interview
In Varanasi, India, neemt een pelgrim een bad in de Ganges. Hindoes geloven dat zij hun ziel kunnen reinigen door zich onder te dompelen in deze voor hen heilige rivier. Iedere hindoe zal proberen minimaal een keer in z’n leven een pelgrimstocht naar de rivier te maken, er te baden en een fles te vullen met water. Deze fles vervult daarna een belangrijke rol bij alle religieuze handelingen.
Pelgrimstochten
De weg naar inzicht Een pelgrimstocht kan je leven voorgoed veranderen. De eenzaamheid en het afzien onderweg werpen je volkomen terug op jezelf. Toch gaan jaarlijks overal ter wereld miljoenen mensen op weg. Op zoek naar God, naar antwoorden, naar rust en inzicht. Een van hen is de Duitse entertainer Hape Kerkeling. Door de weg te gaan ontdekte hij wie hij is - en verzoende hij zich met zichzelf.
96 | happinez
happinez | 97
interview
Duizenden pelgrims met kaarsen in de hand nemen deel aan een processie ter ere van Onze-Lieve-Vrouw van Fátima. In deze Portugese plaats zou Maria tussen mei en oktober 1917 drie keer zijn verschenen aan drie herderskinderen en hun drie belangrijke geheimen hebben verteld. Sindsdien is het voor katholieken een belangrijke bedevaartsplaats.
‘Ik ben er even niet.’ Dat zegt Hape Kerkeling (43) tegen vrienden en familie als hij in 2001 op pelgrimstocht gaat naar Santiago de Compostela. Hij wil weten of God bestaat, wat hij 'verkeerd' heeft gedaan en bovenal is hij op zoek naar rust. Kerkeling is al ruim twintig jaar een van de succesvolste entertainers van Duitsland; hij heeft tientallen prijzen gewonnen voor zijn komische sketches en tv-shows. De drukbezette entertainer - ‘de Duitse Paul de Leeuw’ - heeft gezondheidsproblemen. Een korte vakantie zal deze keer niet voldoen. Hij beseft dat er iets ingrijpend moet veranderen. Onderweg houdt Kerkeling een dagboek bij. Gewoon voor zichzelf, niet met de bedoeling dat later te publiceren. Pas als hij tijdens een talkshow over zijn reis vertelt, wordt hij benaderd door een uitgever. Het boek is tot zijn grote verbazing een overweldigend succes. Alleen al in Duits land zijn er drie miljoen exemplaren verkocht, duizenden Duitsers lopen nu de pelgrimsroute en er was zelfs een tv-programma waarin BD’ers (Bekende Duitsers) werden gevolgd die een deel van ‘zijn’ weg liepen. Het boek is in het Nederlands vertaald en verschijnt binnenkort in Amerika. ‘Dat ik een zeer succesvol boek zou schrijven is me al door een medepelgrim voorspeld.’ De met overgewicht kampende Kerkeling - zelfverklaard couch potatoe heeft een hekel aan sport en vertrekt dus volstrekt onvoorbereid. En dat terwijl de pelgrimsroute naar Santiago de Compostela tot de zwaarste wandeltochten ter wereld wordt gerekend. Hij loopt 800 kilometer in zes weken tijd. Vaak staat hij op het punt ermee te stoppen, maar hij gaat door. Meer dan eens voelt hij zich daarbij geholpen door het universum. De weg blijkt vol wonderen. Hij heeft pijnlijke knieën, maar geen enkele blaar - wat vrijwel onmogelijk schijnt te zijn. Ook krijgt de entertainer steeds tekens dat hij vooral niet moet opgeven. Of het nu halverwege de reis de songtekst ‘don’t give up cause you are half way’ van Kate Bush op de radio is, een reclameslogan of een kreet op het T-shirt van een ober. Van alle kanten voelt hij zich aangespoord om de tocht af te maken. In zijn dagboek eindigt hij iedere dag met een gewonnen inzicht: ‘Ik voel me thuis bij mezelf’, ‘Het verstandigst is soms gewoon lekker gek te zijn’ en ‘Leegte maakt volkomen gelukkig’. We ontmoeten Hape Kerkeling in zijn woonplaats Düsseldorf. Vanwege Nederlandse familie spreekt hij goed Nederlands. Hij neemt alle tijd om over de reis te vertellen die hem na zeven jaar nog steeds na aan het hart ligt.
beslissingen. En als ik al eens impulsief een besluit nam, was ik er me teen daarna onzeker over - omdat mijn hoofd het overnam. De reis liet me zien dat mijn impulsen en gevoelens de juiste zijn en dat ik daarop kan vertrouwen. Kortom, ik heb meer zelfvertrouwen. Een van mijn inzichten was: het hart heeft altijd gelijk! Voor de reis had ik het gevoel dat ik in een rivier zwom waarin ik werd meegesleurd door de stroming; alles gebeurde te snel. Ik probeerde me vast te houden aan de struiken op de oever en dat krampachtige vasthouden kostte me zoveel kracht dat ik echt uitgeput raakte. Toen zei ik tegen mezelf dat ik moest loslaten, mij mee moest laten drijven en dan maar moest kijken waar ik uit kwam. Toen ik dat deed, merkte ik dat de rivier helemaal niet zo snel stroomde. Door te leren loslaten kreeg ik juist houvast. Je kunt je beter met de stroom mee laten gaan en bij turbulen tie proberen met het hoofd boven te blijven en er doorheen te gaan.”
Je schrijft dat de weg naar Santiago maar één vraag stelt: wie ben je? Hoe werkt dat?
“Het was de eerste keer dat ik zo’n lange tijd alleen was. Ik stuitte op mijn fysieke grenzen en kwam mezelf continu tegen, omdat er zo weinig afleiding was. Ik was ervan overtuigd dat ik het nooit zou halen. Maar tijdens het lopen wordt alles steeds helderder: je frustraties, angsten en dromen. Zo wist ik bijvoorbeeld steeds beter van welke mensen in mijn leven ik afscheid moest nemen, omdat zij mij niets goeds brachten. Ook kwamen er veel oude en pijnlijke herinneringen naar boven waarvan ik dacht dat ik ze allang had verwerkt. In ons leven van alledag ontwikkelen wij overlevingsstrategieën: we vermijden dingen, zodat we ze niet onder ogen hoeven te zien. Maar als je daar moederziel alleen loopt, werken die strategieën niet meer. Je kunt niet langer om de dingen heen, je moet er dóórheen.”
Wat wilde je dan niet onder ogen zien?
“Ik dacht van mezelf dat ik een heel aardige, leuke vent was waar je heel >
Wie is Hans Peter Kerkeling?
“Een gelaten, meestal opgetogen Boogschutter met overgewicht. Opmerkelijk genoeg ben ik gelaten en ongeduldig tegelijk. Veel zaken kun je nu eenmaal niet afdwingen, hoe ongeduldig je ook bent. Maar ongeduld is een goede motor.”
Is dat dezelfde man als vóór de pelgrimstocht?
“Nee, al moet ik zeggen dat er onmiddellijk na de reis niet veel leek te zijn veranderd. Dat is geleidelijk gegaan. Het is alsof je op reis een medicijn hebt ingenomen waarvan de werking pas later duidelijk wordt. Achteraf gezien heeft de reis mijn leven compleet veranderd. Zo heb ik meer hoop, geloof en zekerheid. Vroeger nam ik bijvoorbeeld niet graag 98 | happinez
Hape Kerkeling happinez | 99
interview
Pelgrimsoord Gokarna, ten zuiden van Goa in India waar de enige staande Ganesha van India wordt vereerd. 100 | happinez
In de Indiase streek Punjab wonen veel aanhangers van het jaïnisme, een van de kleinste wereldgodsdiensten. Eens in de twaalf jaar trekken pelgrims naar Karna taka in Zuid-India, een van de belangrijkste centra van de jaïnistische cultuur. Tijdens de ‘Great Head Bathing Ceremony’ worden dan honderden vaten met onder andere heilig water, melk of sandelhoutwater uitgegoten over het stenen hoofd van Lord Bahubali, een van de voornaamste godheden. Het 18 meter hoge beeld van de god werd zo’n duizend jaar voor onze jaartelling gemaakt. happinez | 101
interview
makkelijk mee kon leven. Maar ik kwam behoorlijk onaangename kanten van mezelf tegen. Zo leuk bleek ik niet te zijn. Door de fysieke uitdaging kwam aan het licht hoe boos ik op de omgeving was en hoeveel zaken ik niet had verwerkt. Het is geen wonder dat ik thuis galkolieken had gekregen: als je woede onderdrukt en binnenhoudt, moet je gal op den duur letterlijk overlopen. Je lichaam geeft het gewoon aan als je op het verkeerde spoor zit. Ook op reis werd ik vaak kwaad, omdat het niet gemakkelijk was en niet zo aangenaam als ik graag wilde. Ik werd al boos als ik geen fatsoenlijk ontbijt kreeg. Ik kon mezelf vaak niet uitstaan en moest me daarmee zien te verzoenen. Dat was een belangrijke les. Wij hebben allemaal een donkere kant en slechte eigenschappen. Ik geloof niet in al dat positieve denken - dat alles fantastisch is en alles goed is zoals het is. Sommige dingen zijn niet leuk en doen gewoon pijn, maar dat hoort bij het leven.”
Is het leven lijden?
“Ja, omdat je niet begrijpt wat er gebeurt. Het leven is lijden zolang je de wijsheden niet hebt geïntegreerd. Zodra je begint te begrijpen waar het allemaal om draait, is het minder pijnlijk.”
Zou je het iedereen aanraden om eenmaal in je leven ‘een reis naar jezelf’ te ondernemen?
De bekendste pelgrimage in Japan is de Shikoku Henro, die langs 88 tempels op het eiland Shikoku voert.
“Ik denk dat het hele leven een reis is om erachter te komen wie jij werkelijk bent, maar een pelgrimstocht geeft je daarin wel een extra zetje. Ik geloof er heilig in dat zo’n route bij iedereen een eigen magie en kracht ontwikkelt, omdat op zo’n pad soms al duizenden jaren wordt gelopen en gebeden. En je ontmoet er uitsluitend mensen met hetzelfde doel voor ogen - dat maakt het speciaal. Maar wat een pelgrimstocht met de een doet, kan bijvoorbeeld solozeilen voor een ander doen. Ik kreeg een brief van een oude dame die nauwelijks kan lopen. Zij loopt elke dag een kilometer naar een dierentuin in Keulen en noemt dat haar pelgrimstocht. Als jij besluit dat jouw specifieke weg een weg van inzicht is, dan wordt die dat ook. Iedereen moet de weg lopen zoals hij dat wil.”
Heeft het lopen op zich ook een reinigende werking?
“Het doet eerst alleen maar pijn. Ik hield het alleen vol, omdat ik die pijn zelf had veroorzaakt. Je weet waarom je knieën pijn doen, het is je eigen schuld. En je kunt ervoor zorgen dat het ophoudt. Door het lopen ben je op een gegeven moment lichamelijk zo kapot dat je je geen ijdel heid of andere fratsen meer kunt veroorloven. Het gaat alleen nog maar om wezenlijke dingen zoals honger, dorst, vermoeidheid. En ja, dat heeft een reinigende werking.”
Wat was het moeilijkst aan de reis?
“De eerste dag. Ik verklaarde mezelf voor gek en dacht ‘wat doe ik hier?’ Ik heb een hekel aan sport, heb geen enkele conditie en vond het lopen verschrikkelijk. Ik haalde het alleen, omdat ik me op een gegeven moment echt aan mijn eigen onbenulligheid heb geërgerd. Ik moest toch zo nodig van mezelf op reis? Als zo’n pelgrimstocht een kans is om God 102 | happinez
te ontmoeten, dan kon ik niet zomaar opgeven. Ik besloot om door te lopen totdat ik erbij neer zou vallen.”
En je hebt God ontmoet, schrijf je in je boek. Kun je dat moment beschrijven?
“Dat is heel lastig. Op het moment dat je het in woorden wilt vangen, lost het alweer op. Maar het was veel meer dan een immens geluksgevoel. Dat heeft met het proces van lopen te maken, misschien ook wel met de endorfine die je aanmaakt. Wij hebben altijd een houding, een oordeel of een voornemen. Je bent nooit helemaal leeg als je iemand ontmoet of iets doet. Die houding raakte ik kwijt, er ontstond volkomen leegte. Tegenstellingen losten op, er was niets meer, het was alsof er iets van buiten naar binnen kwam - of misschien juist andersom. Een gevoel van congruentie. Reisgenoten vertelden mij over vergelijkbare ervaringen, maar iedereen verklaarde het op zijn eigen manier, plakte er een eigen etiket op. Voor mij was het een ontmoeting met het godde lijke, voor de ander een ontmoeting met zichzelf of puur geluk. Het was lastig om het daar met elkaar over te hebben, omdat het zo moeilijk te beschrijven is.”
Iedereen schijnt onderweg ook minstens een keer te huilen.
“Dat is mij meer dan eens overkomen. Ik ben echt een jankerd, dat wist ik ook niet van mezelf. De eerste keer was ik echt verbaasd: nu huil ik ook nog, dat kan toch niet waar zijn! Maar ik heb mijn tranen gewoon laten lopen. Je hoeft je voor niemand groot te houden. Ik was nu eenmaal doodmoe of vertwijfeld op zo’n moment.”
Heb je veel gastvrijheid ervaren?
“Ja, maar wel op een bijzondere manier. In Spanje ben je als pelgrim bijzonder. Iedereen die langs de weg - de camino - woont, weet dat je pelgrims goed moet behandelen, maar ook met rust moet laten. Je mag niet geholpen worden, want je moet de weg op eigen kracht afleggen. Toen ik een keer geen stap meer kon zetten ben ik gaan liften, maar er was geen Spanjaard die stopte. Jij wilde zo nodig deze tocht maken, dan loop je hem ook! Als je echt instort, brengen zij je natuurlijk wel naar een ziekenhuis, maar alleen als het echt niet anders kan.”
Opmerkelijk is dat je tijdens de reis vooral bevriend raakte met vrouwen. Kun je dat verklaren?
“Waarschijnlijk komt dat omdat ik homoseksueel ben (lacht). Sowieso lopen meer vrouwen dan mannen de Jacobsweg. Maar ik heb altijd al meer vriendinnen dan vrienden gehad. Vrouwen zijn vaak interessantere mensen. Ze zijn eerder bereid om diep te gaan, aan zichzelf te werken of op onderzoek uit te gaan. Zij zijn open over hun emoties en pas dan zijn er goede gesprekken mogelijk.”
Een van je lessen was om te leren onbegrensd van anderen te houden. Is dat gelukt? “Nee. Soms ben ik er dichtbij, maar het blijft lastig omdat je je eigen
>
happinez | 103
interview
ego, wensen en verlangens compleet moet loslaten om er voor anderen te zijn. In theorie klinkt dat prachtig, in de praktijk is het moeilijk.”
Hoe was het om weer terug te zijn in het leven van alledag?
“Verschrikkelijk. Het geluksgevoel bij de aankomst in Santiago is zo fantastisch. Je komt als een ander mens terug, maar je omgeving is niet veranderd. Ik viel vrijwel direct terug in mijn oude patronen en dat gebeurt me soms nog steeds. Zo rook ik bijvoorbeeld weer, terwijl ik daarmee was opgehouden. Weer stoppen lukt me niet, net zomin als mijn gezondheid en gewicht in de gaten houden. Daarom ga ik binnenkort naar India voor een ayurvedische kuur, daar lukt het me hoop ik wel. Maar buiten dat heb ik wel mijn leven stukje bij beetje opgeruimd en afscheid genomen van mensen die niet goed voor mij waren. Dat was een geleidelijk proces. Het is een illusie dat je in een paar weken je leven compleet kunt omgooien. Je wordt door een pelgrimage geen Superman. Mijn grootste winst was de verzoening met mezelf.” ‘Ik ben er even niet. Mijn voettocht naar Santiago de Compostela’, Hape Kerkeling, uitgeverij Ten Have, € 22,50, ISBN 9789079001200 tekst Dominique Haijtema fotografie mirjam bleeker, corbis, getty images, hollandse hoogte
1001 pelgrimsroutes De route naar Santiago de Compostela, waarvan Hape Kerkeling een gedeelte liep, is voor ons een van de meest bekende pelgrimstochten. Maar er zijn nog talloze andere mogelijkheden voor een langere of kortere tocht, die je afhankelijk van je eigen insteek - spiritueel, religieus of bezinnend - en de tijd die je ervoor wilt uittrekken, kunt maken. Voor wie al wandelend eens met een deskundige wil door praten over levensvragen kan daarvoor terecht bij diverse coaches. Tik ‘wandelcoach’ in bij een zoekmachine en bekijk het aanbod. Enkele sites met informatie over een pelgrimstocht: - www.santiago.nl - de officiële site, zeer uitvoerige site van het Nederlandse Genootschap van Sint Jakob - www.viafrancigena.com - officiële site van de oudste pelgrims route van Europa, die loopt van Canterbury (GB), dwars door Frankrijk en Zwitserland naar Rome - www.tweevoeter.nl - ‘alles over wandelen’-site. Onder het kopje ‘Bovenkamer’ vind je informatie over diverse pelgrimsroutes, onder andere het uit twee routes bestaande Nederlandse Pelgrimspad, LAW 7 - www.snp.nl - SNP organiseert twee reizen naar boeddhistische pelgrimsplaatsen in de Himalaya: naar de belangrijkste plaatsen in het leven van de Boeddha in India en Nepal en naar de heilige berg Kailash in Tibet happinez | 105
