Passend dyslexiebeleid, nieuwe perspectieven

18 januari 2012

Passend dyslexiebeleid, nieuwe perspectieven

2

Nationale Dyslexie Conferentie, 18 januari 2012

Nationale Dyslexie Conferentie 2012 Passend dyslexiebeleid, nieuwe perspectieven De ontwikkelingen rond dyslexie en leerlingenzorg gaan snel. Het onderwijsveld, de zorgsector en de overheid krijgen steeds beter zicht op de omvang, aard en aanpak van dyslexie. Er is nieuwe kennis verworven die leidt tot nieuwe inzichten. Daarbij spelen diverse actuele zaken een rol, zoals de beleidsevaluatie vergoedings regeling dyslexie die in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport wordt uitgevoerd en waarvan de rapportage eind 2011 wordt verwacht. Maar ook de komende Masterplan rapportage van de studie naar de impact van de vergoedingsregeling op het onderwijs, toegenomen kennis rond dubbele diagnoses, recent onderzoek naar de toepassing van ondersteunende technologie en eerste ervaringen uit passend onderwijsexperimenten. Deze conferentie doet uitgebreid en kritisch verslag van deze nieuw verworven kennis en schetst tegelijker tijd de nieuwe perspectieven die hieruit voortvloeien.

problemen in en buiten het onderwijs? Hoe ziet het ideale zorgprofiel voor dyslexie eruit en welke rol speelt het bij de toekenning van extra zorgmiddelen aan de school? Hoe zit het met de leerkrachten, zijn zij voldoende toegerust? Hoe kunnen scholen inspelen op veranderend wettelijk kader? Wat valt er te leren van de samenwerkingsverbanden die voorop lopen met hun dyslexiebeleid? Wat is er terecht gekomen van de aanbevelingen van de vorige Nationale Dyslexie Conferentie aan kabinet en aan bestuurders van onderwijsinstellingen?

Bestemd voor Intern begeleiders, zorgcoördinatoren, remedial teachers, orthopedagogen, logo pedisten, MasterSENs, behandelaars, ambulante begeleiders, leraren, docenten, decanen, studiebegeleiders, coördinatoren samenwerkingsverbanden, leden van zorgadviesteams, bestuurders en directies in PO, SO, VO, MBO en HO.

Vragen die aan de orde komen Wat leren de evaluaties rond verwijzingsbeleid van scholen en vergoede behandeling van ernstige dyslexie? Zal passend onderwijs kansen bieden voor leerlingen met dyslexie of zullen ze juist in de knel raken? Wat betekenen toetsing, het referentie kader en de nieuwe exameneisen voor leerlingen met dyslexie? Is er oog voor de vele dubbeldiagnoses? Wat weten we nu over de effectiviteit van behandelingen en hulpmiddelen? Welke rol moet ondersteunende technologie spelen? Is niet onderkende dyslexie en/of onvoldoende ondersteuning een risicofactor voor meer

Centrale thema’s van deze conferentie: evaluaties van de dyslexie vergoedings regeling, Passend Onderwijs, dubbele diagnoses, toepassing technologie en veranderende wettelijke kaders.

3


Programma 09.30 uur Welkom en opening Anthony Paijmans, dagvoorzitter 09.45 uur Functionele geletterdheid in doorlopende leerlijnen, met speciale aandacht voor dyslexie Dr. Hanneke Wentink 10.15 uur Ervaringen met en opbrengsten van de vergoedings regeling dyslexiezorg in de schoolpraktijk, geëvalueerd door Masterplan Dyslexie Evelien Krikhaar 10.45 uur Wat leert de Beleidsevaluatie Dyslexiezorg die in opdracht van het ministerie van VWS is uitgevoerd? Channa Minke 11.15 uur Pauze 11.45 uur Gaan Passend Onderwijs en goede onderwijszorg voor dyslexie wel samen? Dr. Ria Kleijnen 12.15 uur Onderwijsrecht en onrecht bij dyslexie. Hoe kunnen scholen inspelen op veranderend wettelijk kader? Mr. Dik Berkhout 12.45 uur Lunchpauze

Waarom deelnemen? De Nationale Dyslexie Conferentie geeft antwoord op vele vragen waarmee iedereen in dit vakgebied worstelt. Een keur van sprekers uit de wetenschap, de onderwijs praktijk en de zorg belichten hun visie en ervaringen. De Nationale Dyslexie Conferentie stelt u in staat om in één dag uw kennis bij te spijkeren en veel inspiratie op te doen. Laat u inspireren en motiveren door nieuwe wetenschappe lijke inzichten die uw kennis verrijken en die u misschien wel direct in praktijk kunt brengen! Ontmoet interessante sprekers en collega’s. Kortom, een dag om niet te missen.

Aanmelding Aanmelden voor deelname kan op de website www.lexima.nl/conferentie. Bij aanmelding maakt u een keuze uit de zes parallelsessies voor rondes 1 en 2. De inschrijfkosten zijn € 225,- per deelnemer, inclusief BTW, inclusief lunch en documentatiemateriaal. Vroegboekkorting: bij aanmelding vóór 15 oktober betaalt u slechts € 195,-. Verhinderd: bij verhindering kan uw collega zonder extra kosten, aan de conferentie deelnemen op vertoon van uw toegangsbewijs. Wilt u annuleren, dan kan dat tot 18 december 2011. U ontvangt uw inschrijfgeld minus € 50,- administratie kosten terug.

13.45 uur Parallelsessie, ronde 1

Organisatie

15.00 uur Korte pauze en wisseling parallelsessies

Lexima Academie. Meer informatie: Jetta Roozeboom, conferentiemanager: [email protected]

15.15 uur Parallelsessie, ronde 2 16.30 uur Napraten bij borrel en hapje In elke ronde kunt u deelnemen aan 1 van de 6 parallelsessies. U woont er in totaal dus 2 bij.

Locatie conferentie Schouwburg en Congrescentrum Orpheus, Churchillplein 1, 7314 BZ Apeldoorn.

4


PLENAIRE SESSIES Welkom en opening Dagvoorzitter Anthony Paijmans is onderwijskundige en werkt als lerarenopleider en consultant aan de Fontys Lerarenopleiding Tilburg. Als ervaringsdeskundige weet hij als geen ander welke obstakels studenten met dyslexie tegenkomen. Hij beijvert zich al jaren voor een proactief onderwijsbeleid dat erop gericht is de studiekansen voor studenten met dyslexie te vergroten en studie-uitval te voorkomen.

Functionele geletterdheid in doorlopende leerlijnen, met speciale aandacht voor dyslexie Hanneke Wentink, 9.45 - 10.15 uur Niet kunnen lezen en schrijven vormt een grote belemmering op school, op het werk en in de vrije tijd. In Nederland wonen ruim 1 miljoen laaggeletterden tussen de 16 en 65 jaar. Hoewel de aandacht voor de thema’s laaggeletterdheid en dyslexie de afgelopen jaren flink is toegenomen, verlaten nog steeds veel jongeren het onderwijs met een te laag lees- en schrijfniveau. Het voorkomen van laaggeletterdheid vooral onder leerlingen in het (V)SO, PrO en vmbo niveau 1 en 2 is van groot belang. In deze openingslezing zal uiteen worden gezet wat het onderwijsveld de komende jaren staat te wachten op dit terrein. Dr. Hanneke Wentink is taal- en spraakpatholoog en gepromoveerd in de sociale wetenschappen (orthopedagogiek). Zij heeft in opdracht van het Expertisecentrum Nederlands de eerste serie protocollen leesproblemen en dyslexie en de bijbehorende katernen voor het SO (mede)ontwikkeld en als lid van de projectgroep van het Masterplan Dyslexie een bijdrage geleverd aan de implementatie ervan. Hanneke is sinds 1 september 2011 lector ‘Functionele geletterdheid in doorlopende leerlijnen’ bij Hogeschool Edith Stein.

Ervaringen met en opbrengsten van de vergoedings regeling dyslexiezorg in de schoolpraktijk, geëvalueerd door Masterplan Dyslexie Evelien Krikhaar, 10.15 - 10.45 uur In het kader van het Masterplan Dyslexie voeren het Expertisecentrum Nederlands en de KPC Groep een onderzoek uit naar het verloop van de verwijzing van leerlingen met dyslexie naar de gezondheidszorg. Met het onderzoek wil het Masterplan Dyslexie vanuit de kant van het onderwijs een belangrijke bijdrage leveren aan de evaluatie van de vergoedingsregeling in 2011. Daarnaast wil men beter zicht krijgen op het verloop van het traject van verwijzing en begeleiding, om zodoende de aansluiting tussen onderwijs en gezondheidszorg op dit punt te stroomlijnen. Evelien Krikhaar is onderzoeker en projectleider bij het Expertisecentrum Nederlands, een instituut voor toegepast taalonderwijsonderzoek dat is gelieerd aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Binnen het Masterplan Dyslexie werkt ze aan kennisontwikkeling en -verspreiding over de aanpak van leesproblemen en dyslexie in het primair en voortgezet onderwijs. Evelien is daarnaast als taalwetenschapper betrokken bij onderzoek naar vroege kenmerken van dyslexie binnen het NWO Dutch Dyslexia Project. Ook is ze bestuurslid van de Stichting Dyslexie Nederland.

5


Wat leert de Beleidsevaluatie Dyslexiezorg die in opdracht van het ministerie van VWS is uitgevoerd? Channa Minke, 10.45 - 11.15 uur Sinds 1 januari 2009 is binnen de Zorgverzekeringswet (Zvw) de aanspraak voor vergoeding van behandeling van ernstige, enkelvoudige dyslexie opgenomen. Deze aanspraak heeft als doel om leerlingen in het basisonderwijs bij wie wordt gesignaleerd dat er mogelijk sprake is van ernstige, enkelvoudige dyslexie snel te kunnen behandelen. De beleidsevaluatie is er op gericht te signaleren wat de gevolgen zijn van de introductie van ernstige, enkelvoudige dyslexiezorg in de zorgverzekeringswet. De evaluatie behandelt de toetsing van de aannames die gedaan zijn bij de invoering, de praktische invulling van de Zvw aanspraak op ernstige, enkelvoudige dyslexiezorg en de rollen van de verschillende actoren. Daarnaast is gekeken naar de kwaliteit, de betaalbaarheid en de toegankelijkheid van de dyslexiezorg. Channa Minke is manager Beleid & Bestuur bij Deloitte Consulting. Channa heeft brede ervaring met het uitvoeren van beleidsanalyses en -evaluaties bij zorginstellingen, de rijksoverheid en gemeenten. Een team van Deloitte adviseurs heeft in opdracht van het ministerie van VWS de beleidsevaluatie dyslexie uitgevoerd. Channa heeft samen met haar team twee metingen uitgevoerd waarbij informatie is ingewonnen bij de verschillende actoren in het dyslexieveld. Deze informatie is geanalyseerd en vastgelegd in de beleidsevaluatie dyslexie.

Gaan Passend Onderwijs en goede onderwijszorg voor dyslexie wel samen? Ria Kleijnen, 11.45 - 12.15 uur Het onderwijs moet de groei van het speciaal onderwijs tegen gaan middels Passend Onderwijs. Maar kan de school wel omgaan met meer kinderen met ernstige leer- en gedragsproblemen en hun diversiteit? En lukt het de leraar om aandacht te hebben voor wat het kind wél kan en de passende begeleiding te bieden? Dreigen sommige

leerlingen, zoals dyslectici, in de knel te komen? Kunnen de beleidsambities van de ministeries van OCW en VWS, zoals verwoord in de Masterplan protocollen en het Protocol Diagnose en Behandeling van Dyslexie, nog wel worden waargemaakt? Dr. Ria Kleijnen is lector Onderwijszorg en Samenwerking binnen de Keten aan Hogeschool Windesheim en lector-directeur van het Kenniscentrum Educatie. Deze functies combineert zij met die van docent Special Educational Needs aan het Onderwijscentrum van de Vrije Universiteit. Ze speelde in de afgelopen 10 jaar een leidende rol bij de totstandkoming van diverse Masterplan Dyslexie projecten en is bestuurslid van Stichting Dyslexie Nederland en van het Kwaliteitsinstituut Dyslexie. Ria werd dit jaar voor haar inzet voor dyslexie benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

Onderwijsrecht en onrecht bij dyslexie. Hoe kunnen scholen inspelen op veranderend wettelijk kader? Dik Berkhout, 12.15 - 12.45 uur Willem is een hoogbegaafde jongen die lijdt aan een ernstige vorm van dyslexie. Zijn ouders hebben de Commissie Gelijke Behandeling gevraagd om een uitspraak te doen over de weigering van de school om voor hem passend onderwijsvoorzie ningen te treffen. Deze lezing belicht de overwegingen van de Commissie Gelijke Behandeling bij haar oordeel en wat docenten en scholen hiervan kunnen leren. Daarbij gaat Dik dieper in op de rechtspositie van ouders, wordt besproken welke bijdrage scholen kunnen leveren in de zoektocht naar een oplossing voor de beperking van een leerling en hoe daarbij oplopende conflicten met ouders kunnen worden vermeden. Mr. W.D. Berkhout is werkzaam als jurist bij Judion, de stichting Juridische Dienstverlening Onderwijs. Judion stelt zich ten doel onderwijsvragers te ondersteunen. Dit alles in dienst van het recht op onderwijs. Dik Berkhout is tevens jurist en beleidsmedewerker medezeggenschap, klachtrecht en Passend Onderwijs bij OUDERS & COO, de organisatie voor ouders in het protestants-christelijk onderwijs. Naast het individueel begeleiden van ouders houdt hij zich bezig met medezeggenschapsrecht en -advisering en met onderwijsrecht in het algemeen.

6


PARALLELSESSIES

ronde 1: 13.45 - 15.00 uur, ronde 2: 15.15 - 16.30 uur

Elke ronde biedt dezelfde 6 parallelsessies zodat u er in totaal 2 kunt bijwonen

Sessie A: Dyslexie: verspilling van talent?

Sessie D: Dubbeldiagnoses: dubbele zorg?

Mijn ervaringen als leerling en student met ernstige dyslexie Eva Dubbelboer Wat betekenen toetsing, het referentiekader en de nieuwe exameneisen voor leerlingen met dyslexie? Koude douche of warm bad? Sebastián Aravena Is niet onderkende dyslexie en/of onvoldoende ondersteuning een risicofactor voor leerlingen van VMBO? Nouchka Tick en Véronique Prins-Bourlet

Dubbeldiagnose dyslexie en hoogbegaafdheid Marlou Janssen Dubbeldiagnose dyslexie en ADHD Manoushka Moesker

Sessie B: Van onderwijsbeleid naar onderwijspraktijk Ervaringen uit het experiment Regionaal Netwerk Passend Onderwijs Eemland Nico Nieuwboer Aanpak van dyslexie in een samenwerkingsverband Theo van Rijzewijk Best practice dyslexiebeleid voor studenten Anthony Paijmans en Anne Kerkhoff

Sessie C: Dubbeldiagnoses: dubbele zorg? Dubbeldiagnose dyslexie en dysfatische ontwikkeling Petra van de Ree Dubbeldiagnose dyslexie en dyscalculie Tom Braams

Sessie E: Toepassing technologie: inspiratie voor implementatie Kennisnet visie over ‘ICT in de versnelling’ Inge van Dommelen Leerzaam Vlaams overheidsinitiatief ‘ICT binnen het onderwijszorgbeleid’ Anny Cooreman SENbieb: het schoolboeken-initiatief van Stichting Toegankelijke Informatie Koos van den Bogaard

Sessie F: Interventies & Evidence Recente Nederlandse onderzoeken ICT bij dyslexie Netty Lock en Marrith Hoenderken Het Lettertype Dyslexie Christian Boer Onderwijsbewijs studie: evaluatie interventies voor verbetering van de lees- en schrijfvaardigheden van zwakke leerlingen Esther Steenbeek-Planting

7


PARALLELSESSIE A

Dyslexie: verspilling van talent? Mijn ervaringen als leerling en student met ernstige dyslexie Eva Dubbelboer Een boeiend verhaal waarin geschetst wordt hoe een begaafde studente met ernstige dyslexie er met vallen en opstaan in slaagde aan de TU Delft af te studeren als bouwkundige. Eva Dubbelboer is studente Bouwkunde aan de TU Delft en is trots op haar scriptie, uitgegeven als boek: Klaas Prummel [1884-1970] Architect, Zijn werk in Tweede Exloërmond. Pas in groep 6 kreeg ze de diagnose ‘dyslexie’. Er was nog veel onduidelijkheid over dyslexie, getuige de opmerking van de schoolbegeleidingsdienst dat ze niet dyslectisch kon zijn “omdat ze al op jonge leeftijd kon kruipen…”.

Wat betekenen toetsing, het referentiekader en de nieuwe exameneisen voor leerlingen met dyslexie? Koude douche of warm bad? Sebastián Aravena Met ingang van 1 augustus 2010 is de wet Referentieniveaus taal en rekenen van kracht, waarmee wettelijk is vastgelegd wat leerlingen op verschillende momenten in hun schoolloopbaan moeten kennen en kunnen op het gebied van taal en rekenen. Wat zijn de implicaties van deze wet voor leerlingen met dyslexie en in hoeverre kunnen we hier vanuit onderwijs en zorg het beste op inspelen? Tijdens de presentatie zal Sebastián ingaan op deze vragen en op de eerste ervaringen uit de praktijk. Sebastián Aravena studeerde af als psycholoog aan de Universiteit van Amsterdam met ontwikkelingspsychologie en neuropsychologie als specialisaties. Hij is ruim tien jaar werkzaam bij IWAL Instituten voor Dyslexie, waar hij hoofd opleidingen en ontwikkeling is. Daarnaast is hij aan het promoveren met onderzoek naar de waarde van associatief leren voor de diagnostiek en behandeling van dyslexie. In 2010 won hij met dit onderzoek de Jeanne S. Chall Research Fellowship van de International Reading Association (IRA). Als docent is hij verbonden aan opleidingsinstituut RINO.


Is niet onderkende dyslexie en/of onvoldoende ondersteuning een risicofactor voor leerlingen van VMBO? Nouchka Tick en Véronique Prins-Bourlet In deze lezing wordt ingegaan op het rapport ‘Dyslexie, schoolverzuim en etnici teit in het VMBO’. In dit verkennende onderzoek van Nouchka en Véronique is gekeken naar dyslexie en schoolverzuim in het VMBO. Leerlingen die vastlopen blijken bij nader onderzoek vaak dyslectisch te zijn. Onder allochtone leerlingen wordt dyslexie zelden als oorzaak van leer- of leesproblemen genoemd, omdat ze snel worden toegekend aan onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal. Wat zijn de conclusies van het onderzoek en welke aanbevelingen aan de overheid kunnen de kans op schooluitval verkleinen? Na haar studie klinische ontwikkelingspsychologie aan de UvA, is Nouchka Tick aan het Erasmus MC gepromoveerd in de kinderen jeugdpsychiatrie op een onderzoek naar veranderingen over tijd in de prevalentie van emotionele en gedragsproblemen onder Nederlandse kinderen en adolescenten. Sinds 2007 werkt zij bij de Yulius-Academie als onderzoeker en is betrokken bij verschillende studies op het raakvlak van Onderwijs en Psychiatrie. Zo is zij onder meer projectleider van twee grootschalige onderzoeken naar de effecten van een gedragsinterventie op het functioneren van leerlingen in het speciaal onderwijs. Andere aandachtsgebieden zijn schoolverzuim en signalering van psychische problematiek in het onderwijs. Véronique Prins-Bourlet is lerares en dyslexiecoach en voltooide onlangs de MasterSEN studie. Ze was jarenlang consulente dyslexie bij het ouders Platform voor Elkaar / RMPI, gedreven bestuurslid van de Stichting Actie voor Dyslexie en ze heeft belangrijke bijdragen geleverd aan het RAD project en diverse succesvolle Zwaan dyslexie initiatieven. Ze was veldonderzoeker in de studie: “Niet onderkende dyslexie / onvoldoende ondersteunde dyslexie als risicofactor voor uitval in het VMBO.”

8

9


PARALLELSESSIE B

Van onderwijsbeleid naar onderwijspraktijk Ervaringen uit het experiment Regionaal Netwerk Passend Onderwijs Eemland Nico Nieuwboer In december 2007 heeft de Tweede Kamer ingestemd met de invoering van Passend Onderwijs: regionaal, vanuit bestaande structuren, lerend ontwikkelen. In de regio Eemland bestaat een lange traditie van samenwerking tussen een aantal netwerk partners en met externe partijen m.b.t. de jeugdagenda. In oktober 2007 is vanuit het netwerk a.i. een startsubsidie aangevraagd voor een experiment Passend Onderwijs. Daarin is op grond van gerealiseerde praktijken een aantal knelpunten en een gewenste situatie beschreven. Als vervolg daarop is het plan van aanpak ontwikkeld, waarbij de kaderstellende beleidsregel aanvullend richtinggevend is geweest. In deze lezing wordt verslag gedaan van de opgedane ervaringen met Passend Onderwijs en wordt een doorkijkje gegeven naar wat dit zou kunnen betekenen voor de scholen die er in de toekomst mee te maken krijgen. Nico Nieuwboer was vanaf 2001 algemeen directeur van het Regionaal Expertise Centrum 4 (regio ’t Gooi, Utrecht en West-Veluwe). Nico leverde een zeer actieve bijdrage aan de ontwikkeling van de regionale zorgstructuur binnen het onderwijs en was initiator van diverse voorzieningen, zoals de Werkgroep Uitbreiding Leerlingenzorg (WUL) en het Trajectbureau. Vanaf 2003 was hij voorzitter van het Samenwerkingsverband VO-SVO Eemland en maakte hij zich sterk voor integraliteit in de jeugd- en onderwijsagenda, legde verbindingen tussen diverse jeugdsectoren en was initiatiefnemer van de oprichting van een Eemlands zorgplatform, waarin meerdere onderwijssectoren en jeugdzorgorganisaties samenwerken. Nico is lid van de stuurgroep Regionaal Netwerk Passend Onderwijs Eemland.

Aanpak van dyslexie in een samenwerkingsverband Theo van Rijzewijk Samenwerkingsverband WSNS Tilburg is als eerste in Nederland gestart met het formuleren van dyslexiebeleid vanuit één bovenschools, centraal loket. In het kader van regionale samenwerking in Midden-Brabant zijn ook scholen uit omliggende gemeenten uitgenodigd om mee te doen. In totaal betreft het 95 basisscholen, speciale basisscholen en scholen voor speciaal onderwijs met in totaal 26.000 leerlingen. In deze presentatie vertelt Theo van Rijzewijk welke afwegingen daarbij een rol hebben gespeeld en hoe het samenwerkingsverband dat heeft aangepakt. Wat ging er aan vooraf; welke stappen zijn vervolgens gezet en waar wil het samenwerkingsverband uiteindelijk uitkomen? Theo van Rijzewijk is directeur van samenwerkingsverband WSNS Tilburg. Daarnaast is hij lid van de projectleiding Passend onderwijs Midden-Brabant. In zijn dagelijks werk ervaart hij veel profijt van zijn ervaring als leraar, directeur van een basisschool, bovenschools manager en bestuurder. Boeien en binden is zijn credo. Kwartier maken en processen in gang zetten vindt hij het mooiste onderdeel van zijn werk. Het verbinden van mensen en van goede ideeën levert veel op. Aangevuld met initiatief, lef en ondernemerschap kunnen er mooie dingen ontstaan waar dagelijks vele leraren en leerlingen profijt van hebben. En daar gaat het hem tenslotte om…


Best practice dyslexiebeleid voor studenten Anthony Paijmans en Anne Kerkhoff De FLOT Taalwerkplaats van Fontys Hogescholen is direct verbonden aan het associate lectoraat Taalbeleid en Diversiteit en heeft als hoofdtaken het onder steunen bij het opleiden van studenten tot taalvaardige leraren, implementeren taalgerichte didactiek en het verzorgen van taalonderwijs aan studenten en docenten met specifieke taalvragen en praktijkonderzoek. In deze workshop worden opzet en werkwijze van de Taalwerkplaats nader toegelicht en wordt specifiek ingezoomd op dyslectische studenten. Anne Kerkhoff en Anthony Paijmans zijn beiden werkzaam bij Fontys Lerarenopleiding Tilburg. Anthony Paijmans is onderwijskundige en werkt als lerarenopleider en consultant. Anne Kerkhoff is van huis uit taalkundige en werkzaam als associate lector ‘Taalbeleid en Diversiteit’.

10

11


PARALLELSESSIE C

Dubbeldiagnoses: dubbele zorg? Dubbeldiagnose dyslexie en dysfatische ontwikkeling

Dubbeldiagnose dyslexie en dyscalculie

Petra van de Ree

Tom Braams

Problemen in de taalexpressie, ook wel Specific Language Impairment of dysfatische ontwikkeling genoemd, zijn vaak voorlopers van leerproblemen en -stoornissen. In deze lezing staat de relatie tussen taal- en leesstoornissen centraal. In het eerste gedeelte wordt aandacht besteed aan de onderzoeksliteratuur die bewijs heeft geleverd voor dit verband. Wat weten we inmiddels over de wijze waarop het brein mondelinge en schriftelijk taal verwerkt? Vervolgens wordt aan de hand van casuïstiek besproken wat dit betekent voor de diagnostiek en de begeleiding in het (Basis)Onderwijs. Wat kun je concreet doen voor een kind met deze dubbeldiagnose?

Met de invoering van de Wet referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen en de komst van het protocol ERWD (Ernstige Reken-Wiskundeproblemen en Dyscalculie) is de aandacht voor dyscalculie flink toegenomen. De prevalentie van dyscalculie ligt rond 6%; daarvan heeft een-derde enkelvoudige dyscalculie en twee-derde comorbiditeit met dyslexie. Het is nog niet duidelijk of er een gemeenschappelijke oorzaak is. Lees- en rekenprestaties hangen redelijk tot sterk met elkaar samen, met name als het gaat om de automatisering in de zin van het snel en goed uit het geheugen kunnen oproepen van de juiste woordfeiten en rekenfeiten. In deze lezing wordt uitgebreid ingegaan op praktische aspecten van diagnostiek en begeleiding van leerlingen met deze leerproblemen.

Petra van de Ree is werkzaam als linguïst, logopedist en remedial teacher bij het multidisciplinaire team van de Stichting Dysphatische Ontwikkeling te Amsterdam. Ook werkt zij als opleidings- en nascholingsdocent aan de Marnix Academie (Pedagogische Academie) te Utrecht. Daarnaast is zij als hoofdredacteur verbonden aan het Tijdschrift voor Remedial Teaching dat wordt uitgegeven door de Landelijke Beroepsvereniging Remedial Teachers. Haar expertise ligt vooral op het gebied van de taalleerproblemen bij kinderen.

Tom Braams studeerde onderwijs- en ontwikkelingspsychologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is geregistreerd als Kinder- en Jeugd psycholoog en als Gezondheidszorgpsycholoog, gespecialiseerd in de diagnostiek en behandeling van leerstoornissen. Hij deed o.a. toegepast wetenschappelijk onderzoek naar cognitieve vaardigheden die van belang zijn bij dyslexie. Sinds 1995 is Tom zelfstandig gevestigd met het instituut Braams & partners. Hij was als gastdocent verbonden aan de Hogeschool Windesheim te Zwolle en gaf voor het Nederlands Instituut voor Psychologen (NIP) een postacademische cursus Diagnostiek van Dyslexie. Tom is auteur van diverse artikelen en boeken op het gebied van dyslexie en dyscalculie.

12


PARALLELSESSIE D

Dubbeldiagnoses: dubbele zorg? Dubbeldiagnose dyslexie en hoogbegaafdheid

Dubbeldiagnose dyslexie en ADHD

Marlou Janssen

Manoushka Moesker

Dyslexie heeft niets te maken met intelligentie. Ook kinderen met een heel hoog IQ kunnen dyslexie hebben. Maar hoogbegaafdheid en dyslexie zijn twee diagnoses die elkaar maskeren en daardoor voor leraren extra lastig te herkennen zijn. Door hun hoge intelligentie kunnen deze kinderen flink compenseren, waardoor niet aan dyslexie gedacht wordt. Pas wanneer in het Voortgezet Onderwijs het tempo hoger komt te liggen en de hoeveelheid leerstof toeneemt, worden de problemen groter en komt dyslexie aan het licht. Deze kinderen worden vaak niet aangesproken op hun capaciteiten. Het gevaar bestaat dat het kind gedemotiveerd raakt, een negatief zelfbeeld krijgt en ongewenst gedrag ontwikkelt. De prestaties en het gedrag worden door de omgeving vaak niet begrepen. Naast tijdige signa lering en maatregelen om de dyslexie te remediëren, moet de leraar zich vooral richten op de ontwikkeling van de begaafdheid van de leerling met behulp van compensatiestrategieën.

Dyslexie en AD(H)D komt bij meer kinderen voor dan op grond van de prevalentie van de afzonderlijke stoornissen verwacht zou worden. Dit suggereert een gemeen schappelijke oorzaak en pleit voor een geïntegreerde behandeling. In deze workshop wordt aandacht besteed aan belangrijke dilemma’s rond het samen voorkomen van AD(H)D en Dyslexie. Komen deze kinderen überhaupt wel in aanmerking voor behandeling? Want te complex voor reguliere zorg voor enkelvoudige dyslexie en te licht voor een cluster 4 indicatie? Wat wordt de focus van behandeling, aan dacht of leren? Wie zijn er betrokken bij een behandeling en waar ligt de regie? Nadruk ligt vooral op specifieke behandelinterventies. De “do’s” en “dont’s” in de behandelkamer en in de samenwerking met school, ouders en zorginstelling.

Marlou Janssen is gezondheidszorgpsycholoog, kinderen jeugdpsycholoog, orthopedagoog en dyslexiespecialist. Ze werkt in een eigen praktijk voor diagnose en behandeling van leer- en ontwikkelingsproblemen bij kinderen en jeugdigen. Voor Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg van de Fontys Hogescholen verzorgt Marlou master-sen opleidingen en ontwikkelt ze onderwijseenheden rondom lezen en dyslexie. Ze zette ‘good practice’ ervaring in bij de productie van ‘Leesproblemen en dyslexie in beeld’: een pakket met 36 filmfragmenten en bijbehorende teksten over begeleiding (en beleid) van leerlingen met leesproblemen en dyslexie in het Primair Onderwijs. In 2011 verzorgde ze een serie video’s voor Leraar 24: ‘Werken aan functionele geletterdheid’ over verbetering van het onderwijsaanbod in lezen en de productie: ‘2x speciaal: hoogbegaafd én dyslectisch’.

Manoushka Moesker is orthopedagoog, GZ-psycholoog en Cognitief gedragstherapeut VGCT. Zij is werkzaam bij, divisie Speciale Onderwijszorg van de Bascule, centrum voor kinderen jeugdpsychiatrie. Daarnaast in haar eigen praktijk Spurt, beide in Amsterdam. Ze heeft veel ervaring in de behandeling van kinderen met ernstige leerstoornissen in combinatie met psychiatrische problematiek waaronder AD(H)D.

13


PARALLELSESSIE E

Toepassing technologie: inspiratie voor implementatie Kennisnet visie over ‘ICT in de versnelling’ Inge van Dommelen

Deze lezing neemt u mee in de belangrijkste kansen die ICT biedt aan docenten in het algemeen en leerlingen met dyslexie in het bijzonder. Na deze presentatie weet u niet alleen wat de actuele ICT-ontwikkelingen zijn, maar ook hoe deze ontwikkelingen u kunnen helpen het onderwijs aantrekkelijker, effectiever en meer op maat te maken voor uw leerlingen. Inge daagt u uit de huidige manier van werken ter discussie te stellen en samen te bedenken hoe het nog beter kan! Inge van Dommelen is als senior adviseur strategie en innovatie bij Kennisnet onder andere belast met het dossier Passend Onderwijs, professionalisering van docenten en het relatiebeheer voor het Ministerie van OCW. Kennisnet is dé publieke ICT partner voor het onderwijs. Zij onder steunt het onderwijs bij kwaliteitsverbetering met ICT om maatwerk mede mogelijk te maken. Goed onderwijs is persoonlijk en kan niet meer zonder inzet van ICT en ICT-competente docenten. Als ex-docent kent Inge het onderwijs van binnenuit. Zij is daarnaast vanuit diverse functies bij overheid, zorg en onderwijs betrokken geweest bij de ontwikkeling van kinderen met talenten en beperkingen en hun onderwijs.

Leerzaam Vlaams overheidsinitiatief ‘ICT binnen het onderwijszorgbeleid’ Anny Cooreman De Minister van Onderwijs in Vlaanderen heeft de budgetten voor dyslexiesoftware op scholen flink verhoogd. Bovendien werd in opdracht van de Vlaamse overheid een brochure ontwikkeld met als doel een breed gedragen visie op het beleid en de implementatie van ICT-hulpmiddelen binnen het zorgkader van de school te verspreiden. De visie van de overheid en de onderwijsinspectie komt nadrukkelijk aan bod met de slogan ‘De wetgever aan jouw kant!’ In deze lezing worden de achtergronden van dit vooruitstrevende overheidsbeleid belicht en ervaringen gepresenteerd. Anny Cooreman is sociaal pedagoge en oprichtster van Eureka Onderwijs in Leuven, een onderwijsinstelling voor kinderen en jongeren met leerstoornissen. Ze was als expert betrokken bij dyslexiewerkgroepen van het Vlaams Departement Onderwijs. In samenwerking met de Vlaamse belangenvereniging Die-s-Lekti-kus heeft ze o.a. bijgedragen aan de film ‘Ik heet niet dom’, de website www.letop.be, de werkmap ‘Surfplank’ met werkfiches en het project ‘DIGIBIB’, een digitale bibliotheek voor leerlingen met dyslexie en ernstige leesstoornissen.


SENbieb: het schoolboeken- initiatief van Stichting Toegankelijke Informatie Koos van den Bogaard Stichting Toegankelijke Informatie heeft tot doel: het bevorderen van de toegan kelijkheid van informatie in de ruimste zin voor mensen met een leeshandicap. De stichting tracht haar doel onder meer te bereiken door het beschikbaar stellen en onderhouden van de SENbieb waarin scholen, leerlingen en ouders digitale bestanden, die door hen zijn aangemaakt voor gebruik met specifieke dyslexie software, met elkaar kunnen delen. Met SENbieb wordt beoogd een faciliteit te creëren om initiatieven van scholen en ouders te bundelen en onnodig dubbel werk te voorkomen. Stichting Toegankelijke Informatie werkt nauw samen met de GEU – Groep Educatieve Uitgeverijen. In deze lezing wordt geschetst hoe dit ‘samen werken - samen delen’ project werkt. Koos van den Bogaard is directeur van het Informatiecentrum Onderwijs Zoetermeer (ICOZ). Het loket en expertisecentrum is een initiatief van de gezamenlijke Zoetermeerse schoolbesturen in samenwerking met de gemeente Zoetermeer. Koos is coördinator en drijvende kracht achter een grootschalig dyslexie-ICT project waarin twaalf scholen in PO en VO participeren. Koos is tevens bestuurslid van Stichting Toegankelijke Informatie.

14

15


PARALLELSESSIE F

Interventies & Evidence Recente Nederlandse onderzoeken ICT bij dyslexie

Het Lettertype Dyslexie

Netty Lock en Marrith Hoenderken

Christian Boer

In Nederland wordt steeds vaker onderzoek gedaan naar de effecten van en ervaringen met ICT-hulpmiddelen bij dyslexie. Er zijn diverse studenten die hun afstudeeronderzoek hebben gewijd aan dit onderwerp, maar ook voor onderzoeks instellingen is dit een gewild onderzoeksgebied gebleken. In deze lezing wordt een overzicht gegeven van de bevindingen uit deze recente onderzoeken van Nederlandse bodem.

Christian vertelt hoe hij ertoe is gekomen om een nieuw lettertype te ontwikkelen. Hij geeft uitleg over de aanpassingen die hij deed bij het ontwerpen van het Lettertype Dyslexie. Waarom leest het voor veel mensen met dyslexie eenvoudiger en waarom is de drempel naar dit hulpmiddel laag?

Netty Lock is leerkracht voor groep 3 op Basisschool Rehoboth te HardinxveldGiessendam. Daarnaast heeft zij de Master Special Educational Needs gevolgd en is ze nu Lees- en Dyslexiespecialist. Voor haar Master Sen scriptie heeft ze de effecten van geavanceerde dyslexiesoftware onderzocht bij basisschoolleerlingen. Ze geeft leiding aan een gestructureerd implementatietraject waarin 10 kinderen met de software werken.

Christian Boer is grafisch ontwerper en eigenaar van het grafisch ontwerp bureau studiostudio. Hij heeft zelf dyslexie. Om lezen voor iemand met dyslexie gemakkelijker te maken, ontwierp hij een nieuw lettertype. Christian heeft met het ontwerp de Smart Future Minds Award gewonnen.

Onderwijsbewijs studie Esther Steenbeek-Planting

Marrith Hoenderken is werkzaam als Psycholoog bij Lexima. Zij geeft cursussen op het gebied van dyslexie en ICT aan onderwijsprofessionals en verzorgt vaardigheidstrainingen voor diverse hulpmiddelen. Daarnaast schrijft Marrith artikelen, is ze betrokken bij implementatieprojecten op scholen en geeft ze persoonlijk advies over hulpmiddelen. Voorheen was zij werkzaam in het Speciaal Basisonderwijs waar zij het gebruik van Kurzweil 3000 heeft opgestart. Marrith en Netty zijn auteurs van een review artikel van recente Nederlandse studies naar de effecten van hulpmiddelen bij dyslexie.

Het Expertisecentrum Nederlands werkt aan het grote project Onderwijs Bewijs Voortgezet Onderwijs, waarin de vraag centraal staat hoe de lees- en schrijfvaardig heden van leerlingen met lees- en spellingproblemen verbeterd kunnen worden. In haar lezing worden de eerste resultaten van deze omvangrijke studie gepresenteerd. Esther Steenbeek-Planting werkt als onderzoeker bij het Behavioural Science Institute van de Radboud Universiteit Nijmegen, afdeling Orthopedagogiek. Zij doet onderzoek naar leerlingen met dyslexie in het Basis Onderwijs. Binnen het Masterplan Dyslexie was zij ontwikkelaar en trainer van de Interventieprogramma’s dyslexie VO (Nederlands, Engels en Praktijkonderwijs) en het boek Toetsen en Interventies bij Dyslexie in het Voortgezet Onderwijs.

18 januari 2012

De Nationale Dyslexie Conferentie wordt georganiseerd door Lexima Academie. Lexima is een vernieuwend bedrijf in ICT voor dyslexie en leerlingenzorg. Lexima Academie is een CEDEO erkende onderwijsinstelling en ingeschreven in het Centraal Register Kort Beroepsonderwijs CRKBO.

Kastanjelaan 6 3833 AN Leusden (033) 432 44 52 [email protected] www.lexima.nl

Passend dyslexiebeleid, nieuwe perspectieven

Recommend Documents