OVER HOOGBEGAAFDE KINDEREN

OVER HOOGBEGAAFDE KINDEREN Talent • jaargang 16 • nr. 4 • JUNI 2014

Madelief: een bijzonder kind Doelgericht werken aan denkvaardigheden De verrassende aanpak van de Noordwijkse School Zit dat zo! Ik ben hoogbegaafd!

Blijf verrassen Paasdag gingen we met ons gezin naar het Rijksmuseum in Amsterdam. Mijn dochter, inmiddels volwassen, had alles voorbereid. Zo zie je maar, zeiden mijn vrouw en ik tegen elkaar, zo

Inhoud mei 2 01 4

hebben al onze inspanningen om ze wat culturele bagage mee te geven, toch geloond. Ze had niet alleen voor de kaartjes gezorgd, maar ook voor een gids. ‘Want anders mis je toch wel veel’, zei ze. De verwachtingen waren hoog gestemd. Hoe lang is het museum ook al weer dicht geweest? Met ongekend veel bombarie werd het vorig jaar door onze koning en koningin geopend en onlangs mocht de baas van het museum Wim Pijbes de Amerikaanse pre-

2

Madelief: een bijzonder kind

sident Barack Obama nog rondleiden langs de oude Hollandse

Madelief is tien jaar. Vorig schooljaar zat ze nog in

meesters. Voor de Nachtwacht werden ze door de fotograferende

groep 6 van de basisschool maar sinds september

Redactie

wereldpers vereeuwigd.

2013 gaat ze naar het Olympus College in Arnhem

En ik moet zeggen, de anderhalfuur du-

en zit ze bij Opus, een afdeling voor hoogbegaaf-

rende rondleiding, was meer dan de moei-

den. Ze doet daar het Gymnasium, op een manier

te waard. Ineens zagen we dingen die we

die beter past bij kinderen zoals zij. Een bijzonder

met de beste wil van de wereld zelf nooit ontdekt hadden. Daarna

portret van een bijzonder kind.

mochten we vrij struinen door de zalen. Een schier eindeloze verzameling objecten en schilderijen uit het verleden. Keurig gerangschikt. Mooi geëxposeerd. Maar toch doofde langzaam maar zeker het vuurtje. Toen we later op een Amsterdams terras zaten en ik in gesprek raakte met twee rasechte Amsterdammers, keken ze me verbaasd en ongeloofwaardig aan toen ik zei dat ik het toch een beetje tegen vond vallen. Ze waren in hun hoofdstedelijke trots gekrenkt, zo leek. Een kwinkslag hier, een kwinkslag daar volgde. Verrassend vond ik de conclusie aan het einde van het korte gesprek: ze waren het eigenlijk wel een beetje met me eens. ‘Die kritiek heb ik al een vaker gehoord’, zei een van hen. Niet veel later lees ik tot mijn verbazing het volgende in de Telegraaf: ‘Filosoof Alain de Botton wil bezoekers anders naar kunst laten kijken.’ De Botton mag in het Rijks bij 150 kunstwerken gele post-its hangen, plakbriefjes ter grootte van een half A4-tje. De bekende Engelse filosoof wil hiermee het publiek anders naar kunst laten kijken. Volgens hem interesseert de gemiddelde bezoeker het niets waar, wanneer en door wie het schilderij is gemaakt. Ze willen op zoek naar de persoonlijke betekenis van het kunstvoorwerp: what’s in it for me. De recensent van de Telegraaf vindt het maar niets. Volgens hem ‘draaft de filosoof mijlenver door’ en zijn zijn opmerkingen eigenlijk niet serieus te nemen. Wel geeft hij het museum een pluim op de hoed. Hij noemt het verfrissend dat het Rijks ‘zo’n controversiële exercitie aandurft’. Och, misschien had Wim Pijbes wel een beetje hetzelfde gevoel als ik en met mij ongetwijfeld veel andere bezoekers. Zelfs een ogenschijnlijk ongenaakbaar en volprezen instituut als het Rijks moet blijven verrassen. De moraal: ook ons onderwijs is zo’n instituut. Prima geschikt om een grote groep leerlingen op te leiden. Maar het reguliere programma boeit onze hoogbegaafden niet of nauwelijks. Welke onderwijsfilosoof (mag ook gewoon een leerkracht zijn) heeft het lef om het helemaal anders te doen? Die post-its wil ik graag zien. Frank Stienissen Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

Colofon Onafhankelijk tijdschrift over hoog­begaafdheid. Verschijnt zes keer per jaar. www.tijdschrift-talent.nl Hoofdredacteur Frank Stienissen Redactie Joost de Maaré, Priscilla Keeman en Lieke van Zuilekom Coverfoto Hans Lebbe

Interview

Doelgericht werken aan denkvaardigheden

8

“Leer ze vliegen….. zo hoog mogelijk” is de ondertitel van het meesterstuk “Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong” van Joke Grondman. In 2009 rondde zij de Master Special Educational Needs (SEN) af en nu gaat ze samen met het SLO als pilot een verrijkingsgroep voor kleuters starten. Om de talenten van deze kinderen optimaal tot bloei te laten komen wordt het denken actief gestimuleerd.

Interview

Vernieuwend onderwijsconcept voor hoogbegaafden

18

Op een school waar de ontwikkeling van ieders talent hoog in het vaandel staat, is een speciale klas voor hoogbegaafde leerlingen een logische keus. In groep 9 van de Noordwijkse school kunnen zij op hun eigen manier leren. ’s Ochtends werken de leerlingen binnen hun jaargroep aan de basisvakken, ’s middags zij in ateliers aan een overkoepelend thema.

23 Zit dat zo! Ik ben hoogbegaafd! Esther-Marieke Dekens (46) ontdekte pas later dat ze hoogbegaafd was Veertien jaar geleden begon Esther-Marieke Dekens haar leven vanuit een ander perspectief te bekijken. Door haar hoogbegaafdheid leerde ze zichzelf echt kennen. Sindsdien coacht zij hoogbegaafden volwassenen die worstelen met hun zelfbeeld en zelfvertrouwen. ‘Voor mij is hoogbegaafdheid veel meer dan intelligentie.’ 26 Meer aandacht voor sociale intelligentie In wat voor een samenleving zullen hoogbegaafden straks het beste floreren? Daarbij moeten we niet alleen kijken naar hoe ze hoe ze zelf hun mogelijkheden optimaal benutten, maar ook in hoeverre zij een goede bijdrage kunnen leveren aan een door ons gewenste samenleving. Volgens Ben Daeter moet er daarom meer aandacht

4

komen voor het stimuleren van sociale intelligentie bij hoogbegaafden. 7. Column Maddy Hageman  12. Challenge  13. Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong  16. Kort nieuws  17. Carla’s Corner  22. Uitgelicht  28. Vooruit  29. Column Lidy Mulders  31. De boekenplank

Vaste medewerkers Marrigje de Bok, Maryan Camps, Carla Desain, Katja Keuchenius, Jan te Nijenhuis, Els Schrover, Ellen Sinot, Inge Slaats en Mariska van Sprundel Redactieadres Dennenlaan 11, 5553 CV, Valkenswaard, [email protected], 040-2938402 Voor nieuwe abonnementen, verhuizingen of opzeggingen: E-mail: [email protected]

Uitgever Koninklijke Van Gorcum BV Postbus 43, 9400 AA Assen Tel. 0592-379555 Fax 0592-379552 E-mail: [email protected] www.vangorcum.nl Abonnementen Een abonnement (inclusief inzage online archief en website) kost € 54,95 per jaar (incl. 6% btw en porto). Leden van Pharos, HINT, Choochem, HBBK, en Bekina betalen € 48,75.

Studenten betalen € 43,95 (kopie collegekaart meesturen). Losse nummers kosten € 9,75 (+ porto). Nieuwe abonne­menten kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan.

Advertenties Neem contact op met Ray Aronds van Recent BV: [email protected] Telefoon 020 3308998 Postbus 17229 1001 JE Amsterdam

Beëindiging abonnement kan uitsluitend schriftelijk geschieden vóór 1 november van het lopende abonnementsjaar. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch voor een jaar verlengd.

© Copyright 2014 Koninklijke Van Gorcum, Assen. Alle auteursrechten ten aanzien van de inhoud van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. ISSN 1388-1809

Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

3

Onze dochter Madelief is tien jaar. Vorig schooljaar zat ze nog in groep 6 van de basisschool maar sinds september 2013 gaat ze naar het Olympus College in Arnhem en zit ze bij Opus, een afdeling voor hoogbegaafden. Ze doet daar het Gymnasium, op een manier die beter past bij kinderen zoals zij. Het is nogal wat, om zonder enige voorbereiding twee jaar over te slaan en te beginnen op een middelbare school, maar Madelief is een bijzonder kind, dat leeft met de dag, zonder zorgen voor morgen. door Annemieke van Manen met illustraties van Madelief Vos

4

Madelief: een bijzonder kind Portret

Eerste kennismaking

luier open en ‘kleit’ met haar poep. Bij de BSO valt op dat

De kennismaking met Madelief begint twintig weken

ze langdurig en geconcentreerd onderzoekt hoe dingen

voor haar geboorte. Haar onderzoekende karakter zien

werken, proeven en voelen. Ze gaat graag haar eigen gang

we al tijdens een uitgebreide echo. Ze kijkt recht de ca­

en laat zich niet gemakkelijk tegenhouden.

mera in. Goed kijken doet ze nog steeds als ze ter wereld komt. Het lijkt wel alsof we bespied worden door haar

Ook de interesse in letters begint vroeg. Als ze bijna twee

volgende ogen.

is, rond Sinterklaas, eet Madelief lettersnoepjes uit het strooigoed. Kijk, dat is de mmm van Madelief, zeg ik arge­

Madelief is geen blije baby. Pas als ze meer zelf kan,

loos. Een week later staat ze naast opa, die de krant leest. Ze

klaart haar humeur op. Zelf haar fles vasthouden, zelf

wijst naar de M en zegt: De mmm van Madelief. Niet lang

draaien, zelf vooruitkomen. Ze zet er vaart achter, en na

daarna kent ze alle letters.

elf maanden kan ze lopen. Ze krijgt haar eerste schoenen, waarop ze trots de winkel uitloopt. Thuisgekomen gaat ze

Als kleuter leert ze lezen. Hardop leest ze de afzenders voor

er eens goed voor zitten, en na een dagje oefenen kan ze

op de enveloppen die met de post komen: Universiteit van

haar schoenen openritsen, uittrekken, aantrekken en weer

Amsterdam, Gemeente Renkum. In de auto op de boot naar

dichtritsen.

Texel, horen we ineens haar stem vanaf de achterbank: Niet roken, ook niet in de auto.

Onderzoeker Het is een vindingrijk kind. We noemen haar Houdini omdat ze in bed op won­ derbaarlijke wijze haar slaapzak, romper en luier uit weet te krijgen. Zelfs als we haar de slaapzak achterstevoren aan­ trekken, met de rits op haar rug. Een periode lang maakt ze regelmatig haar

Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

Als het ‘echte lezen’ begint, gebeurt er iets merkwaardigs.

Bij de BSO valt op dat ze langdurig en geconcentreerd onderzoekt hoe nieuwe dingen werken, proeven en voelen.

Het maaiveld

de andere kinderen. Omdat Madelief de oudste is thuis, hebben

Omdat Madelief een vroege leerling is, gaat ze na anderhalf jaar

we niet veel vergelijkingsmateriaal, maar als de juf haar werk te

al naar groep 3. Als het ‘echte lezen’ begint, gebeurt er iets merk­

midden van dat van haar klasgenoten laat zien, valt wel op dat

waardigs. Ik vraag haar hoe het lezen op school gaat en leg haar

ze er met kop en schouders bovenuit steekt. Tijdens een obser­

wat woorden voor. Maar Madelief zegt geërgerd: Nee mam, ik ben

vatie blijkt dat Madelief niet alleen leest tijdens de les, maar dat

pas bij Roos. We noemen het dan nog plichtsgetrouw, maar het

ze ook voortdurend friemelt en beweegt. Ogenschijnlijk doet ze

is achteraf gezien een signaal van het wegduiken voor de maai­

niet mee en toch weet ze desgevraagd waar de les over gaat. Ze

machine. Madelief wil niet afwijken van de anderen.

blijkt gemakkelijk twee dingen tegelijk te kunnen.

Altijd lezen

Aan het einde van groep 5 wordt Madeliefs IQ getest. De ortho­

Ze leest alles wat los en vast zit, de hele dag door. Als het tijdens

pedagoog vertelt enthousiast dat Madelief de hele ruimte ge­

een speelafspraakje ineens stilvalt, weten we dat Madelief tegen

bruikt ter associatie om een lange reeks getallen te onthouden

een Donald Duck of een boek is aangelopen. Ze vergeet alles

en deze vervolgens van achter naar voren te reproduceren. Ze

en verdwijnt in het verhaal, haar afspraakje achterlatend met

heeft bijzondere talenten.

de Playmobil. Als ze is gegrepen kan ze niet meer stoppen. Met

Beelddenker

een boek voor haar hoofd loopt

Omdat bij Madelief één keer lezen vaak

ze door het huis, de trap op, de

genoeg is, leert ze niet hoe ze moet

deur uit.

leren. De tafels, die ze toch echt zou moeten oefenen, gaan haar dan

Op school is dat niet anders.

ook slecht af. Ze compenseert

In de klas zit ze stiekem met

dit met het denken in beel­

een boek onder haar tafel. Als

den: als ze zich voorstelt dat

ze betrapt wordt en haar boek

ze de tafels met de antwoorden

moet inleveren, gaat ze gewoon weer door in een tweede boek

stap voor stap opbergt in haar hoofd,

dat ze al in haar kastje had verstopt. We hebben de indruk dat

dan kan ze ze wel onthouden. Dat beeld­

het soms gedoogd wordt, omdat haar schoolresultaten er toch

denken helpt haar ook bij het plannen van haar

niet onder lijden. Wel gemakkelijk voor de leerkracht, zo’n

schoolwerk.

meisje dat weliswaar niet mee doet, maar tegelijkertijd hoog scoort en niet lastig is.

Ze maakt zich nooit druk over morgen en slaapt altijd goed, omdat ze delen van haar

Bijzondere talenten Het is de juf van groep 5 die als eerste aangeeft dat Ma­ delief niet gewoon slim is maar cognitief flink afwijkt van

hoofd kan uitschakelen. Dankzij deze vaar­ digheid en haar optimisme handhaaft zij zich aardig op de basisschool.

Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

5

Haar cijfers voor motivatie zakken, haar inzet daalt steeds dieper en Madelief trekt zich terug onder haar capuchon, steeds verder weg van de andere kinderen.

6

Het laatste basisschooljaar

de plusklasjuf haar enthousiasmeren en soms ook aan de gang

In groep 6 gaat het echter niet meer zo goed. Voor haarzelf en

krijgen, maar haar motor draait al zo lang stationair, dat hij nau­

haar omgeving is het soms lastig dat ze twee heel extreme kan­

welijks meer op te voeren is.

ten heeft: ze denkt soms al als een volwassene maar ze speelt soms nog als een kleuter. ‘s Morgens geeft ze een spreekbeurt

Waar is dat onderzoekende peutertje gebleven dat doorging met

over bloedlichaampjes, virussen en bacteriën; ‘s middags speelt

oefenen tot ze haar schoenen zelf aan en uit kreeg? Dat meisje

ze dat ze een kat is, en drinkt ze melk van een schoteltje. Terwijl

dat geen grenzen kende bij het onderzoeken van de wereld?

de anderen steeds meer tiener worden, blijft Madelief ontdek­ kend spelen. Die werelden groeien nu snel verder uit elkaar. Met het schoolwerk gaat het niet beter. Ondanks een zeer ener­ gieke juf, lukt het Madelief niet om taakwerk te maken. Ze is niet te motiveren door slechte cijfers, niet door goede cijfers en niet door schouderklopjes. Het enige wat haar enthousiast maakt is iets doen dat haar echt interesseert. Iedere keer is ze vol goede moed en vastbesloten om deze week haar taken af te maken, maar het lukt haar niet. Ze reali­ seert zich steeds meer dat ze anders is en dat ge­ wone dingen als taken maken en plannen haar niet gemakkelijk afgaan. Ze komt vaak boos uit school maar het maakt haar ook verdrietig: Was ik maar net als alle andere kinderen! Haar cijfers voor motivatie zakken, haar inzet daalt steeds dieper en Madelief trekt zich terug onder haar capuchon, steeds verder

Waar is dat onderzoekende peutertje gebleven dat doorging met oefenen tot ze haar schoenen zelf aan en uit kreeg? Dat meisje dat geen grenzen kende bij het onderzoeken van de wereld?

weg van de andere kinderen.

Plusklas Ze gaat dan al anderhalf jaar eens per twee weken een middag naar de plusklas van de school. In het be­

Naar Olympus Als blijkt dat de plusklas volgend jaar zal verdwijnen, gaan we op zoek naar een alternatief. Bij het Olympus

gin is Madelief afwezig en ongeïnteresseerd.

College hebben ze een plusklas voor basisschool­

Ze presteert het zelfs om een keer tijdens

kinderen. Kan Madelief groep 7 en 8 niet in één

een spel met een boek naar de wc te gaan en

jaar doen, ondertussen naar de plusklas van het

niet meer terug te komen. Langzaamaan kan

Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

Olympus en vervolgens naar Opus, de afdeling voor

Wat autistisch? Op een ochtend deed ik een observatie op een peutergroep ‘onder de rivieren’. De intern begeleider daar wist niet hoe ze het gedrag van een allochtoon jongetje moest interpreteren. ‘Hij lijkt wel vlot, maar misschien heeft hij ook wat autistisch’. Ja, dacht ik, het zal niet waar wezen… hoogbegaafden? De directeur van de basisschool aarzelt. Made­

Bij dit 3-jarig mannetje, dat direct

lief wekt niet de indruk dat ze hard aan de slag zal gaan om die

uitstekend oogcontact maakte, leek

twee jaar in één te doen.

het mij waarschijnlijk dat hij ontzettend slim was (en zich

Column

daarom af en toe wat ongeïnteresseerd toonde), maar wel Maar het loopt helemaal anders. Het is inmiddels amper twee

achter in taalontwikkeling. Ik vond hem helemaal niet au-

weken voor het einde van het schooljaar. De IB’er van school

tistisch! Zijn ogen gingen alle kanten op, hij leek van vrijwel

heeft zelf contact opgenomen met Opus en gevraagd of Madelief

ieder kind te weten wat het deed of zelfs wilde doen (en

daar meteen na dit schooljaar terecht kan. Als de cito-scores tot

dan gaf hij zwijgend een speeltje aan). Ik discussieerde met

eind groep 8 goed zijn, is dat mogelijk. Ze wordt razendsnel

hem over het verschil tussen blauw en paars. Bij een derge-

doorgetest en de resultaten zijn goed. Maar Madelief moet na­

lijke observatie probeer ik ook altijd terloops en daarna wat

tuurlijk zelf de school zien en de sfeer proeven voor we hierover

explicieter het kind aan te raken: geen probleem.

een beslissing kunnen nemen, dus gaan we als een haas naar

Enerzijds is het gunstig, dat de maatschappij oog heeft

Opus. Als we de school uitkomen zegt Madelief opgeruimd:

voor ontwikkelings-stoornissen in het autistisch spectrum,

Daar wil ik wel naartoe.

anderzijds wordt het tegenwoordig wel heel vaak geroepen. Vooral in gevallen van hoogbegaafdheid of een ontwikke-

De week daarop neemt ze afscheid van haar klasgenoten en van

lingsvoorsprong treedt er verwarring op. Natuurlijk zijn er

de basisschool. Zonder enige voorbereiding, zonder musical,

overeenkomsten! Maar wat me vaak vreselijk stoort, is dat

zonder emotionele omhelzingen van klasgenoten die allemaal

begeleiders, als ze eenmaal een ‘autistische bril’ hebben

in hetzelfde schuitje zitten, nee, helemaal alleen. Voor ons als

opgezet, alles in die richting interpreteren. Iedere herhaling

ouders is het moeilijk te accepteren dat onze dochter dit alle­

van een peuter ‘herkennen’ ze, de voorkeur voor bepaalde

maal moet missen, maar Madelief is niet onder de indruk. Zij

materialen, het rechtvaardigheidsgevoel. In de groep waar

bekijkt de wereld op een heel andere manier. Ik ga gewoon naar

ik was, keken de leidsters elkaar steeds veelbetekenend

een andere school, zegt ze. En na de zomervakantie, negen jaar

aan. ‘Zie je, hij pakt dat blokje weer’.

en negen maanden oud, gaat ze dan ook onverschrokken haar

Soms wil ik ze wel door elkaar rammelen, die leidsters.

nieuwe avontuur tegemoet. Ze is er klaar voor.

Roepen dat het alleen maar een buitengewoon slim kindje is. Een kind dat zich een uitzondering voelt en daarom op

Annemieke, Wouter, Madelief (10) en Lena (7) wonen in Oosterbeek. Annemieke schrijft sinds juni 2013 een blog over de niet alledaagse gebeurtenissen rond Madelief (www.madelief03.wordpress.com).

zoek is naar de vertrouwdheid van dat ene autootje of blokje. Of een vast patroon. Dat is niet direct autisme! Als ik aan leidsters of ander personeel uitleg, dat een kind niet autistisch is, maar bijzonder slim, zijn ze altijd een beetje van hun stuk. Als er een ‘sticker’ op een peuter is geplakt, halen ze die er niet graag af, lijkt het. Ze hangen erg aan de zekerheid die een sticker biedt. Misschien wat autistisch? Maddy Hageman studeerde medicijnen en is sinds 10 jaar verbonden aan de Plusklas in Houten. Daarnaast heeft ze een eigen adviespraktijk als hoogbegaafdenbegeleider voor jonge kinderen. Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

77

8

Interview

Leer leerlingen zo hoog mogelijk vliegen “Leer ze vliegen….. zo hoog mogelijk” is de onder­titel van het meesterstuk “Kleuters met een ontwikkelings­voorsprong” van Joke Grondman. In 2009 rondde zij de Master Special Educational Needs (SEN) af en nu jaren later lijkt haar droom uit te komen en mag ze als pilot een verrijkingsgroep voor kleuters starten. Daarin gaat ze met leerlingen werken aan Joke Grondman, intern begeleider OGS Titus Brandsma in Hengelo. Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

vaardigheden die nodig zijn om hun talenten optimaal tot bloei te kunnen laten komen. door Nora Steenbergen-Penterman

Verrijkingsgroepen Elke vrijdag komen vanuit drie scholen – De Akker, De Kardi­ naal Alfrink en De Titus Brandsma – kinderen naar de locatie van Titus Brandsma om uitdagend onderwijs te krijgen in een verrijkingsgroep. In de ochtend is er een verrijkingsgroep voor de groepen 4, 5 en 6 en in de middag voor groep 7. De leerlingen van groep 8 gaan naar de bovenschoolse masterclass, georga­ niseerd door vo-scholen in Hengelo. Na de zomer start er een verrijkingsgroep voor de onderbouw. ‘Als het om verrijkingsgroepen gaat, zijn kleuters vaak nog een ondergeschoven groep. Terwijl juist deze leerlingen vol verwachting naar de basisschool gaan om ‘echt’ te gaan leren. Helaas valt dat voor een aantal kinderen dan zo tegen dat hun oorspronkelijke motivatie afneemt of zelfs verdwijnt. Als je er dan niet op tijd bij bent met een passend onderwijsaanbod is de kans groot dat ze gaan onderpresteren,’ vertelt Joke Grondman. Ze is blij dat de onderbouwgroep er nu bij komt. ‘Dat maakt het geheel meer af.’ En naar die groep gaat haar passie misschien wel het meest uit. In de verrijkingsgroepen werken de leerlingen doelgericht aan vaardigheden uit het ‘Kader voor ontwikkeling’ (Steenber­ gen-Penterman & Houkema, 2013), onder andere om het leren denken te stimuleren. In figuur 1 is dit kader weergegeven, ge­ volgd door een toelichting op de verschillende vaardigheden.

(Denk)vaardigheid/Waar richt het zich op? Creatief denken Het flexibel kunnen inspelen op nieuwe omstandigheden. Associëren, brainstormen en het bedenken van nieuwe originele dingen en originele oplossingen voor problemen. Analytisch denken Het effectief oplossen van problemen door vragen te ontleden in kleinere delen, verbanden leggen en logische conclusies trekken. Kritisch denken Het controleren van veronderstellingen en informatie, het vormen en onderbouwen van een mening en kiezen van de meest geschikte oplossing. Zelfsturing Het zich verantwoordelijk voelen voor het eigen leerproces door doelen te stellen en ook bij tegenslagen doorzetten. Zelfinzicht Het kennen van de eigen sterke en zwakke kanten. Weten waar de eigen interesses liggen, wat ontwikkelpunten zijn en welke doelen nog bereikt moeten worden. Motivatie De wil om te weten, te kunnen en te leren. Deze wil kan gebaseerd zijn op eigen behoeften, zelf geformuleerde doelen, beeld over eigen vaardigheden, inclusief ideeën over beloningen en straffen. Samen leren Samen met anderen de activiteiten richten op een gemeenschappelijk doel en bijdragen aan het bevorderen van een goede onderlinge sfeer. Het gezamenlijke resultaat op de eerste plaats stellen en zich daarvoor zo goed mogelijk inzetten. ICT vaardigheden Het toepassen van digitale middelen om informatie te vinden, te evalueren en te gebruiken, waaronder het ontwikkelen van producten. Communiceren Duidelijk maken in begrijpelijke taal van meningen en ideeën van zichzelf en anderen, via vragen stellen, luisteren en feedback geven en ontvangen. Denken over denken Het bewust denken over de procesvoortgang en het eigen werk en dit beoordelen op effectiviteit. Uit feedback informatie halen voor toekomstig leren en om doelen bij te stellen.

Figuur 1: Kader voor ontwikkeling (Steenbergen-Penterman & Houkema, 2013) Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

9

Werken aan vaardigheden voor de toekomst Hogere orde denkvaardigheden

levert de prachtigste presentaties op waar ik zelf als leerkracht veel van leer’, aldus Grondman.

De hogere orde denkvaardigheden (creatief, analytisch en kri­

10

tisch denken) komen in de verrijkingsgroepen onder meer aan

Brede ontwikkeling

bod door filosofie. Daarvoor gebruikt de school de methode Den-

Met de digitale leeromgeving Acadin (www.acadin.nl) wordt aan­

ken door Filosofie van Paul Cleghorn voor groep 4 tot en met 8.

gesloten op de interesses, talenten en behoeften van de (hoog)

Deze methode is ontwikkeld in Schotland en met de Universiteit

begaafde leerlingen. Uit de zeer diverse opdrachten die in Aca­

van Dundee op Schotse basisscholen geïmplementeerd. De me­

din zijn opgenomen, maken leerlingen zelf een keuze. Vervol­

thode sluit echter ook goed aan op de Nederlandse onderwijssi­

gens plannen zij de opdrachten in overleg met de begeleider in.

tuatie en levert bovendien een bijdrage aan diverse kerndoelen,

In Acadin kunnen de leerlingen hun (tussen)resultaten opslaan,

zoals voor het vak Nederlands onder meer kerndoel 1 ‘De leerlin­

zodat ze er zowel thuis als in de eigen klas aan verder kunnen

gen leren informatie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren

werken. Het berichtensysteem van Acadin dient om gedurende

tevens die informatie, mondeling of schriftelijk, gestructureerd

de week de begeleider van de verrijkingsgroep vragen te stellen

weer te geven’ en kerndoel 2 ‘De leerlingen leren zich naar vorm

wanneer zij ergens tegenaan lopen. Als een opdracht is ingele­

en inhoud uit te drukken bij het geven en vragen van informatie,

verd, geeft de begeleider de leerlingen feedback. Deze feedback

het uitbrengen van verslag, het geven van uitleg, het instrueren

komt vervolgens automatisch in het leerlingportfolio, waar alle

en bij het discussiëren’ (Ministerie van OC&W, 2006).

ingeleverde opdrachten in Acadin bijgehouden worden en dat

Om het leren denken verder te stimuleren werken de leerlin­ gen elk ook aan een eigen project. Daarbij maken zij gebruik van

wordt gebruikt voor het evaluatierapport dat de leerlingen twee keer per jaar vanuit de verrijkingsgroep ontvangen.

de website www.mijneigenproject.nl die is ontwikkeld door Min­ ka Dumont. De kinderen werken vanuit hun eigen leervragen

Grondman geeft aan dat de leerlingen veel opdrachten krijgen

aan een zelf gekozen onderwerp dat aansluit bij hun interesse.

die hen (meer) ‘bewust maken van hun talenten en persoonlijke

Ze doorlopen alle stappen die van belang zijn: van het kiezen

kwaliteiten’ om het zelfinzicht te vergroten. ‘Sommigen maken

van een onderwerp, plannen, verzamelen en bestuderen van in­

een heel project over zichzelf en weer anderen maken een film­

formatie, maken van een product voor een specifieke doelgroep

trailer over hun dromen.’ Willeke Rol (Bright kids) gaf de tip

tot aan het presenteren en evalueren. Ze maken zichtbaar wat

om elk kind van een doos (van kopieerpapier) een ik-museum te

ze hebben geleerd door middel van een producttype dat bij hen

laten maken met attributen en teksten dat weerspiegelt hoe zij

past. Het resultaat kan variëren van een boek, werkstuk, docu­

later herinnerd zouden willen worden. ‘Dat heeft ook prachtige

mentaire, film, voorstelling, maquette, tot aan een bordspel. ‘Dit

creatieve producten opgeleverd.’

Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

Het samen leren wordt bevorderd door het spelen van coöpera­

met het Tech Heroes Journaal. Grondman hoopt dat een dergelijk

tieve denkspelen (zoals Earthgames), maar ook spelen als Set,

project ook voor de onderbouwgroep mogelijk wordt. ‘Jonge kin­

Tarantula Tango en Tricoda kunnen ingezet worden om het sa­

deren zijn nieuwsgierig en echte ontdekkers. Met deze leerlingen

menwerken te bevorderen. ‘De leerlingen krijgen ook specifieke

kun je juist heel goed aan onderzoeks- en ontwerpvaardigheden

samenwerkingsopdrachten zoals de ‘Marshmallow Challenge’

werken. Zo kun je in ontdekhoeken goed differentiëren door er

en bouwopdrachten met kranten, zoals bouw een hoge toren of

hele diverse (ontwikkelings)materialen te gebruiken, waaronder

bouw een sterke brug!. De bouwenbouwgroep werkt daarnaast

informatieboekjes met verschillende avi-niveaus, prentenboeken,

aan het gratis lespakket Leren leren van Minka Dumont (zie

constructiematerialen en materialen om proefjes te doen aan bij­

www.lesmateriaalvoorhoogbegaafden.com) om de studievaar­

voorbeeld een zand- en watertafel. Ook door verschillende vragen

digheden en vooral het ‘stampen’ te verbeteren. Ook lezen de

te stellen en variatie in opdrachten kun je diverse niveaus aanspre­

kinderen The Diary of a Wimpy Kid (Het leven van een loser).

ken en dat komt alle leerlingen ten goede.’

Niet zozeer om Engels te leren, maar om te ervaren hoe het is om een andere taal te leren en wat je daar zoal bij tegenkomt,’

Metacognitieve vaardigheden

vertelt Grondman.

Het ‘denken over denken’ is misschien nog wel het belangrijkste aspect waaraan bewust aandacht wordt besteed in de verrijkings­

Doelen stellen

groepen. Zo wordt elk product behalve door de leerkracht en de

De verrijkingslessen starten altijd met individuele denkspelen,

leerling zelf ook door medeleerlingen geëvalueerd. De feedback

zoals Rush hour, Tilt, Anti-virus en Block by block. Tijdens deze

(en feedforward) die dat oplevert, geeft aanknopingspunten voor

activiteit worden de leerlingen geobserveerd en dit biedt tevens

verdere ontwikkeling. Er worden geen cijfers gegeven. ‘Kinde­

een mooie gelegenheid om individuele gesprekken te voeren.

ren moesten in het begin wennen aan het feit dat ze in de ver­

Hierin wordt onder andere gesproken over doelen. Leerlingen

rijkingsgroep geen cijfers krijgen, maar begrijpen nu dat de ma­

stellen zichzelf een doel, maar stellen ook samen met de leer­

nier waarop het resultaat bereikt is belangrijk is dan het resultaat

kracht een individueel doel vast, waaraan ze in een bepaalde pe­

zelf. Een cijfer geeft daar geen inzicht in en geeft ook niet aan

riode gaan werken. Zo kan de leerkracht de leerling stimuleren

wat ze een volgende keer anders zouden kunnen doen,’ aldus

om aan doelen te werken waar de leerling zelf niet snel op zou

Grondman.

komen, maar die wel goed zijn voor zijn ontwikkeling. De leer­

Grondman kijkt erg uit naar het moment dat ze met de ver­

krachten kunnen daarbij putten uit het doelenboekje van SLO

rijkingsgroep voor de onderbouw aan de slag kan. ‘Ik zal er alles

dat hoort bij het hiervoor genoemde ‘Kader van ontwikkeling’.

aan doen om de nieuwsgierigheid van deze jonge kinderen te prikkelen, hen te laten onderzoeken en ontdekken, en hen sti­

ICT-vaardigheden

muleren zo hoog mogelijk te vliegen!’

Sinds dit schooljaar krijgen de leerlingen in de verrijkingsgroe­ pen ook iPad-les. De ouders stellen hiervoor de iPads gratis be­

Literatuur

schikbaar. Op deze manier kunnen de leerlingen aan versterking

Grondman-Kalwij, J. (2009). Kleuters met een ontwikkelingsvoor-

van hun ICT-vaardigheden werken. Met de app iHots worden de

sprong. Leer ze vliegen….. zo hoog mogelijk. Hengelo: Fontys/

leerlingen bijvoorbeeld vaardiger in het stellen van hogere-orde-

OSO.

denkvragen (zie www.iHots.nl). Met iMovie maken de leerlingen in groepjes een trailer voor een film, nadat ze daarvoor samen eerst een mindmap en filmscript gemaakt hebben. Dat heeft volgens Grondman ‘fantastische trailers opgeleverd, waarin de leerlingen lieten zien over veel creativiteit te beschikken en goed hebben samengewerkt’.

Ministerie van OCW (2006). Kerndoelen primair onderwijs. Den Haag: Ministerie van OCW. Steenbergen-Penterman, N. & Houkema, D. (2013). Kader voor ontwikkeling. In: Steenbergen-Penterman, N. (2013) Tegemoetkomen aan on­ derwijsbehoeften en interesses van talentvolle leerlingen. Zorg Primair, 4, 21-23.

Onderzoeks- en ontwerpvaardigheden Met het Tech Heroes programma, dat mede is mogelijk gemaakt

Nora Steenbergen-Penterman is projectleider Informatiepunt 

door het bedrijfsleven, werken de midden- en bovenbouwgroe­

Onderwijs & Talentontwikkeling bij het SLO. Zij dankt Joke

pen aan technische onderzoeks- en ontwerpvaardigheden. Na

Grondman, intern begeleider van OGS Titus Brandsma (Hen-

de zomervakantie begint een nieuw techniekproject : Water. Het

gelo) voor de medewerking.

benodigde ‘waterpakket’ bestaat uit diverse technische onderde­ len: van hightech constructie-onderdeeltjes tot sensoren, lampjes en radiografische tools. Dit project wordt wekelijks ondersteund Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

11

12

Challenge Lab 14

Universitaire vakken volgen

dichtenwedstrijd 2014. En om het nog

Lab 14 is een gratis spel dat deels raadsel

Aan de Technische Universiteit van Eind-

makkelijker te maken: in plaats van ‘stad’

en deels platformgame is. Je hoeft geen

hoven kan je als middelbare scholier al

mag ook ‘dorp’ gelezen worden. Stuur je

genie te zijn om het spel uit te spelen,

een universitair vak volgen. Zo kun je het

gedicht voor 8 juli in en maak kans op de

maar een portie creativiteit is wél wense-

verschil ervaren tussen het vwo en de uni-

hoofdprijs van €500.

lijk. In elk level moet je met behulp van

versiteit. Je zit tussen de gewone studen-

een cryptische kreet op de muur de uit-

ten van het vak in en het is dus belangrijk

gang vinden en de kamer verlaten. Daarbij

dat je hiervoor vrij kunt krijgen van school.

De zomer komt eraan en wie niet op va-

moet je soms echt ‘outside the box’ den-

Als je het vak volgt en het tentamen haalt

kantie gaat of werkt, heeft veel vrije tijd.

ken. Sommige levels zijn leuk bedacht,

krijg je hiervoor een certificaat. Ga je de

Die tijd kun je bijvoorbeeld besteden om

maar niet moeilijk. Over andere moet je

bijbehorende opleiding later aan de TU/e

je eigen app te maken. Dat is niet mak-

wel echt nadenken. Helaas zijn er maar

volgen? Dan krijg je zelfs vrijstelling voor

kelijk en ook niet binnen een week gelukt.

twintig levels. Verwacht dus zeker geen

het vak.

Een echte uitdaging dus. Via www.mediawijsheid.nl/apps en www.appmakenon-

urenlang speelplezier!

Quiz-apps Perplexus Ball

Maak je eigen app

line.nl kun je allerlei tips en nuttige links

Wie tijd over heeft en leergierig is, kan in

vinden om echt aan de slag te gaan met je

Een Perplexus Ball is een grote, doorzich-

deze tijd op allerlei manieren werken aan

eigen app. Alvast een tipje van de sluier:

tige plastic bal. In die bal bevindt zich

zijn algemene kennis. Een goede – en

het idee is het belangrijkst.

een knikkerbaan met een groot aantal

leuke – manier om dat te doen is via quiz-

hindernissen waar je een zilveren kogeltje

apps. Het tijdschrift Quest heeft bijvoor-

overheen moet zien te krijgen. Klinkt mak-

beeld de Quest Master app, met 8000

De gewone sudoku kennen we nu alle-

kelijk? Mooi niet! Je moet spelen met de

vragen over uiteenlopende onderwerpen.

maal wel. Je kunt de uitdaging natuurlijk

zwaartekracht om de hindernissen te vol-

In Quiz Battle plaats je je vragen op een

zoeken in het aantal sterren dat de sudoku

tooien. De bal erg schuin houden, of juist

speelbord en zit er dus ook een tactisch

heeft (puzzels met tien sterren vind je zo

niet? Hoe snel moet het kogeltje gaan om

element bij. En dan is er natuurlijk ook

in de winkel). Je kunt ook een ander soort

die ene moeilijke hindernis te nemen? En

nog de app van De Slimste Mens, waar je

sudoku proberen. Via www.sudoku-variati-

op welk moment moet je de bal een draai

kennis net als in het tv-programma op ver-

ons.com kun je allerlei bijzonder sudoku’s

geven? Er zijn verschillende niveaus, dus

schillende manieren getest wordt.

vinden. Wat dacht je bijvoorbeeld van een Tetris Sudoku? Je moet dan zowel puzzel-

ook als je denkt dat zwaartekracht en fijne motoriek geen geheimen voor je hebben

Sudokuvariaties

Stadsgedichtenwedstrijd

stukjes inpassen als de sudoku oplossen.

is er de ‘epic’ versie, waar je uren mee zoet

Sommige mensen zijn dol op de stad,

Andere leuke varianten zijn de Palindroom

zult zijn.

anderen hebben er juist een hartgrondige

Sudoku en de Spiralo Sudoku.

hekel aan. Mensen hebben heel diverse belevingen bij het fenomeen ‘stad’. Als jij zo’n beleving goed in een gedicht kunt vatten, kun je meedoen aan de stadsgeTalent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

Gezocht: Uitdagend aanbod Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong kunnen vaak wel

Interview

dansen van geluk als ze eindelijk naar de basisschool mogen. Ze weten dan nog niet dat er in plaats van leren en ontdekken, vaak een periode van aanpassen en soms zelfs lichamelijke klachten en gedragsproblemen volgt. Wat kun je als leerkracht doen voor een kind met een ontwikkelingsvoorsprong?  door Priscilla Keeman

Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

13

H

et is bijna te makkelijk om te zeggen dat het begint met herkennen, als je te maken hebt met leerlingen met een ontwikkelingsvoorsprong. ‘In de drie jaren

dat ik lesgaf op de plusklas in Houten heb ik gezien wat een ver­ ademing het voor kinderen kan zijn als ze zich echt en volkomen gezien voelen en hun slimheid niet hoeven te verstoppen’, vertelt Maddy Hageman, arts en zelfstandig hoogbegaafdenbegeleider en bovendien moeder van drie hoogbegaafde kinderen. Vroeg­ signalering is van belang, dat weten de meeste leerkrachten te­ genwoordig wel. Begeleiding van een onderpresterende kleuter

14

is ingewikkeld en kost veel tijd en energie. En dat niet alleen… ‘In de elf jaar die de plusklas nu bestaat, hebben mijn collega’s en ik de meest schrijnende verhalen gehoord over doodongeluk­ kige kinderen met elke ochtend buikpijn, elke avond huilen en soms zelfs weken thuiszitten.’ Het begint dus met ze opmerken in de klas, die kinderen met een sterke leerbehoefte, brede belangstelling en het vermo­ gen om goed taakgericht te kunnen werken (1). Volgens de zelfdeterminatietheorie van Ryan en Deci (2000) heeft iedereen een psychologische behoefte aan competentie. Ook kleuters hebben het nodig om het gevoel te hebben dat zij in staat zijn om bepaalde activiteiten goed te doen, dat ze ‘ergens goed in zijn’. ‘Als slimheid niet vroeg wordt (h)erkend, krijgt een kind de boodschap dat het niet belangrijk is wat je

Uitdagende lesstof voor kleuters is bijvoorbeeld te vinden via

allemaal weet of kan weten’, zegt Hageman. Het zal gaan on­

http://members.home.nl/stoffele/materialen.pdf

derpresteren. Hageman geeft het voorbeeld van Olivier, die op

cument, afkomstig van de plusklas die al jaren in Den Bosch

de eerste schooldag blij en geïnteresseerd de klas binnenkomt.

draait, staan materialen gerangschikt per leerjaar. Verder is er

Terwijl de leerkracht de andere kindjes verwelkomt, kijkt hij

de slimme kleuterkist, die de firma Bekius Schoolmaterialen

alvast wat ze voor hem heeft klaargelegd. Olivier voelt het en­

heeft samengesteld. Kijk voor meer informatie op: www.school-

thousiasme van de leerkracht aan; deze hoopt dat hij het leuk

materialen.nl

In dit do-

zal vinden in de klas. Ondertussen denkt hij teleurgesteld: ‘Oké, dit is het dus?’ Na een paar weken toont Olivier zich een kleuter die ‘lekker van spelen houdt’. Hij is niet weg te slaan uit de pop­

grapjas van de klas, maar zijn zijn cijfers zijn zo slecht dat hij

penhoek en heeft amper belangstelling voor werkjes. Hij maakt

wellicht afzakt naar vmbo.’

wel veel grapjes en reageert soms opvallend ad rem, alsof hij

Een leerling die zijn leerbehoefte niet vervuld ziet zal veel

ouder is dan zijn vier jaar. Maar zijn prestaties springen er niet

aandacht vragen, weinig zelfstandig handelen en nauwelijks taakgericht werk laten zien. Er van uitgaan dat leerlingen met

Ook kleuters willen ergens goed in zijn

een ontwikkelingsvoorsprong eerst deze zaken moet laten zien, is een verkeerd uitgangspunt. Door bij het geven van opdrachten rekening te houden met het cognitieve niveau van leerlingen of met hun vaardigheden op het gebied van plannen en organiseren, kunnen leraren bijdragen aan

uit. Wel zit hij soms heel lang op de wc. Als hij twee maanden

het gevoel van competentie en daarmee aan het versterken van

in groep 1 zit vertelt hij de leerkracht dat er 116 tegeltjes in de

hun intrinsieke motivatie. In de praktijk betekent dit dat het ge­

wc zitten. De juf is druk en staat er verder niet bij stil. Het bij­

middelde leeraanbod vaak niet voldoende is. Een kleuter met een

zondere dringt pas later tot haar door, in gesprek met een col­

grote ontwikkelingsvoorsprong zal uit het basisaanbod in groep 1

lega. Hageman: ‘Olivier is inmiddels 14. Hij zit in 3vwo en is de

niets nieuws leren. ‘Het hoogbegaafde kind is van nature nieuws­

Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

gierig’, vertelt Hageman. ‘Het wil dingen echt weten en het liefst

Autonomie en verbondenheid

tot op de bodem uitgezocht hebben.’ Soms is dat lastig: ‘Stel dat

Naast een gevoel van competentie is de component van zelf­

je iets vertelt over bomen in de herfst, je hebt er ter illustratie een

bepaling, zelfdeterminatie, het gevoel te hebben dat je zelf het

plaatje bij (zonder namen). Een hoogbegaafd kind zou kunnen

gevoel van competentie bewerkstelligd hebt, essentieel en voor­

gaan vragen wat het voor bomen zijn, wat het verschil ertussen is,

waardelijk voor een duurzaam hoge intrinsieke motivatie (Deci

en hoe je dat kan zien’, licht Hageman toe. ‘Als de leerkracht dat

& Ryan, 2000). Een derde fundamentele behoefte is de behoefte

wat afwezig aan de kant wuift, wat ik me heel goed kan voorstel­

aan interpersoonlijke verbondenheid. Een ‘sense of relatedness’,

len: ‘Nee, Marlies, ik vertel nu wat over de herfst, even luisteren’,

het internaliseren van de schoolse waarden doet ook de extrin­

dan registreert hij of zij misschien niet die diepe belangstelling

sieke motivatie toenemen (2, 3). Hierbij kan de relatie tussen

bij de leerlinge. En bij haar derde vraag kan de leerkracht denken:

kleuter en juf of meester van doorslaggevend belang zijn. Ha­

‘Nou, Marlies is weer lekker aan het storen vanochtend’. Uitda­

geman benoemt nogmaals dat het hierin belangrijk is om het

gend aanbod, lesstof die de leerling naar de zone van naaste ont­

kind te ‘zien’, te erkennen dat het anders is. ‘Dat kan simpelweg

wikkeling doet reiken is noodzakelijk (zie kadertekst onder foto).

door bijvoorbeeld vriendelijk op te merken: ‘Maar dat had jij na­ tuurlijk allang begrepen’.’ Hageman benadrukt het belang van

Een kind met een ontwikkelingsvoorsprong laten ‘stralen’, hem

authenticiteit en eerlijkheid bij de leerkracht. ‘Deze kinderen

of haar zo nu en dan de ruimte geven om de beste te zijn, mag

zijn over het algemeen zo gevoelig dat zij ‘onechtheid’ feilloos

dan ook best, vindt Hageman. ‘Stel, je praat over het weer of de

aanvoelen. Je kunt maar het beste jezelf zijn. Dat betekent mis­

seizoenen, of over de dagen van de week, je stelt een paar vragen

schien soms zeggen dat je iets niet weet en het op gaat zoeken.

aan de groep en de bewuste leerling weet steeds het antwoord als

Maar ook dat je, als het kind veel vragen stelt, zegt: ‘Ik wil je

eerste. Laat hem of haar dan ook een keer alles beantwoorden.

graag antwoorden, maar ik heb nu geen tijd’. Je moet als leer­

En maak dit kind de volgende keer even jouw maatje, door te

kracht niet bang zijn om tekort te schieten.’

zeggen: ‘Jij zult alle antwoorden wel weten, maar ik wil graag dat de anderen ook de kans krijgen, of dat zij het ook leren, dus vandaag laat ik jou niet het antwoord geven’.’ Volgens Hageman is het heel goed om dit te benoemen of te bespreken met de leer­ ling. ‘Negeren dat ze ‘alles’ al weten, is geen optie, ook al zou je je er misschien soms aan ergeren’. Belangrijk is wel om op te letten hoe je het kind prijst, waar­

De relatie tussen kind en leerkracht kan doorslaggevend zijn

schuwt Hageman. ‘Heb je het over resultaten, zeg dan ‘dat heb je prachtig gedaan’, ‘wat heb je hard gewerkt’ of ‘wat heb je goed je best gedaan’. Het is belangrijk dat je de waardering voor een

1. Het jonge kind groep 1-2. Omgaan met ontwikkelingsvoor­

kind niet koppelt aan zijn of haar prestaties.’ Hageman geeft de

sprong in de groep. Auteur: drs. Eleonoor van Gerven. Web­

suggestie om niet te wachten tot een tekening of plakwerk klaar

site Slim Digitaal.

is, maar om de kleuter al tijdens het werkje een keer een aai

2. Leerlingen motiveren: een onderzoek naar de rol van leraren.

over de bol te geven, of te zeggen ‘wat ben je toch lekker bezig’

Auteurs: Hans Schuit, Iris de Vrieze en Peter Sleegers. Ruud

of ‘wat ben je goed aan het oefenen’. ‘Zeg vooral niet: ‘Wat ben je toch knap’.’ De Amerikaanse hoogleraar psychologie Carol Dweck ont­

de Moor Centrum - Open Universiteit 2011. 3. Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social develop­

dekte het gevaar van het laatstgenoemde compliment (4, 5).

ment, and well-being. American Psychologist, 55, 68-78.

Het kan jonge kinderen in de richting van een vaste mindset

4. Dweck, C. S.; Leggett, E. L. (1988). “A social-cognitive ap­

‘duwen’. In hun hoofd kan hun identiteit (wat ze zijn: slim,

proach to motivation and personality”. Psychological Review

braaf) meer en meer overeen gaan komen met het moeiteloos

95 (2): 256–273.

en vliegensvlug neerzetten van ‘perfecte’ resultaten. Dat maakt

5. Jump up Dweck, C. S. (1986). “Motivational processes af­

hen zeer kwetsbaar. Op latere leeftijd, bijvoorbeeld op de mid­

fecting learning”. American Psychologist 41 (10): 1040–1048.

delbare school zouden deze kinderen, als iets niet meteen lukt, kunnen concluderen: ‘Hier houdt mijn knapheid op’. Ze hebben namelijk nooit geleerd om te werken om iets te begrijpen of te onthouden. Ze lopen vast. Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

15

Taart van Abel In april was er een leuke aflevering van de Taarten van Abel. In dit tv-programma maken kinderen een taart voor een persoon die dat verdient. De hoogbegaafde Auke maakte een taart voor zijn meester Co, omdat deze hem zo goed begrijpt en helpt. Abel voert in het programma mooie gesprekken met Auke over zijn intelligentie, waarom hij zich anders voelt en over wat hij later wil doen. Via uitzending gemist is deze aflevering terug te kijken.

Budget passend onderwijs ook voor begaafde leerlingen Een paar maanden geleden kwam Sander Dekker al met het Plan van Aanpak Toptalenten 2014-2018 en onlangs kwam daar een brief over hoogbegaafdheid binnen het passend onderwijs bij. Kamerlid Straus vroeg Dekker hoe hoogbegaafdheid binnen het passend onderwijs geïmplementeerd ging worden. Zijn belangrijkste antwoord bestaat eruit dat het geld voor het passend onderwijs nadrukkelijk niet alleen voor de onderkant, maar ook voor de bovenkant bedoeld is. Daarnaast kan er binnen de samenwerkings-

Kort Nieuws

16

verbanden op verschillende niveaus ondersteuning geboden worden. De hele brief is de lezen via www.rijksoverheid.nl

Ideeënbus SLO Recent is het Plan van Aanpak Toptalenten 2014-2018 gelanceerd. Nu kun je op www.talentstimuleren.nl je ideeën delen over de verdere uitwerking van het plan. Dus heb je een goed idee? Zet het dan op de site en wie weet wordt het in de toekomst ook echt uitgevoerd. Ook als je zelf geen briljante ingeving hebt is het leuk om in de ideeënbus te kijken. Goede plannen van anderen kun je namelijk steunen door ze te ‘liken’.

Onderzoek opleidingsniveau hoogbegaafden Al jaren wordt er gezegd dat slechts 16% van de hoogbegaafden

ymposium: werkbeleving onder hoogbegaafde S werkers

een universitaire opleiding afrondt. De afgelopen maanden deed

Vrijdagmiddag 27 juni organiseert het IHBV(Instituut Hoogbe-

Willem Wind van ikbenhoogbegaafd.nl onderzoek naar het oplei-

gaafdheid Volwassenen) een symposium over werkbeleving bij

dingsniveau onder hoogbegaafden om uit te zoeken of deze 16%

hoogbegaafde werkers. De vakgroep sociale- en organisatiepsy-

wel echt klopt. De steekproef is te klein om harde conclusies te

chologie van de Universiteit Utrecht deed een bijzonder onderzoek

trekken, maar de resultaten wijzen in de verste verte niet op 16%.

naar dit onderwerp. Deelname aan het symposium geeft zicht op

Van de respondenten had 40% een universitaire opleiding afge-

wat hoogbegaafdheid is en wat aandachtspunten zijn voor profes-

rond en nog eens 35% behaalde een hbo-diploma. Erg snel waren

sionals, werkgevers en werknemers. Ook worden er praktische tips

de hoogbegaafden echter niet: slechts 22% had dit diploma voor

gegeven om ervoor te zorgen dat talent in organisaties beter benut

de 21e verjaardag.

wordt. Meer informatie en inschrijven via www.ihbv.nl

Specialist Verrijkingsonderwijs nieuwe erkende Post-HBO Registeropleiding De opleiding Specialist Verrijkingsonderwijs is een nieuwe erkende Post-HBO Registeropleiding. De opleiding duurt twee jaar (totale studielast 280 uur). In de opleiding Specialist Verrijkingsonderwijs leren studenten om passend onderwijs te bieden aan begaafde leerlingen vanuit een inclusieve gedachte. De onderwijsarrangementen die zij tijdens hun opleiding leren ontwikkelen zijn daarom gericht op wat in een reguliere onderwijspraktijk mogelijk is. Daar waar in het tweede jaar het accent wordt gelegd op alternatieve onderwijsarrangementen, wordt dat altijd gedaan vanuit het perspectief van de zogenoemde telescoopsettingen: de leerling heeft een basis in een reguliere thuisgroep en kan van daaruit waar de behoefte van de leerling de zorgstructuur in de thuisgroep overstijgt op deeltijdbasis een passend arrangement aangeboden krijgen. Voor meer informatie: http://www.specialistbegaafdheid.nl/nl/specialist-verrijkingsonderwijs/ Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

Sylvia’s super-awesome makershow

Carla Desain is journalist/orthopedagoog en

12-jarige Sylvia uit North-Carolina maakt

moeder van een 17-jarige hoogbegaafde zoon.

van alles: papiervouwsels, een lavalamp

In Talent zoekt zij telkens de leukste én leer-

en een programmeerbare broche met led-

zaamste lees- en spelmaterialen uit voor uw

lampjes. Haar vader filmt elk project en

kind en/of leerling.

zet dat filmpje online. Deze afleveringen van ‘Sylvia’s super-awesome makershow’ zijn inspirerend, instructief en grappig. Al kijkend jeuken je handen om zelf aan de slag te gaan. Ook leuk om ideeën op te doen voor het net-een-beetje-anders-dan-gewoonlijk monteren van filmpjes. www.sylviashow.com

Waarom krijgt een specht geen koppijn?

Carla's Corner

Natuurjournalist Monica Wesseling beantwoordt 100 vogelvragen in interessante, vlot geschreven stukjes van één pagina. Wel jammer dat sommige onderwerpen uitgesmeerd zijn over verschillende hoofdstukjes, verspreid door het boek. Bijvoorbeeld de eierlegstrategie van de koekoek, de wintervoorraad van de gaai en de reis naar het zuiden van trekvogels zouden beter tot hun recht komen in één wat langere uitleg. De korte hoofdstukjes en het handige jaszakformaat maken dit tot een ideaal boek om de wachttijd bij bushalte of orthodontist op te vullen. Niet speciaal geschreven voor kinderen; geschikt voor nieuwsgierige vogelliefhebbers vanaf een jaar of 6.

Waar is de ridder? In dit boek van Nick Harris doorzoeken

Uitgegeven door Tirion Natuur; ISBN 9789052109190; € 12,95

Joris en zijn opa een oud kasteel. Ze kijken in alle zalen van kelder tot toren, maar er

Pathfinder

is geen ridder te bekennen… denkt opa. Pathfinder is een ‘table top role playing

Oplettende lezertjes zien er intussen meer

game’ om helemaal in op te gaan. Maxi-

dan 100.

maal 5 spelers en een spelleider spelen

De wat hoekige verteltrant is nauwelijks

met zelfbedachte personages een Lord of

storend, omdat de prachtige illustraties

the Rings-achtig avontuur. Het raamwerk

de hoofdrol spelen. Overal duiken ridders

hiervan is tevoren bedacht door de spel-

op: onder tafel, achter een pilaar, in de

leider. Er komt geen spelbord op tafel, wel

wolken. Sommige zijn bijna onvindbaar

(zelfgetekende) kaarten en plattegronden.

goed verstopt; gelukkig kun je die – door

Veelkantige dobbelstenen dienen om bij-

de reliëfdruk – al voelend opzoeken. Om

voorbeeld de sterkte van eigenschappen

heel vaak opnieuw te bekijken, vanaf 3 jaar.

vast te stellen. Speel het een weekend of een kampweek

Uitgeverij De Fontein; ISBN 9789026136054;

lang, of kom geregeld bijeen met dezelfde

€ 13,99

groep om een volgende episode van het verhaal te spelen. Het is een ingewikkeld spel. De beste manier om erin te komen: schaf een beginnersbox aan of sluit je aan bij een spelgroepje met enkele ervaren spelers. Vanaf 13 jaar. www.paizo.com/pathfinderRPG Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

1717

Fotografie: Hans Lebbe

18

Reportage

Vernieuwend onderwijsconcept voor hoogbegaafden

Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

Op een school waar de ontwikkeling van ieders talent hoog in het vaandel staat, is een speciale klas voor hoogbegaafde leerlingen een logische keus. In groep negen van de Noordwijkse school kunnen zij op hun eigen manier en tempo leren. In de ateliers, bij projecten en excursies doen ze mee in de reguliere groepen. ‘Ze horen er bij, en worden niet als anders bestempeld.’ door Marrig je de Bok

I

n groep negen klinkt muziek. Een hit, met een clip erbij op

richt. Ze wilden een school waar kinderen hun talenten kunnen

het digibord. Twee jongens en een meisje presenteren hun

ontplooien en waar veel aandacht is voor het ontwikkelen van

project over muziek, van middeleeuwen tot nu.

persoonlijke en sociale vaardigheden.

De klas luistert en zingt en beweegt wat mee. ‘Wat vinden jullie leuker, de muziek uit de middeleeuwen,

of van nu?’

De school startte met zeventig kinderen en groeide snel. Drie jaar na de start werd groep negen in het leven geroepen: een groep voor hoogbegaafde leerlingen uit de bovenbouw. Nu

‘Van nu!’ klinkt er eensgezind.

telt de school tweehonderd leerlingen – niet te groot, zodat de

‘Dus vandaar dat je nu leeft!’, verklaart het meisje.

klassen klein kunnen blijven en er veel ruimte is voor persoon­

Ze lopen terug naar hun plaats.

lijke benadering.

‘Viel het mee?’, vraagt juf Nickey aan een van de jongens.

Bijzonder is vooral de indeling van het programma: ’s och­

Hij knikt opgelucht.

tends werken de leerlingen binnen hun jaargroep aan de basis­

‘En dan maak je je zoveel zorgen van te voren hè?’, zegt de

vakken. Daarbij hoort ook Engels vanaf groep één.

juf begrijpend.

’s Middags werken zij in de zogenaamde ateliers; daar geven

Tja.

vakleerkrachten geschiedenis, aardrijkskunde, biologie, kunst,

Volgende groep. Drie jongens en een meisje hebben een spel

techniek of muziek. Elke tien weken is er een overkoepelend

gemaakt: ‘ontsnap uit Auswitz.’ Nogal wrang voor een spelletje,

thema in de ateliers.

maar de uitwerking verraadt een serieuze studie. De spelers

De komende weken werkt de school aan een kunstproject. In

moeten moeilijke multiple choice vragen kunnen beantwoor­

de speelzaal bouwen ze een museum; daar zijn grottekeningen,

den, zoals ‘van wat voor afkomst was de vriendin van Hitler?’

Mona Lisa’s en Mondriaans te bewonderen.

‘Waar dook Hitler onder aan het eind van de oorlog? En wat ge­ beurde er in Hiroshima?’

Het is een rijk aanbod, waar ook hoogbegaafde leerlingen hun

Twee jongens houden een verhandeling over de spijsverte­

hart aan op kunnen halen. Leerkrachten hebben kennis van

ring en toetsen de overgedragen kennis met een quiz. Evaluerend

hoogbegaafdheid en slimme leerlingen kunnen compacten en

zeggen ze: ‘het was leuk en interessant en zeker een aanrader!’

waar nodig versnellen. Nickey: ‘Voor sommige hoogbegaafden

De kinderen luisteren aandachtig naar elkaars presentaties,

biedt onze school op die manier genoeg. Maar er zijn leerlingen,

ze denken mee en staan te popelen om het goede antwoord te

van deze school en van buitenaf, die echt behoefte hebben aan

roepen. Juf Nickey stuurt het rustig, ze zorgt dat de kinderen hun

meer en ànders. Nog dieper op de dingen ingaan, nog sneller

verhaal kunnen doen en anderen hun vragen kunnen stellen of

door de stof heengaan, en vooral meer samenwerken met ande­

kunnen laten horen wat zij er al van weten. Bij de quiz over spijs­

ren die op dezelfde manier denken.’

vertering moeten ze voor het goede antwoord bij de goede tafel gaan staan – ook dat gaat goed, achttien lopende en roepende

Mooie uitdaging

kinderen door de klas – toch luisteren ze steeds weer en denken

Groep negen werkt ongeveer twee derde van de tijd als groep

ze samen na. Een vraag wordt niet zelden met een wedervraag

negen in het eigen lokaal aan hun eigen programma. De basis­

‘beantwoord.’

vakken rekenen, taal en spelling, nieuwsbegrip en topografie

‘Kan je zonder de dikke darm?’ ‘Nou, bedoel je of het handig

doorlopen zij sneller en volgens een zelfgemaakte planning. Zo

is of niet of dat je dood gaat?’ Discussie. ‘Hoeveel poep produ­

is er tijd over voor de verdiepende en verbredende vakken en

ceer je in je leven?’ ‘Hangt er van af hoe oud je wordt…’

voor aandacht aan het leren van vaardigheden. Ze krijgen extra science, Spaans en filosofie, doen levelwerk, maken werkstuk­

De Noordwijkse School is acht jaar geleden door ouders opge­

ken en houden presentaties. Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

19

heupen, vest floddert wat. ‘Die kwam hier binnen met keurig ge­ kamde haren en een dichtgeknoopt overhemdje. Moet je hem nu eens zien.’ Of ernstiger, een jongen die zich op zijn vorige school in de kast opsloot. ‘Nu wil hij nog naar school als hij ziek is! Het tweede deel van deze woensdagochtend werken de leerlin­ gen van groep negen aan hun weektaak. Ze hebben wat tijd van maandag in te halen; toen gingen ze op excursie naar een bloe­ menkwekerij van de vader van Daniël uit de klas. De speciale, niet geurende lelies staan nog in de klas.

20

Ze pakken dus hun reken- of taalwerk of werken door aan hun werkstuk. De een werkt alleen, de ander met iemand sa­ men, sommige duo’s zoeken een plekje op de gang en plakken hun foto op het magneetbord in het bijbehorende vakje, zodat de juf en andere kinderen weten waar ze zijn. Af en toe vraagt iemand hulp bij het bureautje van de juf. Er wordt geconcen­ treerd gewerkt. Eén jongen heeft geluk; zijn werkstuk gaat over fotografie en hij krijgt een drie kwartier durende uitleg van onze fotograaf met echte apparatuur…. Op het prikbord dat op ooghoogte over de hele linkermuur hangt, staan wijze uitspraken (‘It’s okay to not know, but it’s not okay to not try’), en geheugensteuntjes voor rekenen en taal – of­ wel het spiekbord. Daarnaast een rits A4-tjes met ‘eigen doelen’, Ze leren plannen, doorzetten, samenwerken en verantwoorde­

door elk kind zelf beschreven. Bijvoorbeeld: langzamer werken,

lijkheid nemen. Ook een positieve instelling en ‘je eigen boon­

niet misselijk worden van Frans, zonder mokken huiswerk ma­

tjes doppen’ zijn belangrijk.

ken, anders reageren als ik een onvoldoende krijg, hoger dan

Drie middagen per week werken ze met de reguliere groe­ pen in de ateliers. Het is een concept tussen plusklas en voltijd hoogbegaafden­ onderwijs in.

een zeven voor rekenen halen, vrienden hebben. En de belonin­ gen voor als een doel bereikt is: met gymles hockeyles geven, een hele woensdagochtend lezen, een dag bij de kleuters meekijken, of met juf iets lekkers bakken voor de klas.

Nickey: ‘En dat vind ik eigenlijk ideaal. Ze nemen echt deel aan de school en worden ook niet door iedereen als anders be­ stempeld.’

Rustig en creatief ‘De eerste dag dat deze school bestond, zat ik in groep één!’, vertelt Eva. Een mevrouw van school, ‘een soort vertrouwensper­

Nickey was leerkracht van groep vijf. Drie jaar terug vroeg de

soon’, vond dat ze wel naar groep negen kon. ‘Ik vond het best

directrice of zij groep negen wilde gaan doen. ‘Ik vond het een

wel moeilijk want ik zat al zeven jaar in dezelfde klas.’ Ze had

mooie uitdaging. Nee, ik had geen speciale kennis over hoogbe­

niet echt het idee dat ze sneller of anders leerde. ‘Ik paste me ge­

gaafdheid, ik deed het puur vanuit mijn intuïtie. En dat draaide!

woon heel erg aan. Maar ik voelde wel dat het in groep negen een

Heerlijk!’

stuk beter was. Normaal gesproken heb je in groep acht al een

Hoe ze het doet kan ze deels wel en deels niet uitleggen. Ze

beetje competitie en dat voel ik in groep negen helemaal niet.’

bemerkt de extra gevoeligheid van de kinderen en houdt daar

Ze vindt het heel rustig in groep negen. ‘We hebben nu lijst­

rekening mee, ze weet dat ze sommige kinderen voldoende

jes gemaakt met dingen die afmoeten, omdat het een beetje te

uitdagend werk moet geven omdat ze anders erg druk of lastig

huiselijk werd….maar toch is het…’ Ze zoekt haar woorden…’ik

worden, anderen hebben extra hulp nodig als dingen net even

weet niet…’

anders lopen…. ‘Het kost ongelofelijk veel energie’, zegt ze met een glimlach op haar gezicht, ‘maar het is zo gaaf!’ Ze wijst een jongen aan, spijkerbroek hangt laag op zijn Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

‘Veel vrijer,’ vult haar vriendin Jasmijn aan. Jasmijn sloeg groep vier over en kwam toen bij Eva in de klas. ‘Ja dat is het! En je werkt zelfstandiger.’ ‘Ja, en creatiever, nee niet van knutselen maar van denken.’

21

Ze zijn met spelling bezig. Dat vinden ze wel saai, maar ach ‘het

vanwege het pesten maar ook wel vanwege mijn IQ. Hier voelde

moet nu eenmaal gebeuren, dan kan je het maar beter snel doen.’

het meteen fijn aan. Ik word hier niet gepest. Ja, soms plagen we

‘We hebben ook een kleinere weektaak,’ legt Jasmijn uit. Van

wel wat maar dat is anders.’

rekenen maken ze de lessen 5, 10 en 15 en zo verder. Dat zijn de

De stof vindt hij leuk, alleen rijtjessommen vindt hij erg ver­

herhaallessen dus alles komt er in voor. De volgende dag kijken

velend. Hij maakt liever interessante opdrachten. Maar ook hij

ze zelf met het antwoordenboek hun sommen na.

weet dat het er nu eenmaal bij hoort.

Eva: ‘En we mogen er ook sneller doorheen, deze week heb­

Daniel houdt erg van lezen. ‘Liever in mijn hoofd dan hard­

ben we drie lessen gedaan. Dat doen we expres vanwege de

op. In groep drie dacht de juf dat ik niet kon lezen. Ik zat altijd al

Schotlandreis.’

op de volgende pagina en dan wist ik niet waar we waren.’

Groep acht, dus de reguliere groep en de achtste groepers uit groep negen, gaat op excursie naar Schotland. Daarom zijn ze ook zo blij dat ze al vanaf groep één Engels

Later wil hij wel bloemenveredelaar worden. ‘Dat is bloemen kruisen tot een nieuwe soort,’ zegt hij glunderend. ‘Of ik volg gewoon mijn vader op.’

hebben. ‘Wij kunnen al brieven schrijven met de kinderen daar die we gaan ontmoeten. Daar zou een ander van denken: ‘Hè,

Groep negen was onlangs in het plaatselijke nieuws omdat ze

dat je dat al kan!’

een uitstekende Cito score hadden. ‘Dat is ontzettend fijn!’, vindt Nickey. ‘Natuurlijk is het belangrijk dat de ouders en kinderen

Daniël is speciaal voor groep negen naar de Noordwijkse School

blij zijn, dat je hoort dat ze weer met plezier naar school gaan,

gekomen. Hij is elf. Hij had het niet naar zijn zin op de vorige

goed slapen, vrienden maken. Dat is de basis. Maar nu hebben

school. ‘Ik dacht anders dan de andere kinderen en we lagen niet

we ook de bevestiging dat het echt werkt en dat de resultaten

op dezelfde lijn. En ik lag ook niet helemaal op dezelfde lijn met

meetbaar goed zijn.’

de juffen en meesters. We begrepen elkaar niet. En ik werd ook heel veel gepest.’

Nu de basis gelegd is, komt Nickey toe aan bijscholing, uit­ wisseling en nog meer lezen over hoogbegaafdheid. Ze winnen

Hij praat wat aarzelend, bedachtzaam. Zijn lichtblauwe ogen

onderwijsadvies in en doen mee aan een onderzoek van het

zijn bij zijn gedachten, en soms weer even hier. Zijn ouders lie­

CBO. Nickey: ‘We leggen de theorie eronder en leggen vast wat

ten hem testen en zochten een andere school. ‘Het was vooral

we doen. Als ik weg zou zijn, moet het ook nog goed gaan.’ Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

Uitgelicht

door Priscilla Keeman

Uitgelicht

22

Slimmer dan je ouders

Hartstikke hoogbegaafd

Hartstikke hoogbegaafd. Praktische gids

Met het boek hart-

voor kinderen en ouders. Uitgeverij 248

stikke hoogbegaafd

media. ISBN 9789079603299

van Loes van der

Ben Daeter, auteur

List en Floor Rae-

van

ijmaekers

onder

meer

haal

 aarom slimmer dan je W vriendjes?

Hoogbegaafde kin-

je niet een, maar

Ben

deren.

twee

schreef

Leonardo

onderwijs. recht

van

Het ieder

boeken

in

Daeter het

huis. Moeder Floor

boekje `Waarom

en

slimmer dan je

dochter

Loes

uitdaging

schreven samen een praktische gids over

vriendjes?`

voor ons, schreef

hoogbegaafdheid voor kinderen en ou-

de oorzaken van

kind

-

over

het boek Slimmer

ders. Het eerste deel, geschreven door

slimmer zijn. In

dan je ouders. Daeter is een veelschrij-

de 14-jarige Loes is bedoeld voor de kin-

de inleiding legt

ver die je wel moet bewonderen om de

deren, het tweede deel - van (ECHA) spe-

de auteur uit dat

hoeveelheid informatie die hij verwerkt

cialist in talentontwikkeling, onderwijs

inzicht hierin kan leiden tot meer begrip

in zijn boeken. In Slimmer dan je ouders

en hoogbegaafdheid Floor Raeijmaekers

bij leerkrachten en ouders. Daeter gaat in

beschrijft hij zowel kinderen met ouders

(Het Talentenlab) - is voor de ouders. Bei-

op erfelijkheid, voeding, invloeden tijdens

van een verstandelijke beperking als hoog-

de delen zijn ongeveer gelijk opgebouwd.

de zwangerschap en de invloed van het

begaafde kinderen met normaalbegaafde

Zo krijgen kinderen een praktische uitleg

gezin (`liefde stimuleert het brein`). Het

ouders. Beide illustreert hij met een aantal

over wat hoogbegaafdheid is (geschikt om

laatste hoofdstuk bespreekt de gevolgen

levensverhalen, waarvan er enkele, zo niet

aan vriendjes op school te vertellen) en de

van de digitale wereld. Al met al een inte-

de meeste behoorlijk intens zijn. Daeter

ouders de diepere uitleg, compleet met

ressant boekje met veel weetjes, waarvoor

eindigt het boek met een `Schets van de

alle beschikbare theorieën over het onder-

Daeter verschillende experts raadpleegde.

problematiek waarom slimme kinderen

werp. Het kinderdeel is inhoudelijk en in-

 Waarom slimmer dan je vriendjes?

geen ontwikkelingskansen kregen`. Uit

formatief en leuk geschreven, al komt het

Over oorzaken van slimmer zijn. Ben

de levensverhalen komen onder meer een

woord `super` soms wat vaak voor (`su-

Daeter. Uitgeverij boekscout.nl. ISBN

`onjuiste opvatting over slimheid`, ` ne-

pergoed`, `superslecht`). Loes spreekt

9789402206319

gatieve invloed op de identiteitsontwikke-

rechtstreeks tot de jonge lezer, die ver-

ling`, `weinig positieve invloed ouders op

moedelijk van basisschoolleeftijd is (rond

het kind` en `geen stimulerend niveau`

8 jaar). De inhoud is waardevol voor kin-

naar voren. Een mogelijk confronterend

deren tot groep 8 en mogelijk zelfs ouder,

boek, zowel voor ouders als (volwassen)

al zou de toon voor de oudere kinderen

kinderen.

wellicht soms als wat kinderlijk worden er-

 Slimmer dan je ouders. Ben Daeter.

varen. Voor de ouders biedt het boek veel

Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum BV.

informatie, tips en een aantal handvatten

ISBN 978023252085

gebaseerd op methodieken om het beste uit je kind te halen (bijvoorbeeld Covey: begin met het eind in gedachten).

Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

Interview

‘Voor mij is hoogbegaafdheid veel meer dan intelligentie’

Esther-Marieke Dekens (46) ontdekte pas later dat ze hoogbegaafd was Veertien jaar geleden begon Esther-Marieke Dekens haar leven vanuit een ander perspectief te bekijken. Door haar hoogbegaafdheid leerde ze zichzelf echt kennen. Sindsdien coacht zij hoogbegaafden volwassenen die worstelen met hun zelfbeeld en zelfvertrouwen. door Mariska van Sprundel

Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

23

T

24

oen ze 32 was kwam Esther-Marieke Dekens erachter

mij een goede smoes om van school te wisselen. Toen had ik het

dat ze hoogbegaafd was. Destijds had ze een eigen be­

geluk om op een fraaie middelbare school terecht te komen in

drijf, een binnenspeeltuin met de naam Jungle Town.

Wageningen. Een unieke school, met veel vrijheid. We deden

Zowel zakelijk als privé liep het niet lekker. Esther-Marieke be­

veel creatieve dingen en mochten na schooltijd blijven hangen.

sprak haar probleemsituatie met een kennis van het kinderdag­

Er waren projectklassen waar leerlingen een speciaal onderwerp

verblijf van haar dochtertje. Deze mevrouw, werkzaam bij een

mochten uitzoeken. Op die school deed ik vwo totdat ik in de

klein marketingbedrijf, vroeg haar of ze er weleens aan had ge­

derde klas bleef zitten. Dat was het moment dat ik havo-advies

dacht dat ze hoogbegaafd was. “Direct schoot me te binnen dat

kreeg. Toen koos ik er zelf voor om naar een strengere school te

ik op de uitslag van een beroepskeuzetest, die ik op mijn veer­

gaan. Want huiswerk maken deed ik niet. Op die nieuwe, derde

tiende deed, een IQ had zien staan van 143. Het IQ werd overi­

middelbare school heb ik nooit meer goed kunnen aarden, maar

gens niet in het rapport vermeld. Nooit eerder in mijn leven had

haalde ik wel mijn diploma.”

ik met iemand besproken dat ik heel slim was, of hoogbegaafd. Maar ik wist toen dat het klopte”, vertelt Esther-Marieke.

Welk advies kwam er eigenlijk uit de test?

 rvaar je jouw hoogbegaafdheid tegenwoordig als E een last of een voordeel? “Last heb ik er niet van, hoewel het een redelijk eenzaam be­

“Havo-advies. Docenten en testbureaus hadden indertijd geen

staan is. Er zijn weinig mensen die op hetzelfde gespreksniveau

verstand van hoogbegaafdheid: kinderen met een IQ van 143 geef

meekomen. Ik zeg altijd: de reeks van mensen is een optocht

je normaal gesproken geen havo-advies. Mijn ouders zijn ook

en hoogbegaafden lopen vooraan. Dat is een plek waar ik vrede

nooit op het idee gebracht. Hoogbegaafdheid was een volkomen

mee heb gekregen. Ik verbind mijn eigen informatie en maak

onbekend fenomeen. Op de middelbare school had ik het gevoel

daar een geheel van. Door de manier waarop ik nu over mezelf

dat ik slecht was in leren, dus koos ik het makkelijkste vakken­

na kan denken wil ik mijn hoogbegaafdheid niet meer missen.”

pakket met onder andere Nederlands, Engels en economie.”

 ad je op de basisschool ook problemen met het H onderwijs?

 inds twaalf jaar help je als ervaringsdeskundige S andere hoogbegaafden volwassenen met hun zelfbeeld en zelfvertrouwen. Hoe is dat gekomen?

“Ik draaide gewoon met de rest van de leerlingen mee, maar was

“Dat is begonnen nadat ik erachter kwam dat ik hoogbegaafd

wel veel sneller klaar met mijn werk. Ik kan me voornamelijk

was. Toen gingen er radartjes draaien. Vanaf 20-jarige was ik aan

herinneren dat ik veel uit het raam heb zitten kijken. Het kwam

het zoeken wat mij ‘mankeert’. Mijn rondje psychologen heb ik

niet in mij op om te vragen om extra of uitdagender werk. Het

ook gehad. Na dat gesprek met de kennis van het marketingbe­

brutaalste wat ik ooit deed was tijdens het bidden - ik zat als

drijf had ik eindelijk door hoe de vork in de steel zat.

ongelovig kind op een christelijke school - in de klas mijn laatje opruimen. Daar heb ik een flinke uitbrander voor gekregen.”

In Nederland waren er op dat moment al mensen die zich met hoogbegaafde kinderen bezig hielden. Maar met volwas­ senen? Daar richtte eigenlijk niemand zich op. Dus toen ben

 on je aansluiting vinden bij leeftijdsgenoten op K school?

ik in dat gat gesprongen. Ik begon informatie uit de Verenigde

“Op de basisschool was ik ontzettend druk met het observeren

sleepte alles erbij wat ik kon vinden en maakte het onderwerp

van andere kinderen. Om te kijken hoe ik erbij kon horen, be­

mij eigen. Hoogbegaafdheid is veel meer dan intelligentie en

grijp ik nu. Ik werd redelijk geaccepteerd. Soms mocht ik met

goed kunnen leren. Dat is inmiddels gelukkig algemeen geac­

de populaire kinderen meedoen maar ik ging ook om met de

cepteerd. Voor mij betekent hoogbegaafdheid vooral een hoger

‘underdogs’. Eigenlijk had ik geen vast patroon; ik nam voortdu­

bewustzijn.”

Staten te verzamelen over wat hoogbegaafdheid eigenlijk was. Ik

rend andere rollen aan omdat ik geen zeker gevoel had over wie ik was. Maar echt aansluiting? Ik speelde voornamelijk met jon­

“Destijds had ik al contact met hoogbegaafden van Pharos, de

gere kinderen omdat ik geen oudere kinderen in mijn omgeving

oudervereniging van en voor ouders van hoogbegaafde kinde­

had. Maar die zaten natuurlijk op een heel ander niveau dan ik.”

ren. Ik merkte dat veel mensen met vragen bij me kwamen. Ik was op dat moment eigenlijk al ouders gaan coachen. Op een ge­

“Ik ben ook wel gepest, in de brugklas. Waarom weet ik niet,

geven moment besloot ik mijn speeltuin te verkopen. Ik moest

maar Dekens is om te beginnen natuurlijk een naam waar je

kiezen: of de speeltuin of doorgaan in het coachen. Ik deed een

van alles mee kan. Zelf vond ik het maar kinderachtig. Ik had

algemene coachingsopleiding van een jaar, want hoogbegaafd­

een meisje in de klas die mij eruit pikte en de andere kinderen

heid bestond niet als specialisatie. Sinds twaalf jaar heb ik een

tegen mij opzette. Toen de school ging verhuizen was dat voor

counseling- en coachingspraktijk met als specialisatie hoogbe­

Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

gaafde volwassenen en de bijbehorende website ‘Hoogbegaafd­

Hoe zou je het onderwijs liever zien?

heid in het juiste perspectief’. Ik merk dat mensen al heel veel

“Wat voor mij verhelderend is geweest, was de kennismaking

hebben aan alleen de website; een fractie van de bezoekers komt

met het systeem van de Roeper School in Detroit. In 2010 be­

daarna bij mij voor een gesprek. Ik werk 2 dagen per week in

zocht ik de Roeper School samen met docenten van het Olym­

mijn praktijk. Toen ik net begon kwamen mijn klanten uit alle

pus College uit Arnhem. We zagen daar een wezenlijk verschil

hoeken van het land, zoals Terschelling Maastricht en Friesland.

tussen het Nederlandse systeem, waarbij de leraar kennis over

Maar in de loop der jaren is er concurrentie bij gekomen.”

de kinderen uitgiet, en het Roeper systeem. Dat verschil is al

‘Op scholen wordt hoogbegaafdheid steeds beter gesignaleerd, maar de nadruk ligt nog wel teveel op intelligentie. De oplossing in het onderwijs bestaat vaak uit leerlingen meer werk geven en de leerstof moeilijker maken. Want dan zal het wel goed komen. Dat is niet zo.’  erken je jezelf in de verhalen van hoogbegaafH den die je coacht?

duidelijk in de kleuterklas, die we daar bezochten. In Nederland

“De kern van hun verhalen is vaak hetzelfde, de omstandighe­

Nederland zijn en wat we komen doen. Maar in Detroit vroeg

den zijn anders. Het zijn voornamelijk dertig plussers die zich­

de kleuterjuf aan de kinderen of zij wisten wie wij waren. De

zelf in feite verloren zijn in de jaren. Mensen met een negatief

kleuters kwamen naar ons toe en stelden vragen over waar wij

zelfbeeld die ver van zichzelf afgeraakt zijn. Via mijn website

vandaan kwamen. Daarbij werden ze aangespoord Nederland

komen ze terecht bij het overzicht van kenmerken van hoogbe­

te zoeken op de wereldkaart. Na een half uur wisten ze precies

gaafdheid, waar ze zichzelf vervolgens in herkennen. Voor mij

hetzelfde als Nederlandse kleuters zouden weten, maar zullen

is volkomen duidelijk dat iemand die zichzelf in meer dan 90%

deze kleuters het niet meer vergeten. Het Olympus College in

van de kenmerken herkend, hoogbegaafd is.

Arnhem heeft een deel van dit systeem overgenomen, maar het

Het lastige van mijn baan is dat ik altijd twee petten op heb.

zou de leraar vertellen aan de kinderen dat wij docenten uit

Nederlandse onderwijssysteem laat het niet toe.”

Ik ben de langst zittende expert op het gebied van coaching voor hoogbegaafde volwassenen en zit altijd in die rol als ik met an­

Heb je nog plannen voor de toekomst?

dere hoogbegaafden in contact kom. Ik heb weleens geprobeerd

“Heel veel mensen bewust maken van hun hoogbegaafdheid zo­

om vriendschappen te sluiten, maar dat is lastig. Vriendschap

dat ze weer weten wie ze zijn. En geïntegreerd krijgen dat hoog­

sluiten lukt alleen met iemand die het stadium waarop hij of zij

begaafdheid gaat over een hoog bewustzijn hebben. Daarnaast

gecoacht moet worden ontgroeid is. Het voelt als een rol, maar

word ik toch steeds weer richting het onderwijs getrokken. Niet

het is ook wie ik ben.”

als docent voor de klas, maar meer in de hervorming van het on­ derwijs bijvoorbeeld door het Roeper-concept een kans te geven

 en je hoogbegaafde mensen die zonder probleK men hun onderwijstijd hebben doorlopen?

in Nederland. Ik verwacht dat de plannen zich vanzelf zullen ontvouwen.”

“Nauwelijks. Dat is echt zeldzaam. En als het is gelukt zonder problemen, dan komt het omdat ze hun diploma haalden op hun sloffen maar nooit echt gelukkig zijn geweest. Hoogbegaafdheid wordt nu nog veel als probleem gezien in plaats van een waarde­ volle eigenschap. Daar komt verandering in. Op scholen wordt hoogbegaafdheid steeds beter gesignaleerd, maar de nadruk ligt nog wel teveel op intelligentie. De oplossing in het onderwijs bestaat vaak uit leerlingen meer werk geven en de leerstof moei­ lijker maken. Want dan zal het wel goed komen. Dat is niet zo.” Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

25

Toekomstige samenleving vraagt om sociale innovatie

26

Stimuleer sociale intelligentie bij hoogbegaafden Opinie

Er bestaan talloze rijtjes van kenmerken van hoogbegaafde kinderen en via allerlei modellen proberen we vat op ze te krijgen. Vreemd is eigenlijk dat we nog steeds niet precies weten wat hoogbegaafdheid is. Dat is te verklaren uit het feit dat er een enorme diversiteit onder hoogbegaafden bestaat, waardoor het zo moeilijk is om over ‘de hoogbegaafde’ te spreken. door Ben Daeter

W

etenschappelijk onderzoek naar moderne opvat­

worden), maar ook in hoeverre zij een bijdrage kunnen leveren

tingen over (hoog)begaafdheid en voorzieningen

aan een door ons gewenste samenleving. Deze keuze dient van

voor begaafde leerlingen maakt duidelijk dat er

invloed te zijn op de eigenschappen die wij bij hoogbegaafde

wereldwijd meer dan honderd definities van begaafdheid zijn .

kinderen in meer of mindere mate willen stimuleren. Dit is vol­

Deze verwijzen in ieder geval allemaal naar een ontwikkelings­

gens mij nog steeds een onderbelicht aspect van bijvoorbeeld

voorsprong en naar hoge schoolprestaties. Opvallend is dat er

passend onderwijs aan hoogbegaafde kinderen. Onze (toekom­

verder kennelijk geen grote overeenkomsten bestaan tussen al

stige) samenleving zal kunnen profiteren van de cognitieve mo­

die definities.

gelijkheden van hoogbegaafden, maar zit ook erg verlegen om

1

hun andere eigenschappen, met name hun sociale intelligentie.

Emotionele intelligentie steeds belangrijker Wel zijn we er intussen van doordrongen geraakt dat identifi­

Sociale intelligentie nodig voor sociale innovatie

catie van hoogbegaafdheid door een intelligentietest alleen ei­

Sociale intelligentie is de mate waarin iemand in staat is de mo­

genlijk niet mogelijk is2. Hoogbegaafdheid valt blijkbaar niet

tieven, emoties, intenties en acties van anderen te begrijpen en

uitsluitend samen met een gangbare opvatting van een hoog IQ.

het gedrag van anderen (individueel of groepen) te beïnvloeden.

Het gaat blijkbaar ook om affectieve en motivationele patronen

Als we het probleem van de zorg toch eens sociaal intelligent

en andere cognitieve processen dan die gemeten worden met

zouden benaderen! Als we het actuele probleem van het passend

een gangbare IQ-test3. Zo wordt emotionele intelligentie tegen­

onderwijs eens sociaal intelligent zouden benaderen, hoeveel

woordig ook als een belangrijke factor gezien om een succesvol,

problemen (met name voor de leerkrachten) zouden dan voor­

hoogbegaafd mens te zijn4.

komen kunnen worden?

Toch wordt hier volgens mij nog veel te weinig aandacht aan be­

van sociale innovatie; iets waar onze (toekomstige) samenleving

steed. Zeker als we het in een breder, toekomstgericht perspec­

grote behoefte aan heeft. Onze samenleving vraagt om een nieu­

tief plaatsen. In wat voor een samenleving zullen hoogbegaafden

we vorm van slimheid en een nieuwe vorm van innovatie. Inno­

straks het beste floreren? Daarbij moeten we niet alleen kijken

vatie die gaat over nieuwe, creatieve vormen van samenwerken,

naar hoe ze hoe ze zelf hun mogelijkheden optimaal benutten

over nieuwe partnerschappen, over het creëren van netwerken,

(om daar zelf een zo volledig mogelijk en gelukkig mens van te

over het benutten van de kracht en kennis in de samenleving en

Sociale intelligentie kan van betekenis zijn bij het realiseren

Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

27

over instituten en systemen die het mogelijk maken voor men­

hebben de ‘echte’ hoogbegaafden ook andere kenmerken. Te

sen om andere levens te leiden. Dit type innovatie wordt steeds

denken valt hierbij aan hun mogelijkheden op het gebied van

vaker aangeduid met de term ‘sociale innovatie’. Hoogbegaafde

hun caring- , creatief- en design denken. Deze eigenschappen

volwassenen kunnen, nee moeten een belangrijke rol vervullen

zullen van grote betekenis kunnen zijn voor allerlei gewenste

bij deze vorm van sociale innovatie. Nu doen we vooral een be­

sociale innovaties. Op die manier kunnen ze ook van grote toe­

roep om hun bijzondere cognitieve capaciteiten, maar als we so­

gevoegde waarde zijn voor de sociale vraagstukken waarvoor wij

ciale innovatie succesvol willen doorvoeren, zullen we ook hun

ons in toenemende mate geplaatst zien.

sociale intelligentie actief moeten ontwikkelen. Te vaak wordt er instrumenteel gedacht en doen we aan symptoombestrijding. Te vaak zien we dat slimme oplossingen in de marge blijven, niet echt doordringen in onze samenleving.

Bronnen 1. Freeman, Raffan & Warwick, Worldwide provision to develop Gifts and Talents, TEG, 2010.

Te vaak zien we dat sociale innovatie zich beperkt tot een ‘leuke’,

2. Frumau, M, J. Derksen en W. Peters, Hoogbegaafdheid: het

innovatieve oplossing naast de aloude, bestaande oplossingen.

label voorbij, GZ-psychologie 5, juli, 2011. Een groot creatief

Als sociale innovatie op deze manier wordt doorgezet, heeft het

denkvermogen, een hoge mate van motivatie en een richtlijn

geen vernieuwende waarde, zal het niet leiden tot werkelijke

van een IQ > 130 vormen de basis voor de definitie van hoog­

verandering en zal het resultaat beperkt blijven tot slechts een

begaafdheid.

nieuw concept, een nieuwe hype.

3. Thi Lam & Kirby, Is emotional intelligence and anvantage? An exploration of the impact of emotional and general intelligence

Duurzame verandering Bij duurzame sociale innovatie gaat om het vinden van oplossin­ gen voor taaie vraagstukken, zoals het bestrijden van jeugdwer­ keloosheid, eenzaamheid in een stadswijk, maar ook om een on­

on individual performance. In: The journal of social psycho­ logy, 142, 2002. 4. Sigaloff, Chr, De toekomst van Nederland: sociale innovatie en de creatieve sector, Amsterdam, 2013.

derwijs op maat. Het gaat om alternatieve invullingen van werk, leefbaarheid, onderwijs, veiligheid en economie, die in beleid

Ben Daeter heeft tal van boeken geschre-

worden omgezet. Alleen als sociale innovatie zowel bottom-up

ven. Recentelijk verscheen bij Van Gorcum

vernieuwing mogelijk maakt, als het onze huidige systemen en

van zijn hand ‘Hoogbegaafde kinderen met

instituten vernieuwt, heeft het de potentie om onze samenleving

stoornissen. Wat leerkrachten en ouders

voor te bereiden op de toekomst.

moeten weten’. Zeer recent verscheen bij de-

Grote, veelomvattende vraagstukken, die heel veel denk­

zelfde uitgever ‘Slimmer dan je ouders’. Bij

kracht, inventiviteit en inlevingsvermogen vergen. Een prach­

Boekscout verscheen onlangs ‘Waarom slimmer dan de vriendjes?

tige uitdaging voor het in potentie hoogontwikkelde, creatieve

Over oorzaken van slimheid’. Eerder verscheen bij Uitgever Aspekt

en … sociale brein van een hoofbegaafd individu.

‘Hoogbegaafde kinderen. Leonardo-onderwijs. Recht van het kindUitdaging voor ons.

Het moge duidelijk zijn dat we niet alleen eenzijdige aandacht moeten hebben voor hun cognitieve eigenschappen. Gelukkig Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

28

Vooruit

Observeren:

niet wat je weet, maar wat je ziet! Dit is de tijd van de paardenbloemen! Je ziet ze nu overal. En onze vraag is: weet jij precies hoe zo’n gele paardenbloem verandert in een witte pluizenbol? Hoe gaat dat? Wordt elk van die gele blaadjes een pluisje? En hoe lang duurt dat proces? Vijf dagen? Tien? Twee? Dat is een mooie onderzoeksvraag om een belangrijke wetenschappelijke vaardigheid te oefenen: observeren. door Maryan Camps en Els Schrover Observeren betekent: héél goed kijken naar wat je ziet, niet naar

Schrijf op, hoe je dénkt dat een paardenbloem een pluizenbol

wat je weet.

wordt (blad 1)

Dat is soms moeilijker dan je denkt! Je hersenen knappen zoveel

Zoek een paardenbloem in je buurt (tuin, bloempot, onder de

kleine problemen voor je op, dat ze eigenlijk altijd ‘aanstaan’. En

heg, weiland of grasveld dichtbij). Zet er een stokje bij, zodat je

soms is dat niet goed, want dan neem je alleen waar wat je denkt

steeds dezelfde bloem observeert.

te zien – dan denk je dus, en blijf je in je eigen hoofd. De nieuwe,

Teken de bloem zo nauwkeurig mogelijk: alle details. Kijk wat er

onverwachte dingen komen zo niet binnen.

IS, niet wat je WEET. Doe dat 5 minuten (blad 2) Doe een week lang (7 dagen) precies hetzelfde: bloem bij het

Dit is wat je kunt doen om te oefenen met observeren. Je hebt

stokje, kijken, 5 minuten tekenen) (blad 2 tot en met 8)

er 8 blaadjes voor nodig en een potlood, en voor extra mooi en

Zet er telkens de datum bij

precies werken ook een goede kleurdoos:

Nu heb je een soort ‘stripje’ gemaakt: hoe verandert de paarden-

Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

Het intakegesprek Na de meivakantie vinden de leukste ouder- en kindgesprekken van het schooljaar plaats. De intake van de plusklas bestaat uit een algemeen deel waar potentiële plus-leerlingen en hun ouders voorlichting krijgen over het geboden programma. Daarna volgen de individuele gesprekken. De reacties van ouders en kinderen

Column

op de uitslag van de intelligentietest zijn zeer divers. Opgeluchte, blije ouders, die zien dat de hoogbegaafdheid van hun kind herkend en erkend wordt zonder er vraagtekens bij te plaatsen. Verbaasde ouders die hun kind altijd wel anders vonden, maar niet de vinger op de plek wisten te leggen. Enthousiaste ouders die het liefst zelf een dergelijk programma willen volgen. De kinderen zitten vaak op het puntje van hun stoel en willen het liefst morgen al beginnen; de gretigheid straalt uit hun ogen. Onzekerheid speelt regelmatig een grote rol; twijfelen aan jezelf, kan ik dit wel? Geruststellen is dan belangrijk; je stroomt niet af naar de havo maar naar een reguliere vwo-klas. De interactie tussen kind en ouders in een dergelijk gesprek is mooi om te zien. Ik herinner me een meisje dat erg dwars was en zeker niet aan zoiets belachelijks als een plusprogramma wilde deelnemen. Vader herkende zichzelf in de uitslag van de test en vertelde dat hij als puber school erg saai vond en lang beneden zijn niveau gewerkt had. Ze zouden over een paar bloem in een pluizenbol.

dagen bellen of ze wel of niet deel wilde uit maken van de

Ging het zoals je dacht?

plusklas . Toen het drietal naar buiten liep hoorde ik haar nog zeggen ‘ik verander heus niet van mening!’. Moeder

Woorden die eindigen op –sel

belde en vertelde over een aantal dramatische avonden met

Het observeren van paardenbloemen is leuk, maar met taal kan

huilbuien en dicht slaande deuren. Ze had een beslissing

het ook! Dit keer kiezen we de woorden die eindigen op –sel, om

genomen en wilde toch. Inmiddels heeft ze onze school

er eens goed naar te kijken.

met een vwo-diploma verlaten. In al die zes jaar heeft ze

Probeer er eerst zoveel mogelijk te vinden, zoals: stijfsel, witsel,

zich letterlijk vast gebeten in alle extra’s dat ze maar aan-

beginsel, leidsel, zaagsel, en zo verder. Vraag of anderen je hel-

geboden kreeg.

pen, en zorg dat je minstens een lijst van 25 woorden hebt.

De motivatie van kind zelf is het belangrijkste, maar de in-

Kijk nu eens heel goed naar je woorden. Ontdek je er groepen in,

vloed van ouders is nog erg groot op het jonge kind. Daar

met eenzelfde soort betekenis? Bijvoorbeeld: zaagsel en stijfsel

is niets mis mee. Wie kent het kind het best, wie komt op

lijken allebei iets aan te geven wat je niet nauwkeurig kunt tellen.

voor de belangen van het kind en wie houdt er het meest

Daar betekent het stukje -sel misschien zoiets als ‘spul’.

van? Ouders moeten serieus genomen worden.

Maar bij woorden als leidsel of doopsel of kapsel is dat misschien toch anders? Of niet?

Lidy Mulders is hoogbegaafdheidspecialist en heeft al meer

Volgende keer kun je de lijst zien die wij intussen gemaakt heb-

dan 10 jaar ervaring met plusklassen in het middelbaar on-

ben. Succes!

derwijs.

Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

29 29

Verschenen bij Van Gorcum

Speel je Wijs woordenschat Voor groep 1-4 primair onderwijs Irma Smegen Speel je Wijs geeft woordenschatontwikkeling voor jonge kinderen op een speelse manier een stevige impuls. Wie veel woorden kent, kan gemakkelijker leren en een grote woordkennis is dan ook verbonden met schoolsucces. In dit boek vind je praktische tips en inspirerende lesideeën om kinderen op elk niveau te ondersteunen in het uitbreiden van hun woordenschat. Speel je Wijs woordenschat biedt: • woordenschatontwikkeling, spelontwikkeling en didactiek • 100 spelvormen voor woordenschatverwerving • 200 praatplaten met 200 drama- en spelopdrachten • zowel los als in samenhang met methodes inzetbaar • aanvullend werkmateriaal op www.speeljewijs.vangorcum.nl

Onze prijs:

64,95

2014 | 300 p. | druk 1 | ISBN 978 90 232 5150 7

Koninklijke Van Gorcum Postbus 43, 9400 VA Assen T 0592-37 95 56 F 0592-37 95 52 E [email protected]

Ontwikkeld in samenwerking met Cees Bos!

Met mijnschoolplan maakt u uw schoolplan, jaarplannen, jaarverslagen en vergaderoverzichten!

Cees geeft ook trainingen, kijk op www.mijnschoolplan.nl voor data!

Waarom mijnschoolplan? • Automatisch gegenereerd schoolplan: makkelijker dan op papier • Speel op safe, mijnschoolplan is inspectieproof • Duidelijk kostenoverzicht, geen verrassingen achteraf Koninklijke Van Gorcum Postbus 43, 9400 VA Assen T 0592-37 95 71 F 0592-37 95 52 E [email protected]

The Picture of Dorian Gray van Oscar Wilde is gepubliceerd in 1891. De eerste Nederlandse vertaling (door Elisabeth Couperus-Baud, echtgenote van Louis Couperus) verscheen in 1893 als Het portret van Dorian Gray. In de nieuwste vertaling wordt modern Nederlands gebruikt. Er zijn ettelijke Engelse versies in omloop. Bijvoorbeeld de uitgave van Oxford World Classics, deze bevat veel extra uitleg. Heb jij ook zo’n indrukwekkend, mooi of leuk boek gelezen? Stuur dan een mailtje naar [email protected].

De boekenplank van

Guusje van der Meij ‘Schilderij als spiegel van de ziel’

Guusje van der Meij (14 jaar, 3 gymnasium) omringt zich graag met boeken. ‘Dat is al mijn hele leven zo. Er is een schattige foto waarop ik als 2-jarige zit te stralen tussen de boeken die ik om me heen heb opgestapeld. Na mama en papa was mijn eerste woordje boek. Ja, ik word echt blij van boeken.’ door Carla Desain

Soms recenseert Guusje voor de site van een kinderboekwinkel.

sil, een verlegen kunstenaar, dat is hoe Oscar Wilde zelf is. De

Zo las zij op haar 12e de Een groene bloem-trilogie van Floortje

flamboyante Lord Henry, die met woorden mensen makkelijk kan

Zwigtman. Deze speelt aan het eind van de 19 eeuw in de vrien-

overtuigen en inpalmen, dat is hoe de mensen hem zien. En Do-

denkring rondom Oscar Wilde. ‘Daardoor raakte ik geïnteres-

rian, dat is hoe hij zou willen zijn: pure jeugd en schoonheid.’

e

seerd in die schrijver en ging The Picture of Dorian Gray lezen. Het boek is best moeilijk geschreven. De zinnen waar ik niet uitkwam, onderstreepte ik; die besprak ik later met mijn leraar Engels.’

Geen happy end Zowel Basil als Henry proberen Dorian te beïnvloeden. Basil ziet Dorian als een mooi en onbedorven plaatje en wil hem zo hou-

Veel lagen

den. Henry ziet hoe Dorian kan worden als hij schoonheid en ple-

‘Het verhaal heeft veel lagen’, vertelt Guusje: ‘Je kunt het lezen

zier in het leven voorop zou zetten en wil hem juist veranderen.

als een spannend, beetje vreemd, fantasy-achtig verhaal over een

Henry’s ideeën zijn voor Dorian het aantrekkelijkst, die neemt hij

schilderij van een mooie jongeman. In de loop der jaren veran-

over.

dert en veroudert de afbeelding, terwijl de afgebeelde persoon

De enige sterke vrouw in dit boek is Sibyl, een virtuoos actrice

intussen dezelfde blijft. Maar je kunt dat schilderij ook zien als

voor wie de jonge Dorian als een blok valt. ’Voor de spannings-

spiegel van hoe hoofdpersoon Dorian Gray van binnen is. Zijn

opbouw van het verhaal is haar zelfmoord onvermijdelijk, maar

ziel verandert van onbedorven naar cynisch. Zijn rol naar anderen

eigenlijk had ik het die twee wel gegund om een stel te worden.

verandert ook: van muze van de kunstenaar naar man met verder-

Ik had het overigens ook wel mooi gevonden als Dorian iets had

felijke invloed op velen. Verder zitten er lagen in over vriendschap

gekregen met Basil of Henry, maar zo happy is het einde niet.’

en over hetero- en homoliefde; al wordt die laatste niet echt beschreven, je voelt ‘m broeien.’

Guusje ziet zichzelf niet als schrijfster. ‘Ik heb wel veel verhalen in mijn hoofd, maar als ik probeer die op te schrijven, ben ik nooit

Drie kanten van de auteur

tevreden over het resultaat. Ik maak waarschijnlijk onbewust de

‘Volgens het voorwoord is dit boek niet autobiografisch. Maar

vergelijking met de boeken die ik lees en daar kan ik niet aan

ik denk toch dat de drie belangrijkste mannen in het boek drie

tippen. Ik wil later wel graag Engelse literatuur studeren, in En-

kanten van Oscar Wilde zelf vertegenwoordigen. De schilder Ba-

geland natuurlijk.’ Talent • jaargang 16 • nr. 4 • juni 2014

31

Kidsweek, dé weekkrant voor kinderen!

vanaf 7 jaar

0 5 , 2 1 c r a a m r o o v k e e w s d i k n 8 weke

+ het grote Kidsweek Vakantieboek Zijn uw leerlingen ook nieuwsgierig naar wat er in de wereld gebeurt? Sluit dan een

abonnement af op Kidsweek. Als echte weekkrant voor kinderen brengt Kidsweek het laatste nieuws uit Nederland en de rest van de wereld. Verder staat Kidsweek boordevol sport- en dierennieuws, weetjes, puzzels, moppen en prijsvragen. Kortom, alles wat nieuwsgierige kinderen willen weten. Maak gebruik van deze zomerse aanbieding en ontvang als welkomstcadeau het grote Kidsweek Vakantieboek! Het abonnement stopt automatisch.

Word abonnee. Kijk snel op www.kidsweek.nl/talent KW_Talent_190x280.indd 1

16-05-14 09:33