NATUUR LEVEN IN HET BOS
Steve Cox
Pierre Vandebuerie
34
t A.S.Adventure r Duik de bossen ineurme s van het Bos jouw liefde voo
Hebben deze Ambassad sadventure.com/ aangezwengeld? Op www.a onze grote groene reuzen te cijfers san res inte l wat leuke weetjes, leveninhetbos vind je hee weten er me je Wil st. kom toe en zijn en nuttige info over het bos dan zeker ijk Bek ? Cox boswachter Steve ionaal Park over het leven en werk van Nat het van op er sfe eke if de uni onze videoreportage en snu Hoge Kempen.
Yves de Roder
OP PAD MET DRIE PASSIONELE ‘WOUDLOPERS’
Hoe beter je het bos kent, hoe meer je het waardeert. Dat is het idee achter de jaarlijkse Week van het Bos. Zet je straks ook een stap in het bontgekleurde groen? Dan zou je weleens op een van deze drie bosarbeiders kunnen stoten. Als boswachter, boomverzorger en boomsleper werken zij immers elke dag van het jaar tussen de bomen.
DOOR GUNTER HAUSPIE | FOTOGRAFIE KAREL DUERINCKX
35
NATUUR LEVEN IN HET BOS
V
oel jij je nooit eenzaam?” Steve Cox lacht, terwijl hij zijn terreinwagen over een hobbelig bospad stuurt. Samen met zes
andere boswachters beheert hij het uitgestrekte natuurlandschap van het Nationaal Park Hoge Kempen. Steve is boswachter voor het deel van het park dat op het grondgebied van Maasmechelen ligt. Toen ik vanochtend de dreef insloeg naar zijn boswachterswoning, overviel mij een ongemakkelijk gevoel van verlatenheid. Niet verwonderlijk, want de dichtste buren wonen kilometers verderop in het volgende dorp. Steve veinst alsof hij nadenkt over mijn vraag, maar heeft zijn antwoord al klaar: nee dus. “Mijn grootvader en mijn vader waren ook boswachter. Als kind ben ik opgegroeid in de boswachterswoning, waar ik nu met mijn vier kinderen woon, en speelde ik elke dag in het bos. Ik voel me nergens beter thuis dan hier. Tijdens mijn werkdag zie ik trouwens ook veel mensen: ’s ochtends brief ik de groenarbeiders in de loods, overdag loop ik langs om de werken op te volgen. Ik ontmoet voortdurend recreanten en dieren. En ben ik toch eens alleen in het bos, dan vind ik dat heus niet erg.”
“Op het einde van de winter heb ik tienduizend bomen gehamerd. Dat voel je in je armen.” Steve Cox
In dialoog voor het bos
Het nostalgische beeld van de boswachter die een hele dag door zijn bos dwaalt, wordt snel bijgesteld. “De helft van mijn werk gebeurt achter de computer”, nuanceert Steve. “Bestekken opmaken voor werken in het bos of houtverkoop, afspraken maken met aannemers, papierwerk … Maar voor de andere helft moet ik nog steeds het bos in.” In Vlaanderen evolueert het bosbeleid stilaan van puur bosbouw naar een geïntegreerd bosbeheer. “Dat betekent dat we alle functies van het bos op een duurzame manier trachten uit te bouwen, zonder met elkaar in conflict te komen. De boswachter is de man die dit alles structureert.” Zo beslist hij welke bomen gekapt zullen worden en organiseert hij de nieuwe aanplantingen. Hij voorziet ook zones en paden voor recreanten, werkt aan het verhogen van de ecologische waarde, maakt afspraken met jagers en brandweer en kan ook boetes uitdelen aan overtreders. “Maar op dat vlak verkiezen we de uitgereikte hand in plaats van de opgestoken vinger. Tenzij de overtreding flagrant is, zoals illegale vogelvangst of gemotoriseerd verkeer, gaan we liever in dialoog. Achter elk verbod zit
36
immers een maatregel die het bos ten goede komt. Als we dat aan de overtreder kunnen uitleggen, zijn we al een stap verder.”
Meer variatie in het bosbestand
Steve neemt me mee naar een enorme open ruimte midden in het bos. In 2012 woedde hier een storm die op tien minuten tijd dertig hectare bos tegen de vlakte gooide – meer hout dan dit perceel bij normale ontginning in honderd jaar zou opbrengen. Zo’n open vlakte opnieuw bebossen was nog nooit eerder gebeurd. “Dat is zo mooi aan deze job: voortdurend daagt het bos je uit. In de tijd van mijn grootvader zouden ze hier mooie rijtjes van dezelfde houtsoort met dezelfde leeftijd hebben aangeplant. Om ze decennia later allemaal tegelijk te rooien. Maar nu passen we een heel andere methode toe. We planten een aantal groepjes van telkens een dertigtal bomen, om via uitdunning telkens één topexemplaar over te houden. Dat wordt hout van topkwaliteit, maar wel pas binnen 150 jaar. Op de andere delen van het perceel laten we de natuur haar
Leeftijd: 38 jaar Beroep: boswachter Standplaats: Maasmechelen, Nationaal Park Hoge Kempen
In wijzerzin: Steve woont met zijn gezin in dezelfde boswachterswoning waar hij als kind opgroeide. Bomen die gekapt moeten worden, krijgen een stempel ingeslagen. Overdag volgt de boswachter de werken van de groenarbeiders van nabij op.
COOL EARTH: SCHILD ROND HET AMAZONEWOUD Ook A.S.Adventure zet zich in om de bossen in België en elders in de wereld op een duurzame manier te laten evolueren. Via de organisatie Cool Earth steunen we concrete projecten om de ontbossing van het Amazonewoud tegen te gaan. Door de lokale gemeenschappen op het vlak van gezondheid en scholing te versterken en hen te helpen bij het uitbouwen van een duurzame, lokale economie behoeden we het regenwoud van houtkap. Op die manier bouwt
gang gaan. We zien wel wat er groeit.” Die nieuwe aanpak past in het hedendaagse bosbeheer. “We streven nu een gevarieerd bosbestand na, met loof- en naaldbomen, jong en oud hout, open plekken, brede bosranden en waterpartijen. Dat geeft een veel rijkere biotoop voor andere planten en dieren. En het bos voelt ook natuurlijker aan voor de recreanten.”
Economische waarde
In het bosareaal van de Hoge Kempen zijn de Corsicaanse den en de inheemse grove den nog altijd in overtal, sinds ze er in de 19de eeuw massaal werden aangeplant. Ideaal hout om de gangen van de Limburgse steenkoolmijnen
Cool Earth mee aan een schild rond het woud en zijn ecosystemen. De cijfers? Dankzij de steun van A.S.Adventure en de Explore More-leden werd al 693,646 hectare regenwoud in bescherming genomen, via de ondersteuning van vijftien partnerdorpen. De 411.360 bomen die zo gespaard bleven van kap, zuiveren samen 445.640 ton CO2 uit de lucht. Meer info via www.coolearth.com of www.asadventure.com/coolearth.
te stutten. “Op het moment dat de mijnen sloten, bestonden de Limburgse bossen tot wel 90% uit naaldhout. Dat aandeel halen we nu stap voor stap naar beneden door kapping en door eik, berk en beuk aan te planten. Maar het naaldhout moet zeker niet weg. Het blijft economisch interessant, zorgt voor diversiteit en het is bovendien de beste fijnstoffilter.” Het valt op hoe vaak Steve het heeft over de economische waarde van het bos, met andere woorden: de houtverkoop. “Voor sommige gemeenten, en ook voor het Vlaams Gewest, is de houtverkoop een belangrijke bron van inkomsten. In deze regio kan jaarlijks 50.000 m³ aanwas geoogst worden zonder het bosareaal
37
NATUUR LEVEN IN HET BOS
Van bomen uit bossen slepen tot invasieve exoten bestrijden, de paarden doen het efficiënt en met plezier.
“Een trekpaard is dé oplossing voor vele problemen waar bosarbeiders mee kampen.”
te verminderen of het bos uit te putten. Reken maar uit, tegen een gemiddelde verkoopprijs van 35 euro per m³. De houtsector verschaft ook werkgelegenheid, want elke dag worden hier wel ergens bomen gekapt, uitgesleept, gezaagd en verwerkt tot houtproducten.” Maar dat betekent niet dat de bossen verdwijnen. “Hier worden geen percelen in hun geheel gekapt. Het hout komt van dunningen. Elk jaar stap ik maandenlang door het bos en merk ik de bomen die gekapt moeten worden met mijn koninklijke hamer met stempel. Soms moet je drie bomen weghalen om één mooie, rechte boom meer ruimte te geven. Binnen honderd jaar zal die hout leveren dat tegen een topprijs verkocht wordt. En ondertussen zijn er in de onderlaag weer nieuwe bomen aan het groeien.” Op het einde van de winter heeft Steve zo tienduizend bomen gemerkt. “Dat voel je in je armen. Gelukkig kan ik met beide armen hameren!”
38
Pionier der boomslepers
“Jut. Jut. Jut. Djuk. Jut. Djuk.” Twee dagen later heb ik afspraak in het Vagevuurbos in Beernem. Pierre Vandebuerie ment er Rani, een merrie van negen jaar. Het Brabantse trekpaard sleurt een lork van tweehonderd kilo door het bos naar de dreef waar een tractor de stammen later zal ophalen. Pierre leidt het paard met veel precisie over grachten en tussen bomen. Jut. Djuk. Rechts. Links. Het is West-Vlaams paardendialect. De merrie reageert feilloos. “Een uitrijwagen zou hier de wortels van jonge bomen kapotrijden, maar paardenhoeven verstoren de ondergrond niet. Wanneer de bomen niet verder dan zeventig meter versleurd moeten worden, werkt een paard het snelst, het meest efficiënt en het goedkoopst.” Als boomsleper is Pierre een pionier. “Het werken met trekpaarden was in Vlaanderen volledig verdwenen. Een opleiding bestaat er niet. Ik heb het zelf geleerd door een jaar mee
WEEK VAN HET BOS De Week van het Bos (11 tot 18 oktober 2015) is hét moment bij uitstek om de verschillende aspecten van het bosbeheer te ontdekken in een bos in je buurt. Boswerkers, gidsen, gemeenten en vrijwilligers organiseren een uitgebreid aanbod van activiteiten voor het publiek. Raadpleeg het
volledige programma op www.weekvanhetbos.be. Wallonië en het Groothertogdom Luxemburg organiseren een Week-End du Bois et des Forêts d’Ardenne (16, 17 en 18 oktober). Ook hier staan de activiteiten in het teken van de passie en het engagement van de vele actoren in het bos en woud.
Mens en paard één
Het zijn technieken die Pierre zelf ontwikkeld heeft. “Twintig jaar geleden heb ik aan het Agentschap voorgesteld om een deel van het boswerk met paarden te doen. Ze reageerden argwanend. Was ik niet zo’n nostalgische hobbyist? Ik kreeg twee jaar de kans om me te bewijzen. Gratis. Toen hebben ze me een contract gegeven. Ze waren overtuigd dat een trekpaard de oplossing was voor vele problemen waar bosarbeiders mee kampen. Nu kan ik het werk zelfs niet bijhouden! Maar ik doe het met plezier.” Al is het wel een zware job. Een boomsleper loopt telkens mee met zijn paard. In de zomerse hitte, maar ook door modder, sneeuw, bij vriestemperaturen of in de regen. Een paard is geen machine, maar een levend wezen. Daar moet je rekening mee houden. “In de zomer begin ik soms om vijf uur ’s morgens of werk ik tot elf uur ’s avonds. Zo vermijd ik voor de paarden de warmste uren”, zegt Pierre. Want ook voor hen is het hard werken. Paard en menner moeten elkaar blind vertrouwen. “Daarom leid ik mijn paarden zelf op en verzorg ik ze. In het bos zijn wij één. Als ik ’s middags op een boomstronk mijn boterhammen eet en Rani wat drinkt, praat ik tegen haar. Het is gek, maar ik heb het gevoel dat ze begrijpt wat ik vertel. Dat lucht soms op.”
Van chirurg naar verzorger
Pierre Vandebuerie Leeftijd: 60 jaar Beroep: boomsleper Standplaats: West-Vlaanderen
zoals Amerikaanse vogelkers of rododendron. De paarden trekken die met wortel en al uit de grond. Efficiënter bestaat niet.”
te lopen met boomslepers in de Ardennen. Ook daar was hun aantal gezakt tot zestig. Sinds de landbouwschool in Libramont een opleiding aanbiedt, zijn ze weer met tachtig. Want er is vraag naar boomslepers.” Pierre is een man met een passie voor zijn werk – pardon, hobby. “Het is begonnen als een hobby en ik zie het nog altijd zo. Al werk ik nu al achttien jaar voor het Agentschap Natuur en Bos. Elke dag ben ik met een van mijn vier paarden ergens in West-Vlaanderen aan het werk. Heidevlakten maaien, knotwilgen uit natte weiden of bomen uit bossen slepen, tot zelfs het bestrijden van invasieve exoten,
Het verhaal van Pierre bewijst dat de wetenschap over duurzaam bosbeheer volop in ontwikkeling is. Yves de Roder is een van de lesgevers bij Inverde, het kennis- en opleidingscentrum over groenbeheer van het ANB, en boomverzorger. “De jaren tachtig waren een ramp. Een boom met houtrot of groeiproblemen werd behandeld als een ziek dier. Het probleem werd letterlijk weggesneden”, legt Yves uit. “Maar dat maakte het vaak alleen maar erger. In plaats van dat soort boomchirurgie doen we nu aan boomverzorging: we brengen verdedigingszones en verstevigingen aan en kijken nu naar de gehele context rond de boom. Uit de groei van de schors, de takken, het bladerdek, maar ook de bodem kun je veel afleiden.” Yves neemt me mee naar het stadspark van Aalst. Daar staan drie prachtige eiken. Een aantal jaren geleden begonnen ze plots bladeren te verliezen en doken er veel dode
39
TOFINO, BC / CANADA CHRIS BURKARD
Never oNe place a lw ays o N e j a c k et D E S I G N E D F O R T H E M O D E R N E X P LO R E R , O V E R 5 0 S T Y L E S O F T H E R M O B A L L™ P R O V I D E U N C O M PR O M I S I N G WA R MTH I N A NY C O N D ITI O N .
D I S C O V E R T H E T H E R M O B A L L™ C O L L E C T I O N AT ASA DV ENTURE.COM
TNF_F15_Thermoball_AsAdventure_196x283_Bel.indd 1
09/07/15 11.54
NATUUR LEVEN IN HET BOS
Links: Een boomverzorger moet ook vaak letterlijk de boom in. “Soms heb ik wel wat hoogtevrees.”
“De reden waarom een boom zichzelf niet meer kan herstellen, heeft meestal te maken met ingrepen van de mens.” Yves de Roder
takken op. “Een uitgebreide contextanalyse wees uit dat de bodem rond de bomen volledig verdicht was. Tijdens de zomer hadden er zware vrachtwagens gereden voor een parkfestival, waardoor de bodem niet meer doorlucht was en geen zuurstof kon opnemen. We hebben de bodem toen weer verlucht en een rijke toplaag aangelegd. Na enkele jaren waren ze er weer bovenop.”
Beetje hoogtevrees
Vroeger zouden die prachtige eiken het waarschijnlijk niet gehaald hebben, hoewel een boom een groot herstelvermogen heeft. “De reden waarom een boom zichzelf niet meer kan herstellen, heeft meestal te maken met ingrepen van de mens. Zoals het zakken van de grondwaterspiegel, onoordeelkundig snoeien of bestrating die de wortelgroei onmogelijk maakt. Het is de taak van de boomverzorger om die context weer recht te proberen zetten, door betere omstandigheden voor de boom te creëren. Daarnaast snoeien we takken weg die een gevaar betekenen voor de mens, bijvoorbeeld in parken of langs bosdreven, of verankeren we dikkere takken zodat we geen grote
snoeiwonden veroorzaken. Midden in het bos mag de natuur haar gang gaan.” Een boomverzorger moet ook vaak letterlijk de boom in. Veiligheid staat daarbij voorop. “We zijn altijd met twee en hebben strenge veiligheidsregels waar we niet op kunnen toegeven. Zo verplicht de wetgeving ons bijvoorbeeld om degelijk opgeleid te zijn. Soms hangen we meer dan vijftien meter boven de grond, zie je.” Yves heeft vroeger dan wel aan alpinisme gedaan, toch moet hij toegeven dat hij een beetje hoogtevrees heeft. “Dat is goed, want het behoedt me voor te grote risico’s. Al zeven jaar organiseer ik ook het Belgisch Kampioenschap voor Boomverzorgers, dat vooral uit boomklimmen bestaat. Het is een competitie, maar het blijft vooral de bedoeling om nieuwe, veiligere klimtechnieken te delen. Het vak is immers volop in beweging. Daarom hebben we nood aan een goede omkadering en begeleiding”, besluit Yves.
Leeftijd: 50 jaar Beroep: boomverzorger & instructeur boomverzorging Standplaats: heel Vlaanderen
Agentschap Natuur & Bos (ANB) via www.natuurenbos.be Inverde, forum voor groenexpertise, via www.inverde.be www.lesforetsdardenne.be
41
