{OvergedruM uit de Economist 1862.)
SPAARBANKEN. EEN WOORD OVER HARE OPRIGTI>!G VAN WEGE DEN STAAT.
De dagbladen hebben ons sinds eenigen tijd bekend gemaakt met het voornemen, later met de volvoering door de Eegering van GrootBritlanje, om van staatswege nieuwe gelegenheid te geven tot het plaatsen van spaarpenningen. Hoe kort die iurigtingen daar slechts bestaan, mag men zich aireede in eenen grooten bijval verheugen. Zij dat nu ook al geen wonder, bij een volk zoo krachtig als onze overzeesche naburen, en zijn dan ook alle omstandigheden op verre na niet gelijk, het gebeurde verdient allezins opmerking en behoort tot de overweging te leiden, of het initiatief daar genomen, niet op meerdere of mindere schaal ook hier zoude kunnen worden toegepast. Wij wenschen daartoe thans over te gaan; eeue wetenschappelijke beschouwing, die hgtelijk onze krachten en hulpmiddelen zoude te boven gaan, ligt niet in ons plan; zij is ook voor het doel dat wij beoogen, minder noodig, want ook wij meenen, dat er wel niemand is, die het uut, ja de noodzakelijkheid der spaarbanken betwijfelt. Evenmin zullen wij het stelsel van het post-spaarbankwezeu in Engeland in al zijne bijzonderheden nagaan, niet alleen omdat wij op dit oogenbhk er ons met toe in staat zien, maar omdat het bovendien geheel onnoodig zoude zijn voor den wenk, dien wij thans aan de Eegering en de Yertegenwoordigiug willen geven. Wij willen dan onderzoeken, of er behoefte bestaat aan het oprigten van andere en meerdere spaarbanken, dan men nu in Nederland aantreft. Zij, die in ons kort betoog te vergeefs mogten zoeken naar meerdere bijzonderheden omtrent de Spaarbanken, dan wij aanleiding zullen vinden ter dezer plaatse mede te deelen, verwijzen wij naar het verdienstelijk werk van M R . G . S.. FOKKER , Het Spaa7-bankioezen in Ettropa, ens. Midd. Gebr. ABRAHAMS 1853. liet genoemde werk heeft ongetwijfeld veel bijgedragen tot verbetering bij de Spaarbanken, in de wijze van belegging der haar toevertrouwde EuüN lSti2. 3
•^s^*«*^
2 gelden; waren wij reeds vroeger de stellingen, die de schrijver verdedigt, toegedaan, zijne gronden en voorbeelden waren ons vaak krachtige en gelukkige wapenen, bij de verdediging van onze meeningen. Wij zullen er dus wel niet behoeven bi.] te voegen, dat wij over het algemeen zijne stellingen beamen en mede dezelfde eischen stellen voor de bijzondere Spaarbanken. De genoemde schrijver leverde in de economist van October 186 1 , een zeer lezenswaardig artikel over de Belgische Spaarbanken, waaruit wij zien, dat er daar Ie lande nog veel meer behoefte beslaat aan de bevordering van zulke inrigtingen, dan in Noord-Nederland, zij dan ook het onveranderd aannemen van het door de Belgische Regering voorgedragen wets-ontwerp niet aan te raden. In België heeft echter de Wetgever (zie art. 92 gem. wet) de nuttigheid van zulke inrigtingen erkend; onze Wetgever heeft daaromtrent nooit anders dan groote onverschilligheid aan den dag gelegd en de inrigtingen van dien aard laten opkomen en wegsterven, bloeijen en kwijnen, alsof het hier geen zaak van algemeen belang betrof. Heeft ook eenige ondervinding ons bevestigd in de waarheid van de leer, dat men den minvermogende moet inprenten, zelfs in zijn eigen duurzaam belang, om op eigene krachten te steunen; namen wij ook meermalen eene groote zorgeloosheid bij hem waar, hel valt helaas niet te ontkennen, dat die kanker meer en meer eigen wordt, ook aan de meer ontwikkelde standen. Tegen hoogere uitgaven staan, én door den minderen standaard der staatschuld-rente én door geringere verdiensten, veelal kleine inkomsten over, terwijl men het evenwigt tusschen ontvangsten en uitgaven tracht te herstellen door insolide beleggingen tegen eene hooge rente, of door te beschikken over de toekomst en die, om in tegenwoordige behoeften te voorzien , zwaar te belasten. Dit zoo zijnde, en helaas het is zoo, moet men tot de conclusie komen, dat de maatschappij lijdt aan eene vreeseiijke ziekte, te erger nog, omdat het meerendeel harer leden elkander stijft in onnutte geldverspilling, zoodat men, bij het ontbreken van den wil om tot herstel mede te werken, de ziekte, die niet op enkele plaatsen wordt waargenomen, maar zich epidemisch door de geheelo wereld heeft verbreid, wel ongeneeslijk mag achten. (*) Een woord van raadgeving kunnen wij echter alleen tot de weinig ontwikkelden spreken; onze gelijken en meerderen zullen het niet van ons aannemen. Die de bittere medicijn het meest behoeft, zal er zich geuis het meest aan ergeren, en schoon men den boetprediker moet achten, die inden sierlijken salon vol onbetaalde prachtige meubelen, (*) Verg. hierunder pag. 28 v. RED.
3 zijne vermam'ngen tot de aanwezigen rigt, zullen wij zijne rol niet overnemen. Dus, revenons a nos Moz/i^o??*, deelhebbers in de Spaarianïcen Er zijn bijna geene andere gelegenheden tot het plaatsen van spaarpenningen , dan bij de banken, opgerigt door de maatschappij tot Nut van het Algemeen. Stichten die banken al een uitgebreid nut, er zijn er veel te weinig, en kan men ook al van de directeuren, die dien werkkring belangeloos waarnemen, niet meer vorderen, toch valt liet niette ontkennen , dat het zeer weuscheiijk zoude zijn , om dat uitgebreide nut waarvoor de zaak vatbaar is, te kunnen stichten, zoo er meer zittingen wierden gehouden. Wij zouden wenschen zoo mogelijk in elke, zeker in elke min of meer belangrijke gemeente, dagelijks de gelegenheid opengesteld te zien tot het bezorgen van spaarpenningeii. Waar de gelegenheid tot belegging of het tijdstip van bezorging eenigzins verwijderd is en alzoo tot uitstel leidt, kan ja moet veelal het bespaarde ligtelijk door de vingers glijden. Eene groote schade in stofFelijken zin, maar wat nog veel erger is, daar de geldverspilling er door bestendigd wordt, een blijvend nadeel in zedelijken zin! Een ander bezwaar tegen de bestaande spaarbanken is gelegen in de ongelijkheid harer bepalingen; het minimum en maximum van inbreng, de bepalingen omtrent den stand der inbrengers en de betaald wordende rente verschillen zeer veel. Men vindt in het werkje van Mr. EOKKER op blad 61 eene opgave van het verschil in de rente van 2, 2\, 3, 3j en 4 pCt. Ik mag er nog bijvoegen, dat de rente te Haarlem, behoudens een maximum van 4 pCt. geheel onbepaald is en afhangt van de in elk boekjaar verkregene winsten. Moet men de voorzigtigheid dier inrigting zeer goedkeuren, om zelfs in het geheel geene effecten te nemen, ten einde de inbrengers nimmer aan eenige schade bloot te stellen, die bepaling omtrent de rente, welke een kanscontract daarstelt en den minderen man zucht tot het spel, vooral voor hem zoo verderfelijk, kan inboezemen, is, dunkt mij, in strijd met den geest der instelling, en zal welligt sommigen, en die in die mindere klasse niet van de minste gehalte zijn, van de deelneming terughouden. Moge nu al de verscheidenheid der bepalingen, door plaatselijke omstandigheden te verklaren, te verdedigen of te verschoonen zijn, dit is echter zeker, dat ook die verscheidenheid de algemeeue deelneming zeer in den weg staat. Van meer belang nog is gewis de soliditeit dier banken , die natuurlijk afhangt van de overwinst op de renten, de eenige geschikte wijze om
4 eeu reserve-fonds te verkrijgen, en nog meer van de belegging van het toevertrouwde kapitaal. Dat de bele^-ging van een belangrijk deel van het toevertrouwde kapitaal in staats-papieren of andere waarden, waarvan de koers zeer afwisselt, zeer gevaarlijk is, zal wel geen betoog behoeven en de noodlottige omstandigheid, waarin onderscheidene banken zich in J830 en 1848 bevonden hebben, toen zij het geleende kapitaal slechts met korting hebben kunnen teruggeven of voor de teruggave een korter of langer uitstel hebben moeten nemen, behoort nagenoeg alleen aau die minder goede wijze van geldbelegging te worden toegeschreven, ofschoon dan ook het aannemen van grootere geldsommen, vooral van menschen, die niet behooren tot zoodanigen stand, als waarvoor de spaarbanken eigenlijk zijn opgerigt, daarop mede eenigen invloed mag hebben uitgeoefend. In tijden als waarvan wij spraken, zijn er natuurlijk voordeelige inkoopen van staatspapieren te doen; de geregtigden tot vrij belangrijke sommen, vooral, als zij tot eenen eenigzins beteren stand behooren, zullen eerder dan de deelgeregtigden uit de mindere standen, die ook minder te goed hebben, tot eene opvrage en speculatie besluiten; en naarmate zij voordeeliger inkoopen, moet de bank natuurlijk nadeeliger verkoopen, om te kunnen blijven betalen. In Frankrijk hebbeu de bestuurders der spaarbanken de bevoegdheid, om zoodra een inleg tot zeker cijfer gestegen is, daarvoor voor rekening van den inlegger staatspapieren aan te koopen, waardoor de banken van het bewaren van groote sommen vrij blijven en alzoo veel minder gevaar loopen van opvraging van groote sommen, in tijden dat de staatspapieren laag staan. Mogt men niet tot het oprigten van staats-spaarbanken willen overgaan, zoo zoude die maatregel zeer ter navolging moeten worden aangeraden; in plaats van het regt, zoude ik echter zeer wenschen de verpUcjting tot aankoop van staatspapieren, bij de wet, aan de directeuren der spaarbanken op te leggen. Wel laten onderscheiden reglementen, ook dat der Gorcumsche bank toe, om de betaling eeenigen tijd uit te stellen, doch ieder weet, dat onder de bedoelde omstandigheden het wantrouwen zeer aanstekelijk is, zoodat iedere bank, én om haar eigen crediet én om de inleggers o-eene schade te berokkenen, wel zal doen, ook al mogt het reglement uitstel toelaten, zoolang mogelijk onmiddelijk te blijven belalen. Het niet nakomen der aangegane verpligtingen maakt eenen blij venden noodlottigen indruk, die nog merkbaar is na verloop van langen tijd, wanneer de personen die het nadeel ondervonden hebben, sinds lang niet meer bestaan. Hoe dat plaatselijk werkt, blijkt ons aan de bank te Gorinchem, die nog nimmer aan hare verpligtingen is te kort
5 lyekomen, dikwijls, wanneer ons belegg-inpien onrler de oogen komen uit eene naburige gemeente, (*) waar mede eene Spaarbank gevestigd is, die zicb op minder gunstige antecedenten kan beroemen. Zulke ongelukkige omstandigheden kunnen voor de spaarbanken meermalen voorkomen; de geldbeleggingen dienen althans gedeeltelijk te blijven geschieden in staats-papieren en andere waaiden, die men spoedig van de hand kan zetten, èn omdat men bij terugvraging behoefte gevoelt aan spoedige realisatie, èn omdat men niet altijd, bij het inbrengen van eenigzins belangrijke sommen, de gelegenheid heeft tot eene andere geschikte geldbelegging (f). Met den heer FOKKER en anderen ben ik van oordeel, dat slechts een beperkt aandeel der fondsen aan de Spaarbanken toevertrouwd , maar beleo-d worden in waarden aan afwisselenden koers onderhevig, schoon het dan ook voor geene tegenspraak vatbaar schijnt, dat men in tijden, dat zelfs de meest solide staats-papieren zeer laag staan aangeteekend, ook de schuldbrieven ten laste van gewesten en gemeenten , hypothecaire schuldbrieven en dergelijke, hoe solide dan ook, niet a pari van de hand kan zetten (§), ten ware dat men menschen weet te vinden, die om het crediet der bank te handhaven, van den verhoogden koers van het geld geene partij willen trekken. De bijzondere Spaarbanken, waarvan wij thans spreken, kunnen dan eerst gezegd worden solide te wezen, wanneer zij, gedurende een aantal jaren, zonder verlies op de beleg«•ino-en, winsten op de renten behaald hebben en alzoo een belangrijk reserve-fonds bezitten. Nieuw opgerigte Spaarbanken kunnen, wanneer zij in de eerste jaren van hun bestaan met tegenspoeden te kampen hebben, nimmer solide worden; speculatiën toch zijn aan die inrigtingen ten eenen male ongeoorloofd, en een reserve fonds kan alzoo alleen gevormd worden door winst op de rente. De Spaarbank te Gorinchem verkeert in de meest gelukkige omstandigheden; hoezeer haar dus eene grootere belegging in staafspapieren dan vele andere banken mag gerekend worden vergund te wezen, gaat zij, die nog voor eene belangrijke waarde in zulke fondsen bezit, bij den tegenwoordigen hoogen koers dier fondsen en voorkomende gelegenheid tot solide belegging, onafgebroken voort met den verkoop van (*) De gemeente Vianen wordt hier niet bedoeld. («) Zie het Naschrift der KED. (t) De pandbrievea van soliede Hypotheekbanken die zelfs tot kleine bijdragen teverkrijgen zijn; van den dag af eene goede rente geven, en de regten geven van Ie hypotheek op goederen, waarop niet meer dan § is voorgeschoten, moeten voortaan onder de degelijkste beleggingen voor spaarbanken gerekend worden, en mogen de aandacht van geen welmeenenden bestuurder dier instellingen ontgaan. (Vergelijk overigens Economist en Bijblad 1861 passim.) RED.
t
6 staatspapieren, waarvan, tusschen nu en een jaar, weder voor ruim f 40,000 is van de hand gedaan. Het reglement laat toe, wanneer liet reserve-fonds meer dan 30 pCt. van den inleg bedraagt, daarvan ondersteuning te verschaffen aan andere weldadige en nuttige inrigtingen; van die bepaling is gebruikgemaakt om eene vrij belangrijke som te bestemmen voor de oprigting van eene bad- en zweminrigting, en het jaarlijksch tekort dier inrigting wordt thans voor de helft door de burgerlijke gemeente, voor de wederhelft door de Spaarbank betaald. Ondanks de belangrijke opoffering in der tijd en de minder belangrijke doch jaarlijks terugkeerende subsidie, was de stand, bij het laatst geëindigd boekjaar op 1 Julij 1861 aldus: Bezittingen voor Schuldig aan de inbrengers Voordeelig slot . . . .
ƒ 179.424.99 - 133.067.92 ƒ
46.357.07
of omtrent 35 pCt. van het verschuldigd kapitaal. De Gorinchemsche bank kan dus, ook al mogt zij niet verder op den ingeslagen weg voortgaan, om nog vrij wat staatspapieren, bij gunstige gelegenheid, van de hand te doen, (en wij vleijen ons zeer, dat zij het wel zal doen), menigen storm afwachten, eer zij het hoofd zoude moeten buigen. Zoo als men weet, verkeeren echter alle banken op verre na niet in dien gunstigeu toestand, zijn er veel te weinig banken en te weinig gelegenheid, om het in te brengen geld te storten, terwijl de verscheidenheid van de bepalingen dier banken minder gunstig werkt op eene algemeene deelneming, liet is daarom, dat wij zeer wenschen, dat de Eegering en de Vertegenwoordiging tot het oprigten van Staats-Spaarbanken mogen besluiten. Wij willen hier den lezer, die belang mogt stellen in de uitkomsten reeds in Engeland verkregen, verwijzen naar een belangrijk art. van Mr. v. D. B., sooykom&\\è.e,'m \iti Alg. Handelsblad van Maandag 14 October 1861, n" 9302, Zondags-edüie. Het zal wel ten eenen male onuoodig zijn, dat wij het groote belang schetsen, dat de Staat heeft bij ijverige, spaarzame, welgestelde burgers5 de rijkdom van den Staat bestaat toch ongetwijfeld uit den rijkdom der ingezetenen, die niet tijdelijk maar duurzaam bij magte moeten zijn, om de belastingen op te brengen, die de Staat voor de voorziening in zijne belioeften eischt: men denke aan de hen die gouden eijeren voortbrengt; door de ontwikkeling van spaarzaamheid is ook het pauperisme met vrucht te bestrijden, terwijl ook zelden de beoefening van eene deugd evenmin als van eene ondeugd op zich
7 zelve staat; wanneer men nu in zijne pogingen slaagt om betere en meer welgestelde burgers te vormen, zullen ook de uitgaven voor de regtsveiligheid noodwendig moeten verminderen; het komt ons dus voor, dat de zorg voor de ontwikkeling van spaarzaamheid, benevens het openen van gelegenheden tot het bewaren van spaarpenningen, nevens de zorg van een goed onderwijs, een der eerste pligten van de Regering is. De gelden, aan Staats-Spaarbanken toevertrouwd, moeten uitdrukkelijk en ten stelligste gewaarborgd worden, en in het ondenkbaar geval, dat de Staat zijne overige aangegane geldelijke verpligtingen niet ten volle of ten bekwamen tijde mogt kunnen nakomen, zouden de aan de Staats-Spaarbanken toevertrouwde sommen nog ten volle moeten o-ewaarborgd blijven. Ook al mogt zulks den Staat een offer kosten, dan nog zoude dat rijkeliik vergoed worden door de indirecte voordeelen van den verbeterden toestand der mindere klassen. Maar er zouden bovendien ook zeer belangrijke directe voordeelen behaald worden, die ruimschoots tegen die waarborging opwegen. Waar men minder rente betaalt dan men trekt, of in het geval van den Staat, die er schuldbrieven ten zijnen laste voor zoude moeten koopen, uitwint, daar komt men op den duur, ook zonder winst op het fonds, tot eene belangrijke kapitaals-vermeerdering. De overwinsten der bank te Gorinchem zijn toch grootendeels daaraan toe te schrijven. De tegenwoordig bestaande Spaarbanken hebben veelal bepalingen omtrent een te nemen minimum en maximum, dat laatste nog al afhankelijk van den stand der inbrengers; op de bepalingen dienaangaande moet in dergelijke inrigtingen naauwlettend woi'den toegezien; de praktijk leert ons echter de groote moeijelijkheden kennen, die de volstrekte handhaving van den aangenomen regel in den weg staan. De Staat kan en mag naar geen stand der inbrengers zien; zoowel om de bedoelde banken niet tot geldbeleggingen van de meer bemiddelde personen te maken, als om den staat schadeloos te stellen voor de mogelijke nadeelen, die hij zoude kunnen ondervinden, bij opvraging van belangrijke sommen, in tijden dat de effecten laag staan en de koers van het geld hoog is, zouden wij de rente slechts bepaald wenschen te zien op 2^ pCt. van ƒ 5 en het veelvoud van dien. Maanden, waarin het geld ingebragt en teruggehaald is, zouden niet in rekening moeten komen, zoodat telkens maar de rente moest loopen van den eersten dag der volgende maand (*). Bij berekening van de rente over enkele maanden van het halfjaar, zoude men in breuken vervallen; er (*) en den laatsten dag der voorg, maand? EED.
s zoude dus natuurlijk een vaste regel moeien worden grsteld, lioedanig daarmede zoude moeten gehandeld worden. De rente wordt niet lager voorgesteld om eene redelijice aanmoediging tot inbreng te blijven geven, en niet hooger, om den staat door de winst op de rente, eene vergoeding voor zijne waarborgen te verleenen en om de geldbeleggingen door meer bemiddelden zooveel mogelijk te weren. Slechts 2 malen 'sjaars, op 1 Januarij e n l J u l i j , zoude de rente moeten worden bijgeschreven en bij het rentegevend kapitaal gevoegd en op of na dien tijd uitbetaald, de omstandigheid alleen uitgezonderd, dat de houder het geheele bedrag van het boekje kwam terug vragen, in welk geval, om in geene nadere verrekening te moeten komen, het verschenen bedrag der rente gedurende het loopende half jaar, onmiddeiijk zoude moeten worden berekend en uitbetaald. Het intebrengen minimum zoude moeten M'orden gesteld op ƒ 0.25; een maximum zoude ik niet wenschen bepaald te zien; wil men het inbrengen van belangrijke sommen tegengaan, dat zal voldoende kunnen geschieden, door de bepaling, dat men boven de ƒ 1000 hoegenaamd geene rente betaalt. Yoor de opvraging van sommen van ƒ 50 a / 100 zoude ik den staat de bevoegdheid tot eene kennisgeving van ééne maand, van somm.en boven d e / 300, van drie maanden te voren, wenschen te zien toegekend, In gewone tijden, doch zulks zoude geheel behooren te verblijven aan het oordeel van den staat, zonde men van die bevoegdheid geen o-ebruik moeten maken; zij zal intusschen dienen te worden opgenomen, om den staat in moeijelijke tijden voor aanzienlijke verliezen te behoeden. De terugbetaling van het in bewaring genomene, geschiedt in Nederland vrij algemeen, misschien wel zonder uitzondering, aan den houder van het boekje; bij Staats-Spaarbanken zouden wij echter altijd eene handteekening wensclien (of, bij hen die niet schrijven kunnen, de tusschenkomst van getuigen) en wanneer de terugbetaling geschiedde aan erfgenamen, diende daarbij gevoegd te worden eene verklaring van erfregt, vrij te stellen van zegel en registratie en geheel kosteloos uit te reiken door den betrokken burgemeester of kantonregter. Het gevaar voor belangrijke verliezen in noodlottige tijden vermindert natuurlijk zeer door de bevoegdheid om de terugbetaling te kunnen uitstellen, doch het valt niet te ontkennen, dat dit gevaar voor den staat, " die de fondsen steeds in schuldbrieven aan koers onderhevig moet beleggen, veel grooter is dan voor particuliere banken; doch behalve de indirecte voordeden welke wij schetsten, zijn er zeer belangrijke directe voordeden aan verbonden. Voor de maand, waarin het geld wordt ingebragt of terug gegeven, wordt geene rente betaald, voor een
gedeelte van het kapitaal wordt zij mede niet te goed gedaan, daar men die slechts zoude berekenen over / 5 en het veelvoud van dien. Er wordt dus vrij wat rente genoten en niet uitbetaald; bij de particuliere banken staat daar tegenover de verpligting om eene loopende kas te hebben, die natuurlijk geene renten afwerpt: de staat, die steeds publieke kassen ter zijner beschikking heeft, is van die verpligting grootendeels ontheven. De staat der Nederlanden kan, in den tegenwoordigen stand, van de gelden die hem worden toevertrouwd, eene rente van 4 pCt. maken, of, bij inkoop, uitwinnen: hij betaalt uit eene rente van 2^ pCt., voor de kosten van inning, beheer, controle, drukwerken enz. stellen wij, wat zeker genoeg is, ^-pCt., tezamen 3 pCt.; er wordt dus genoten 1 pGt., buiten de besparing der rente in de maanden van inbreng en terugbetaling en der sommen beneden de ƒ 5 of boven het veelvoud van dien. Binnen eenige jaren zoude de deelneming zeker wel tot 10 millioen gulden, zoo niet tot meer, kunnen stijgen; in dat geval zoude het ééne pCt., dat de staat zuiver zoude winnen, der schatkist eene inkomst opleveren van ƒ 100,000. De stijving van de hulpbronnen der schatkist is intusschen geenzins het doel van deze aanprijzing van de staatsspaarbanken, maar wij wijzen er op, omdat wij van sommige schroomvallige lieden ligtelijk bezwaren te wachten hebben wegens het gevaar, waaraan de staat zich zoude blootstellen, en daarom wensehten wij aan te toonen, dat buiten het indirect belang, nog een zeer belangrijk direct voordeel de blootstelling aan dat gevaar wettigt. Het oprigten van bijzondere fondsen wordt in onze tijden , wij gelooven te regt, gewraakt; toch zouden wij er hoogen prijs op stellen, dat er eene behoorlijke rekening wierd aangelegd en bijgehouden, om, in noodlottige tijden, waarvoor wij wel wenschen bewaard te blijven, doch waaraan wij natuurlijk altijd bloot staan, te kunnen aantoonen, hoe veel er bereids vroeger gewonnen is door eene instelling, die tijdelijk offers eischt. (*) Het is klaar, dat de staat zoude moeten gebonden zijn door de handteekening zijner ambtenaren; het mandaat dient alzoo te worden opgedragen aan rekenpligtige ambtenaren, die ook door het stellen van eenen borgtogt genoegzame waarborgen moeten aanbieden; ook ik kan mij zeer wel met het denkbeeld vereenigen, (vooral indien men door wat strenger eischen en een naauwlettend toezigt, geene ongeschikten (*) Dit kan trouwens geschieden zonder dat de gelden als afzonderlijk fonds worden beheerd. RED.
10 inliet vak toelaat of er op den duur in doe blijven), om dat beheer op te dragen aan de ambtenaren der posterijen, die, de uitzonderingen daargelaten, niet overladea zijn met werk, vooral niet met werk dat bepaald tot hunne ambtspligten behoort en voor welke, als mede over het algemeen waarlijk niet te rijkelijk bezoldigd, eene kleine vermeerdering van inkomsten niet onwelkom zoude zijn. Het aanstaande examen bij dat vak levert meerdere waarborgen op, voor de geschikt- en bekwaamheid dier ambtenaren, dan men tot dusverre had, en is er dus geene reden denkbaar, waarom hun ook in Nederland dergelijke taak niet zoude kunnen worden opgedragen. Wij zien veel bezwaar in de bepaling in Engeland gemaakt, dat men de gelden, waar ook ingebragt, overal kan terug ontvangen; wij wenschen alleen bij verandering van woonplaats, af- en overschrijving te zien toegelaten en voorts de ambtenaren met de zaak belast, te hebben voorgeschreven, om bij tijdelijke afwezigheid van het vaste verblijf door de deelnemers, hunne tusschenkomst in de overmaking van gelden bereidwillig te verleenen. Eene dubbele boekhouding, het eene kantoor wederkeerig voor het andere of voor een zeker getal kantoren tegelijk, is niet alleen wenschelijk maar schijnt onvermijdelijk. (*) De brievengaarders en bushouders zouden geschikte onder-agenten wezen; zij zouden met de overbrenging van gelden en meerdere bezigheden, te dier zake dienstig, kunnen worden belast. Het spreekt wel van zelf, al zij het ook zeer wenschelijk dat de gelegenheid tot het beleggen van spaarpenningen op de meest mogelijke plaatsen worde aangeboden, dat het zaak is, slechts op enkele plaatsen eene proef te nemen en de gelegenheid voordurend uit te breiden, naarmate de instelling zich in meerderen bijval mag verheugen. Wie is er, die geen voorbeeld kent, dat personen of kantoren, als het meest solide erkend, plotseling bleken in het geheel niet of slechts gedeeltelijk aan hunne op zich genomene verpligtingen te kunnen voldoen, zoodat ook door den minder vermogende, die er zijne zuur verdiende spaarpenningen had gebragt, schade geleden werd; wie herinnert zich ook niet de voor de Spaarbanken zoo noodlottige jaren 1830 en 184'8, waarin vele dier inrigtingen slechts ten deele of eerst na lang tijdsverloop aan hunne verbindtenissen hebben kunnen voldoen; ieder weldenkende beklaagt den ongelukkige die door zulke voorvallen schade lijdt, doch de
(*) Het is zeer te betreuren, dat die in zaken van nog zooveel meer gewigt, b. v. het hyp.-stelsel ontbreekt, eu hoogstens te verwonderen, dat, wanneer dat denkbeeld wordt geopperd, dan niets aantoont, dat het de belangstelling van iemand heeft getrokken.
li schade van den individu is niet liet ergste, zij is voorbijgaande, maar een blijvend kwaad zit in het voedsel, dat vele verkwisters daarin voor hunne zorgeloosheid vinden. Onder het stellen van deze beschouwingen gewordt ons, in het Algemeen Handelsblad van 16 Nov. 1861 No. 9331, een ingezonden art. van A. F. Wij willen met hem boven alles het ingebragte kapitaal gewaarborgd zien, daarom wenschen wij bij particuliere banken, de meest soliede belegging in fondsen zoo weinig mogelijk aan het afwisselen van koers onderhevig, en eeiie lage rente, daar speculatien bepaald ongeoorloofd zijn en er dus alleen een reserve-fonds kan gevormd worden, door de hooger ontvangen dan uitbetaald wordende rente. Doch welke voorzorgen men ook neme, het is zeker dat alle banken, zelfs de meeste solide, (bij nieuw opgerigte, waar nog geen reservefonds gevormd is, is het gevaar natuurlijk helgrootst) blootstaan voor omstandigheden, die de deelhebbers schade doen lijden of den tijd der terugbetaling moeten doen vertragen; menschen van middelbaren leeftijd hebben dat al 2 malen, iu 1830 en 1848, beleefd; de Staats-spaarbauken, die ik zoude wenschen te zien opgerigt, bieden op den voet zooals ik aangaf, oneindig meer waarborgen aan dan de beste particulire Spaarbank met het grootst mogelijk reserve-fonds. Om dien grooten waarborg zonder schade voor het algemeen mogelijk temaken, droegen wij de bevoegdheid voor om de betaling een geruimen tijd te kunnen vertragen en stelden de rente vrij laag, want het is niet meer dan billijk dat eene inrigting die in het belang van een deel des volks is opgerigt, op den duur geene belangrijke offers aan het andere deel van het volk koste. Heeft men het geluk de eerste jaren van het bestaan van zoodanige inrigting, rustige tijden te beleven, dan moeten ook AQ stoffelijke resultaten zeer voordeelig zijn. Het zoude, bij het oprigteu van Staats-Spaarbanken, misschien overweging verdienen, of men de tegenwoordige Spaarbanken in wezen zoude moeten laten; ik geloof niet, dat men regt heeft hen te sluiten, maar meen, dat de wetgever allezins bevoegd, liever nog om het belang der zaak verpligt is, aan die inrigtiugen bepaalde regelen voor te sclirijven, of zelfs haar aan een bestendig toezigt van regeringswege te onderwerpen. Dat, wat zich van dat laatste moge verwezenlijken, de deelneming in de particuliere banken, en zoodra de Staats-Spaarbanken in werking zijn , niet zal toenemen, spreekt wel van zelf. Weinige banken verheugen zich in eenen zoo grooten bloei en soliditeit als die te Gorinchem, en toch zoude ik de Staats-Spaarbanken, geschoeid op den leest, als ik in breede trekken heb getracht aan te geven, boven alles dus als eene heilige schuld, gewaarborgd door de geheele Nederlandsche
u natie, vrij wat solider achten dan de meest solide particuliere bank. Bij het toepassen dezer beschouwingen zouden dus onze verrigtingen aanmerkelijk verminderen; die verrigtingen zijn mij, omdat ik meen, dat wij er ons nuttig mede maken, lief en dierbaar, doch wanneer er op eene andere wijze nog meer nut kan gesticht worden, zijn wij in het algemeen belang verpligt dat offer te brengen; ja op de verwezenlijking van dat betere stelsel aan te dringen. Hopen wij nu maar, dat wij spoedig het voorbeeld van Engeland mogen volgen, dat de aanvankelijk te nemen proeven met den besten uitslag bekroond worden en er na eenig tijdsverloop op honderde plaatsen dagelijks gelegenheid moge gegeven worden tot het brengen van Spaarpenningen; het zal, bij een doeltreffend onderwijs, een uitnemend geschikt middel zijn tot het aankweeken van goede burgers en een krachtig wapen tegen het pauperismus. GOKINCHEM.
f
A. V. E,-* A
NASCHRIFT DER REDACTIE.
Hoezeer het betoog van S. ons over het algemeen zeer behartigingswaardig voorkomt, kunnen wij echter zijne zienswijze op alle punten niet deelen. In de eerste plaats meenen wij zijne beschouwingen over onnutte geldverspillingen als de tegenwoordige kanker der maatschappij, (p. 18), te donker gekleurd te moeten noemen. De meerdere weelde die tegenwoordig op vele punten der maatschappij wordt waargenomen, moge met regt op zich zelve afgekeurd worden, even als vele andere menschelijke verkeerdheden, — voor het kenteeken eener ongeneeslijke ziekte moet zij, naar onze meening, niet gehouden worden. Een wat weelderige levenswijs, die in tijden van grooten voorspoed, gelijk het laatste twaalftal jaren, haren oorsprong vindt, is veel minder bedenkelijk dan een zoodanige, welke enkel uit zedebederf of zucht tot genieten, zonder zamentreffende meerdere productie, geboren wordt, — gelijk b. v. de weelde op 't laatst van het roraeinsche Keizerrijk , of der Eransche monarchie in de achttiende eeuw. Sommige bestanddeeleu der duurdere levenswijs, b. v. hooge huishuur, zijn voorts op zich zelf reeds een bewijs van toenemenden algemeenen rijkdom; immers in de meeste groote steden zien wij overal veel aanbouwen, om in de toenemende vraag naar woningen te voorzien; het is dus een der gunstige duurten, niet door sehaarschheid van aanbod, doch door toenemende vraag teweeg gebragt. Die duurte kan dan ook maar tijdelijk zijn. Wel lijden zij, die van een vast inkomen leven, en vooral de ambtenaarstand, onder die duurte.
13 doch juist de algemeene en zeer regtraatige klagt, dat de tractementeii, vooral de lagere, niet meer voldoende zijn, bewijst ten voordeele vanden algemeenen materiëlen vooruitgang. Immers, het beduidt in andere woorden, dat de overige bestaanmiddelen der vrije industrie, en die zijn verreweg aanzienlijker dan de vaste betrekkingen, meer voordeel aanbieden, dat zij zijn vooruitgegaan sedert de vaststelling der traetementeu. Nu voegen wij hierbij, dat de klagt „over toenemende weelde bij den kleinen burgerstand" vaak onregtvaardig is, —daar men dikwijls vergeet, dat die geringe winkelier wiens goede kleeding en levenswijs men afkeurt, en die, naar men welligt zegt, tegenwoordig boven zijn stand leeft, in den tusschentijd werkelijk is vooruitgegaan, zijne middelen aanzienlijk heeft vermeerderd, zijne kinderen goed heeft opgevoed, in een woord, zijn stand heeft verbeterd, terwijl hij die over de standverheffing klaagt, welligt dezelfde of iets minder is dan twintig jaren geleden, toen die winkelier nog in het begin zijner opkomst was. Wanneer wij dit bij elkander nemen, dan gelooven wij niet, dat er thans zoo veel meer grond is dan anders om over onnutte en verderfelijke geldverspilling te klagen. Op één punt echter zijn wij 't geheel met den S. eens, nl. in de afkeuring van „hooge rente najaging,'" die bij ons maar al te zeer wordt waargenomen. Bij de „eindregeling der Oostenrijksche financiën" zal het blijken tot welk een hoogte die kwaal bij ons bestaat, doch ook reeds nu, bij de daling dier effecten, heeft men er vele voorbeelden van gezien. Wij gelooven dus ten slotte, dat de kwaal bij ons niet zoo zeer moet gezocht worden in te weinig verdienen of te grif verteren van het verdiende, dan wel in het onverstandig plaatsen van het bespaarde. En in zoo ver, ja, is geldverspilling bij ons een nationale kwaal van het oogenblik, want kapitaal onverstandig plaatsen is geld verspillen. Een ander bezwaar betreft S. beginsel aangaande een groot reservefonds, dat volgens hem bij goed ingerigte Spaarbanken, door meer ontvangen dan uitbetaalde rente moet worden gevonden. Het voorbeeld der Gorinchemsche hulpbank, die uit den interest van haar reserve-fonds eene bad- en zwem-inrigting subsidieert, verhindert ons reeds dadelijk om die Bank onder de normale bespaarinstellingen te rangschikken. Eene bad-inrigting is voorzeker eene hoogst nuttige zaak, doch een cadeau daaraan te verleenen kan toch moeijelijk geacht worden de bedoeling geweest te zijn van den werkman, die zijn zuur verdiende/ 5. —naar de Spaarbank brengt! Wat moet aangenomen worden als de hoofvereischte eener Spaarbank ? 1». Solide bewaring van het kapitaal; — 2°. teruggave spoedig na de aanvrage; — 3». verleening van zoodanigen interest als met solide belegging vereenigbaar is. Men blijve zich aan die essentialia vasthouden. Conserver et rendre kan hier niet oneigenaardig gezegd worden de hoofdzaak te moeten blijven, evenals bij de fidei-commissa. Wordt er eene solide belegging gevonden, als b. v. hypotheek of staatschuld, die redelijken interest geeft, dan kan ook die volle interest, na aftrek der administratiekosten, en des noods eeuige reserve, zeer goed uitgekeerd worden. Subsidiereu vaft
14 bad-inrigtingeu late men aan andere klassen, of des noods aan de gemeentekas over, doch 't is eenigzins vreemd dit bij voorkeur uit de bespaarde gelden der arbeidende klassen te vinden. Doch het groote reserve-fonds der Gorinchemsche Spaarbank doet welligt een subsidie vermoeden ? maar ook in dat geval valt zij dan buiten den gewonen regel. Maar het gevaar van plotselinge daling der staatsschuld als in 1830 en 1848? Dat wordt toch door een groote reserve voorkomen. Voorzeker, doch het kan, naar onze meening, ook op andere wijze voorkomen worden. 1°. door plaatsing in de reeds genoemde hypothecaire pandbrieven. (z. p. 21) De ondervinding heeft geleerd, dat die titels op de groote beurzen in jaren van paniek nagenoeg niet, of althans veel minder dan staatsschuld-effecten te lijden hadden. Ook Obligatiën van goede spoorweg-ondernemingen^ bieden, bij groote soliditeit, minder nadeelige kansen aan van plotselinge daling; — doch . • , v-i 2°. wil men volstrekt in staatsschuld beleggen, dan is, o. i. mets Diilijker dan dat men in jaren van paniek den opvorderenden inlegger ook zijn inleg, in verhouding der gedaalde koersen betale. Heeft hij ƒ 100 gedeponeerd als de é pCt. pari staan, dan behoort hij billijker wijze slechts/75 terug te krijgen als hij wil opvorderen op 't oogenblik dat hetzelfde effect op 75 pCt. is gedaald. Immers men moet de Bank beschouwen als tusschenpersoou om bij plaatsing van geringe bedragen zooveel doenlijk dezelfde voordeden te doen genieten, als men bij de gewone plaatsingen met groote bedragen verkrijgt. Die effecten welke 't minst aan politieken invloed onderhevig zijn, zijn dus de beste; doch wil men staatsschuld-plaatsingen, waarom dan te trachten dezen inlegger een voordeel te verzekeren, dat de ingeschrevenen op het Grootboek ten eencnraalc missen? Trouwens de opvorderingen in jaren van paniek zouden wel minder worden, indien het vreemdsoortig voordeel van integraal betaald te worden bij daling van ieders aandeel, ophoudt. De daling is tijdelijk, en een ieder kan weten dat men, door den tijd af te wachten, ook spoedig weer integraal zal betaald worden; — doch wij achten het inderdaad bedenkelijk om te trachten het abnormale denkbeeld van volkomen zekerheid bij belegging, op die wijze te willen verkrijgen. Een ander middel tot goede plaatsing voor kleine Spaarbanken kan o. i. worden gevonden door het fonds aan een Hulpbank te leenen, hetzij tegen vaste rente, hetzij men zelf eene Hulpbank oprigte. üitleening op soliden borgtogt raag als voldoende zekere belegging beschouwd worden, en de ondervinding leert trouwens dat de Hulpbanken, voor een niet al te groot kapitaal, bij goed beheer, zeer goed 5 pCt. kunnen uitkeeren.^ Hetzelfde bezwaar dat wij in den aangeduiden werkkring der Gorinchemsche Spaarbank vonden, treft dan ook S. meening, dat de Staat van de veronderstelde 4 pOt. rente, slechts 2-i pCt. aan de inleggers, ipCt. voor administratie-kosten, en 1 pCt. voor zich zou moeten behouden. Naar onze meening zou de volle rente, minus de administratie-kosten, moeten worden uitgekeerd. -~
15 Dat de Engelsclie schatkist slechts H pCt geeft, belioeft nog geen reden te zijn om hier hetzelfde cijfer aan te nemen; immers nog niet lang geleden stonden de consols nagenoeg pari, als bij ons de 4 pCt, zoodat in die veronderstelling, U pCt. plus | pCt. administratie-kosten, ongeveer juist dien normalen staats-rente-stand, als bij ons 3^ plus 1 pCt. oplevert. Overigens doen wij hier, ter nadere toelichting onzer lezers, eene korte opgave van de hoofdbepalingen der nieuwe wet op het Spaarbaukwezen in Engeland. In Engeland zijn sedert lange jaren staats-spaarbanken; door 1 | millioen rekeninghouders is daarin ongeveer voor 37 millioen pd. st. of c"450 millioen gulden gestort, dus door eiken inlegger gemiddeld/300, (waarbij echter in acht genomen moet worden, dat de fondsen van verschillende vereenigingen, als ziekebussen enz. in de spaarbank zijn geplaatst, hetgeen veel tot het groote bedrag bijbrengt.) De voorname aanleiding tot d&posikanioor-s^&üvha.nken bestond in de risico die de inleggers liepen, tusschen het tijdstip waarop zij den inleg deden, en de ontvangst in's rijks schatkist. In dien tusschentijd is de staat nog met de eigenlijke depositaris, en door oneerlijkheid of zorgeloosheid der tusschenpersonen kan schade worden geleden, gelijk dan ook meermalen plaats had. Ten andere wilde men meer gelegenheid tot besparen openen; de gelegenheid maakt den dief, den dronkaard, maar ook den bespaarder, - daarom wilde men de gelegenheid tot besparen vermeerderen en kwam men op de gelukkic-e gedachte om daartoe de postkantoren te bezigen, die toch dagelijks voorwet publiek geopend zijn. Den 17-Mei 1861 werd de betrekkelijke voordragt tot wet verheven, en op 16 September waren reeds 300 der nieuwe instellingen in werking, en thans, Januarij 1862, zijn deze tot 1700 vermeerderd, (een en ander behalve de vroegere Spaarbanken, die op den gewonen voet blijven voortgaan). De inleg moet zijn 1 of meer shillings (60 cent of de veelvouden van dat bedrag); het bedrag wordt dadelijk ingeschreven op het boekje des inleggers, door den postbeambte onderteekend en met het postmerk voorzien. De inleg wordt op den dag zelf door het pestbureau aan het hoofdbestuur opgegeven, en de postmeester-generaal zendt zijne kwitantie aan den mleo-ger Deze kwitantie is voor hem, en voor hem alléén, volledig bewijs bij de° terugvordering ; doch tevens dient zij tot controle op de beambten: heeft de inlegger binnen tien dagen na zijn inleg dat bewijs met ontvangen, dan schrijft hij zelf aan den postmeester-generaal. Tot op de ontvangst dier kwitantie geldt de handteekening des postbeambten als volledig bewijs. Bij de oude Spaarbanken is de interest 3^r pCt. (3 pounds and 10 pence per cent), bij de nieuwe is die slechts 21 pCt. Onderdeden van een pd. st. worden niet gerekend; de maand waarin de inleg geplaatsten die waarin hij teruggenomen wordt, rekenen niet mede. De interest wordt eenmaal 'sjaars, 31 December, bij berekend, en bij het kapitaal gevoegd (terwijl bij sommige der oude Spaarbanken dit tweemaal 's jaars plaats voud).
16 Ieder inlegger zendt zijn livret eens per jaar, op den verjaardag van zijn eersten inleg, naar het hoofdbestuur der posterijen, om nagezien en geapprobeerd te worden; daartoe worden afzonderlijke couverten door de postkantoren verstrekt. Deze maatregel dient als krachtige waarborg tegen mogelijke misleiding door mindere beambten. De ingebragte gelden worden overgebragt onder de commissarissen voor de nationale schuld en m staatsschuld belegd. Jaarlijks komt de rekening van de ontvangst en de belegging voor het parlement. — Ter terugbekoming van een inleg moet men zich aan het post-bureau aanmelden, en uiterlijk tien dagen na het verzoek wordt de toestemming verleend. Zeven dagen waarschuwens was trouwens reeds de gewoonte bij de oude banken; in dit opzigt is er dus niets nieuws. Een groot voorregt is dat de terugbetaling kan geschieden op elk postkantoor tevens Spaarbank zijnde, over't geheele rijk. Bij de terugbetaling wordt het livret afgeschreven, en de inlegger schrijft eene kwitantie op den rug van den order tot terugbetaling. De terugbetaalde som wordt door de commissarissen der nationale schuld weder aan het hoofdbestuur der posterijen uitbetaald, en bij onverhoopt gebrek aan gelden, uit de gelden voor rente-betaling der nationale schuld voldaan. De namen der inleggers en bedrag van inleg der bureaux blijven geheim. Ziedaar de hoofdtrekken eener nieuwe iurigting, die nog het bewijs zal moeten leveren of zij in alle opzigten aan de verwachtingen voldoet, doch waarvan voorshands de beste verwachtingen mogen worden gekoesterd, en die weder een bewijs geeft van dien echt practischen geest der Engelsche natie, die reeds door de invoering van het stuioersporto, de postzegels Qn\\ti poshoissel-sjsteem, eene groote dienst aan alle, en vooral de werkende standen heeft bewezen. Ongetwijfeld wordt ook thans de aanleiding tot besparen vermeerderd. Gelijk wij zeiden, de gelegenheid doet veel af, en welk een onderscheid nu men hier eiken dag van 's ochtends tot 's avonds te regt kan, terwijl de oude spaarbanken soms slechts een of tweemaal per week voor een paar uur waren geopend. ^^^-
