P a u l v a n L a e r e. Pagina 7 Indicatoren houden je een spiegel voor. Pagina 8 Maatwerk voor kind met hersentumor

VEERTIENDAAGS INFORMATIEBLAD VAN HET UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM ST RADBOUD JAARGANG 36 NUMMER 17 5 november 2010

Powernaps bij Parkinson Foto: Flip Franssen

Drie UMC-ers haalden de prestigieuze Vidi-subsidie binnen, waarmee ze een eigen onderzoeksgroep kunnen opzetten. Een van hen is dr. Sebastiaan Overeem van Neurologie, die de kracht van slaap gaat inzetten tegen de klachten van Parkinson. Paul van Laere

Al vijftien jaar is het bekend: een derde tot de helft van de Parkinsonpatiënten beweegt zich beter in de eerste uren na de nachtrust. Ook de medicijnen sorteren dan meer effect. Niemand deed echter iets met dit gegeven. Tot UMC-slaapgeneeskundige dr. Sebastiaan Overeem ‘kwam en zag’. Hij onderkende de potentie en wist er een belangrijke Vidi (zie pagina 4) mee binnen te halen. In zijn project wil Overeem nagaan of ook door één tot twee dutjes overdag (‘powernaps’) het bewegingspatroon van Parkinsonpatiënten verbetert. ‘We kijken tevens naar het effect op cognitieve problemen die veel Parkinsonpatiënten parten spelen, zoals het schakelen tussen verschillende taken. En verder onderzoeken we of door verbetering van de slaap met medicamenten het slaapvoordeel sterker wordt.’ Overeem, arts-onderzoeker bij Neurologie, wil tevens begrijpen hoe het

Pagina 5 We zijn absoluut geen softe OR

Pagina 7 Indicatoren houden je een spiegel voor

fenomeen tot stand komt. ‘Zorgt slaap ervoor dat het laatste restje dopamine beschikbaar komt, of maakt het de hersenen er wellicht gevoeliger voor?’

Bondgenoot Voor veel Parkinsonpatiënten is slapen een probleem. Overeem houdt er zich binnen het Nijmeegse Parkinson Centrum intensief mee bezig. ‘Twee derde van de patiënten kampt met doorslaapstoornissen, allerlei nachtelijke bewegingsstoornissen, of slaperigheid overdag’, verklaart Overeem, die ook werkt bij het centrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Kempenhaeghe. Slaapstoornissen treden ook op bij veel andere neurologische aandoeningen, zoals zenuw-spierziekten, multiple sclerose, of het ‘rusteloze benen syndroom’ waarbij mensen aandrang voelen hun benen te bewegen, iets wat het (in)slapen ernstig kan bemoeilijken.’ Overeem, die zich na zijn promotie op de slaapstoornis narcolepsie, aan de beroemde Amerikaanse Stanford Universiteit bekwaamde in de slaapgeneeskunde, is inmiddels een specialist op dat terrein. Recent publiceerde hij samen met de Engelse neuroloog Paul Reading een boek over slaapstoornissen in de neurologie. Onlangs startte hij vanuit de afdeling Neurologie een poli voor complexe slaapstoornissen. Overeem: ‘Het gaat om derdelijnszorg, waarbij we samenwerken met Kempenhaeghe en het Universitair Longcentrum. We zijn er voor patiënten die in de tweede lijn niet verder komen. Daarnaast richten we ons op slaapstoornissen als gevolg van een ziekte. Er is steeds meer behoefte aan expertisezorg, waarin slaapstoornissen multidisciplinair aangepakt worden. Vandaar ons initiatief, dat nieuw is binnen de academische wereld.’ Zie verder op pagina 4

Pagina 8 Maatwerk voor kind met hersentumor

Pagina 16 Ook jongens moeten een HPV- prik krijgen

r a dbod e 1 7 - 2 0 1 0

inhoud

En verder...

5

13

Interview

Onderwijs

Afscheid OR-voorzitter Hanneke Santegoets Ze stond aan het roer van de medezeggenschap tijdens grote omwentelingen in het Radboud. Ze blikt terug aan de hand van vijf prikkelende stellingen.

Trainen in Skillslab De afdeling Kindergeneeskunde maakt veelvuldig gebruik van het Skillslab om hun zorgprofessionals te trainen. Het simulatieonderwijs wordt ook ingezet om thema’s uit het landelijke VMS Veiligheidsprogramma te toetsen.

8

15

Reportage

Betoog

Maatwerk voor kind met hersentumor De zorgverleners van patiëntjes met een hersentumor zijn als schakels in een keten onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Snel weertje vandaag, hè? Verschil in levensritme, maar ook ziekte en geneesmiddelen doen de gevoelstijd tussen mensen verschillen. Een onderbelicht punt, vindt prof.dr. Marcel OldeRikkert: ‘We kijken teveel op ons horloge en te weinig op deze interne klokken.’

10

16

Onderzoek

Actueel

Patiëntenstudie kan kleiner Het aantal voor medisch-wetenschappelijke studies noodzakelijke patiënten kan vaak met 25 tot 50 procent omlaag, aldus hoogleraar Biostatistiek prof.dr. George Borm.

‘Ook jongens moeten een HPV- prik krijgen’ Ook jongens kunnen het HPV-virus dragen. Maar die doen niet mee aan het vaccinatieprogramma. Een doorn in het oog van prof.dr. Toine Lagro-Janssen.

Column Nieuwsladder  In bedrijf  Invriezen van eicellen: één technologietje teveel? Vallen zonder breken, Wetenswaardig, prijzen/benoemingen  Kukiat leert Nederlands, Grenzeloos  Mensen, Agenda  HRM-info  Ethiek 

Colofon Radbode is een tweewekelijks personeelsblad van het UMC St Radboud. Oplage: 13.000 Redactie: Nelleke Dinnissen (hoofdredactie), Jannie Meussen (eindredactie) en Gijs Munnichs. Aan dit nummer werkten mee: Femke van de Berg, Koen Dortmans, Niels van Haarlem, Ad den Held, Flip Franssen, Paul van Laere, Frank Muller, Marcel OldeRikkert, Eugenie van Schaik, Mieke Schoorl, Daan Van Speybroeck, Jan van Teeffelen. E-mail: [email protected], telefoon: 024-3613538 Correspondentie: UMC St Radboud, 528 Product­groep Communicatie, Postbus 9101, 6500 HB Nijmegen Redactieraad: prof.dr. Rob Bleichrodt, Peter van Dijk, mr. æmiel Kerckhoffs. prof.dr. Louis Kollee, dr. Erik de Laat Vormgeving en lay-out: Puntkomma Nijmegen Druk: Wegener Nieuwsdrukkerij Gelderland Advertenties: Bureau van Vliet, 023-5714745, e-mail: [email protected] Abonnement: 13,60 euro, informatie Sylvia van Brück-Engelen 024-3615442. De volgende Radbode verschijnt vrijdag 19 november 2010.

column kunst

Iedereen heeft weet van de fontein voor Huize Heyendaal, want op een of andere wijze komt men er langs bij een bezoek aan het UMC St Radboud. Terwijl ze de indruk van een vrolijk beeld maakt, ligt ze net te ver weg om goed te bekijken. Maar ook van dichtbij is niet duidelijk wie wie overeind houdt: de vis de drie jongetjes of omgekeerd. Hoe dan ook richt de vis zich op uit het hardstenen bekken met water. Hij heeft zijn staart opgekruld en dubbel gevouwen om zich bij het rechtop staan van steun te voorzien. Wat bezielt een vis om zijn natuurlijk milieu – het water – de rug toe te keren en naar lucht te happen? Maar dat laatste doet hij helemaal niet, want vreemd genoeg: hij spuit water de lucht in. Drie jongetjes leunen tegen de vis aan, tenzij ze de vis juist rechtop houden. Hun houding is er een van steunen met hun arm en zich voorover buigen om water uit een bron, uit een kraan te drinken – direct met de mond, zonder gebruik te maken van de handen. Maar drinken doen ze niet. Ook hier gebeurt het tegenovergestelde: zij spuiten water! De wereld op zijn kop? Water lijkt veranderd in lucht en omgekeerd. Geestig en zo te zien door Niel Steenbergen, de kunstenaar, met heel veel plezier en enige ondeugendheid gemaakt. Bij nader toezien hebben de drie jongetjes immers een half opstaand piemeltje – om er even onze aandacht op te vestigen dat eerder te verwachten viel dat daar het water van de fontein uit tevoorschijn zou komen. Deze fontein uit 1965, stond aanvankelijk op een binnenplaats van de toenmalige nieuwbouw van de Faculteit Medische Wetenschappen, maar is later verplaatst naar

Welkom

Foto: Jan van Teeffelen

haar huidige plek: het gazon voor het kasteeltje. Niel Steenbergen maakte eveneens de dierglyptieken die voor de omkadering van de lifthallen in de Zuidcorridor van het ziekenhuis zorgen – waarvan een aantal, gerecupereerd uit het intussen afgebroken ziekenhuisdeel, recentelijk in de nieuwbouw is herplaatst. Daan Van Speybroeck

2

Is u iets opgevallen aan deze editie van de Radbode? Als u dit stukje leest wellicht wel, want deze column stond er de vorige keer nog niet in. Vanaf deze plek wil ik u een blik geven op wat de redactie van uw personeelsblad allemaal beweegt bij het maken van de Radbode. De rol van een personeelsblad verandert. Het brengen van nieuws is al lang geen doel meer. Met de opkomst van nieuwe media als twitter ligt het nieuws al lang op straat en op de afdeling voordat de Radbode op de redactievergadering het onderwerp heeft besproken. Een gedrukte uitgave heeft concurrentie gekregen van tal van media als online nieuws, digitale magazines en nieuwsbrieven, twitter, streaming video en ga zo maar door. In de huidige samenleving blijft eigenlijk niets meer verborgen. Er zijn tegenwoordig zoveel vormen waarin de informatie wordt verspreid dat je als journalist én als consument van veel markten thuis moet zijn. Zo een vaart zal het niet lopen, hoor ik de criticaster zeggen. Ondertussen stuurt mijn zoon van elf een sms naar zijn vriendje die naast hem op de bank zit, bespreekt op MSN de schooldag, kijkt vooral uitzending gemist en bladert ook nog wel eens door een krant, op mijn ipad, dat wel. En deelt vervolgens al die informatie met zijn sociale netwerk via zijn pagina op Hyves. Ook met zijn opa van 83 die met een speciale seniorenlaptop het laatste nieuws deelt met zijn netwerk. In die veranderende wereld moet de Radbode zijn plek hebben. Voor ons dus een mooie uitdaging. Niels van Haarlem, teamleider redactie, [email protected]

2 3 4 6 11 13 14 15 16

r p a ti ë n t e n z org a dbod e 1 7 - 2 0 1 0

Oorzaken (erfelijk) gehoorverlies Sinds 2 november kent het UMC St Radboud het Centrum voor erfelijke slechthorendheid Hearing & Genes. Volgens KNO-arts dr. Ronald Pennings is erfelijke slechthorendheid een onderbelicht fenomeen. ‘Terwijl het veel voorkomt en gehoorverlies een ontzettend grote impact heeft op iemands leven. Zo is één op de 700 kinderen die in Nederland geboren worden slechthorend, in totaal 250 tot 300 per jaar.’ Van hen heeft ongeveer de helft een erfelijke vorm van slechthorendheid.

Ook ouderen Volgens de Nijmeegse specialisten speelt ook bij slechthorendheid op oudere leeftijd erfelijkheid veel vaker een rol dan gedacht. En daarbij gaat het om redelijk forse aantallen ouderen. Pennings: ‘Gehoorverlies op oudere leeftijd kan diverse oorzaken hebben, zoals lawaaibeschadiging en beschadiging door medicijngebruik. Maar ook de “gewone” ouderdomsslechthorendheid, die bij veel mensen met het klimmen der jaren ontstaat, heeft een erfelijke component.’ Onderzoek naar de oorzaken van slechthorendheid is

nieuwsladder Week chronisch zieken

nu al meer dan dertig jaar een speerpunt binnen de afdeling KNO en heeft Nijmegen gemaakt tot landelijk koploper op dit gebied. Sommige vormen van erfelijke slechthorendheid die leiden tot volledige doofheid zijn goed te behandelen met cochleaire implantaten, waarbij een elektrode in het slakkenhuis (cochlea) wordt geplaatst. En nieuwe onderzoekstechnieken, zoals next generation sequencing (waarbij vele genen in één keer kunnen worden bekeken, in samenwerking met de afdeling Antropogenetica), maken nu snellere DNAdiagnostiek mogelijk. Ontwikkelingen die bijdragen aan een betere counseling en revalidatie van erfelijke slechthorendheid.

Vandaag begint de jaarlijkse Week Chronisch Zieken. Thema dit keer is Red jezelf!? Centraal staan nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de zorg voor en het maatschappelijk leven van chronisch zieken. Daarover gaat ook de informatiemarkt op dinsdag 9 november, van 10.00 tot 15.00 uur in de zuidcorridor bij de hoofdingang. Meer informatie staat op de internetsite van het UMC St Radboud. Woensdag 10 november van die week staat in het teken van onderwijs aan (chronisch) zieke kinderen. De Educatieve Voorziening van het UMC St Radboud opent die dag haar deuren van 14.00 tot 16.00 uur voor het publiek (route 804). Geïnteresseerd? Meld u aan via mail bij Gabriëlle RutgersBakhuis, [email protected].

De drie in (erfelijke) slechthorendheid gespecialiseerde KNO-artsen dr. Ronald Pennings, dr. Dirk Kunst en dr. Ronald Admiraal en moleculair geneticus dr. Hannie Kremer, die met elkaar het Centrum voor erfelijke slechthorendheid Hearing & Genes opstartten, zijn het over één ding hartgrondig eens: het erfelijke karakter van slechthorendheid is lang niet altijd herkenbaar. Daar komt nu in veel gevallen verandering in. Met als belangrijkste voordelen voor de slechthorende patiënt: een duidelijke diagnose met prognose van het gehoorverlies en vaak ook betere aanpak van hun slechthorendheid. AdH

Ruggenprik bij twijfel Alzheimer De ruggenprik moet worden opgenomen in de richtlijnen om de ziekte van Alzheimer vast te stellen. Vooral wanneer er nog twijfel bestaat over de exacte diagnose, geeft de bepaling van biomarkers in de ruggenmergvloeistof veel meer zekerheid. Die conclusie trekt Petra Spies, arts-onderzoeker in het UMC St Radboud, op basis van onderzoek op Nederlandse geheugenpoli’s. Voor meer informatie: http://www.umcn.nl/persberichten.

Honderd meldingen incidenten in eerstelijnszorg Tijdens de eerste nationale meldweek patiëntveiligheid zijn honderd incidenten in de eerstelijnszorg gemeld. Vijftien eerstelijns beroepsorganisaties, het ministerie van VWS en de afdeling IQ healthcare van het UMC St Radboud hadden zorgverleners in de eerstelijn opgeroepen mee te doen aan de meldweek. Bij vijf meldingen was sprake van potentieel ernstige gevolgen voor de patiënt. Tweederde van de melders geeft aan maatregelen genomen te hebben om het incident in de toekomst te voorkomen. De meldingen worden geanalyseerd door een multidisciplinair onderzoeksteam. De uitkomsten worden begin 2011 gepresenteerd in een landelijke conferentie.

Ontstaan gaatjes naast vullingen Foto: Frank Muller

Schenden privacy EPD Het Radboud gaat hard optreden tegen personeel dat onrechtmatig gegevens van patiënten bekijkt in het elektronisch patiëntendossier (EPD).

Alleen de behandelend arts en bij de behandeling betrokken zorgverleners zijn bevoegd om het EPD van een patiënt te raadplegen. ‘In alle andere gevallen heb je niets te zoeken in iemands EPD’, stelt prof.dr. Andries Hoitsma, adviseur ICT voor de Raad van Bestuur. ‘De RvB heeft onlangs besloten om steekproefsgewijs na te gaan of medewerkers de privacy van patiënten in het EPD schenden. Als iemand betrapt wordt op onrechtmatig gebruik van het EPD, dan heeft dat vergaande gevolgen. Je kunt erdoor ontslagen worden.’ Dit geldt voor artsen, maar ook voor verpleegkundigen en andere medewerkers. Alleen een hulpverlener die een behandelrelatie heeft met een patiënt mag het inzien. ‘Het is niet nieuw dat de privacy van patiënten

altijd gewaarborgd moet zijn. Daar werden in het verleden ook controles op uitgevoerd’, aldus Hoitsma. ‘De hoeveelheid gegevens is in het EPD fors toegenomen. Daarom wordt de toezicht op het onrechtmatig gebruik geïntensiveerd. Als iemand inlogt in het EPD wordt dat altijd geregistreerd. Het is dus heel eenvoudig te achterhalen of iemand onrechtmatig patiëntengegevens heeft bekeken.’

Wetsvoorstel Recent was in het nieuws dat een medewerkster van een zorginstelling ontslagen is, omdat zij het dossier van een patiënt inkeek. Zij bekeek de medische gegevens van de aanrander van haar dochter. ‘Veel mensen zullen het opnemen voor deze mevrouw, maar toch is ze ontslagen. Dit geeft aan hoe ernstig men de privacyschending neemt’, zegt Hoitsma. Momenteel is er landelijk een wet in de maak, waarin ook zware straffen worden aangekondigd als er onrechtmatig inzage is geweest in het patiëntendossier. In dit wetsvoorstel staat bijvoorbeeld dat iemand dan zijn bevoegdheid als arts of verpleegkunde kan kwijtraken.  GM

3

De afdeling Tandheelkunde van het UMC St Radboud start met een onderzoek naar secundaire cariës, het ontstaan van nieuwe gaatjes naast vullingen. Het onderzoek wordt samen met onderzoeksgroepen uit Amsterdam (ACTA) en het Braziliaanse Pelotas uitgevoerd en duurt vier jaar. Het grootste deel vindt plaats in het Radboud. Meer hierover, zie de nieuwsrubriek op www.umcn.nl.

Digitale poli Cardiologie uitgebreid met telemonitoring De afdeling Cardiologie heeft de digitale hartfalenpoli uitgebreid met telemonitoring. Hierbij verstuurt de patiënt digitaal zijn gewicht- en bloeddrukgegevens naar de hartfalenpoli. Bij afwijkende waarden krijgt de hartfalenverpleegkundige/cardioloog een alertmelding, zodat actie ondernomen kan worden. Voorheen moest de patiënt ook dagelijks zijn gewicht en bloeddruk meten, maar zelf naar het ziekenhuis bellen als hij het niet vertrouwde. De alertservice wordt vooral gebruikt bij instabiele patiënten en bij patiënten bij wie de medicatie wordt opgetriteerd. De afdeling kan zo de patiënt beter en op maat bewaken en indien nodig beleid bijstellen. Zie nieuws (28 oktober), www.umcn.nl.

i r n b e dri j f a dbod e 1 7 - 2 0 1 0

Gebaar bij afscheid Aag Nijveld

Cheque voor Save a Child’s Heart

Foto: Jan van Teeffelen

Vrijwilligers gevraagd

Filmpjes maken met opgenomen kinderen Kindertelevisie zoekt nieuwe vrijwilligers, met name voor dinsdag en woensdag. ‘Ook ouderen nodigen we van harte uit’, benadrukt Michel van der Maas. ‘We zoeken mensen die het leuk vinden om met kinderen te werken en graag creatief bezig zijn. Het is handig als je ook een camera kunt bedienen of een film monteren, maar dat staat niet voorop.’ De medewerkers en vrijwilligers van Kindertelevisie maken filmpjes mét en voor opgenomen kinderen. Om hen uit de ziekenhuissfeer te halen: ‘Ik lig hier wel in het ziekenhuis, maar kan toch leuke en gekke dingen doen.’ Elke dinsdagochtend geven de pedagogisch medewerkers een lijst van kinderen door. ‘We zoeken hen op en het kind bepaalt wat we gaan doen. De één wil een reclame naspelen of een speelfilm maken. Een ander wil met een videobrief zijn klasgenootjes of opa en oma in Australië laten zien hoe hij bestraald wordt. De filmpjes worden in de studio met een paar kinderen tot een eigen programma verwerkt, waar alle patiënten de hele week naar kunnen kijken.’ ‘Vrijwilligers moeten goede voelsprieten hebben. Het ene kind wil graag het camerawerk doen, een ander verhalen verzinnen of juist meespelen. Je moet ook flexibel zijn. Het komt bijvoorbeeld voor dat een kind net voor het filmen te ziek wordt om door te gaan. De voorpret heeft hij dan echter wél gehad.’ Wie interesse heeft kan contact opnemen met eindredacteur Michel van der Maas of coördinator Pieter van den Nieuwenhuizen, telefoon 024-3617419 of mailen naar [email protected]. Kijk voor meer informatie en voorbeelden van filmpjes ook op de internetsite van het UMC St Radboud, onder Kindertelevisie. JM

Week van de patiëntveiligheid

Bezoek theatervoorstelling Dag & Nacht In de Week van de Patiëntveiligheid speelt Theatergroep Plezant vier keer de voorstelling Dag & Nacht voor zorgverleners van het Radboud. Dag & Nacht confronteert de toeschouwers met een maatschappij die om perfecte zorg vraagt. Met zorgverleners die dag en nacht de druk voelen om hun patiënten kwaliteit én veiligheid te bieden. In Dag & Nacht is een patiënt overleden na een incident. Zijn behandelend arts heeft onverwacht een uur tijd voor bezinning. Leef mee met zijn dilemma’s en die van verpleegkundigen, collegaartsen en ziekenhuisdirectie in hun zoektocht naar een patiëntveilig ziekenhuis. Na afloop van de voorstelling gaan bezoekers met elkaar in gesprek. Onder leiding van medisch specia­ listen uit het UMC St Radboud kunnen zij hun eigen ervaringen delen en discussiëren over een veilige ziekenhuiscultuur. De voorstellingen zijn op maandag 22 november 11.3014.30 uur, 16.15-19.15 uur of 19.30-22.30 uur. En op dinsdag 23 november 11.30-14.30 uur. Alle voorstellingen vinden plaats in het Auditorium. Aanmelden kan tot 8 november via de afdelingshoofden. Het aantal plaatsen per afdeling is beperkt. Kijk voor meer informatie op het bedrijfsportaal. MS

Vorig jaar heeft Aag Nijveld haar actieve loopbaan als kinderhartchirurg beëindigd, in het voorjaar van 2011 gaat zij met pensioen. Haar grote wens was om afscheid te nemen van haar patiënten en hun ouders. Veel ouders met kinderen en oud-patiënten bedankten haar op 1 oktober, voor de steun in zeer moeilijke tijden in hun leven. Er waren zelfs ouders van overleden kinderen waren. Eén van de kinderen die door haar complexe aangeboren hartafwijking in 2002 overleed was Eva Cox. De ouders van Eva hebben toen de Eva Cox stichting in het leven geroepen. Met als doel het UMC St Radboud te ondersteunen, in het bijzonder het Kinderhartcentrum voor patiëntjes onder één jaar en de daarbij behorende verpleegafdelingen. Door het doneren van gelden en/ of goederen voor medisch onderzoek en om het verblijf van de patiëntjes en ouders te veraangenamen. Een van de voorbeelden daarvan zijn de prachtige speeltoestellen aan de muur op de afdeling Q3Vuurtoren.

Een patiënt van Dirven vond hier zelf een oplossing voor. ‘Hij had in zijn schuurtje provisorisch een halsbeugel gemaakt met een gemonteerde ring, die je rond de klep op het pleister kunt zetten. Wij hebben nu een prototype ontwikkeld met een ring van roestvrijstaal, die je naar de diepte van het stoma kunt buigen.’ Dirven heeft de halsbeugel inmiddels bij dertig mensen getest. ‘De meeste deelnemers kunnen er langer ‘hands-free’ mee spreken. Sommigen ervoeren daarbij ook meer comfort. En doordat de pleisters minder vaak hoeven te worden vervangen, ze gaan gemiddeld vijf uur langer mee, ontstaat er minder huidirritatie.’ Hij kreeg dit jaar ook de nationale wetenschapsprijs van de Stichting Hippocrates. Die wordt jaarlijks uitgereikt voor de beste wetenschappelijke prestatie van medisch studenten. ‘Ik heb tijdens mijn studie in Nijmegen zes keer gepubliceerd in wetenschappelijke bladen, grotendeels op het gebied van mondholte- en strottenhoofdcarcinomen. Dat is relatief veel voor een student geneeskunde’, zegt hij bescheiden. JM

Vervolg van pagina 4

Slaapgeneeskunde op eigen benen

‘Met het afscheid van drs. Nijveld is de cirkel rond’, gaven de ouders van Eva aan. Zij schonken haar de gelden die nog in de stichting zaten. Mede omdat Aag Nijveld eventuele giften bij haar afscheid op zou dragen aan de stichting ‘Save a Child’s Heart’. Deze stichting zorgt ervoor dat kinderen uit Palestijnse gebieden een hartoperatie kunnen ondergaan in Israëlische centra. Op 20 oktober kwam de familie Cox een cheque aanbieden met een bedrag van e 20.000,- .

Wetenschapsprijs én subsidie

Externe halsbeugel vergemak-­ kelijkt ‘hands-free’ spraak Net afgestudeerd en koud begonnen als assistent-inopleiding bij KNO-heelkunde sleepte Richard Dirven onlangs een subsidie binnen om een externe halsbeugel te ontwikkelen. Deze komt naar verwachting eind 2011 op de markt en vergemakkelijkt het spreken voor mensen met een verwijderd strottenhoofd. Mensen bij wie het strottenhoofd (en dus ook de stembanden) verwijderd is, kunnen toch nog spreken. In het verleden moesten ze hun stoma met de hand afdichten, waardoor lucht via een ventiel naar de slokdarm en mondholte gaat. Inmiddels is er een ‘hands-free’ spreekklep in de handel. Het nadeel daarvan is dat er veel druk nodig is tijdens het spreken, waardoor het pleister waarop de spreekklep is bevestigd snel loslaat.

‘De toekenning van de Vidi-subsidie geeft aan dat slaap en slaapstoornissen op de kaart staan’, concludeert Overeem tevreden. Dat is lang anders geweest. In de medische opleiding werd maar een paar uur aan het onderwerp besteed. ‘Terwijl slapen een derde van ieders leven beslaat. “Snurken, dat doen we toch allemaal wel eens.” Die houding van niet serieus nemen is verdwenen. Terecht, want slapeloosheid is een groot probleem voor mensen. En de behandeling is heel specialistisch en moet niet uit het chronisch verstrekken van slaappillen bestaan.’ In landen als de VS en Duitsland is de slaapgeneeskunde een zelfstandig vak. Zover is het in Nederland nog niet, maar de zorg is al sterk verbeterd, vindt Overeem. ‘Vijftien jaar geleden was Kempenhaeghe het enige centrum. Nu zijn er een stuk of vijf. Ook medisch specialisten buigen zich erover. Vrijwel elke longarts(maatschap) in Nederland ziet en behandelt bijvoorbeeld apneupatiënten, die door nachtelijke ademnood een sterk verstoorde slaap kennen. Dus de tweedelijnszorg begint echt tot ontwikkeling te komen.’

Multidisciplinaire benadering De universitaire centra richtten hun aandacht vanouds op specifieke stoornissen. ‘In het Radboud bijvoorbeeld slaap-apneu, in Leiden narcolepsie, en in Groningen stoornissen van de biologische klok. Wij willen daar vanuit Neurologie de brede, geïntegreerde benadering van de slaapgeneeskunde aan toevoegen. Op onze slaappoli werken we heel vaak multidisciplinair. We hebben hier ook de mogelijkheden om uitgebreide klinische slaapregistraties te doen. We hebben een gedetailleerd palet aan diagnostische mogelijkheden.’ ‘Met de subsidie, de nieuwe poli, en de onderzoeksgroep die ik kan opzetten, komt nu alles prachtig samen. Er liggen zoveel onderwerpen. We werken bijvoorbeeld al samen met de geriatrie, omdat blijkt dat een verstoorde slaap invloed heeft op de processen die tot Alzheimerdementie leiden. Van alle kanten komen vragen. De Vidi verschaft ons de basis om die aan te pakken.’ PvL

Veni, vidi, vici De Vidi-subsidie ter grootte van 800.000 euro is onderdeel van de Vernieuwingsimpuls van de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Dit programma kent persoonsgebonden subsidies toe aan drie verschillende typen onderzoekers: Veni (pas gepromoveerd), Vidi (ervaren) en Vici (professorabel). De subsidies zijn bedoeld om veelbelovende wetenschappers te ondersteunen in hun vernieuwende werk. Naast Sebastiaan Overeem kregen ook dr. Judith Homberg van de afdeling Cognitive Neuroscience en dr. Joost Martens van de afdeling Moleculaire Biologie (NCMLS) een Vidi. Richard Dirven onderzoekt mijnheer Beetz, die met het idee kwam van de halsbeugel.

4

i r n t e rvi e w a dbod e 1 7 - 2 0 1 0

‘We zijn absoluut geen softe OR’

Foto: Frank Muller

Hanneke Santegoets neemt afscheid als voorzitter van de ondernemingsraad. Ze stond aan het roer van de medezeggenschap tijdens grote omwentelingen in het Radboud. Ze blikt terug aan de hand van vijf prikkelende stellingen. ‘Het waren tropenjaren, maar het was ontzettend leerzaam.’ G i j s M u n n ich s

Opkomst OR-verkiezingen was 32,5 procent. Er is weinig draagvlak voor de OR. ‘Ik had gehoopt op 40 procent, dus het valt wat tegen. Maar, vergeleken met andere UMC’s scoren we gemiddeld tot hoog. Of uit de opkomst blijkt dat er weinig draagvlak is? Dat is lastig te zeggen. We moeten wel de werkvloer meer betrekken bij onze adviezen door meer gebruik te maken van werkgroepen of klankbordgroepen van medewerkers.’ OR-werk is onzichtbaar en daardoor ondankbaar. ‘Met het eerste ben ik het eens. Medewerkers kennen de uiteindelijke besluiten van de Raad van Bestuur, maar niet wat de medezeggenschap hierin heeft bereikt. Ook hier moeten we medewerkers meer betrekken. Geslaagde voorbeelden hiervan waren de reorganisatie van de laboratoria en de oprichting van de Radboud Zorgacademie en het IWOO (Instituut voor Wetenschappelijk Onderwijs en Opleidingen). Toen hebben we mensen van de vloer nauw betrokken bij onze adviesvorming. Je merkt dan dat ze beter begrijpen én zien wat de OR precies doet. Ons werk is niet altijd zichtbaar, maar daardoor zeker niet ondankbaar. Je kunt voor groepen medewerkers veel betekenen. Voor mij is het ontzettend leerzaam geweest. Ik heb het hele UMC leren kennen en met allerlei mensen, van hoog tot laag, te maken gehad.’

Hoe langer in de OR, hoe meer verlies van onafhankelijke blik. ‘Ik hoor weleens dat we een softe OR zouden zijn, die zich te veel aanpast aan de RvB. Of dat we aan de leiband van Lohman lopen. Dat beeld klopt absoluut niet’, reageert Santegoets. ‘Maar ik wil ook niet het imago dat we overal tegen zijn. Er zijn mensen die zich afvragen: “Hoe kun je al die bezuinigingen goedkeuren?” Soms moet je instemmen met zaken die voor sommige medewerkers verkeerd uitpakken, maar wel goed zijn voor het bedrijf. Als een bedrijf ongezond is, worden er later alsnog méér mensen boventallig. We discussiëren met de RvB op het scherpst van de snede. Met meningsverschillen, maar wel op basis van argumenten. En we komen er altijd samen uit. De Raad van Bestuur luistert goed naar ons. Soms stonden we lijnrecht tegenover elkaar. Bijvoorbeeld bij de eerste plannen voor de reorganisatie van de laboratoria. Omdat wij wisten dat daar écht geen draagvlak voor was, konden we dat heel goed beargumenteren. Die eerste plannen zijn toen wel herzien.’ De afgelopen vijf jaar is de medezeggenschap veel sterker geworden. ‘We zijn vooral professioneler geworden. De OR is geen vrijblijvend clubje dat vanaf de barricade maar wat roept. Of schopt om te schoppen. We gaan grondig te werk om de juiste adviezen uit te brengen naar de Raad van Bestuur. Om sterker te worden, hoop ik wel op meer nieuwe aanwas van jonge en nieuwe medewerkers.

5

Hun frisse blik zou heel goed zijn voor de medezeggenschap.’ Ik ben trots op wat de OR heeft bereikt in relatie tot “Beter worden in het Radboud”. ‘We hebben het zeker niet slecht gedaan. Maar het kan altijd beter. In de communicatie naar de achterban hebben we soms steken laten vallen. Bijvoorbeeld bij de plannen voor het Servicebedrijf. Toen hadden we meer aan medewerkers moeten laten zien welke argumenten we hebben aangedragen. Nog nooit heeft de OR zoveel plannen behandeld als tijdens “Beter worden”. Dat zijn er zeker een paar honderd geweest. Aan het begin van mijn voorzitterschap heeft de Raad van Bestuur gevraagd om een krachtige OR. We hebben dit platform goed benut om de stem van de medewerker te laten horen. Maar het zijn wel tropenjaren geweest. Ik ben blij dat ik nu om vijf uur naar huis kan zonder te denken: er moet vanavond nog een advies uit.’ n

Definitief vaarwel Hanneke Santegoets was drieëneenhalf jaar ORvoorzitter en in totaal zeven jaar bij de OR betrokken. Santegoets keert terug als opleider bij de Radboud Zorgacademie. De medezeggenschap zegt ze definitief vaarwel. Conform het credo: wat je preekt, moet je zelf ook doen. ‘Ik heb altijd gepleit voor nieuwe aanwas in de OR. Dat is de belangrijkste reden dat ik nu zelf opstap.’ Haar opvolger als OR-voorzitter wordt deze maand door de leden van de OR gekozen.

r a dbod e 1 7 - 2 0 1 0

Invriezen van eicellen moet kunnen Invriezen van eicellen moet ook om socia­ le redenen mogelijk zijn, zo bepaalden de Nederlandse gynaecologen onlangs. Tijdens het UMC St Radbouddebat op 13 oktober in Lux verdedigde hoogleraar Jan Kremer deze visie.

vitrificatie geen goed idee. ‘De belasting van ivf is groot, blijkt uit onderzoek. Bovendien loopt de helft van de ivf-behandelingen op niets uit. Veel vrouwen voelen zich achteraf schuldig: waren ze maar eerder aan kinderen begonnen.’ Huijer vraagt zich af waarom Schellart haar probleem met een technologie moet oplossen. Voor haar is de keuze duidelijk: beter kunstmatige inseminatie en een alleenstaand moederschap op je 35ste dan vitrificatie van eicellen met een belastende ivf zonder zwangerschapsgarantie én het risico op je 42ste nog steeds

Zelf twijfelde hij aanvankelijk ook, maar Jan Kremer merkte dat zijn twijfels ongegrond waren. ‘We hebben belangrijke tegenargumenten bekeken, maar geen enkele bleek steekhoudend’, zegt de hoogleraar voortplantingsgeneeskunde aan het UMC St Radboud. ‘We houden vitrificatie niet tegen maar we zijn geen voorstander. Daarom moeten kinderen uit ingevroren eicellen wetenschappelijk onderzocht worden, mogen vrouwen niet ouder dan 45 jaar zijn en moeten artsen vrouwen goed voorlichten.’ Pia Dijkstra, tegenwoordig Kamerlid voor D66, schaart zich achter het standpunt van de gynaecologen. ‘Nu gaan vrouwen naar het buitenland. Dat vind ik ongewenst.’ Marieke Schellart liet haar eicellen in België invriezen en maakte er een documentaire over. Schellart: ‘Op school krijg je seksuele voorlichting om maar vooral niet zwanger te worden. Pas op je dertigste denk je aan kinderen krijgen. Als je dan niet die ene man tegenkomt… Ik ben blij met vitrificatie.’ Marli Huijer, hoogleraar filosofie en zelf arts, vindt

Zelfbeschikking En zo smoorde Huijers kritiek in het woord ‘zelfbeschikking’. Toch hield ze vol: ‘Vitrificatie versterkt het maatschappelijke probleem dat steeds meer vrouwen onvruchtbaar worden omdat ze te laat aan kinderen beginnen. We zijn geneigd te zeggen: “Ach, het is maar één technologietje”. Maar de gevolgen zijn groot.’ Huijers toekomstbeeld overtuigt de anderen niet, hoewel ook hun repliek even speculatief bleef. Dijkstra: ‘Mevrouw Huijer doet net of het over duizenden vrouwen gaat. De behandeling is zo belastend, dat niet veel vrouwen er gebruik van zullen maken.’ Schellart: ‘Ik kan me voorstellen dat over vijftien jaar veel eicellen ingevroren zijn. Tegelijkertijd lijkt het me dramatisch als vrouwen en masse in hun eentje een kind krijgen.’ Kremer vatte de discussie zo samen: ‘Ik deel de zorg van de toenemende onvruchtbaarheid. Maar vitrificatie en het ombuigen van deze trend sluiten elkaar niet uit. Daarom moeten we vrouwen goed begeleiden. Daar hoort ook het bespreken van alternatieven bij.’ n

Uitstelmoeders en diepvrieseitjes: invriezen van eicellen maatschappelijk verantwoord? Moeten alleenstaande vrouwen hun eicellen kunnen laten invriezen voor een latere zwangerschap? De beroepsgroep van gynaecologen (NVOG) stelt: “Invriezen van eicellen moet onder goede voorwaarden in ons land beschikbaar zijn.” Een debat over de maatschappelijke gevolgen van deze nieuwe technologie. Jan Kremer (voorzitter eicel-commissie NVOG) tegenover Marli Huier (hoogleraar filosofie) en Marieke Schellart (documentairemaker) die een film maakte over haar persoonlijke worsteling: wel of niet invriezen?

Woensdag 13 oktober Aanvang 20.00 uur gratis toegangskaarten zijn verkrijgbaar aan de kassa van LUX reserveren via 0900 589 46 36

Van Peltlaan 244,

Grand Buffet & andere mogelijkheden

www.de-schans.nl Aanbieding voor personeel van UMC St Radboud: bij minimaal 10 personen € 3,00 korting p.p., doordeweeks t/m vrijdag

Rijksweg 95 Mook 024-6962125 [email protected]

‘We houden vitrificatie niet tegen’ dat wij als maatschappij moeten bepalen wat Marieke moet vinden?’ Dijkstra: ‘Als alleenstaande moeder is het tegenwoordig onmogelijk om te werken.’ Schellart: ‘Ik denk dat iedereen reproductieve vrijheid heeft. Ik wil graag een kind met een man samen.’ Dijkstra valt haar bij: ‘Vrouwen beslissen zelf.’

De UMC St Radbouddebatten

Ko e n D ortm a n s

alleen te zijn. Huijer: ‘In mijn tijd kozen vrouwen voor optie één met het zaad van een vriend of een ex.’ De anderen reageerden meteen. Kremer: ‘Zegt u nu

NIJMEGEN

Aan een prachtige straat met overwegend karakteristieke woningen, ligt deze ruime jaren dertig tussenwoning met een diepe, zonnige tuin (ca. 25 meter). Bouwjaar: ca. 1936-38; Verwarming; c.v.-ketel Nefit Ecomline mei 1998; Inhoud: 425 m³; Woonoppervlakte: 145 m²; Perceeloppervlakte: 232 m² Begane grond: Hal met provisiekelder en toilet. Ruime woonkamer, eenvoudige keuken en deur naar de tuin. 1e verdieping: 3 slaapkamers, eenvoudige, ruime badkamer met douche, toilet en vaste wastafel. Via vaste trap naar de: 2e verdieping: Voorzolder met bergruimte. De 5e (ruime) kamer heeft een prachtig uitzicht op de tuin en heeft een douche, een keukenblok met keramische kookplaat en koelkast. ± 25 meter diepe en zonnige achtertuin met vrije achterom en veel privacy. Aanvaarding: in overleg Vraagprijs: € 275.000,- k.k. Driessen Makelaardij St. Annastraat 18, 6524 GC Nijmegen Tel.nr: 024 - 643607055

Berg en Dal | Nijmegen (024) 684 2000 www.goldentulipvalmonte.nl

Volgens NEN 2767

%

BOUWKEURMEESTER KEURT UW WONING

Organiseer een bijeenkomst op de berg ! Doe wat anderen ook doen: kom vrijblijvend langs en maak kennis met de voordelen die samen werken met accon ■ avm ook voor u kunnen hebben.

! of -feest l e r r o b ars

ja en einde e r e e s i Organ

www.acconavm.nl Accountancy: [email protected] Fiscaal: [email protected] Kantoor Nijmegen Kerkenbos 10-45 ■ 6546 BB Nijmegen T 024 - 360 38 16

(actieve) vergaderingen | trainingen | congressen feesten | jubilea | lunches | diners | overnachtingen radbode-golden tulip 101027.indd 1

28-10-2010 16:37:19

6

Een pand kopen of verkopen? Schakel bouwkeurmeester Toon Peters in voor:

• Aankoop keuringen

• Opleveringen

• Verkoop keuringen

• Inspecties

• NHG keuringen

Ook voor monumenten!

Meer informatie of een oriënterend gesprek? Bel Toon Peters!

Met kwaliteitsgarantie ISO 9001:9002 certificering TUV!

Sprokkelveld 52 6596 DM Milsbeek T (0485) 516 775 I www.petersbouwadvies.nl E [email protected]

r k w a l it e it a dbod e 1 7 - 2 0 1 0

De prestaties van een zorginstelling kun je meten aan de hand van indicatoren. Externe partijen krijgen zo zicht op de kwaliteit van zorg. Het UMC St Radboud gebruikt ze ook om intern de kwaliteit te verbeteren. Digitaal registreren van indicatoren in het EPD is volop in beweging. Veel afdelingen beschikken binnenkort over een Computer On Wheels (COW). Met deze mobiele pc kun je de indicatoren overal scoren.

Foto: Flip Franssen

‘Indicatoren houden je een spiegel voor’ G i j s M u n n ich s

‘Wij willen onderscheidend zijn in kwaliteit. Dan moeten we dat ook zélf benoemen en communiceren.’

Attitude De Inspectie, Zichtbare Zorg en de zorgverzekeraars. Allemaal vragen ze aan zorginstellingen om hun prestaties aan de hand van indicatoren inzichtelijk te maken. Op basis hiervan besluiten steeds meer zorgverzekeraars of ze zorg wel of niet inkopen. Recent besloot CZ de behandeling van borstkanker in een aantal centra niet te vergoeden, omdat de zorg daar volgens hun maatstaven benedenmaats zou zijn. ‘Het is fantastisch dat zorgverzekeraars meer belang hechten aan kwaliteit en medische uitkomsten. Daar pleiten we al jaren voor’, zegt Ronald Lolkema, stafdirecteur Strategieontwikkeling en regiehouder Patiëntveiligheidsprogramma. ‘Maar de indicatoren moeten wel goed gedefinieerd zijn. Dat is niet eenvoudig. Het risico bestaat dat er verkeerde conclusies uit worden getrokken.’ De kritiek op de indicatoren die bijvoorbeeld CZ heeft gebruikt, is terecht, vindt Lolkema, maar zorginstellingen hebben zelf het initiatief uit handen gegeven.

De indicatoren op een rij Er zijn landelijk drie verplichte sets van indicatoren. Het programma Zichtbare Zorg wil voor tachtig aandoeningen de ziekenhuisprestaties zichtbaar maken. Er zijn al voor 46 aandoeningen indicatorensets ontwikkeld. IQ healthcare ontwikkelt onder andere sets voor parkinson en longcarcinoom. Een tweede telkens geactualiseerde indicatorenset komt van de Inspectie voor de Gezondheidszorg. In 2010 zijn indicatoren toegevoegd voor delirium en oncologie. Ten derde is er het VMS Veiligheidsprogramma: tien thema’s om de patiëntveiligheid te verbeteren die ondergebracht zijn in het Patiëntveiligheidsprogramma UMC St Radboud. Met onder meer de thema’s pijn en kwetsbare ouderen. Zorgverzekeraars, maar ook patiëntenverenigingen en media, beoordelen de ziekenhuisprestaties steeds meer op basis van de indicatoren.

Het Radboud houdt diverse indicatoren bij (zie kader). Ter verantwoording naar de buitenwereld, om te bench­ marken tussen specialismen of met andere ziekenhuizen, maar ook om intern de kwaliteit te verbeteren. In

‘Het motiveert je om continu de kwaliteit en veiligheid van zorg te verbeteren.’ de kwartaalgesprekken met de Raad van Bestuur komt aan bod hoe een afdeling presteert op de indicatoren en welke verbeteringen daarin worden geboekt. ‘Iedereen moet het belang van indicatoren gaan inzien’, vindt Lolkema. ‘Onze attitude is vaak: we doen het toch goed, het is allemaal extra werk om dat te registreren. Elke zorgverlener moet ervan doordrongen zijn dat je kwaliteit óók moet laten zien.’ In het Radboud gaan vanaf eind 2010 steeds meer artsen en verpleegkundigen de scores op indicatoren vastleggen én afleiden uit het EPD (elektronisch patiëntendossier). Dit gebeurt in de module Klinische Notities. Er lopen momenteel op enkele afdelingen pilots, waarbij de indicatoren pijn, ondervoeding en vitaal bedreigde patiënt digitaal worden geregistreerd. De Short Stay Unit neemt hieraan deel. Hoofdverpleegkundige JeanPierre van Bergen: ‘Het bijhouden van indicatoren is hartstikke goed. Maar je moet ze wel aan het bed van de patiënt kunnen scoren. Dan kun je meteen de zorg erop aanpassen. Ze achteraf invoeren in het EPD en pas dan constateren dat een patiënt veel pijn had, heeft weinig zin.’

7

Geen doel op zich Met de bevindingen uit de pilots worden de ICTsystemen geoptimaliseerd. ‘Het direct registreren moet straks zeker mogelijk zijn’, zegt Felix Cillessen, projectmanager ICT voor Klinische Notities. ‘Veel afdelingen beschikken binnenkort over een Computer On Wheels (COW). Met deze mobiele pc’s kun je de scores overal noteren.’ Eind dit jaar wordt vastgesteld welke indicatoren UMCbreed in de Klinische Notities komen. Dat zijn onder meer de thema’s uit het VMS Veiligheidsprogramma. Op enkele afdelingen starten dan pilots om de indicatoren sepsis en kwetsbare ouderen digitaal te registreren. Er komen vervolgens tools die inzicht geven in de scores. ‘Een afdeling moet “real time” kunnen zien hoe zij scoort op indicatoren. Of in een grafiek zien hoe het verloop in de scores is’, aldus Cillessen. ‘Pas dan kun je er echt iets mee.’ Van Bergen vult aan: ‘Indicatoren houden je als zorgverlener een spiegel voor: doe ik het wel goed? Dit motiveert om continu de kwaliteit en veiligheid van zorg te verbeteren.’ n

Direct actie bij pijn Verpleegafdeling Neurochirurgie neemt deel aan de pilot om de indicator pijn te registreren. ‘De dagen na een operatie registreren we viermaal per dag de pijnscore van een patiënt’, vertelt verpleegkundige Mieke Knaapen. ‘Voor ons geen extra werk, omdat we sowieso moeten vragen aan de patiënt hoeveel pijn die heeft. Is er onacceptabel veel pijn, dan ondernemen wij direct actie en geven we extra medicatie. Binnen een uur wordt de score nogmaals afgenomen. We vullen de scores eerst nog in op papier, pas daarna in het EPD. Hopelijk zijn de randvoorwaarden er snel om de pijnscores meteen in het EPD te zetten.’

r e port a g e

Behandeling van kind met herse Patiëntjes met een hersentumor worden in het UMC St Radboud behandeld door verschillende specialisten die als schakels in een keten onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Verpleegkundigen en pedagogisch medewerkers ondersteunen artsen in deze kindgerichte aanpak. M a r l i e s M i e l e k a mp

Het begon voor de toen negenjarige Nina Arts allemaal rond Kerst 2009 met hoofdpijn en overgeven. Aanvankelijk dacht Nina’s moeder dat haar prestatiegerichte kind last had van het feit dat ze een klas had overgeslagen. Toen het braken bleef doorgaan, gingen ze naar de huisarts. ‘Die trok de conclusie dat het migraine was, vooral omdat ik daar zelf ook last van heb’, vertelt moeder Marcha Hermans. Ook na dat bezoek bleef het spugen doorgaan en Nina kwam uiteindelijk bij de kinderarts in Boxmeer terecht. Die stelde voor een CT-scan te laten maken. In de wachttijd voor die scan verhevigde het braken en omdat haar moeder bang was dat Nina uitdroogde, ging ze tussentijds op consult bij de kinderarts. ‘Daar werd een spoedscan gemaakt. Toen de kinderarts daarop een tumor in de buurt van de hersenstam zag, zaten we binnen de kortste keren in het UMC St Radboud.’ Verpleegkundige Floor Clahsen plakt een pleister op de sonde van Nina.

Verwarrende tijd Nina werd opgenomen op de kinderneurologische afdeling Het Strand, kinderneuroloog Jolanda Schieving ving haar en haar moeder daar op. ‘De wereld van mensen die dit overkomt staat op zijn kop’, weet Schieving. ‘Ik leg uit wat er op de scan te zien is, bereid kind en ouders voor op eventuele verdere onderzoeken en kijk het kind neurologisch na. Ook wijs ik ze op mijn website www. kinderneurologie.eu waar ouders de basisinformatie die op zo’n moment vaak langs ze heen gaat, nog eens

na kunnen lezen.’ Per jaar wordt bij 100 tot 120 kinderen in Nederland de diagnose hersentumor gesteld. Hersentumoren zijn dan ook na leukemie de meest voorkomende tumoren bij kinderen. ‘Er bestaan veel verschillende soorten’, vertelt de kinderneuroloog. ’ Meest voorkomend zijn de laaggradige astrocytomen die bij twee op de vijf kinderen met een hersentumor wordt gevonden. Bij een

op de vijf kinderen met een hersentumor is er sprake van een medulloblastoom, de soort die bij Nina werd gediagnosticeerd.’ Eerste stap in de behandeling van Nina was een operatie. ‘Daarvoor overleg ik met neurochirurg Erik van Lindert’, legt Schievink uit. ‘Hij maakt gebruik van hulpapparatuur zoals neuronavigatie om de operatie zo zorgvuldig mogelijk uit te voeren.’ Nina’s behandelplan werd besproken in een multidisciplinair overleg waar behalve de kinderneuroloog en neurochirurg ook de radiotherapeut, kinderoncoloog, kinderrevalidatie-arts, de radioloog, de nucleair geneeskundige en de patholoog aanwezig zijn. ‘Ik doe dan meestal een voorstel voor het verdere beleid volgens de richtlijnen van de Stichting KinderOncologie

‘De wereld van mensen die dit overkomt staat op zijn kop.’ Nederland (SKION) of internationale protocollen’, vertelt kinderoncoloog Gidding. ‘In de SKION denken kinderoncologen samen met andere disciplines na over de beste behandelprotocollen voor kinderen met kanker. Nina moest na de operatie aanvullende radiotherapie en chemotherapie krijgen. Dat lichtten we daarna toe in een diagnose- en behandelgesprek met de ouders van Nina en vervolgens met Nina zelf.’ ‘Ik had alle vertrouwen in de behandeling, maar wie ik toen allemaal gezien heb, weet ik niet meer’, vertelt de moeder van Nina. ‘Er komen zoveel dingen op je af… Het meeste contact had ik met de verpleegkundigen en voor Nina was pedagogisch medewerker Anne Weikamp erg belangrijk.’

Per jaar wordt bij 100 tot 120 kinderen in Nederland de diagnose hersentumor gesteld.

8

r a dbod e 1 7 - 2 0 1 0

entumor is maatwerk enige instituut in Nederland ligt het kind hier op zijn rug en wordt met een meerbundeltechniek die opgesplitst wordt in vele, kleine segmentjes de uittredende dosis op gezonde organen zo gering mogelijk gehouden.’ Daardoor duurt de bestraling wel langer, ongeveer een kwartier. Nina had veel steun aan muziek gedurende de bestraling en aan haar vader die haar soms voorlas. De radiotherapeutisch laboranten op het bestralingstoestel vond ze aardig. ‘Vooral Lou, ik noemde hem altijd Winnie de Pooh’, vertelt Nina.

‘Zowel de radiotherapie als chemotherapie kunnen invloed hebben op Nina's latere leven.’ Elke behandeling voor een kind met een hersentumor is maatwerk, benadrukt Janssens. ‘Bij Nina gaven we eerst een stralingsdosis van 36 Gray op de hersenen en het ruggenmerg. Daarna kreeg ze een extra dosis, een ‘boost’, op de plaats waar de tumor oorspronkelijk zat en op wat verdachte kleine plekjes rond haar ruggenmerg.’

Vermindering eetlust

Foto’s: Jan van Teeffelen

Kanjerketting Die pedagogisch medewerker probeert op een kindgerichte manier aan het zieke kind uit te leggen wat er aan de hand is. ‘We vertelden Nina bijvoorbeeld dat er een bolletje in haar hoofd zat dat eruit moest en we legden haar vervolgens uit hoe dat allemaal zou gebeuren’, vertelt pedagogisch medewerker Renée van Toorn. ‘Verder kreeg Nina een KanjerKetting waarin elke kraal een bepaalde behandeling symboliseert, zo staat een rode, ronde kraal voor bloed prikken. Het is een beloningssysteem voor kinderen met kanker, maar aan de hand van de ketting kunnen we later ook de hele behandeling met het kind nagaan.’ Verpleegkundigen op hun beurt proberen ouders en hun kind optimaal te ondersteunen in de emotionele periode die ze doormaken. ‘In die beginfase zijn we het eerste aanspreekpunt. Verder proberen we ouders bij het naderende ontslag het gevoel te geven dat ze met een ziek kind goed naar huis kunnen’, vertelt verpleegkundige Floor Clahsen. Ook Nina mocht na twee weken naar huis. Ze had de operatie doorstaan zonder veel restverschijnselen. ‘De balans bij het lopen is wat wankel en in het begin zag ze dubbel’, vertelt haar moeder.

Momenteel krijgt Nina haar derde chemotherapiekuur, het ergste vindt ze het aanprikken van de Port-a-Cath, de onderhuidse permanente toegang tot haar ader. Gedurende een jaar krijgt Nina elf kuren chemotherapie. Bij elke kuur wordt ze enkele dagen opgenomen op kinderoncologische afdeling. ‘Daarnaast komt Nina wekelijks bij de kinderarts in Boxmeer’, vertelt de kinderoncoloog. ‘Omdat chemotherapie tijdens de behandeling veel bijwerkingen met zich mee kan brengen, zoals vermindering van eetlust, misselijkheid en braken, maar ook bloedarmoede en infecties moeten er in het ziekenhuis, maar ook thuis, veel maatregelen genomen worden om deze zoveel mogelijk te voorkomen. Nina krijgt wegens vermindering van haar eetlust bijvoorbeeld sondevoeding. Regelmatig is het zo zwaar dat bij sommige patiëntjes de behandeling wat verminderd moet worden: het middel mag niet erger worden dan de kwaal. Ondanks dat we volgens protocollen werken,

blijft het maatwerk.’ Zowel de radiotherapie als de chemotherapie kunnen invloed hebben op Nina’s latere leven, daarom zal ze na de behandeling gecontroleerd worden op de multidisciplinaire ROL-poli (zie kader) die uniek in Nederland is. ‘Door bestraling, maar ook door de tumor zelf kan endocriene uitval optreden’, vertelt kinderendocrinoloog Hedi Claahsen. ‘Tegenwoordig is die kans door nieuwe bestralingstechnieken kleiner, maar we moeten Nina toch goed in de gaten houden om hormonaal in te kunnen grijpen als we een groeiachterstand of andere hormoonuitval constateren.’

Sterkte is zwakte Het is duidelijk dat alle deelnemers aan de keten goed samenwerken en daardoor een optimale behandeling kunnen geven. Die sterkte is meteen de zwakte, want zoals de moeder van Nina al aangaf komen ouders en kinderen wel met erg veel hulpverleners in aanraking. ‘Daarom zou het zo fijn zijn als er een soort spin in het web is die de contacten met ouders en kind onderhoudt, dat zou bijvoorbeeld een nurse-practitioner kunnen zijn’, stelt Gidding. ‘Zo iemand zou ook de ouders van kinderen met bijvoorbeeld ponsgliomen in het palliatieve traject thuis kunnen begeleiden’, vult kinderneuroloog Schieving aan. n

Ketenzorg: de kracht van schakels Ketenzorg bij kinderen met een hersentumor betekent dat de zorg wordt verleend door verschillende zorgverleners die als schakels in een keten onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Het kind met de hersentumor staat daarbij centraal. De schakels voor deze kinderen zijn: de kinderneuroloog, de neurochirurg, de kinderoncoloog, de kinderendocrinoloog, de kinderneuropsycholoog, de radiotherapeut en de kinderrevalidatiearts. Daarnaast alle artsen die nodig zijn, zoals de oogarts. Goede samenwerking van de verschillende disciplines is van groot belang. Bijzonder aan de ketenzorg is het follow-up spreekuur, ook daar draaien alle schakels om het kind heen. Om de beurt kijken artsen die het kind op dat moment nodig heeft naar het patiëntje. Officieel heet dat het multidisciplinair kinder-, neuro-, oncologisch- spreekuur, maar kortweg wordt dit de ROL-poli genoemd omdat kinderneuroloog Rotteveel, kinderendocrinoloog Otten en kinderoncoloog Lippens in de jaren ’90 de basis voor dit multidisciplinaire spreekuur hebben gelegd.

Winnie de Pooh Vanuit huis begon Nina daarna aan de zes weken durende bestralingsperiode. Ze werd daarbij weer begeleid door pedagogisch medewerker Anne die ze al kende. Radiotherapeut Janssens vindt de begeleiding door de pedagogisch medewerkers onmisbaar. ‘Zij staan het kind bijvoorbeeld bij in de voorbereidende fase waarin een perspex hoofdmasker en een matrasje worden gemaakt en ook later komen ze geregeld langs.’ Dat masker en een speciaal geprepareerd matrasje zijn nodig om het kind zo nauwkeurig mogelijk te laten liggen. Op radiotherapie wordt namelijk een nieuwe techniek gebruikt om de stralingsdosis zo optimaal mogelijk op het doelgebied te richten. Janssens: ‘Als

Vier van de behandelende specialisten bekijken een foto, van links naar rechts: kinderoncoloog Corrie Gidding, radiotherapeut Geert Janssens, kinderneuroloog Jolanda Schieving en kinderendocrinoloog Hedi Claahsen.

9

o n d e r z o e k

PATIËNTENSTUDIE KAN KLEINER Het aantal voor medisch-wetenschappelijke studies noodzakelijke patiënten kan vaak met 25 tot 50 procent omlaag. Tot deze opzienbarende uitspraak kwam prof.dr. George Borm bij zijn aanvaarding van het ambt van hoogleraar Biostatistiek. A D D EN H EL D

Wereldwijd starten er ieder jaar zo’n achtduizend medisch-wetenschappelijke studies, waaraan in totaal een kleine drie miljoen patiënten meedoen. Dat komt neer op gemiddeld 380 patiënten per studie. Maar volgens de kersverse Nijmeegse hoogleraar Biostatistiek prof.dr. George Borm zijn veel van deze studies groter dan noodzakelijk. Door het gebruik van andere/ nieuwe, efficiëntere statistische methoden kan het aantal bij deze medischwetenschappelijke studies betrokken patiënten volgens Borm vaak drastisch omlaag. Soms zelfs wel met 25 tot 50 procent. Dat levert naast vermindering van “onderzoekspatiënten”, een interessante tijd- en kostenbesparing op.

Weinig bekend Waarom worden die efficiëntere statistische methoden nog niet standaard gebruikt bij medisch-wetenschappelijke studies? Borm: ‘Die methoden zijn nog weinig bekend, helaas. Ze staan niet in de standaard studieboeken, dus klinische onderzoekers léren ze niet. Verder zijn statistici, ik ben daarin echt een buitenbeentje, heel voorzichtige mensen. Ze zijn al snel bang dat een methode misschien niet helemaal juist is voor dat specifieke onderzoek en dan gebruiken ze ‘m niet.

'Statistici zijn heel voorzichtige mensen' Statistici zouden zich ook meer moeten inspannen om nieuwe efficiënte methoden te ontwikkelen. In Nijmegen zijn we daar druk mee bezig, maar dat kost tijd. Ze zijn nog niet officieel gepubliceerd in de statistische literatuur, waardoor onderzoekers ze nog niet kunnen gebruiken. Ze zijn als het ware nog niet goedgekeurd; wij hopen dat dit voor een aantal medio volgend jaar zal gebeuren.’

CMO-taak De nieuwe hoogleraar Biostatistiek ziet het ook als zijn werkopdracht om de efficiëntere methoden populairder te maken onder onderzoekers. ‘Nieuwe statistische methoden worden doorgaans uitsluitend gepubliceerd in een statistisch tijdschrift en veel medisch-wetenschappelijke onderzoekers lezen die niet. Dit laatste is voor ons aanleiding om die efficiëntere methoden bij medici populairder te maken en ze te bewegen daarover te schrijven in medische vakbladen.’ Borm ziet bij de invoering van efficiëntere statistische methoden een belangrijke taak weggelegd voor de diverse Commissies Mensgebonden Onderzoek. Een CMO zou, volgens hem, nadrukkelijker moeten eisen dat er bij mensgebonden wetenschappelijk onderzoek optimale statistische methoden worden gebruikt. ‘Dit behoort tot hun taak, omdat deelname aan een onderzoek vaak een extra belasting en soms enig risico voor de patiënt betekent. Alleen al vanuit ethisch oogpunt is het daarom noodzakelijk om het aantal patiënten in wetenschappelijke studies zo klein mogelijk te houden.’

Goede indruk Dr. Frans Huysmans, internist-nefroloog van het Radboud en voorzitter van de Commissie Mensgebonden Onderzoek (CMO) in de regio ArnhemNijmegen, is het van harte met prof.dr. Borm eens. ‘Met een adequate, statistische benadering voorkom je niet alleen dat je teveel, maar ook te wéinig patiënten bij een studie betrekt waardoor er onvoldoende onderzoeksgegevens beschikbaar zijn om conclusies te kunnen trekken. Met zo’n verfijnde, wiskundige benadering kun je misschien ook nog wel méér gegevens uit de data halen. Daarnaast voel ik veel voor zijn voorstel om op iedere afdeling waar veel wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan een statisticus op de gang te stationeren. Zodat onderzoekers daar gemakkelijk kunnen binnenlopen.’ Van de twee statistici die in “zijn” CMO zitten, zegt Huysmans altijd een buitengewoon goede indruk te hebben. ‘Maar die komen dan ook van ons eigen instituut, dus dat van Borm!’  n Foto: Frank Muller

10

r w e t e n s ch a p a dbod e 1 7 - 2 0 1 0

Prijzen en benoemingen D r. L u u k H i l b r a n d s Dr. Luuk Hilbrands is benoemd tot hoogleraar met als leeropdracht Klinische en experimentele niertransplantatie.

P r o f . d r. C e e s Ta c k Prof.dr. Cees Tack, hoogleraar Interne Geneeskunde in het bijzonder de Diabetologie, is gekozen tot lid van de Executive Council tijdens de algemene ledenvergadering van de European Association for the Study of Diabetes (EASD). De EASD – een academische non-profit organisatie die is opgericht in 1965 – bevordert excellentie in diabetesbehandeling door research en (na)scholing.

P r o f . d r. K r i s V i s s e r s

Foto: Flip Franssen

Vallen zonder breken Judo-valtechnieken verminderen de kracht op de heup bij het neerkomen. Ook ouderen kunnen deze valtechnieken al na een korte training toepassen.

Vallen vormt een belangrijk gezondheidsrisico voor ouderen. Zo blijkt uit onderzoek van bewegings­ wetenschapper Brenda Groen (Sint Maartenskliniek). Zo valt één op de drie mensen boven de 65 jaar minstens eenmaal per jaar. En vergt zo’n 12 procent van deze valpartijen een medische behandeling. Groen onderzocht of valtechnieken uit de judosport de impact van een val door ouderen op vooral de heup kunnen verminderen. Per jaar lopen immers 15.000 55-plussers een heupfractuur op. De twee belangrijkste conclusies: judo-valtechnieken kunnen bijdragen aan de preventie van (heup)fracturen

én ouderen kunnen deze judo-valtechnieken eenvoudig aanleren. ‘Een judo-valtechniek als het doorrollen bij een val om zo de impact te verminderen, kunnen ook ouderen onder de knie krijgen.’ Na vijf wekelijkse lessen van 45 minuten kunnen de meeste cursisten de judo-valtechnieken toepassen. Ook op hoge leeftijd. En ouderen die deze training volgden waren ook nog eens minder bang om te vallen. Zowel ouderen als jongeren kunnen de judo-valtechnieken aanleren. En, met wat kleine aanpassingen, is de judo-valtraining veilig voor mensen met osteoporose (botontkalking). Of de judo-valtechnieken het aantal heupfracturen vermindert wordt nader onderzocht. Volgens promotor prof.dr. Jaak Duysens, voormalig hoofd Motor Unit en hoogleraar aan onder meer UMC St Radboud ‘laat dit onderzoek zien dat Nijmegen voorop loopt in de onderzoekslijn naar het veiliger leren vallen van ouderen.’ AdH

wetenswaardig • 200.000 euro subsidie voor onderzoek hersenkanker Het UMC St Radboud heeft 200.000 euro aan onderzoekssubsidies ontvangen van de stichting STOPhersentumoren.nl. Hiermee helpt de stichting om immunologisch en moleculair onderzoek in de strijd tegen hersenkanker op te zetten. De twee ton subsidie is op bijzondere wijze bij elkaar gebracht: meer dan honderd mensen beklommen met de step de befaamde Alpe d’Huez. 6 oktober, nieuwsrubriek, www.umcn.nl

pelijk onderzocht of het programma een positief effect heeft. 21 oktober, nieuwsrubriek, www.umcn.nl

• Gendefecten ontdekt die erfelijke blindheid veroorzaken

• Behandeling psoriasis met biologicals succesvol Sinds 2005 worden op de afdeling Dermatologie alle psoriasispatiënten gevolgd die behandeld worden met een nieuw soort geneesmiddelen (‘biologicals’) in de dagelijkse praktijk. Uit onderzoek van Rieke Driessen blijkt dat deze biologicals een effectieve en veilige behandeling zijn voor psoriasispatiënten. 25 oktober, Science Agenda (ingang Research), www.umcn.nl

Promovendus Karin Littink ontdekte een nieuw gen en nieuwe genmutaties die erfelijke blindheid (retina dystrofie) verklaren. Bij retina dystrofie zijn mogelijk meer dan honderd genen betrokken. Voor één van die genen is een succesvolle gentherapie ontwikkeld. Daarbij wordt in het oog een gezonde kopie van het gen geïnjecteerd. In klinische trials in Londen en Philadelphia zijn inmiddels 21 patiënten behandeld. 3 november, Science Agenda (ingang Research), www.umcn.nl

• Tandheelkunde beste opleiding Nederland In het jaarlijkse onderzoek naar de beste studies van weekblad Elsevier staat de Radboud Universiteit op de eerste plaats. Hoogleraren en universitair hoofddocenten beoordeelden de opleiding Tandheelkunde van het UMC St Radboud zelfs als de beste studie van Nederland. 18 oktober, nieuwsrubriek, www. umcn.nl GM

• Het leven oppakken na borstkanker ‘Beter na Borstkanker?!’ is een online zelfhulpprogramma voor vrouwen die aan het herstellen zijn van borstkanker. Het is ontwikkeld door de afdeling Medische Psychologie. Met korte filmpjes, informatie, testen en opdrachten leren deze vrouwen het leven weer op te pakken. Komend jaar wordt wetenschap-

11

Prof.dr. Kris Vissers is benoemd in the executive board van de World Institute of Pain, de wereldwijde organisatie op het gebied van Pijnbestrijding.

Pauline Aarts Pauline Aarts heeft in Rotterdam de tweejaarlijkse KFA Revalidatie Prijs 2010 in ontvangst mogen nemen, bestemd voor personen die zich ingespannen hebben voor aantoonbare en gerealiseerde vernieuwingen in de revalidatie van kinderen in de leeftijd van 0-18 jaar. Het Piratenproject is een innovatief project van de SMK dat wetenschappelijk werd begeleid vanuit het UMC St Radboud (prof.dr. Sander Geurts).

Promoties, oraties, afscheidsredes* • Promotie drs. Henk-Jan Visch, dinsdag 9 november om 10.30 uur. Titel: Aberrant calcium and ATP handling in human complex I deficiency • Promotie drs. Eric Keus, woensdag 10 november om 11.00 uur. Titel: Evidence-based clinical intervention research. Cholecystectomy for symptomatic cholecystolithiasis • Promotie Shaozheng Qin, donderdag 11 november om 10.30 uur. Titel: Adaptive memory. Imaging medial temporal-prefrontal memory systems • Promotie drs. Paul Geutjes, donderdag 11 november om 13.30 uur. Titel: Novel tools for tissue engineering: development and evaluation of collagen-based biomaterials • Promotie drs. Marlies Bosselaar, donderdag 11 november om 15.30 uur. Titel: Metabolic and vascular effects of AICA-riboside in humans • Promotie drs. Bas Gerritse, vrijdag 12 november om 10.30 uur. Titel: Prehospital medical care in children by a Helicopter Emergency Medical Service. From incident to outcome • Promotie drs. Loes Schouten, vrijdag 12 november om 12.30 uur. Titel: Quality improvement collaboratives. Cost-effectiveness and determinants of success • Promotie Srinivas Gosla Reddy, woensdag 17 november om 13.30 uur. Titel: Unilateral complete cleft lip repair: a modern morphofunctional surgical approach * Locatie: Radboud Universiteit, Academiezaal Aula, Comeniuslaan 2, tenzij anders vermeld.

Voor de persoonlijke aanpak

KAAIJ ADVOCATEN 1E CONSULT (20 MIN.) GRATIS

FRANSESTRAAT 12 6524 JA NIJMEGEN

Adviesburo van den Berk

Mr. Michaëla B.M. Kaaij, gecertificeerd NMI mediator Mr. Drs. H.A.M. Schouten TEL : (024) 324 59 37

uw partner voor financiële zekerheid (sinds 1963)

Strafrecht, mediation, echtscheiding, alimentatie, omgangsregeling en andere familiezaken, huur, arbeid en ontslag, uitkering, consument en incasso.

Financiële planning

Praktijkfinanciering

Hypotheken

Praktijkbemiddeling

Verzekeringen

Pensioenen

Intensive Language Programmes

Regentessestraat 3

T. 024 - 3230731

www.vandenberk.com

6522 AM Nijmegen

F. 024 - 3601567

[email protected]

Beter Duits, Engels of Nederlands leren, maar geen tijd voor een langdurig traject? • Uniek vijfdaags trainingsconcept • Academisch en 100% maatwerk • Verbetert uw taalvaardigheid aantoonbaar (minimaal één CEFR-niveau) • Inspirerend avondprogramma

bulthaup Grenzlandküchen Jansen GmbH

committin to excellence

Schulplatz 1 47559 Kranenburg-Frasselt Tel. +49 (0)28 26 90 49-0 Fax +49 (0)28 26 90 49-19 www.grenzlandkuechen.de

Radboud in’to Languages maakt deel uit van de Radboud Universiteit Nijmegen.

Het is tijd – tijd voor uw eerste bulthaup! Vlak, geometrisch vormgegeven exterieur en minimale onderbreking om uw laden, schuifdeuren en deuren greeploos te openen. Hoogwaardige houten binneninzetten en een geraffineerd ruimtegebruik, praktisch en degelijk 60 mm aanrechtblad – dat zijn nog maar een paar in het oog springende voordelen van dit op het moment meest compacte keukensysteem: bulthaup b1. Bezoek onze presentatie!

akkermans van elten

Wenst u meer informatie? Maak dan een afspraak voor een vrijblijvend intakegesprek. T: (024) 361 61 66 E: [email protected]

www.radboudintolanguages.nl

Akkermans Van Elten is een onafhankelijk adviseur die al meer dan 30 jaar de belangen behartigt van het UMC St Radboud en haar medewerkers op het gebied van verzekeringen, pensioenen, hypotheken en financiële dienstverlening.

Wie wil niet besparen? Loop binnen bij het PIP en laat ons uw voordeel berekenen! In uw dagelijkse werk bent u druk in de weer om zo goed mogelijk voor uw cliënten te zorgen. Uw werkgever UMC St Radboud wil graag voor haar medewerkers zorgen. Akkermans Van Elten heeft met uw werkgever een aantal collectieve financiële pakketten ontwikkeld met betrouwbare producten die u véél voordeel kunnen bieden.

Wat zijn uw voordelen?   Tot 35% korting op uw privé-verzekeringen    0,2% korting op uw hypotheekrente      Deze korting blijft behouden bij uit dienst treden   Spaarloon   

Inkomenszekerheid bij arbeidsongeschiktheidsverzekering

Wij zijn er voor u! Loop binnen bij het Radboud (PIP) en neem uw verzekeringspapieren en/of hypotheekbescheiden mee of bereken zelf uw voordeel op onze website.

Doe er uw voordeel mee! Laat ons uw voordelen berekenen  en bespaar honderden euro’s! 

Meer weten of maken van een afspraak? Akkermans Van Elten T 0481-367077 (radboudlijn) E [email protected]

Zelf voordeel berekenen?                       Website: www.akkermansvanelten.nl gebruikersnaam: radboud wachtwoord: voordeel

Loop binnen bij het PIP Balie 3, route 536 Maandag 10.00 - 14.00 uur en van 15.00 - 17.00 uur

Onze website is ook bereikbaar via het intranet van het UMC St Radboud

w w w.akkermansvanelten.nl

assu ran t i ë n • pensioenen • hypot heken • f i nanci e e l advies assurantiën • pensioenen • hypotheken • financieel advies

12

r o n d e rwi j s a dbod e 1 7 - 2 0 1 0

grenzeloos

Internist/infectioloog Monique Keuter is coördinator van het coschap Ontwikkelingslanden. Van 25 september tot 3 oktober bezocht ze met collega Henri van Asten twee lokaties in Ghana.

@ Waar? We hebben twee ziekenhuizen bezocht (de Holy Family Hospitals Techiman en Berekum) die al jaren coassistenten van ons UMC ontvangen. Het was warm en klam toen we aankwamen. Het ziekenhuis in Techiman was (zoals velen die in de tropen gewerkt hebben wel kennen) gebouwd in paviljoens die verbonden waren met overdekte paden. Het zag er schoon en redelijk onderhouden uit.

Foto: Flip Franssen

De afdeling Kindergeneeskunde maakt veelvuldig gebruik van het Skillslab.

Trainen van VMS-thema’s in Skillslab De afdeling Kindergeneeskunde maakt veelvuldig gebruik van het Skillslab om hun zorgprofessionals te trainen. Sinds twee jaar beschikt het Radboud over het Skills­ lab. Door middel van simulatieonderwijs worden hier artsen, arts-assistenten en verpleegkundigen getraind in hun medische en verpleegkundige vaardigheden en in niet-technische aspecten zoals communicatie en leiding geven. De medische setting is daarbij heel waarheidsgetrouw nagebootst. Met poppen als patiënt, die zelfs kunnen praten. Ook zijn allerlei medische parameters te beïnvloeden. Zo kan de simulatiepatiënt bijvoorbeeld last krijgen van een te hoge bloeddruk of te lage hardslag. Zorgprofessionals krijgen zo realistische probleemsituaties uit de medische praktijk voorgeschoteld.

Doordringen in alle poriën Tot nu is vooral geoefend in het Skillslab met simulaties rond vitaal bedreigde patiënten. Het specialisme Kindergeneeskunde gaat dat uitbreiden met de andere thema’s die door het VMS Veiligheidsprogramma begin dit jaar geformuleerd zijn. Dat zijn bijvoorbeeld de vroege herkenning en behandeling van pijn en het verifiëren van de medicatie bij opname en ontslag. ‘Elk

ziekenhuis, elk specialisme, heeft de opdracht gekregen om binnen de VMS-thema’s de kwaliteit en veiligheid te verbeteren’, vertelt kinderhemato-oncoloog Jan Loeffen. ‘Om dat door te laten dringen in alle poriën van een afdeling moet er een goed scholingsprogramma zijn voor de VMS-thema’s. Bij de kinderspecialismen toetsen we deze thema’s vanuit het Skillslab.’

@ Waarom? Omdat nog niemand van de staf (coschap OWL) deze plekken heeft bezocht. Tevens willen we de overeenkomst vernieuwen met deze ziekenhuizen. Ook hebben we gekeken of de huidige kwaliteitseisen voldoen.

Filmen en bespreken

@ Buitenlandse partners?

De verschillende zorgprofessionals moeten in het Skills­ lab laten zien hoe ze bijvoorbeeld handelen bij een patiënt die te veel chemotherapie heeft gekregen. ‘In deze oefeningen wordt het medisch handelen getraind, maar ook bijvoorbeeld de samenwerking en de communicatie tussen de medewerkers’, zegt Loeffen. Alles wordt gefilmd, om dit vervolgens na te bespreken. Hierna wordt het VMS-thema (in dit geval “high risk medicatie: klaarmaken en toedienen van parenteralia”) verder uitgediept. ‘We hebben scholing ontwikkeld waarbij op één dag alle vijf relevante VMS-thema’s voor de kindergeneeskunde zo aan bod komen’, zegt Loeffen. ‘Het is essentieel dat artsen, verpleegkundigen en artsassistenten sámen deze scholing krijgen’, vervolgt hij. Vanaf 2011 gaan alle kinderspecialismen van het Radboud dit onderwijsprogramma volgen. Promovendus Ester Coolen onderzoekt wat het rendement van deze manier van opleiden is en of de VMS-thema’s zo inderdaad beklijven op de werkvloer.  GM

Het zijn twee missieziekenhuizen, we hebben daarom ook gesproken met de bisschoppen van het bisdom Techiman en Sunyani (Berekum).

@ Bagage mee naar huis? De wijsheid dat studenten van het UMC St Radboud ook met alleen hun handen en stethoscoop kunnen werken.

@ Waar kunnen wij van leren? We hebben gezien dat de teamspirit heel goed kan zijn, ook al werk je met beperkte middelen. We waren blij verrast met het Ghanese team. Er werd gelachen en tegelijk zeer serieus overgedragen op het ochtendrapport. Na een uur zelf over antibioticagebruik te hebben gesproken, volgden er veel goede en gerichte vragen. Precies de sfeer die je nastreeft op je eigen afdeling.

@ Wat doen wij hier beter? Het begeleiden van een coassistent vergt naast een goede dokter zijn ook onderwijskwaliteiten. Zoals onder andere het geven van feedback en het luisteren naar een student. Dat kunnen wij beter, omdat we dat hier geleerd hebben. Dat willen we daar ook gaan aanleren liefst. Klinkt een beetje braaf maar het zou het coschap veel goed kunnen doen.

Kukiat leert Nederlands Het NCMLS werft veel internationale studenten en promovendi. Om ze beter te laten integreren in Nederland, krijgen ze Nederlandse les. ‘Vooral de uitspraak is uniek.’

vinden ze de grammatica (zinsstructuren en woordvolgorde) en de uitspraak. ‘Die is echt uniek’, zegt onderzoeker Yi. Hij wil leren lezen, schrijven en spreken in het Nederlands. ‘Het verrijkt je leven als je meerdere talen spreekt.’ Onderzoekster Alokta hoopt met nietEngelstalige collega’s te kunnen communiceren en misschien lukt het straks zelfs om kleine artikelen in het Nederlands te schrijven. GM

Er was elke dag een gratis lunch voor de dokters en dus ook voor onze coassistenten. Prachtige Ghanese gerechten zoals Red Red (rode bonen met pepertjes, gebakken plantains en gefrituurde vis in rode palmolie) werden aangeleverd in keurige doosjes. Dat is fijn voor hen, want ze werken de hele dag. Boodschappen doen is in Afrika net even ingewikkelder dan hier bij Albert Heijn. De coassistenten waren overigens gehuisvest in een leuk huis met op het binnenplaatsje een cacaoboom. Daar heb ik geprobeerd een vrucht van te plukken (zie foto).

Foto: Flip Franssen

Al meteen bij de eerste les, op 12 oktober, wordt er nauwelijks nog Engels gesproken door de docent. ‘Hallo, ik heet Francie’, zegt ze. ‘Hoe heet jij?’ Aandachtig luisteren de onderzoekers en studenten uit onder meer Thailand, Peru, Portugal en China hoe je jezelf kunt voorstellen (‘ik ben’, ‘ik heet’, ‘mijn naam is’). De taalcursus wordt in het Nijmegen Centre for Life Sciences door docenten van buitenaf verzorgd. De cursus is een pilot en loopt tot april. De basis van het Nederlands komt aan bod, dat nodig is om boodschappen te doen of om kennis te maken met mensen. Later kan er ook klassikaal een artikel uit bijvoorbeeld NRC Next gelezen worden. Alokta uit India, Kukiat uit Thailand en Yi uit China zijn drie van de cursisten. Moeilijk aan het Nederlands

@ Tip/bijzondere gebeurtenis?

13

r m ensen a dbod e 1 7 - 2 0 1 0

mensen Janneke Basten Op 1 oktober was Janneke Basten 25 jaar werkzaam bij de Schoonmaak. Zij is gestart in de avonddienst in M319. Met de uitbesteding in 1993 werd zij overgeplaatst naar de dagschoonmaak in het E-gebouw waar zij nu werkzaam is op E20. Janneke is een positieve deelnemer geweest aan het beddenproject op deze afdeling en heeft veel inzet getoond in het dagelijkse schoonmaakwerk. De directe collega’s ervaren Janneke als een gezellige, positieve collega. Ze viert haar jubileum tijdens een etentje met haar (oud-) collega’s. Namens leiding Schoonmaak, Ali Wiegman

Saskia Vonk Na ruim twee jaar met hart en ziel werken, medewerkers van onze afdeling inspirerende en als een overtuigend voorbeeld van een enthousiaste en proactieve leidinggevende, gaat Saskia helaas onze afdeling per 1 november verlaten. De afdeling heeft heel veel aan haar te danken en al onze medewerkers zullen haar missen. Het is geen geheim meer dat ze manager zorg wordt in het Ziekenhuis Bernhoven. We wensen haar daar alle goeds voor de toekomst. Ter gelegenheid van haar afscheid zal er op 19 november een borrel zijn in de colloquiumkamer orthopedie om 16.00 uur. Namens de medewerkers van de afdeling Orthopedie Prof.dr. René Veth, afdelingshoofd

Riekie van Laanen, Joke Niels, Leny van Ottele en Theo Huisman Op 1 oktober zijn onze schoonmaakmedewerkers Riekie van Laanen, Joke Niels, Leny van Ottele en Theo Huisman met FPU gegaan. Riekie van Laanen werkzaam op A40 na een dienstverband van 29 jaar, Joke Niels werkzaam op Q1 na een dienstverband van 31 jaar, Leny van Ottele werkzaam op AOV OK na een dienstverband van 23 jaar en Theo Huisman medewerker vloeronderhoud na 25 jaar. Zij hebben ervoor gekozen om hun afscheid informeel te vieren met familie en/of collega’s. Wij bedanken allen voor de inzet al deze jaren en wensen hen heel veel geluk in de toekomst toe. Namens collega’s afdeling Schoonmaak, Ger Happel, manager Schoonmaak

Marjo Pouwels Op 1 november was Marjo Pouwels 25 jaar in dienst als schoonmaakmedewerkster. Destijds gestart als springkracht in het B-gebouw in de avonddienst is ze via de labs en reuma in de dagdienst van Neuro terecht gekomen. Als eerste kreeg ze een plekje op N20 en daarna voor vast op N30. Marjo staat bekend als een betrokken en leuke collega. Wij bedanken haar voor haar inzet al die jaren. Wij feliciteren Marjo met dit jubileum. Namens collega’s Schoonmaak, Marjolein Hendriks Franssen, Teamleider Schoonmaak

Anneke van den Berg Op 1 november is diëtist Anneke van den Berg 25 jaar in dienst. Zij startte hier met de behandeling van volwassenen, maar al snel ging haar specifieke aandacht uit naar kinderen. Vanaf 1987 toont zij haar enorme betrokkenheid bij deze patiëntengroep met in het bijzonder de advisering bij nierziekten en maag-, darm- en leverziekten. Op landelijk niveau heeft zij onder meer een voortrekkersrol gehad bij de ontwikkeling van richtlijnen voor de (pre)dialyse en de ontwikkeling van de post HBO Kindervoeding. Onderzoek in de Diëtetiek is voor Anneke essentieel ter ondersteuning van het diëtetisch handelen. Haar ambitieuze instelling en haar altijd aanwezige kritische oog en oor maken haar tot een gewaardeerde collega, die ongetwijfeld nog vele boeiende jaren tegemoet gaat. Anneke, dank voor je enthousiaste, professionele en menselijke inzet. Ze heeft ervoor gekozen dit jubileum samen met haar collega’s tijdens een gezellig etentje te vieren. Namens je collega’s, Marjo Peters.

Nan Pluymackers Na 12 jaar verlaat de bruggenbouwer van de polikliniek Heelkunde/Kinderchirurgie/Orthopedie en Revalidatiegeneeskunde per 1 november ons ziekenhuis om een nieuwe brug te slaan tussen het AMC in Amsterdam en het Flevoziekenhuis in Almere. Wij verliezen in haar niet alleen een begenadigd bruggenbouwer maar ook een zeer bekwame, betrokken, creatieve, deskundige, humorvolle en ervaren collega. Begin oktober hebben wij, samen met alle mensen waar zij de afgelopen jaren veel mee heeft samengewerkt, afscheid genomen en geproost op de toekomst. Wij wensen haar ontzettend veel succes toe bij deze nieuwe uitdaging! Namens alle collega’s van polikliniek HKOR Prof.dr. K. van Laarhoven, afdelingshoofd Heelkunde Prof.dr. R. Veth, afdelingshoofd Orthopedie

Renate Vissers

L i e s C r e e m e r s , S j o r s D r i j v e r, Mart Hubbers en Wim Bredero Op 1 oktober zijn onze Schoonmaakmedewerkers Lies Creemers, Sjors Drijver, Mart Hubbers en Wim Bredero met FPU gegaan. Lies Creemers is 18 jaar werkzaam geweest in de onderwijsgebouwen. Sjors Drijver heeft bijna 23 jaar bij de machinegroep gewerkt binnen het ziekenhuis. Evenals Mart Hubbers die dit maar liefst 37 jaar heeft gedaan, voorheen in gebouw Tandheelkunde, de laatste jaren in het ziekenhuis. Wim Bredero ruim 25 jaar binnen de machinegroep van de onderwijsgebouwen en de opnamehal. Als dank voor al deze jaren wordt hen een receptie aangeboden. Deze zal plaatsvinden op donderdag 25 november van 16.00 tot 19.00 uur in het restaurant van Studiecentrum Medische Wetenschappen aan het Geert Grooteplein 21 (route 76). Wij nodigen u hierbij van harte uit.

Gerard Pesman Gerard werkt hier vanaf 1971 als analist. Begin 2010 is hij aangesteld als senioranalist bij de afdeling Laboratoriumgeneeskunde. Hij heeft zich voornamelijk bezig gehouden met het analyseren van peptidenhormonen en hormoonproductie door bijniercelsuspensies. Naast het analistschap heeft Gerard zich ingezet als ARBO-contactpersoon, de onderdeelcommissie van de clusters CL/KF en COS en later voor de OR, waarvan hij de afgelopen jaren vice-voorzitter was. Vanuit deze functie heeft Gerard zich sterk gemaakt voor de positie van laboratoriummedewerkers in ons ziekenhuis. De reorganisatie van de patiëntenzorglaboratoria stond nadrukkelijk op zijn agenda, maar ook het fietsproject Fietsen met Beleid. Via het bestuur van de NVML heeft hij zich ook landelijk ingezet voor zijn beroepsgroep. In al deze functies is hij steeds in staat geweest een balans te vinden tussen de belangen van de individuele medewerker en die van de organisatie. Vanaf 1 december gaat Gerard met vervroegd pensioen en genieten van een nieuwe toekomst in Bonaire. Namens afdelingshoofd Laboratoriumgeneeskunde, Fred Sweep

Onze collega Renate Vissers is op 15 november 25 jaar in dienst. Renate startte haar loopbaan als verpleegkundige op de afdeling Algemeen Inwendige Ziekten. Na een tiental jaren stapte zij in de rol van teamleider op de afdeling Maag-, Darm- en Leverziekten. In 2000 greep zij haar kans zich te specialiseren tot verpleegkundig consulent Totale Parenterale Voeding Thuis. Haar enorme betrokkenheid bij en empathie voor de patiënt maakt haar erg geliefd bij ‘haar’ patiënten. Haar deskundigheid komt niet alleen ten goede van de individuele patiënt, ook voor collega’s is zij een vraagbaak, zowel binnen als buiten het UMC. Renate, we kunnen op je bouwen en zijn ervan overtuigd dat je inzet en inspiratie

rectificatie In Radbode 15 van 1 oktober stond een verslag van de Researchers Night op 24 september in Lux. In het stuk over het debat tussen prof. Buitelaar en dr. Breteler rond neurofeedback en ADHD is een fout geslopen.  Het  wekt ten onrechte de indruk dat de sprekers zouden vinden dat neurofeedback fysiek schadelijk is, terwijl beiden desalniettemin wel betrokken zijn bij neurofeedback bij ADHD. Dat zou onethisch zijn.  Er blijkt sprake van  een verkeerde weergave van het debat. Aanleiding was de vraag of neurofeedback ook schade kan toebrengen. Breteler: ‘Neurofeedback is een leerprocedure. In meerdere studies bleek de aard van de feedback van belang voor het leereffect. Bij deskundig gebruik verbetert het de gedragsmogelijkheden. Bij ondeskundig gebruik gebeurt er niets, of kunnen klachten toenemen. Deze kunnen door correcte training weer afnemen.’ Dat was de strekking van  het debat. De verslaggever betreurt de verkeerde weergave.   JG

14

bijdragen aan een verdere ontwikkeling van het TPV thuis-team. Heel veel dank voor al je bijdragen in de voorbije jaren. Renate wil dit jubileum graag met ons vieren tijdens een drankje in Grand Café ‘De Heeren’ op donderdag 18 november a.s. van 16.00 tot 18.00 uur. Namens alle collega’s, Geert Wanten en Marjo Peters

Stieneke Reeders Sinds 1997 is Stieneke Reeders werk­ zaam geweest binnen de Dienst Geestelijke Verzorging en Pastoraat. In die periode heeft zij als pastor, cq. geestelijk verzorger op verschillende afdelingen van het ziekenhuis patiëntenzorg verricht. Talloze patiënten en hun naasten is zij tot steun geweest. Met veel medewerkers heeft zij overleg gepleegd, maar ook met hen gesproken over hun werk – een voorzichtige start van zogenaamd ‘bedrijfspastoraat’ met aandacht voor ‘zin in zorg’. Ook ging zij vaak voor in de oecumenische vieringen op zondag; voor een eigentijdse vormgeving van die diensten reikte zij bouwstenen aan op basis van verdere studie. Per 1 november is zij uit dienst. Wij danken Stieneke voor haar bijdrage aan pastoraat en geestelijke zorg in het UMC St Radboud! Wim Smeets, hoofd DGVP

agenda O E C U M EN I S C H E V I E R I N G EN 10.00 uur personeelsrestaurant: zondag 7 november Anneke de Vries, zondag 14 november Wim Smeets en zondag 21 november Jacqueline van Meurs.

PAOG-Heyendael Voor nadere info: www.paogheyendael.nl.

18 november Bekkenbodemchirurgie, snijzaal cursus voor gynaecologen (i.o.).

19 november Gynaecologische oncologie en radicale debulking, snijzaal cursus voor gynaecologen (i.o.) en fellows gynaecologische oncologie.

Sectie Bijscholing, Radboud Zorgacademie Sectie Bijscholing van de Radboud Zorgacademie verzorgt bijscholing voor medewerkers van het UMC St Radboud en voor externe klanten. Meer informatie: www.radboudzorgacademie.nl > bijscholing.

30 november en 13 december Advanced Life Support schooling, inschrijven tot resp. 9 en 22 november.

OVERIG 10 november ‘Oorlogschirurgie in Afghanistan in het Uruzgan Medical Center op Kamp Holland’, korte presentatie over de uitzending naar in Afghanistan op Kamp Holland Deze presentatie zal plaatsvinden in collegezaal R2 (route 675), van 17.00 tot 18.00 uur en is vrij toegankelijk.

10 november NCMLS Seminar van 12.00 tot 13.00 uur. Locatie: Colloquiumkamer 8e verdieping, NCMLS gebouw, route 289, www.ncmls.eu. Spreker: Dr. Enrico Tongiorgi, Assistant professor for Comparative Anatomy and Neurocitology, Department of Life Sciences, BRAIN Centre for Neuroscience, University of Trieste, Italië. Titel: Mechanisms and function of mRNA trafficking and translation in dendrites: the (complex) example of BDNF.

16 november Klinische les ‘het reinigen van (open) wonden, water, NaCl of antiseptica?’. Tijd: 14.30 – 15.30 uur, leslokaal fysiotherapie, route 645. Inschrijven [email protected]

16 november Openbare plenaire VAR-vergadering Aula Radboud Zorgacademie, route 51, 1e etage

17 november Scholingsavond Heupfracturen georganiseerd door Acute Zorgregio Oost. Locatie: aula CWZ.

29 en 30 november Medicine 2.0 Europe, MECC Maastricht. Meer informatie www.medicine20congress.com

r a dbod e 1 7 - 2 0 1 0

HRM-info Fietsregeling in 2011 De Fiscale fietsregeling blijft in 2011 nog bestaan. Op dit moment is niets bekend over het intrekken van de regeling en is er ook geen aanwijzing voor. : Intranetportaal ➔ Services ➔ Fietsregeling

Salarisbetaling De salarisbetaling is deze maand op 24 november. : Intranetportaal ➔ Services ➔ Salarisbetaling

WGA premie vanaf salaris oktober Per oktober 2010 vindt er weer een inhouding plaats betreffende de WGA (Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten) premie via het salaris. De premie-inhouding blijft voor de maanden oktober tot en met december gelijk aan het percentage WGA gedifferentieerd 2010 (werknemer 0,025% en werkgever 0,1350%). U ziet dit vanaf oktober terug op de loonstrook. Prof.dr. Marcel OldeRikkert: ‘In het ziekenhuis is gevoelstijd een onderbelicht punt.’

Spaarloon of Levensloopregeling? Wilt u wisselen van Spaarloonregeling naar Levensloopregeling of omgekeerd, zeg dan vóór 1 januari 2011 uw huidige regeling op. U kunt zich vervolgens per januari 2011 voor de nieuwe regeling aanmelden. Over de voorwaarden en aanmelding: : Intranetportaal ➔ Services ➔ Spaarloon/ Levensloop

Wijziging keuze EPB/ HPB Wilt u voor het jaar 2011 uw besteding vanuit uw Extra Persoonlijk Budget of Verhoogd Persoonlijk Budget nog wijzigen, dan kunt u het wijzigingsformulier inleveren tot 1 december. U hoeft niets te doen als de keuze ongewijzigd blijft. : Intranetportaal ➔ Services ➔ Persoonlijk Budget

Geen gebruiksgoederen vanuit Persoonlijk Budget Veel vragen worden gesteld over mogelijkheden van het Persoonlijk Budget. Wat valt onder ontwikkeling? Er dient verder gekeken te worden dan alleen scholing. Voorbeelden: activiteiten met betrekking tot retraites, aanschaf van boeken en vaktijdschriften en activiteiten met betrekking tot gezondheidsmanagement. Het aanwenden van het persoonlijk budget voor gebruiksgoederen (iPad, laptop, camera en sportattributen), al dan niet in combinatie met een cursus kan niet. Wat u wel kunt declareren zijn studieboeken en vakliteratuur. : Intranetportaal ➔ Services ➔ Persoonlijk Budget

Activeren VIP-card Heeft u al het vitaliteitsplaza bezocht en uw VIPcard laten activeren? U kunt dat in de openingstijden van het VIP doen en dan direct het aanbod bekijken. U hebt ruime keuze om vanuit uw VIPcard en eventueel aanvullend vanuit uw persoonlijk budget gebruik te maken van de producten of diensten. Zie onze website. : Intranetportaal ➔ Organisatie ➔ Vitaliteitsplaza

Digitale loopbaancoach De digitale loopbaancoach helpt je om stil te staan bij je huidige werk en vooruit te kijken. Dit alles zonder reistijd en wanneer het jou het beste uitkomt. Informeer bij het Vitaliteitsplaza. HRM INFO is van Servicebedrijf, productgroep HRM

Foto: Jan van Teeffelen

Snel weertje vandaag, hè? Verschil in levensritme, maar ook ziekte en geneesmiddelen doen de gevoelstijd tussen mensen erg verschillen. De fascinerende menselijke Time Machine verdient meer aandacht in de klinische praktijk, niet het minst omdat tijd in de gezondheidszorg het meest schaarse en kostbare goed is geworden.

HET BETOOG De herfst doet de dagen snel verschillen in gevoelstemperatuur. Een stevige, vochtige herfstbries kan het buiten doen aanvoelen als rond het vriespunt, terwijl de thermometer nog tien graden aanwijst. Schaatsen tegen de wind in geeft ook een veel lagere gevoelstemperatuur. ’Gevoelstijd’ is iets dergelijks. Deze kan ook van dag tot dag en van persoon tot persoon verschillen. In het ziekenhuis is gevoelstijd een onderbelicht punt. Ten onrechte! Zowel de dokter als de verpleegkundige kan er veel aan hebben. Wanneer een patiënt alles heel snel of juist heel traag voelt gaan, is dat een belangrijk diagnostisch teken. Bovendien is het belangrijk iets over de gevoelstijd van de patiënt te weten als u het gesprek aangaat. Leunt u even achterover. Dan kan ik misschien met een lange zin, die u waarschijnlijk nog een keer moet lezen, zonder dat er overigens woorden in staan die u alleen zou herkennen uit het Groot Dictee der Nederlandse Taal, maar die op licht Proustiaanse wijze de omgeving beschrijft waarin ik nu verkeer, in die weldadige en schijnbaar grenzeloze rust tussen dag en nacht -het bijna symmetrische uur van middernacht- uw tijdszin kunstmatig wat vertragen. Net zoals hardlopen uw gevoelstijd kan versnellen. U beweegt en leeft sneller en dacht toch echt dat u veel langer gelopen had dan dat kwartier dat de klok aanwijst, nadat u puffend en zwetend terug bent gekomen. Waarschijnlijk komt het verschil doordat u veel meer heeft meegemaakt dan uw partner, die gewoon nog even in bed bleef liggen. Andere gevoelstijd. Deze ervaren tijd hangt niet alleen af van de snelheid waarmee we zintuiglijke prikkels opdoen, maar ook van onze lichamelijke en geestelijke gesteldheid en zelfs van stoffen die we innemen, zowel geneesmiddelen als genotsmiddelen.

Gevoelstijd verandert bijvoorbeeld bij het ouder worden. Mensen vinden dat de tijd sneller gaat naarmate ze ouder worden. Dat klopt vooral als ze het hebben over het verstrijken van maanden en jaren. Terugkijkend verloopt de tijd veel sneller dan toen ze jong waren. Dit fenomeen heeft mogelijk te maken met het minder goed vasthouden van herinneringen op oudere leeftijd dan in de onstuimige jeugd. Onze dochter van zestien maakt ook gegarandeerd veel meer mee, dan ik! Ook ziektebeelden veranderen echter de tijdsbeleving. De patiënt met Parkinson die zelf in een trage off fase is, kan zijn omgeving als erg snel beleven. De Gilles de la Tourette patiënt, die sneller spreekt en beweegt dan onze zintuigen kunnen volgen, beleeft zijn wereld als uiterst traag. Terwijl de Alzheimerpatiënt in het nu leeft en de tijdsbeleving grotendeels kwijt is. De pieke-

‘We kijken teveel op ons horloge en te weinig op deze interne klokken.’ rende depressieve patiënt voelt zijn tijd voortkruipen en ervaart ons normale tempo als veel te snel, terwijl het “opzij, opzij opzij, ‘k heb haast, heb haast, heb haast” van zijn manische tegenpool, de omstanders doet verzinken in onuitstaanbare traagheid. Verschillende auteurs, waaronder Oliver Sacks hebben op deze diagnostische waarde van gevoelstijd gewezen. H.G. Wells schreef er al eerder zeer fraai over in zijn boeken The Time Machine en The New Accelarator.

Kortsluiting Een verschil in gevoelstijd is niet alleen diagnostisch, maar kan ook tot kortsluiting leiden. Degene die wacht op een uitslag en die voor de zorg erg traag verloopt, heeft totaal geen aansluiting op de ’flow’ waarin de specialist kan zitten. De drukke verpleegkundige die haar klok snel voelt kloppen, denkt heel wat tijd aan haar patiënt te hebben geschonken, terwijl deze voelt dat ze in een flits is geholpen en dat ze met dezelfde vragen en zorgen snel wordt achtergelaten. We kijken waarschijnlijk teveel op ons horloge en te weinig op deze interne klokken. Toch kunt u ook horlogemaker worden voor uw patiënten. Als u de tijd vindt. Marcel OldeRikkert, hoogleraar Geriatrie

15

r a ct u e e l a dbod e 1 7 - 2 0 1 0

‘Ook jongens zouden een HPV-prik moeten krijgen’ Goedkoper

Prof.dr. Toine Lagro-Janssen: 'Door inenting van meisjes én jongens wordt baarmoederhalskanker nog beter bestreden.'

255 duizend meisjes krijgen dit jaar een uitnodiging voor vaccinatie tegen HPV, het humane papilloma virus dat baarmoederhalskanker kan veroorzaken. Ook jongens kunnen het virus dragen. Maar die doen niet mee aan het vaccinatieprogramma. Een doorn in het oog van prof.dr. Toine Lagro-Janssen. Paul van Laere

Hoogleraar huisartsengeneeskunde prof.dr. Toine Lagro­ -Janssen zag in de praktijk hoeveel onzekerheid de eerste campagne opriep. ‘Ik heb als huisarts nog nooit zoveel vragen gehad. Over de betrouwbaarheid van de vaccinatie bijvoorbeeld, of hoe lang het effectief was. Ik was er niet ongelukkig mee geweest wanneer de vaccinatie later was ingevoerd, zodat er meer zekerheid

ethiek Niet accepteren Vergrijzing en ouderdom klinken als probleem. Als je de krant opslaat, krijg je het bijna dagelijks in je gezicht geslingerd. Oud zijn is irritant. Voor iedereen. Voor de zorgsector die in overgrote mate bezig gehouden wordt door oude mensen. Voor de naaste omgeving, verplicht tot mantelzorg. Voor de overheid en de samenleving als geheel, voor wie ze een kostenpost zijn. En last but not least voor zichzelf. Ethici hebben zich intensief beziggehouden met ouderdom. Eén collega pleit voor acceptatie van het ouder worden, liever dan via verbeteringstechnologieën proberen jong te blijven. Anderen vinden onderzoek naar mogelijkheden de levens­verwachting te verbeteren hoogst onrechtvaardig in het licht van

Foto: Flip Franssen

was. Maar ik adviseer wel om mee te doen, op gezag van mijn collega’s in de Gezondheidsraad.’ Nu ziet ze in haar huisartsenpraktijk de HPV-folders weer binnenrollen. Nieuwe vaccinatierondes zijn gestart. Er zijn de nodige lessen getrokken uit de desastreus verlopen campagne van vorig jaar, waarbij slechts de helft van de meisjes kwam opdagen. Maar één cruciaal aspect is hetzelfde: HPV lijkt uitsluitend een probleem van meisjes en vrouwen te zijn, óók in de voorlichtingscampagne. ‘Alles draait om het meisje en in tweede instantie haar moeder. Mam die dochterlief uitlegt waarom vaccinatie nodig is. Ik snap die aanpak wel, en het zal best werken. Maar het geeft een totaal verkeerd signaal: het is uitsluitend een probleem van de vrouwen.’ ‘De impliciete boodschap is dat degene die later de meeste gevolgen ondervindt – de vrouw dus, omdat zíj later baarmoederhalskanker kan krijgen - zich moeten beschermen. Maar geslachtsziekten en seksualiteit zijn natuurlijk een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. Vaccineren van meisjes én jongens had dat onderstreept. Nu gebeurt het omgekeerde.’

de toch al zo ongelijke verdeling van de levensverwachting in diverse landen. En dan is er ook nog een collega die de gebreken van het oud worden ziet als een list van de natuur om de mens voor te bereiden op de dood. Als

de laatste jaren flink onaangenaam zijn, zal men het sterven blij begroeten, denkt hij. Ook onder filosofen overheerst dus een negatief beeld van oud worden. Het woord “accepteren” zegt het al. Als muziek in de oren, zo klinkt daarom het betoog van hoogleraar fysiologie Maria Hopman op bladzijde 15 van

16

Aan de keuze voor meisjes ligt een tweede redenering ten grondslag. ‘Het zou goedkoper zijn om alleen meisjes te vaccineren. Het is de vraag of dat klopt op de lange termijn. Het kan best dat de jongens, die een reservoir aan HPV bij zich dragen, de meisjes waarvan de vaccinatie is uitgewerkt alsnog besmetten. Met alle behandelkosten vandien.’ ‘Anderzijds weten we dat vaccinatie bij jongens net zo effectief is als bij meisjes; de aanwezigheid van HPV wordt even sterk teruggedrongen. Ik denk dat door inenting van meisjes én jongens cervixkanker nog beter bestreden wordt. En dat het kosteneffectief zal zijn. Of dat echt zo is, weten we inderdaad niet. Maar ook de keuze voor alleen meisjes is met vele onzekerheden omgeven.’ Een derde argument voor jongensvaccinatie is ‘dat het ook iets uithaalt tegen anus- en peniskanker. Beide vormen van kanker zijn gerelateerd aan HPV. Het zijn zeldzame vormen van kanker en je weet niet hoe sterk het effect zal zijn, maar dat geldt evenzeer voor cervixkanker. En dat is met 600 patiënten per jaar ook geen veelvoorkomende ziekte.’ Lagro wijst op een onderzoek waarin ouders hun mening gaven over HPV-vaccinatie bij jongens. Bij ruim 90 procent gaf moeder het antwoord. 88 procent was van mening dat zowel meisjes als jongens gevaccineerd moesten worden. n

Voetbalclub Prof.dr. Toine Lagro-Janssen is hoogleraar huisartsgeneeskunde en lid van de Gezondheidsraad, die in 2008 de minister adviseerde de HPV-vaccinatie te introduceren. ‘Ik ben het alleen niet eens met de meisjes-gerichte aanpak. In het HPV-eindrapport staat dat het publiek moet weten dat ook jongens bij verspreiding van HPV een rol spelen. Maar voorlichting is lastig. Je moet aansluiten bij de leeftijdsgroep. Dat is voor jongens anders dan voor meisjes. Je moet ze opzoeken op plaatsen waar het stereotype gedrag het sterkst is. En vervolgens hou je ze daar een spiegel voor. Ga bijvoorbeeld naar de voetbalclub.’

Radbode 16. Niet de leeftijd, maar de mate waarin je lijdt aan chronische aandoeningen, bepaalt of je een kostenpost bent. Chronische aandoeningen noemt zij “zitziekten”. Deze zijn in ruime mate te voorkomen door genoeg te bewegen. “Oud worden is medisch gezien budgetneutraal, mits je ouder wordt in goede gezondheid” en dat heb je voor een groot deel in de hand, naast genetische invloed. Een prachtig bericht, maar schokkend ook. Want we hebben ons jarenlang het tegendeel laten wijsmaken, namelijk dat ouder worden onvermijdelijk ziekte en gebrek betekent en dat je dus een last wordt voor je omgeving, voor de samenleving en voor jezelf. Accepteren leek mij toch al niks. Je weet namelijk niet of iets voor jou echt onvermijdelijk is. En die fase overslaan, de fase van vechten tegen wat wellicht later een bierkaai blijkt te zijn, is leven overslaan, de kans op ervaring van iets nieuws overslaan. Misschien staan ons wel allerlei ongekend mooie ervaringen te wachten. Carla Bal