Over nut en noodzaak van praktijkgericht onderzoek Congres Focus op onderzoek Oogsten en verbinden 1 en 2 december 2011, Galgenwaard, Utrecht
Wat is het probleem? Volgens: 1. De professional 2. De wetenschapper 3. De kennismanager 4. De filosoof
1. De professional • Op grond waarvan moet ik handelen of beslissen; wat is effectief? • Wat is effectief? Wat werkt in de praktijk? Wat werkt in deze situatie of bij deze cliënt? • Evidence based practice of Practice based evidence? • Klacht: de wetenschap geeft mij geen bruikbare antwoorden
2. De wetenschapper • Praktische relevantie staat haaks op fundamenteel onderzoek • Praktische relevantie en valorisatie niet zelden voorwaarde voor bekostiging • Mijn idealisme zegt ‘nee’, mijn realisme zegt ‘ja’ • Klacht: gaan concessies aan de toepasbaarheid en aan geldschieters niet ten koste van fundamenteel onderzoek?
3. De kennismanager • Niet de kennis(-ontwikkeling) is het probleem • Maar de – Deling – Verspreiding – Explicitering
van kennis is het probleem • Klacht: professionals en wetenschappers hebben het slechts over de inhoud, niet over het proces en het resultaat
4. De filosoof • Waar hebben we het eigenlijk over? • Het probleem is afhankelijk van de betrokkenheid en invalshoek • Nut? Noodzaak? Praktijk? Onderzoek? • Klacht: van frustraties krijgt altijd de ander de schuld. Laten we naar onszelf kijken: waarom verschijnt ons probleem zoals het verschijnt?
Focus op de professional • De professional moet zich legitimeren op basis van haar specifieke deskundigheid • Haar aanpak werkt!? (nut) • Zonder haar aanpak is het probleem niet oplosbaar!? (noodzaak) • De deskundige kan dingen die de leek niet kan • Professionele autonomie
Focus op de wetenschapper • De wetenschapper is primair geïnteresseerd in objectieve, belangeloze kennis • Over de vraag of de kennis ‘werkt in de praktijk’ bekommert hij zich niet • Zijn kennis is abstract: losgemaakt uit de samenhang van het concrete functioneren • Basis van Evidence based practice
Focus op de kennismanager • De kennismanager wil kennisprocessen optimaliseren • Kennis is belangrijkste productiefactor • Optimalisering van kennisprocessen maakt de organisatie effectiever, goedkoper, efficiënter • Herkent de professional zich nog in deze aandacht voor processen?
Focus op de praktijk: ebp Evidence based practice: er is een probleem (ziektebeeld, syndroom) en er is een middel (behandeling, techniek, medicijn, methodiek) om dat probleem op te lossen • Effectiviteit van het middel bij voorkeur obv. Randomized Controlled (Clinical) Trial aangetoond
Kritiek op ebp Vooronderstellingen van Ebp • Eenduidige syndromen • Welomschreven therapieën, modellen of technieken waarvan de werking theoretisch verklaard is • In isolement te onderzoeken (los van specifieke context) • At random, met controlegroep die de behandeling niet ontvangt (placebo) • Objectief meetbaar, niet subjectief ervaren
Mijn betoog over dit onderwerp is voor een deel gebaseerd op: Sjef de Vries. Wat werkt? De kern en de kracht van het maatschappelijk werk. Amsterdam: SWP, 2007.
Focus op de praktijk: pbe • Practice Based Evidence: niet wat werkt in de laboratoriumsituatie van het wetenschappelijke onderzoek, maar in de praktijkcontext van de care • Common Factors: de werking van therapieën, modellen of technieken is voor een groot deel afhankelijk van contextvariabelen
Common factors en pbe • Ebp is gebaseerd op het medisch model • In het domein van psycho-therapie en het agogische bereik sprake van sterk afwijkende bevindingen • Over het algemeen is er weinig verschil aan te tonen in de effectiviteit van verschillende therapieën voor dezelfde klacht • Dit wordt geweten aan de werking van factoren die de verschillende methodieken of therapieën gemeenschappelijk hebben: the common factors
Wat bepaalt wat werkt? Sjef de Vries (Wat werkt?) komt tot de opsomming van de volgende common factors (incl. het belang in geschatte %%) – – – – –
Extratherapeutische/cliëntfactoren (40-87%) Therapeutische relatie (22-30%) Therapeutische factoren (9-20%) Placebo-effecten, hoop en verwachting (4-15%) Therapeutische modellen/technieken (1-15%)
Pbe: de context telt mee • De invloed van de common factors in het psychotherapeutisch, agogisch en sociaalpedagogisch domein relativeert de ebpbenadering en daarop gebaseerde dbc’s • De werking van therapieën, modellen en technieken blijkt in hoge mate afhankelijk van context-variabelen
Theorie versus praktijk • Het lineaire model: het in de praktijk toepasbaar maken van wetenschappelijk kennis, is te simpel • Wetenschap en praktijk zijn verschillende praktijken • Empirische wetenschap richt zich primair op inzichtelijk maken van functionele verbanden • In de praktijk spelen allerlei niet uit te schakelen contextuele variabelen • Recht doen aan verschillen tussen praktijken geeft pas zicht op praktische toepasbaarheid van wetenschappelijke kennis
Kennisniveaus • Kennisniveau’s in professionele praktijken – – – –
Alledaagse kennis (symptomen van de klacht) Het klinische of professionele niveau (praktijkkennis) Het wetenschappelijke niveau (theoretische kennis) Het filosofische niveau (metareflectie)
• Het vraagstuk mbt. de verhouding tussen theorie en praktijk kan worden vertaald in de vraag hoe deze niveaus zich tot elkaar verhouden
Bron: Gerrit Glas en Henk Jochemsen. Verantwoord medisch handelen. Proeve van een christelijke medische ethiek. Amsterdam: Buijten & Schipperheijn, 1997.
Niveau 1: alledaagse kennis • De alledaagse ervaring • Geen verschil tussen leek en professional: de leek is – net als de professional – ervaringsdeskundige • Het belang van communicatieve vaardigheden voor professionals • Het gevaar van proto-professionalisering • De klant heeft altijd gelijk
Niveau 2: professionele kennis • Klinische of professionele kennis is een complex geheel • De professional brengt wetenschappelijke (op algemeenheden betrokken) kennis in contact met de eigen ervaringskennis • Op grond daarvan schift zij belangrijke van onbelangrijke informatie • Mensenkennis, gevoel (empathie), intuïtie, nonverbale communicatie spelen hierin een belangrijke rol
Niveau 3: theoretische kennis • Theoretische kennis is gebaseerd op abstractie • Abstractie = losmaken van, uitlichten uit (de concrete leefwereld) • Contextvariabelen buiten haakjes plaatsen • Abstractie kenmerkend voor de wetenschappelijke praktijk, niet voor de professionele praktijk: algemene wetmatigheid tegenover bijzondere situatie • De professional zal de vertaalslag moeten maken
De goede professional • Vakbekwaamheid = combinatie van deskundigheid (kennen), vaardigheden (kunnen) en beroepshouding (reflectiviteit en beoordelingsvermogen) • Kennis: wetenschappelijke basis • Vaardigheden: ervaring en oefening • Beroepshouding: deugden als basis voor excellentie • Excellentie: uitblinken in het realiseren van de internal goods van een praktijk
Praktijkgericht onderzoek • Verbetering van de professionele praktijk vraagt niet primair om meer, beter of ander wetenschappelijk onderzoek, • Maar om ruimte voor de professional om onderzoeksmatig te werken – – – –
Door een methodische inrichting van werkprocessen Het kritisch beoordelen van eigen manier van werken Een reflectieve houding Betrokkenheid (professionele nabijheid)
• Algemeen: verbetering werkprocessen
Dank voor uw aandacht Jan Hoogland Lector Samenlevingsvraagstukken GH Zwolle
[email protected] Universitair Docent Bestuurswetenschappen VU Amsterdam Bijzonder hoogleraar christelijke filosofie Universiteit Twente
