit relevant is voor het selecteren van voorkeurstandaarden. De classificatie gaat dan ook uit van de navolgende hoofdindeling: 1. 2. 3.

primaire systemen secundaire systemen kantoorautomatisering

primaire systemen Onder primaire systemen worden verstaan alle informatiesystemen die ondersteuning bieden aan de primaire bedrijfsprocessen van RWS. Hierbij kan worden gedacht aan meetsystemen, produktieapplicaties, rekenmodellen en andere beleidsinstrumenten, maar ook GIS en CAD/CAM systemen. Op het terrein van beleidsvorming en -ontwikkeling houdt RWS zich over het algemeen bezig met lange termijn (wetenschappelijk) onderzoek waarbij gegevens uit primaire systemen worden geanalyseerd aan de hand van rekenmodellen. Voorbeelden zijn toepassingen als AQUABEL, DONAR en SIMONA. secundaire systemen Secundaire systemen bieden ondersteuning aan bedrijfsprocessen die niet primair van aard zijn zoals financiele administratie, beleid, personeel en organisatie, beheer van automatiseringsmiddelen. Gedacht kan worden aan financiele systemen (FAIS), personeelsinformatiesystemen (COMI-P) en postregistratie, maar ook aan managementinformatiesystemen (MIS) of netwerkbeheertools.

22 mei 1996

| p s 0m Hags BSsMfessComputer Sciences

b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02


kantoorautomatisering Tot kantoorautomatisering worden meer algemene toepassingen gerekend die niet specifiek bedoeld zijn om een bepaald bedrijfsproces te ondersteunen. Meestal gaat het bij kantoorautomatisering om standaard pakketsoftware. Tot kantoorautomatisering behoren dan ook toepassingen zoals: tekstverwerking, spreadsheet, en personal databases maar ook EMail, elektronische agenda's en zaken als videoconferencing. Vervolgens is een onderverdeling gemaakt naar toepassingsgebied. Voor de primaire systemen zijn een drietal toepassingsgebieden onderkend, te weten: 1.

2.

3.

het toepassingsgebied water. Hiertoe behoren alle applicaties op het terrein van het verzamelen, analyseren en presenteren van gegevens die betrekking hebben op het beheer van de Nederlandse waterwegen; het toepassingsgebied verkeer. Hiertoe behoren alle applicaties op het terrein van het verzamelen, analyseren en presenteren van gegevens die betrekking hebben op het beheer van de Nederlandse verkeerswegen; GIS / CAD. Hiertoe behoren alle applicaties die binnen het primaire proces worden toegepast voor het ontwikkelen en beheren van bouwwerken.

Voor de secundaire systemen zijn de toepassingsgebieden gekoppeld aan de aanwezige secundaire bedrijfsprocessen te weten: 1. 2. 3. 4.

bestuurlijke informatievoorziening financien, planning en control personeel en organisatie beheer van bedrijfsmiddelen (gebouwen, apparatuur etc.)

Bij de kantoorautomatisering wordt uitgegaan van de volgende toepassingsgebieden: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

tekstverwerking spreadsheets personal databases E-mail videoconferencing presentatie hulpmiddelen multimedia internet scheduling (elektronische agenda's)

Tenslotte wordt daar waar dit relevant is in de beschrijving van de klassen een onderscheid gemaakt in gestructureerde en ongestructureerde gegevens. Met gestructureerde gegevens worden bedoeld gegevens die in een vaste structuur worden opgeslagen en via die vaste structuur herkenbaar en raadpleegbaar zijn. Hieronder vallen alle gegevens die in databases worden opgeslagen en beheerd, maar ook teksten die in een gestructureerd formaat zoals SGML zijn opgeslagen. Gestructureerde gegevens zijn meestal ook via generieke toepassingen toegankelijk (Bijvoorbeeld: SQL voor gegevens in een RDBMS). Ongestructureerde gegevens zijn niet in een vaste structuur opgeslagen en dus ook niet via een dergelijke structuur herkenbaar en raadpleegbaar.

Hfispocov n S M SBH

KVV

00000

^ Sfiftf**"™ SKS

9 j B J S B * ? 9 X B Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02


19

Hierbij kan gedacht worden aan teksten in allerlei formaten (ASCII, WordPerfect, Word etc.) maar ook gegevensbestanden van spreadsheettoepassingen en CAD-systemen. Kenmerkend van ongestructureerde gegevens en bestanden is vaak dat ze alleen toegankelijk zijn met behulp van de toepassing die de gegevens heeft aangemaakt, of met behulp van speciale conversietoepassingen. Bij conversies gaat echter vaak informatie verloren (Bijvoorbeeld: tekstopmaak in Word kan niet worden vastgehouden bij conversie naar een ASCII formaat). Bij het vaststellen van voorkeurstandaards is hier rekening mee gehouden. De classificatie wordt in onderstaand schema verkort weergegeven.

— Primair — Water — Verkeer — GIS/CAD

— Secundair — Bestuurlijke informatievoorziening — Financien, planning en control — Personeel en organisatie — Beheer van bedrijfsmiddelen

— Kantoorautomatisering — Tekstverwerking — Spreadsheet — Personal database — Presentatie hulpm'ddelen — E-Mail — Scheduling — Multimedia — Internet — Videoconferencing Figuur 4: Classlficatieschema informatiesystemen RWS

Hieronder zal per klasse uit bovenstaand figuur een beschrijving worden gegeven van de volgende zaken: 1. 2. 3.

22 mei 1996

Een globaal overzicht van operationele toepassingen binnen RWS die tot deze klasse behoren; De voorkeurstandaard voor deze klasse voor gegevensopslag; De voorkeurstandaard voor deze klasse voor gegevensuitwisseling of bestandsuilwisseling binnen RWS;

Sjpjj •JgjF « J | J Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02


4.

De voorkeurstandaard voor deze klasse voor gegevensuitwisseling of bestandsuitwisseling met derden.

Daar waar mogelijk wordt dezelfde voorkeurstandaard voor meerde klassen van informatiesystemen toegepast. De uiteindelijk geselecteerde voorkeurstandaarden worden tenslotte beschreven volgens de hierboven beschreven indeling.

4.3.

Inventarisatie huidige stand van zaken binnen RWS

Als eerste stap in het onderzoek is een inventarisatie gemaakt van de huidige stand van zaken binnen RWS met betrekking tot de operationele systemen. Hiertoe is een database ontwikkeld op basis van de voorgestelde classificatie en zijn op basis van de beschikbare documentatie alle systemen volgens deze classificatie opgenomen. Van alle RWS systemen die in de database zijn opgenomen is voor zover dit uit de documentatie te halen was het navolgende vastgelegd: systeemnaam en omschrijving; eigenaar; classificatie; hardwareplatform en operatingsysteem; wijze van gegevensopslag; wijze van gegevensuitwisseling. Op basis van de inventarisatie is in overleg met de opdrachtgever bepaald op welke terreinen tot een (her-)selectie van een voorkeurstandaard moet worden gekomen en op welke terreinen de huidige voorkeurstandaard kan worden vastgehouden. In het vervolg van dit hoofdstuk wordt per klasse een korte beschrijving gegeven van de huidige informatiesystemen alsmede de voorkeurstandaarden zoals deze binnen Rijkswaterstaat gelden.

4.4.

Primaire systemen

4.4.1.

Water

Beschrijving van het toepassingsgebied en operationele systemen Tot deze klasse horen alle toepassingen die ondersteuning bieden aan het beheer en het toezien door Rijkswaterstaat op de waterwegen in Nederland. Daarnaast behoort ook de beleidsvorming en -voorbereiding op dit terrein tot de kemactiviteiten van Rijkswaterstaat. Onderscheid kan worden gemaakt naar: meetsystemen, gegevensopslag, analyse- en presentatietoepassingen. Meetsystemen worden gebruikt voor het verzamelen van meetgegevens met betrekking tot de Nederlandse waterwegen. Gedacht kan hierbij worden aan gegevens als: waterstanden, stroomsnelheden of concentraties van chemische stoffen in het water. Voorbeelden van operationele meetsystemen zijn onder andere MSW, RWSLOD en meetnet Noordzee. Het grootste gedeelte van de gegevens die voor dit toepassingsgebied worden verzameld, worden in het DONAR systeem opgeslagen. Niet alleen



21

Rijkswaterstaat zelf maar ook andere organisaties die op het terrein van de Nederlandse waterwegen actief zijn maken gebruik van DONAR. De in de meetsystemen verzamelde gegevens worden vervolgens geanalyseerd en de uitkomsten hiervan gepresenteerd met behulp van zogenoemde presentatietoepassingen. Een voorbeeld hiervan is het Multifunctioneel Presentatiestation. De analyse en presentatiefunctie vormen een belangrijke ondersteuning van de beleidsvormende processen binnen Rijkswaterstaat. RWS voorkeur voor gegevensopslag Binnen dit toepassingsgebied komen vrijwel uitsluitend gestructureerde gegevens voor die in databaseformaten worden opgeslagen. De Rijkswaterstaat voorkeurstandaard voor de opslag van gestructureerde gegevens is INGRES relationeel database management systeem. Daarnaast kan om performance redenen gebruik worden gemaakt van geihdexeerde bestanden volgens de "open" ISAM standaard (Indexed Sequential Acces Method). Dit komt met name in meetsystemen voor. RWS voorkeur voor interne gegevensuitwisseling De meeste gegevens in dit toepassingsgebied worden centraal opgeslagen in DONAR. Koppelingen van applicaties met DONAR zijn gebaseerd op een interne standaard: DIF (DONAR interface files). Dit zijn in principe maatwerk koppelingen maar worden vrij breed toegepast binnen RWS. Gesteld kan worden dat DIF binnen RWS de vaste standaard voor gegevensuitwisseling met DONAR. Naast DIF vormt STOWA, unie stekkerdoos water een belangrijke standaard voor gegevensuitwisseling. STOWA , unie stekkerdoos water is een landelijke set standaard afspraken voor gegevensuitwisseling binnen het toepassingsgebied water, op basis van de NEN1878 norm. RWS voorkeur voor externe gegevensuitwisseling Er is binnen de sector water in Nederland een specificate voor gegevensuitwisseling vastgesteld op basis van de NEN1878 norm: STOWA, unie stekkerdoos water. Deze specificate is o.a. opgesteld door RWS, de waterschappen en openbare nutsbedrijven. De specificate beschrijft objecten die voorkomen in de Nederlandse waterwegen (zoals bruggen, sluizen etc.) en de daarbij behorende vaste record-layout voor het uitwisselen van gegevens. Op basis van deze specificate kunnen maatwerkkoppelingen tussen systemen worden gebouwd. STOWA, unie stekkerdoos water is de voorkeurstandaard voor RWS daar waar het gaat om externe gegevensuitwisseling. In de prakfjk vindt koppeling tussen DONAR en externe informatesystemen ook plaats via DIF's. Gesteld kan worden dat DIF een de facto standaard is geworden voor de gegevensuitwisseling daar waar het koppelingen met DONAR betreft. Primaire systemen Gegevensopslag Gegevensuitwisseling intern Gegevensuitwisseling extern

22 mei 1996

gjgjP % 3 f

Water Ingres RDBMS DIF/NEN1878 NEN1878 / DIF



4.4.2.

Verkeer

Beschrijving van het toepassingsgebied en operationele systemen Uit de inventarisatie is tot nu toe gebleken dat het in dit toepassingsgebied met name gaat om signaleringssystemen die zelfstandig dan wel gekoppeld in een netwerk opereren. Gedacht kan worden aan toeritdoseringssystemen en gladheidmeldsystemen. Momenteel is RWS bea'g met het moderniseren van het meetnet voor Verkeer. Meer informatie hierover is te vinden in het rapport VICNET van de Meetkundige Dienst. Daarnaast is een landelijk monitoringsysteem in aanbouw: Monica (zie ook onderstaand figuur). Monica bestaat uit diverse deelsystemen zoals Dyana en Sita. Het systeem heeft als doel verkeersgegevens aan diverse afnemers ter beschikking te stellen. Deze gegevens bestaan uit zowel actuele verkeersgegevens als gemiddelden over bepaalde periodes. Metingen vinden plaats met zogenaamde detectielussen in de weg. Een aantal van deze detectielussen zijn verbonden met een dataserver langs de weg. Deze dataservers zijn op hun beurt weer verbonden met de deelsystemen Dyana en Sita. In Dyana worden de actuele gegevens van de dataservers verzameld en opgeslagen. In Sita worden dezelfde gegevens over een langere periode geconsolideerd opgeslagen. De gegevens uit zowel Dyana als Sita kunnen worden gepresenteerd en geanalyseerd met behulp van Gerda. Ook andere (externe) toepassingen kunnen gebruik maken van de gegevens in Dyana en Sita. Het Monica systeem is daarmee vergelijkbaar met het DONAR systeem binnen de natte rijkswaterstaat.

RMO»««gt(NFS)

D>«r.(<

NetwerK

Figuur 5: De deelsystemen en samenhang van het systeem Monica

RWS voorkeur voor

gegevensopslag

RWS voorkeurstandaard voor gegevensopslag voor dit toepassingsgebied is INGRES relationeel database management systeem. In dit toepassingsgebied worden momenteel echter veel proprietary systemen van diverse leveranciers zoals Siemens en Peek Traffic toegepast. Deze systemen slaan over het algemeen hun gegevens op in database structuren die door de fabrikant van de systemen is ontwikkeld. RWS voorkeur voor interne gegevensuitwisseling Momenteel wordt in dit toepassingsgebied gebruik gemaakt van maatwerk koppelingen tussen systemen. Er is echter een standaard voor gegevensuitwisseling beschikbaar: NEN1878. Deze Nederlandse norm beschrijft het uitwisselingsformat voor automatische gegevensverwerking van gegevens over de aan het aardoppervlak gerelateerde ruimtelijke objecten.



23

Op basis van deze norm is binnen het toepassingsgebied water een aanvullende landelijke normering opgesteld: STOWA, unie stekkerdoos water. Aanbevolen wordt nader onderzoek te doen naar de voordelen en mogelijkheden van een dergelijke aanvullende standaardisering van gegevensuitwisseling op basis van NEN1878 binnen het toepassingsgebied Verkeer. RWS voorkeur voor externe gegevensuitwisseling Zie interne gegevensuitwisseling. Primaire systemen Gegevensopslag Gegevensuitwisseling intern Gegevensuitwisseling extern

4.4.3.

Verkeer Ingres RDBMS NEN1878 NEN1878

GIS / CAD

Beschrijving van het toepassingsgebied en operationele systemen Tot dit toepassingsgebied behoren alle Geografische informatiesystemen (GIS) alsmede alle applicaties die binnen RWS worden toegepast voor het maken van constructietekeningen (CAD) en calculaties. De meeste GIS systemen die RWS toepast zijn gebaseerd op het pakket ARC/Info. ARC/Info en andere GIS toepassingen gebruiken zowel ongestructureerde als gestructureerde gegevens. De gestructureerde gegevens bestaan uit de niet-ruimtelijke attribuutwaarden, de ongestructureerde gegevens vormen een ruimtelijke weergave van objecten. Op het terrein van CAD is RWS nagenoeg gestandaardiseerd op AutoCAD en speciaal voor het gebruik met AutoCAD bestemde modulen. Reeds enige tijd is de RWS bezig met OSI-STEP. OSI-STEP is een standaard op het niveau van vaste informatiestructuur voor uitwisseling van produktinformatie volgens een vast gegevensuitwisselingsformat. De doelstelling binnen RWS is deze standaard te gebruiken voor uitwisseling van bouwtekeningen. (Zie ook het handboek GIS van de Meetkundige Dienst voor standaards op dit terrein.) RWS voorkeur voor gegevensopslag Aanbevolen wordt om ARC/Info in combinatie met INGRES als voorkeurstandaard voor gegevensopslag voor GIS systemen binnen RWS te hanteren. ARC/Info biedt de mogelijkheid om de niet-ruimtelijke attribuutwaarden op te slaan in externe database systemen met behulp van speciale koppelings-software. De koppeling ARC/Info met INGRES wordt al toegepast. Voor CAD systemen wordt voorgesteld om het AutoCAD bestandsformaat te hanteren als voorkeur voor gegevensopslag. Nader onderzoek zal moeten bepalen of op termijn kan worden overgegaan op OSI-STEP als opslagformaat voor met name bouwtekeningen. RlrVS voorkeur voor interne

gegevensuitwisseling

GIS Binnen RWS kan gegevensuitwisseling tussen GIS toepassingen op verschillende wijzen plaatsvinden. Voorgesteld wordt om hiervoor te

l^^fsS j^^SBBBS jj^TOBE 22 mei 1996

f j u i BJBjP



standaardiseren op Info voor de ruimtelijke attribuutwaarden en NEN1878 als uitwisselingsformaat voor de niet-ruimtelijke attribuutwaarden. Dit formaat kan worden gebruikt om een ASCII bestand volgens een vaste structuur aan te maken. ASCII wordt door ARC/Info als im- en exportformaat ondersteund. Voor gegevensuitwisseling met GIS systemen die niet op ARC/Info zijn gebaseerd kan gebruik worden gemaakt van verschillende mogelijkheden. De belangrijkste mogelijkheid is het gebruik van DXF (AutoCAD ASCII Drawing Exchange format file). Nadelen van deze uitwisselingsmogelijkheden is wel dat de grafische voorstelling van objecten hiermee verloren gaat. CAD AutoCAD is de meest toegepaste CAD omgeving binnen RWS. Voorgesteld wordt dan ook om voor de interne gegevensuitwisseling tussen CAD systemen te standaardiseren op het AutoCAD drawing formaat (DWG). Dit biedt de meeste zekerheid dat bij de uitwisseling van gegevens geen informatie verloren gaat. Voor de uitwisseling met niet AutoCAD systemen kan gebruik worden gemaakt van het DXF (AutoCAD ASCII Drawing Exchange format file). Dit formaat is een de facto standaard geworden omdat nagenoeg alle CAD toepassingen dit formaat voor im- en exportdoeleinden ondersteunen. RlrVS voorkeur voor externe


GIS Hiervoor is hetzelfde van toepassing als voor de interne gegevensuitwisseling. CAD Ook voor de externe gegevensuitwisseling geldt dat bij voorkeur het AutoCAD drawing (DWG) formaat wordt toegepast. Voor uitwisseling met andere CAD systemen dan AutoCAD wordt voorgesteld om DXF (AutoCAD ASCII Drawing Exchange format file) toe te passen. Primaire systemen Gegevensopslag Gegevensuitwisseling intern Gegevensuitwisseling extern

Primaire systemen Gegevensopslag Gegevensuitwisseling intern


GIS ARC/Info in combinatie met Ingres RDBMS ARC/Info in combinatie met NEN1878 ARC/Info in combinatie met NEN1878 CAD AutoCAD (.DWG) AutoCAD (.DWG) of AutoCAD ASCII Drawing Exchange format file (.DXF) AutoCAD (.DWG) of AutoCAD ASCII Drawing Exchange format file (.DXF)



4.5.

Secundaire systemen

4.5.1.

Bestuurlijke informatievoorziening

25

Beschrijving van het toepassingsgebied en operationele systemen Bestuurlijke informatiesystemen leveren beslissingsondersteunende informatie ten behoeve van het operationeel management. Bijvoorbeeld produktiviteitsoverzichten per afdeling per periode op basis van gegevens in een tijdwerkregistratiesysteem. Uit de inventarisatie is gebleken dat op het terrein van bestuurlijke informatiesystemen binnen RWS nauwelijks toepassingen operationeel zijn. Daar waar sprake is van managementinformatie is dit meestal als speciale functie ingebouwd in primaire en secundaire toepassingen in de vorm van rapportages en dergelijke bijvoorbeeld in FAIS en COMI-P. Daarnaast zal er vermoedelijk veel bestuurlijke informatie in de vorm van rapporten en overzichten worden geproduceerd met behulp van standaard kantoorautomatiseringstoepassingen zoals tekstverwerking en spreadsheets. Op basis van de inventarisatie kan echter worden gesteld dat er voor wat betreft het terrein van bestuurlijke informatievoorziening er sprake is van een onderontwikkeld gebied in de informatievoorziening binnen RWS. Actueel op dit gebied is het inrichten van zogenaamde datawarehouses (zie paragraaf 4.4). Het toepassen van het datawarehouseconcept vereist echter naast de selectie van geschikte toepassingen ook een gedegen inzicht in de specifieke behoefte aan bestuurlijke informatievoorziening. Een nader onderzoek naar de mogelijkheden tot invulling van de bestuurlijke informatievoorziening bij RWS op basis van een datawarehouse wordt door ons ten zeerste aanbevolen. RlrVS voorkeur voor gegevensopslag De toepasbaarheid van een datawarehouse oplossing moet nader worden onderzocht. Een voor de hand liggende eis is echter dat zeer nauw wordt aangesloten bij de standaard RWS database Ingres. RlrVS voorkeur voor interne Idem.


RlrVS voorkeur voor externe Idem.


Secundaire systemen Gegevensopslag Gegevensuitwisseling intern Gegevensuitwisseling extern

4.5.2.

Bestuurlijke informatievoorziening Datawarehouse Datawarehouse Datawarehouse

Financien, planning en control

Beschrijving van het toepassingsgebied en operationele systemen RWS breed is een financieel systeem in gebruik: FAIS Naast FAIS zijn er binnen RWS nog een divers aantal zelfontwikkelde toepassingen in gebruik, die voorzien in specifieke functies die niet binnen FAIS beschikbaar zijn zoals een verplichtingenadministratie. Deze

£5T 22 mei 1996

BB SB

^ g g gggp



toepassingen zijn over het algemeen gemaakt in DBase of een DBaseachtige omgeving zoals Clipper. Tot het toepassingsgebied van planning en control behoren systemen op het terrein van (meerjaren-) planning, budgettering en projectmanagement. Ook controlesystemen en tools voor de beschrijving van processen en administratieve organisatie vallen hieronder. Binnen RWS zijn een gering aantal van dergelijke toepassingen in eigen huis ontwikkeld en in gebruik. RlrVS voorkeur voor gegevensopslag Ingres RDBMS is de voorkeurstandaard binnen RWS voor dit toepassingsgebied. FAIS maakt echter gebruik van Sybase als RDBMS. Aangezien met FAIS een zeer groot gedeelte van dit toepassingsgebied wordt ondersteund is dit op zichzelf geen bezwaar. Standaardisatie op Ingres als RDBMS voor de aanvullende systemen binnen dit toepassingsgebied is echter wel zinvol vanwege de betere integratiemogelijkheden met FAIS en een eventueel in de toekomst beschikbaar datawarehouse ten behoeve van management informatie. RlrVS voorkeur voor interne gegevensuitwisseling Vanuit FAIS (Sybase) is het mogelijk ASCII dumps te vervaardigen. Ook het inlezen van ASCII dumps in de database is mogelijk. Hiermee kunnen maatwerk koppelingen worden gemaakt met andere systemen. Hiervan wordt momenteel bijvoorbeeld gebruik gemaakt om sommige verplichtingenadministraties te koppelen aan FAIS. FAIS verzorgt zelf een aantal mogelijkheden op het terrein van bestuurlijke of management-informatievoorziening. Wellicht is er in de toekomst behoefte aan koppeling van FAIS aan een datawarehouse. Een datawarehouse biedt tevens een goede oplossing voor het integreren van gegevens uit verschillende systemen op het terrein van planning, financien en control. RlrVS voorkeur voor externe gegevensuitwisseling Externe gegevensuitwisseling van financiele informatie blijft naar alle waarschijnlijkheid beperkt tot rapportages op papier, en zal sporadisch voorkomen. Secundaire systemen Gegevensopslag Gegevensuitwisseling intern Gegevensuitwisseling extern 4.5.3.

Financien. olannina en control Ingres RDBMS ASCII ASCII

Personeel en organisatie

Beschrijving van het toepassingsgebied en operationele systemen RWS breed is een personeelsinformatiesysteem in gebruik: COMI-P. Dit personeelsinformatiesysteem wordt gebruikt voor het gehele ministerie van Verkeer en Waterstaat. RlrVS voorkeur voor gegevensopslag Ingres RDBMS is de RWS voorkeurstandaard voor deze klasse. COMI-P maakt gebruik van Ingres als RDBMS.

iip® ^§^^ \SSBi BSP



27

RWS voorkeur voor interne gegevensuitwisseling Er is sprake van een maatwerk koppeling met het salarissysteem van VenW op basis van ASCII dumps. COMI-P verzorgt zelf een aantal mogelijkheden op het terrein van bestuurlijke of management-informatievoorziening. Wellicht is er in de toekomst behoefte aan koppeling van COMI-P aan een datawarehouse ten behoeve van een betere management informatie. RlrVS voorkeur voor externe Dit is niet van toepassing. Secundaire systemen Gegevensopslag Gegevensuitwisseling intern Gegevensuitwisseling extern

4.5.4.


Personeel en organisatie Ingres RDBMS ASCII Niet van toepassing

Beheer van bedrijfsmiddelen

Beschrijving van het toepassingsgebied en operationele systemen Tot dit toepassingsgebied behoren applicaties die ondersteuning bieden bij het beheren van bedrijfsmiddelen. Onder bedrijfsmiddelen worden onder andere verstaan: gebouwen, voertuigen, apparatuur en automatiseringsmiddelen. Toepassingen die tot dit gebied behoren zijn onder andere systemen voor vaste activa registratie, aanwezigheidsregistratie, en netwerkbeheer. RlrVS voorkeur voor gegevensopslag De RWS voorkeurstandaard voor zover het gaat om gestructureerde gegevens binnen dit toepassingsgebied is INGRES. Momenteel worden binnen RWS een aantal softwarepakketten toegepast op het terrein van vaste activa registratie zoals DARSYS, LAB en LIB. Deze maken gebruik van een eigen DBMS. RlrVS voorkeur voor interne gegevensuitwisseling Met is denkbaar dat systemen binnen dit toepassingsgebied gegevens uitwisselen met FAIS. Uitwisseling van gegevens is in deze gevallen mogelijk via ASCII dumps. Wellicht is er in de toekomst behoefte aan koppeling van systemen op dit terrein aan een datawarehouse ten behoeve van betere management informatie. RlrVS voorkeur voor externe Niet van toepassing. Secundaire systemen Gegevensopslag Gegevensuitwisseling intern Gegevensuitwisseling extern

22 mei 1996

vjgflj BJ|P H§S5


Beheer van bedrijfsmiddelen Ingres RDBMS ASCII Niet van toepassing



4.6.

Kantoorautomatisering

4.6.1.

Tekstverwerking

Beschrijving van het toepassingsgebied en operationele systemen Tekstverwerking biedt in de standaard RWS kantoorautomatiseringsomgeving de gebruiker de mogelijk tot het maken van brieven, rapporten etc. De nieuwe RWS voorkeurstandaard voor tekstverwerking is Microsoft Word. Deze applicatie maakt onderdeel uit van het Microsoft Office pakket. RlrVS voorkeur voor gegevensopslag Voor gegevensopslag is de voorkeurstandaard het eigen bestandsformaat van Word (.DOC en .DOT). RlrVS voorkeur voor interne gegevensuitwisseling RWS voorkeur is het eigen bestandsformaat van Word (.DOC en .DOT). Zolang Microsoft Word nog niet RWS breed is ingevoerd en in gebruik genomen kan het WordPerfect 5.1 + / WordPerfect 6.0 bestandsformaat voor de uitwisseling van tekstverwerkingsbestanden worden gebruikt. Nadeel hiervan is dat niet alle informatie met betrekking tot opmaak, macro's en tabellen kan worden uitgewisseld tussen Word en WordPerfect. De meest optimale gegevensuitwisseling wordt bereikt met het eigen bestandsformaat van Word. Geadviseerd wordt derhalve zo snel mogelijk te migreren naar de Microsoft Office omgeving. RlrVS voorkeur voor externe gegevensuitwisseling Voor de aanlevering van tekstverwerkingsbestanden door derden aan RWS kan het beste als eis worden gesteld om hiervoor gebruik te maken van het eigen bestandsformaat van Word. Voor de aanlevering van tekstverwerkingsbestanden aan derden kan het best met de ontvangende partij het gewenste bestandsformaat worden afgesproken. Word ondersteunt de im- en export van de meeste gangbare tekstverwerkingsformaten. Een bijzondere vorm van het verspreiden van tekstbestanden is electronic publishing: het verspreiden van externe publicaties op electronische media zoals CD-Rom of diskette. Hiervoor wordt aanbevolen om gebruik te maken van het Adobe portable document format (PDF). PDF biedt de mogelijkheid om tekst met behoud van opmaakkwaliteit te verspreiden. PDF is bovendien hardwareplatform onafhankelijk (werkt ook op Macintosh en Unix systemen). De benodigde viewing software (Acrobat Reader) kan kostenloos worden verspreid. PDF ondersteund ook het verspreiden van zogenaamde compound documenten, dit wil zeggen documenten waarin naast tekst ook beeld-, video- en geluidsmateriaal is verwerkt. Voor het aanmaken van PDF bestanden is speciale software benodigd van Adobe: PDF writer.



Kantoorautomatisering Gegevensopslag Gegevensuitwisseling intern


4.6.2.

29

Tekstverwerking Word bestandsformaat .DOC, Microsoft Word (Zolang Word nog niet RWS breed is ingevoerd kan gebruik worden gemaakt van het WP5.1 + / WP6.0 formaat) • Word bestandsformaat (.DOC en .DOT) • Portable Document Format (PDF) voor externe publikaties op CD-Rom en diskette

Spreadsheet

Beschrijving van het toepassingsgebied en operationele systemen Spreadsheet biedt in de standaard RWS kantoorautomatiseringsomgeving de gebruiker de mogelijk tot het maken van rekenbladen voor het maken van calculates en financiele en statistische analyses. De nieuwe RWS voorkeurstandaard voor tekstverwerking is Microsoft Excel. Deze applicatie maakt onderdeel uit van het Microsoft Office pakket. RWS voorkeur voor gegevensopslag Voor gegevensopslag is de voorkeurstandaard het eigen bestandsformaat van Excel (.XLS voor rekenbladen of .XLB voor werkboeken). RlrVS voorkeur voor interne gegevensuitwisseling Voor de uitwisseling van rekenbladen binnen RWS is het eigen bestandsformaat van Excel de voorkeurstandaard. Voor uitwisseling met andere spreadsheet toepassingen kan het best met de ontvangende partij het gewenste bestandsformaat worden afgesproken. Excel ondersteunt de im- en export van de meeste gangbare tekstverwerkingsformaten. RWS voorkeur voor externe gegevensuitwisseling Voor de aanlevering van rekenbladen door derden aan RWS geldt als eis dat hiervoor het Excel bestandsformaat wordt gehanteerd. Voor de aanlevering door RWS van rekenbladen aan derden kan het best met de ontvangende partij het gewenste bestandsformaat worden afgesproken. Excel ondersteunt de im- en export van de meeste gangbare spreadsheetformaten. Kantoorautomatisering Gegevensopslag Gegevensuitwisseling intern Gegevensuitwisseling extern

raa

22 mei 1996

m

m

tf

O

«JgfJ

BJbJP ÊSS

Spreadsheet Excel bestandsformaat (.XLS) Excel bestandsformaat (.XLS Excel bestandsformaat (.XLS)

bF™



4.6.3.

Personal database

Beschrijving van het toepassingsgebied en operationele systemen De personal database biedt de gebruiker mogelijkheden om persoonlijke databasetoepassingen te vervaardigen. Gedacht kan worden aan adressenbestanden en dergelijke. De nieuwe RWS voorkeurstandaard voor de personal database is Microsoft Access. Deze applicatie maakt onderdeel uit van het Microsoft Office pakket. R l r V S voorkeur voor gegevensopslag Access beschikt over een eigen database engine die ook het muteren van de database door meerdere gebruikers tegelijkertijd ondersteund. Voor toepassingen op beperkte schaal is de voorkeurstandaard dan ook het eigen databaseformaat van Access (.MDB). Een Access databasebestand bevat echter niet alleen de data uit de database zelf maar ook de bijbehorende database applicatie in de vorm van formulieren, rapporten en programmacode. Conversie van bestaande Dbase bestanden (.DBF) naar Access bestandsformaat is mogelijk zonder gegevensverlies. Conversie is echter niet noodzakelijk omdat Access ook met Dbase bestanden als externe databron rechtstreeks kan werken. Access biedt ook de mogelijkheid om met behulp van ODBC (Open Database Connectivity) gebruikte maken van INGRES als database engine. Dit biedt wellicht een oplossing voor de performance problemen van Access bij meer uitgebreide database toepassingen in de kantoorautomatiseringsfeer.

RlrVS voorkeur voor interne gegevensuitwisseling Access ondersteunt de meeste gangbare database formaten zoals DBASE, Paradox, en dergelijke. Voor de gegevensuitwisseling binnen RWS wordt aanbevolen om gebruik te maken van Dbase formaat (.DBF) zolang er binnen RWS nog gebruik wordt gemaakt van andere (personal) databases dan alleen Access. Indien naast de gegevens ook de toepassing moet worden uitgewisseld heeft het Access bestandsformaat de voorkeur omdat dit niet alleen de data maar ook de toepassing zelf omvat. Gegevensuitwisseling met INGRES is mogelijk via ODBC in combinatie met SQL (Structured Query Language), of via ASCII dumps. RlrVS voorkeur voor externe gegevensuitwisseling Access ondersteunt de meeste gangbare database formaten zoals DBASE, Paradox, ASCII en dergelijke. Aanbevolen wordt om te standaardiseren op Dbase formaat voor uitwisseling met andere personal database systemen. Uitwisseling met externe relationele database systemen kan met behulp van ASCII dumps. Kantoorautomatisering Gegevensopslag Gegevensuitwisseling intern


Personal database Access Alleen gegevens: Dbase (.DBF) Gegevens + toepassing: Access (.MDB) Met Ingres: ODBC Dbase (.DBF) of ASCII

^»f&8 S S P % 8 B Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02


4.6.4.

31

Presentatie hulpmiddelen

Beschrijving van het toepassingsgebied en operationele systemen Tot deze klasse behoren hulpmiddelen voor het maken en geven van presentaties. Ook toepassingen om grafieken en staafdiagrammen te maken vallen hieronder. De nieuwe RWS voorkeurstandaard voor het vervaardigen van presentaties is Microsoft Powerpoint. Deze applicatie maakt onderdeel uit van het Microsoft Office pakket. RlrVS voorkeur voor gegevensopslag Er is voor zover bekend geen algemeen aanvaarde standaard voor het opslaan van presentaties, grafieken e.d. Aanbevolen wordt gebruik te maken van het eigen powerpoint bestandsformaat (PPT) voor gegevensopslag. RWS voorkeur voor interne gegevensuitwisseling De voorkeur voor interne gegevensuitwisseling is het Powerpoint bestandsformaat (PPT). Voor uitwisseling met andere presentatie toepassingen kan het best met de ontvangende partij het gewenste bestandsformaat worden afgesproken. Powerpoint ondersteunt de import van de meeste gangbare grafische formaten. De voorgaande RWS standaard op dit gebied was de WordPerfect Graphics File (.WPG). Dit bestandsformaat kan nog wel door Powerpoint worden gei'mporteerd als een afbeelding, maar kan daarna niet worden bewerkt afgezien van handelingen als verkleinen en vergroten. Aanbevolen wordt derhalve zo snel als mogelijk is te migreren naar Powerpoint als presentatiehulpmiddel en ook het powerpoint bestandsformaat voor gegevensuitwisseling te gebruiken. Voor het uitwisselen van plaatjes die met behulp van Powerpoint zijn gemaakt geldt als RWS voorkeurstandaard het .WMF (Windows Meta File) formaat. RlrVS voorkeur voor externe gegevensuitwisseling Voor de aanlevering van presentaties door derden aan RWS geldt als eis dat hiervoor het Microsoft Powerpoint bestandsformaat (.PPT) wordt gehanteerd. Voor de aanlevering van presentaties door RWS aan derden kan het best met de ontvangende partij het gewenste bestandsformaat worden afgesproken. Powerpoint ondersteunt de im- en export van de meeste gangbare formaten. Het Powerpoint bestandsformaat verdient echter de voorkeur vanwege de meest optimale gegevensuitwisseling. Kantoorautomatisering Gegevensopslag Gegevensuitwisseling intern


22 mei 1996

l l B J f

fjB

Presentatiehulpmiddelen Microsoft Powerpoint bestandsformaat (.PPT) • Microsoft Powerpoint bestandsformaat (.PPT) • Voor individuele plaatjes: Windows Metafile (.WMF) Microsoft Powerpoint bestandsformaat (.PPT)



4.6.5.

Electronic mail

Beschrijving van het toepassingsgebied en operationele systemen Electronic mail biedt de gebruiker de mogelijkheid om elektronische berichten te verzenden naar en te ontvangen van andere gebruikers op het netwerk. Naast berichten kunnen ook computerbestanden worden uitgewisseld. RWS is, net als het gehele ministerie van Verkeer en Waterstaat, gestandaardiseerd op X.400 als protocol voor het transporteren van electronic mail. Door de keuze voor X.400 is standaard gegevensuitwisseling met andere e-mail omgevingen die X.400 ondersteunen gegarandeerd. Ook gegevensuitwisseling met e-mail omgevingen buiten Verkeer en Waterstaat die geen X.400 zelf ondersteunen is mogelijk door toepassing van zogenaamde X.400 gateways. Dergelijke gateways "vertalen" het X.400 protocol naar een protocol dat wordt gebruikt door het ontvangende e-mail systeem. (Het is overigens beleid van Verkeer en Waterstaat is om het toepassen van gateways binnen de organisatie niet toe te staan.) Route 400 is de standaard e-mail toepassing binnen RWS. RlrVS voorkeur voor gegevensopslag X.400 '88 E-Mail berichten kunnen uit verschillende elementen (bodyparts) worden opgebouwd. Voor RWS is van belang dat voor: tekst de RWS voorkeur voor gegevensopslag NOTE bodypart is; en voor bijlagen zoals tekstverwerkings- of spreadsheetbestanden de RWS voorkeur voor gegevensopslag UNDEF bodypart is. Bij uitwisseling van bijlagen via het Route 400 mailsysteem garandeert alleen het gebruik van UNDEF een ongestoorde berichtuitwisseling met binaire bijlagen. RWS voorkeur voor interne X.400


RWS voorkeur voor externe X.400


Kantoorautomatisering Gegevensopslag •

Gegevensuitwisseling intern Gegevensuitwisseling extern

4.6.6.

E-Mail • X400 '88 • NOTE bodypart • UNDEF bodypart X.400 X.400

Scheduling

Beschrijving van het toepassingsgebied en operationele systemen Schedulingtoepassingen bieden de functionaliteit van elektronische agenda's voor individueel- en/of groepsgebruik. Met behulp van een scheduler kunnen in een netwerkomgeving centraal agenda's worden beheerd en



33

vergaderafspraken worden gemaakt. De schedulertoepassing gebruikt meestal electronic mail faciliteiten zoals verzenden van berichten en postbusbeheer (directoryservices). RWS voorkeur is een schedule gegevensopslag op basis van X.400. Zolang hiervoor echter nog geen produkt beschikbaar is kan gebruik worden gemaakt van Microsoft Schedule + (.SCH) Deze scheduler maak echter gebruik van de Microsoft Postoffice als mailsysteem en werkt niet zonder gateway met X.400 (het standaard E-mail protocol van Verkeer en Waterstaat). Binnen RWS wordt Schedule + van Microsoft als onderdeel van het Office pakket beschikbaar gesteld. Gebruik van Schedule + is binnen een Local Area Netwerk (LAN) / werkgroep omgeving toegestaan. Hierbij is installatie en beheer van een Microsoft Mail postoffice op een LAN-server vereist om centraal agendabeheer en schedulen van vergaderingen mogelijk te maken. Met deze oplossing blijft het centrale agendabeheer beperkt tot een locatie (beperking is het LAN) RlrVS voorkeur voor gegevensopslag RWS voorkeur is een schedule gegevensopslag op basis van X.400. Zolang hiervoor echter nog geen produkt beschikbaar is kan gebruik worden gemaakt van Schedule + (.SCH) en Microsoft Mail RlrVS voorkeur voor interne gegevensuitwisseling X.400 Voorlopig kan gebruik worden gemaakt van Schedule* en Microsoft Mail (niet interlokaal) RVVS voorkeur voor externe Niet van toepassing

Kantoorautomatisering Gegevensopslag Gegevensuitwisseling intern Gegevensuitwisseling extern

4.6.7.


Scheduling Schedule + / Microsoft Mail Microsoft Mail Niet van toepassing

Multimedia

Beschrijving van het toepassingsgebied en operationele systemen Bij de inventarisatie binnen RWS zijn geen multimedia toepassingen aangetroffen. Multimedia is nog een relatief jong terrein binnen de automatisering en zo blijkt ook binnen de RWS. In de toekomst zal echter multimedia een steeds belangrijker aspect vormen bij de informatie-uitwisseling met behulp van computertoepassingen. In dit rapport is daarom getracht om ondanks het feit dat er in de markt nog geen echt duidelijke standaards zijn ontstaan om toch een aantal standaards te kiezen op dit terrein. Bij de keuze is het uitgangspunt geweest om zo dicht mogelijk aan te sluiten bij het standaard desktop operating systeem binnen RWS te weten Microsoft Windows. Er zijn daarbij keuzen gemaakt voor de navolgende soorten databestanden:

22 mei 1996

%JBfj y j g V t j B J Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02


multimedia: dit wil zeggen gesynchroniseerde opslag van beeld (foto's, tekeningen of video) en geluid in een bestand; beeld: hiermee worden individuele foto's of tekeningen bedoeld; geluid: gedigitaliseerde geluidsopnamen zoals spraak, muziek etc.; video: gedigitaliseerde video opnamen (zonder bijbehorend geluid). RWS voorkeur voor gegevensopslag Er zijn nog geen open standaards beschikbaar voor multimedia gegevensopslag, wel enige de facto standaards zoals AVI (Audio Video Interleaved) van Microsoft en QuickTime van Apple. In deze formaten kunnen geluid en beeldmateriaal (video) gesynchroniseerd worden weggeschreven. Er zijn daarentegen wel veel standaards beschikbaar voor separate opslag van beeld (TIFF, J P E G etc.), video (MPEG bijvoorbeeld) en audio (MIDI, AU). Aanbevolen wordt gebruik te maken van de standaards die het best aansluiten bij het Microsoft Windows operating system te weten AVI voor multimedia gegevensopslag en W A V voor geluidsfragmenten. Voor beeldmateriaal zijn wel goede open standaards voor gegevensopslag beschikbaar te weten J P E G voor beeldmateriaal en MPEG (of over enige tijd MPEG - 2) voor videobeelden. Deze standaarden zijn opgesteld door de Motion Pictures Expert Group. De beschreven standaarden MPEG en JPEG zijn zeer efficiente algoritmen voor de compressie en decompressie van gedigitaliseerd beeldmateriaal. RWS voorkeur voor interne gegevensuitwisseling De RWS voorkeurstandaards voor multimedia gegevensopslag gelden ook voor de interne gegevensuitwisseling. RlrVS voorkeur voor externe gegevensuitwisseling De RWS voorkeurstandaards voor multimedia gegevensopslag gelden ook voor de externe gegevensuitwisseling. Kantoorautomatisering Gegevensopslag



4.6.8.

Multimedia • Multimedia: AVI • Geluid: WAV • Beeld: J P E G • Video: MPEG • Multimedia: AVI • Geluid: WAV • Beeld: J P E G • Video: MPEG • Multimedia: AVI • Geluid: WAV • Beeld: J P E G • Video: MPEG

Internet

Beschrijving van het toepassingsgebied en operationele systemen Het ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft een zogenaamde Website op het World Wide Web. Deze Website biedt een veelheid aan informatie aan de internetgebruikers zoals de actuele waterstanden in Nederland.



35

In de eigen hebben alle medewerkers van Verkeer en Waterstaat die toegang hebben tot het V&W net ook de mogelijkheid om electronic mail met het Internet uit te wisselen. Sommige medewerkers hebben ook toegang tot het World Wide Web. RlrVS voorkeur voor gegevensopslag Het Internet is gebaseerd op open standaard protocollen zoals TCP/IP voor data transport, SMTP voor het uitwisselen van e-mail en HTTP voor het uitwisselen van hypertextbestanden. In dit toepassingsgebied is daardoor alleen de opslag van hypertextbestanden voor RWS van belang. De RWS voorkeurstandaard hiervoor is HTML 2.0. Dit is een open standaard en wordt door de meest gangbare browsers ondersteund. Het bestandsformaat waarin HTML bestanden worden opgeslagen is ASCII. HTML is een standaard in ontwikkeling. Er wordt nog steeds gewerkt aan de uitbreiding van functionaliteiten in HTML. Geadviseerd wordt dan ook om de ontwikkeling van HTML te blijven volgen omdat de ervaring leert dat een nieuwe HTML versie zeer snel wordt geaccepteerd vanwege het feit dat de meeste browsers nieuwe versies van HTML snel ondersteunen. Overigens is het een goede strategie om voor dit toepassingsgebied de ontwikkelingen in de markt te blijven volgen en daarbij zo nauw mogelijk aan te sluiten. Voor het gebruik van multimedia gegevensbestanden in HTML pagina's moet worden aangesloten bij de RWS voorkeurstandaarden op dit terrein. De mate waarin overigens het gebruik multimedia tot uitdrukking komt bij de individuele Internetgebruiker hangt af van de door hem gebruikte browser en hardware configuratie. De laatste ontwikkeling op het terrein van HTML is VRML (Virtual Reality Markup Language). VRML is een aanvulling op HTML in het bijzonder bedoeld voor het maken van driedimensionale effecten en animaties. VRML wordt al door enkele browsers ondersteund zoals Netscape en Internet Explorer. RWS voorkeur voor interne Zie hierboven.


RlrVS voorkeur voor externe Zie hierboven.



4.6.9.

Internet HTML 2.0 & multimedia standaard HTML 2.0 (en HTTP protocol) HTML 2.0 (en HTTP protocol)

Videoconferencing

Beschrijving van het toepassingsgebied en operationele systemen Videoconferencing stelt gebruikers op verschillende locaties in staat audiovisueel met elkaar te communiceren en computerdata uit te wisselen (Zie ook paragraaf 5.2). Hiervoor is naast transmissie van spraak ook transmissie van bewegend beeld en computerdata benodigd.

il^fWtiffi §§f 22 mei 1996

fegg

m&SBmW dfflffiBB

8g"

g8?

ggg§P $^gg Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02


Voor videoconferencing is niet zozeer de gegevensopslag, maar met name de keuze van een transportprotocol voor de data van belang. Het te kiezen transportprotocol is sterk afhankelijk van de beschikbare infrastructuur (en meer nog de hierop beschikbare bandbreedte) en bepaald ook de kwaliteit van de beeld- en gelm'dsverbinding. Uit de volgende mogelijkheden kan bijvoorbeeld worden gekozen:

-

voor een infrastructuur op basis van normale telefoonleidingen: bijvoorbeeld H.320 of MPEG voor een infrastructuur op basis van glasvezelverbindingen: bijvoorbeeld ISDN of ATM (Asynchronous Transfer Mode) voor een lokaal netwerk: bijvoorbeeld Ethernet of Token Ring

Ten tjjde van dit onderzoek vond binnen RWS een onderzoek plaats naar de toepasbaarheid en voordelen van videoconferencing binnen de eigen organisatie. Gezien afhankelijkheid tussen (in de toekomst) beschikbare infrastructuur en de keuze van een geschikt videoconferencing systeem wordt in dit rapport nog geen RWS voorkeur vastgesteld voor dit toepassingsgebied. RWS voorkeur voor gegevensopslag Is niet wezenlijk van belang. RlrVS voorkeur voor interne gegevensuitwisseling Moet nog worden geselecteerd. RlrVS voorkeur voor externe gegevensuitwisseling Moet nog worden geselecteerd.


4.7.

Videoconferencing Niet van toepassing Moet nog worden geselecteerd Moet nog worden geselecteerd

Soorten standaards

De voordelen van het opstellen en gebruiken van standaards zijn evident zeker op het terrein van gegevensuitwisseling. Bij het uitwisselen van gegevens is het nu eenmaal van belang dat de zender en de ontvanger dezelfde "taal" spreken en elkaar begrijpen. Het hanteren van een standaard betekent eigenlijk niets meer of minder dan dat gebruik wordt gemaakt van een vooraf overeengekomen stelsel van afspraken en procedures. Standaards zijn er (helaas) in soorten en maten. Dit heeft te maken met de wijze waarop standaards tot stand komen en in hoeverre de standaard ook door gebruikers wordt geaccepteerd. Onderscheid wordt dan ook gemaakt in: open standaards: dit zijn formeel vastgestelde nationale of internationale standaards waarvan de specificaties (de afspraken en procedures) vrij verkrijgbaar zijn voor iedereen. De jure standaards worden doorgaans vastgesteld door normalisatieinstituten zoals het Nederlands Normalisatie Instituut (NNI), International Standards Organisation (ISO) en dergelijke. Voorbeelden van nationale standaards

U S S E S P Hs55 Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02

37


zijn NEN1878 en STOWA. Voorbeelden van internationale standaards zijn SGML, SQL, en OSI-STEP; de facto standaards: zijn standaards die ontstaan doordat er veel gebruik wordt gemaakt van een bepaalde vorm van gegevensuitwisseling. Doorgaans gaat het hier om zeer populaire produkten van bepaalde leveranciers zoals Microsoft. De facto standaards zijn niet altijd open omdat de specificaties eigendom zijn van een leverancier. Voorbeelden zijn DBF, DXF, ODBC, eigen standaards: ontstaan als binnen een bepaalde organisatie afgesproken wordt om een bepaalde vorm van gegevensuitwisseling te hanteren. Ook binnen RWS is er sprake van dergelijke standaards. Een goed voorbeeld is bijvoorbeeld DIF, ARC/Info, MDB en PPT. Het algemene beleid van RWS is om daar waar dit mogelijk is gebruik te maken van open standaards. Indien voor een bepaald toepassingsgebied geen afdoende open standaard beschikbaar is hebben de facto standaards de voorkeur boven eigen standaards.

4.8.

Overzicht voorkeurstandaards

In figuur 8 zijn alle RWS voorkeurstandaards gerangschikt naar het niveau van gegevensuitwisseling dat wordt ondersteund. Daarbij wordt een indicatie gegeven van de complexiteit ten aanzien van het gebruik/implementatie van de standaard en de rijkheid aan gegevensuitwisseling. Uiteraard wordt een globaal beeld gegeven. De complexiteit en rijkheid aan gegevensuitwisseling is ook afhankelijk van de wijze waarop de standaard wordt gebruikt en ingezet.

Vaste informatiestructuur

• Functioned

& I

Vaste bestandstructuur

Rijkheid aan gegevensurMssefing

Figuur 6: Postionering RWS voorkeurstandaards

22 mei 1996


ASCII X.400

OSI-STEP

HTML

NEN1878

STOWA

JPEG MPEG VJMF DOC

DXF Ingrej PPT MDB ARC/Wo SCH

DIF

RIJMield •an gegevensultwtsseing

Figuur 7: Openheld en rijkheid aan gegevensuitwisseling van RWSvoorkeurstandaards.

Het streven van de meetkundige dienst is zo open mogelijke standaards te kiezen voor gegevensuitwisseling, zodat uitwisseling intern en extern in de meeste gevallen mogelijk is en zo weinig mogelijk problemen met zich meebrengt ten aanzien van gegevensconversie en -verlies. In figuur 9 is de openheid van de RWS-voorkeurstandaards weergegeven ten opzichte van de rijkheid aan gegevensuitwisseling. Als laatste wordt in onderstaande tabel aangegeven wat de afkorting en naam van de voorkeurstandaard is, wat de oorsprong is en voor welke systeemklasse(n) de standaard de voorkeur is. Daarbij wordt aangegeven of de standaard de voorkeur heeft voor opslag (o), externe gegevensuitwisseling (e) en/of interne gegevensuitwisseling (i). Afkorting geen

Naam Ingres RDBMS

Oorsprong Ingres

DIF

Donar Interface File

RWS

NEN 1878

NEN 1878

NNI

Arc/Info

Arc/Info

.DWG

Autocad drawing format

Autocad

Systeem klasse(n) Primair: - water (o) - verkeer (o) Secundair: - Bestinfo (o) - Fin,plan,control (o) - P&O (o) - Beheer bedr.mid (o) Primair: -Water (i,e) Primair: - Water (i,e) - Water, GIS (i,e) - Verkeer (i,e) Primair: -Water, GIS (o,i,e) Primair: - Verkeer, CAD (o,i,e)

* J | i §§|iP % £ 3 Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02

39

Afkorting .DXF ASCII

.DOC .WP .PDF .XLS .MDB .DBF ODBC .PPT .WMF X.400 .SCH .AVI .WAV JPEG MPEG HTML 2.0 HTTP

22 mei 1996

^gjgg BjBjjP

Naam Drawing interchange format American Standard Code for Information Exchange

Oorsprong Aotocad

Word-bestand Wordperfect bestand Portable Document Format Excel Spreadsheet Access databasebestand DbaselV bestand Open database connectivity Powerpoint bestand Windows Metafile X.400 Scheduling bestand Audio Video Interleaved Microsoft Waveform aat Joint Photographic Expert Group Moving Pictures Experts Group Hypertext Markup Language Hypertext Transfer Protocol

Microsoft WordPerfect Adobe

Systeem klasse(n) Primair: - Verkeer, CAD (i,e) Secundair: - Fin,plan,control (i,e) - P & O (i,e) - Beheer bedr.mid. (i) Kantoorautomatisering: - Personal database (e) Tekstverwerking (o,i,e) Tekstverwerking (i) Tekstverwerking (e)

Microsoft Microsoft

Spreadsheet (o,i,e,) Personal database (o,i)

Borland Microsoft

Personal database (i.e) Personal database (i)

Microsoft Microsoft ISO Microsoft Microsoft

Presentatiehulpmid. (o,i,e) Presentatiehulpmid. (i) E-mail (o,i,e) Scheduling (o) Multimedia (o,i,e)

Microsoft

Multimedia geluid (o,i,e)

ISO

Multimedia beeld (o,i,e)

ISO

Multimedia video (o,i,e)

ISO

Internet (o,i,e)

ISO

Internet (i,e)

ISO


Andere vormen van gegevensuitwisseling

5.


Als er gesproken wordt over het uitwisselen van elektronische gegevens wordt het meeste gedacht aan het uitwisselen en hergebruiken van elektronische bestanden. De uitwisselings- en opslagformaten die gebaseerd zijn op dit principe zijn behandeld in het onderzoek EXCHNG01. Naast bestandsuitwisseling bestaan er ook andere vormen van gegevensuitwisseling. Deze vormen hebben gemeenschappelijk dat niet bestandsuitwisseling het probleemveld is geweest wat heeft geleid tot deze vormen, maar andere aspecten zoals: gegevensbeheer, besturing en procesbeheersing. De voor de Rijkswaterstaat relevante vormen worden hieronder nader besproken.

5.1.

Een specifieke applicatietechniek: Kopieren en plakken

Beschrijving Binnen de kantoorautomatisering is een veel gebruikte gegevensuitwisselingstechniek tussen applicaties het kopieren en plakken. Deze techniek werd al jaren geleden gebruikt en is door de opkomst van Windows opgenomen in bijna alle kantoorapplicaties. Met deze techniek is het mogelijk stukken data tussen documenten, spreadsheets, databases, etc. te kopieren. Vanuit een applicatie of document wordt data gekopieerd naar een tijdelijke buffer (clipboard). Daarna wordt de andere applicatie of document geactiveerd en wordt de data uit de buffer gehaald en op een bepaalde plaats in de geactiveerde applicatie geplakt. Voordelen Het voordeel van deze vorm van gegevensuitwisseling is dat delen van een bestand zijn te kopieren. Het is niet noodzakelijk om een geheel bestand te importeren. Daarnaast is deze vorm voor veel applicaties beschikbaar en is de wijze van kopieren en plakken eenvoudig in gebruik. Nadelen Een nadeel is dat de gebruiker over zowel de gegevensleverende als gegevensgebruikende applicatie moet beschikken om gegevens uit te kunnen wisselen. Daarnaast moet de gebruiker zelf acties uitvoeren om de gegevens uit te wisselen. In enkele gevallen kunnen conversieproblemen optreden. Niet altijd is duidelijk of naast de inhoud ook een deel van de presentatie van de gegevens wordt meegekopieerd. Deze vorm van gegevensuitwisseling is alleen te gebruiken als het gaat om een gebruiker die tussen applicaties gegevens wil uitwisselen. Wanneer toe te passen? Deze vorm van gegevensuitwisseling is goed toe te passen in de kantoorautomatisering als het uitwisselingsniveau 5: functioneel, niet te gebruiken is. Het kan alleen gebruikt worden als het gaat om kleine hoeveelheden data. Verder is het niet mogelijk op deze wijze gegevens tussen organisaties en organisatiedelen uit te wisselen.

^ks& B&P %9S



5.2.

41

Workflowmanagement

Beschrijving Nadat in de laatste 10 jaren binnen de automatisering veel de nadruk is gelegd op de gegevens op het uniformeren en standaardiseren van gegevens, is de laatste jaren veel nadruk gelegd op het zo effectief en efficient inrichten van bedrijfsprocessen. Een concept dat daarbij kan worden toegepast is workflowmanagement. Bij workflowmanagement is het bedrijfsproces leidend. Via procesmodelering is het proces en de daarbij behorende stappen en beslissingen vastgelegd in het workflowsysteem. De werkstroom (bijv. binnenkomende post) wordt aangeboden aan het workflowsysteem. De beslissingen die zijn ingebouwd in het proces en de beschikbare en geautoriseerde capaciteit bepalen bij welk persoon welk werk komt te liggen. Het workflowsysteem kan daarbij ook andere systemen aan het werk zetten, door relevante gegevens door te geven. Ook kunnen andere systemen het workflowsysteem aan het werk zetten als bepaalde resultaten bekend zijn en een andere processtap moet worden uitgevoerd. Controle over het proces wordt gehouden door het workflowmanagementsysteem, die bijhoud waar werk ligt, welk werk is afgehandeld, hoe de procesgang verloopt en waar knelpunten zich bevinden. Dit kan door middel van analyse- en monitoringfaciliteiten. Het workflowmanagementsysteem zorgt daarnaast voor de gegevensuitwisseling. Als werkstap A wordt uitgevoerd door Systeem X, neemt het workflowmanagementsysteem de gegevens mee die benodigd zijn voor het uitvoeren van werkstap B door bijvoorbeeld het systeem Y of medewerker Janssen. Die gebruikt hiervoor wellicht een E-mail-applicatie, tekstverwerker of spreadsheet. In het kader van gegevensuitwisseling kan een workflowmanagementsysteem derhalve worden gezien als een gegevensdistributeur. Sommige workflowmanagementsystemen hebben een centrale opslagfaciliteit voor de gegevens die in het proces worden gebruikt. Gegevens die van de ene aan de andere persoon worden verstrekt, worden opgeslagen in een documentrepository. De gegevens worden daar beheerd en kunnen vanuit de repository beschikbaar worden gesteld aan de gebruikers. Een voordeel van deze faciliteit is dat de gegevens altijd in een grote repository aanwezig zijn en het beheer van de gegevens daardoor eenvoudiger wordt. De onderdelen en samenhang van een workflowmanagementsysteem is hieronder in een conceptueel model weergegeven.

Figuur 8: Conceptueel model Workflowmanagementsysteem

22 mei 1996

M P %&& Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02


Veel workflowmanagementsystemen hebben de mogelijkheid koppelingen tot stand te brengen met andere applicaties. Workflowmanagementsystemen worden met name ingezet bij administratieve werkprocessen waarbij een groot volume van werk hoort. Bijvoorbeeld het afhandelen van belastingaangiften, het aanvragen van verzekeringspolissen, het openen van een bankrekening. Voordelen Een groot voordeel van workflowmanagementsystemen is dat gegevensuitwisseling geautomatiseerd plaatsvindt. In feite hoeft een gebruiker daar niets aan te doen. Door de automatische workscheduling wordt daarnaast geregeld dat de gegevens bij de juiste persoon terecht komen. Nadelen Een nadeel van deze vorm van gegevensuitwisseling is dat er vooraf duidelijkheid aanwezig dient te zijn over het proces en de te nemen beslissingen en routes in het proces. Verder dienen de koppelingen met andere systemen onderhouden te worden. Dit kan zeer arbeidsintensief zijn. Wanneer toe te passen? Workflowmanagementsystemen zijn toe te passen ter ondersteuning en besturing van administratieve verwerkingsprocessen met vooraf gedefinieerde werkstappen en beslissingscriteria en meerdere resources die het werk verrichten.

5.3.

Document Repository Systemen

Beschrijving Door de grote hoeveelheid van ongestructureerde informatie is de ontsluiting van elektronisch opgeslagen gegevens een groot probleem geworden. De applicaties waarmee de data wordt vervaardigd zoals tekstverwerkers bieden over het algemeen weinig faciliteiten voor een goed beheer en ontsluiting van de gegevens. Als informatie wordt gezocht moet in de meeste gevallen aan de hand van directory-structuren bepaald worden wat de plaats van het document is. Indien de vermeende plaats is gevonden, is nog niet bekend of het gevonden bestand de gezochte informatie bevat. Documentrepositorysystemen gebruiken geavanceerde technieken om gegevens op te slaan, te beheren en te kunnen ontsluiten. Voor het opslaan worden een aantal metagegevens van het bestand vastgelegd in de eigen database, zoals: datum aanmaak, auteur, omschrijving, onderwerp, trefwoorden. Voor het beheer wordt gebruik gemaakt van het checkin en checkout principe. Door deze procedure te hanteren is het mogelijk ten alle tijde te achterhalen welke versies er in het verleden zijn geweest. Voor de ontsluiting van de gegevens wordt meestal gebruik gemaakt van fulltextretrieval faciliteiten. Door combinaties van woorden in te geven als zoekcriteria wordt het juiste bestand gevonden. Documentrepositorysystemen leggen in het algemeen de inhoud vast. Of de presentatie ook wordt beheerd en beschikbaar is voor iemand die een document wil lezen is afhankelijk van het documentrepositorysysteem.



43

Sommige systemen maken gebruik van een databasestructuur om de gegevens in op te slaan. Andere systemen gebruiken een eigen formaat of gebruiken de bestandsformaten van de applicaties waaraan het documentrepositorysysteem is gekoppeld. Voorbeelden van documentrepositorysystemen zijn: Saros Mezzanine, SOft Solutions of Oracle Document. Bij documentrepositorysystemen gaat het meestal om grote hoeveelheden bestanden die zonder een daarvoor geschikt systeem her en der op servers verspreid zou staan. Naast het opslaan, beheer en ontsluiten van documenten is het tegenwoordig mogelijk om ook andere objecten dan tekstobjecten op te nemen in zo'n systeem, bijvoorbeeld: geluid, video en plaatjes. In zo'n geval spreken we van een objectrepositorysysteem. Voordelen In situaties waar naast gegevensuitwisseling veel behoefte bestaat aan gegevensbeheer en gegevensontsluiting is een documentrepositorysysteem een zeer bruikbare oplossing. Voordelen van een documentrepositorysysteem zijn: - gegevens zijn altijd terug te vinden; - de gegevens worden centraal beheerd; - er vindt automatisch versiebeheer plaats; - door middel van autorisaties is het mogelijk documenten ter beschikking te stellen of af te schermen; - een documentrepositorysysteem is rechtstreeks te koppelen aan applicaties waarmee de gegevens worden aangemaakt en gewijzigd. Nadelen Het nadeel van een documentrepositorysysteem is dat gebruikers gedwongen worden meer gegevens over het document te registreren dan gebruikelijk. Wanneer toe te passen? Indien er veel behoefte aan gegevensbeheer en gegevensontsluiting is naast de behoefte aan gegevensuitwisseling, is het concept van documentrepositorysystemen toepasbaar. Kantoorautomatisering is vooralsnog het domein waarvoor deze systemen gebruikt kunnen worden. Voor tekeningbeheer zijn zulke systemen inmiddels ook al voorhanden. Voor de Rijkswaterstaat kan dit ook een interessant toepassingsgebied zijn.

5.4.

Datawarehouses

Beschrijving Voor de besturing van organisaties en processen is in de meeste gevallen een veelheid aan informatie voorhanden. Deze informatie is voor een groot gedeelte afkomstig lit de systemen die de primaire processen ondersteunen. Echter de veelheid aan data is zo groot en de wijze waarop de data is vastgelegd is zodanig, dat de gegevens niet direct bruikbaar zijn. Meestal moeten de gegevens verdicht, gekoppeld en vertaald worden om als stuurinformatie gebruikt te kunnen worden. Een oplossing die hierin voorziet is het concept van datawarehouses. Datawarehouses zijn magazijnen waarin een veelheid aan data is opgeslagen. In datawarehouses bevindt zich alleen historische gegevens. Periodiek wordt een datawarehouse gevuld met data, dat afkomstig is van de primaire systemen. Voor welke periodiciteit wordt

jâT^^ 1^^^ ^^^^S 22 mei 1996

%&am aadS tf^gg Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02


gekozen is met name afhankelijk van de noodzaak tot het hebben van actuele informatie. Door een afzonderlijk systeem te gebruiken voor het genereren van stuurinformatie, worden de primaire systemen niet belast met grote queries die vaak uitgevoerd moeten worden. Een aandachtspunt bij een datawarehouse is de instandhouding van een koppeling met een primair systeem. Wijzigingen in de bestandsstructuur van een primair systeem heeft een aanpassing in het datawarehouse tot gevolg. Voor de meeste datawarehousesystemen zijn hiervoor hulpmiddelen beschikbaar. Voordelen Indien het juiste hulpmiddel is geselecteerd, kan met een datawarehouse een connectie met een groot aantal gegevensverzamelingen worden gecreeerd. Verder worden de primaire systemen niet belast met allerlei gegevensqueries. Voor de gebruiker is het voordeel dat gegevens uit velerlei aspectgebieden (financieel, personeel, etc.) zijn verzameld in een of enkele gegevensmagazijnen en dus eenvoudig terug te vinden zijn. Nadelen Het onderhouden van koppelingen met primaire systemen en het onderhouden van een extra systeem is een nadeel van het datawarehouseconcept. Rekening dient te worden gehouden met de hoge disk- en servercapaciteit die een datawarehouse vraagt. Wanneer toe te passen? Datawarehouses zijn met name een bruikbare oplossing als de brongegevens zich bevinden in een groot aantal primaire systemen, die een veelheid aan opslagformaten/databaseformaten gebruiken. Het toepassingsgebied voor datawarehousing betreft gestructureerde gegevens (databases). Door het datawarehousing concept te gebruiken is het mogelijk de beschikbare gegevens vanuit allerlei invalshoeken te benaderen en zodanig in het warehouse op te nemen, dat ze direct te gebruiken zijn. Er worden in een datawarehouse over het algemeen geen detailgegevens opgenomen die niet van belang zijn voor bestuurlijke informatie. Bijvoorbeeld de meting van de waterhoogte in kanaal x op datum y op tijdstip z. Het toepassen van datawarehouses vereist een grote afstemming op het gebied van gegevensinterpretatie. Voor kleine organisaties is het datawarehouse concept waarschijnlijk te kostbaar en levert het niet de. optimale voordelen. Voor grote organisaties zoals Rijkswaterstaat is het concept zeer bruikbaar en het overwegen waard.

5.5.

Groupware

Beschrijving Tegenwoordig bevinden veel kantoorfaciliteiten (tekstverwerking, scheduling, mail, etc.) zich in een pakket of office box zoals dat tegenwoordig heet. Als naam voor alle functionaliteiten heeft men groupware bedacht. Groupware wordt gekenschetst als een geheel van functionaliteiten die een volledige ondersteuning biedt voor het werk wat een groep mensen samen doet. Het sleutelwoord hierbij is "samen werken en samen dezelfde informatie gebruiken en bewerken". Een goede definitie van groupware is dan ook niet te geven. De onderdelen van groupware zijn meestal:



45

tekstverwerking; spreadsheet; documentmanagement; e-mail; database; scheduling; tekstretrieval. Vaak wordt groupware in verband gebracht met workflowmanagement. Groupware wordt echter in geheel andere situaties ingezet dan workflowmanagement. Workflowmanagement wordt ingezet in processen waar: de procesloop bekend is, de beslissingen die moeten worden genomen ook en waar een grote stroom van hetzelfde soort werk door gaat en waar veel resources bij betrokken zijn. Het kernwoord van WFM is procesbesturing. Bij groupware gaat het om situaties waarbij: een relatief kleine groep mensen; werken aan een bepaald project; het proces niet vooraf bepaald is; het kunnen uitwisselen van informatie van groot belang is. Voorbeelden van groupware-produkten zijn: Lotus Notes; Groupwise van Novell; Oracle Interoffice; Microsoft Exchange.

Figuur 9: Groupware

Groupware is een oplossing voor een gebied waar een groep mensen veel samenwerken en moeten worden voorzien van allerlei IT-faciliteiten om hun werk te ondersteunen. Groupware kan derhalve gezien worden als een vervolgstap van kantoorautomatisering. Een feit is dat groupware tegenwoordig meer uitwisselingsfaciliteiten bieden dan de eerste kantoorautomatiseringsprodukten.

22 mei 1996

gjwg BBgg <ma



5.6.

Open Database Connectivity (ODBC)

De relatie tussen een database en de applicatie dat de databasegegevens gebruikt is vaak een dedicated leveranciersoplossing. Op het gebied van gegevensuitwisseling ontstaan er problemen als de applicatie meerdere soorten databases wil benaderen, of als het databasesysteem wordt gewijzigd. Dit betekent voor de meeste systemen dat ze aangepast moeten worden. Dit is niet flexibel en kostbaar. In het verleden was het alleen mogelijk om maatwerkapplicaties te koppelen aan bekende databasesystemen zoals: Ingres, Sybase en Oracle. De maatwerkapplicaties werden ontwikkeld met 3GL-toepassingen en 4GLtoepassingen. Tegenwoordig zijn faciliteiten beschikbaar waarmee ook kantoortoepassingen zoals rekenbladen, tekstverwerkers en personal databasesystemen gekoppeld kunnen worden aan databasesystemen. Hiervoor wordt middleware gebruikt. De meest bekende middleware op dit gebied is Open Database Connectivity (ODBC). ODBC is een open oplossing van Microsoft, die gebruik maakt van API's (Application Program Interfaces). Via een ODBC koppeling is een veelheid aan kantoortoepassingen te koppelen aan databasesystemen (zie figuur).

Applicatie ODBC driver manager

Figuur 10: ODBC Archltectuur

De meeste leveranciers van kantoortoepassingen en databasesystemen ondersteunen ODBC. Tot nu toe beperkt ODBC zich alleen tot SQLdatabases, voor de toekomst worden ook koppelingen voorzien met niet SQL-databases. Voor een meer uitgebreide beschrijving van de mogelijkheden van ODBC wordt verwezen naar het rapport ODBC01 "Toepassingsmogelijkheden van O D B C (publicatienummer R95003). Voordelen Het grote voordeel van ODBC is dat binnen de kantoorautomatisering de data uit primaire systemen te gebruiken zijn voor analyses, mailings, rapportages, presentaties, etc. Er hoeft niet eerst een eigen database ontwikkeld te worden die gevuld moet worden met data uit de primaire systemen. Dit levert vaak problemen op ten aanzien van actualiseren van de data en systeemcapaciteit. Een ander voordeel is de veelheid aan soorten databases die gekoppeld kunnen worden. Nadelen Een ODBC-koppeling bestaat uit 3 delen. Een vertaalgedeelte voor de applicatie naar de ODBC-service. De ODBC-service en een vertaalgedeelte naar de database toe. Door deze techniek is het mogelijk allerlei applicaties aan allerlei databasesystemen te koppelen, echter deze techniek zorgt wel

* B n ESSP H i g



.

47

voor een performancevermindering. Een ODBC-koppeling is dan ook niet aan te bevelen voor een dedicated informatiesysteem die de onderliggende database veelvuldig muteert en raadpleegt. Wanneer toe te passen? ODBC is een oplossing die is toe te passen voor koppeling van kantoortoepassingen aan primaire systemen. De gegevensuitwisseling is dan optimaal. Voorzichtigheid moet betracht worden bij de inzet van ODBC. In sommige situaties veroorzaakt een ODBC-oplossing veel netwerken serverload. Voor dedicated informatiesystemen is een directe koppeling met het databasesysteem aan te bevelen. Voor een dedicated bestuurlijk informatiesysteem is het datawarehouse-concept geschikter.

22 mei 1996

BSP l £ 8


Nieuwe technologieen

6.


6.1.

Multimedia

Multimedia is naast internet een van de meest gebruikte termen van de afgelopen twee jaar in de automatiseringsmarkt en de markt voor digikids O'ongeren die zich veel beaghouden met PC's, computerspelletjes en programmeren). De verkoop van PC's geintegreerd met geluidskaart en CDRom wijst erop dat multimedia eraan komt. Niet alleen in de consumentensfeer, ook in de zakelijke sfeer is de opkomst van multimedia merkbaar. Multimedia is de modernste, meest effectieve en indringende communicatievorm. Als multimedia goed wordt toegepast dan vindt een directe, nauwkeurige en selectieve informatie-overdracht plaats, heel anders dan bij traditionele overdrachtsvormen. Zo eenvoudig mogelijk wil de gebruiker alleen die informatie voorgeschoteld krijgen die voor hem of haar direct relevant is. Binnen de zakelijke markt zijn eigenlijk twee toepassingsgebieden van multimedia te onderkennen. Het ene toepassingsgebied is het aanbieden van nieuwe diensten met behulp van multimedia aan klanten en relaties en het andere gebied is het gebruik van multimedia binnen de organisatie, bijvoorbeeld in documenten. Deze twee toepassingsgebieden verschillen naar onze mening zeer van elkaar. Het eerste gebied betreft professionele produkties, waarbij kwaliteit, imago en informatie-overdracht de boventoon voeren. Deze produkties zullen door professionals tot stand worden gebracht. Het tweede toepassingsgebied, het intern gebruik van multimedia, zal voorbehouden zijn aan alle eindgebruikers. Het toevoegen van een stukje video, of geluid aan een intern document kan elke gebruiker in de nabije toekomst met standaardpakketten realiseren. Bij de keuze van uitwisselingsstandaards dienen deze twee gebieden te onderscheiden worden. De standaards voor het interne toepassingsgebied dat in principe domein is voor alle eindgebruikers, wordt met name bepaald door het besturingssysteem en de beschikbare standaardpakketten. De mogelijkheden die beide bieden moeten aansluiten op de keuze van uitwisselingsstandaards. Het kiezen van voorkeurstandaards voor het toepassingsgebied van de professionele produkten, zal vooralsnog voorbehouden zijn aan de leveranciers. Voor het vervaardigen van multimediaprodukties is namelijk specifieke kennis benodigd zoals: communicatie, vormgeving, audiovisueel, etc. Ook werken professionals vaak met betere/andere hulpmiddelen omdat zij een hoger kwaliteitsniveau dienen te bereiken. Zij zijn er namelijk verantwoordelijk voor professionele produkties te vervaardigen, hiertoe dienen zij te beschikken over standaards die professioneel ingezet kunnen worden. Als voorbeeld: voor geluidsopnamen op een analoge band zal een professional nooit genoegen nemen met een cassettebandje maar wel een AMPEX-recorder, voor de meeste eindgebruikers is een cassettebandje echter voldoende.

6.2.

Videoconferencing

Videoconferencing staat voor het simultaan op verschillende lokaties vergaderen met behulp van automatiseringstechnologie en telematica.



49

Een voorbeeld. Een vergadering voor Rijkswaterstaat wordt uitgeschreven. Hierbij dienen personen aanwezig te zijn vanuit Delfzijl, Vlissingen, Delft en Den Helder. Het is mogelijk dat deze personen vergaderen zonder daarvoor ver te hoeven reizen. Indien zij beschikken over videoconferencing faciliteiten kunnen zij met behulp van hun personal computer (die daarvoor is voorzien van een geluidskaart, geluidsboxen en een videocamera) vanaf hun werkplek met elkaar vergaderen via een beeldtelefoon verbinding. Sommige videoconferencing systemen ondersteunen tevens de uitwisseling van computerdata. De voordelen zijn duidelijk: geen reiskosten, geen reistijd, maar wel inhoudelijk kunnen discussieren en het gevoel hebben als groep te vergaderen. Om videoconferencing te kunnen toepassen dienen een aantal randvoorwaarden aanwezig te zijn: ruimtes waarin beeldscherm, geluid en videocamera aanwezig zijn; een high-speed netwerk; een uitwisselingsstandaard voor de data; toepassingssoftware. Bij videoconferencing wordt multimediatechnologie op een specifieke wijze ingezet. Vandaar dat de keuzen die worden gemaakt in het kader van videoconferencing moeten worden bezien in samenhang met de keuzen die voor multimedia worden gemaakt. Want een video van een vergadering m.b.v. videoconferencing kan weer input zijn voor een specifieke multimediatoepassing. Anderzijds moet het tijdens de vergadering mogelijk zijn, ook andere multimedia-objecten te presenteren of te gebruiken. Tot voor enige jaren waren de op de markt verkrijgbare systemen voor videoconferencing gebaseerd op proprietary (gespecialiseerde) hard- en software. Met de opkomst van zeer krachtige personal computers en grafische werkstations is videoconferencing op desktopsystemen zeer actueel geworden. De markt voor videoconferencing op desktopsystemen is nog vrij jong en er is dan ook nog geen sprake van een (de facto) standaard voor gegevensopslag en -uitwisseling op dit terrein. Er zijn veel aanbieders van videoconferencing systemen waarbij het meestal gaat om kleine gespecialiseerde bedrijfjes. De belangrijkste leveranciers zijn met name IBM (Person to Person), Intel (Proshare), Sun Microsystems (ShowMe video) en InSoft (Communique!). Deze laatste biedt videoconferencingfaciliteiten op een zeer groot aantal verschillende LAN en WAN protocollen zoals: Ethernet, Token Ring, ATM, Frame Relay, ISDN en H.320. H.320 is een specifiek transportprotocol bedoeld voor videoconferencing via standaard telefoonlijnen en wordt momenteel het meest toegepast voor videoconferencing in een WAN omgeving. De verwachting is echter dat naarmate WAN verbindingen met een grotere bandbreedte steeds breder beschikbaar komen dat videoconferencing gebruik zal gaan maken van protocollen die een nog betere " quality of service" bieden zoals ISDN en ATM.

6.3.

Internet

Het internet is een wereldwijd netwerk dat bestaat uit een veelheid van aan elkaar gekoppelde computernetwerken. Het is in 1973 opgezet door DARPA, een onderzoeksorgaan van het ministerie van Defensie van de Verenigde Staten. Jarenlang was het internet met name populair bij wetenschappelijke onderzoeksinstituten en universiteiten over de gehele wereld.

22 mei 1996

%jpj|

jgggp % B J



De laatste jaren is het internet zeer in opkomst voor commerciele toepassingen vanwege de het zeer grote aantal aangesloten netwerken (circa 20.000) en de opkomst van een nieuwe toepassing op het internet te weten het World Wide Web. Het aantal aangesloten computers en gebruikers op het Internet loopt tegenwoordig in de vele tientallen miljoenen. Het potentiele marktbereik via het Internet is daardoor voor veel bedrijven en organisaties zeer interessant. Het Internet kent een aantal verschillende toepassingsmogelijkheden voor het uitwisselen van gegevens. Dit varieert van het maken van elektronische publikaties op het World Wide Web tot en met het downloaden van gegevensbestanden en het uitwisselen van electronic mail. De belangrijkste toepassingsgebieden worden hieronder beschreven. 6.3.1.

Het World Wide Web

Zoals gezegd de belangrijkste toepassingmogelijkheid en tevens de belangrijkste oorzaak voor de recente populariteit van het Internet is het World Wide Web. Zoals alle toepassingsmogelijkheden van het Internet is ook deze toepassing gebaseerd op een standaard protocol te weten HTTP (HyperText Transfer Protocol). Met HTTP is het mogelijk om hypertext bestanden op het Internet uit te wisselen. Dergelijke hypertext- of HTMLbestanden (HTML staat voor HyperText Markup Language) kunnen met behulp van zogenaamde "web-browsers" worden bekeken. HTML is een variant van SGML en is een methode om teksten op te maken door het opnemen van vaste codes in teksten. Dit ziet er als volgt uit: < t l t l e > A p r i l 1995 / S p e c i a l

Report / Document R e p o s i t o r i e s - ; / 1 It le>

< / « > c/bmarlc.htmxlmg a r c - / b e n c h . g l £ a l l g n - m l d d l e hspace-2 border-0 alt-Benchmarksx/a>

a l l g n - m l d d l e hspace-2 border-0

a r c - / _ t o c a r t 2 . g l £ align-left

With Notes, even beginners client/server £ a s h l o n < / e m x / h 2 > <em><strong>Jonathan

hspace-8 alt-Artlcles>Document

Reposltorles

can c r e a t e and manage document r e p o s i t o r i e s

In true

Mackenzie

Met HTML is het mogelijk om verwijzingen naar andere databestanden op een willekeurige locatie op het Internet op te nemen. Dit kunnen verwijzingen naar andere HTML pagina's zijn (hyperlinks), maar ook verwijzingen naar plaatjes, videobeelden of geluid. Op deze wijze kunnen multimedia pagina's worden gemaakt. Het hangt echter wel sterk af van de door de gebruiker toegepaste browser en de mogelijkheden van zijn personal computer of alle multimedia elementen ook goed worden weergegeven. Een geluidsbestand kan bijvoorbeeld alleen worden afgespeeld als er een geluidskaart met luidsprekers aanwezig is.

%11 £&sP



51

Een andere reden om voorzichtig om te gaan met beeld- en geluidsbestanden bij het maken van HTML pagina's is dat de meeste gebruikers met het Internet verbonden zijn via standaard modemverbindingen. Dergelijke bestanden zijn meestal vrij omvangrijk en zelfs met een modemsnelheid van 28800 Kbps duurt het ophalen vaak meerdere minuten en dus lange wachttijden. (Ook het Ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft een zogenaamde Website op het Internet. Op deze site wordt allerhande informatie zoals actuele waterstanden in Nederland verstrekt.) 6.3.2.

Andere toepassingen op Internet

ledereen op het Internet heeft de beschikking over electronic mail met bijbehorende postbus. Hiermee kunnen berichten met andere Internet gebruikers worden uitgewisseld. Internet mail is gebaseerd op het SMTP protocol (Simple Mail Transfer Protocol). Dit is een ander protocol dan wordt gebruikt door Rijkswaterstaat te weten X.400. Het V&W net heeft echter een centrale voorziening om e-mail te kunnen uitwisselen met het Internet. Deze voorziening zorgt voor de "vertaling" van X.400 naar SMTP en vice versa. Met e-mail berichten kunnen ook databestanden worden meegezonden. Dit is een methode om bestanden uit te wisselen. Het Internet kent echter nog een andere methode voor bestandsuitwisseling. Deze methode is gebaseerd op FTP (File Transfer Protocol). Op het Internet zijn vele FTP servers aanwezig waarvan bestanden kunnen worden opgehaald. Veel IT leveranciers gebruiken het Internet tegenwoordig om software te distribueren. De meest gangbare webbrowsers ondersteunen ook FTP. Een laatste belangrijke toepassing op het Internet zijn de newsgroups. Dit zijn discussiedatabases of forums waarin iedere geTnteresseerde Internetgebruiker kan meedoen in discussies over een bepaald onderwerp. News is gebaseerd op het Usenet protocol en gebruikt de e-mail faciliteiten om berichten uit te wisselen. Het Internet kent vele duizende nieuwsgroepen over de meest uiteenlopende onderwerpen van Elvis Presley tot relationele database theorie. 6.3.3.

Intranet

Onder invloed van de opkomst van Internet is de laatste tijd ook de term Intranet een belangrijk discussieonderwerp geworden. Met deze term wordt bedoeld een netwerk met dezelfde eigenschappen en toepassingsmogelijkheden als het Internet. Het enige verschil met het Internet is dat een Intranet niet rechtstreeks is gekoppeld aan het Internet maar altijd via een beveiligingsmechanisme (firewall). Kenmerkend is dat een Intranet slechts wordt gebruikt en toegankelijk is binnen een organisatie. Eigenlijk betekent een intranet niets meer dan het inrichten van een Internet door een organisatie voor eigen gebruik. De achterliggende gedachte hierbij is dat met name de W W W technologie van de laatste jaren een snelle en gebruikersvriendelijke manier is om informatie binnen de eigen organisatie uit te wisselen. Hierop wordt door verschillende leveranciers in de markt ingespeeld bijvoorbeeld door Lotus die in de nieuwste versie van Notes op een aantal punten Internet technologie heeft toegepast, door IBM die produkten heeft ontwikkeld om CICS/Cobol toepassingen on-line te vertalen naar HTMLpagina's, of database producenten als Oracle en Sybase die hun database produkten "Internet enabled" maken.

^gf"*^" ^^^^ 22 mei 1996


Conclusies en aanbevelingen

7.


7.1.

Conclusies

Conclusie 1: Het kiezen en gebruiken van voorkeurstandaards minimaliseert problemen ten aanzien van gegevensuitwisseling. Het conformeren aan voorkeurstandaards leidt tot aanzienlijk minder problemen ten aanzien van gegevensuitwisseling. Dit wordt onderbouwd door de inventarisatie van de RWS-toepassingen. Daarbij is geconstateerd dat het vaststellen van voorkeurstandaards binnen de Rijkswaterstaat geleid heeft tot een bepaalde mate van standaardisatie. Met name op databasegebied is Ingres de meeste keren aangetroffen als het standaardopslagformaat. Problemen ten aanzien van de fysieke gegevensuitwisseling tussen databases zijn daardoor slechts minimaal. Het kiezen en gebruiken van voorkeurstandaards werpt dus vruchten af. Conclusie 2: Gegevensuitwisseling op inhoudelijk niveau is belangrijk voor de primaire systemen. Voor de primaire systemen geldt dat het hebben van een gegevensuitwisselingsstandaard op fysiek niveau niet voldoende is. Om processen op elkaar te kunnen laten aansluiten zoals: monitoring, analyse en beleid, is het belangrijk ook op inhoudelijk niveau te standaardiseren. Het nadeel van standaardiseren op inhoudelijk niveau is de tijd en kosten die daarmee gemoeid zijn. Een afweging dient plaats te vinden voor welke processen dit gegevensuitwisselingsniveau gekozen moet worden. Bij initiatieven zoals STOWA/Unie stekkerdoos water, dient dan ook het tijd- en kostenaspect mee in overweging te worden genomen. Conclusie 3: Standaardisatie ta.v. gegevensuitwisseling binnen de kantoorautomatisering wordt met name bepaald door platformkeuze en leverancierskeuze. Binnen de kantoorautomatisering zijn de meest bruikbare gegevensuitwisselingsstandaards, "de facto" standaards van leveranciers. Het blijkt dat platformkeuze de belangrijkste discriminant is ten aanzien van standaardisatie voor gegevensuitwisseling. Daarna komt leverancierskeuze van pakketten. De keuze van Rijkswaterstaat voor Windows als clientplatform en Microsoft Office als pakketkeuze is een verstandige in het licht van gegevensuitwisseling. Conclusie 4: Voor nieuwe gebieden is het beter snel een voorkeurstandaard te kiezen dan af te wachten. De keuze van de Rijkswaterstaat voor Ingres als databaseplatform heeft opgeleverd dat dit platform in de meeste gevallen wordt gebruikt binnen de Rijkswaterstaat voor maatwerksystemen. Indien op dit moment voor een andere standaard zou worden gekozen is de conversie redelijk eenvoudig, daarnaast is al enkele jaren geprofiteerd dat dezelfde standaard in de organisatie wordt toegepast. Voor nieuwe gebieden als videoconferencing is het beter op korte termijn al voor een standaard te kiezen dan af te wachten. De keuze voor "de facto" standaards die direct in produkten wordt ondersteund levert in deze situaties het meeste voordeel op.

IF

5

#^#8* SISP



53

Conclusie S: Gegevensuitwisseling met gebruik making van vaste ^bestandsstructuur wordt op dit moment nog het meeste gebruikt. In figuur 9 is aangegeven welke niveaus van gegevensuitwisseling de voorkeur hebben. Hieruit kan geconcludeerd worden dat op dit moment uitwisselingsstandaards die gebruik maken van een vaste bestandsstructuur nog veel worden gebruikt. Ook is duidelijk dat gegevensuitwisseling op fuctioneel niveau op dit moment nog niet de voorkeur heeft. De verwachting is dat over enkele jaren dit niveau op enkele gebieden, met name de kantoorautomatisering, de voorkeur zal zijn zowel binnen de Rijkswaterstaat als erbuiten.

Figuur 11: Toepassing niveaus van gegevensuitwisseling binnen RWS

7.2. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

7.

22 mei 1996

Aanbevelingen Gebruik de geselecteerde voorkeurstandaards. Werk aan betere inhoudelijke gegevensuitwisseling voor primaire systemen Onderzoek andere mogelijkheden voor gegevensuitwisseling en -opslag zoals: Datawarehouses, WFM en documentrepositorysystemen. Gebruik het beslissingsschema als kader om voorkeurstandaards vast te stellen. Stimuleer het gebruik van voorkeurstandaards door: licenties, hulpmiddelen, expertise en oplossingen centraal aan te bieden. Werk 1 keer per 3 jaar de inventarisatie van toepassingen en gebruikte standaards voor gegevensuitwisseling en -opslag bij. Indien noodzakelijk stel nieuwe voorkeurstandaards vast. Vervaardig een gebruikershandleiding voor het omgaan met de geselecteerde voorkeurstandaards. In deze handleiding dient met name ingegaan te worden op hoe uitwisselingsbestanden aangemaakt en ingelezen kunnen worden.

^ggj WSr

IBS


Bijlagen

Bijlagen

Geraadpleegde documentatie [AUTOMATISERINGSPLAN] Automatiseringsplan 1995 - 1998: Bijlage 2: Hard- en RWS Bouwdienst Rijkswaterstaat, 25 februari 1995

softwarekatalogus,

[PILOT MONITORING] Evaluatie Pilot Monitoring,

Adviesdienst Verkeer en Vervoer, 14 juni 1995

[EXCHNG01] EXCHNG01: Onderzoek naar standaardformaten, 23 november 1995.

RWS Meetkundige dienst,

[COMPUTER STANDARDS] From first to second generation computer graphics standards, Computer Standards & Interfaces nr. 17, 1995. [HANDBOEK GIS] Handboek Richtlijnen GIS-applicaties, januari 1996, versie 1

Rijkswaterstaat, Meetkundige Dienst,

[HANDBOEK RWS] Handboek voor de Automatiseringsinfrastructuur RWS Meetkundige dienst [HYPERODA] HyperODA - Going beyond traditional Standards & Interfaces nr. 17, 1995

van de

Rijkswaterstaat,

document structures, Computer

[AUTOMATISERINGSPLAN RWS] Inventarisatie en knelpunten van de automatisering binnen RIKZ vanuit een technisch oogpunt; Fase 1 van het project: Ontwikkelen automatiseringsbeleid en -plan, RWS Rijksinstituut voor Kust en Zee, juni 1995. [VICNET] Inventarisatie van de huidige verkeers- en vervoer-infrastructuren en applicaties ten behoeve van het toekomstige VIC-Net, Meetkundige dienst, 4 januari 1996. [ODBC01] ODBC01: Toepassingsmogelijkheden RWS Meetkundige dienst,

van ODBC, Publicatienr.

R95003,

[NEN 1878] NEN1878, Automatische gegevensverwerking. Uitwisselingsformat gegevens over de aan het aardoppervlak gerelateerde ruimtelijke Nederlands Normalisatie Instituut, juni 1993.


voor objecten,

Bijlagen

55

[KOS] Ontwikkelingen: Informatie van het kenniscentrum Interne brochure, februari 1996

Ontwikkeling

Systemen,

[APPLICATIES RIZA] Overzicht applicaties RIZA, RWS Rijksinstituut voor integraal zoetwaterbeheer en afvalwaterbehandeling, 26 September 1995. [APPLICATIES ZEELAND] Overzicht applicaties Directie Zeeland, RWS Directie Zeeland, 27 april 1995. [APPLICATIES ZUID HOLLAND] Overzicht applicaties Directie Zuid Holland, RWS Directie Zuid Holland, 27 april 1995 [SGML] SGML into the nineties,

Computer Standards & Interfaces nr. 18, 1996

[STOWA] STOWAAJnie-stekkerdoos Water, Toepassingsonderzoek voor de uitwisseling van gegevens binnen de sector water, STOWA en Unie van Waterschappen, November 1995. [STRATEGISCHE KEUZEN] Strategische keuzen bij IS-infrastructuren: bedrijfsstandaarden versus decentrale optimalisatie, Informatie jaargang 37 themanummer, 1995. [STRATEGISCH PLAN] Strategisch plan 1994 - 1999 Meetkundige 1994. [STEP] Towards the STEP neutral repository, 16, 1994.

dienst, RWS Meetkundige dienst,

Computer Standards & Interfaces nr.

[OD] OD, december 1995 OD, januari 1996 [SPEURWERKNIEUWS] Speurwerk nieuws, RWS Bouwdienst, december 1995. [TIJDSCHRIFTEN] Datamotion Infoworld Byte PC-Worid Communications Datacommunications

22 mei 1996

V

B

r

I B


Bijlagen

Lijst met afkortingen

N.B. Afkortingen met een (.) ervoor zijn aanduidingen van fysieke bestandsformaten zoals gebruikt op het DOS-platform.

API

Application Program Interface

ASCII

American National Standard Code for Information Interchange

ATM

Asynchronous Transfer Mode

•AVI

Microsoft Movie bestand

CAD

Computer Aided Design

CAM

Computer Aided Manufactering

COMI-P

Personeelsinformatiesysteem RWS

•CSV

Comma Seperated Value

DARPA

Onderzoeksorgaan van het Ministerie van Defensie in de Verenigde Staten van Amerika

• DBF

Dbase file

DIF

DONAR Interface Files

DONAR

Data Opslag Natte Rijkswaterstaat

DTD

Data Type Definition

.DWG

Autocad Drawing Format

• DXF

Drawing Interchange Format

DYANA

Systeem voor opslag van meetgegevens wegennet

EDI

Electronic Data Interchange

EBCDIC FAIS

Extended Binary Coded Decimal Interchange Code Financieel-administratief informatiesysteem tb.v. de boekhouding RWS

FTP

File Transfer Protocol

.GIF

Graphics Interchange Format


Bijlagen

57

.GIS

Geografische informatiesystemen

HTML

Hypertext Markup Language

HTTP

Hypertext Transfer Protocol

IGES

Initial Graphics Exchange Specification

ISAM

Indexed Sequential Access Method

ISDN

Integrated Services Digital Network

JPEG

Motion-joint Photographic Experts Group

LAN

Local Area Network

.MDB

Microsoft Databasebestand

MIDI (.MID)

Musical Instrument Digital Interface

MIS

Management Informatiesystemen

MONICA

Landelijk Meetnet voor het wegennet bestaande uit een aantal deelsystemen

.MOV

Quicktime movie

MPEG (.MPG)

Moving Pictures Experts Group

MSW

Meetsysteem Water

NAGROM

Nationaal grondwatermodel

NEN1878

Norm voor gegevensuitwisseling van gegevens over aan het aardoppervlak gerelateerde ruimtelijke objecten

.PPT

Powerpoint bestand

.PDF

Portable Document Format

ODBC

Open Database Connectivity

OLE

Object Linking and Embedding

OS/2

Besturingssysteem van IBM

OSI-STEP

Standaard voor de uitwisseling van Produkt Model Data

jgj^SS ^jjpittftrtf ]^^^ 22 mei 1996

H5«P $^gg Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02

Bijlagen

RDBMS

Relational Database Management System

.RTF

Rich Text Format

•SCH

Microsoft Schedule* bestand

SGML

Standard Generalized Markup Language

SITA

Systeem wat statistische meetgegevens bevat van het wegennet

SMTP

Simple Mail Transfer Protocol

SQL

Structured Query Language

TCP/IP

Transmission Control Protocol/Internet Protocol

TIFF (.TIF)

Tagged Image File Format

VRML

Virtual Reality Markup Language

WAN

Wide Area Network

.WAV

Windows Audio bestand

WFM

Workflowmanagement

WMF

Windows Meta File

•WPG

WordPerfect Graphics File

WWW

World Wide Web

•XLB

Excel Werkboek

•XLS

Excel rekenblad

X.400

Uitwisselingsprotocol voor electronic mail

BgjgP t|jjgj Computer Sciences b.v.: Onderzoeksrapport EXCHNG02

Rapporten IBI 1992

R92001 R92002

RDBMS06 INGRES05

R92003

INGRES03

R92004

GENWAP02

R92005

RWSWIN01

R92006

XOPPC

Richtlijnen Ingres Databases Overzicht van de mogelijkheden en beperkingen van de module Ingres/Graphics Inventariseren mogelijkheden en uitvoeren acceptatietest van Ingres Knowledge Management Onderzoek naar hulpmiddelen voor het bouwen van Window applicaties Consequenties migratie RWS-menu naar Microsoft Windows X-emulatie op de PC

1993

R93005

XPERFORM

R93006 R93008 R93009 R93010

STNDRD RLW4GL RWSWIN02 MULMED01

R93011

ARPA

R93012 R93013 R93014 R93018

REMLAN TCPDNS SURF01 CLIENT01

R93019

GEDIST01

R93020

UNITEH01

Performancemeeting van X-terminals in en buiten een LAN Migratie naar open systemen Richtlijnen INGRES/Windows4GL Onderzoek naar de beheeraspecten van MS-Windows Onderzoek naar de stand van zaken op MultiMedia gebied Onderzoek naar de vervanging van de RWS-menu componenten V T T E K en B F T en Selectie van voorkeursprodukten voor Virtuele Terminal en Filetransfer en migratie consequenties Manager Remote Access Service in de RWS Domain Name Services Koppeling RWSnet aan Surfhet Onderzoek naar ontwikkeltools voor client/server applicaties Onderzoek naar het ontwikkelen van gedistribueerde applicaties Inventarisatie technologie van U N I X systemen

1994

R94001 R94201 R94202

PEERWIN WINNT/ NTASLM REFLEX

Onderzoek naar de betekenis van Windows for Workgroups voor de Rijkswaterstaat Besturingssysteem Windows N T Migratie van LANManager naar Windows N T server Verslag van een globale vergelijking van de produkten eXceed/W van H C L en Reflection/X van W R Q voor X emulatie op de PC

1995

R95001

DCE01

R95002

RWSWIN03

R95003 R95004 R96005

ODBCOl WIN9501 XWWW01

R95006 R95006 R95007

WTNTOOLS PERF01 GEDIST02

1996 RAPPORTNR. IBI9601 IBI9602 IBI9603 IBI9604 IBI9607

EXCHNG01

IBI9608

EXCHNG02

Toepassing van OSF/DCE in een multivendor omgeving Technische versie en management versie Een generiek stappenplan ten behoeve van de migratie naar Windows Toepassingsmogelijkheden van O D B C Inventarisatiemogelijkheden Windows '95 Voorstel voor het gebruik van World Wide Web binnen Verkeer & Waterstaat Beheerhulpmiddelen voor MS-Windows Performance-aspecten van informatiesystemen Gedistribueerde verwerking van de Interactieve Simona Postprocessor (Sim View)

Projektplan VICnet Projektplan VenWnet Webserver Internet Jaarverslag VenWnet Inventarisatie formaten voor gegevensopslag en uitwisseling Voorkeurstandaards voor gegevensopslag en uitwisseling binnen R W S

Meetkundige Dienst (MD) Rijkswaterstaal De Meetkundige Dienst is verantwoordelijk voor ondersteuning en advisering van primair Rijkswaterstaat en het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, op geodetisch gebied en op het gebied van informatietechnologie. De M D heeft drie produktsectoren: Topografische Geo-informatie (TG) Geo-informatie in de vorm van kaarten en/of bestanden. Landmeetkundige ondersteuning. Verzorging en begeleiding van uitbesteding van topografische produkten. / ^ ^ ^ ^ î.+f' Geo-Advisering (GA) Advisering en onderzoek op het gebied van geo-informatie technologie (o.a. remote sensing, GIS, plaatsbepaling). Produkten en diensten op het gebied van thematische geografische informatie en mariene geodesie. Instandhouding van het N.A.P. Informatietechnologie en -beleid (IB) Advisering over informatiebeleid en informatieplanning. Ontwikkeling van informatiesystemen en advisering daarover. j^VjJ |f Advisering over informatica-infrastructuur Vervaardigen van grafische produkten.

anaalweg 3b, 2628 EB Delft Postbus 5023, 2600 G A Delft Telefoon 015-2691111 Telefax 015-2618962

pi: Voorkeurstandaards voor gegevensopslag en -uitwisseling binnen RWS Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Z0902 EXCHNG 02

Recommend Documents