26
Verklaring voor chronische pijnaandoeningen
Patiënten ervaren minder pijn met pijneducatieprogramma Tekst: Sanne van der Poel
Voor mensen met chronische pijnklachten is het vaak lastig en frustrerend dat er geen (duidelijke) lichamelijke oorzaak voor hun klachten kan worden gevonden. Prof. dr. Nijs heeft met de onderzoeksgroep Pain in Motion (www.paininmotion.be) de afgelopen jaren veel studie gedaan naar het ontstaan van chronische pijn. Er werd met name gekeken naar de effecten van pijneducatie op de uitkomsten van behandelingen bij mensen met chronische pijn. Hieruit blijkt dat patiënten beter herstellen en minder pijn ervaren wanneer ze goede uitleg krijgen over de pijnfysiologie. Pain in Motion heeft daarom een geprotocolleerd pijneducatieprogramma ontwikkeld. In dit programma wordt uitleg gegeven over de werking van het zenuwstelsel bij pijnprikkels, de manier waarop hierbij chronische pijn kan ontstaan en de mogelijke aanpak hiervan. Eén op vijf volwassenen ervaart chronische pijn
sen waarbij artsen niets in het bewe-
of iemand pijn ervaart. Bij chronische pijn
gingsapparaat of de organen kunnen
blijkt er sprake te zijn van een abnormale
Chronische
de
vinden, wat de pijnklachten kan verkla-
versterking van deze pijnsignalen in het
International Association for the Study of
ren. Toch worden de pijnklachten steeds
centrale zenuwstelsel. Men spreekt hier-
Pain omschreven als: ‘pijn zonder duide-
erger.
bij van 'centrale sensitisatie'. Bij mensen
pijn
wordt
door
met centrale sensitisatie is er eigenlijk
lijk somatisch oorzaak, langer bestaand dan 3 maanden, of pijn die blijft bestaan
Verklaring voor chronische pijn
niets mis in het lichaam en toch gaat het
na het herstel van de oorspronkelijke
Gelukkig lijkt er nu een goede verklaring
alarm voortdurend af en ervaart iemand
weefselschade’.
te zijn voor een groot deel van de chro-
dus continu pijn. Bij chronische pijn is het
Eén op de vijf volwassenen ervaart chro-
nische pijnaandoeningen. Bij het meren-
zenuwstelsel dus te scherp afgesteld en
nische pijn. Chronische pijn is hiermee
deel van de chronische pijnsyndromen,
het systeem overgevoelig. Stress, angst,
een groot sociaal-economisch probleem.
zoals chronische lage rugklachten, whip-
teveel aandacht voor de pijn en het
De kosten die deze grote groep patiënten
lash, hoofdpijn, artrose en fibromyalgie,
opkroppen van emoties zijn factoren die
voortbrengt zijn enorm. De kosten voor
blijkt er sprake van overgevoeligheid van
de sensitisatie in de hand werken.
de maatschappij zijn twee jaar geleden
het centrale zenuwstelsel. Normaliter
berekend en zijn gelijk aan de kosten
krijgt het brein continue informatie over
Sensitisatiemodel
voor kanker, diabetes mellitus en hart- en
de spieren, de organen, de gewrichten en
"Het sensitisatiemodel is een belang-
vaatziekten bij elkaar opgeteld.
de huid. Als er iets mis is geeft het brein
rijke ontwikkeling in het begrijpen van
Kortom, er is een hele grote groep men-
een pijnsignaal af. Het brein bepaalt dus
chronische pijn en kan gebruikt worden
27
Pijneducatieprogramma online
om patiënten uit te leggen hoe hun pijnklachten in stand worden gehouden",
De Gezonde Zaak heeft dit jaar in
De online module eindigt met een
aldus prof. dr. Jo Nijs. "Bovendien geeft
samenwerking met Prof. dr. Jo Nijs en
persoonlijk verklaringsmodel dat de
het de patiënt erkenning en kunnen we
Operis een online module ontwikkeld
basis vormt voor een gesprek tussen
afstappen van het psychosociale model
die is gericht op de behandeling van
de patiënt en de behandelaars. De
waarbij patiënten het gevoel krijgen dat
mensen met Somatische Onvoldoende
totstandkoming en de uitkomsten van
de pijn slechts psychisch is. Voor mensen
verklaarde
Klachten
dit persoonlijk verklaringsmodel helpen
(SOLK). Bij SOLK zijn chronische pijn
niet alleen de behandelaars, maar ook
en vermoeidheid vaak dominante ver-
de patiënt bij het vergroten van inzicht
schijnselen die forse impact hebben op
in de pijnproblematiek van iedere indi-
het functioneren.
viduele patiënt. Het verklaringsmodel
Lichamelijke
vormt daarmee het startpunt voor de Het is voor mensen met SOLK lastig en
verdere aanpak van deze problematiek.
vaak frustrerend dat er geen (duidelijke)
‘Bij chronische pijn blijkt er sprake te zijn van een abnormale versterking van de pijnsignalen in
lichamelijke oorzaak voor deze ver-
Initiatief en eigen regie
schijnselen gevonden kan worden. Prof.
Een groot voordeel is dat mensen op
dr. Nijs heeft de afgelopen jaren veel
deze manier ook in hun eigen omgeving
studie gedaan naar het ontstaan van
en op momenten dat het hen schikt
chronische pijn en met name de effec-
bezig kunnen zijn met het vergroten
waarbij pijn zo'n invloed op hun leven
ten van pijneducatie op de uitkomsten
van hun kennis en inzicht in de eigen
heeft, is het moeilijk te accepteren dat
van de behandelen van mensen met
pijnproblematiek. Hierna kunnen ze
er geen lichamelijke oorzaak gevonden
chronische pijn. Deze geprotocolleerde
in het gesprek met hun behandelaars
kan worden. Het hebben van pijnklachten
pijneducatie bestaat uit een uitleg over
ingaan op punten die nog onduidelijk
zonder een duidelijke uitleg of diagnose
de werking van het zenuwstelsel bij het
of verwarrend zijn. Dit helpt om al bij
geeft veel patiënten onrust en angst.
verwerken van pijnprikkels, de manier
het begin een stuk initiatief en regie
Mensen met chronische pijn maken zich
waarop hierbij chronische pijn kan ont-
bij de patiënt te stimuleren. En dit
zorgen om de oorzaak van de pijn, pie-
staan en de mogelijke aanpak hiervan.
draagt weer bij aan een effectieve en
keren over de pijn of vergroten de pijn
efficiënte behandeling van SOLK.
uit. Deze negatieve gedachten nemen
het centrale zenuwstelsel’
Patiëntencolleges
af wanneer de patiënt begrijpt hoe de
De online module van De Gezonde
chronische pijn middels sensitisatie ont-
Zaak bevat een serie patiëntencolleges
staat. Ze begrijpen dat de pijn niet alleen
van prof. dr. Nijs waarin deze thema’s
maar psychisch 'tussen de oren zit' maar
stap voor stap worden uitgelegd. Na
dat ook veranderingen in het centrale
ieder ‘online college’ beantwoorden de
zenuwstelsel factoren zijn die de pijn
patiënten een aantal vragen waaruit
verklaren".
blijkt of ze de informatie hebben begrepen en wat dit betekent voor het inzicht
Onderzoeksgroep Pain in Motion
in de eigen pijn en/of vermoeidheid.
Jo Nijs heeft binnen de onderzoeksgroep
Op deze manier komen alle belangrijke
Pain in Motion, bestaande uit fysiothe-
aspecten aan de orde en ontstaat er bij
rapeuten die wetenschappelijk onder-
de patiënt en de behandelaars steeds
zoek uitvoeren naar de wisselwerking
meer inzicht in de persoonlijke pijnpro-
tussen (chronische) pijn en beweging,
blematiek.
aangetoond dat chronische pijnpatiënten waarbij de centrale sensitisatie een rol
28
speelt, minder pijn ervaren wanneer deze
in het brein. Door middel van illustraties,
Pijneducatie in de praktijk
patiënten uitleg krijgen over het sensiti-
filmpjes en verhalen, aangepast aan het
Uitleg over het sensitisatiemodel wordt
satiemodel. Hiertoe is een pijneducatie-
niveau van de patiënt, wordt uitgelegd
op verschillende manieren uitgevoerd.
programma opgezet.
hoe het brein functioneert bij mensen
Het lijkt van belang dat dit gebeurt via
Het pijneducatieprogramma brengt actu-
met chronische pijn. Een belangrijk doel
een persoonlijke benadering die aansluit bij de gedachten van de patiënt. Het pro-
‘Chronische pijnpatiënten, waarbij de centrale
gramma bestaat uit een tweetal sessies
sensitisatie een rol speelt, ervaren minder pijn
patiënt individueel en soms in groepsver-
wanneer ze uitleg krijgen over het sensitisatiemodel’
het meest effectief wanneer de patiënt
van ongeveer een half uur waarbij de band uitleg krijgt. Uit onderzoek blijkt dit individuele begeleiding krijgt. Vanuit het belang van de patiënt heeft individuele
ele inzichten wat betreft de neuroweten-
van het programma is de patiënt gerust
begeleiding dus de voorkeur. In groeps-
schappen met betrekking tot pijn op een
te stellen en de angst en de onzekerheid
verband (6-8 personen) blijkt de behande-
vertaalbare manier over aan de patiënt.
omtrent de pijn weg te nemen. Patiënten
ling iets minder effectief, maar gaat de
begrijpen waardoor de pijn ontstaat en
kosteneffectiviteit natuurlijk wel omhoog.
Pijneducatie
stoppen met piekeren over de oorzaak
De twee sessies worden verspreid over 2
Gedurende de pijneducatie wordt de
van de pijn. Bovendien geeft het ze de
weken. Voor de periode daartussen krijgt
patiënt op een heldere, eenvoudige wijze
motivatie om zelf effectief te werken aan
de patiënt de uitleg duidelijk uitgeschre-
duidelijk gemaakt dat er echt iets mis is
pijnvermindering.
ven en geïllustreerd mee naar huis om het
29
Waarom krijgt de ene persoon wel chronische pijn en de ander niet?
thuis nog eens rustig te kunnen bestude-
Naast de uitleg van het sensitisatie-
ren. Bovendien kan de kennis gedeeld
model is op basis van diverse chro-
worden met partner, kinderen of vrienden.
nische pijnstudies de begeleiding van deze groep chronische pijnpatiënten met
Er zijn drie factoren bekend waarom de ene persoon wel chronische pijn krijgt
Pijn niet belonen
centrale sensitisatie gebaseerd op nog
en de ander niet. Bij ongeveer 20%
Inmiddels bestaat er een online ver-
drie andere factoren. De behandeling
van de chronische pijnpatiënten blijkt
sie van het pijneducatieprogramma (zie
grijpt in op factoren waarvan bekend
de oorzaak genetisch. Ook de mate van
kader). De begeleiding bestaat uit the-
is dat ze bijdragen aan het centrale
schade speelt een rol. Een gescheurde
rapeutencontact met als versterking een
sensitisatieproces. Zo wordt patiënten
nagel kan pijn doen, maar leidt zel-
online (e-health) aanvulling. "Het is een
bijvoorbeeld geleerd dat ze hun pijn niet
den tot een sensitisatieprobleem. De
leuke innovatie die in de lijn ligt van
moeten belonen. De pijn belonen gebeurt
meer ernstigere vormen van acute pijn
waar we in de zorg naartoe gaan en die
wanneer mensen stoppen met een acti-
hebben meer kans om een centraal
zeker aan te moedigen is. Het kan een
viteit wanneer ze door de activiteit meer
sensitisatie probleem te worden. De combinatie van verschillende klachten vergroot ook de kans op een centraal sensitisatieprobleem. Een voorbeeld hiervan zijn maandenlange knieklachten in combinatie met acute nekpijn. Het zijn echter vooral de omgevingsfac-
‘Het pijneducatieprogramma brengt actuele inzichten wat betreft de neurowetenschappen met betrekking tot pijn op een vertaalbare manier over aan de patiënt ‘
toren, de mate van stress en de manier hoe iemand met de pijn omgaat, die
aanvulling of verbetering van het klas-
pijn krijgen. Of ze belonen de pijn door
van invloed zijn. Veel aandacht voor de
sieke pijneducatieprogramma zijn", aldus
extra medicatie in te nemen. Tijdens
pijn onderhoudt bijvoorbeeld het pijn-
Nijs. ”De effectiviteit en meerwaarde
de begeleiding wordt tevens gewerkt
systeem. Wanneer iemand met aan-
ten opzichte van de klassieke methode
met stressmanagement en activiteiten-
dacht voor de smaak eet, dan proeft hij
moet echter nog onderzocht worden met
management. Patiënten krijgen hierdoor
heel goed wat hij eet. Voert hij echter
klinische studies. We kunnen dus actueel
meer zelfcontrole over hun leven en hun
tijdens het eten een intensief gesprek,
niet zeggen of deze methode ook ‘werkt’.
klachten. Fysieke activiteiten binnen het
dan verschuift de primaire aandacht
Zolang er hierover geen onderzoek is
dagelijks leven worden gestimuleerd en
naar het gesprek en proeft hij nauwe-
uitgevoerd, is het te vroeg om deze online
waar mogelijk verbeterd.
lijks iets. Zo werkt het ook met pijn.
pijneducatiemethode aan te bevelen.”
Met veel aandacht voor de pijn wordt de pijnsensatie alleen maar versterkt. Stress en angst vergroten de focus op de pijn, waardoor deze ook daadwerkelijk toeneemt. Bij langdurige stress ontstaan er bovendien veranderingen in het brein, waardoor er minder pijndemping mogelijk wordt gemaakt en er pijnversterking optreedt.
30
Jo Nijs
Pain in Motion De onderzoeksgroep Pain in Motion bestaat uit kinesitherapeuten / fysiotherapeuten, die wetenschappelijk onderzoek uitvoeren naar de wisselwerking tussen (chronische) pijn en beweging. Ze zijn verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel, Universiteit Gent,
Universiteit
Antwerpen,
Hogeschool Rotterdam, University of Valencia en Transcare Pijn Nederland. Op de website www.paininmotion.be
De kracht van herhaling
patiënt. We zagen het in eerste instantie
is veel informatie te vinden over dit
"Tijdens de revalidatie wordt er steeds
vooral als voorbereiding op de eigenlijke
onderwerp. Jo Nijs is nauw betrok-
weer teruggegrepen op de initiële uitleg
behandeling, die start na de pijneducatie.
ken bij de onderzoeksgroep en tevens
over de sensitisatie. Ook wanneer de
Maar juist deze voorbereiding blijkt al
hoofddocent, verbonden aan de Vrije
patiënt twee maanden verder is in de
een heel belangrijk therapeutisch effect
Universiteit Brussel, en werkzaam als
revalidatie en volop aan het opbouwen
te hebben.” j
kinesitherapeut aan het Universitair
is met oefentherapie en dagelijkse acti-
Ziekenhuis Brussel. Zijn klinische en
viteiten blijven we de patiënt uiteggen
wetenschappelijke activiteiten zijn
wat er in het brein gebeurt tijdens de
gericht op de behandeling van ‘onver-
oefeningen. Zo blijft de patiënt begrijpen
klaarbare’ chronische pijn en chroni-
waarom hij oefent en blijft hij gemoti-
sche vermoeidheid. Hij is auteur van
veerd", aldus Nijs.
meer dan 150 peer reviewed publicaties over chronische pijn en chro-
Pijneducatie blijkt effectief
nische vermoeidheid en fungeerde
Uit onderzoek blijkt dat het pijneduca-
meer dan 100 maal als spreker op
tieprogramma bij verschillende patiën-
nationale en internationale bijeenkom-
tengroepen effectief is. Dat is iets wat
sten. Daarnaast is hij mede-auteur van
de onderzoekers vooraf niet direct had-
het boek ‘Pijneducatie, een praktische handleiding voor (para)medici’.
den verwacht. Nijs: "We zijn eigenlijk alleen nog maar aan het praten tegen de
Meer info
31
