De Morgen Juni 2013 HELDERSE VERENIGING VOOR SOCIALE GESCHIEDENIS Opgericht op 30 december 1991 en ingeschreven bij de Kamer Voor Koophandel voor Hollands Noorderkwartier d.d. 22 september 1993, onder dossiernummer V 637339. Verenigingsorgaan “De Morgen” verschijnt eens per 3 maanden en is bij de Koninklijke Bibliotheek geregistreerd onder Internationaal Standard Serial Number (ISSN) 1572-7378.
Bestuurssamenstelling: Voorzitter; W.F.H. v.d. Paard
0223-614023
Secretaris J.G. Kikkert
0223-612426
Noordzeestraat 3
Den Helder
Penningmeester; H. v.d. Blom
0223-615541
e
2 Penningmeester; C. Dalenberg
0223-641945
Bestuursleden; H. Boerekamps
0223-669499
R. Schenk Redactie “de Morgen”; G. Hoekmeijer
0223-628033
H. Boerekamps.
0223-669499
Webeditor; H. Boerekamps Leden van verdienste: Mies Campfens, Daaf Fiege, Cees Rondèl en Jan Kikkert.
Het logo van de Morgen: Voor gebruikmaking van het logo, zoals dat sinds medio 1993 wordt gevoerd, is toestemming verkregen van de Brusselse hoofdredactie van het Vlaamse dagblad “De Morgen”. Losse nummers à € 3,50. Eerder verschenen nummers kunnen worden besteld door overmaking van € 3,50. per gewenst exemplaar op postrekening 700681 t.n.v. HVSG, te Den Helder o.v.v. het/ de betreffende nummer(s). Aanmoedigingen, op- aanmerkingen en/of klachten over De Morgen gaarne naar
[email protected] Inleveren kopij voor “De Morgen”. Uw bijdrage dient samen met ingescande foto’s/ tekeningen op schijf, USB-stick of via de E-mail aangeleverd te worden bij de redacteur. e
e,
e,
e,
e
Inleverdata: Voor de 15 van de 2 5 8 11 maand. Publicatie hoeft niet te betekenen dat de daarin vermelde meningen het inzicht van de redactie of van de vereniging weergeven. Auteurs dragen de verantwoording voor de inhoud van hun bijdragen. De redactie behoudt zich het recht voor om ingezonden artikelen in te korten of niet te plaatsen.
Contributie: het lidmaatschap van de HVSG bedraagt minimaal € 12,50 per jaar. Voor elk volgend lid, woonachtig op het adres van een al ingeschreven lid, geldt een minimum contributie van € 2,50.
Internet: Natuurlijk is de HVSG ook via internet bereikbaar. Onze website www.hvsg.net.
INHOUD:
Pag. 08: Wandeling door Huisduinen
Pag.02: Eurotekens
Pag. 10: De Dumping (deel 3)
Pag.04: Jeu de Boulesvereniging “Entre Nous”
Pag. 13: Belangenbehartiging bij de Koninklijke Marine
Pag. 06: De Morgenstond……..nr 7 1
De Morgen Juni 2013 VOORWOORD VOORZITTER EUROTEKENS
Naar ik hoop, krijgt u bij het lezen van dit voorwoord geen eurotekens in de ogen. Het gaat wel over geld. De financiële crisis grijpt ook om zich heen in het verenigingsleven. De daar ontstane problemen staan niet in verhouding tot die van de individuele burgers. Verlies van werk en inkomen, zware woonlasten, de gang naar de voedselbank, enz. staan voor persoonlijke drama’s. Desalniettemin hebben verenigingen het zwaar te verduren. Zeker een vereniging als de onze, met iets meer dan 100 leden, kan licht in zwaar weer geraken. Om de vereniging draaiende te houden, moeten we op onze hoede zijn. Het bestuur beheert de penningen heel nauwkeurig. Naast kostenbeheersing wil het bestuur de contributie (€ 12,50 per jaar) – als het even kan – niet verhogen. De Helderse sociale geschiedenis moet als het ware voor het oprapen zijn. Ons blad ‘De Morgen’ mag een ieder om niet lezen, via de site www.hvsg.net. Wel moet dan naar andere mogelijkheden worden gekeken om de inkomsten te vergroten. Eén activiteit is in handen van de tweede penningmeester, Cor Dalenberg: de Grote Club Actie. Als het goed gaat – en waarom niet – moet dit een jaarlijks terugkerende actie worden. Met uw steun en inzet kan de actie naar verhouding veel winst opleveren voor de vereniging. Hierdoor komt de vereniging wat ruimer in haar financiële middelen, zodat wij onze huidige activiteiten kunnen voortzetten, en er tevens meer ruimte komt voor uitvoering van nieuwe ideeën. Het afnemen en verkopen van 5 loten à € 3,00 per stuk is te overzien. Van de opbrengst gaat 80 % naar de clubkas; dat is € 2,40 per lot. Even langs familie, vrienden, bekenden en buren, en u bent los. Nee, hiermee is de kous niet af. Bezien wordt of deelname aan een kofferbakkenmarkt uitvoerbaar is. Het middel bij uitstek echter is sponsoring. Sponsoring is zo oud als de weg naar Rome. Reclame bestond inderdaad al ten tijde van het Romeinse rijk: er zijn reclameboodschappen teruggevonden in de ruïnes van Pompeii. Hier
ga ik niet in op de goede en slechte kanten van reclame. Doel van reclame is het onder de aandacht brengen van producten of diensten. Het kan verder gaan. Een niet onbelangrijke groep deskundigen vindt dat het uiteindelijke doel van reclame is: het bewerkstelligen van gedragsveranderingen van mensen.
Afb. 1: Appeltje voor de dorst . . . Dat gaat te ver. . . Sponsoring voor de HVSG is het plaatsen van advertenties in De Morgen door ondernemers en organisaties. Voor een bladzijde, of een deel daarvan wordt een bedrag betaald. Een zeer trouwe adverteerder is Vos Verzekeringen. Er is een nieuwe, en wat voor één! Onze huisbank, de SNS-bank. Met een naar verhouding groot bedrag ondersteunt zij de vereniging. Haar advertentie kunt u lezen op de laatste bladzijde. Daar zijn wij blij mee, maar let wel, alle sponsors/adverteerders zijn ons even lief. Zie hiervoor op www.hvsg.net/sponsors. Naast ondersteuning wil de bank hiermee natuurlijk ook nieuwe klanten trekken*. In termen van historisch besef hoort de SNS Bank wel bij ons. In 1817 werd de eerste Nederlandse spaarbank opgericht. De huidige SNS Bank bestaat sinds 1987. Eigenlijk logisch dat deze bank ons steunt. Zij zelf immers 2
De Morgen Juni 2013 beheert de historische archieven van haar rechtsvoorgangers. Het geheel laat een brok bancaire geschiedenis zien. Bekijkt u eens de site: http://www.snshistorischarchief.nl; affiches, zegeltjes, spaarpotten, in alle soorten en maten, nemen u mee naar de tijd waarin alles kon wankelen. Behalve de bank. Tijden veranderen. Het bestuur van de HVSG hoopt dat de vereenkomst met de SNS Bank bestendig zal zijn. Nu mag er geen misverstand ontstaan. Steun is en blijft altijd meer dan welkom, van leden, niet leden, bedrijven en organisaties,
hetzij financieel, hetzij met historisch materiaal als foto’s, geschriften, boekwerken, enz. Zo kan ons historisch archief verder worden uitgebouwd en beheerd. Zo blijven beamerpresentaties verzorgd. Zo blijven fietsen wandeltochten georganiseerd. Samen slaan wij ons er wel doorheen! * Pas op, geld lenen kost geld! Willem van der Paard, voorzitter.
3
De Morgen Juni 2013 JEU DE BOULEVERENIGING “Entre Nous” 25 JAAR Ontstaansgeschiedenis Op 1 september viert Jeu de Boules Vereniging “Entre Nous” haar 25 jarig jubileum. In het onderstaand verhaal een relaas over hoe een en ander is begonnen.
hij eerst bij zijn werkgever eens uit proberen of er enige belangstelling bestond voor deze sport. In 1987 organiseerde hij bij de politie een Jeu de Boules toernooi. Aan dit eerste toernooi deden meteen 30 collega’s mee.
Afb.1: vlag J.B.V. Entre Nous De eerste kennismaking met een Jeu de Boules sport vindt meestal op vakantie in Frankrijk plaats. Na deze eerste kennismaking worden sommige vakantiegangers dusdanig enthousiast dat zij na thuiskomst zich gaan oriënteren of er ook in hun woonomgeving aan Jeu de Boules wordt gedaan. Zo verging het ook met onze eerste voorzitter Paul Schenk. Paul ging niet alleen voor het mooie weer maar vooral voor het Jeu de Boules naar Frankrijk. Zo om en nabij 1985 kwam bij Paul voor het eerst het idee naar boven om eens na te gaan of er in de agglomeratie Den Helder aan een of andere Jeu de Boules sport werd gedaan. Hij kwam van een koude kermis thuis. De dichtstbijzijnde Jeu de Boules vereniging bevond zich een kleine 35 km naar het zuiden in het kustdorpje Schoorl. Gezien zijn drukke werkzaamheden bij de Politie te Den Helder zag hij in die tijd af om te proberen een Jeu de Boules vereniging op te richten. Maar toch na nog enkele leuke Jeu de Boules vakanties ging
Afb.2: eerste toernooi bij in de achtertuin van de politiesoos aan de Wezenstraat te Den Helder. Een van zijn collega’s, Kees Hogervorst, viel meteen op door zijn goede spel(inzicht). Later bleek dat Kees al enige tijd in Nederland Jeu de Boules speelde bij een vereniging in Haarlem. Samen vatte zij het idee op om eens na te gaan of er voor de agglomeratie Den Helder voldoende draagvlak aanwezig was om een vereniging op te richten. Na een interview in de plaatselijke krant meldde zich niet lang daarna al 60 kandidaat-leden aan. Draagvlak genoeg. In samenwerking met de gemeente Den Helder werd naar een geschikte locatie gezocht, wat uiteindelijk werd gevonden op het terrein van Quelderduin. Echter de prijs 60.000 gulden schrok zowel de gemeente als 4
De Morgen Juni 2013 Paul en Kees af. Na enige tijd zoeken bleek dat tennisvereniging Topspin, gevestigd aan het Schapendijkje, enige tennisvelden onbenut liet. Een ideale gelegenheid om enige Jeu de Boules velden op aan te leggen. Nu kon de vereniging officieel worden opgericht en wel op 1 september 1988. Aanmelding bij de Nederlandse Jeu de Boules Bond geschiedde op 10 november 1988. De eerste bestuursvergadering vond plaats op 22-11-1988 in de woning van de voorzitter. Paul Schenk. De overige bestuursleden waren: Kees Hogervorst (secretaris), Jan Trap (penningmeester), Wilhelmina Kuyp-Roele (tweede secr.) en Rene Kuyp (activiteiten). Maar voordat er daadwerkelijk aan de Jeu de Boulessport kon worden gedaan, moest er met vereende krachten de tennisvelden worden aangepast tot Jeu de Boules velden. Met veel enthousiasme van de leden ging men aan de slag, wat uiteindelijk resulteerde in een feestelijke opening op 22 april 1989. Al snel kwam Entre Nous tot snelle bloei wat binnen afzienbare tijd een ledental van boven de 200 opleverde. Een aantal leden deelde zelfgemaakte folders uit. Geen kans werd onbenut gelaten, zoals bijvoorbeeld tijdens de voorjaarsbeurs op het Bernardplein in 1988. In datzelfde jaar was er in Quelderduijn ook een najaarsbeurs waar we demonstraties gaven op een in de hal aangelegde baan. Marco Borsato - toen nog maar net bekend deed ook een spelletje mee. Er was dus draagvlak en hulp genoeg voor de jonge vereniging. Alleen was er nog een probleem: we hadden nog geen clubhuis en parkeerterrein. Het zou nog tot het voorjaar van 1992 duren voordat het op het marinieterrein aanwezige overbodig geworden administratiegebouw De Zeekoet kon worden omgebouwd tot ons gezellige clubhuis. Vertraging werd o.a. veroorzaakt door verontruste bewoners die bang waren
dat hun groenvoorziening voor hun deur zou komen te verdwijnen. Uiteindelijk werd er een compromis gesloten. Enige groenvoorziening zou blijven staan, omdat het geplande parkeerterrein aanzienlijk verkleind zou worden. De officiële opening vond op 4 april 1992 plaats.
Afb.3: opening met Wethouder van Eeden. Tijdens de bovengenoemde eerste officiële bestuursvergadering in 1988 ten huize van de heer Schenk sprak men de wens uit dat de Jeu de Boules vereniging Entre Nous vooral een sociaal en recreatief karakter zou moeten uitdragen. Tot op heden is dat gelukt. Dit blijkt o.a. uit het feit dat op onze clubavond uiteraard een boules competitie wordt gespeeld, maar daarnaast op een andere recreatieve en gezellige manier met elkaar wordt omgegaan, door bijvoorbeeld een klaverjasje te leggen of een dart spelletje te spelen. Helaas is het aantal leden naar 90 gezakt en het recreatieve karakter bijna verdwenen. Er worden naast het jeu de boules geen andere activiteiten meer georganiseerd, zoals het klaverjassen. Misschien zijn dat de oorzaken van de terug loop. Of is het de tijdgeest: veel verenigingen kampen met hetzelfde probleem. Henk Boerekamps Bronnen: Entre Nous en Paul Schenk. 5
De Morgen Juni 2013 DE MORGENSTOND HEEFT……NR 7 Democratie wordt in onze contreien terecht gezien als een verworvenheid om te koesteren. Want vanzelfsprekend is deze staatsvorm niet, zo weten wij als we de geschiedenis bestuderen. En ook nu nog zijn er in de wereld om ons heen nog flink wat volkeren, die nog niet in de praktijk hebben kennis kunnen maken met deze - in feite antieke - bestuurscultuur. Overigens kennen wij ook pas sinds 1918 algemeen kiesrecht voor zowel mannen en vrouwen! Volkssoevereiniteit leidt in de dagelijkse praktijk ook tot veel onvrede en gemopper en dient als zodanig mooi als uitlaatklep. Democratie is – ik meen door Winston Churchill - wel eens betiteld als de ‘minst slechte bestuurvorm’. De besluitvorming gaat meestal langzaam of zoals wij het hier zo mooi kunnen zeggen: stroperig. En in een land van compromissen sluiten en ‘polderen’ zoals het onze, verdient het resultaat van al dat gedoe vaak niet de ‘schoonheidsprijs’. Maar ondertussen weten ook de grootste kankeraars best wel, dat wij blij mogen zijn met onze ‘indirecte democratie met evenredige vertegenwoordiging’. Sterker nog, er is een sterke stroom in de samenleving, die de democratie nog wil uitbreiden met direct gekozen bestuurders als burgemeesters en premiers. De roep om referenda wordt ook steeds groter, dus zo bezien zijn wij er gek op, de democratie. Maar het kan ook te gek! Waar de ‘stem des volks’ zoal toe kan leiden was aardig te zien bij het gesteggel rond het zogenaamde K(r)oningslied. Democratisch tot stand gekomen uitingen van expressie, creativiteit en cultuur blijken slechts ‘draken’ voort te brengen. Niet voor niets eindigde Nederland de laatste jaren dank zij democratisch tot stand gekomen inzendingen onderaan in het
toch al niet rijk met goede smaak toebedeelde Eurovisie Songfestival. Dat het zo niet werkt in de kunst drong zelfs door bij de Tros, toch onze meest volkse omroep. Anouk mag het dezer dagen dus proberen met een origineel lied van eigen hand, zonder inspraak van wie dan ook. Zeer autocratisch! Hoewel succes niet verzekerd is, kan zij nooit dieper zakken, dan haar directe voorgangers. Ik moest hieraan denken in verband met de oeverloze discussie alhier over een nieuw stadhuis. Democratie anno nu vraagt niet slechts om inspraak, maar om burgerparticipatie vanaf de tekentafel. Allemaal goed en wel, maar om het volk óók te laten meebeslissen over de bouwstijl, de architectuur is vragen om een……..jawel, is vragen om een ‘draak’ van een gebouw. Ongetwijfeld komt daar iets uit van ‘….een beetje jaren dertig en….. een beetje Anton Pieck……..iets sfeervols….gezellig dus….’ Nu wil het inhuren van deskundigen en kunstenaars niet altijd leiden tot succes.
Afb.1: Marinus Boezem We kunnen ons ongetwijfeld de soap rond de inrichting van het Julianaplein herinneren. Vele ronden van inspraak en inzet van burgerwerkgroepen leidden tot een veelheid van ideeën, een ‘grabbelton’ van mensenwensen, die de gemeente verleidde tot het nogal achterbaks inhuren van de 6
De Morgen Juni 2013 gerenommeerde ‘conceptuele’ kunstenaar, Marinus Boezem(1934). Deze ontwierp het plein als een horizontale kathedraal (van Reims), ja, kom er maar eens op! Vanuit de lucht zag het er net zoals op tekening ongetwijfeld fraai uit, maar in de praktijk was zijn ontwerp een onding. De enigen die de sloop betreurden waren buiten de heer Boezem zelf een groep skaters, die op de zwarte natuurstenen sculptuur van de waterpartij hun riskante capriolen uithaalden……
Democratisch tot stand gekomen kunst baart ‘draken’ en op zijn best kitsch. ‘Dictatoriale’ kunst is trouwens ook niet alles: Hitler en Stalin bleken niet alleen schurken te zijn, maar ook megalomane stedebouwkundigen.
Afb. 3: ontwerp ‘kathedraal van Reims’ van Marinus Boezem, o.a. gebruikt voor het Julianaplein
Afb. 2: ‘de kathedraal’: skateparadijs Het inhuren van kunstenaars is dus geen garantie voor succes. Ook een goed ontwerp van een vakman/vrouw is onderhevig aan zoiets als smaak. En smaak is toch vooral een subjectieve zaak. Er zullen altijd ‘voor- en tegenstanders’ zijn. Zoals er nu voor- en tegenstanders zijn met betrekking tot behoud of sloop van het voormalige postkantoor en het huidige stationsgebouw. Ik heb het in dit blad al eerder gesteld: als het aan ‘het volk’ ligt wordt er nooit iets moois gebouwd, hooguit het eigen huis.
Nogmaals: democratie is top! Maar wil men mooie gebouwen, die de tand des tijds kunnen doorstaan en uiteindelijk monumentaal zullen worden, dan moeten we toch verder kijken, voorbij de populistische meetlat. Gerard Hoekmeijer
Want vrijwel alles dat riekt naar kwaliteit is verdacht, want kost meestal veel geld – onze belastingcenten! Elk publiek gebouw dient dan ook sober te worden uitgevoerd. Onze volkswijsheid nummer één wijst de weg: doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg. Alles, dat daar bovenuit wil steken wordt gezien als elitair. 7
De Morgen Juni 2013 WANDELING DOOR HUISDUINEN Op zaterdag 20 april 2013 was het zover dat we om 10.00 uur verzamelden bij Fort Kijkduin om door de Geschiedenis van ons oudste dorp te wandelen.
Udding. Hiernaast staat de woning waar het Huisduiner postkantoor in was gevestigd. Op de hoek zien we het pand waarin de winkel van firma Mahieu was gevestigd. Het gezellige Huisduinerpleintje met daarop nog het kerkje wat behouden is door de Woningstichting en het schooltje waar nu Huisduiner Belang gebruik van maakt. Achter de school om gaan we via de Mesdagsteeg kijken naar de voormalige walvisvaarders huisjes.
Afb.1: Fort Kijkduin Er waren 32 liefhebbers gekomen om te gaan wandelen vanaf het hoogste punt van Huisduinen voor de ingang van Fort Kijkduin welke in 1812-1813 gebouwd is door voornamelijk Spaanse krijgsgevangenen, onder de naam van Fort Morland. Vanaf deze plek heb je het beste uitzicht over zowel het dorp als ook over het Marsdiep en de Noordzee. Op het fort stond onze eerste stenen vuurtoren die in 1822 werd gebouwd. Wandelend richting de voormalige kustwachttoren hebben we een prachtig uitzicht over de Haaksgronden waar onze beroemde Helderse zee redders hun reddingen verrichte. We denken dan aan ‘de koning der mensenredders’, Dorus Rijkers maar ook aan zijn pleegzoon Janus Kuiper en aan Jan Bijl, Coenraad Bot, Piet Bot, diens zoon Coen Bot en vele anderen. Langs de dijk lopend richting de trap van de kluft waar vroeger het befaamde badhotel (gebouwd in 1890 en gesloopt in 1974) stond, komen we een nieuw granieten kunstwerk tegen van Paul Damsté, gemaakt in 1990. Dit kunstwerk bestaat uit een toren met de 4 windstreken, een omgekeerde kei met een kiel en een dobberend huisje dat aan het land is geketend. Als we de kluft afzakken, komen we langs de voormalige woning van tandarts
Om de locatie van het voormalige horeca etablissement “de Branding” (1925 - 2005) heen gaan we richting de "Weduwenhuisjes". De naam klopt helemaal niet en bewoonster Annemarie Snoek geeft ons goede uitleg waarom niet. Zij nodigt een ieder uit even door haar huis heen te lopen en via de achtertuin weer terug te komen. De buurvrouw, mevrouw Ket vindt dit een prachtig idee en nodigt ons ook uit op het hoge duin bij “Villa Driehuizen” even in de tuin te komen kijken naar wat daar verborgen ligt. Tijdens de tocht merken we dat het weer mooier en de deelnemers nog enthousiaster zijn geworden. Via de ‘tijdelijke’ zogenaamde Oostenrijkse woningen (deze hoorden bij de Wieder Gut Machung na WO II en zouden hier maar voor een jaar of 30 staan en dan weer worden afgebroken), begeven we ons
Afb. 2: Weduwenhuisjes 8
De Morgen Juni 2013 langs de Huisduinerpolder richting de Tuintjesweg en genieten we van de extreme rust en het weidse uitzicht over het polderlandschap. Een andere bijzonderheid van Huisduinen waren de vele weeshuizen die je er vroeger had: bij de kluft stond er één voor de wat oudere meisjes en jongens en een weeshuis voor de allerjongsten. Het pand, bekend onder de naam “Baron Crown” (het voormalige “Avondrust”) had oorspronkelijk ook deze functie. Richting Nieuw Den Helder komen we langs het voormalige (PWN) pompstation van Huisduinen. Het fungeert na jarenlange leegstand nu als ‘gastatelier’ voor kunstenaars uit het gehele land. Door de Grafelijkheidsduinen komen we langs de Kroontjesbunker die hier imposant boven de duinen uitsteekt. Aan onze linkerhand zien we ook nog de contouren van de Huisduiner Akkertjes van begin 19e eeuw waar voornamelijk duinaardappels en peulvruchten voor door de Huisduiner bevolking werd geteeld.
We eindigen onze tocht op het terrein van het “Marine Artillerie und Waffenkommando”, dat hier in WO II gevestigd was. Dit complex was na de oorlog lange tijd in gebruik als hoofdkwartier van het OS&O, de organisatie voor sport en ontspanning van de Koninklijke Marine. Het staat sedert het begin van deze eeuw op de Rijksmonumentenlijst. Helaas zien we hier nog steeds de ruïne van het in 2009 afgebrande Casino. Het terrein - ook gebruikt door de voormalige Bewapenings Werkplaatsen - ziet er erg verwaarloosd uit. Terug kijkend op deze wandeling kunnen we concluderen dat het een zeer geslaagde tocht was waar we met z'n alle weer heel wat hebben opgestoken over dit prachtige Dorp Huisduinen. Onze volgende fietstocht staat gepland voor 8 juni, start om 10.00 uur bij de watertoren met als thema 525 jaar Koninklijke Marine in Den Helder, het ontstaan van de haven en alles wat er rondom voor activiteiten gebeurde. De tocht is gratis en voor iedereen. Jan Kikkert.
Afb. 3: Deelnemers (32) wandeltocht.
9
De Morgen Juni 2013 DE DUMPING
DEEL 3
WAT VOORAFGING
DE SLAG BIJ ST MAARTENSVLOTBRUG
Op 20 augustus 2012 was het dertig jaar geleden, dat er in den Helder en bij St. Maartensvlotbrug slag werd geleverd door manschappen van de marechaussee, mobiele eenheden van de politie en enkele honderden activisten in een strijd rond de beoogde dumping van 3000 ton radioactief afval in zee via de marinehaven van Den Helder. Het was ook de laatste keer dat de zee als dumpplaats voor dit afval werd gebruikt. Om bij deze historisch belangrijke gebeurtenis stil te staan is in “de Morgen” van december 2012 een serie artikelen gestart onder de titel “De Dumping”. In deel 1 werd aandacht besteed aan de voorbereidingen van zowel overheidszijde als van de antikernenergie activisten, in onze stad onder de vlag van het “Energie Komitee Den Helder”. Het tweede artikel – Huiveren op Harssens – belichtte onder meer de eerste confrontaties van de genoemde opponenten.
Er waren nu meer toeschouwers dan activisten. Hier herhaalden zich zaken, die steeds meer het karakter kregen van een rituele dans. Activisten gingen op de weg zitten, arm in arm, twee, drie en soms vier rijen dik over de gehele breedte van de rijweg. Daartegenover de ME die deze menselijke muur één voor één afbrak. Al met al een vermoeiende bezigheid, want vaak werd de blokkade weer van achter opgevuld. Een herhaling van zetten en zo verstreek de ochtend. Na nog zeker twee keer te zijn afgevoerd ben ik mijn auto gaan ophalen om me te melden in het ‘actiecentrum’ op Kooypunt.
Afb. 2: een blokkade wordt gebroken. Voor: Gert Jan Thomissen, daarachter; Fokke van der Wal: achteraan zittend; o.a. Victor van de Belt en Henk van der Veen (foto: Energie Komitee)
Afb. 1: de eerste blokkade op Harssens met o.a. Marjan Dekker, Ed Tulen, Peter Peijsel, Peter van Os, Bob Bakelaar, Alie Tulen, Rob Bognar, Bart Dekker en Martha Reesink. (foto: Energie Komitee)
Hier zou de bestelwagen nuttig kunnen zijn als transport- en verbindingsvoertuig. Op Kooypunt aangekomen werd ik getroffen door de chaos die er heerste. Er liepen daar tientallen nieuwe gezichten rond, meest landelijke activisten. Ed Tulen maakte gebruik van een ‘walkie talkie’, zoals we dat destijds noemden, in een poging alles en iedereen in goede banen te leiden. Maar dat viel in de hectiek niet mee. Men bevroeg elkaar 10
De Morgen Juni 2013 voortdurend over de stand van zaken: wanneer en waar zijn de transporten, waar moeten we naar toe? ………….ik zie plotseling een beweging van een grote groep, die zich richting de uitgang van het tentenkamp begaf…….’ze komen er aan via de Rijksweg’, wordt er geroepen…………daarna hoor ik weer een andere kreet…………..’nee, nee……..allemaal naar de Zanddijk, ze komen onder de duinen’……….de verwarring is compleet, iedereen loopt door elkaar heen en niemand weet waar naar toe………..’t heeft iets van een slapstick ook…….. …….Ik vervoer een aantal mensen naar de haven en ga even naar huis om een snelle boterham te eten en daarna weer naar het actiecentrum. Later ga ik met mijn vrouw op weg naar St. Maartenvlotbrug. Daar treffen we in de loop van de middag een complete chaos aan. Honderden actievoerders zitten op de weg en een cordon ME’ers marcheert over de volle breedte van de weg op en weer wordt een blokkade verwijderd, wat al met al erg ‘arbeidsintensief’ is. Bij het vallen van de avond is de sfeer erg grimmig geworden, hetgeen nog versterkt wordt door de regen. De ME rukt nu op met de lange lat in de aanslag. Er wordt nu hard op de activisten ingehakt, ook de ‘50+ers tegen kerngeweld’, die steeds vooraan in de blokkade staan worden niet ontzien, het is geen prettig gezicht………
Afb. 3: 50 Plus Solidair (foto: Energie Komitee)
De chaos wordt nog vergroot door een groep tegendemonstranten, die zich gehuld in shirts met het opschrift ‘demonstreren zijn wij zat’ in de strijd mengen en de ME een handje trachten te helpen met het slechten van de blokkades. Later blijken zij in opdracht van een aantal campinghouders uit de omgeving te opereren.
Afb. 4: demonstreren zijn wij zat (foto: Energie Komitee) ‘HET WERD STEEDS GEMENER’ Zoals al gememoreerd is kregen de schermutselingen een steeds grimmiger karakter. Ondanks de ‘krijgslist’ van het vervroegen van de transporten was het aantal activisten in de loop van de dag toch nog gegroeid tot ‘enige honderden’ en uiteraard sloeg de vermoeidheid bij de strijdende partijen toe, want het steeds maar weer wegslepen – of weggesleept worden – vrat energie. De ‘lange lat’ werd dan ook steeds meer gehanteerd als blokkadebreker. Volgens diverse ooggetuigen - zo constateerde de pers – gingen daarbij sommige ME-ers hierbij behoorlijk over de schreef. Ook de groep ‘50 plussers’ onder de actievoerders werd niet ontzien. Overigens sympathiseerden sommige van de politiemensen ook met het doel van hun tegenstanders: ook zij vonden het in zee dumpen van ‘die rotzooi’ slecht. In de Helderse Courant van zaterdag 21 augustus lezen we het relaas van 11
De Morgen Juni 2013 ‘actievoerder Wim’: ‘…ze sloegen met wapenstokken tussen mijn benen……..het werd steeds gemener…’ En: ‘....er zitten echt een stel hufters bij (de ME), die raken zo over hun toeren……’ Toch was deze actievoerder redelijk tevreden. Hij had er toe bijgedragen dat de transporten zeker met een uur waren vertraagd.
Afb. 5:arm in arm op de Rijksweg(N9) nabij St. Maartensvlotbrug (foto Energie Komitee)
Afb. 6: een liggende blokkade op rijksweg N9 (foto: Energie Komitee) ……….bij speeltuin “de Goudvis” is de chaos totaal. Honderden actievoerders rennen daar heen en weer. Sommigen spoeden zich richting het Noord Hollands kanaal, anderen komen daar juist vandaan, net als wij………………van enige leiding of coördinatie van de blokkadeacties lijkt geen sprake te zijn, iedereen is overgeleverd aan geruchten of laat
zich meeslepen door spontane oprispingen van andere activisten………en het begint ook nog harder te regenen…….wij begeven ons weer terug op weg naar St. Maartenvlotbrug, maar daar is de ME juist met charges begonnen. Het geduld raakt blijkbaar op en de lange lat laat zich ongenadig gelden……………..het loopt tegen twaalven in de avond en ik voel me ellendig……..ik heb geen zin om me in elkaar te laten slaan en besluit om mijn bed op te zoeken………ik heb het duidelijk ‘gehad’……. En zo verliet ik het strijdtoneel, emotioneel behoorlijk aangeslagen door alle gebeurtenissen en ervaringen. Het zal volgens mij ook zo’n beetje rond de laatste transporten zijn geweest. Later werd bekend dat al vóór de eerste confrontatie tussen Helderse activisten en de marechaussee op het talud bij Harssens in de nacht, op de donderdagavond (19 augustus) al de eerste vaten radio-actief afval zijn binnengebracht en dat op vrijdagochtend 20 augustus al 50 % van de uiteindelijke 3000 ton op Harssens lag opgeslagen. Op de late avond van vrijdag 20 augustus was de strijd gestreden. De activisten dropen af, de ME eenheden konden naar huis. De eersten waren gefrustreerd omdat het voorkomen van de voorgenomen dumping niet was gelukt. Sommigen hadden flinke klappen gehad. Eén slachtoffer – Aya Ruoho - onderging in het Helderse ziekenhuis hevige pijn door gebroken lendenwervels; anderen zoals Martha Reesink zaten onder de bloeduitstortingen. De politiemensen op hun beurt vermoeid en wellicht ook enigszins gefrustreerd omdat hun inzet nauwelijks weerklank ondervond in de samenleving, waar nauwelijks nog draagvlak voor het storten van afval in zee was te vinden. Op één punt waren de activisten onder regie van het Helderse Energie Komitee wel succesvol: hun acties zijn van hun kant geheel geweldloos verlopen. Gerard Hoekmeijer 12
De Morgen Juni 2013 Met dank aan Bart en Marjan Dekker, Ed en Alie Tulen en Martha Reesink. Bronnen: diverse krantenartikelen uit de VND, Volkskrant, Trouw en het Parool. De foto’s bij dit artikel zijn afkomstig van diverse fotograven, werkzaam voor de pers en destijds geschonken aan het Energie Komitee. Eén van deze fotograven is Lex Salverda. De cursief geplaatste stukken tekst anders dan de foto onderschriften, betreffen de persoonlijke indrukken van de auteur van dit verhaal. Het slot van De Dumping : “De Afwikkeling” verschijnt in de volgende editie van dit blad.
Afb. 7: 3000 ton radio- actief afval klaar voor verscheping op Harssens (foto: Energie Komitee)
BELANGENBEHARTIGING BIJ DE KONINKLIJKE MARINE Het waren schijnbaar rustige dagen aan het einde van de negentiende eeuw. In 1898 was de jonge koningin Wilhelmina in Amsterdam ingehuldigd en Dr. Abraham Kuijper werd de leider van de “kleine luiden”. Het waren inderdaad “schijnbaar rustige dagen” want in de maatschappelijke verhoudingen in Nederland zowel als de andere Europese landen, waren veranderingen op komst. Abraham Kuijper, zijn bijnaam was Abraham de Geweldige, en hij werd in 1901, na een verkiezingsnederlaag voor de liberalen, de nieuwe Minister-president. Kuijper was een veelzijdig man. Hij was theoloog en lange tijd predikant en docent aan de Vrije Universiteit, waarvan hij zelf de oprichter was.
Afb. 01, Abraham Kuijer (de Geweldige) Daarnaast was hij hoofdredacteur van het weekblad De Heraut en vanaf de oprichting (1872) tot zijn dood hoofdredacteur van het dagblad De Standaard. Als politicus deed hij zijn best zijn denkbeelden over de inrichting van de 13
De Morgen Juni 2013 samenleving in te voeren en zich vooral in te zetten voor de eenvoudige mensen. Hij en zijn Anti Revolutionaire Partij stelden zich daarmee tegenover de tot dan toe in de politiek gedragen gedachte van het zelfstandige individu als basis van de samenlevingi. Hij streefde voor de burgers naar “Soevereiniteit in eigen kring”. Kuiper onderscheidde verschillende “kringen” zoals wetenschap. Kunst, maar ook het gezin, het zedelijke en maatschappelijke. Binnen die kringen had de staat in principe geen zeggenschap maar slechts in bijzondere gevallen mocht ingrijpen. Hij was dan ook voorstander van sociale wetgeving die aansloot bij de omstandigheden in de verschillende bedrijfstakken. Het is onnodig te zeggen dat dit geen onbelangrijk standpunt was voor de vakbeweging die langzaam maar zeker ontstond. In 1861 werd door de Amsterdamse typografen een fonds opgericht met het doel aan de leden “zedelijke en stoffelijke hulp aan te bieden bij werkeloosheid die niet door ziekte of schuld veroorzaakt was”. De leden probeerden door eensgezindheid voor de leden een tegenwicht te vormen voor hun afhankelijkheid van de werkgever. Aan de juistheid van de doelstelling behoefde niet te worden getwijfeld maar de activiteiten waren niet uitsluitend gericht op de werkgevers maar zeker ook op de misstanden in “eigen kring”. Een groot deel van de armoede werd weliswaar veroorzaakt door de schrikbarend lage lonen maar zeker ook door het drankmisbruik in die (en onze) dagen. Het was een vicieuze cirkel: de ellende bevorderde drankmisbruik en het drankmisbruik verergerde de armoede. Er was dus alle reden om ook enige pioniersarbeid te verrichten binnen de kring van eigen leden. In Het Anker, de periodiek van de Matrozenbond werd regelmatig opgeroepen tot matiging van het
drankgebruik. Ook de Koninklijke Marine zelf probeerde op dat gebied een bijdrage te leveren: bij Koninklijk Besluit van 7 januari 1901 bood men een financiële vergoeding aan als men afstand deed van het rantsoen drank. De schrijver Multatuli, pseudoniem van Eduard Douwes Dekker, Schreef over het drankgebruik in die dagen in zijn Ideeën (1864): “de beste afschaffer is biefstuk”. Ter illustratie nam hij ook een budget staatje op van een knecht op een houtzaagmolen in Amsterdam. Het gezin bestond uit man, vrouw en drie kinderen van 7 tot 10 jaar. Het loon van de man bedroeg 6 gulden per week en alles bij elkaar opgeteld moest het gezin f. 5,78 uitgeven aan de eerste levensbehoeften. Op het staatje is geen cent uitgetrokken voor kleding, schoeisel, meubilair of geneeskundige hulp. Ontspanning komt al helemaal niet aan de orde en wat er zou kunnen gebeuren met het gezin als de man plotseling werkeloos zou worden, kunnen we ons alleen maar proberen voor te stellen. Dezer dagen heerst er bij ons een crisis en dagelijks houden de kranten ons voor dat de burgers in deze onzekerheid hun geld niet uitgeven. In 1867 vroeg de dominee en schrijver Nicolaas Beets zich af wat het volk toch wilde. Hij begreep werkelijk niet wat er voor het Nederlandse volk nog te wensen overbleef. Uit het hiervoor gegeven voorbeeld blijkt wel dat een sterke vakbeweging bittere noodzaak was maar het duurde nog tot 1872 voor men kon spreken van eenlandelijke vakorganisatie van betekenis. Het Algemeen Nederlandsch Werkliedenverbond telde toen 16 aangesloten verenigingen met gezamenlijk ruim 3400 leden. Vanaf die tijd groeide de vakbeweging en het is dus niet vreemd dat enige tijd later ook onder het marinepersoneel de gedachte begon te leven dat het mogelijk zou zijn een organisatie op te richten voor belangenbehartiging van personeel beneden de rang van officier. 14
De Morgen Juni 2013 Bij de officieren was van streven naar betere arbeidsvoorwaarden geen sprake, integendeel, men kon slechts rekenen op weinig sympathie van die groep. Voor de onderofficieren van de Koninklijke Marine was er een gezelligheidsvereniging, Admiraal De Ruijter”, Op van 1896 de jaarvergadering was het antirevolutionaire Kamerlid A.P. Staalman uitgenodigd en hij was ook aanwezig. De leden besloten hun gezelligheidsvereniging te veranderen in een organisatie voor belangenbehartiging. De heer Staalman beloofde hiertoe het zijne bij te dragen in het Parlement. Het besluit kreeg in Den Helder veel publiciteit en was het gesprek van de dag aan boord van de schepen. Het gevolg was dat bi de vereniging Admiraal De Ruijter heel wat nieuwe leden zich aanmeldden Voor matroos 1ste klas A.G.A. Verstegen was de aanleiding om een gesprek met enkele onderofficieren te hebben over de mogelijkheden van een lidmaatschap voor alle schepelingen, d.w.z. Het gehele marinepersoneel beneden de rang van officier. Het bleek al gauw dat de onderofficieren daar niet veel voor voelden. Verstegen besloot toen met twee collega's matrozen 1ste klas het voortouw te nemen voor de oprichting van bo0nd voor belangenbehartiging. De drie organiseerden een oprichtingsvergadering op 22 januari 1897 in de bovenzaal van café Diligentia en het was meteen een groot succes. Er waren ongeveer zestig matrozen aanwezig en zij werden terstond allemaal lid. De drie initiatiefnemers werd tot voorlopig bestuur gekozen en de kersverse bond kreeg de naam Eendracht maakt macht. Al binnen een maand vond de volgende vergadering plaats. De statuten en reglementen werden behandeld en vastgesteld en de naam werd gewijzigd in
Algemeenen Bond Marine-Matrozen.
voor
Nederlandsche
Afb. 2: matroos 1ste klas A.G.A. Verstegen De matrozenbond zoals de bond doorgaans werd genoemd, is ongetwijfeld de meest strijdbare bond geweest van alle belangenorganisaties bij de Koninklijke Marine maar even zeker heeft zij het minst kunnen bereiken. De Minister van Marine was in die tijd gepensioneerd viceadmiraal Jhr. J.A. Roëll. Het cultuurverschil tussen hem en de bestuurders van de matrozenbond, laag opgeleide matrozen was ook wel erg groot. De Minister toonde heel weinig begrip voor de moeilijkheden waarmee de jonge vereniging te kampen had. De oprichters van de bond hadden geen enkele bestuurlijke ervaring. Zij moesten alles leren. De onderofficiersvereniging Admiraal de Ruijter bood daarbij geen enkele hulp en mede daardoor kwam de matrozenbond steeds meer onder invloed van politieke groeperingen waarvoor de regering niet de minste sympathie had. Dit alles kwam het eigenlijke doel, de belangenbehartiging niet ten goede, de Minister deed alsof er geheel geen matrozenbond bestond, de bestuurders van de bond gebruikten in woord en geschrift 15
De Morgen Juni 2013 steeds meer de botte bijl. Bij de behandeling van de marine begroting in 1898 verklaarde de Minister in de Tweede Kamer dat de matrozen het “opperbest” hadden en dat van hem voorshands geen verbeteringen te verwachten waren. De bond werd genegeerd en kon op geen enkel positief resultaat bogen. De leden waren dan ook zeer ontevreden.
bondstijdschrift Het Anker een artikel geschreven waarin de leden van de afdeling Amsterdam werden opgeroepen tot grotere activiteit. Het artikel was gesteld in de gebruikelijke toon van Het Anker, met veel zijdelingse verwijten maar de hiervoor opgelegde straf stond in geen verhouding tot het gepleegde vergrijp: 10 dagen provoost,
De hierop volgende perioden, die van Minister G. Kruis en vooral die van Minister A.G. Ellis, kenmerkten zich door een voortdurende,
om den derden dag gewone voeding. De toelichting bij de straf luidde: Handelingen, onbestaanbaar met de instandhouding eener goede discipline, bestaande in het publiceren van een artikel in het weekblad “Het Anker”, no 53 van 25 april 1903, waarin ontevredenheid wordt betoond over handelingen van superieuren. Bij de straf werd aan Noorda zijn certificaat van goed gedrag ontnomen en zijn ontslag aangevraagd hetgeen op 16 mei werd “gegeven”.
Afb. 3: minister A.G. Ellis. uitzichtloze strijd tussen de matrozenbond en de overheid en zoals meestal: de grote verliezer was uiteindelijk de man om wiens lot het allemaal begonnen was. Het was duidelijk dat de onderliggende partij, de bondsbestuurder de eerste slachtoffers waren. Aan hen werden in voorkomend geval harde straffen uitgedeeld, straffen die wij nu niet meer voor mogelijk houden, maar toen voor de bestuurders het begin waren van een periode van bittere armoede want na de straf volgde meestal ontslag. Ik geef u hier één voorbeeld:
Huidige vakbondsbestuurders behoren in Nederland tot de gevestigde orde, aan het begin van de twintigste eeuw was dat dus even anders.ii In de volgende “Morgen“ het vervolg van dit verhaal. Dr. J.L. Swarte. i) P .J. Meertens (red): Biografisch woordenboek dl 5, p 166, A'dam, z.j. ii) J.L. Swarte, Spreekpunt 1971, 25 jaar VBZ en wat daaraan voorafging, Den Helder, 1971, p.12
In mei 1903 werd de voorzitter van de afdeling Amsterdam, matroos 1ste klasse J. Noorda, ontslagen. In zijn functie van afdelingsvoorzitter had hij in het 16
