Overal recht op nieuws

1 Nieuwsbrief van de Stichting PVP 22e jaargang nummer 1 lente 2012

Overal recht op nieuws ook in de separeer en verder: • Bijzondere Hamlet • Niet meer alleen in de separeer • (On)gegrond

Televisie zou eigenlijk in elke separeer beschikbaar moeten zijn. Dat geeft de behandelaar de mogelijkheid om per situatie, per cliënt een afweging te maken: Is er reden voor een beperking of niet? (pag. 2-3)

VOORWOORD

Geachte lezer, De uitvoering van de bezuinigingen in de ggz is volop

stelling ter voorbereiding op het toneelstuk “Hamlet”

zorg. Een van onze juristen legt uit wanneer in- en

gaande. Pvp’en zien dat afdelingen worden geslo-

waarin Hamlet een psychose beleeft. Patiëntenvertrou-

externe consultatie verplicht is.

ten. De Stichting PVP maakt zich met name zorgen

wenspersoon Irma de Ronde bezocht de voorstelling

over patiënten die onder dwang zijn opgenomen of

en schreef een recensie onder de titel: ‘Wie is er gek,

De Stichting PVP voerde een onderzoek uit naar de aan-

worden behandeld. Zij zijn in grote mate afhankelijk

wie is normaal? Dat is de vraag’.

wezigheid van televisies in de separeer. Uit uitspraken van de rechter blijkt dat het kijken naar televisie een

van de zorg en aandacht van ggz-medewerkers. De pvp’en zullen de effecten van de bezuiniging voor

Wat Noraly Beijer deed voor haar rol in het bovenge-

onderdeel is van het grondrecht op vrijheid van menings–

met name deze groep scherp volgen en u hierover in

noemde toneelstuk, doen een aantal patiëntvertrou-

uiting en informatie. Patiëntenvertrouwenspersonen

de toekomst berichten wanneer daartoe aanleiding is.

wenspersonen binnen gesloten afdelingen als onder-

onderzochten hoe dit recht uitpakt in de praktijk.

Op verschillende plek-

deel van een pilot; ze monitoren. Maar dan bekeken

ken in deze PVP-krant

vanuit het perspectief van de patiënt. Zij rapporteren

Veel artikelen in deze pvp-krant vormen een weer-

is er aandacht voor het

hierover aan de afdelingen zelf en het bestuur van

slag van de ervaringen van patiëntenvertrouwens-

onderwerp “separeer”.

de ggz-instelling. Dit jaar start een tweede pilot, met

personen. Zij ondersteunen patiënten in de handha-

Noraly Beyer, oud pre-

als doel een instrument te ontwerpen waardoor mo-

ving van hun (rechts)positie. Een rol die dagelijks met

sentatrice van het NOS

nitoring kan worden ingezet op de gesloten afdeling

veel passie door alle medewerkers wordt vervuld. Uw

journaal

als extra kwaliteits toets.

reacties op artikelen uit deze krant zijn van harte

vertelt over

welkom bij de redactie: [email protected]

ONDERZOEK

haar eigen ervaringen als researcher binnen

Een positieve ontwikkeling vanuit het perspectief

een gesloten afdeling.

van de cliënt is de aangescherpte, nieuwe richtlijn in

Zij bezocht de ggz-in-

de separeer van de Inspectie voor de Gezondheids-

Ik wens u veel leesplezier. Nannie Flim, bestuurder van de Stichting PVP.

Gesepareerde cliënten beperkt toegang tot televisie In een tijd waarin televisie niet meer weg te den-

De praktijk: televisie ontbreekt in separeer

ken is uit onze samenleving, worden gesepareer-

In de praktijk worden gesepareerde cliënten vaak

de cliën–ten vaak beperkt in de toegang tot deze

beperkt in de toegang tot televisie. Niet op basis

nieuwsvoorziening. Dit gebeurt meestal niet op

van een bijzondere beslissing tot dwangbehande-

indicatie, maar simpelweg omdat deze voorziening

ling, maar omdat televisie in de meeste separeers

ontbreekt. Dit blijkt uit onderzoek van de Stichting

ontbreekt. Dit blijkt uit landelijk onderzoek van de

PVP.

Stichting PVP.

Televisiekijken is een grondrecht

De Stichting PVP vroeg aan 59 behandelaren werk-

vocaat-Generaal bij de Hoge Raad geeft

Uit recente uitspraken van de rechter blijkt dat het

zaam op verschillende gesloten ggz-afdelingen in

aan dat een beperking van televisiekijken

kijken naar televisie onderdeel is van het grondrecht

heel Nederland, naar de beschikbaarheid van televi-

gezien moet worden als een beperking

op vrijheid van meningsuiting en informatie (zie ju-

sie tijdens separatie. Daarnaast zijn 25 cliënten die

ridisch kader). Wordt een cliënt beperkt in het kij-

in het jaar voorafgaand aan het onderzoek gesepa-

ken naar televisie, dan is dit een beperking van een

reerd waren op verschillende gesloten afdelingen

grondrecht. Dit mag niet zomaar. Een dergelijke be-

gevraagd naar hun ervaringen met de beschikbaar-

denkbeelden te ontvangen. (zie pvpkrant

perking moet zijn gebaseerd op een wet. In de Wet

heid van televisie tijdens hun separatie. De meeste

1-2011). In een vervolguitspraak spreekt

Bopz wordt het beperken van televisiekijken niet

psychiaters (78%) en cliënten (88 %) geven aan dat

de Rechtbank ’s-Hertogenbosch van “een

genoemd. Maar uit de jurisprudentie blijkt dat zo’n

er geen televisie is in de separeer. Het merendeel van

beperking wel mogelijk is als vorm van dwangbehan-

de cliënten (85%) kreeg geen uitleg over de reden

deling op grond van de Wet Bopz1.

waarom er geen televisie was.

Juridisch kader In februari 2011 oordeelt de Hoge Raad over een klacht over het beperken van televisiekijken tijdens een separatie.De Ad-

van het recht op vrijheid van meningsuiting - de vrijheid om inlichtingen en

recht op vrij televisiekijken” en geeft zij aan dat dit recht wordt beschermd door Europeesrechtelijke regels. In lijn met de uitspraak van de Hoge Raad oordeelt de

1

De Wet Bopz regelt onder andere wat de rechten zijn van cliënten tijdens een onvrijwillige opname in een psychiatrische instelling

rechtbank dat

een televisiebeperking

kan plaatsvinden in het kader van een dwangbehandeling. Bij de toetsing van de opgelegde televisiebeperking aan de voorwaarden die gelden voor dwangbehandeling komt de rechtbank tot de conclusie dat de klacht in kwestie gegrond is (pvpkrant 2-2011). Zie over dit onderwerp ook T.P. Widdershoven, “Juridische aspecten van nieuwsvoorziening bij dwangopneming in de psychiatrie”, Tijdschrift voor Gezondheidsrecht I-2012, p. 24-31.

2

1’12

hangen van het toestandsbeeld van de patiënt. Het

geeft de behandelaar de mogelijkheid om per situ-

mag bijvoorbeeld wanen en psychoses niet verster-

atie, per patiënt een afweging te maken: is er reden

Hoewel in de meeste separeers een televisie ont-

ken. Ook leggen enkele psychiaters in hun toelich-

voor een beperking of niet?En als dan tot een beper-

breekt, staat de meerderheid van de behandelaren

ting een link met de duur van de separatie: des te

king wordt besloten, zal (op grond van de jurispru-

(72%) en cliënten (68%) positief tegenover de be-

langer iemand gesepareerd wordt, des te meer voor-

dentie) voldaan moeten zijn aan de voorwaarden die

schikbaarheid van een televisie tijdens separatie.

zieningen er zouden moeten zijn (mits geïndiceerd).

voor dwangbehandeling gelden.

geen televisie zou moeten hebben. Redenen die

Televisie zou beschikbaar moeten zijn

Andere nieuwsvoorzieningen

gegeven worden zijn onder andere dat de gezond-

Cliënten en behandelaren staan positief tegenover

Aanleiding voor het onderzoek was de bijzondere

heidstoestand van de patiënt dat nooit toelaat, het

de beschikbaarheid van televisie tijdens een sepa-

jurisprudentie over televisiekijken in de separeer. Het

een overbodige luxe is of omdat het budget ontoe-

ratie. Televisie is echter in de meeste separeers niet

onderwerp maakt nieuwsgierig naar meer. Welke

reikend is om het veilig in te bouwen.

aanwezig. Omdat hier een grondrecht in het geding

nieuwsvoorzieningen (zoals krant, televisie, radio,

is, zou er eigenlijk in elke separeer een televisie be-

internet) zijn er beschikbaar tijdens een gedwongen

Televisie op indicatie

schikbaar moeten zijn. Daarmee zou ook de huidige

opname? De Stichting PVP gaat een breder inventa-

Cliënten en psychiaters die positief staan tegenover

rechtsongelijkheid (op afdeling a is er wel een tele-

riserend vervolgonderzoek doen.

televisie in de separeer lichten toe dat het al dan niet

visie in de separeer, op afdeling b niet) worden op-

CvdB

beschikbaar stellen van een televisie af zou moeten

geheven. De standaardbeschikbaarheid van televisie

16% van de psychiaters geeft aan dat een separeer







ONDERZOEK

Behandelaren en cliënten positief tegenover televisie in separeer



Inspectie wil geen separaties meer Instellingen moeten van de Inspectie van de Gezond– heidszorg (IGZ) separeervrije zorg leveren, tenzij ze kunnen aantonen dat dit voor een specifieke cliënt (tijdelijk) niet kan. Moet iemand toch gesepareerd worden? Dan mag dit alleen nog met 24- uurs toezicht (via camerabewaking, hand-in-hand begeleiding of anderszins). De hulpverlener moet daarbij alle denkbare

SEPARATIE

Separatie en IGZ

maatregelen nemen om de separatie zo kort mogelijk te laten duren.

Strengere eisen Eind vorig jaar deed de IGZ onderzoek naar separatie. Uit dit onderzoek blijkt dat het aantal separaties sinds 2010 onvoldoende vermindert. Ook duren separaties nog te lang. Heldere normen voor effectieve preventie van separaties zijn er niet. Afdelingen die wel een aanzienlijke reductie bereiken, krijgen te weinig navolging. Separeren -en zeker eenzame opsluiting- is vaak zeer traumatiserend voor psychiatrische patiënten. Daarom stelt de IGZ per 2012 strengere eisen aan se-

De maatregelen van IGZ om het aantal separaties terug te dringen

wat er allemaal gedaan is om de separatie te stoppen

Instellingen moeten er aantoonbaar alles aan doen om zo weinig mogelijk te separeren.

en is er een verplichte interne of externe consultatie

Dit moet blijken uit plannen van aanpak, patiëntendossiers en de Argus-registratie. De instelling

afhankelijk van de separatieduur (zie kader).

moet blijven kijken of er alternatieven zijn voor separeren.

Een gesepareerde patiënt laat je nooit alleen

Geen eenzame opsluiting meer

In de huidige praktijk betekent separatie vaak dat pa-

of anderszins).

paratie. Instellingen moeten o.a. duidelijk registreren

tiënten urenlang alleen gelaten worden. In het meest

Separatie mag alleen nog met 24- uurs toezicht (via camerabewaking, hand-in-hand begeleiding

gunstige geval bestaan contactmomenten uit negen

Verplichte consultatie bij separatie

keer een kwartier (voor het brengen van eten/koffie en

Op vier momenten – afhankelijk van de separatieduur – is interne of externe consultatie verplicht.

thee,douchen /wassen, medicatie en dagelijkse beoor-

Bij elke consultatie wordt er gekeken welke alternatieven er zijn en wat er gedaan kan worden

deling door een arts of psychiater). De IGZ vindt dat

om de separatie te stoppen. De inspectie controleert dit in de patiëntendossiers.

dit moet veranderen: een gesepareerde patiënt laat je nooit alleen. Daarom mag separatie alleen nog met

Duur separatie

24-uurs toezicht. Volstaan met alleen camerabewaking

• Langer dan 7 dagen? Consultatie door een onafhankelijke collega-behandelaar (psychiater of ge-

is daarbij niet mogelijk. De minister van VWS heeft in reactie op het standpunt van de IGZ aangegeven dat de camera hooguit een hulpmiddel is en het persoonlijk contact met de patiënt niet vervangt.

neesheer-directeur) verplicht. • Langer dan 3 weken? Een teamconsulent moet onderzoeken wat het multidisciplinaire team kan doen om de separatie stoppen. • Langer dan 6 weken? Overleg met vergelijkbare teams van collega-instellingen verplicht. Bij dit overleg zijn alle eerder betrokken experts aanwezig.

Bron: IGZ Rapport: Terugdringen separeren stagneert,

• Langer dan 3 maanden? Verplichte externe consultatie, bijvoorbeeld door het inschakelen van het

normen vereist rondom insluiting psychiatrische pa-

Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE) of door inschakeling van een kwalitatief vergelijk-

tiënten, dec. 2011

baar alternatief.

CvdB 1’12

3

JURISPRUDENTIE

Huisregels en vrijheid van meningsuiting, kan dat samen? In de rubriek jurisprudentie dit keer een gepubliceerde uitspraak van een klachtencommissie over beperkingen die gelden voor alle cliënten in een forensisch psychiatrische kliniek. Het gaat hierbij om een verbod op het bezit van pornografie, beperkingen in het gebruik van internet en telefonie en een insluiting in de kamer gedurende de nacht en in het weekend. Ze staan in de huisregels van de kliniek. In de uitspraak laat de klachtencommissie blijken dat ze de opgelegde beperkingen niet als rechtsgeldige huisregels accepteert. Na uitgebreide toetsing verklaart de klachtencommissie alle klachtonderdelen gegrond. Klager is vanuit de gevangenis, met toepassing van

worden verzameld en contact kan worden gelegd

art. 15 lid 5 Penitentiaire Beginselenwet, opgenomen

met anderen. De Wet Bopz bevat geen bepaling

Voor de forensische afdelingen die vallen

in een forensisch psychiatrische kliniek (FPK). Hij is

over het beperken van internet, maar geeft wel

onder het Ministerie van VWS geldt de

vrijwillig opgenomen, maar op het moment dat zijn

regels voor het beperken van telefoonverkeer. De

Wet Bopz. Een Besluit bij de Wet Bopz be-

opname stopt, moet hij terug naar de gevangenis.

commissie vindt het beperken in het leggen van

Voor hem geldt de Wgbo: de wet die de rechten en

contact via internet mogelijk als voldaan wordt

plichten regelt van cliënten die vrijwillig in behande-

aan die regels die gelden voor een telefoonbe-

ling zijn. Ook moet hij zich houden aan de huisregels

perking. De commissie vindt verder dat het via in-

van de FPK. De klachtencommissie vindt dat de opna-

ternet verzamelen van informatie deel uitmaakt

van de orde op de afdeling. Toch komt

me van klager relatief vrijwillig is: de FPK is namelijk

van het recht op vrijheid van meningsuiting en

het regelmatig voor dat er meer beperkin-

een gesloten afdeling en als klager niet in behande-

informatie. In de Wet Bopz wordt het beperken

gen in de huisregels staan, met name in

ling wil, dan moet hij terug naar de gevangenis. De

van het recht op vrijheid van meningsuiting niet

de forensische instellingen. De klachten-

klachtencommissie besluit daarom de klacht naar de

genoemd. Wel mogen patiënten volgens de Wet

normen van de Wet Bopz te beoordelen: de wet die

Bopz soms beperkt worden in hun rechten in het

commissie van de Kijvelanden accepteert

de rechten en plichten regelt voor gedwongen op-

kader van een dwangbehandeling. Hiervoor gel-

genomen patiënten. De klachtencommissie oordeelt

den strikte voorwaarden. De klachtencommissie

over de verschillende klachtonderdelen als volgt

concludeert dat er geen grond is om klager te be-

beperkingen op te leggen. Hierbij toetst

(Klachtencommissie FPK De Kijvelanden, 1 september

perken in de toegang tot het internet.

de klachtencommissie aan de normen van

OPROEP

2011, JVggz 2011/47 m.nt. TPW) .

paalt dat huisregels de vrijheid van handelen van patiënten mogen beperken, maar niet meer dan nodig is voor het regelen

dit niet en kijkt of er voor deze klager op individueel niveau een reden was om de

3) Cliënten van de FPK mogen volgens de huisre-

de Wet Bopz. De klachtencommissie komt

gels hun mobiele telefoon alleen hebben als ze

tot de conclusie dat er geen reden was om

1) In de huisregels van de kliniek staat dat het ver-

op hun kamer zijn ingesloten. De mobiele tele-

de beperkingen op te leggen.

boden is om pornografie te hebben. De klachten-

foon mag geen camerafunctie hebben. Volgens

commissie vindt dat zo’n algemeen verbod niet

de klachtencommissie is er geen reden om de

in de huisregels mag staan. Is het voor iemands

mobiele telefoon van klager af te nemen of of

4) Volgens de huisregels in de FPK worden cliënten

behandeling nodig om pornografie te verbieden,

om hem te beperken in zijn telefoonverkeer. De

’s nachts en in het weekend van 18.45 tot 11.15

dan moet dit in het behandel- of begeleidings-

klachtencommissie geeft voorbeelden van wat er

uur ingesloten. De klachtencommissie vindt dit

plan staan.

wel in de huisregels kan staan. Bijvoorbeeld dat

insluiten een beperking van de bewegingsvrij-

2) De cliënten van de FPK mogen geen eigen laptop

van patiënten verwacht wordt dat zij de privacy

heid waaraan de Wet Bopz strikte voorwaarden

gebruiken en kunnen alleen onder begeleiding

van anderen respecteren en de camerafunctie

stelt. Volgens de commissie was er onvoldoende

van een medewerker op het internet op de com-

van hun mobiele telefoon niet gebruiken voor

reden om klager in te sluiten.

puter van de afdelingsmanager. De klachtencom-

het fotograferen van andere patiënten en mede-

missie geeft aan dat met internet informatie kan

werkers.

Ervaring met ECT? Laat het Joost weten Joost is de man achter een burgerinitiatief met als doel meer aandacht te krijgen voor cliënten die

ervaring hebben met ECT. Hij wil zo meer inzicht krijgen in de effecten van ECT op de lange termijn. De Inspectie voor de Gezondheidszorg registreert geen ECT-behandelingen. IGZ beschouwt ECT als een legitieme behandeling waar geen extra toezicht op nodig is, alleen bij calamiteiten. Wie een ervaring met ECT wil delen met initiatiefnemer Joost, kan dat op twee manieren doen. Een mail sturen naar onderstaand mailadres, óf een bezoek brengen aan onderstaande website. http://tinyurl.com/6my8tpv E-mail: [email protected]

SvB

Wat is ECT? Elektroconvulsietherapie (ECT), of kortweg elektroshock is een behandeling van patiënten, waarbij door middel van het opwekken van een epileptisch insult door toediening van een korte pulsstroom – onder volledige narcose geprobeerd wordt bepaalde psychiatrische ziekten te behandelen.

ECT: Voor- en tegenstanders

4

1’12

De belangrijkste indicatie voor ECT is een ernstige depressie,

De voorstanders van ECT benadrukken met name de ef-

een aantal psychiatrische ziekten in Nederland.

fectiviteit van de behandeling en de veiligheid hiervan.

De voorstanders spannen zich dan ook in om de capaci-

De bijwerkingen zijn minimaal (ze wijzen op kortdurende

teit en de kwaliteit verder te verbeteren.

hoofdpijn, verwardheid en geheugenen concentratie-

Tegenstanders van ECT twijfelen aan de effectiviteit en

Daarnaast wordt ECT tegenwoordig

problemen) en – als ze al optreden - meestal van voorbij-

de veiligheid van de behandeling. Zij vinden dat ECT

echter ook toegepast bij andere

gaande aard. Ook stellen ze dat er nog nooit schade aan

hersenletsel kan veroorzaken en dat er ernstige geheu-

stemmingsstoornissen, psychotische

de hersenen is aangetoond.

genstoornissen kunnen optreden. Daarnaast wijzen zij

stoornissen, psychotische depressies en

Voor de belangrijkste indicatie voor ECT - een ernstige

op de gebrekkige voorlichting en communicatie. Cliën-

levensbedreigende situaties als gevolg

depressie met vitale kenmerken, met of zonder psycho-

ten en hun familieleden hebben vaak weinig zicht op de

van ernstige psychiatrische problema-

tische kenmerken – baseren zij zich op wetenschappelijk

werking en eventuele bijwerkingen. Ook vinden zij het

tiek waarbij de psychofarmaca geen

onderzoek. Dit onderzoek laat zien dat ECT sneller en ef-

zorgwekkend dat ECT steeds meer een reguliere behan-

verbetering meer brengt.

fectiever werkt dan antidepressiva. Zij vinden dat de be-

delmethode is geworden, die niet meer alleen als uiterst

Waarom de behandeling werkt is niet

handeling eerder in het depressieprotocol overwogen en

redmiddel wordt ingezet. Een behandelmethode waar-

duidelijk. Er bestaan verschillende

toegepast zou kunnen worden. Zij verzetten zich tegen

van zij bovendien zien dat het steeds vaker door psychi-

theorieën over, maar geen enkele

het – in hun ogen – slechte imago, dat naar hun mening

aters wordt bepleit om het de eerste keus in de behan-

is tot nu toe bewezen.

gebaseerd is op praktijken uit het verleden. Zij vinden dat

deling te maken in plaats van een anti-depressivum of

er nog steeds sprake is van een onderbehandeling van

gesprekstherapie. (pvpkrant najaar 2010)

waarbij psychofarmaca en psychotherapie niet meer helpen.

maar sommigen zijn meer gelijk dan anderen Zo begint de fameuze roman “Animal Farm” van George Orwell.

wil immers het imago hebben dat dankzij zijn of haar beleid mensen

Onwillekeurig moest ik aan deze zin denken, nadat de ggz het

overlijden aan kanker, die geholpen hadden kunnen worden.

afgelopen jaar nadrukkelijk in het nieuws is geweest als het gaat om bijzondere bezuinigingsmaatregelen.

COLUMN

Alle mensen zijn gelijk

Helaas kennen psychiatrische cliënten niet zo’n achterban en wekken hun problemen niet dergelijke grootschalige protesten op. Te

Zo is de eigen bijdrage voor ziektekosten voor alle burgers van

vaak sijpelen meningen door zoals:

ons land verhoogd naar € 220 per jaar. Maar omdat psychiatrische

• In de ggz kan het eigenlijk wel wat minder, want vroeger gingen

patiënten nog meer gelijk zijn dan gewone burgers, moeten zij

mensen toch ook niet voor elk wissewasje naar de psychiater.

daar bovenop een speciale eigen bijdrage betalen van maximaal

• Iedereen moet tegenwoordig een diagnose, zodat ze een eigen

€ 200 per jaar als zij gebruik maken van de volgende ggz voorzieningen. Per 1 januari 2012 betaalt een psychiatrische cliënt van 18 jaar en ouder dus de volgende eigen bijdrage: • 1e lijn eigen bijdrage € 20 per consult (dit is nu nog € 10), maximaal 5 consulten worden vergoed

PGB kunnen krijgen. • We hebben toch allemaal wel eens een dipje of zien het eventjes niet zitten. Voor psychiatrische cliënten en hun omgeving is het aanhoren van deze meningen uiterst kwetsend. Er wordt hen min of meer

• 1e lijn € 50 voor een internet behandeltraject

gezegd dat het allemaal wel meevalt, sterker nog dat zij zich

• 2e lijn: eigen bijdrage voor DBC’s korter dan 100 minuten = € 100

aanstellen. Sommige cliënten neigen er naar dit zelf(s) te gaan

• 2e lijn: eigen bijdrage voor DBC’s meer dan 100 minuten = € 200

geloven. Is het bij deze mensen, die zo makkelijk oordelen over

• 2e lijn: eigen bijdrage voor verblijfs DBC’s = € 145 p/mnd (voor 18

psychiatrische patiënten, bekend dat grofweg 10 % van alle psy-

jaar en ouder)

chiatrische cliënten uiteindelijk overlijdt aan de gevolgen van

De protesten uit het werkveld en vanuit maatschappelijke orga-

hun ziekte? Daarnaast is er een grote groep psychiatrische cliën-

nisaties zijn fel. De minister wordt verweten dat zij mensen met

ten die niet zal genezen, maar moet leven met een beperking of

een psychiatrische aandoening discrimineert. Deze eigen bijdrage

die om staande te blijven gebruik moet maken van medicatie die

geldt immers niet voor mensen met een somatische aandoening.

de emoties afvlakken.

Vele jaren van langdurig investeren in moeilijk bereikbare patiënten (zorgwekkende zorgmijders) worden zo weggegooid, want

Er leek licht aan het einde van de tunnel: staatssecretaris Teeven

juist van deze groep wordt verwacht dat zij geen eigen bijdrage

had zo zijn bedenkingen. Hem was ter ore gekomen dat psychi-

kunnen of willen betalen. Aan het eind van het liedje wordt alle

atrische cliënten en dan vooral de zorgwekkende zorgmijders

kritiek gehoord en blijft de maatregel zoals die is.

minder gebruik maakten van de ggz. Misschien moest de eigen

Hoe zou dit zijn geweest als de minister een maatregel had afge-

bijdrage dan toch maar worden verminderd. Even leek het erop

kondigd voor een eigen bijdrage voor patiënten die kanker heb-

dat hier iemand sprak, die begaan was met het lot van de psy-

ben en chemokuur en/of bestralingen nodig hebben. Dit zijn dure

chiatrische cliënt. Al snel kwam echter de aap uit de mouw; deze

behandelingen. Waarom daar geen eigen bijdrage van € 200 per

psychiatrische cliënten zouden waarschijnlijk weer meer in aan-

jaar? Ik denk dat de minister dit niet zou wagen, aangezien er lan-

raking komen met justitie en dat zou wel eens kunnen leiden tot

delijke verontwaardiging en kritiek naar boven zouden komen. Je

een budgetoverschrijding op het departement van de heer Teeven

kunt je de koppen in de Telegraaf al voorstellen.

en dat moet natuurlijk vermeden worden.

Enkele jaren geleden maakte een academisch ziekenhuis handig ge-

Alle mensen zijn gelijk. Je zult maar de pech hebben op een aan-

bruik van de sympathie en empathie die wij (blijkbaar wel) met kan-

tal (psychiatrische) vlakken nog meer gelijk te zijn dan anderen,

kerpatiënten hebben. Het ziekenhuis kondigde ergens in het najaar

dan val je op dit moment wel heel erg uit de boot. Ik hoop dat de

in de pers aan helaas te moeten stoppen met de behandeling van

tegenkrachten tegen dit beleid sterker worden en dat de discrimi-

nieuwe borstkankerpatiënten, aangezien het door den Haag opge-

natie van psychiatrische cliënten op dit vlak verdwijnt. Niemand

legde budget op was voor dat jaar. Vanaf 1 januari waren nieuwe pa-

vraag om een psychiatrische ziekte en zeker niet om uitsluiting.

tiënten weer welkom. Het resultaat was dat binnen een vloek en een zucht extra budget werd verleend aan het ziekenhuis. Geen minister

RdK



Niemand vraagt om een psychiatrische ziekte en zeker niet om uitsluiting

1’12

5

HAMLET door Het Noord Nederlands Toneel voor speellijst zie www.nnt.nl

RECENSIE

Noord Nederlands Toneel speelt bijzondere Hamlet

Wie is er gek, wie is normaal? Dat is de vraag Dit voorjaar speelt Het Noord Nederlands Toneel

teit of met absurde humor. ’Wat mag je verwachten

(NNT) Hamlet, het beroemde en tragische toneelstuk

als het NNT een zo klassiek stuk als Hamlet opvoert?

van Shakespeare. In de oorspronkelijke versie doet

Deze uitvoering is grotendeels trouw aan de Shake-

Hamlet alsof hij gek wordt. Maar in deze versie ge-

spearetekst, maar geeft er wel een heel eigen draai

beurt dat echt. Hamlet krijgt een psychose en wordt

aan. Waarin dit toneelstuk zich onderscheidt van alle

opgenomen. Irma de Ronde, pvp, ging naar een

andere Hamlet-stukken is de onmiskenbare keuze om

voorstelling en beschrijft in dit artikel haar ervaring.

Hamlet psychisch ziek te laten worden en een psycho-

Ook ontmoette ze NNT-researcher Noraly Beyer, die

se te laten beleven in de isoleercel, mooi verbeeld met

zij interviewde over haar indrukken als buitenstaan-

doorschijnende schuivende panelen. Hamlets gespeel-

der en onderzoekster op de gesloten afdeling.

de waanzin slaat om in ware waanzin. Regisseur Ola Mafaalani, die zelf meeliep op een gesloten afdeling,

Waanzin en psychiatrie

vindt dit geen breuk met de Shakespeareklassieker.

Het NNT-gezelschap zegt over zichzelf dat het thea-

Door Hamlet niet alleen een psychose te laten bele-

ter maakt dat ‘uit elke begrenzing van de genres spat.

ven, maar bovendien catatoon (motorisch verstard

Kunst wordt van zijn heiligheid ontdaan en kunst-

-red.) te laten worden maakt zij een opmerkelijke

vormen en stijlen worden gemengd met de actuali-

keuze. Misschien raakt zij hier wel aan de discussie

Het verhaal volgt een heel eigen lijn vanaf het moment dat Claudius Hamlet niet naar Engeland stuurt, maar opsluit in een psychiatrisch ziekenhuis nature-nurture: kan een ‘gewoon’ iemand psychotisch en catatoon worden door omstandigheden? Die visie wordt in de hedendaagse psychiatrie verworpen, maar kan voor getraumatiseerde patiënten als een welkome erkenning voelen. Mogelijk bewijst Ola Mafaalani juist deze patiënten een dienst met haar Hamlet, die tot waanzin wordt gedreven door de omstandigheden van rouw, wraak en onrecht.

Liefde en waanzin Om het publiek een kijkje achter de schermen te bieden, organiseerde het NNT diverse Behind the Scènes Hamlet-activiteiten, zoals een openbare repetitie in de stadsschouwburg in Groningen en nog een paar goed bezochte themabijeenkomsten over waanzin en liefde, de twee thema’s die in het stuk uitgelicht zijn. Op zo’n bijeenkomst gaf Frits Milders, psychiater en Shakespeareliefhebber, een lezing over Hamlet. Die leidde tot discussie. Frits Milders betoogde na analyse van de oorspronkelijke Shakespearetekst, dat niets erop wees dat Hamlet psychotisch was of werd. Zijn suggestie om er een Hamlet ‘naar Shakespeare’ van te maken, werd echter resoluut afgewezen.

Artistieke keuzes De regisseur maakt een aantal bijzondere keuzes in deze Hamlet. Een leuke vondst is als Hamlet de bestaande spelers ‘het spel in het spel’ laat uitbeelden en Claudius in dat toneelspel zichzelf moet spelen als de moordenaar van de oude Hamlet. Hamlet krijgt een alterego, dat uitbeeldt hoe Hamlet worstelt met de opdracht zijn vermoorde vader te wreken. Telkens herhaalt deze figuur, gekleed in een wit zeventiende-eeuws kostuum, de vraag: “Waar is de uitgang?”. In het stuk zitten rake beelden, zoals de verbeelding van de geest, waarbij Hamlet tegen zijn eigen beeltenis spreekt en de scène waarin Hamlet Polonius doodsteekt. Verder worden bepaalde mannelijke rollen door actrices vertolkt, zoals de rol van Horatio, Hamlets vriend, en van Polonius, Ophelia’s vader (moeder). Op het toneel valt de zwarte aarde op, die deel uitmaakt van het decor. Claudius’ troon is een stoel op een heuvel van zwarte aarde. Zo regeert hij over het graf van de oude Hamlet heen. Ook is de aarde symbolisch voor de dood: alle gevallenen in het stuk zullen later aan de aarde worden toevertrouwd.

6

1’12

Waar is de uitgang?

Het verhaal volgt een heel eigen lijn vanaf het moment dat Claudius Hamlet niet naar Engeland stuurt,

RECENSIE

Ophelia’s treurige einde verbeeld in een beroemd schilderij van Millais

maar opsluit in een psychiatrisch ziekenhuis. Ten slot-

fende verbeelding van de separeercel, waarin Ham-

geïnteresseerd is. Vinden alle toeschouwers waar-

te is er de verrassende en mooie slotscène met eerst

let verpleegd wordt door een toegewijde Joke Tjals-

voor ze komen? Spat Hamlet mogelijk te heftig uit

synchroon en steeds chaotischer zwaaiende ballon-

ma. Hamlets waanzin is voelbaar.

de begrenzing van het Shakespeare genre? Krijgt

nen. En dan is het oorverdovend stil.

een zo ingebed thema waanzin niet een te zijde-

De inspiratie die Noraly Beyer en Ola Mafaalani op–

Vlees én vis

lingse rol? Hamlet vraagt om een open mind. Voor

deden tijdens hun stage in de psychiatrie is terug

Ola Mafaalani wil zowel Shakespeares Hamlet als

wie zich openstelt voor verrassingen, valt er genoeg

te vinden in het sterke spel van Peter Vandemeule-

het thema waanzin verbeelden en heeft beide ver-

te genieten.

broecke en Maartje van de Wetering, het tragische

bonden tot één. Wie in Shakespeare geïnteresseerd

liefdespaar Hamlet en Ophelia. Ook zie je een tref-

is, zal anders in de zaal zitten dan wie in psychiatrie

IdR



HAMLET

Samenvatting van het toneelstuk van Shakespeare

Wie is Hamlet? Hamlet is rond 1600 geschreven door Shakespeare. Hamlet is een soort antiheld: hij worstelt en twijfelt over wat hij moet doen. Voor wie de klassieke Hamlet wil leren kennen, is de film van acteur en regisseur Kenneth Branagh uit 1996 een aanrader.

Belangrijkste personages: Hamlet

prins van Denemarken

Claudius

oom van Hamlet, de nieuwe koning van Denemarken

Gertrude

moeder van Hamlet, weduwe, koningin en vrouw van Claudius

Polonius raadsadviseur Ophelia

dochter van Polonius, geliefde van Hamlet

Horatio

goede vriend en vertrouweling van Hamlet

Fortinbras

prins van Noorwegen, erft later het Deense hof

Het toneelstuk In een koude winter aan het Deense hof rouwt Hamlet om de dood van zijn vader. Tot zijn afschuw hertrouwt zijn moeder al snel met zijn oom, Claudius. Als geestgedaante vertelt de oude Hamlet echter dat hij vermoord is door Claudius, hij wil dat Hamlet hem wreekt. Hamlet doet of hij gek geworden is , met als doel de waarheid uit te vinden. Tot het einde speelt hij dat hij waanzinnig is, alleen Horatio weet beter. Hamlet laat toneelspelers een toneelstuk spelen waarin de slapende koning vermoord wordt en ziet dan aan de reactie van Claudius dat het verhaal van de geest waar was. Ondertussen zijn Hamlet en Ophelia verliefd op elkaar geworden. Ophelia’s vader, Polonius, had haar opgedragen Hamlets liefdesblijken af te wijzen en denkt nu dat Hamlet waanzinnig is van liefde. Polonius en de koning zullen daarom een ‘toevallige’ ontmoeting met Ophelia afluisteren. Vlak voor deze ontmoeting, spreekt Hamlet zijn befaamde monoloog ‘To be or not to be’ uit, waarin hij de aard en voordelen van de dood (zijn of

koning zou zijn geweest. Hamlet wordt vervolgens met militaire eer

niet zijn) overdenkt. Hierna volgen de verwikkelingen elkaar snel op. Uiteindelijk

begraven. Aan het eind klinkt kanonvuur.

sterven alle personages, en blijft alleen de persoon van Fortinbras, die het verhaal vertelt. Hij erft het Deense koninkrijk en zegt dat Hamlet bij leven een waardig

IdR 1’12

7

INTERVIEW

Horen, zien en proeven op de gesloten afdeling Hoe is het om als buitenstaander een aantal weken door te brengen op een gesloten afdeling? En wat je er waarneemt te verwerken in een toneelstuk: Hamlet. Research-medewerkster van het Noord Nederlands Toneel, Noraly Beyer, verbleef op verschillende gesloten opnameafdelingen. Pvp Irma de Ronde vroeg haar naar haar ervaringen.

Noraly Beyer (links ) en regisseur Ola Mafaalani waarin patiënten zelf geloofden. Ik heb daar moeten leren dat je dan niet zegt dat verhaal niet klopt , maar bijvoorbeeld: “O, daar weet ik niets van.” Als je normaliter geen bemoeienis hebt met opgenomen men-

Waarom is de keuze gemaakt om Hamlet waanzinnig te laten worden?

sen, dan weet je dat gewoon niet. Uit onwetendheid, onmacht of angst

Het was eigenlijk andersom. Regisseuse Ola Mafaalani wilde een stuk ma-

niet meer zien.” Mensen worden snel uitgestoten. Dat is niet bevorderlijk

ken over de psychiatrie, over hoe wij met zieke mensen omgaan. Nynke

voor hun beleving van de ziekte. Als mensen bijvoorbeeld stemmen ho-

Stellingsma, directeur van de Stadsschouwburg in Groningen, had eens

ren, kunnen ze uitstekend verwoorden wat ze wel en niet prettig vinden.

gezegd: “Goh, er is zoveel literatuur over waanzin, maar op toneel is dat

Een patiënte zei: “Het is te vol in mijn hoofd, ik kan niet functioneren.

nooit zo uitgesponnen.” Ola is gaan zoeken in bestaande toneellitera-

Ik wil graag werken, meedraaien in de maatschappij, maar dat kan niet

tuur en kwam eigenlijk vanzelf uit bij Hamlet, ‘Het Stuk der Stukken’ van

door de stemmen.” Een jongen identificeerde zich met Hamlet. Hij her-

William Shakespeare. Via Hamlet wilde zij ons laten kennismaken met

kende dat iedereen vindt dat je gek bent, terwijl je zelf vindt dat je dat

mensen die in een gesloten inrichting zitten en hoe daar met hen wordt

niet bent. Wie is er nou gek?

wordt het dan: “Stop hem maar weg, hij of zij is gek, ik wil hem of haar

omgegaan. Opdat mensen daarover zouden gaan nadenken. Dat is ook wel een ultiem doel van theater, denk ik. Niet alleen vermaken, maar ook

Hoe is er omgegaan met de privacy van de mensen?

aanzetten tot reflectie, tot nadenken, tot nieuwe inzichten. Hamlet leent

De directie van de ggz-instellingen heeft met Ola en mij duidelijke af-

zich uitstekend daarvoor.

spraken gemaakt. Alles wat we zouden zien en horen, zouden we strikt gebruiken voor het theater. We hebben de garantie gegeven dat we niemand met naam en toenaam zouden noemen. Anonimiteit en privacy van

Waarom ging u op ‘stage’?

de patiënten werden gewaarborgd. Zo mochten we wel foto’s maken van

Ik had een duidelijk doel: verslag doen van wat ik zag en hoorde. Die

de omgeving, maar niet van de patiënten.

observaties moesten zoveel mogelijk details bevatten, omdat die nodig

Ola en ik zijn onder de indruk van het vertrouwen dat we kregen van

zijn voor de enscenering. Ik was dus op zoek naar antwoorden op vragen

personeel en patiënten. Alle vragen die we hadden zijn beantwoord.

als: hoe is de sfeer? Hoe praten mensen? Wat hebben ze aan? Hoe is de dagindeling? Hoe gaat personeel om met patiënten? Ra-

‘Mensen worden snel uitgestoten. Dat is niet bevorderlijk voor hun beleving van de ziekte’

ken ze patiënten aan? Door mijn

Geen enkele patiënt wees mij af. Een keer wilde een patiënt niet dat ik mee zat aan tafel, maar toen heb ik ergens anders gegeten. Wij wilden het vertrouwen dat we kregen

journalistieke achtergrond kan ik goed observeren, zonder er direct oor-

onder geen beding beschamen. Ik ging daar niet heen om misstanden op

delen aan te hangen. Ik heb natuurlijk ook met de mensen gepraat, psy-

te sporen. Als ik iets zag waar ik vragen bij had, sprak ik erover met de

chiaters, dokters, verpleegkundigen, patiënten en een enkele keer ook

leidinggevenden.

met hun familieleden. Iedereen wist dat ik dat deed voor Hamlet. Soms ting. Neem bijvoorbeeld de isoleercel. Je moet weten hoe die eruit ziet.

Wat zou u de mensen in de psychiatrie mee willen geven?

Dat het eigenlijk een kale ruimte is met een dik matras, een kartonnen

Er zou meer aandacht moeten zijn voor de culturele achtergronden van

po, een knopje voor de intercom, een schrijfbord, een raam met dubbel-

de mensen. Nu worden mensen vaak over één medische kam geschoren.

dik glas en soms een ingebouwde tv. De separeercel van Hamlet op het

Als leek denk ik dat de ziekte een oorsprong kan hebben in iets wat in

toneel is de theatrale verbeelding van wat ik gezien heb. Voordat ik naar

de cultuur zit, wat jij en ik niet weten, omdat we de achtergrond van

de instelling ging, wist ik dat de decorbouwer speelde met het idee van

de mensen niet kennen. Tijdens mijn research ben ik terechtgekomen bij

schuivende panelen die een metafoor zouden zijn van gedachten en hal-

transculturele therapeuten. Ik was er zeer van onder de indruk hoe zij

lucinaties die langs en door elkaar heen schuiven. Toen ik in de inrichting

met patiënten omgingen. Zij zoeken naar wat in de mensen zit, wat hen

was, dacht ik: Goh, dat heeft hij goed bedacht!

raakt, waar zij zich veilig bij voelen, waar zij warme en goede herinnerin-

schreef ik dialogen letterlijk op en ik beschreef de ruimtes in de inrich-

gen aan hebben. Ze zoeken naar een ‘beschermjas’ voor de patiënt. Zo

8

1’12

Wat waren uw verwachtingen en wat waren uw ervaringen als persoon die onbekend was met de psychiatrie?

heet de methode ook waarmee ze werken. Het spreekt mij wel aan dat je

Als ik al verwachtingen had, heb ik ze bewust verbannen. Ik wilde zo on-

komt of uit Sri Lanka, er moet een weg zijn naar zijn of haar ziel. Ik be-

bevangen mogelijk zien hoe wij omgaan met mensen die psychisch ziek

grijp wel dat het heel lastig is, omdat het een individuele aanpak vereist

zijn. En ik wilde ziektebeelden leren herkennen. De eerste dag vroeg ik

die op de tocht staat in tijden van bezuinigingen, maar ik denk dat het

me al af: “Wat hebben deze mensen? Waarom zitten ze hier? ” Je ziet

wel heilzaam is. Ik kwam in contact met de transculturele therapeuten na

de ‘gekte’ niet van de mensen af. Het zijn gewone mensen, er lijkt niets

het verhaal over mijn ervaring met een jongen in de inrichting. Hij was

aan de hand. Pas in tweede en derde instantie merkte ik dat er soms wel

erg stug maar toen we het over zijn lievelingseten hadden, kwam hij los.

iets typisch was aan hun verhalen, wat een aanwijzing kon zijn dat ze een

Hij lustte graag pom, een Surinaams feestgerecht. Toen ik dat een paar

ander besef hebben van werkelijkheid. Ik hoorde fantastische verhalen,

dagen later voor hem bracht, kon hij zijn ogen niet geloven.

naast medicatie aandacht geeft die aanslaat. Of de patiënt uit Oldenzaal

waarin we leven. Soms kunnen we het van elkaar hebben, soms niet,

Ik heb een uitvoerige uiteenzetting gehad van een verpleegkundige die het

inrichting belandt. Bij Shakespeare stuurt Claudius Hamlet naar Engeland

project dwang en drang trok. Men was bewust bezig met het terugdringen

om hem daar te laten doden. Bij het NNT laat Claudius hem opsluiten in

van dwang en drang: zo kort mogelijk separeren, comfortrooms inrichten.

een inrichting, nadat hij gezegd heeft: “Genees mij van hem.” Op dat

Niemand zit voor zijn lol in de inrichting, maar je kunt het beter gezellig ma-

moment is Hamlet nog niet doorgedraaid. Maar als hij eenmaal in de cel

ken dan het unheimische benadrukken. Ik heb natuurlijk alleen maar snap-

is, krijgt hij een psychose. Hij hoort stemmen en herbeleeft de gebeurte-

shots gezien en ik wil niet pretenderen dat ik het dan ook allemaal weet. Mensen hebben vaak geen keus als ze in de separeer terechtkomen. Maar dan wordt wel op hen ingepraat om medewerking te verlenen

dan stoten we die persoon uit, en dat kan zo erg uitpakken dat die in een

‘Of de patiënt uit Oldenzaal komt of uit Sri Lanka, er moet een weg zijn naar zijn of haar ziel’

nissen. De omslag naar waanzin is gekomen nadat hij per ongeluk Polonius, de raadsman van Claudius heeft ver-

INTERVIEW

Hebt u tijdens uw stage ook iets gemerkt van projecten rond het terugdringen van dwang en drang?

moord en zijn lief Ophelia is verdronken, waarschijnlijk door zelfmoord. De

zodat ze er zo snel mogelijk weer uit kunnen. Afhankelijk van hun situa-

episode in de inrichting is een theatrale kopie van onze ervaringen, inclu-

tie worden ze ook wel voor het blok gezet. Dan is het slikken of spuiten.

sief de manier waarop de verpleegkundige met Hamlet omgaat.

Opvallend vond ik dat mensen soms vrijwillig de separeer in gaan. Een patiënt zei tegen mij: “Als ik erin zit, is er geen enkele prikkel, dan is

IdR

er niets, dan kan ik tot rust komen.” Ik kan me daar wel iets bij voorstellen. De behandelaars zijn daar niet zo’n voorstander van. Bij Hamlet hebben wij gesteld dat hij geen keus had. Hij belandt in de separeer als zijn oom Claudius zich van hem wil ontdoen.

Kunt u ons iets vertellen over de theatrale aanpak van Hamlet in het licht van uw ervaringen op de gesloten afdelingen? Mensen op de gesloten afdeling zitten te wachten en te wachten tot ze eruit gaan. In hun hoofd speelt toch: ik wil hier weg. Maar ze kunnen niet weg. Ze zitten vast in de inrichting en anders wel in hun hoofd. Dat zie je terug in de voorstelling. Als iedereen zit, dooft het zaallicht, de deuren zijn nog open. Er is een figuur op het toneel in 17e-eeuwse kleding, die vraagt: “Waar is de uitgang?” Dan klappen de zaaldeuren dicht en zitten we bij wijze van spreken met zijn allen vast. In Hamlet heeft iedereen wel wat en dat strookt ook wel met de maatschappij

Hamlet in de separeer op het toneel

Samen staan we sterk Ik ben een aantal jaren opgenomen geweest in een TBS-kliniek. Momenteel verblijf ik in een forensische afdeling van een psychiatrisch

ziekenhuis. Sinds het begin van mijn opname wil ik een belangenvereniging opstarten voor mensen die gedwongen zijn opgenomen.

OPROEP

Oprichting belangenvereniging gedwongen opgenomen (ex-) cliënten

Ik hoop hiermee te bereiken dat er in de maatschappij meer tolerantie komt ten aanzien van mensen die opgenomen zijn geweest in een psychiatrisch ziekenhuis. Ik wil dit bereiken door op scholen, bij bedrijven en bij gemeenten voorlichting te geven over de positie van mensen die gedwongen zijn opgenomen. Ook wil ik andere cliënten of ex-cliënten bijstaan voor hulp en advies over goede en adequate hulp. Graag zou ik in contact komen met andere (ex-)cliënten die ideeën hebben over een belangenvereniging voor gedwongen opgenomen cliënten. Ook mensen die mij willen helpen met het opzetten van deze belangenvereniging of die het leuk vinden om voorlichting te geven zijn van harte welkom om te reageren. Mocht je interesse hebben, neem dan contact op met mij via [email protected]

1’12

9

(ON)GEGROND

Naar de klachtencommissie Een groot gedeelte van de zaken bij de klachten-

heid om hierover een klacht in te dienen.

naar minder ingrijpende mogelijkheden om de cliënt te-

commissie, waarbij pvp’en cliënten ondersteuning

Hier volgen twee voorbeelden van klachtzaken waar-

gemoet te komen. Opmerkelijk is ook de aanbeveling

bieden, gaat over dwangbehandeling. In de meeste

bij dwangmedicatie aan de orde is.

om een arts die niet bij de behandeling is betrokken de

gevallen van dwangbehandeling gaat het weer om het verplicht moeten gebruiken van medicatie.

fysieke klachten in de gaten te laten houden.

Altijd de minst ingrijpende maatregel

De Wet Bopz biedt de mogelijkheid om cliënten

teuze dwangbehandeling. Hij voert als argument aan

Juist bij dwang is de grootste zorgvuldigheid vereist

onder dwang een behandeling te laten ondergaan.

dat hij allergisch is voor medicijnen die werkzaam zijn te-

In een zitting van de klachtencommissie blijkt dat de

Daartoe zijn criteria opgesteld en vermeld in de wet.

gen psychoses. Cliënt ontwikkelt als gevolg hiervan vele

psychiater het formulier waarin dwangbehandeling

Deze criteria zijn in de loop van de tijd een paar maal

lichamelijke klachten. Volgens cliënt staat dit ook in zijn

wordt aangezegd wel heel algemeen heeft ingevuld.

aangepast. Momenteel is het zo dat aan de volgende

dossier en is dit bekend bij de huisarts. Mede daarom

Tijdens de bespreking van de klacht wordt de psychi-

criteria moet worden voldaan om met dwangbehan-

eist hij ook een forse schadevergoeding als de psychiater

ater hierop gewezen door de voorzitter van de klach-

deling te mogen starten:

deze middelen toch laat toedienen. In het verweer geeft

tencommissie. De voorzitter merkt hierbij op dat dit

1. Voor zover aannemelijk is dat zonder die behan-

de psychiater aan dat hij geprobeerd heeft om te ko-

niet de eerste keer is dat het “papierwerk” niet op

deling het gevaar dat de stoornis van de geest-

men tot overeenstemming over medicijngebruik, maar

orde is en vervolgt met de opmerking dat juist bij een

vermogens betrokkene doet veroorzaken niet

dat cliënt enkel rustgevende medicatie wil gebruiken en

zo ingrijpende beslissing als dwangbehandeling dit

binnen een redelijke termijn kan worden wegge-

geen middelen die tegen psychoses werken. In de kern

extra belangrijk is. De voorzitter wil dat de psychiater

nomen. (Wet Bopz: art. 38c, lid 1a). Men noemt

zijn psychiater en cliënt het niet eens over de aard van

in heldere en op de cliënt toegesneden bewoordin-

dit het zogeheten extern gevaar.

het probleem. De door de cliënt geschetste bijwerkin-

gen uitlegt wat het gevaar is dat aanleiding vormde

2. Voor zover dit volstrekt noodzakelijk is om het

gen en lichamelijke klachten kunnen volgens de psy-

om over te gaan tot dwangbehandeling en waarom

gevaar dat de stoornis van de geestvermogens

chiater onmogelijk van de medicatie komen. De klach-

er geen andere mogelijkheden zijn om in te grijpen.

betrokkene binnen de inrichting doet veroorza-

tencommissie wijst de klacht van de cliënt af, maar zij

Ter zitting vertelt de psychiater waarom dit volgens

ken, af te wenden. (Wet Bopz: art. 38c, lid 1b)

beperkt zich niet tot een simpele ongegrond verklaring.

hem noodzakelijk is. Ook de cliënt krijgt uitgebreid de

Men noemt dit het zogeheten intern gevaar.

De klachtencommissie doet een tweetal aanbevelingen

mogelijkheid om te reageren.

Een cliënt klaagt over de hem opgelegde medicamen-

MONITORING

aan de Raad van Bestuur. Als eerste wordt geadviseerd

10

1’12

Een besluit om over te gaan tot dwangbehandeling

om de bijwerkingen die cliënt meldt te laten onderzoe-

De klachtencommissie verklaart de klacht van de cliënt

moet eveneens voldoen aan de algemene rechts-

ken en in de gaten te laten houden door een arts die

gegrond en beargumenteert dit in een verslag. Opmer-

beginselen van subsidiariteit (er is geen minder in-

niet is betrokken bij de behandeling van de cliënt. Daar-

kelijk is hierbij het gegeven dat de klachtencommissie

grijpend middel voorhanden), proportionaliteit (de

bij past volgens de klachtencommissie een regelmatig

weliswaar overtuigd is van de noodzaak tot dwangbe-

ernst van het gevaar moet opwegen tegen de ernst

lichamelijk onderzoek. Als tweede beveelt de klachten-

handeling en de aangevoerde gevaarcriteria onder-

van de op te leggen maatregel) en doelmatigheid

commissie aan om te blijven zoeken naar alternatieve

schrijft, maar dat zij op formele gronden

(het gekozen middel moet een oplossing bieden).

medicatie- en behandelmogelijkheden die minder be-

de klacht gegrond verklaart. De klachten-

De beslissing dient tegenwoordig schriftelijk aan de

lastend zijn voor de cliënt. De klachtencommissie geeft

commissie herhaalt hierbij dat bij een voor de

patiënt te worden overhandigd, conform Wet Bopz:

hiermee een belangrijk signaal af. De klacht mag dan

cliënt zo ingrijpende beslissing de formele procedures

art 40a. In de beslissing dient vermeld te worden op

niet gegrond verklaard zijn en in die zin mag de psychi-

correct en nauwkeurig gevolgd moeten worden.

welke gronden de beslissing gebaseerd is, de moge-

ater de dwangbehandeling voortzetten, dat ontslaat de

lijkheid om de pvp in te schakelen en de mogelijk-

psychiater niet van de verplichting om te blijven zoeken

RdK

De pvp in een nieuwe rol Binnenkort gaat een zestal gesloten afdelingen kennis maken met een pvp in een nieuwe rol. Medewerkers en cliënten van die afdelingen gaan ervaren wat het betekent om een ‘monitorende’ pvp over de vloer te krijgen. Een pvp die in een periode van twee maanden maar liefst twee keer per week een aantal uren op de afdeling aanwezig is en die probeert een zo compleet mogelijk beeld te krijgen van het reilen en zeilen van een afdeling. Geen pvp die cliënten ondersteunt bij het vinden van oplossingen bij klachten, maar een pvp die observeert, praat met iedereen, aanschuift bij de lunch en onderdelen van het therapieprogramma. De nieuwe rol komt voort uit een onderzoek uit 2011. In dat jaar onderzocht het

bejegening, het leefklimaat op de afdeling en het handelen van hulpverleners.

VU Medisch Centrum in opdracht van de Stichting PVP of er behoefte is aan een pvp die de gang van zaken op een afdeling ‘monitort’. De onderzoekers consta-

Een ander woord voor monitoring?

teerden dat de monitorende rol van pvp’en een meerwaarde is voor de kwaliteit

In de PVPkrant van het najaar van 2011, vroeg de redactie lezers een beter woord

van zorg. Monitoring bleek namelijk een goed middel voor het op gang brengen

te bedenken voor ‘monitoring’. Een typisch woord uit dikke dossiers, aldus de

van het gesprek over goede zorg. De Stichting PVP heeft vervolgens een project-

redactie, maar begrijpt iedereen wat het nu inhoudt? Nee.

plan voor een vervolgonderzoek ingediend bij het ministerie van VWS. Belangrij-

Er kwamen een paar voorstellen binnen:

ke vraag daarbij is in hoeverre de monitorende functie bijdraagt aan de kwaliteit

• Schouwen. Een monitor is dan een schouwer

van zorg en de rechtspositie van cliënten. Het projectplan is goedgekeurd, zodat

• (Zorg)kwalitoetsen. De monitor is dan een kwalitoetser

binnenkort de eerste pvp’en als monitor aan het werk gaan. In een latere afleve-

• Onderzoeksvertrouwenspersoon

ring van de PVP-krant zullen we melding doen van de resultaten.

• Observator

Monitoren en de pvp: wat houdt het in?

De redactie heeft na overleg met de projectleider besloten dat onder deze in-

Monitoring is een kwalitatief ondersteunend instrument - gekenmerkt door een

zendingen nog geen winnend woord zit. Het blijkt erg moeilijk om een passend

proactieve en interactieve oordeelsvorming van pvp en hulpverlening – (primair)

woord te vinden, dat de betekenis van het woord monitoring goed dekt, en dat

gericht op het verbeteren van het functioneren van gesloten afdelingen van ggz-

ook nog zonder uitleg is te vatten door iedereen. Daarom blijft het mogelijk al-

instellingen en ziekenhuizen (definitie van onderzoeker Tineke Abma). Monito-

ternatieven in te zenden voor het woord monitoren.

ring maakt zichtbaar hoe cliënten de betreffende afdeling ervaren en hoe het

Stuur uw reactie naar: [email protected]

met de zorgverlening is gesteld. Monitoring is vooral gericht op aspecten van

Ook kunt u uw voorstel doorgeven aan de pvp in uw instelling.

Alfred is van 1983 tot 2008 cliënt in de geestelijke gezond-

niet hoe het geïnterpreteerd werd.” Als hij na verloop van

heidszorg geweest. In die periode was hij meerdere keren

tijd aan gaf dat er toch dingen niet klopten, dan leverde

klinisch opgenomen. Wat hem opviel was dat hulpverleners

dat wrijvingen en spanningen op. “En ook twijfel bij mij

in het contact met cliënten vooral uitgaan van hun eigen

want dan stond ik tegenover iemand die zei dat hij wist

visie. Als dat al hun eigen visie was. Want maar al te vaak

waar hij het over had, want hij had er voor gestudeerd.”

nemen hulpverleners klakkeloos over wat hun voorgangers

Alfred ging dan aan zichzelf twijfelen en ook dat werd

hebben bedacht. Uit het dossier. En dat wordt altijd voor

door de hulpverleners weer uitgelegd vanuit hun visie.

waarheid aangenomen.

Alfred heeft hier veel moeite mee, volgens hem had het heel veel gescheeld als men hem vanaf het begin serieus

Deels als verwerking schrijft Alfred een brief met zijn vi-

had genomen en naar hem had geluisterd. Volgens een

sie op de geestelijke gezondheidszorg en op de mensen die

psychiater was hij zwakbegaafd. “Als ik iets vertelde dat

daar werken. Hij schrijft onder andere over hulpverleners die

niet bij dat beeld paste dan werd dat geïnterpreteerd

nooit twijfelen aan hun deskundigheid en menen altijd

alsof ik iets napraatte, iets papegaaide, dat ik niet wist

objectief te zijn, die pretenderen dat ze cliënten al-

wat ik zei.” Het kwam niet bij de hulpverlener op om te

tijd positief benaderen en zorgen voor geborgenheid

bedenken dat ik veel intelligenter was. Ik voelde bij mijn

en vertrouwen naar de cliënt: “Wij hebben nóóit

eerste opname al aan dat ik op moest passen met wat ik

vanzelfsprekend gelijk, we zijn nóóit

vertelde.” Volgens Alfred is dat niet goed, hulpverleners

onverschillig en als wij ie-

zouden veel meer moeten af gaan op hun eigen waarne-

mand wantrouwen is dat

ming en niet kijken naar wat anderen kijken en zeggen.

altijd terecht. We zijn altijd be-

“Ze zien een heleboel niet, alleen wat ze willen zien en

gripvol, heb-

VERHAAL CLIËNT

‘Je moet luisteren, niet interpreteren!’

nemen dat van elkaar over.”

ben nóóit een starre

opstel-

ling en nemen geen

Wat is er nodig? “Wat ik zou willen is dat er mensen komen die het werk van de hulpverleners nakijken.” Alfred wil graag dat er een systeem komt van onafhankelijke deskundigen die in

onware uitlatingen

de instellingen onaangekondigd kijken naar hoe hulpver-

over jou als waarheid aan.”

leners werken. “Ze mogen geen band hebben met het per-

De brief is niet af, Alfred past hem nog

soneel, het mogen geen collega’s van elkaar zijn.” Het be-

regelmatig aan als er iets uit zijn verle-

zoek van te voren aankondigen lijkt hem niet nuttig, dan

den bij hem opkomt.

gaat men zich aanpassen en anders voordoen. In andere sectoren van de samenleving wordt het werk, de houding

Luisteren “Je

kunt

opkomen

en de bejegening van mensen ook gecontroleerd, dus niet

waarom niet in de geestelijke gezondheidszorg?

voor

Werken met een ‘mystery guest’ (iemand die zich voor-

dingen die je niet

doet als cliënt en zich een tijdje laat opnemen) lijkt hem

weet”, vertelt Al-

wel nuttig: “Dan komt de werkelijkheid toch naar boven,

fred. Hij wist vaak niet

dan kun je er niet meer omheen. Je ziet dan de dingen

wat er over hem ge-

gebeuren en daardoor krijg je een beter beeld van de wer-

schreven was door eer-

kelijkheid. Want hulpverleners proberen er altijd omheen

dere hulpverleners en gaf

altijd

te draaien …”

toestem-

ming om de papie-

RH



ren van eerdere opnames op te vragen als hij ergens werd opgenomen. Met wat er vervolgens gebeurde is hij het echter niet eens. “Ik had geen idee wat er in stond en

‘Ze zien alleen wat ze willen zien en nemen dat van elkaar over’

hoe ik beschreven werd en al helemaal 1’12

11

Team Noord Patiëntenvertrouwenspersonen

Marieke Rosing

in actieve dienst op 31maart 2012

Gerie Bulstra

Voor meer informatie

Ronald de Koster

kunt u bellen met de Helpdesk PVP: 0900 444 8888 (10 eurocent per minuut). Hans Floor

U kunt ook een e-mail naar

Bert Hofma

de helpdeskmedewerker sturen.

PERSONALIA

Het adres is [email protected].

Rita van Leussen Roeland Hofstee

Irma de Ronde

Winfried Raaphorst

Tienke Vermeulen

Team West 1

Manna Ellen

Marga van Wiggen

Christa Noordam

Jeroen Boersma

Team Oost Halling IJzerman

Henk van Dijk Marianne Peters Eddy Raymann Bernard Hulsman Linda Paay

Ellen Oldenburg Hans Bogers Elsa Grin

Wendy Bult

Team Midden

Susanne Jonkers

Annita Deen

Martijn van Gool Caroliena van den Bos Arianne de Geus

Theo van Veldhuizen

Fietje Wijkniet

Team West 2

Ingrid Peters

Wiesje Koning

Henriëtte van der Laan

Jan-Willem van Drunick

Hanneke Bernsen Marc Frankevyle

Dorothe Hoekstra

Noëlle de Vries Daphne den Broeder

Anda Verlinde

Rachel Perquin

Hans Arwert

Ton Nijhof

Sandra de Rooij Floor Hruška Gerard Wiersema Marjon Bomaerts

Team Zuid

Lia van Muijen

Paul Geurts

Nagib El Farougui

Rieke Dirks

Sieke van Boxtel Els Nieuwenhuis

Colofon De PVP-krant is een uitgave van de Stichting PVP. De Stichting PVP geeft cliënten in de zorg advies, informatie en ondersteuning bij de handhaving van hun rechten. De PVP-krant wil cliënten en geïnteresseerden informeren over het werk van de Stichting PVP, over (juridische) ontwikkelingen op het gebied van patiëntenrechten en belichten hoe patiëntenrechten in de praktijk al dan niet vorm krijgen. Deze krant werd geschreven door: Caroliena van den Bos - Sieke van Boxtel - Nannie Flim Arianne de Geus - Roeland Hofstee - Joost - Johan - Ronald de Koster - André de Mol - Irma de Ronde - Marieke Rosing Foto’s: Reijer Boxem (foto’s NNT) Kristina Postnikova (voorpagina) en stockfoto’s Redactieraad: Elsa Grin - Roeland Hostee - Ronald de Koster Eindredactie: Arianne de Geus Oplage: 7500 Druk: TGO ontwerp reklame drukwerk Uden ISSN: 1380 - 1996 Overname van artikelen en illustraties uitsluitend toegestaan met bronvermelding

Reacties zijn van harte welkom via: [email protected] of via uw pvp

Jeanne van der Leij

Voor informatie over de Stichting PVP: Stichting PVP, Maliebaan 87, 2de verdieping 3581 CG Utrecht T 030-2718353 Bij vragen en klachten over de ggz: Helpdesk PVP, T 0900-4448888

1’12

12