Over ’t leven in het bos Intro AVONTUURLIJKE speurtocht naar verschillende plaatsen in het bos waar men te weten kan komen hoe te overleven in het bos aan de hand van een plan met verschillende symbolen rond zintuigen. Op elke plaats vinden we een systeem om de opdracht te ontdekken en die opdracht is telkens gekoppeld aan een dier. We hebben telkens een VERHAAL, een OPDRACHT en HOE GA JE VERDER met daaraan een instrument gekoppeld. De BUIZERD is de rode draad doorheen het parcours met de volgende overlevingsvragen: 1) 2) 3) 4)
Hoe geraak ik aan VOEDSEL? Hoe maak ik mijn NEST? Hoe COMMUNICEER ik met de andere dieren? Hoe verdedig ik mij tegenover mijn VIJANDEN?
Start: bezoekerscentrum -
Materiaal rugzak: de groep weet niet waarvoor het dient o Kompas (3) o den = links o citroen = rechts o 1 boekje ‘bescherming tegen vijanden’ o 1 boekje ‘communicatie mens en dier’ o Kaart met kompasrichting o Kaart met een rood nestkastje met pijltjes en bolletjes o 3 Kaarten met buizerdlessen
Alle materialen worden uitgespreid. Per 2 moeten ze iets heel goed bekijken en onthouden.
1
0/ Inleiding door de gids Start aan het bezoekerscentrum waar alle uitleg wordt gegeven. De gids neemt de kinderen mee naar het vierkant in het speelbos.
Ik ben gids hier in dit bos. Als gids ga ik vaak wandelen en zo ook gisteren. Ik kwam een buizerd tegen in een nest zonder ouders. Zijn mama en papa waren op één of andere manier omgekomen. De buizerd zat er heel triest bij. Ik heb de buizerd naar de dierenarts gebracht maar ik maak we wel zorgen over de toekomst voor het dier. Hoe kan de buizerd groot worden als ze niet weet hoe te overleven? Ik denk dat we heel wat kunnen leren van de andere dieren in de natuur. Kunnen jullie me helpen om de buizerd te laten weten hoe het dier moet overleven? Ik heb een zoektocht in het bos uitgezet zodat ik zeker weet dat jullie goede speurders zijn. Ik heb boodschappen voor jullie verborgen. De eerste in een kistje in het speelbos, het tweede in een fles, de derde in een nestkastje en de vierde in een boeket bloemen. Je moet de kleur rood heel goed onthouden. Telkens zit er een boodschap in van een dier, een opdracht die je moet vervullen en het instrument die je moet gebruiken om de weg naar de volgende boodschap te vinden. Jullie krijgen ook een rugzak mee met alle hulpmiddelen die jullie kunnen nodig hebben. Je weet alleen nog niet wanneer jullie wat moeten gebruiken. Ik ga mee om jullie te begeleiden in de opdrachten. Enkele afspraken:
Jullie blijven op de paden. We blijven altijd samen. Als iemand van jullie de boodschap heeft gezien en gevonden, dan wacht je tot de groep samen is om de boodschap te onthullen. 2
1/ Start zoektocht: speelbos Verhaal: De buizerd vertelt: Hier ben ik mijn ouders kwijtgeraakt. Ze kwamen niet meer terug naar het nest. Ik moet zien te overleven maar meestal word ik opgeleerd door mijn ouders. Stel dat jullie zouden moeten overleven in dit bos en mensen moesten vinden. Wat zouden jullie dan moeten hebben of doen? Ik kan heel wat leren van de andere dieren in het bos. Wij gaan op zoek naar de plaatsen waar die dieren leven. Maar eerst moeten jullie bewijzen dat jullie goede speurders zijn.
Opdracht: Zijn jullie goeie SPEURDERS? Verdeel jullie in groepjes per twee. Elk groepje krijgt een kaartje waarop iets omschreven staat dat jullie gaan opzoeken in de natuur. Wat je gevonden hebt, stop je in jullie loepepotje. Haal de groene kaartjes uit de rugzak en geef ze aan de gids. Zoek iets dat: -
Wit en ruw is Wit is en lekker ruikt Geel en zacht is Geel en nat is Geel is en streepjes heeft Geel is en lekker ruikt Geel en smal is Rood en rond is Rood is en vlekjes heeft
- rood is en prikt - paars en heel klein is - paars (of blauw) is en kriebelt - groen en zacht is - groen is en beweegt - groen en golvend is - bruin is en prikt - bruin is en niet zo goed ruikt - bruin is en geluid maakt
Hoe ga je verder: NEUS (vraag: zit er iets in de rugzak waarbij je je neus zou kunnen gebruiken?) Je laat de kinderen best eerst aan beide flesjes ruiken in het bos. Dennengeur is niet zo duidelijk. Ofwel aan een echte citroen en dennenappel met het geurtje erop. Materiaal: geplastificeerde kaartjes ‘zoek iets dat’, 15 potloepjes, natuurkistje om te verstoppen onder de bladeren waarin de 3 A5-fiches kunnen, 3 fiches A5 (voor test niet geplastificeerd) met 1/ verhaal, 2/ opdracht, 3/ hoe ga je verder, 5 sjaals + 2 soorten etherische oliën om het geurspoor aan te duiden,
3
2/ Stopplaats: poel Systeem om opdracht te ontdekken: rode fles in water met opdrachten erin. Verhaal: de kikker vertelt over zijn vijanden (o.a. buizerd) en hoe hij zich wegstopt (camouflage).
De kikker vertelt: ik weet niet of ik de buizerd kan helpen maar ik vertel jullie alvast hoe ik me verberg voor de dieren die mij lekker vinden zoals de reiger, de buizerd en de snoeken. Ik verstop me tussen de waterplanten. Familie van mij, de bruine kikker, brengt veel meer tijd door op het land en ziet er dan ook bruiner uit. Tussen het riet en op het land val je dan zo niet op. Heel vervelend wordt het als de dieren, die op mij jagen, zich ook gaan camoufleren. Mijn andere neef de pad heeft gifklieren om zich te beschermen. Neem het boekje uit de rugzak waarop staat “Bescherming tegen vijanden” en ontdek hoe andere dieren hun vijand kunnen misleiden.
Opdracht: Laat verschillende kinderen elk een gekleurd hesje aantrekken en zich verstoppen in het bos. 3 pakkers tikken en nemen ze verder mee, hand in hand. De pakkers moeten zo vlug mogelijk en zoveel mogelijk kinderen meenemen en na afloop terugkomen uit het bos. De kettingen blijven elkaars hand vasthouden. Na afloop van de opdracht: Wat heeft de buizerd nu geleerd? Neem de juiste buizerdles uit de rugzak.
Wat heeft de buizerd geleerd: de kikker wordt gegeten door de buizerd en moet zich wegstoppen. De buizerd is gecamoufleerd om ongezien bij zijn prooi te geraken. 4
En hoe ga je verder: kompas Materiaal: vlaggetje op rood kurk of isomobal die kan drijven op het water met daaraan een waterdichte fles in water met opdrachten erin (opgepast, de fiches zijn A5 formaat, geplastificeerd) 3 fiches met 1/ verhaal, 2/ opdracht, 3/ hoe ga je verder, boekje met vijanden, 24 hesjes in verschillende kleuren (3 X 8),
3/ Stopplaats: boswal Systeem om opdracht te ontdekken: Rood nestkastje Verhaal: De koolmees vertelt: Ik weet niet of de buizerd er iets aan zal hebben maar ik misschien kan ik hem iets vertellen over de manier van praten met mijn soortgenoten, de koolmezen. Praten met elkaar is voor allerlei redenen belangrijk. Kan je zelf al een paar redenen opnoemen? Er zit ook een boekje in de rugzak waarin een aantal andere dieren tonen hoe zij aan hun soortgenoten een boodschap doorgeven. Want het gaat natuurlijk niet enkel over praten of geluiden maken maar ook over andere manieren om iets duidelijk te maken zonder veel woorden er aan vuil te maken. In boekje: - Mens: rookpluim, tamtam, morse,… - Ree: witte vlek langs hier moet je zijn, kleintje- Meeuw: rode vlek (als je hier pikt, kleintje, dan zal ik wat voedsel uitbraken); - Mieren: geurspoor om duidelijk te maken langswaar het eten zich bevindt; - Salamander: veel helderder kleuren tijdens de paartijd; - Prieelvogel: nest versieren om vrouwtje te versieren * Waarom gebruiken vogels geluid? Territorium, gevaar, honger, verleiden, samenrapen. Opdracht: Vogels praten om verschillende redenen met elkaar. In de rugzak vinden jullie een bundel gele vogeltekeningen. Eén voor één worden die uitgebeeld door iemand van de klas. De anderen raden wat die uitbeeldt. Daarna doen we een bewegingsoefening zodat we die verschillende redenen nooit meer vergeten. De gids zal jullie hierin begeleiden. ≠ geluiden (uitbeelden) worden gelinkt aan het waarom Alarmroep: “Help!” In geval van gevaar vliegen de vogels weg en geven een alarmkreet. Stilte: “Ssst!” Let op de roofvogels! De stilte is als goud voor alle mogelijke prooien die broeden. Zeker van hun vermomming of van hun schuilplaats, wachten bepaalde vogels in stilte totdat de roofvogels verdwenen zijn. (bv. De houtsnip) Verzamelroep: “Verlies ons niet!” De vogels die in groep leven, beschikken over tientallen verschillende contactroepjes om de samenhorigheid te behouden. Krijsen om eten: “We hebben honger!” De jongen schreeuwen om voedsel af te smeken bij hun ouders. Het baltslied: Om de aandacht van een wijfje te trekken, zingt het mannetje zijn mooiste lied. “Ik ben de mooiste, mijn territorium is groot en ik zing als de beste!” “Ik kies jou!” 5
Afbakenen, bewaken, verdedigen van zijn territorium: “Verboden territorium te betreden!” Bepaalde vogels die sterk solitair leven, zoals de winterkoning en de roodborst, zingen het hele jaar door! gids vraagt om de verschillende bewegingen bij de geluiden uit te beelden Stilte: ronddraaien met vinger op de lippen Honger: op tippen van de tenen stappen met open mond Verliefd: fladderen als vlinders in de buik Boos/gebied beschermen: schijnboksen Help: schaar met armen en benen Verlies ons niet: kring maken en naar elkaar toelopen
Wat heeft de buizerd geleerd: de buizerd eet graag koolmees. Vogels geven boodschappen door aan soortgenoten door o.a. hun stem te laten horen.
Ter info voor gids: De roep van de buizerd klinkt als een gerekt klagend gemiauw. Wanneer men een nest nadert, beginnen de buizerds opgewonden en miauwend boven de kruinen te vliegen. Dit gedrag heet in vogelaarstaal 'alarmeren'. De buizerd is een uitgesproken langzame vlieger met zijn brede vleugels en de korte, brede staart. Vaak kan worden waargenomen dat een buizerd door een of meer kraaien, in zekere zin een voedselconcurrent, wordt weggejaagd. http://www.freesound.org/tagsViewSingle.php?id=19894 Als hij een prooi ziet, duikt de buizerd als een baksteen er op af. Mensen worden zelden of nooit door buizerds aangevallen, tenzij een enkele keer joggers. Zij worden dan waarschijnlijk instinctief geïnterpreteerd als een mogelijke indringer op de vlucht. De buizerd kan ook bidden.
balts : tijdens de balts in februari-maart zijn de vogels erg luidruchtig en vallen door het ontbreken van bladeren aan de bomen dan enorm op. Per voorjaar vinden 400-500 luidruchtige copulaties plaats. Als een mannetje en vrouwtje elkaar leuk vinden, houden zij een baltsvlucht. In deze vlucht vliegen beide partners in grote cirkels rond. Hierbij laten zijn hun luide, hoge stem horen.
En hoe ga je verder: pijl met bolletje/pijltje Materiaal: rood geschilderd nestkastje waarin 3 fiches A5 kunnen + ophangsysteem, 3 fiches A5 nog niet geplastificeerd met 1/ verhaal, 2/ opdracht, 3/ hoe ga je verder, kaart met nestkastje en pijltjes en bolletjes en 3 bloemen,
6
OPGELET voor de gids: hou bij het ophangen van de nestkast rekening met kijkrichting. Die moet kloppen met de fiche in de rugzak.
4/ Stopplaats: open plek bij Astrolab Verhaal: de vlinder vertelt over hoe hij zelf voedsel zoekt + hoe andere dieren dit doen. De vlinder vertelt Ik denk dat eten wel belangrijk is voor de buizerd net als voor mij. Ik zoek bloeiende bloemen voor mezelf en leef van nectar. Ik doe dit met mijn lange tong. Er zijn nog wel dieren die dit doen zoals hommels en andere insecten. Mijn rupsen hebben monddelen en die eten bladeren. Zij kunnen niet vliegen van bloem naar bloem. Ik denk dat de buizerd het wel op een andere manier zal moeten doen. Hij zal te zwaar zijn om op een blad te staan of in een bloem te geraken. Heeft de buizerd wel een tong? Bekijk straks de opdracht eens. Misschien leer je daarin meer over het instrument dat de buizerd moet gebruiken. Hoe vind ik die bloeiende bloemen? Door mijn ogen en mijn voelsprieten te gebruiken. Die vinden die talrijke kleuren en geuren wel. Maar hoe zou de buizerd zijn prooien vinden? Superogen of superneus?
Opdracht: In de rugzak vinden jullie puzzelstukken van vogels en instrumenten. We koppelen eerst de bek van ieder dier aan het juiste instrument. Hebben jullie goed opgelet? We doen de estafette en dan is het aan jullie om de juiste puzzels te leggen. Tekeningen van dieren + instrument gekoppeld aan de manier waarop ze eten → groter maken + vlindertong toevoegen En hoe ga je verder: fototoestel
Wat heeft de buizerd geleerd: De buizerd is een rover en verslindt zijn prooi met zijn bek. Hij vindt zijn prooien vooral met zijn superogen!
Materiaal: puzzelstukken vogelrugzak groter en plastificeren + roofvogel vervangen door buizerd + aanvullen met vlinder en roltong, foto’s A5 met foto’s die langs pad tussen Astrolab en BC genomen zijn (= fotozoektocht).
7
5/Stopplaats: Dreef ter hoogte van de bijenkorf Verhaal: Mens vertelt: je hebt nu al heel wat geleerd over de buizerd. Maar heeft de buizerd vijanden of wordt hij soms bedreigd? Speel de opdracht en je zal het merken.
Opdracht: In jullie rugzak zitten er kaartjes met dieren en enkel bladeren. Daarmee kan je de voedselketen vormen van de buizerd. Geef je de kaartjes aan de gids? In jullie rugzak zitten er ook kaartjes waarop een joker staat en een trieste smiley. Geef je die kaartjes aan je leerkracht? Elke leerling neemt een kaartje uit het pakje met dieren. Je tikt een andere leerling en gaat een duel aan. Heb je een plant of dier dat wordt gegeten door het dier van de andere leerling, dan haal je een nieuw kaartje bij de gids. Ben je een buizerd, dan ben je almachtig. Maar heb je een koolmeesje gegeten waar een gifteken naast staat, dan ga je toch dood. Behalve als je op tijd kan gered worden door de mensen van het vogelasiel. Ga naar de leerkracht en trek een kaartje uit de stapel. Heb je een joker, dan ben je gered. Trek je een smiley, dan ben je dood en moet je alsnog je buizerd afgeven.
Wat heeft de buizerd geleerd: de buizerd staat aan de top staat van de voedselpiramide. Het is een roofvogel. De vogel kan wel sterven door het eten van giftig voedsel. Jammer. Soms worden de dieren op tijd gevonden en worden ze alsnog gered.
En hoe ga je verder: gids Materiaal: kaartjes met alle onderdelen van het voedselweb, zakje met kaartjes joker en trieste smiley
Met dank aan: Gerda Devos, Johan Nuyttens, Erik Deblieck, Greta Frans, Francine Leupe, Nadine Debaere, Ivo Vandenberghe en Annie Lemahieu, Ann Vansteenhuyse, Kristin Kino
8
