Overlevingsstrategieën van sociale netwerken in het domein van de Publieke Sfeer. Kees Winkel,
Hogeschool Utrecht
[email protected] Januari 2013
Samenvatting. Een groot aantal online sociale netwerken en communities bevindt zich in het domein van de publieke sfeer en zijn derhalve niet alleen zichtbaar maar ook toegankelijk. Deze openheid van sociale netwerken kan vervelende consequenties hebben voor de leden van die netwerken; buitenstaanders kunnen ongevraagd toetreden met niet-netwerk-integere bedoelingen. De vraag is wat de grenzen van toetreding tot en infiltratie in de netwerken zijn; wat kunnen en/of mogen buitenstaanders wel en wat niet en met name hoe kunnen sociale netwerken zich wapenen tegen deze ongewenste infiltraties. Daarbij speelt de regulering binnen netwerken op verschillend niveau, zowel in de fysieke (Plaats) als de virtuele (Ruimte) wereld een belangrijke rol. Deze regulering kan zowel formeel van aard zijn (Dean), het kan doelen op protocol (Galloway) om veiligheid af te dwingen, of het kan zelfregulerend zijn waarbij de nadruk ligt op intrinsieke overlevingsstrategieën van het netwerk. In het laatste geval spreken wij dan over het netwerk als een immuunsysteem. In dit kader bespreek ik in dit artikel Sloterdijk’s ‘Chronolatrie in de ruimte’, de grens-transcendente infiltratiemogelijkheden van onze netwerken en refereert het aan de Actor Network Theory van Bruno Latour. Dit artikel sluit af met een discussievoorstel voor de centrale vraag ‘wat zijn de overlevingsstrategieën van sociale netwerken in de publieke sfeer?’ Kernwoorden:
Publieke
Sfeer;
Sociaal
Netwerk;
Ruimte,
Plaats,
Immuunsysteem;
Chronolaterie;
Overlevingsstrategie
staat het begrip ‘Frictionless Sharing’ dat enkele
Inleiding
maanden eerder werd geïntroduceerd door Social
Op 16 februari 2012 noteert journaliste Heleen van
Network Site Facebook en waarover tijdens de
Lier in de Volkskrant dat de toekomst van het delen
Social Media Week in London werd gedebatteerd
van
door afgevaardigden van Facebook, Reuters,
(persoonlijke)
content
ligt
in
het
geautomatiseerd delen. Centraal in haar artikel
Nokia
1
en
Microsoft.
Frictionless
Sharing,
zo
meende het debatpanel, is niet meer weg te
Facebook profielen te hyper-actualiseren; hoe
denken uit onze digitale samenleving. Toepassing
meer
van
gebruikers van de dienst, hoe exacter, preciezer en
de
technologie
is
eenvoudig.
Na
een
de
organisatie
weet
persoonlijker
met anderen in gelinkte media.
aanbod kunnen doen. Dat is immers, vanuit de
Frictionless Sharing is een relatief nieuw begrip dat
aanbieder gezien waar het om draait
worden
beschouwd
als
een
vorm
de
individuele
eenmalige goedkeuring deelt de gebruiker data
kan
adverteerders
over
gebruiker
een
van
geautomatiseerde ‘hyperlinkability’; de gebruiker
Nu kan gesteld worden dat de mogelijkheid van
geeft de (Internet)dienst goedkeuring automatisch
Frictionless
bepaalde
andere
worden ‘uitgezet’; men is immers niet verplicht toe
(Internet)diensten te publiceren. Een relatief nieuw
te staan dat één annonce wordt geplaatst op
voorbeeld hiervan zijn de annonces op een
verschillende media. Maar hoe vaak wordt een
Facebookpagina dat een vriend op een bepaald
gebruiker niet verzocht in te loggen via Facebook?
moment luistert naar een bepaald nummer van een
En hoeveel van deze gebruikers weten dat, indien
bepaalde band op Spotify.
zij inloggen via Facebook, zij dezelfde informatie
De term ‘Frictionless Sharing’ werd tijdens de F8
delen op andere social media en dat de eigenaren
Developers Conferentie in 2011 door Facebook’s
van die sociale media direct zijn aangesloten
grondlegger Mark Zuckerberg geïntroduceerd met
(tapped-in) op de profielen van de leden en dus
als verklaring dat het een "real-time serendipity in a
worden
frictionless experience" zou bewerkstelligen, een
profielgegevens
actuele toevallige ontdekking in een wrijvingsloze
nauwelijks toegang toe had?
ervaring (Shayon, 2011). Volgens de panelleden
En juist dit gegeven, onwetendheid en onkunde
gaat het geautomatiseerd delen via sociale media
over
niet meer weg en wordt het steeds meer een
eenvoudigs en onschuldigs als de ‘handigheid’ in
tweede natuur van mensen. Dat kan ertoe leiden
te loggen via Facebook (media-illiteracy) is één
‘dat Facebookleden hierdoor met veel te veel
van de grondvesten van het (commerciële) succes
oninteressante
van toonaangevende mainstream sociale media
data
(informatie)
informatie
op
worden
overspoeld’,
aldus de vertegenwoordiger van Facebook tijdens
de
Experience
voorzien waar
gevolgen
door
van
kan
hoogstpersoonlijke
men
van
gebruikers
eerder
zoiets
geen
of
ogenschijnlijk
als Facebook; de gebruiker weet vaak niet beter.
het paneldebat. Facebook tracht dit op te lossen door profielpagina’s te personaliseren door de
Een tweede voorbeeld betreft grensoverschrijding
gebruikers voorkeuren te laten bepalen waardoor
in termen van het inwinnen van individuele
datastromen worden gespecificeerd: ‘ieder website kan
gepersonaliseerd
worden
op
basis
gegevens
van
zoals
wachtwoorden
en
gebruikersnamen. Onder de kopregel ‘55.000
individuele voorkeuren en wat vrienden hebben
Twitter-accounts gehackt’ meldt PCN Web medio
aangeraden’, stelt van Lier in haar artikel.
2012 dat ‘op www.pastebin.com meer dan 55.000 namen en inloggegevens van Twitter-accounts
Ontwikkelingen als deze dienen kritisch te worden
waren geplaatst. Naar zeggen van de Twitter heeft
benaderd. De vraag is immers wie er daadwerkelijk
de getroffen gebruikers benaderd met het verzoek
baat heeft bij zoiets als ‘Frictionless Experience’.
een nieuw wachtwoord in te stellen’. Om het
Het ligt in de aard van het Business Model van
2
bericht verder te citeren: ‘Gebruikers van Twitter ontvangen regelmatig een Engelstalig berichtje van
Dergelijke voorbeelden van ongewenste penetratie
een bekend persoon die zegt dat er iemand iets
in en grensoverschrijding van sociale netwerken
onaardigs over jou vertelt. Klik je op de link in het
roepen de vraag op hoe en in welke mate
berichtje, dan beland je meestal op een goed
gebruikers van sociale netwerken, zeker die
nagemaakte nep-Twittersite, waar je vervolgens je
netwerken die zich op enigerlei wijze tonen aan het
gebruikersnaam en wachtwoord moet invoeren om
grote publiek en als zodanig zich bevinden in de
het nare berichtje te lezen. Of de gegevens die op
publieke sfeer, zich kunnen wapenen tegen de
pastebin.com staan ook op deze manier zijn
gevolgen van dit soort praktijken. En als deze
verkregen, is onbekend. Op de lijst zoals die op
sociale netwerken zich wensen te wapenen, wat
pastebin.com is gezet, gaat het volgens Twitter
zijn dan de overlevingsstrategieën van sociale
voor een groot deel om spam-accounts. [Twitter]
netwerken in de publieke sfeer? Om deze vragen
onderzoekt hoe het lek is ontstaan en gaat
te kunnen beantwoorden, zullen wij eerst een
maatregelen nemen om dit in de toekomst te
aantal basisbegrippen toelichten om vervolgens
voorkomen’ .
een
viertal
basale
overlevingsstrategieën
te
distilleren. In het laatste deel van dit artikel lever ik Het Sociaal Cultureel Planbureau ‘zoomt’ in haar
een bijdrage aan de discussie omtrent de ethische
rapport ‘Kinderen en internetrisico’s in op het
aspecten van het fenomeen en stel ik voor deze
fenomeen sexting via het internet. De auteurs
grondbeginselen
halen Katzman 2010; Lenhart 2009; Sacco et al.
netwerken
aan die onderzoek hebben verricht naar seks-
onderzoeken en uit te werken.
in
van de
overleving
publieke
van
sfeer
sociale
verder
te
gerelateerd kinder- en jongerengedrag. Sexting is ‘de
online
uitwisseling
van
seksueel
getinte
boodschappen, bestaande uit obscene tekst dan
Sfeer, Ruimte en Plaats
wel naaktfoto’s die jongeren van zichzelf maken.
Sfeer gaat volgens Peter Sloterdijk over de plaats
Sexting is een Engelstalige samenvoeging van de
die de mens in de wereld inneemt. Het leven
termen sex en texting (het sturen van berichten).
voltrekt zich niet alleen in de tijd, in termen van tijd,
Hoewel zulke communicatie onderdeel kan zijn van
maar vooral in de ruimtelijkheid. In de negentiende
de leefwereld van jongeren, waarin zij hun
en twintigste eeuw werd er veel macht toegedicht
seksualiteit en intimiteit ontwikkelen, kan zij door
aan tijd (‘time is money’) en daardoor krijgen wij
betrokkenen toch als vervelend of pijnlijk worden
soms de indruk dat wij in een permanente
beleefd en ongewenst bij derden terechtkomen. De
momentopname
seksuele boodschappen kunnen tussen vrienden
tussenstadium tussen vroeger (toen alles beter
uitgewisseld worden of op bijvoorbeeld sociale
was) en de toekomst (als alles beter is). Dat is, wat
netwerksites worden geplaatst. In beide gevallen
Sloterdijk de ‘Chronolatrie’ van de Sfeer noemt,
kan de inhoud zonder medeweten van de zender
een transcendentie in tijd en ruimte, noem het
gekopieerd
andere
grensverkeer: “'De ruimte wordt slechts beschouwd
communicatievormen, waardoor de sociale impact
als een kwaad dat snel overwonnen moet worden.
ervan groot kan zijn en lang zichtbaar kan blijven’
De
(Sonck & de Haan, 2011).
waren- en kapitaalverkeer en van het toerisme
worden
naar
3
ervaringen
leven,
van
het
een
chronologisch
grensoverschrijdende
worden genegeerd. Men vergeet de ruimte te
technologie waarschijnlijk wel alle basale vereisten
denken” (Sloterdijk 2009).
van de normatieve theorie van Habermas over de democratie van de Publieke Sfeer in zich heeft. Het
Ruimte
is
volgens
de
is,
Chinees-Amerikaanse
universele,
anti-
meningsuiting, een onbeperkte agenda, participatie
waarden hechten aan die werelddelen en hoe dat
buiten de traditionele politieke instituties om en het
wordt gemeten. De manieren waarop ruimte wordt
genereert publieke opinie door processen van
verdeeld varieert enorm in gecompliceerdheid en
discussie, lijkt het Internet een meer dan ideale
verfijning evenals de beoordelingstechnieken voor
spreekbuis’ (Buchstein 1997). Maar voor Jodi Dean
afstand en grootte van de ruimte, de ruimtelijkheid. meer
‘een
biedt, ongedwongen communicatie, vrijheid van
culturen verschillen in hoe zij de wereld opdelen,
evenwel
stelde
van interactie [.] omdat het universele toegang
complexiteit van ideeën. Mensen uit verschillende
bestaan
hij
hiërarchische, complexe en eisen-stellende modus
geograaf Yi-Fu Tuan “een abstract begrip voor een
Er
zoals
is de publieke sfeer bepaald geen ideaal. Voor
universele
haar gaat het niet uit van democratische principes
gelijkaardigheden die voortkomen uit de gedachte
maar
dat de mens de maat van alles is. Dat wil zeggen,
is
er
sprake
van
een
communicatief
kapitalisme waarbij men onderworpen is aan een
als wij zoeken naar de fundamentele principes van
nieuwe kapitalistische orde. Deze orde kan het
ruimtelijke organisaties vinden wij ze in twee
best worden vergeleken met een marktplaats
soorten feiten: de gestalte en structuur van het
(Dean, 2003).
menselijk lichaam en de relaties (dichtbij of ver weg) tussen mensen. De mens organiseert de
De vraag is overigens wie de door Buchstein
ruimte vanuit de intieme ervaring met het lichaam
genoemde optimisten van 1997 waren. Een
en anderen zodat het voldoet aan en voorziet in de
bruikbare karakterisering van de Internetoptimisten
biologische noden en sociale relaties” (Tuan, P34).
wordt gegeven door Adam Thierer. Zo kent deze auteur sociaal culturele karaktertrekken toe als het
Plaats kenmerkt zich als een fysieke omgeving;
Internet
men wordt omgeven van of omringd door de plaats
‘Global
Village’,
en het onderricht de massa’s. Volgens dezelfde
bevindt als positief ervaren terwijl de ander dat niet
auteur en hetzelfde lijstje moedigt anonieme
doet. Waardering van Plaats hangt sterk af van
communicatie levendig debat en fluitconcerten
persoonlijke situaties, smaak, interesse. Dergelijke de
een
is een instrument van bevrijding en bekrachtiging
als anderen; de één kan de plaats waar men zich
aan
is
faciliteert
en expressie. Het net laat zelfactualisering toe, het
Men hoeft Plaats niet op dezelfde wijze te ervaren
gerelateerd
het
het
heterogeen en bevordert diversiteit van gedachte
bevindt; men beziet de Plaats in de individualiteit.
zijn
samenwerkend,
personalisatie,
waar men is. Men ervaart de Plaats waar men zich
factoren
is
aan, is er een welkome overvloed aan informatie
individuele
waarvan gedacht wordt dat het nieuwe kansen om
culturele erfenis en persoonlijke interpretatie van
te
de omgeving.
leren
perspectief
biedt.
En
meent
vanuit Thierer
een dat
economisch het
Internet
uitermate geschikt is voor de ‘Freeconomy’ dat zich Buchstein
(1997)
meende,
geheel
in
het makkelijkst laat vertalen als de ‘Gratis-
Habermasiaanse traditie dat, indien wij de claims
economie’,
van de optimisten zouden accepteren, de nieuwe
het
biedt
kansen
voor
massale
samenwerking, het omarmt de creativiteit van de
4
‘amateur’ benadrukt het belang van open systemen van productie en kent het ‘Wiki-model’; de ‘wisdom
Volgens de Amerikaanse antropoloog Edward Hall
of the crowds’ en de voordelen van ‘crowdsourcing
spelen Plaats en Ruimte zich op verschillende
(Therier 2010).
niveaus af. Het Macroniveau van de Sensibiliteit geldt als een perceptieniveau van een grotere,
Misschien kan het Internet het beste worden
niet-individuele omgeving; een macro-perceptie
begrepen als een omgeving waarbinnen een
van mensen waarbij Hall vooral uitgaat van de
veelvoud
Maar
‘maakbaarheid’ van de omgeving (straat, buurt,
volgens Jodi Dean is dat zeker niet het geval: “Het
stad) als kwaliteitsnorm van het leven. Daarbij stelt
idee van een veelvoud aan relaties is een van de
Hall evenals Marc Augé dat de acceptatie, of beter
meest dodelijke van onze tijd” (Dean 2003).
appreciatie, van de omgeving (Plaats) een zaak is
Volgens haar is er maar één realiteit. Het Internet
van het individuele bevallen van die omgeving
is
gebaseerd op culturele codering. Augé noemt dat
een
van
realiteiten
omgeving
samenkomen.
van
conflict
met
een
veelvoudigheid in de zin dat er een veelvoud aan
de
‘representatie
van
de
private
anders-zijn
benadering van het Internet is waarbij elke
(otherness) (Augé, p. 19). Deze etnologische
benadering een eigen politiek effect heeft dat
systemen plaatsen de noodzaak hiervan in de kern
verder gaat dan die waarvan wordt beweerd dat ze
van de individualiteit, waarmee het onmogelijk is te
realiteit zijn. Met andere woorden, te beweren dat
de vraag van de collectieve identiteit te scheiden
er meerdere realiteiten zijn, is hetzelfde als in de
van de individuele identiteit.
valkuil vallen van hen die mensen beïnvloeden in de mening dat het Internet een Publieke Sfeer is.
In lijn met deze argumentatie concluderen zowel
En dat is, volgens Dean, de erkenning vermijden
Hall in de jaren zestig van de vorige eeuw als Augé
van conflicten en tegenstrijdigheden die zich erin
aan het einde van de twintigste eeuw dat Plaats
manifesteren
een individueel waargenomen (fysieke) omgeving
en
het
Internet
verzadigen
en
structureren.
is. Deze fysieke omgeving heeft een doel omdat mensen hem waarnemen en hem dus zowel
Maar, bestaat er dan geen Publieke Sfeer?
mentaal als fysiek vormen. Plaats is derhalve altijd
Volgens Hannah Arendt is er een duidelijk verschil
tastbaar. Augé spreekt i dit kader over de
tussen de Publieke en de Private Sfeer: “Het
representatie
verschil tussen de Private en de Publieke Sfeer
(‘otherness’) dat voortkomt uit de noodzaak van
van het leven corresponderen met de domeinen
individualiteit. Dit gegeven maakt het volgens hem
van de huishoudens en de politiek die al minstens
‘onmogelijk
sinds de opkomst van de stadstaten evidente,
individualiteit
afzonderlijke entiteiten bestaan. Maar de opkomst
individualiteit’ (Augé, p. 19).
van
om los
het
de te
‘private
anders-zijn’
vraag
van
collectieve
zien
van
collectieve
van het sociale domein dat strikt gesproken noch privaat nog publiek is, is een relatief nieuw
Sferen, of om het discours van Peter Sloterdijk aan
fenomeen
de
te halen, Sferologie, is de theorie van de mens en
moderne tijd en dat haar politieke vorm vond in de
Ruimte. Het is, om een neologisme van Sloterdijk
nationale staat (Arendt, 1958).
te noemen, een Chronolatrie in de Ruimte, een
wiens
origine
samenvalt
met
5
grens
doorschrijdende
een
‘samenzijn’ was de metafysische eenheid om ons
tussen
te beschermen. De stam werkt als een sociaal
entiteiten van ruimten. Deze entiteiten kennen in
netwerk, een fluïde construct van individuele bellen
het werk van Sloterdijk de metafoor van schuim.
die aan elkaar grenzen en die gezamenlijk een
Schuimbellen van verschillend formaat creëren met
groter geheel vormen. Zo een groter geheel van
elkaar
van
bellen – in haar grootste vorm spreekt Sloterdijk
verschillende sferen, individueel als in de kleinste
over ‘Globen’ – is ook weer een immuunsysteem
schuimbellen, groter als micro-samenlevingen in
dat in dit geval opgebouwd is uit verschillende
bijvoorbeeld huishoudens en hele grote bellen als
kleinere bellen (cellen, zo men wenst).
transcendentie
een
of,
beweging,
concreter,
bijna
verkeer
amorfisch
geheel
analogie van steden, landen wellicht. Parallel aan deze 'chronolatrie' zoals Sloterdijk het beschrijft
De mens groepeert. De mens creëert groepen ‘om
ontkent men de ruimte: 'Men beziet Ruimte als een
zich heen’. Families, sportclubs, scholen, politieke
kwaad dat overwonnen moet worden. Volgens
partijen,
Sloterdijk zijn wij bang voor de Ruimte zoals wij eigenlijk,
diep
in
ons
hart,
bang
zijn
als
biedt
de
signalen van indringers in onze immuunsystemen ons. We ontvangen die signalen via media. Ideeën,
op functionele, operationele systemen waarin
gedachten,
mensen kunnen participeren en zich een deel van protocol
groepering
zal bespreken. Evenwel beïnvloeden imperatieve
regels (wetten, verordeningen), het kan ook duiden
sociaal
de
sociale netwerken, zoals ik verderop in dit artikel
persé het voorschrijven en handhaven van formele
voelen;
Deze
van
schuilt een intrinsieke overlevingsstrategie van
leven derhalve reguleren. Regulering betekent niet
groep
leden.
communiteit
maatschappij het hoofd te bieden. In deze agiliteit
leven
beïnvloeden en, daaruit voortvloeiend, hoe wij ons
de
kenmerk
voor de groep om de starre totalisering van de
essentiële pre-rekwisitie om te kunnen begrijpen ons
van
agiel, beweeglijk, is) en dat biedt de mogelijkheid
is, ook altijd in een 'sfeer' is'. Dit nu is een media
lijst
gemeenschap veerkracht (zoals een dot schuim
Sferen met als basisgedachte dat 'wie in de wereld
nieuwe
wezenlijk
individuele
ruimte kunnen denken, de Ruimtelijkheid van de
wijze
de
noemen. En telkens gaat het om groepering met
en kapitaalverkeer. Wij zijn vergeten hoe wij de
welke
gemeenten,
menselijke groepering is te lang om hier te
voor
grensoverschrijdend verkeer, toerisme, goederen-
op
kerkelijke
wensen
en
zelfs
sublimatische
opdrachten worden ingezet in macrosferen via
wellicht.
massamedia, vrij toegankelijk in de Publieke Sfeer,
Regulering in deze betekenis van het woord dient
om uiteindelijk neer te dalen in de microsferen van
dan te worden gezien als een projectie van
immuunsysteem-eigen media zoals clubgebouwen,
veiligheid, een gevoel van immuniteit van het
schoolgebouwen of Facebookpagina’s en verder;
individu, de groep en zelfs uitdijend, grotere
de intimiteit van het individu. Dit is bijvoorbeeld wat
gemeenschappen (steden, landen, de wereld) of,
er gebeurt in het proces van reclamemaken: de
zoals Sloterdijk dit noemt, de scheppende poging
chronolatrie – grens-transcendent ‘verkeer’ – van
van het systeem, de sfeer die groepen bijeen
die ideeën, gedachten, wensen enzovoorts, heeft
houdt. Immuunsystemen, met schuim (zeepbellen)
een dualistisch karakter want ondanks het feit dat
als metafoor, kunnen worden beschouwd als de
het individu of de communiteit niet altijd indringers
visualisering van veiligheid. In het begin van de
wenst, is totale afsluiting schier onmogelijk.
mensheid was de stam de sfeer van immuniteit en
6
Anderzijds biedt de beweeglijkheid van het schuim
kunnen ontwaren, noch zal men de eigen fouten
ons bepaalde agency om non-conformistisch te
kunnen
denken en te handelen.; de mens wil in principe vrij
communicatie
en uniek zijn, los van de groep waartoe men zich
herkenning
rekent of gerekend wordt. Vrijheidsdrang en
‘tekortkomingen van een sociaal netwerk’ vinden
uniciteit van het individu of, hoger, van de groep,
wij een vierde overlevingsstrategie.
herkennen. en
In
dat
proces
speelt
een
essentiële
rol.
In
deze
de
erkenning
van
de
eigen
kan als zodanig worden beschouwd als een overlevingsstrategie zij het dat het handelend
Naast netwerk-intrinsieke overlevingsstrategieën,
vermogen, de agency volgens Latour, wordt beperkt
door
het
gelijktijdige
dient ook nagedacht te worden over het aspect van
menselijk
extrinsieke
imitatiegedrag, de confirmatie aan rolfiguren en de minst
een
interessant
Het
betreft
hier
protocol en regulering; de set formele afspraken
veilige keuze van de middelmatigheid. Dat is op zijn
strategie-vorming.
over wat wel en niet toegestaan is in termen van
gedragsfenomeen
sociaal netwerken-benadering en toetreding; de
waarvan de paradoxale kern is dat wij confirmeren
legitimiteit van de relatie. Regulering, legislatie op
om niet te confirmeren; wij tonen een bepaalde
verschillend hiërarchisch niveau, en protocol zijn
weerstand naar de sfeer, de communiteit, waartoe
hierin, naast toezicht, sleutelwoorden. Alexander
wij wensen te behoren. Deze weerstand behoeft
Galloway omschrijft protocol als ‘elke vorm van
evenwel niet negatief te worden geïnterpreteerd.
correct of zuiver gedrag binnen een specifiek
Het gaat immers vooral om de chronolatrie, het
systeem van conventies’ (Galloway 2004). Protocol
indringen van ‘sfeerloze’ signalen en elementen,
is dus een centrale gedachte in termen van het
vreemde elementen die zich willen nestelen in ons
reguleren van sociale etiquette en is gebaseerd op
zeepbubbel, onze sfeer. Het is om deze reden dat
regels, conventionele regels die ‘de set van
het sociale netwerk in haar immuunsysteem een
mogelijke gedragspatronen binnen een heterogeen
derde overlevingsstrategie moet kiezen, die van
systeem aanstuurt. Dus, protocol ie een techniek
het ‘fit zijn’. Fit zijn is een treffende allegorie die
om vrijwillige regulatie in een bepaalde omgeving
door Sloterdijk wordt aangehaald.: “een fit systeem
te bewerkstelligen’ (Galloway, 2004).
is een agiel en open xenofiel systeem: “Xenofilie is, zolang je niet persoonlijk verantwoordelijk bent, een fijne houding. Je wordt dan een vriend van de
Overlevingsstrategieën voor Sociale
menselijke soort. Je zegt over jezelf: ik heb een
Netwerken
heel goede vriend, de menselijke soort, maar ik
in
het
domein
de
nodig hem nooit uit, want hij eet te veel. Ik vermijd
Publieke Sfeer
iedere vorm van direct contact. De reactie op dit
Zowel Sloterdijk als Latour ontwikkelden hun
slechte geweten is de openlijke vorm van xenofobe
denken vanuit een maatschappelijk engagement
politiek.'' (Stein, 2006). Deze xenofobie leidt tot een
met het doel een bijdrage te leveren aan een
groepsautisme en non-resistentie waardoor de
betere wereld. Daarbij meent Latour dat ‘het
groep, het sociale netwerk, uiteindelijk oplost in de
sociale’ niet gezien kan worden als een soort
smeltkroes van de algemeenheid. Tijdens dit
materiaal of domein want meer dan de indicatie
proces zal noch de groep (de sfeer) noch het
geven van wat er al is, wat al geassembleerd is.
individu ware bedreiging van pseudo-bedreiging
‘Sociaal’ en ook het sociale van netwerken heeft
7
wat hem betreft twee connotaties, die van het
toch één geheel blijft, zo zal de agiliteit van een
proces van assembleren van elementen en de
sociaal
distinctie van anderen (materialen) (Latour, 2005).
bewerkstelligen.
netwerk
een
bepaald
continuüm
Het gaat evenwel in dit artikel niet over de
2. Vrijheidsdrang en uniciteit van het individu en
‘Latouriaanse’ dynamiek van het onderzoek, het
hoger, van de groep, als overlevingsstrategie.
schrijven – beschrijven – van actoren en relaties.
Deze
Dat proces – het uitvoeren van de Actor Network
imitatiegedrag van mensen in groepsverband.
Theory
een
Het durven ontstijgen van dit gedrag leidt tot
veralgemeniseerde
een bepaalde mate van uniciteit die uiteindelijk
–
wordt
hier
vervolgonderzoek
op
voorgesteld
deze
als
tekst. ‘Sociaal’ in deze context betreft dan de interactiviteit
van
de
mens,
staat
haaks
op
het
zou kunnen leiden tot onaantastbaarheid.
neutrale
3. Fitheid van het individu en de groep als
connotatie. Latour beschouwt het adjectief als een
overlevingsstrategie. Fitheid heeft te maken met
gestabiliseerde status, een bundel van connecties
weerstandsvermogen. Een sociaal netwerk dat
die te zijner tijd tot een nieuw fenomeen kunnen
zich te zeer tracht af te sluiten van de omgeving
leiden. Maar momenteel betekent het woord voor
en dus geen grensoverschrijding toelaat, zal als
Latour niet meer of minder dan adjectieven met de
het ware wereldvreemd worden en elk gedrag
betekenis van ‘houten of ‘ijzeren’; een bijna
dat het niet herkent afwijzen. Dit kan leiden tot
stoffelijke
de
intolerantie en uiteindelijk xenofobie. Teveel
metafoor van schuim hanteert om zijn denken
grensoverschrijding waardoor bijvoorbeeld de
kracht bij te zetten, gaat hierin verder door deze
uniciteit van het sociale netwerk in het gedrang
bijvoegelijkheid
komt, is de tegenpool hiervan en levert leidt tot
bijvoegelijkheid.
globalisering
en
te
een
strategie
Sloterdijk,
koppelen
aan
(maatschappelijke)
die
items
als
weerstand
gehele
(immuniteit). En zowel Latour als Sloterdijk menen
versmelting
met
de
erkenning
van
omgeving
(sfeerloosheid).
dat verandering van de status van de wereld – niet
4. Herkenning
en
de
eigen
perse als utopische gedachte van verbetering –
tekortkomingen van het individu en het sociaal
gerealiseerd kan worden vanuit de sociale relaties.
netwerk (sfeer) als overlevingsstrategie. Indien
Maar geeft dit een antwoord op de centrale vraag
het sociale netwerk zich bewust is van haar
in dit artikel wat de overlevingsstrategieën van
positie als sfeer in een groter geheel, kan zij
sociale netwerken in de publieke sfeer zijn?
zich wapenen tegen hostiliteit en ongewenste grensoverschrijding in het netwerk. Juist de herkenning
Om infiltratieve excessen te voorkomen en sociale
en
tekortkomingen
netwerken dus te wapenen tegen subversie en
misschien
slecht-bedoelde grensoverschrijding van sociale
erkenning en
wel
van
verbeteren
de
de
vormen
meest
krachtige
overlevingsstrategie.
netwerken die zich tonen in de Publieke Sfeer, werd eerder al een viertal overlevingsstrategieën
Het besef leeft dat dit vier nog relatief abstracte en
genoemd. Opsommend zijn deze:
in ieder geval hoofdzakelijke strategieën zijn en dat deze opsomming nog de toets van de kritiek dient
1. Agiliteit, beweeglijkheid van de sfeer (het
te overleven. Ik beveel verder onderzoek aan,
individu, de groep en het individu in de groep).
ontwikkeling
Agiliteit betekent in deze tevens flexibiliteit van
en
overlevingsstrategieën
het netwerk. Zoals een dot schuim beweegt en
8
verfijning door
van onder
de andere
discoursonderzoek naar grensoverschrijding en
2009.Web.
bestaande strategieën uit te voeren. Dit onderzoek
http://www.vlabinvbc.be/?navigatieid=45&berichtid
dient zich te richten op zowel strategievorming van
=990&maand=6&jaar=2009
binnenuit het social netwerk als van buiten af.
Knox, Hannah, Mike Savage, and Penny Harvey. (2006)
‘Social
Networks
and
the
Study
of
Relations: Networks as Method, Metaphor and
Referenties
Form ‘. Economy and Society 35 (1): 113-140.
Arendt, Hannah. The Human Condition. 2nd ed.
Latour, Bruno. (2005) Reassembling the Social: An
Chicago: The University of Chicago Press, 1958.
Introduction
Print.
Oxford University Press.
Augé, M. (1995) ‘Non places: Introduction to an
Lier, H. van (2012) “De toekomst van sociale
Anthropology of Supermodernity’. London: Verso
media is geautomatiseerd delen: handig maar
Boersma, M. (2012). ‘55.000 Twitter-accounts
soms
gehacked’.
http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2694/Internet-
http://www.pcmweb.nl/nieuws/55000-
Actor-Network-Theory.
ook
Oxford:
gênant”
Media/article/detail/3185440/2012/02/16/De-
twitter-accounts-gehackt.html
toekomst-van-sociale-media-is-geautomatiseerd-
Buchstein, H., (1997) ‘Bytes that Bite: The Internet
delen-handig-maar-soms-ook-genant.dhtml
and Deliberative Democracy’.Constellations 4, no.
Rauschenbach, R. (2011) “How to Govern the
2.
Universalizing
Dean, J. (2003). Why the Net Is Not a Public Sphere. Constellations, 10(1), pp. 95-
Public
Alexander.
(2004).
Sloterdijk,
“Sferen”.
(2009)
Vertaling
H.
Sonck, N. en Haan, J. de. (2011) ‘Kinderen en internetrisico’s. EU Kids Online onderzoek onder 9-
by M. G. Durham. Malden, MA: Blackwell.
16-jarige’. Sociaal Cultureel PLanbureau, Den
Structural
Haag
Transformation of the Public Sphere: An Inquiry
internetgebruikers in Nederland
into a Category of Bourgeois Society. Cambridge:
Stein, Y. (2010). “Peter Sloterdijk / Mijn goede
Polity Press.
vriend:
Hall, E. T. (1966) The Hidden Dimension. New
(2009)
“Peter
Schuim.” http://www.vlabinvbc.be. 1
menselijke
soort”.
1525176/2006/06/29/Peter-Sloterdijk-Mijn-goede-
Sloterdijk: juni
de
http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/
York: Anchor Books. E.,
P.
Driessen. Amsterdam: Uitgeverij Boom.
Encyclopedia Article’ In Kellner, Douglas M., edited
The
th
Announcement.aspx
Habermas, J. (2001) ‘The Public Sphere: An
(1996)
– 27
.com/home/post/2011/09/22/Facebook-f8-Timeline-
How
MA: MIT.
Jürgen.
th
‘Frictionlsee Serendipity”. http://www.brandchannel
Control Exists After Decentralization’. Cambridge,
Habermas,
ECPR General
Shayon, S. (2011). “Facebook unveils timeline for
Sphere’.
‘Protocol:
Sloterdijk’s
August 2011, Reykjavik. Zurich.
Javnost –The Public 13 (4): 5-26. Galloway,
Peter th
Conference, University of Iceland. 25
Friedland, Lewis A., Hernando Rojas, and Thomas Hove. 2004. ‘The Networked
Community:
Concept of Co-Immunism”. 6
112.
Oxford: Blackwell Publishing.
Jans,
to
vriend-de-menselijke-
2009
soort.dhtml?utm_source=scherm1&utm_medium=b
9
utton&utm_campaign=Cookiecheck
bezocht
18
januari 2013, 13.00. Therier,
A.
(2010).
http://techliberation.com/2011/01/31/the-case-forinternet-optimism-part-1-saving-the-net-from-itsdetractors/, bezocht 14 januari 2013, 14.00. Tuan,
Y.F.
(2008)
‘Space
and
Place.
The
Perspective of Experience’. Minneapolis, London, University
of
Minnesota
Pres
10
11
