Overtuigingen en gedrag
Om iets te bereiken, zijn overtuigingen en waarden van essentieel belang. Overtuigd zijn van een bepaald toekomstbeeld, en geloven in de mogelijkheden en eigen capaciteiten voor verandering zijn de sleutelaspecten om iets te creëren. Overtuigingen zijn ook persoonlijke waardeoordelen of waarden die als onzichtbaar raamwerk onze interacties omgeven. Overtuigingen en waarden bepalen hoe wij gebeurtenissen en onderlinge communicatie interpreteren. Daarmee bepalen ze onze ervaring. In onze cultuur wordt het overlijden van een persoon als groot verlies ervaren wat gepaard gaat met rouw en verdriet. Deze ervaring is gebaseerd op onze overtuiging, dat de dood van een medemens tot rouw leidt en ons verdrietig maakt. Emoties als vreugde en blijheid zien wij dan ook als volledig ongepast. Er zijn culturen (bijv. Indianen in Zuid-Amerika) die hebben de sterke overtuiging dat mensen die sterven verlost zijn van het aardse bestaan en een verlicht leven in een andere wereld of kosmos tegemoet gaan. Zij vieren dan ook feest en zijn voor de overleden persoon blij met het nieuwe begin. Dezelfde gebeurtenis - het overlijden van een persoon - leidt dus op basis van tegenovergestelde overtuigingen ook tot tegenovergestelde (emotionele) ervaringen.
Praktisch: Wat denk je als je een glas water ziet, wat voor 50% gevuld is. Is dit glas wat halfvol of halfleeg.
Overtuigingen en waarden zijn de belangrijkste uitgangspunten voor motivatie. Ze bepalen welke strategieën gevolgd en activiteiten ontplooid worden om een bepaald doel te bereiken. Zij vormen hoe een persoon zijn/haar waarneming structureert en daarmee betekenis verleent aan een concrete situatie. Gebeurtenissen en situaties hebben geen betekenis op zich zelf. Pas de overtuigingen en waarden van de waarnemer geven een situatie een bepaalde betekenis. Maar hoe ontstaan overtuigingen? Overtuigingen worden gevormd op een dieper persoonlijk niveau. Het zijn vaak onbewuste aannames over de eigen identiteit, over normen en cultuur en over hoe de wereld in elkaar zit. Deze aannames kunnen niet definitief bewezen worden, maar worden 'aangenomen' als volledig geaccepteerd geloof. Je ervaringen en je interpretatie van deze ervaringen zullen ervoor zorgen, dat deze aannames steeds weer opnieuw bevestigd worden (self-fulfilling
prophecy). De meeste overtuigingen worden in onze eerste levensjaren gevormd en grotendeels overgenomen van ouders en andere mensen uit de directe omgeving. Uiteraard kan datgene wat in de voorgaande alinea gesteld wordt ook niet bewezen worden, maar zijn dit aannames (overtuigingen op een dieper niveau). Er zijn dus overtuigingen op verschillende niveaus. De overtuigingen op diepere niveaus, vaak onbewust, hebben de meeste invloed op onze waarneming en interacties en zijn lastiger te beïnvloeden.
Het placebo-effect De kracht van overtuigingen word ook heel duidelijk bij het zogenaamde placebo-effect.Placebo’s zijn nep-medicijnen, die geen geneeskundige werking hebben en aan patienten worden gegeven met de boodschap dat het wel medicijnen zijn. Bij het testen van nieuwe medicijnen krijgt een groep patienten het nieuwe medicijn, terwijl een andere groep patienten (de controlegroep) de placebo’s ontvangt, waarbij ze denken (ervan overtuigd zijn) dat ze wel het medicijn krijgen. Om die manier word getest of de nieuwe medicijnen ook de verwachte geneeskundige werking hebben. Bij veel van deze onderzoeken kwam ook na voren, dat patienten uit de controlegroep genezen werden, terwijl ze helemaal geen medicijn kregen toegediend (hun overtuiging dat zijn zijn een medicijnen hebben ingenomen, was blijkbaar voldoende voor het genezingsproces.
Fixed mindset en growth mindset Een voorbeeld hoe verschillende mindsets impact kunnen hebben op het eigen leervermogen wordt hieronder geschetst.
Mensen die een ‘fixed mindset’ hebben, hebben de overtuiging dat ze zijn zoals ze zijn en dit altijd zo zou blijven. Er is sprake van een statische intelligentie en hun leervermogen is – op het moment datze volwassen en in hun optiek ‘uitgeleerd’ zijn beperkt. Daar tegenover staan mensen die een ‘growth mindset’ hebben en overtuigd zijn dat ze hun intelligentie altijd kunnen blijven ontwikkelen ongeacht hun leeftijd. Daarmee zal hun leervermogen altijd op een hoog niveau blijven. Dit verschil uit zich o.a. bij het aangaan van uitdagingen. Met een ‘fixed mindset’ zal een mens uitdagingen eerder vermijden, terwijl iemand met een ‘growth mindset’ elke uitdaging zal aangrijpen om nieuwe ervaringen te kunnen opdoen. In het geval van obstakels werkt een ‘fixed mindset’ demotiverend en leidt snel to opgeven. De ‘growth mindset’ stimuleert mensen om door te zetten. Omgaan met feedback is een ander voorbeeld. Iemand met een ‘fixed mindset’ zal kritiek op zijn gedrag altijd als kritiek op zijn persoon opvatten en heeft o.a. daarom de neiging om kritiek te ontkennen of zich aangevallen voelen. Voor mensen met een ‘growth mindset’ is elke kritiek een cadeau, iets wat heel nuttig is en waardevolle informatie oplevert om zich zelf te kunnen verbeteren
Werken aan en met overtuigingen Om dit beter te doorgronden wil ik een onderscheid maken tussen - belemmerende overtuigingen - conflicterende overtuigingen - self fulfilling prophecy - power-overtuigingen Van de meeste overtuigingen zijn we ons niet bewust en dit is ook verder geen probleem, tenzijn het gaat over belemmerende overtuigingen. Belemmerende overtuigingen zijn persoonlijk waarheden, waardoor we ons machteloos voelen of die ons op de een of andere manier in ons denken en handelen beperken. Bijvoorbeeld zal de overtuiging ‘ik ben niet sportief’ ervoor zorgen dat diegene met deze overtuiging nooit een serieuze poging zal ondernemen om aan sport te doen. Overtuigingen hebben namelijk de lastige eigenschap om steeds voor bevestiging te zorgen. M.a.w. om gedrag te veranderen of op een andere manier te willen denken en naar dingen willen kijken, is het nodig om zo’n belemmerende overtuiging ‘om te buigen’ . In dit hier genoemde voorbeeld zou dit ‘ook ik ben sportief’ kunnen zijn. Naast belemmerende overtuigingen zijn er ook conflicterende overtuigingen die een optimaal functioneren en presteren in de weg kunnen staan. Conflicterende overtuigingen of persoonlijke dilemma’s leiden vaak tot blokkades. We weten niet goed wat een goede (re)actie is. Het is het ‘enerzijds – anderzijds – gevoel’ wat onze daadkracht ondermijnd en meestal uitmunt in halfslachtig gedrag, waar wij zelf niet een van overtuigd zijn. Een voorbeeld is, als we willen stoppen met roken. Enerzijds zijn we volledig bewust van de risico’s voor
onze gezondheid en anderzijds willen we deze momenten van genot niet kwijtraken. Dus blijven we met een toenemend slecht geweten roken. Maar wat is hieraan te doen? De kunst is het om conflicterende overtuigingen (op een hoger abstractieniveau) te integreren. De eerste stap is het identificeren van de conflicterende overtuigingen. In het genoemde voorbeeld van het roken zijn dat (1) ik vind het belangrijk om gezond te leven en (2) ik wil van mijn leven genieten Vervolgens is het belangrijk om beide overtuigingen volledig te accepteren en in te zien dat beide overtuigingen goed voor ons zijn. Een integrerende overtuiging zou dan kunnen zijn: (3) Ik wil gezond leven en tegelijkertijd genieten Dit is eigenlijk niet zo ingewikkeld, maar wat betekent dit voor het ‘roken’? Mits overtuiging (3) volledig wordt aanvaard is het alleen een vraag van ‘creatief zoeken’. Welke activiteit/ welk gedrag zou het ‘roken’ kunnen vervangen, waarbij ‘gezond zijn’ en ‘genieten’ tegelijkertijd aan bod komen. En dit mag iedereen zelf invullen. Een ander aspect is de self fulfilling prophecy‘. We hebben een bepaalde verwachting over de uitkomst van iets en dit zal dan ook daadwerkelijk gebeuren. Als we verwachten dat een zakelijke deal niet door zal gaan, of de deadline van een project niet gehaald zal worden, dan zal dit – in de meeste gevallen – ook gebeuren. In de andere richting werkt het ook: als we verzekerd zijn van een goede afloop van een conflict, zal dit ook goed aflopen. M.a.w. pessimisten hebben altijd gelijk – en optimisten ook. En voor optimisten is dit ook een prima basis voor succes. Ze geloven er immer volledig in. Voor pessimisten is dit echter een groot probleem. De uitspraak ‘ik ga uit van een negatief resultaat, dan kan ik niet teleurgesteld worden’ zal niet echt tot successen leiden. Natuurlijk is een omschakeling van pessimistisch denken naar optimistisch denken niet makkelijk. Het is niet voldoende om bewust aan een ‘goede afloop’ te geloven, die moet ook onbewust. En na mate de postieve verwachtingen bevestigd worden zullen de optimistische gedachten ook steeds meer ingang vinden in ons onbewuste. Power-overtuigingen zijn overtuigingen die het persoonlijk leiderschap kan versterken. Voorbeelden van power-overtuigingen zijn: - waar je aandacht op richt dat groeit - positief denken leidt tot positief voelen en positief voelen leidt tot positief denken - wat je gelooft is waar - elk gedrag heeft een positieve intentie - constructief uitgedragen conflicten maken relaties sterker - kritiek is waardevoller dan elk compliment - verantwoordelijkheid nemen voor alles wat gebeurt is echte kracht - wie niet in actie komt zal nooit succes hebben
Verder lezen: Robert Dilts: Verander je overtuigingen, GV Media, 2006 Anthony Robbins: Je ongekende vermogens, Kosmos Uitgevers, 2012 Albert Ellis + Wouter Backx : Moeten maakt gek, Abmo/Anthos, 2013 Byron Katie + Stephan Mitchel: Vier vragen die je leven veranderen, Boekerij, 2010 Stephan Covey: Het derde alternatief, Atlas Contact Uitgeverij, 2001
