over fiets- en verkeersvaardigheid, fietsproeven en fietsbrevetten!

55

Fietsiefiets ... over f ie ts- en verkeersvaardigheid, f ie tsproe ven en f ie tsbre ve t ten !

10/2009

S T U U R G R O E P

O N D E R W I J S

56

Woord vooraf 1

De Vlaamse Stichting Verkeerskunde (VSV) werd in 1990 bij decreet door het Vlaams Parlement opgericht. In 1992 werd binnen de VSV de Stuurgroep Onderwijs opgestart. Deze stuurgroep verenigt verkeersdeskundigen en onderwijsdeskundigen van de verschillende netten en de koepels van ouderverenigingen. Samen bepleiten ze het thema bij de overheid en ondersteunen ze de scholen met lesmateriaal en nascholingen. De Stuurgroep Onderwijs weet dat scholen nood hebben aan concreet lesmateriaal, begeleidingen, tips, enzovoort. De activiteiten van de Stuurgroep Onderwijs zijn er dan ook op gericht om aan deze vraag te voldoen. Leren fietsen is voor jonge kinderen een aantrekkelijke uitdaging. Kinderen doorlopen het fietsproces in verschillende stappen. Gaande van spelenderwijs stuurvaardig worden tot fietsvaardig worden in het echte verkeer. Het is geen eenvoudige klus om jonge kinderen in het verkeer te leren fietsen, maar wel een absolute must! We mogen ook in het steeds drukkere verkeer onze kinderen de vrijheid en het plezier van het fietsen niet ontnemen. In deze publicatie FietsIEfieTS staan we je met raad en daad bij om je te begeleiden in dit leerproces. We laten je kennis maken met verschillende fietsspelletjes, vaardigheidsoefeningen, trainingsparcours, materialen, enzovoort. Want alleen door heel veel in praktijk te oefenen, kunnen kinderen vaardige en veilige fietsers worden. De brochure FietsIEfieTS is met deze uitgave aan haar vijfde herdruk toe en heeft haar succes al meer dan bewezen. Dat is grotendeels de verdienste van de oorspronkelijke auteur Herman Vanhoucke, die in 2008 veel te vroeg van ons is heengegaan. Daarom dragen we deze vijfde herdruk graag aan Herman op. De VSV zal met evenveel enthousiasme het pionierswerk van Herman verder zetten en praktische fietslessen blijven aanmoedigen en ondersteunen in de Vlaamse scholen.

Jan Peumans

Luc Henau

Voorzitter Vlaamse Stichting Verkeerskunde

Voorzitter Stuurgroep Onderwijs

Inhoud 2

Inleiding: leren fietsen 1

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8

Situering in de tijd........................................................................................................................................................................................................................................................................6 Wat verstaan wij onder ‘leren fietsen’?.....................................................................................................................................................................................................7 Vier fasen.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................7 Doelgroepen............................................................................................................................................................................................................................................................................................7 Voorwaarden..........................................................................................................................................................................................................................................................................................8 Organisatie van fietsactiviteiten...........................................................................................................................................................................................................................8 Tips voor de trainer.....................................................................................................................................................................................................................................................................8 Rechts open afstappen...................................................................................................................................................................................................................................................8

2

Fietsvaardigheid oefenen zonder materiaal

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 2.15 2.16 2.17 2.18 2.19

3

Fietsvaardigheid oefenen met materiaal

3.1 3.2

Imitatie.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................10 Reactie..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................10 Standbeelden.....................................................................................................................................................................................................................................................................................10 Transportbedrijf.............................................................................................................................................................................................................................................................................10 Remoefeningen..............................................................................................................................................................................................................................................................................11 Haag vormen......................................................................................................................................................................................................................................................................................11 Poorten maken.................................................................................................................................................................................................................................................................................11 De vriendenkring.........................................................................................................................................................................................................................................................................12 Heel traag rijden..........................................................................................................................................................................................................................................................................12 Slangen........................................................................................................................................................................................................................................................................................................12 Ritsen..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................12 Mierennest.............................................................................................................................................................................................................................................................................................13 Afstand houden............................................................................................................................................................................................................................................................................13 Hand geven...........................................................................................................................................................................................................................................................................................13 Door de rijdende poort......................................................................................................................................................................................................................................................13 Fietsen zonder te trappen............................................................................................................................................................................................................................................13 Noodstop..................................................................................................................................................................................................................................................................................................14 Gebruik van de versnellingen.................................................................................................................................................................................................................................14 In groep rijden.................................................................................................................................................................................................................................................................................14

Veilig uitgeruste fietsen...................................................................................................................................................................................................................................................16 Het materiaal en de oefeningen.......................................................................................................................................................................................................................16 3.2.1 Materiaal voor basisoefeningen.........................................................................................................................................................................................17 3.2.2 Materiaal voor uitbreidingsoefeningen.................................................................................................................................................................21 3.2.3 Drie gouden tips: ‘konijnen, bloemzakken en citroenen’..........................................................................................................23

Training van verkeersgedrag 4

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10

Omkijken....................................................................................................................................................................................................................................................................................................26 Arm uitsteken...................................................................................................................................................................................................................................................................................27 Rechts afslaan.................................................................................................................................................................................................................................................................................27 Links afslaan.......................................................................................................................................................................................................................................................................................27 Inoefenen ‘om-arm-stuur’..........................................................................................................................................................................................................................................28 Een opstelvak voor tweewielers.........................................................................................................................................................................................................................28 Een geparkeerde auto voorbijrijden............................................................................................................................................................................................................28 Inhalen..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................29 Voorrang geven.............................................................................................................................................................................................................................................................................29 Een verkeersvaardigheidsparcours op de speelplaats..................................................................................................................................................29 4.10.1 Voorbeelden van verkeersparcoursen........................................................................................................................................................................30 4.10.2 Overzicht verkeersborden figuur 8 - figuur 14.........................................................................................................................................34

5

3

Fietsvaardigheid en verkeersvaardigheid testen

5.1 5.2 5.2.1 5.3 5.4 5.5

Waarom testen?............................................................................................................................................................................................................................................................................36 Fietsbrevetten...................................................................................................................................................................................................................................................................................36 Praktijklessen, belonen en ouders informeren..........................................................................................................................................................................36 5.2.2 Van ‘startfietser’ tot ‘superfietser’...................................................................................................................................................................................37 Startfietser.............................................................................................................................................................................................................................................................................................37 5.3.1 Het terrein................................................................................................................................................................................................................................................................37 5.3.2 Opbouw van de vaardigheidsoefeningen...........................................................................................................................................................37 5.3.3 Helpers/verkeersouders.....................................................................................................................................................................................................................37 5.3.4 De beoordeling.................................................................................................................................................................................................................................................38 5.3.5 Hulpmiddelen.....................................................................................................................................................................................................................................................38 5.3.6 Startvoorbereidingen............................................................................................................................................................................................................................38 5.3.7 Bij de start................................................................................................................................................................................................................................................................38 5.3.8 Verloop...........................................................................................................................................................................................................................................................................38 5.3.9 Vaardigheidsproeven startfietser............................................................................................................................................................................38 Vaardige fietser..............................................................................................................................................................................................................................................................................40 5.4.1 Het terrein................................................................................................................................................................................................................................................................40 5.4.2 Opbouw van het parcours............................................................................................................................................................................................................40 5.4.3 Helpers/verkeersouders.....................................................................................................................................................................................................................40 5.4.4 De beoordeling.................................................................................................................................................................................................................................................40 5.4.5 Hulpmiddelen.....................................................................................................................................................................................................................................................40 5.4.6 Startvoorbereidingen............................................................................................................................................................................................................................40 5.4.7 Bij de start................................................................................................................................................................................................................................................................41 5.4.8 Verloop...........................................................................................................................................................................................................................................................................42 5.4.9 Parcours vaardige fietser.....................................................................................................................................................................................................42 Superfietser..........................................................................................................................................................................................................................................................................................45 5.5.1 De VERO, een trainingsroute in het echte verkeer...............................................................................................................................45 5.5.2 Het terrein................................................................................................................................................................................................................................................................45 5.5.3 Helpers/verkeersouders.....................................................................................................................................................................................................................45 5.5.4 De beoordeling.................................................................................................................................................................................................................................................45 5.5.5 Hulpmiddelen.....................................................................................................................................................................................................................................................46 5.5.6 Startvoorbereidingen............................................................................................................................................................................................................................46 5.5.7 Bij de start................................................................................................................................................................................................................................................................46 5.5.8 Verloop en link met de eindtermen...............................................................................................................................................................................46 5.5.9 Vaardigheden superfietser in het echte verkeer.............................................................................................................................47

6

Fiets en fietsonderhoud

6.1 6.2 6.3 6.4 6.5

Bibliografie

53

Colofon

53

Een fiets kopen .............................................................................................................................................................................................................................................................................50 Enkele tips .............................................................................................................................................................................................................................................................................................50 Fietsonderhoud..............................................................................................................................................................................................................................................................................50 De wettelijke uitrusting van de fiets..........................................................................................................................................................................................................50 Een veilige en comfortabele fiets....................................................................................................................................................................................................................51

4

5

Inleiding : leren fietsen

1

6

Inleiding : leren fietsen Het is een hele belevenis voor een kind wanneer het leert fietsen. Ook de ouders vinden dat dit een nieuwe fase in het leven van het kind is. En dat is het ook: het kind wordt mobieler en zijn leefwereld breidt gevoelig uit. De fiets blijft een belangrijk vervoermiddel, een heel leven lang! Fietsen is bovendien erg gezond. Wie fietst, is in beweging en ontspant zich. Fietsen bevordert de motoriek. Alle doelstellingen in verband met fietsen sluiten aan bij meerdere ontwikkelingsdoelen en eindtermen in het basisonderwijs.

1.1

Het is aan te bevelen om bij jonge kinderen een onderscheid te maken tussen spelen met de fiets en fietsen in het verkeer. Zo hebben veel kinderen een ‘speelfiets’ maar daarnaast ook een ‘echte’, goed uitgeruste fiets om in het verkeer te rijden. De laatste is veilig uitgerust en wordt goed onderhouden. Wie slechts één fiets heeft en daarmee zowel speelt als in het verkeer rijdt, moet deze fiets zeer goed onderhouden, want een speelfiets krijgt nogal wat te verduren!

Situering in de tijd

Wanneer begint een kind met ‘leren fietsen’? Op vier, drie, twee wielen heet de educatieve uitgave van de VSV1 voor het kleuteronderwijs. En zo gaat het ook in de realiteit. Een peuter start met een loopfietsje, op vier wielen. Nadien volgt de driewieler. Rond het vijfde levensjaar begint de kleuter met ‘echt fietsen’, het in evenwicht blijven op twee wielen. Wanneer eindigt dat ‘leren fietsen’? Eigenlijk nooit, zeggen sommigen. Maar wij kunnen toch stellen dat jongeren van 14 à 15 jaar al behoorlijk met hun tweewieler kunnen omspringen, ook in het verkeer. 1

In eerste instantie is de fiets voor een kind een stuk speelgoed. Dat heeft voordelen en nadelen. Enerzijds is fietsen speels en prettig, anderzijds is fietsen in het verkeer een zeer ernstige aangelegenheid.

Op vier drie twee wielen, Vlaamse Stichting Verkeerskunde (VSV), 2006.

Het ‘leren fietsen’ begint vanaf de kleuterschool, gaat verder in de lagere school (moment bij uitstek) en ook nog een stuk in het secundair onderwijs. Fietservaring is de beste leermeester. Het is heerlijk wanneer kinderen samen met hun ouders van jongs af aan veel ervaring opdoen en de voordelen van het fietsen beleven.

1.2

Wat verstaan wij onder ‘leren fietsen’?

Als antwoord formuleren volwassenen het meestal als volgt: • Vaardig met een fiets kunnen rijden. • Veilig aan het verkeer kunnen deelnemen. Leren fietsen is inderdaad leren het voertuig beheersen in verschillende omstandigheden en dat op een sociaal aanvaardbare wijze.

1.3

Vier fasen

Wij onderscheiden vier fasen in het leren fietsen: 1. Evenwichtbehoud: een combinatie van evenwicht, sturen en trappen. 2. Fietsvaardigheid: zo vaardig zijn dat de fiets als het ware een deel van het lichaam is geworden en de fietser alle opdrachten kan vervullen die hem gevraagd worden. 3. Verkeersvoorbereidende training: in een beschermde ruimte leren fietsen volgens de verkeersregels. 4. Training in het verkeer: fietsen zoals het hoort, in het verkeer. Vast staat dat leren fietsen een jarenlang proces is dat door opvoeders bewust kan worden aangepakt. Leren fietsen gaat niet vanzelf. Jonge kinderen zijn spontaan en impulsief in hun gedrag. Ze zijn snel afgeleid. Het probleem is bijgevolg complexer dan alleen maar hun kleine gestalte, hun verwarring tussen links en rechts, het schatten van afstand en snelheid, enz. Voor de jonge fietsers moet er een duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen fietsen in een veilige oefenomgeving en fietsen in het verkeer. • In een veilige oefenruimte kan een fietser zich ten volle concentreren op de opdracht. De activiteiten zijn veeleer speels en zonder reëel gevaar. Een fout is niet erg. • In het verkeer gaat de aandacht haast uitsluitend naar het verkeer. Het speelse is voorbij en er is altijd een zeker gevaar. Eén fout kan fataal zijn.

2

Vademecum Fietsvoorzieningen, www.mobielvlaanderen.be/vademecums.

1.4

Doelgroepen

FietsIEfieTS is in de eerste plaats een handleiding voor leerkrachten van de kleuterschool, de lagere school en de eerste graad van het secundair onderwijs. Maar ook leiders van jeugdverenigingen en monitoren van speelpleinen vinden inspiratie in deze uitgave.

1.5

Voorwaarden

Om te fietsen zoals het hoort, zijn twee zaken gewenst: een veilig uitgeruste fiets en goede fietsvoorzieningen in de straat. Een veilig uitgeruste fiets De aankoop van een fiets moet weloverwogen gebeuren. Er zijn verschillende fietsen voor verschillende doelen en de fiets moet je passen. Bovendien moet de fiets goed onderhouden worden (zie deel 6 over de fiets en het onderhoud). Goede fietsvoorzieningen Om de veiligheid en het comfort voor de fietsers te verhogen, is het belangrijk om de bestaande infrastructuur fietsvriendelijker aan te pakken. In het Vademecum Fietsvoorzieningen2 vinden de wegbeheerders alle informatie om goede fietsvoorzieningen aan te leggen.

7

Inleiding: leren fietsen

8

1.6

Organisatie van fietsactiviteiten

Fietsactiviteiten kunnen het hele jaar door plaatshebben. Bij mooi weer organiseer je de oefeningen buiten, bij minder goed weer is training in een zaal een alternatief. De oefenruimte hoeft echt niet groot te zijn. Op een oppervlakte van 20 bij 20 meter zijn al heel wat oefeningen mogelijk. Het terrein is best vierkant of rechthoekig. Op anderhalve meter van elke hoek staat een kegel. De fietsers rijden rond deze vier kegels. Omdat de kegels dicht bij de hoek staan, zijn het snelheidsremmers en vermijd je dat de fietsers grote ronde bochten kunnen maken en te snel gaan rijden. Niet alle leerlingen rijden tegelijkertijd op de fiets. Het is goed om zowat de helft tot hoogstens tweederde van de leerlingen te laten rijden. De anderen zijn ook actief bezig, hetzij door als voetganger deel te nemen aan de activiteit, hetzij door te observeren of te helpen bij het (ver)plaatsen van de hindernissen.

Praktische tips bij het fietsen • Laat de leerlingen zoveel mogelijk in tegenwijzerzin fietsen in een ruimte. Op die manier leren jonge fietsers van meet af aan dat ze rechts moeten fietsen, zoals in het echte verkeer. • Laat een goede fietser het referentiepunt zijn om je oefeningen te laten starten. • Schakel de kinderen zonder fiets in als helper bij bepaalde oefeningen.

1.8

Rechts open afstappen

Het fietsvaardigheidsmateriaal staat best ergens in de buurt van de oefenruimte. Net zoals in de gymzaal heeft dit materiaal een vaste plaats en wordt het op een handige manier opgeborgen.

We zien dat fietsers meestal links op de fiets stappen. Die voorkeur heeft niets te maken met links- of rechtshandigheid, maar wel met aan- en afleren. Er zijn kinderen die van nature rechts willen afstappen, maar dat door de ouders afgeleerd worden.

Tips voor 1.7 de trainer

Het rechts open afstappen van de fiets heeft zo zijn voordelen: • Rechts open afstappen is veiliger. De fietser staat weg van het verkeer, aan de veiligste kant, de ‘huizenkant’. • Rechts open afstappen is gemakkelijker. Als een kind een te grote fiets heeft (wat vaak voorkomt), zet het zijn fiets naast de stoeprand, wat lager dus. Zo wint hij tien centimeter waardoor het open afstappen vergemakkelijkt.

Voor je begint • Begin iedere fietsles met een fietscontrole. • Laat snelbinders verwijderen of goed vastmaken voor de fietsles begint. • Ga na of de fietsers de begrippen links en rechts goed kennen. Zoniet, leg je ze op een eenvoudige manier uit. Oefeningen uitleggen • Zorg dat de groep stilstaat en dat de leerlingen stil zijn voor je iets begint uit te leggen. • Leg de oefeningen in delen uit. • Een oefening voordoen maakt het uitleggen veel duidelijker. • Leg de link met de lokale verkeerssituatie waarin de leerlingen een getrainde vaardigheid kunnen gebruiken. In veel gevallen vinden de fietsers zelf de gelijkenissen.

Om dit te oefenen: De trainer staat in het midden van de oefenruimte. De fietsers rijden in tegenwijzerzin. Op het fluitsignaal stoppen ze, maar blijven ze op de fiets zitten. Zij zetten de rechtervoet op de grond, dat is de voet ‘aan de kant van de muur’ of ‘aan de kant van de ketting’. Nadien wordt de oefening uitgebreid, nu met open afstappen.

Tip: Voor kleuters helpt het om aan de rechterkant van het stuur een sticker of lintje te bevestigen als geheugensteuntje.

9


2

10

Fietsvaardigheid oefenen zonder materiaal Fietsvaardigheidsoefeningen zonder materiaal bieden heel wat voordelen: • Je hebt er alleen fietsen voor nodig. Je hoeft dus niks klaar te zetten of op te ruimen. • Een beperkte oefenruimte van 15 bij 15 meter volstaat. • Bij slecht weer kunnen ze in een zaal of onder een luifel gebeuren. • Alle kinderen kunnen deelnemen, ook de kinderen die niet met de fiets zijn. • Een kwartiertje volstaat al om heel wat leuke oefeningen te doen. Een paar afspraken vooraf: • Niet inhalen. • Niet schakelen met de versnellingen. • Niet te snel rijden, maar ook niet te traag. • In tegenwijzerzin fietsen. (Zo train je het fietsen rechts op de rijweg.) • Regelmatig omwisselen. (Wie eerst in de kring staat, mag daarna ook op de fiets.) Voor de oefeningen 2.3 en 2.4 heb je materiaal nodig, maar slechts zeer beperkt.

Imitatie 2.1 De trainer staat centraal terwijl de fietsers rond hem rijden, in dezelfde richting. Ieder gebaar dat de trainer voordoet, doen de fietsers na. Voorbeelden: linkerhand boven het stuur, onder de bel, rechterhand op de bel, boven het licht, achter het zadel, zijwaarts uitgestoken, boven het hoofd, enz. Hoe verder de hand het stuur verlaat, hoe moeilijker. De trainer kan zeggen wat hij toont, maar dat kan ook zonder woorden. Dan moeten de fietsers de trainer voortdurend in de gaten houden.

2.2

Reactie

De fietsers rijden vrij rond in de oefenruimte. De trainer geeft verschillende geluidssignalen op een fluitje volgens afspraak: • Eenmaal fluiten = stoppen.

• Zacht en lang fluitsignaal = verder rijden. • Tweemaal fluiten = bellen en verder rijden. • Driemaal fluiten = stoppen en afstappen. Varianten: • De trainer gebruikt een handtrom, handgeklap, enz. • De leerlingen stellen geluiden voor. • Visuele signalen: - rood = stoppen. - groen = verder rijden (klassieke kleuren!). - oranje = bellen en verder rijden. - blauw = stoppen en afstappen.

Standbeelden 2.3 De helft van de leerlingen vormt een kring en de andere helft fietst. De niet-fietsers zijn een standbeeld. Zij krijgen een voorwerp in de hand. De fietsers rijden van standbeeld naar standbeeld. Ze nemen voorwerpen aan en geven er af (figuur 1). Voor gradatie zorg je zo: • Een gemakkelijk vast te nemen voorwerp kiezen: klein stokje, papiertje, ... enz. • Een moeilijker vast te houden voorwerp kiezen: houten blokje, aardappel, enz. • Stoppen verplichten. • Stoppen verbieden. • Laten krijgen met de linkerhand, doen afgeven met de rechterhand.

Transportbedrijf 2.4 In het midden van de oefenruimte liggen veel voorwerpen op een tafel. De fietsers zullen die sorteren en naar bepaalde bestemmingen brengen, per fiets uiteraard. Voorbeelden: • Alle rode voorwerpen moeten naar de rode doos, de groene naar de groene doos, enz. • Alle houten voorwerpen moeten in de bak, de plastic voorwerpen in de ton en de papieren voorwerpen in de mand.

11

Figuur 1

Varianten: • De bestemming is niet bereikbaar per fiets: de kinderen moeten afstappen, de fiets stallen of neerleggen en pas dan de opdracht uitvoeren. • De tafel met voorwerpen staat op een andere ondergrond bv. gras. • De voorwerpen worden aangereikt door een medeleerling.

2.5 Remoefeningen

Er zijn heel wat mogelijkheden voor remoefeningen. Bijvoorbeeld: • Vanaf een streep: de fietsers rijden met wisselende snelheden en beginnen te remmen vanaf een streep. De remafstanden worden al of niet gemeten. Een verwerking van cijfergegevens achteraf kan goed rekenwerk zijn. • Reageren op geluid: de fietsers rijden recht over de oefenplaats of rijden rond in deze ruimte en op het fluitsignaal van de trainer begint iedereen te remmen. • Remmen in of tot aan een bepaalde plaats: de fietsers moeten stilstaan met een voet op een klein plankje, met de fiets in een getekende vierhoek, met het voorwiel in een cirkeltje, of rijden tot tegen een lat die op kegels ligt. • Op verschillende ondergronden: zand, gras, natte ondergrond, enz.

Remmen is niet altijd stoppen. Fietsers remmen ook om te vertragen. Ze doseren de remkracht tot een bepaalde snelheid is bereikt en fietsen dan eventueel verder volgens de opdracht.

2.6 Haag vormen De kinderen die niet fietsen, vormen twee lange rijen. Ze staan met het gezicht naar elkaar. De fietsers rijden door deze smalle gang, die aanvankelijk heel breed is. Langzaam versmalt de gang. De kinderen steken de armen schuin naar voren in de hoogte, zoals de takken van de bomen. Die ‘takken’ kunnen elkaar raken. De kinderen die tegenover elkaar staan, houden de vingertoppen tegen elkaar. Zo ontstaat een soort tunnel, een overdekte haag.

2.7 Poorten maken ‘De poorten’ die bij 2.6 gevormd werden, kunnen ook verspreid staan over de oefenruimte. De fietsers rijden achter elkaar, maar met voldoende tussenruimte, onder de verschillende poorten door.


12

2.8 De vriendenkring

Slangen 2.10 De hele rij fietsers volgt leerling X die aangeduid wordt als leider. Hij mag rijden waar hij wil: rond de oefenruimte, over het midden, achter een boom, tussen zitbanken, onder de bomen, enz. De trainer kan ook een gedeelte van de groep achter leerling Y laten rijden. Dan bewegen twee slangen door de oefenruimte. Wellicht kunnen ze even ritsen: de ene rij kruist dan de andere rij, om de beurt één fietser.

De helft van de groep fietst niet, maar vormt een kring. Zij die de kring vormen, staan bij het begin van de oefening met het gezicht naar de binnenkant van de kring. De fietsers rijden rond de kring. De afspraak is dat ze altijd vóór het gezicht van de kinderen in de kring fietsen. De begeleider draait af en toe enkele ‘kringkinderen’ om, zodat een soort slalom ontstaat. Deze slalom wijzigt voortdurend wanneer de begeleider kinderen blijft draaien en terugdraaien. De begeleider kan ook kinderen naar voor verplaatsen. Dan wordt de slalom nog moeilijker.

2.9 Heel traag rijden De fietsers rijden in een rij rondom de oefenruimte. De trainer rijdt vooraan en vertraagt meer en meer. De fietsers moeten in een rij blijven rijden. Variatie: Alle fietsers stellen zich naast elkaar op aan de ene kant van de oefenruimte. Op teken van de trainer vertrekken zij naar de overkant met als doel op een rij naast elkaar blijven rijden.

2.11

Ritsen

Twee groepen, A en B, staan klaar om diagonaal over de oefenruimte te rijden. De trainer spreekt af wie eerst vertrekt. Op teken van de trainer vertrekt de eerste van groep A, rijdt rechtdoor zonder te versnellen, draait linksaf in een heel brede lus en sluit aan bij de laatste van groep B. Ondertussen rijdt de eerste van groep B tussen de nummers 1 en 2 van groep A door, rijdt rechtdoor zonder te versnellen, draait rechtsaf in een heel brede lus en sluit aan bij de laatste van groep A (figuuur 2). Wanneer de grootte van de groep, de beschikbare ruimte en de snelheid aangepast zijn, kunnen de fietsers ritsen.

Figuur 2

2.12

Mierennest

2.15

Door de rijdende poort

Enkele koppels (cfr. 2.14) rijden hand in hand rond de oefenruimten. Een individuele fietser rijdt in de tegengestelde richting en fietst de koppels tegemoet. Op eigen initiatief of op het teken van de trainer rijdt de tegenligger door de rijdende poorten, zijnde de koppels die de handen wat hoger heffen. Daarna rijdt de tegenligger verder naar een volgende rijdende poort.

De helft van de leerlingen vormt een kring, de andere helft fietst kriskras door elkaar. De kring wordt op het teken van de begeleider stap na stap verkleind. De fietsers mogen niet botsen, niet buiten de kring rijden en geen voet aan de grond zetten. Wie een fout maakt, moet uit de kring. Voeg een competitieaspect toe aan de oefening door er een wedstrijdje ‘de vaardigste fietser van de klas’ van te maken.

2.13

Afstand houden

De fietsers rijden in een grote kring rondom de oefenruimte. De trainer bepaalt de tussenafstand en de snelheid. De fietsers moeten de richtlijnen zeer strikt opvolgen. Voorbeelden: • traag rijden op 0,5 m van elkaar; • een beetje sneller rijden op 1 m afstand en remmen; • nog sneller rijden op 2 m afstand en stoppen; Besluit: een afstand van 2 m is een minimum. Variatie: Er is 3 m tussen de fietsers. De trainer roept een naam. Die fietser mag een voorliggende fietser inhalen, waarna die fietsers hun tussenafstanden moeten corrigeren. Het schatten van de afstand is niet zo evident. Dat houdt ook een schat- en meetoefening in.

2.14

Hand geven

De fietsers vormen koppels en rijden naast elkaar rond de oefenruimte. Er is een grote afstand tussen de koppels. Tijdens het fietsen, geven ze elkaar een hand. Daarvoor is het nodig dat beiden voldoende met één hand aan het stuur kunnen rijden en hun snelheid kunnen aanpassen aan de omstandigheid, vooral in de bochten.

Variatie: De individuele fietser komt langs achter onder de poorten gereden (zelfde rijrichting als de koppels).

2.16

Fietsen zonder te trappen

De trainer laat de fietsers in allerlei omstandigheden even fietsen zonder te trappen. Dit betekent niet dat de fietsers de trappers loslaten. Voorbeelden: • tussen twee latten; • in een bocht gevormd met kegels (hoe hoger, hoe moeilijker); • van de ene streep tot een andere; • vanaf een auditief signaal tot een ander.

13


14

2.17

Noodstop

De juiste reactie bij een noodstop kan een kind alleen trainen door dat dikwijls te ervaren en te oefenen. De trainer loopt daarom tijdens fietsvaardigheidsoefeningen regelmatig tussen de fietsers, soms vlak voor de wielen. Hun reactie moet zijn: remmen! Niet uitwijken, zeker niet naar links! De trainer doet er goed aan om uit te leggen waarom hij dit doet. Hij toont iets dat eigenlijk niet hoort, een ‘slechte gewoonte’ die de leerlingen zeker niet mogen overnemen.

2.18

Gebruik van de versnellingen

Vandaag beschikken de meeste fietsers over een fiets met versnellingen, maar ze gebruiken die niet altijd doeltreffend. Ook dat kan getraind worden. De trainer plaatst de fietsers naast elkaar aan de kortste zijde van de oefenruimte. Op zijn teken vertrekken alle fietsers in de grootste versnelling naar de overkant. Ze stellen vast dat het zeer moeilijk vertrekken is op deze manier. Bij een tweede start gebruiken alle fietsers de kleinste versnelling en laat de trainer de fietsers een hele tijd rond de oefenruimte rijden in die (te) kleine versnelling. Ook dan ervaren ze weer een aantal nadelen (bv. te veel omwentelingen met de trappers). Conclusie is om steeds te zoeken naar een gepaste versnelling om: • te vertrekken; • tegen de wind in te rijden; • met de wind in de rug te rijden; • te sprinten; • bergop te rijden; • bergaf te rijden. Doeltreffend gebruik maken van de versnellingen betekent vertrekken in een kleine(re) versnelling, later overschakelen naar een grote(re) versnelling en aan een kruispunt terugschakelen, net zoals in een auto.

In groep rijden 2.19 In groep rijden is niet hetzelfde als individueel rijden. In groep rijden vraagt meer aandacht en concentratie, andere technieken om te reageren en een aantal bijkomende aandachtspunten om rekening mee te houden. Oefen dit als volgt:

• De trainer rijdt vooraan en laat de helft van de groep volgen op één rij. Hij rijdt eerst trager, dan weer sneller, en stopt zonder aankondiging. De groep ervaart dat ze meer dan gewoonlijk moet anticiperen op de andere fietsers van de groep, vooral op de voorliggers. • Iemand chronometreert de tijd tussen de start van de trainer en de start van de laatste fietser. Idem bij het stoppen. De jongeren leren dat er heel wat tijd zit tussen het vertrek van de eerste en de laatste van de groep. In het verkeer kan dat er bv. toe leiden dat de groep gesplitst wordt aan een verkeerslicht wanneer het verspringt van groen naar rood. • Schat de lengte van de fietsende rij. Dat zal ongeveer de volgende schatting opleveren: 2 m per fiets en circa 2 m tussenafstand, wat betekent zo’n 4 m per fietser. De trainer laat een leerling vooraan rijden en rijdt zelf midden in de groep. Hij laat soms een grote opening tussen de vorige fietser en zichzelf. Zo laat hij zien dat de lengte van de fietsende rij (zinloos) langer kan worden door de onoplettendheid van een of meer fietsers. • De groep fietst in een rij met z’n tweeën naast elkaar. De trainer rijdt vooraan, naast een andere fietser. Opdracht: blijf perfect naast elkaar rijden. Maar de trainer en zijn buur beginnen bochten te maken in de oefenruimte, eerst brede bochten en later ook kortere bochten. Vaststelling: het is moeilijk om in de bochten naast elkaar te blijven. Wie aan de buitenkant fietst, moet iets sneller rijden, wie aan de binnenkant fietst, moet wat vertragen. • Indien mogelijk kan een groep ook geschrankt rijden, zoals motorrijders. Het biedt een betere zichtbaarheid op wat vóór de fietser gebeurt en de fietser heeft meer ruimte om te remmen. Op een fietspad kan dat zelden, op bepaalde fietsroutes of op landelijke en toeristische wegen kan dat wel.

15


3

16

Fietsvaardigheid oefenen met materiaal 3.1

Veilig uitgeruste fietsen

Elke fietsactiviteit begint best met een korte fietscontrole. De gebreken duid je aan op een controlefiche. Op die manier ervaren de kinderen dat trainers altijd oog hebben voor de staat van de fiets en dat ze verwachten dat je alleen met een veilig uitgeruste fiets in het verkeer komt. Men kan de controles uiteraard ook laten uitvoeren door de lokale politie, een fietsenhersteller of enkele ouders, zelfs door medeleerlingen van het vijfde en zesde leerjaar. Elk kind moet een controlefiche door de ouders laten ondertekenen. De ouders hebben dan de kans om de fietsen te (laten) herstellen. Nadien volgt een nacontrole. In het vooruitzicht van een fietscontrole kun je, als les technologie, de fietsen grondig nakijken. Organiseer dit eventueel in samenwerking met een plaatselijke fietsenhandelaar. Enkele kleine herstellingen voert hij meteen uit. Bovendien leert hij de kinderen hoe ze dat zelf kunnen doen: bv. banden oppompen, kabels van de verlichting nakijken, een remblokje aanpassen, het zadel verhogen of verlagen, een losgekomen schroef aanspannen, enz. Je kunt bij het BIVV de poster ‘Fiets Veilig!’ bestellen met daarop heel duidelijk de wettelijk verplichte uitrusting van de fiets. Het BIVV heeft ook een handleiding voor fietscontrole en fietscontrolekaarten.

3.2 Het materiaal en de oefeningen Kinderen moeten hun fiets goed leren kennen voor ze in het echte verkeer gaan. Om kinderen daarmee vertrouwd te maken, is het noodzakelijk om ze fietsvaardigheden aan te leren. Met behulp van ‘fietsvaardigheidsmateriaal’ leren zij onder andere opstappen, stoppen en vertrekken, vertragen, remmen, omkijken, stuurvast zijn, met één hand rijden en een slalom maken. Fietsvaardigheidsmateriaal bestaat voornamelijk uit kegels, planken, latten en blokjes. Met weinig en meestal ook goedkoop didactisch materiaal zijn al heel wat oefeningen mogelijk. Hieronder sommen we de meest courante materialen op, samen met een aantal technische gegevens. Bedoeling is voor elke leeftijd en voor de verschillende niveaus geschikt materiaal te hebben. Beschouw de gegeven afmetingen niet als bindend, maar wel als richtinggevend. Van bepaalde materialen zijn verschillende exemplaren gewenst, bij ieder materiaal geven we daarom tussen ronde haakjes ook een richtlijn mee voor het aantal dat je ervan nodig hebt voor een basisset fietsvaardigheidsmateriaal. Het is handig om grote zaken demonteerbaar te maken, bv. in twee of drie delen, waardoor het verplaatsen en het vervoeren ervan gemakkelijker wordt. Het is aan te bevelen om één persoon de verantwoordelijkheid te geven over het materiaal. Die zorgt ervoor dat alles altijd op zijn plaats ligt. Hij herstelt en vervangt indien nodig. Meestal rijden de fietsers in een vierhoek rond de oefenplaats. De trainer wijst op de volgende afspraken: • De fietsers rijden in tegenwijzerzin. Zo train je het fietsen rechts op de rijweg. • De fietsers laten telkens een tussenafstand van minstens 2 m. • Ze luisteren naar de trainer, die hen op elk moment kan doen stoppen. • Indien er iets misgaat aan een bepaalde hindernis, rijden ze die gewoon voorbij. • Ze doen dit ook als het te druk is aan een hindernis, files worden vermeden. • Fietsers bij wie een oefening minder goed lukt, gaan opzij om de anderen door te laten.

• Tijdens het fietsen wordt er niet ingehaald. • Tijdens het fietsen wordt er niet geschakeld. • Men rijdt tegen een normale snelheid, niet te snel, maar ook niet te traag. De verschillende hindernissen worden vooraf klaargelegd ter hoogte van de oefenplaats, maar niet als uitgezet parcours. Het parcours wordt stuk na stuk opgebouwd en gewijzigd. Waar de plank eerst lag, blijft ze niet liggen. Zo is elk rondje een ander rondje en moeten de fietsers altijd aandachtig zijn. Bijna elke oefening biedt verschillende mogelijkheden tot variatie en gradatie.

3.2.1 Materiaal voor basisoefeningen

17

Tussen kegels fietsen • De fietsers moeten tussen rijen kegels rijden. • De kegels worden dichter of verder van elkaar gezet. • De kegelrijen staan recht of vormen een bocht.

Kegels (20) en/of markeerboeien (50) Een set kegels kun je goed gebruiken om fietsvaardigheid en verkeersgedrag te trainen. Vaak wordt een fietsvaardigheidsparcours geschilderd op de speelplaats, maar wanneer je kegels gebruikt om het parcours uit te zetten, is de oefening veel duidelijker en aantrekkelijker. Kinderen worden nadrukkelijker verplicht om binnen de afgebakende zone te blijven. Kegels kun je snel en compact opbergen. Ze zijn vrij goedkoop en bieden tal van mogelijkheden.

Met kegels baken je een parcours of de oefenruimte af. Bij fietsoefeningen rijden kinderen vaak rondjes op de speelplaats of op een plein. Om te vermijden dat ze er een snelheidswedstrijd van maken, laat je hen rondom kegels fietsen. Door die vrij dicht naar de hoek toe te plaatsen, zorg je voor een snelheidsremmer. Kegels en markeerboeien (soort platte kegels) zijn er in verschillende maten. Ze zijn sterk, licht, kleurrijk en compact op te bergen. Ze worden vaak als set aangeboden en zijn te koop bij bedrijven in school- en sportartikelen. Het zijn echt multifunctionele leermiddelen. Je kunt ze gebruiken in tientallen fietsoefeningen, maar ook nog voor heel wat andere activiteiten.

Stoppen • Een lat rust op twee kegels. De deelnemer komt aangefietst en moet zo dicht mogelijk bij de lat stoppen zonder ze eraf te stoten. • Variatie: Tweemaal twee kegels met een lat erop, vlak achter elkaar. De eerste lat moet eraf gestoten worden met het voorwiel, maar de tweede moet blijven liggen.

Blokken als bakstenen (150) Blokken van 20 (L) x 12 (B) x 8 (H) cm. Bochten en cirkels Eerst rijden de fietsers een eenvoudige bocht, gemaakt met markeerboeien. Gaandeweg kan die bocht uitbreiden tot een halve cirkel. Als je hoger en harder materiaal gebruikt, maak je de oefening moeilijker. Je rijdt immers niet zomaar over een baksteen. Later zijn de fietsers in staat om een hele cirkel te rijden. Daarbij moeten ze rekening houden met de andere fietsers, om onder andere het binnen en buiten rijden van de cirkel op elkaar af te stemmen. De blokken liggen eerst horizontaal, daarna op de zijkant en ten slotte staan ze rechtop.

Fietsvaardigheid oefenen met materiaal Voor goede fietsers kan de trainer de volgende opstelling proberen: • Elke poort verkort met 0,5 m: eerst 3,5 m; verder 3 m; 2,5 m; 2 m; 1,5 m en ten slotte nog een poort van 1 m. Een opstelling met zeven palen op een rij is het meest courant.

18

De trainer kan de oefening moeilijker maken door het uitwijken naar links en rechts te beperken. Dan trekt hij twee lijnen of plaatst hij latten of kegels 80 cm links en rechts van de slalompalen. Gebruik voor slalomoefeningen altijd een oneven aantal palen. Planken (3)

De breedte van de doorgang is eerst groot (80 cm), maar versmalt naargelang van het niveau van de fietsers. Vaardige fietsers rijden ‘de acht’: twee cirkels aan elkaar met een tussenruimte (doorgang) van zo’n 50 cm.

Omdat het niveau en de leeftijd van de fietsers verschilt, heb je minimaal drie verschillende planken nodig. Planken met de volgende afmetingen bieden mogelijkheden voor beginners en gevorderden: • een plank 150 (L) x 12 (B) x 1,5 (H) cm; • een plank 300 (L) x 15 (B) x 2,5 (H) cm; • een plank 500 (L) x 15 (B) x 3 (H) cm, met een opstaand randje en schuine oprit.

Slalompalen (7) Slalomoefeningen kun je uitvoeren door gebruik te maken van gewone kegels. Het is nog beter wanneer je in de kegels een stok plaatst. Er zijn zelfs speciale slalompalen in de handel. Hoofdzaak van de slalom is dat de poorten naar het einde toe kleiner worden. De trainer plaatst bijvoorbeeld de palen als volgt: • 2 poorten van 3,5 m; 2 poorten van 3 m; 1 poort van 2,5 m en 1 poort van 2 m. • 2 poorten van 3 m; 2 poorten van 2,5 m; 1 poort van 2 m en 1 poort van 1,5 m.

Over een plank rijden Bij het rijden over een plank oefen je evenwichtsbehoud en stuurvastheid. Je brengt als volgt gradatie in de oefeningen: • met een lange aanloopafstand; • met een kortere aanloopafstand; • een beetje schuin of mooi in de rijrichting; • vlak na een bocht; • twee planken onder verschillende hoeken.

Balk (1)

Stoppen De fietsers moeten stoppen en • zetten hun rechtervoet op een blokje of plankje en rijden direct verder; • zetten een voet in een vierkant (variant 1); • stoppen met het voorwiel precies op een streep (variant 2).

Een balk van 200 (L) x 20 (B) x 8 (H) cm. De oprit is erg afgeschuind, de afrit is minder schuin. Over de balk rijden Met rijden over een balk begin je pas wanneer fietsers vaardig over planken kunnen rijden. Je brengt op dezelfde manier gradatie aan: • met een lange aanloopafstand; • met een kortere aanloopafstand; • een beetje schuin of mooi in de rijrichting; • vlak na een bocht.

Springbalkje (1) Het springbalkje meet 70 (L) x 10 (B) x 5 (H) cm en ligt dwars over de weg.

Plankje (1) Een klein plankje van 15 (L) x 10 (B) x 1,5 (H) cm. Op het kleine plankje rijden De fietsers rijden: • om te beginnen met het achterwiel op het plankje, maar niet met het voorwiel. • Voor gevorderden: met het voorwiel op het plankje, maar niet met het achterwiel.

Over de springbalk springen De fietsers trekken het voorwiel op om over de balk te springen, terwijl het achterwiel gewoon over de balk rijdt.

19


20

De fiets opheffen De fietsers stoppen, heffen de fiets op en tillen hem over een hindernis. Voorbeeld: over een balkje, over een Zweedse bank, over het bovenste deel van de plint, over een boomstam, enz.

Tussen latten rijden In het echte verkeer hebben fietsers het vaak, letterlijk, niet al te breed (vb. een smalle fietsstrook aan de rand van de rijweg). Zulke situaties train je door tussen latten te rijden. Dit kan makkelijker of moeilijker: • De latten liggen ver uit elkaar of dichter bijeen. • De latten zijn kort of lang. • De fietser heeft een lange of korte aanloopafstand. • De panlatten liggen al of niet in de rijrichting. • De panlatten liggen vlak achter een bocht. • De panlatten vormen een asverschuiving (tweemaal twee latten onder verschillende hoeken)

Afgeschuinde balken (2) • een plank van 100 (L) x 20 (B) x 6 (H) cm, over de hele lengte aan één kant afgeschuind (15°), de open afrit voldoende schuin; • een plank van 300 (L) x 20 (B) x 7 (H) cm, over de hele lengte aan één kant afgeschuind (15°), de open afrit voldoende schuin. Ketting met magneet (1) Over de afgeschuinde balk In de rijrichting ligt de afgeschuinde balk waarop de fietsers over de hele lengte moeten rijden. Je komt deze afschuining in het echte verkeer tegen bij verkeersdrempels en stoepranden.

Twee palen van 70 cm hoogte: aan de eerste hangt een ketting van drie meter. Op het einde van de ketting is een metalen lat bevestigd. Boven aan de tweede paal zit een magneetvlak (4 cm diameter) vast. Bij het begin van de oefening hangt de ketting met de metalen lat aan het magneetvlak vast. Het is de bedoeling dat de fietser al rijdend de metalen lat vastneemt en een cirkel rijdt rond het paaltje waaraan de ketting vast zit. De ketting mag niet op de grond slepen en de paal mag niet omgetrokken worden. Als de fietser de cirkel heeft gereden, legt hij de metalen lat weer op de magneet. Het is goed om met krijt het te volgen traject aan te duiden. Deze oefening maakt al lang deel uit van heel wat fietsvaardigheidsparcours. Je oefent er het fietsen met één hand mee.

Panlatten (12) Twaalf panlatten: • vier met een lengte van 150 cm; • vier met een lengte van 300 cm; • vier met een lengte van 500 cm.

Tafeltjes en enkele voorwerpen (2)

3.2.2 Materiaal voor uitbreidingsoefeningen Drempels (2) Drempels van 100 (L) x 70 (B) x 10 cm (op het hoogste punt in het midden). Er zijn ook rubberen drempels in de handel (kabeldrempels). Verschillende drempels kunnen bijeen of verspreid over de oefenruimte liggen.

Ladderplank (1) Een plank van 400 (L) x 40 (B) x 1,5 (H) cm met daarop dwarslatten met een tussenafstand van 20 cm. Bij deze uitbreidingsoefening rijdt de fietser over de ladderplank en laat je ervaren wat het is om over een hobbelig wegdek te rijden. Leren fietsen met één hand kan ook door gebruik te maken van tafeltjes of grote kubussen van 40 (L) x 40 (B) x 60 (H) cm. Voorwerpen om te verplaatsen van het ene tafeltje naar het andere: knuffels, pittenzakjes, kegels, balletjes, speelgoed, enz. Er kan een hele waaier van verplaatsingsoefeningen bedacht worden. Belangrijk zijn: het voorwerp, het nemen en het plaatsen. • Het voorwerp kan gemakkelijk of moeilijk vast te nemen zijn. • Het te nemen voorwerp kan op normale hoogte staan, maar ook lager of hoger. Het kan vlak naast de route staan of op een afstand achter een balk bijvoorbeeld. • Het terugplaatsen van het voorwerp kan ook op normale hoogte, en lager of hoger gebeuren, vlakbij of iets verwijderd van de route. • Stoppen bij het nemen van een voorwerp is al of niet toegelaten. Het is handig om ervoor te zorgen dat de fietsers een doorlopend circuit volgen. Zo keren de voorwerpen ook terug. Anders kan de trainer de niet-fietsers inschakelen om de voorwerpen terug te brengen.

Wipplanken (2) Wipplanken zitten niet noodzakelijk in een fietsvaardigheidsset. Voor geoefende fietsers vormen ze wel een uitdaging en een leuke afwisseling. Laat zeker een fietshelm dragen en blijf in de buurt van de wipplank. Deze oefening lukt het best wanneer de fietser niet naar de plank kijkt, maar naar een kijkpunt verderop. Eens op de plank moet hij blijven trappen.

21


22

• Een eerste wipplank meet 250 (L) x 30 (B) cm. Het dwarsbalkje wordt aan de onderkant van de plank net naast het midden bevestigd en is 10 cm hoog. • Een moeilijke wipplank meet 220 (L) x 20 (B) cm met een dwarsbalkje van 15 cm (H).

Droogrek (1) Op schuine poten staat een frame van circa 1 m² opgesteld. Daaraan hangen linten van verschillende kleuren en verschillende lengtes, lang genoeg om er niet te kunnen doorkijken.

Bij deze uitbreidingsoefening rijden de fietsers met voldoende lange aanloop naar het droogrek. Zij zien een wirwar van linten, maar zien niet waar ze eigenlijk moeten fietsen. Natuurlijk is er geen onzichtbare hinderlaag opgesteld. De fietsers hebben vertrouwen in de trainer en rijden ‘blindelings’ door de poort. Voor sommige minder ervaren fietsers kan het goed zijn om vooraf even vanaf de zijkant te zien hoe anderen door de hindernis rijden. Zandbak (1)

Lage doorgang (1) Twee rechtstaande buizen waarop een dwarslat kan rusten (cfr. hoogspringen). Bij de minste aanraking valt de lat eraf. Hoogte verstelbaar per 5 cm, van 150 tot 180 cm. Bij deze uitbreidingsoefening is het de bedoeling de lat niet van de steunen te stoten. De trainer mag de lat dus niet te hoog leggen. Iemand blijft bij de hindernis om de lat er weer op te leggen.

Om jonge fietsers te laten kennis maken met verschillende soorten ondergrond, kunnen ze door een zandbak rijden. Zorg wel voor een in- en uitrit. Wie in de juiste versnelling (= een kleine versnelling) schakelde, zal zonder problemen door de zandbak rijden.

Fietsvaardigheid oefenen met materiaal 3.2.3 Drie gouden tips: ‘konijnen, bloemzakken en citroenen’ De trainer moet de fietsers goeie tips geven om de fietsvaardigheidsoefeningen tot een goed einde te brengen. Kijk- en stuurtechniek, houding en remtechniek zijn daarbij de sleutelbegrippen. Om het voor jonge kinderen attractiever te maken, hebben we het over ‘konijnen, bloemzakken en citroenen’.

een beetje zelf zijn richting zoeken. De fietser houdt het evenwicht door zich soepel aan te passen (compenseren) als hij over hobbels rijdt. De ‘bloemzakhouding’ zorgt ervoor dat je gemakkelijk andere bewegingen maakt tijdens het fietsen zoals omkijken, arm uitsteken, bukken en voorwerpen manipuleren (ringen, ballen,blokken, enz.). Dus: zit als een bloemzak op je fiets!

Volg het konijn

Rem zoals je een citroen perst

De gouden regel voor een goeie stuurtechniek is om te kijken waar je naartoe wilt rijden, dan stuur je automatisch in die richting.

Te allen tijden willen we tijdens het remmen de fiets bestuurbaar houden en slippartijen en over de kop slaan vermijden.

Kinderen hebben echter de neiging om zich te fixeren op het obstakel dat vlak voor hun voorwiel te zien is (bocht, slalom, plank, enz.). Daardoor is de kans zeer waarschijnlijk dat ze naar het obstakel toe rijden of erop rijden. Door ze te vertellen dat er een denkbeeldig konijn voor hen uitloopt dat de weg kent rond de obstakels en ze te zeggen dat ze het konijn moeten volgen, zullen de kinderen zich na wat oefenen niet meer fixeren op het obstakel, maar al verder kijken naar de te volgen weg.

Dit is wellicht de moeilijkste attitude. Omdat er in panieksituaties vaak impulsief wordt gereageerd, zien we dat wie in paniek moet remmen, dikwijls de remmen in één bruuske beweging dichtknijpt, met alle gevolgen vandien.

Enkele voorbeelden: • Als je een bocht neemt, kijk je naar het einde van de bocht waar je wilt uitkomen. • Als je tussen kegels slalomt, kijk je naar de volgende kegel vanaf het moment dat je zeker bent dat je koers juist is om de huidige kegel te nemen. • Als je een obstakel wilt ontwijken, kijk je naast het obstakel. Kortom: volg het konijn, dat kent de weg! De bloemzakhouding Het nemen van obstakels vraagt een soepele, ontspannen houding op je fiets. Kinderen zitten vaak verkrampt op de fiets als ze een onbekend obstakel moeten nemen. Dat is vaak de reden waarom ze obstakels foutief benaderen en niet tot het gewenste resultaat komen (ze willen te nauwkeurig zijn en sturen foutief tegen). Leer de kinderen dat ze op hun fiets moeten zitten als een bloemzak: ontspannen, ja zelfs een beetje nonchalant. Laat ze zo even in de ruimte fietsen en dit ervaren. Dit is al een leuke oefening op zich. Een ideale toepassing is rijden op een grind- of zandpad. Het stuur moet hier

Remmen moet je altijd opbouwen. Vergelijk het met het persen van een citroen boven een kopje thee. Als je plots al je kracht gebruikt en de citroen plat knijpt, spuit het sap alle kanten op en komt er maar bitter weinig in het kopje terecht. Maar als je zacht begint te knijpen en dan steeds harder en harder, loopt het sap langs je hand naar de onderkant en loopt het zo verder in het kopje. Natuurlijk moet dit in een zeer korte tijdspanne gebeuren. Als je dit toepast op het remproces is de kans op slippen of over de kop gaan veel kleiner en blijft de fiets bestuurbaar tijdens het remmen. Leer jongeren van kindsbeen af om de juiste remtechniek toe te passen. Rem zoals je een citroen perst! Om het belang van de drie gouden regels goed te laten doordringen bij de jonge fietsers, leert de trainer de technieken best in drie stappen aan: • Gewenning: De fietsers moeten de opstelling ruimtelijk gewoon worden en de opeenvolgende obstakels leren kennen. • Initiatie: De kinderen krijgen een aantal visuele en motorische tips om de obstakels beter te nemen. • Oefening en zelfevaluatie: De jongeren proberen de oefeningen opnieuw uit te voeren, nu met behulp van de tips en bekijken of deze tips hun vaardigheid verbeterd hebben.

23

24

25

Training van verkeersgedrag

4

26

Training van verkeersgedrag Fietstraining mag niet beperkt blijven tot fietsvaardigheid. Om kinderen voor te bereiden op hun deelname aan het verkeer moeten zij ook verkeersvaardigheid trainen. In eerste instantie trainen we dit verkeersgedrag in een beschermde omgeving, bijvoorbeeld op de speelplaats. Wanneer de kinderen daar voldoende geoefend hebben, wordt de training verder gezet in het echte verkeer. Professor Pauwels van de faculteit lichamelijke opvoeding en kinesitherapie van de K. U. Leuven zegt hierover het volgende:

➜

“Uit onderzoek blijkt dat voldoende verkeerskennis en stuurvaardigheid noodzakelijke voorwaarden zijn, doch op zichzelf onvoldoende om aan het echte verkeer deel te nemen. Het echte verkeer is immers geen ‘gesloten situatie’ zoals op de speelplaats, maar een zeer ‘open’ situatie, waarin de jonge fietser onder tijdsdruk snel moet waarnemen, beslissen en uitvoeren op een correcte manier. Pas wanneer leerlingen de nodige stuurvaardigheid bezitten, zijn ze klaar om in het echte verkeer onder begeleiding te gaan oefenen. Het besturen van de fiets zelf dient dus voldoende geautomatiseerd te zijn, zodat die taak zelf haast geen aandacht meer opslorpt.”3 Voorbeelden van verkeersgedrag dat getraind kan worden: • omkijken; • arm uitsteken; • rechts afslaan; • links afslaan; • een geparkeerde auto voorbijrijden; • inhalen; • voorrang geven; • een manoeuvre uitvoeren.

4.1 Omkijken Nogal wat fietsers beginnen te slingeren wanneer ze achterom kijken. Dat is in bepaalde omstandigheden heel gevaarlijk. Om te leren fietsend achterom te kijken, stellen we dit trainingsschema voor:

3

Veilig fietsen kinderspel?, K.U Leuven en DVV- verzekeringen, 1996.

• gewoon omkijken naar de trainer; • het slingeren beperken door 2 panlatten te leggen (↔ 1 m); • de panlatten iets dichter bijeen brengen (↔ 80 cm, 60 cm); • de panlatten vervangen door hogere grenzen te plaatsen bv. kleine kegeltjes.

• Bij het omkijken een getal laten lezen en roepen. De fietsers rijden rond de oefenplaats. De trainer staat zodanig opgesteld dat de fietsers hem rechts voorbijrijden. Ze moeten omkijken over de linkerschouder. Om de fietsers te verplichten het hoofd voldoende te draaien en lang genoeg om te kijken, toont de trainer een kaartje met daarop een getal of een tekening. De omkijkende fietser moet dat getal roepen.

4.4 Links afslaan

27

Links afslaan in het verkeer is veel gevaarlijker en moeilijker dan rechts afslaan. Voor kinderen maakt het vaak al een groot verschil dat ze nu de linkerarm moeten uitsteken. Een bocht naar links neem je erg breed om aan de rechterkant van de zijstraat uit te komen. Figuur 5

• Uiteindelijk rijden de fietsers tussen een smalle doorgang. Die kan net zo smal gemaakt worden als een fietspad of fietsstrook in de omgeving. Terwijl ze tussen die smalle doorgang rijden, kijken ze achterom over de linkerschouder en roepen ze wat de trainer toont: een kleur, een getal of een woord.

4.2 Arm uitsteken Het leren fietsen met uitgestoken arm zit voor een stuk verweven in de fietsvaardigheidsoefeningen. Toch is het goed om deze vaardigheid hier in een verkeerscontext te plaatsen. Het teken geven met de arm is een inlichting die belangrijk is in het verkeer, namelijk zijn bedoeling kenbaar maken aan de andere verkeersdeelnemers.

4.3 Rechts afslaan

• In eerste instantie leren we jonge kinderen in twee stappen links afslaan: rechts houden tot aan de overkant van het kruispunt; daar stoppen, de fiets draaien en de tweede straat ook oversteken. Dat is het veiligst bij druk verkeer en zeker aan te bevelen voor minder ervaren fietsers (Figuur 5) • Links afslaan kan ook in één vloeiende beweging. Geef dan tijdig teken met de linkerarm, wijk uit naar links en sla af met een wijde bocht naar links. Dat is mogelijk bij rustig verkeer en op eerder smalle wegen én na langdurige training (Figuur 6).

De trainer laat de fietsers in wijzerzin in een rechthoek rijden. Op het einde van de lange zijden passen zij het rechts afslaan toe. De fietsers moeten daarbij eerst omkijken over de linker (!) schouder en dan de rechterarm uitsteken. Daarna neemt de fietser het stuur weer vast om te vertragen en om veilig af te slaan. Het rechts afslaan, gebeurt met een korte bocht. Precies daarom fiets je dan wat trager. Laat niet toe dat de fietsers uitwijken naar links alvorens rechts af te slaan (Figuur 4).

Figuur 6

Figuur 4


28

De twee technieken kunnen op de oefenplaats getraind worden. Maak echter duidelijk onderscheid welke techniek in welke situatie moet worden toegepast. Zorg daarbij dat de weg en het kruispunt dat je op de oefenplaats maakt, voldoende breed zijn. Ten slotte is het nodig om een goede controle uit te oefenen op het teken geven met de arm, het omkijken, en het correct uitvoeren van het manoeuvre. De training bij het afslaan is pas volledig wanneer de fietsers links en rechts afslaan dooreen trainen. En dat is voor de jonge fietser niet eenvoudig!

Inoefenen 4.5 ‘om-arm-stuur’

1. Op de plaats waar een leerling met het bordje ‘om’ staat, kijkt de leerling over zijn linker schouder om te kijken of er geen verkeer aan komt. 2. Op de plaats van het bordje ‘arm’ geeft de fietser de richting aan naar waar hij wil afslaan door zijn linker of rechter arm uit te steken. 3. Op de plaats van het bordje ‘stuur’ brengt de leerlingen de handen weer naar het stuur en vervolgens: • slaat hij links of rechts af als er geen verkeer komt (zoals beschreven in 4.3 en 4.4); • stopt hij ter hoogte van het bordje ‘stuur’ als er wél verkeer komt.

Een opstelvak 4.6 voor tweewielers

Aan een kruispunt met verkeerslichten kan met wegmarkeringen een opstelvak voor fietsers en bromfietsers worden aangeduid. Neem als fietser plaats in dat vak. De andere bestuurders moeten stoppen voor de eerste stopstreep. Vanuit het opstelvak vertrekken de fietsers als eerste. Zij verlenen voorrang aan de tegenliggers bij het links afslaan.

Het omkijken, de arm uitsteken, de handen weer naar het stuur brengen en afslaan of indien er verkeer komt, stoppen is geen eenvoudige klus en vraagt veelvuldige oefening. Train eerst de deelvaardigheden voor je overgaat tot de combinatie-oefening ‘om-arm-stuur’ zoals op de tekening.

Een geparkeerde 4.7 auto voorbijrijden Na het afslaan kun je het voorbijrijden van een geparkeerde auto trainen. De fietser verlaat ‘zijn spoor’ en doet dat op de volgende manier: • omkijken, eventueel wachten wanneer een voertuig dichtbij is; • linkerarm uitsteken; • manoeuvre uitvoeren; • plaats rechts op de weg opnieuw innemen (eventueel voorafgegaan door rechterarm uitsteken).

Inhalen 4.8 Analoog met het voorbijrijden van een geparkeerde auto is het inhalen van bv. een trage fietser. Opnieuw verlaat de fietser ‘zijn spoor’ en moet hij het manoeuvre op een correcte manier uitvoeren: • omkijken, eventueel wachten wanneer een voertuig dichtbij is; • linkerarm uitsteken; • manoeuvre uitvoeren; • plaats rechts op de weg opnieuw innemen (eventueel voorafgegaan door rechterarm uitsteken).

4.9 Voorrang geven Voorrang geven moet bij de fietser diep ingeworteld raken voor hij zelfstandig in het verkeer kan gaan rijden. De basisregel is duidelijk: elke bestuurder moet altijd voorrang geven aan de van rechts komende bestuurders. Enkel langdurige training én observatie bouwen de reactie van ‘rechts gaat voor’ bij de jongeren in (Figuur 7). Volgende vormen van voorrang komen aan bod: • voorrang met stopbord en voorrangsborden; • voorrang op een rotonde; • voorrang tegenover pad en aardeweg; • voorrang aan spoorvoertuigen; • voorrang aan prioritaire voertuigen.

Een verkeers4.10 vaardigheids parcours op de speelplaats

29

Een eenvoudig verkeersvaardigheidsparcours maakt het inoefenen van verkeersgedrag realistischer. Met enkele verkeersborden kun je allerlei situaties oefenen die de kinderen kennen uit hun eigen leefomgeving. Een ruimte van 30 m bij 20 m volstaat al om de meeste van de voorgestelde parcoursen uit te zetten. Zorg er telkens voor dat de ‘straten’ een realistische breedte hebben van ongeveer 5 meter. Zet bij voorkeur kruispunten en situaties uit die herkenbaar zijn. Bij het trainen van verkeersgedrag mag het niet de bedoeling zijn om zoveel mogelijk verkeerssituaties ineens te trainen. Kies aanvankelijk voor één verkeersvaardigheid of -situatie per les. Bouw dit geleidelijk verder op. Bij het begin van de les wandel je met alle kinderen langs het opgestelde parcours. Bespreek de verschillende borden, wegmarkeringen, verkeerssituaties, enz. en het daaraan gekoppelde verkeersgedrag. Door het verwisselen van verkeersborden kun je snel een totaal andere verkeerssituatie creëren. Door te veranderen van rijrichting creëer je ook nieuwe situaties. Tegelijk voorkom je dat de deelnemers minder aandachtig zijn omdat ze wennen aan het parcours.

Figuur 7

30

4.10.1 Voorbeelden van verkeersparcoursen Figuur 8 en 9 Maak twee groepen van maximum tien fietsers. Is de groep te groot, laat dan een deel kinderen voetganger zijn (links van de weg stappen). Laat de kinderen na een tijdje in de tegenovergestelde richting rijden. Verwissel groep A met groep B.

Figuur 8

Figuur 9

Figuur 10 Naargelang de grootte van de groep kun je met verschillende groepen fietsers werken, vanuit de uiterste hoeken van het parcours. Laat de groepen dan één voor één starten. 31

Figuur 10

Figuur 11 Figuur 11 is een voorbeeld van een specifieke situatie die de kinderen kennen vanuit hun eigen omgeving. Verschillende types van inrichtingen en borden komen aan bod. Voor de gevorderde fietser!

Figuur 11


32

Figuur 12 en 13 Door vier kegels te verplaatsen en in het midden een cirkel te voorzien, maak je in een mum van tijd van een gewoon kruispunt een rotonde. Vergeet niet om ook de verkeersborden aan te passen!

Figuur 12

Figuur 13

33

Figuur 14 Een uitgebreider parcours zoals dit zal je maar af en toe opstellen. Zo kan het bv. éénmaal per jaar als afsluiter van een geslaagd verkeersjaar. Pak het wat grootser aan. Voorzie naast fietsen ook gocarts. Laat de kinderen op gocarts de rol vervullen van de automobilist. Zorg dat er ook voetgangers zijn. De gocarts zijn meestal erg in trek! Laat de kinderen daarom af en toe wisselen van voertuig zodat iedereen aan bod komt.

Figuur 14

34

4.10.2 Overzicht verkeersborden figuur 8 - figuur 14 Fig. 8

Fig. 9

Fig. 10

Fig. 11

Fig. 12-13

Fig. 14

Volledige set

B1

1

2

1

4

5

5

B5

1

2

2

4

4

B9

4

3

4

B11

2

1

2

5

5

4

5

3

3

B15a B17

4

2

4

2

4

5

4

C1 C11

1

C31a

1

1

C31b D7

1

D1f

1

D5 E9a F19

1

1

1

1

4

1

1

2

2

4

4

1

1

1

1 40

35


5

36

Fietsvaardigheid en verkeersvaardigheid testen 5.1 Waarom testen?

5.2 Fietsbrevetten

Om te weten in welke mate iemand al kan fietsen of vorderingen maakt, moet een trainer af en toe evalueren. Dat kun je doen aan de hand van fietsproeven of testen. De trainer kan daarbij verschillende doelstellingen voor ogen hebben: • de begin- en eindsituatie van een individuele fietser meten en evalueren; • de begin- en eindsituatie van een groep (klas) meten en evalueren (bv. in september en in juni); • een spel- of competitiemoment organiseren; • een score bekomen voor verkeers- en mobiliteitseducatie op het schoolrapport (bij voorkeur een schriftelijke en een praktische test); • fietsers belonen met bv. verkeersbrevetten.

5.2.1 Praktijklessen, belonen en ouders informeren De trainer kan de kinderen belonen voor hun fietsen verkeersvaardigheidstraining met een fietsbrevet. De Vlaamse Stichting Verkeerskunde ontwikkelde zeven verkeersbrevetten, waarvan drie fietsbrevetten. De brevetten zijn een stimulans voor leerkrachten om van hun verkeerslessen praktijklessen te maken, fietsen leer je immers niet in de klas. Bovendien is de uitreiking van een fietsbrevet een leuke beloning voor het kind dat veelvuldig getraind heeft om de vaardigheden onder de knie te krijgen. Eerst ben je ‘startfietser’, dan ‘vaardige fietser’ en ten slotte ‘superfietser’. Bij de eerste twee fietsbrevetten ligt het accent nog meer op fietsvaardigheid. De ‘superfietser’

moet echter tonen dat hij verkeersvaardig is én in staat is om zich op een veilige manier in het échte verkeer te begeven. De trainer beslist welke kinderen voor welk fietsbrevet gaan ijveren. De vaardigheidsgraad hangt in grote mate af van het aantal trainingsuren dat kinderen achter de rug hebben en het feit dat kinderen buiten de schooluren veel of weinig fietsen. De leeftijd speelt in mindere mate een rol. Het is best mogelijk dat het ene kind halverwege het derde leerjaar al een vaardige fietser is en het andere pas op het einde van het zesde leerjaar.

Startfietser 5.3 Bij het brevet van ‘startfietser’ tonen kinderen voornamelijk fietsvaardigheid in een beschermde omgeving. Zijn de deelnemers jonger dan negen jaar, dan kun je ook een stukje verkeersvaardigheid testen. Op die leeftijd mogen zij immers nog op het voetpad rijden, tenminste wanneer de wieldiameter van hun fiets niet groter is dan 50 cm.

Het fietsbrevet geeft ouders een beeld van de training die gegeven wordt en van de vorderingen van hun kind. Door dit samenwerkingsverband weten de ouders ook aan welke vaardigheden ze in gezinsverband aandacht kunnen besteden. Enkel de fietsers die zich voldoende veilig en vaardig hebben gedragen, krijgen het brevet. Een brevet wordt dus toegekend wanneer een leerling op dat moment toont dat hij voldoende fietsen/of verkeersvaardig is. Vergelijk het met het uitreiken van een rijbewijs aan bromfietsers, motorrijders en automobilisten. Het examencentrum kent het rijbewijs toe omdat de bestuurder de test met succes heeft afgelegd, maar is niet aansprakelijk wanneer die bestuurder later een ongeval veroorzaakt. Dat geldt ook voor de fietsbrevetten. Bij de test voor een fietsbrevet toont de deelnemer zijn vaardigheid en verkeerskennis op dat moment. Een brevet moet je dus beschouwen als een bevestiging van en een aanmoediging en beloning voor de prestatie van de test.

5.2.2 Van ‘startfietser’ tot ‘superfietser’ Uiteraard kan er best vanaf de kleuterjaren al gestart worden met fietsvaardigheidstraining, maar het is pas in de tweede graad van het lager onderwijs dat een eerste fietsbrevet aan de orde is. De ‘startfietser’ testen we op enkele deelvaardigheden. In de derde graad volgen nog moeilijkere fietsen verkeersvaardigheidsproeven, die je kunt belonen met het brevet van ‘vaardige fietser’. ‘Startfietsers’ en ‘vaardige fietsers’ leggen een test af in een beschermde omgeving, een plaats waar geen verkeer komt bijvoorbeeld op een speelplaats, in een sportzaal, op een afgesloten parking, enz. Als de jonge fietsers het stadium van ‘startfietser’ en ‘vaardige fietser’ doorlopen hebben en veelvuldig fietsvaardigheden en verkeersvoorbereidend gedrag hebben getraind, kunnen ze pas hun brevet van ‘superfietser’ behalen. De ‘superfietser’ legt een test af in het échte verkeer en laat daar zien dat hij veilig op straat kan fietsen.

5.3.1 Het terrein De test wordt afgenomen in een beschermde omgeving, op een terrein waar geen verkeer komt. Je hebt een effen terrein met verharde bodem (bv. asfalt) nodig. De oppervlakte bedraagt minstens 30 bij 50 m.

5.3.2 Opbouw van de vaardigheidsoefeningen Stel de vaardigheidstesten zo op dat er tussen iedere oefening minstens een rijstrook volgt van 5 tot 10 meter. De volgorde en de opstelling van de verschillende hindernissen kun je aanpassen aan de beschikbare ruimte.

5.3.3 Helpers/verkeersouders Iedere oefening wordt gecontroleerd en beoordeeld. Om de afname van het brevet ‘startfietser’ vlot te laten verlopen, kun je best een aantal helpers of verkeersouders inschakelen om mee te helpen controleren en de beoordeling van de verschillende hindernissen te noteren op een controlefiche.

37


38

5.3.4 De beoordeling

5.3.9 Vaardigheidsproeven STARTFIETSER

Idealiter staat bij iedere oefening of vaardigheid van een brevet een controleur die de beoordeling van de deelnemers bijhoudt op een controlefiche. Alle controleurs samen vormen het ‘beoordelingsteam’. Als de kinderen al hun proeven hebben afgelegd, worden hun deelresultaten samengelegd en geëvalueerd door de verschillende controleurs. Het globaalbeeld van de deelresultaten wordt per leerling besproken. Het ‘beoordelingsteam’ beslist welke leerlingen het brevet van ‘startfietser’ verdienen.

De ‘startfietser’ kan volgende vaardigheden correct uitvoeren in een beschermde omgeving:

5.3.5 Hulpmiddelen

• Omkijken over de linkerschouder In het verkeer is het vaak nodig even om te kijken over de linkerschouder om vast te stellen of er achterliggers op komst zijn. Het is moeilijk om tijdens die hoofdbeweging rechtuit te blijven fietsen. Om na te gaan of de deelnemers voldoende lang kunnen omkijken zonder van hun koers af te wijken, kun je de volgende proef organiseren.

Volgende hulpmiddelen kunnen handig zijn: • rugnummers voor de fietsers; • fietshelmen voor de fietsers, eventueel fluorescerende kledij als je de verkeersvaardigheid gaat testen; • controlefiches voor de helpers; • herstellingsmateriaal.

5.3.6 Startvoorbereidingen Voor het begin van de proef zullen eerst twee fietsers (geen deelnemers) het parcours afleggen. Zo kan de trainer nagaan of de verschillende hindernissen goed staan opgesteld en of de controleurs op de juiste plaats staan en het nodige materiaal hebben.

5.3.7 Bij de start De deelnemers starten na elkaar. De volgende fietser mag pas starten als de voorganger de eerste proef afgelegd heeft en de controleur de beoordeling heeft genoteerd. De trainer wijst de fietsers er nog eens op dat het bij de proef niet op snelheid maar wel op foutloos rijden aankomt. Als er te weinig helpers of verkeersouders zijn om iedere hindernis apart te controleren, kun je de deelnemers trager op elkaar laten volgen of ze de proef een voor een laten afleggen.

5.3.8 Verloop Het is uiteraard van groot belang dat de fietsers weten hoe zij de oefeningen moeten uitvoeren en welke rijtechnieken ze hiervoor moeten gebruiken. De fietsers moeten vooraf de afzonderlijke oefeningen grondig en regelmatig trainen. Enkel na goede voorbereiding heeft een verkeersbrevet immers écht zin.

De deelnemers fietsen rechtuit tussen twee rijen kegels (of paaltjes of panlatten). De afstand tussen de rijen kegels is minimaal 70 cm (voor jongere deelnemers mag de afstand tijdens de training groter zijn). De begeleider staat links aan het begin van de kegelrij. De begeleider steekt een gekleurde kaart (of kaarten met woorden, cijfers of tekeningen) omhoog. Op een aangeduide plaats kijkt de fietser over de linkerschouder en zegt welke kleur of kaart hij ziet zonder daarbij van zijn koers af te wijken. • Door een smalle doorgang rijden, koers houden De deelnemers komen vlot aangereden naar twee rijen met blokjes. De blokjes zijn 10 á15 cm hoog. De twee rijen liggen minimaal 30 cm uit elkaar. Met de pedalen parallel rijden ze zonder te trappen tussen de twee rijen blokjes. De fietsers mogen de blokjes niet raken.

39

• Een voorwerp verplaatsen met één hand De deelnemers fietsen langs een eerste tafel of kubus en nemen er al rijdend een voorwerp af. Ze zetten dit voorwerp op de tweede tafel of kubus neer. • Een slalom afleggen met poorten van 3,5 tot 2,5 meter

• Een remtest uitvoeren Op de grond is een afgebakende zone (‘hok’) getekend van 2,5 m x 1 m. Aan het einde van de afgebakende zone ligt een lat op kegels of blokken. De deelnemer komt aangefietst en mag pas beginnen remmen vanaf dat hij met het voorwiel het ‘hok’ binnenkomt. De fietser moet de twee remmen tegelijk gebruiken. Hij moet tot stilstand komen vóór de lat en zet vervolgens een voet aan de grond cfr. het STOP-bord in het echte verkeer. Hij mag de lat dus niet van de kegels stoten. Hij rijdt vervolgens links of rechts uit het ‘hok’ (voorzie een opening). De oefening heeft tot doel om een veilig een noodstop te leren uitvoeren. De fietsers moeten in de oefening hun remmen leren kennen. Let op voor een veilige ondergrond bij deze oefening. Doe dit niet op grint of op een nat wegdek om slipgevaar te voorkomen.

Bij deze oefening staan zeven kegels of palen opgesteld. De afstanden tussen de kegels of palen is wisselend, te beginnen met de grootste afstand (zie tekening). De deelnemers moeten ertussen slalommen. De fietsers mogen de kegels of palen niet raken, hun voeten niet aan de grond zetten en geen kegels of palen overslaan. • Een cirkel rijden Met blokken of markeerboeien vorm je een cirkel met een straal van 5 meter, rond deze cirkel vorm je een tweede cirkel, laat 60 cm tussen. Zorg ook dat er een opening blijft, zodat de fietsers de cirkel makkelijk in en uit kunnen rijden. De fietsers moeten tegen een juiste snelheid rijden om de bocht vlekkeloos te kunnen nemen. Ze mogen geen blokken omstoten.

De starfietser kan in het verkeer (facultatief, enkel indien de fietser jonger is dan 9 jaar en de fiets een wieldiameter heeft van max. 50 cm): rustig op een trottoir fietsen en hierbij rekening houden met voetgangers, opendraaiende poorten en andere mogelijke hindernissen.


40

5.4 Vaardige fietser Met het brevet ‘vaardige fietser’ test je zowel fietsvaardigheid als verkeersvaardigheid. Voor de onderdelen fietsvaardigheid is dit fietsbrevet gebaseerd op de Duitse ‘ADAC-proef’ (zie tekening p. 41). In 1984 organiseerde de Duitse automobielclub ADAC als eerste de fietswedstrijd “Wie is de kampioen op twee wielen?”. De proef heeft als doelstelling het verkeersveilig gedrag van fietsende kinderen te bevorderen aan de hand van een praktische oefening die bestaat uit acht onderdelen. Elk van deze opgaven is typisch voor een probleem waarmee een fietser in het verkeer wordt geconfronteerd. Zoals steeds worden ook deze vaardigheden eerst ingeoefend en daarna pas getest.

5.4.1 Het terrein De test wordt afgenomen in een beschermde omgeving, op een terrein waar geen verkeer komt. Je hebt een effen terrein met verharde bodem (bv. asfalt) nodig. De oppervlakte bedraagt minstens 30 bij 50 m.

5.4.2 Opbouw van het parcours Stel de hindernissen zo op dat er tussen iedere oefening minstens een rijstrook volgt van 5 tot 10 meter. Het afgebeelde modelparcours is uiteraard niet bindend. De volgorde en de opstelling van de verschillende hindernissen kun je aanpassen aan de beschikbare ruimte. De remtest vormt het afsluitende onderdeel van de proef.

5.4.3 Helpers/verkeersouders Iedere oefening wordt gecontroleerd en beoordeeld. Om de afname van het brevet ‘vaardige fietser’ vlot te laten verlopen, kun je best een aantal helpers of verkeersouders inschakelen om mee te helpen controleren en de beoordeling van de verschillende hindernissen te noteren op een controlefiche.

5.4.4 De beoordeling Idealiter staat bij iedere oefening of vaardigheid van een brevet een controleur die de beoordeling van de deelnemers bijhoudt op een controlefiche. Alle controleurs samen vormen het ‘beoordelingsteam’. Als de kinderen al hun proeven hebben afgelegd, worden hun deelresultaten samengelegd en geëvalueerd door de verschillende controleurs. Het globaalbeeld van de deelresultaten wordt per leerling besproken. Het ‘beoordelingsteam’ beslist welke leerlingen het brevet van vaardige fietser verdienen.

5.4.5 Hulpmiddelen

De oefeningen: 1. Fietscontrole 2. Smalle doorgang 3. Cirkel rijden met één hand 4. Acht 5. Slalom 6. Omkijken en van rijstrook wisselen 7. Hellend vlak 8. Remtest

Volgende hulpmiddelen kunnen handig zijn: • rugnummers voor de fietsers; • fietshelmen voor de fietsers, eventueel fluorescerende kledij als je de verkeersvaardigheid gaat testen; • controlefiches voor de helpers; • herstellingsmateriaal.

5.4.6 Startvoorbereidingen Voor het begin van de proef zullen eerst twee fietsers (geen deelnemers) het parcours afleggen. Zo kan de trainer nagaan of de verschillende hindernissen goed staan opgesteld en of de controleurs op de juiste plaats staan en het nodige materiaal hebben.

5.4.7 Bij de start De deelnemers starten na elkaar. De volgende fietser mag pas starten als de voorganger de eerste proef voorbijgereden is en de controleur de beoordeling heeft genoteerd. De trainer wijst de fietsers er nog eens op dat het bij de proef niet op snelheid maar wel op foutloos rijden aankomt.

41

Als er te weinig helpers of verkeersouders zijn om iedere hindernis apart te controleren, kun je de deelnemers trager op elkaar laten volgen of ze de proef een voor een laten afleggen.


42

5.4.8 Verloop Het is uiteraard van groot belang dat de fietsers weten hoe zij de oefeningen moeten uitvoeren en welke rijtechnieken ze daarvoor moeten gebruiken. De fietsers moeten vooraf de afzonderlijke oefeningen grondig en regelmatig trainen. Enkel na goede voorbereiding heeft een verkeersbrevet immers écht zin.

5.4.9 Parcours VAARDIGE FIETSER De vaardige fietser slaagt in alle proeven van een moeilijke vaardigheidspiste: • Fietsencontrole uitvoeren De eerste proef van het brevet ‘vaardige fietser’ bestaat uit een fietsencontrole. De deelnemer moet aantonen dat hij de reglementaire uitrusting van de fiets kent en dat zijn fiets voldoet aan de wettelijke eisen. Zie deel 6 over de fiets. Organisatie Voor de organisatie zijn er twee mogelijkheden. De fietscontrole kan plaatshebben: • voor alle deelnemers tegelijk, voor het begin van de proef; • voor elke deelnemer afzonderlijk, net voor hij de proef mag afleggen.

Relatie tot een verkeerssituatie De deelnemer moet aantonen dat hij op een smalle strook, zoals die wel eens voorkomt op het platteland of op niet geasfalteerde wegen, het evenwicht kan behouden. • Cirkel rijden met één hand Bij deze oefening komt het erop aan een lus te rijden. Daarbij houdt de fietser met de rechterhand het stuur vast. Met de linkerhand neemt hij een voorwerp van een tafel en plaatst het op een andere tafel. Tijdens de rit wordt er dus met één hand gefietst, mag er niet gestopt worden en mag het voorwerp niet uit de hand glippen. Organisatie De tafel is niet te hoog, staat op grijphoogte voor de deelnemers en op een afstand van minstens zes meter van de smalle doorgang. Voorzie voorwerpen die goed te grijpen zijn met een kinderhand (vb. houten blokje, kleine kegel, pittenzakje, enz.) Relatie tot een verkeerssituatie Tijdens de cirkelrit wordt het doelgericht afremmen en het éénhandig sturen in de bochten, als een training op onder andere links afslaan geoefend. • Acht rijden

Tip: De trainer kan zelf materieel ter beschikking stellen, waarmee kleine tekorten aan de fiets ter plaatse kunnen worden hersteld, door de deelnemer zelf of met behulp van een verkeersouder.

Relatie tot een verkeerssituatie De uitrusting en de toestand waarin een fiets verkeert, zijn van groot belang voor de veiligheid. • Door een smalle doorgang rijden De eerste hindernis op de omloop, die kort na de start volgt, is de smalle doorgang. Die bestaat uit een smalle plank van 5 meter lang die amper 15 cm breed is. De deelnemers moeten op de plank rijden en er gedurende de hele lengte op blijven rijden. Organisatie Vanaf de startlijn tot aan het begin van de plank moeten de deelnemers over een aanloopstrook beschikken van ten minste 10 meter.

Het rijspoor van de acht is slechts 60 cm breed maar wel meer dan 50 meter lang. De deelnemers moeten daarbij tussen blokken rijden. Het is de bedoeling om de acht door te rijden zonder dat er één van de ongeveer 150 blokken omvalt. Organisatie De binnenste lijnen van de twee cirkels die de acht vormen, teken je best af met een koord en met krijt. Tussen beide cirkels is een afstand van 60 cm. Hierna worden de buitenste twee cirkels getekend, tot op de plaats waar beide cirkels elkaar raken. Datzelfde geldt ook voor de plaats waar de fietsers de acht in en uit rijden. Die inrit is 1,60 m breed. In aansluiting hierop worden de ongeveer 150 blokken op een afstand van circa 50 cm langs de getekende cirkels opgesteld.

43

De trainer doet er goed aan de te volgen route binnen de acht aan te duiden met pijlen op het wegdek. Relatie tot een verkeerssituatie De deelnemers moeten in de acht aantonen dat zij smalle bochten tegen een aangepaste snelheid kunnen nemen, zonder daarbij het evenwicht te verliezen. • Slalommen tussen paaltjes Bij deze hindernis staan zeven palen opgesteld. De deelnemers moeten ertussen slalommen. Organisatie De afstand tussen de slalompoortjes verkleint geleidelijk. Tussen de eerste twee slalompoorten is telkens een ruimte van 3,5 meter, tussen de middelste twee poorten is er 3 meter plaats en tussen de laatste twee nog 2,5 meter. Opgelet: de rijrichting die de deelnemers moeten volgen, duid je duidelijk met pijlen op de grond aan.

Relatie tot een verkeerssituatie Bij de slalom leren de deelnemers vooruitziend te fietsen en plots optredende hindernissen langs hun weg op een gepaste manier te ontwijken. • Omkijken en van rijstrook wisselen Bij deze test moet de deelnemer ongeveer anderhalve meter naar links uitwijken en van rijstrook verwisselen. Het komt er niet uitsluitend op aan binnen de afgebakende grenslijnen te blijven maar ook vóór de verandering van rijstrook naar achteren te kijken en het getoonde getal of woord te lezen. De deelnemer moet dit getal of woord roepen naar de begeleider die het heeft getoond. Organisatie Het begin en het einde van de grenslijnen duid je aan met kegels. Op de kegels liggen panlatten of plastic buizen die de grenslijnen vormen waar de fietser tussen moet rijden. De begeleider beschikt over een aantal kaarten met getallen of woorden zodat er telkens een andere getoond kan worden. Relatie tot een verkeerssituatie De fietser moet leren om mooi rechtdoor te rijden (rechts op de rijweg rijden). Als hij een (onverwachte) hindernis tegenkomt, moet hij ze op een reglementaire en veilige manier kunnen ontwijken: naar achteren kijken om te zien of de situatie wel veilig is, linkerarm uitsteken en de hindernis voorbij rijden. • Over een hellend vlak rijden Deze hindernis bestaat uit een 3 m lange en 20 cm brede houten balk. De balk heeft over de hele lengte een zijdelingse helling, wat het rijden op deze hindernis bemoeilijkt. De hellingsgraad is ongeveer 15°. Organisatie Het hellend vlak wordt zo opgesteld dat het naar rechts afhelt wanneer men in de rijrichting kijkt (zie afbeelding p. 44). Tussen het eindpunt van het hellend vlak en de remtest, blijft een ruimte van 10 meter behouden.


44

Het is aan te raden dat de organisatoren aan de zijde waar het vlak afhelt een laagje krijt of een zandstrook aanleggen, zodat wanneer een deelnemer er zijwaarts afrijdt, dit duidelijk kan worden vastgesteld.

Relatie tot een verkeerssituatie De deelnemer moet leren zijn remweg juist in te schatten door zodanig met de voor- en achterrem af te remmen dat hij ook op een korte afstand tot stilstand kan komen. De oefening heeft tot doel om een veilig een noodstop te leren uitvoeren. De fietsers moeten in de oefening hun remmen leren kennen.

De vaardige fietser kan in het verkeer: • veilig vertrekken en stoppen; • rechts op het fietspad en/of op de rijbaan rijden; • rechts afslaan; • voldoende afstand houden van andere fietsers om veilig te kunnen reageren.

Relatie tot een verkeerssituatie De deelnemers moeten aantonen dat zij op een hellende rijstrook het goede spoor kunnen behouden zonder weg te glijden.

• Remtest Op de grond is een afgebakende zone (‘hok’) getekend van 2,5 m x 1 m. Aan het einde van de afgebakende zone ligt een lat op kegels of blokken. De deelnemer komt aangefietst en mag pas beginnen remmen vanaf dat hij met het voorwiel het ‘hok’ binnenkomt. De fietser moet de twee remmen tegelijk gebruiken. Hij moet tot stilstand komen vóór de lat en zet vervolgens een voet aan de grond cfr. het STOP-bord in het echte verkeer. Hij mag de lat dus niet van de kegels stoten. Hij rijdt vervolgens links of rechts uit het ‘hok’ (voorzie een opening). Let op voor een veilige ondergrond bij deze oefening. Doe dit niet op grint of op een nat wegdek om slipgevaar te voorkomen.

Hiervoor kun je een heel eenvoudig parcours in de schoolomgeving of in een rustige buurt uitstippelen waarbij de leerlingen enkel ‘een blokje om’ moeten rijden. Op die manier moeten ze steeds rechts op de rijweg of op het fietspad blijven, voldoende afstand van elkaar houden en enkel rechts afslaan. Bij de te testen vaardigheden zet je opnieuw controleurs. De praktische organisatie van een proef in het echte verkeer vind je uitvoerig beschreven in het onderdeel ‘superfietser’.

Superfietser 5.5

45

5.5.1 De VERO, een trainingsroute in het echte verkeer Verkeersvaardigheid trainen en testen op de openbare weg doe je best in een verkeersomgeving met weinig en langzaam verkeer, een rustige wijk dus. Zo’n trainingsomgeving is op verschillende plaatsen in Vlaanderen bewegwijzerd en noemen we een verkeerseducatieve route of kortweg VERO. Als je een verkeerseducatieve route wilt uitwerken, kun je gebruik maken van de handleiding Met de klas de straat op die de VSV daarvoor heeft gemaakt. Daarin worden de verschillende stappen die je moet doorlopen als je een VERO wilt uitstippelen in de schoolomgeving of gemeente, stap voor stap beschreven. Bij de handleiding zit een cd-rom met werkmateriaal: controlefiches voor voetgangers en fietsers en voorbeeldbrieven voor ouders en medewerkers.

5.5.2 Het terrein Bij voorkeur ligt de VERO binnen de vertrouwde omgeving van de kinderen. Indien mogelijk maakt de straat van de school er deel van uit. De route loopt langs herkenbare en door jongeren veel gebruikte plaatsen, bijvoorbeeld de sporthal, de muziekschool, de jeugdbeweging. Zo leert het kind hoe deze plaatsen veilig te bereiken zijn. De route is bedoeld voor voetgangers en fietsers. Scholen, verenigingen en gezinnen hebben de mogelijkheid om op de VERO te gaan trainen. De verkeerseducatieve route biedt een kader waarin fietsers ervaring kunnen opdoen in verschillende verkeerssituaties. Het aantal typische verkeerssituaties dat in de route aan bod kan komen, is natuurlijk sterk gebonden aan de plaatselijke omstandigheden.

5.5.3 Helpers/verkeersouders Voor een vlot verloop zijn een tiental helpers of verkeersouders nodig. Bij voorkeur worden zij gerekruteerd onder ouders, leerkrachten, buurtbewoners en politie. Het is beter deze taak te verdelen onder verschillende actoren dan ze helemaal te laten rusten op de schouders van bijvoorbeeld

de verkeersouders of de lokale politie. De helpers controleren op verschillende punten de verkeersvaardigheden van de fietsers. Zij maken daarbij gebruik van een controlefiche. Tijdens de controle houden ze een oogje in het zeil om mee de veiligheid te garanderen. De deelnemende leerlingen dragen een rugnummer. Per observatiepunt wordt één controlefiche per klas ingevuld. De controleurs observeren het verkeersgedrag en de vaardigheid van de kinderen. Ze duiden dit aan op de controlefiche. Om veel schrijfwerk te vermijden, kruisen ze alleen de fouten aan.

5.5.4 De beoordeling Bij iedere oefening of vaardigheid van het brevet staat een controleur die de beoordeling van de deelnemers bijhoudt op een controlefiche. Alle controleurs samen vormen het ‘beoordelingsteam’. Als de kinderen de hele VERO hebben afgelegd, worden hun deelresultaten samengelegd en geëvalueerd door de verschillende controleurs. Het globaalbeeld van de deelresultaten wordt per leerling besproken. Het ‘beoordelingsteam’ beslist welke leerlingen het brevet van superfietser verdienen.

Voorbeeld: Controlefiche bij het observatiepunt ‘rechts afslaan met de fiets’ Rugnummer

1

2

3

4

1. Omkijken over de linkerschouder 2. Rechterarm uitsteken 3. Stuurvast & korte bocht Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende beheerste!

5

6

7

8

9

...


46

5.5.5 Hulpmiddelen

maken in de complexe verkeerssituaties die op de route liggen. Kinderen leren zo knelpunten niet als afgezonderde locaties te zien, maar leren deze verkeerssituaties te overbruggen binnen een aaneengesloten route. De trainer kan, door gelijkaardige situaties aan te leren binnen de route, de kinderen ook weerbaar maken in andere complexe verkeerssituaties. ET 6.13 De leerlingen beschikken over voldoende reactiesnelheid, evenwichtsbehoud en gevoel voor coördinatie… Het spreekt voor zich dat kinderen door meer te bewegen ook motorische vaardigheden ontwikkelen. De route speelt hierop in. Het is namelijk niet enkel een verkeerseducatief project, maar ook een ‘bewegingsproject’. De motorische vaardigheden worden nu niet getraind in ‘kunstmatige’ situaties, maar wel in het verkeer zelf.

Om het brevet van superfietser te trainen en te testen, moet je denken aan: • rugnummers voor de fietsers; • fietshelmen en fluorescerende kledij voor de fietsers; • controlefiches voor de helpers4; • herstellingsmateriaal; • signalisatie ter beveiliging.

5.5.6 Startvoorbereidingen Voor het begin van de proef zullen eerst twee volwassenen de hele route met de fiets afleggen om na te gaan of er zich geen onverwachte problemen voordoen en of er overal langs de omloop voldoende controleurs en helpers staan opgesteld.

5.5.7 Bij de start De deelnemers starten met tussenpozen van 30 seconden. De trainer wijst hen erop dat het in deze proef niet op snelheid maar wel op foutloos rijden aankomt. De fietsers weten vooraf niet wie de controleurs zijn en op welke plaats ze zullen staan.

… en ze kennen de verkeersregels voor fietsers en voetgangers, om zich zelfstandig en veilig te kunnen verplaatsen langs een voor hen vertrouwde route. De route sluit zeer nauw aan bij de doelstellingen die in deze eindterm gesteld zijn. De fietsers leren zelfstandig fietsen in de directe schoolomgeving en leggen verbanden met de eigen vertrouwde omgeving. ET 6.14 De leerlingen tonen zich in hun gedrag bereid rekening te houden met andere weggebruikers. Tijdens het doorlopen van de route leren de kinderen te anticiperen en in te spelen op het gedrag van andere verkeersdeelnemers. De eerder kunstmatige situatie van een verkeerspark, die door kinderen vaak wordt aangezien voor een spelsituatie, wordt hier vermeden. Kortweg betekent dit dat kinderen op het einde van de lagere school klaar moeten zijn om als fietser (en voetganger) op een veilige en vaardige manier deel te nemen aan het verkeer in hun eigen omgeving. Scholen die deze eindterm op een volwaardige manier invullen, kunnen een fietsproef organiseren in het echte verkeer.

5.5.8 Verloop en link met de eindtermen De verkeerseducatieve route sluit inhoudelijk en methodisch volledig aan bij de eindtermen verkeers- en mobiliteitseducatie voor het lager onderwijs. Daarin lezen we: ET 6.12 De leerlingen kunnen de gevaarlijke verkeerssituaties in de ruimere schoolomgeving lokaliseren en er zich veilig verplaatsen. De route is gelegen in de directe schoolomgeving. De trainer kan de kinderen op een praktische manier wegwijs 4

Controlefiches zijn terug te vinden op de CD-rom bij de brochure Met de klas de straat op, VSV, 2006.

5.5.9 Vaardigheden SUPERFIETSER in het echte verkeer Als beloning krijgen de kinderen het brevet van ‘superfietser’ waar volgende verkeersvaardigheden deel van uitmaken: • rechts afslaan; • links afslaan; • een andere fietser veilig inhalen; • veilig rond een hindernis rijden; • voorrang aan rechts geven; • voorrang geven aan een kruispunt met een voorrangsbord; • een kruispunt met een bevoegde persoon oversteken. Indien aanwezig in de leefomgeving van de kinderen wordt ook getest: • een kruispunt met verkeerslichten oversteken; • de opstelstrook voor fietsers gebruiken aan een kruispunt met verkeerslichten; • een kruispunt oversteken waar hij/zij voorrang heeft. • Rechts afslaan

• Links afslaan Links afslaan met de fiets is één van de gevaarlijkste manoeuvres die fietsers moeten uitvoeren. Zij moeten zowel rekening houden met achterliggend verkeer als met de tegenliggers. Tijdens het manoeuvre zijn ze dubbel voorzichtig en steken ze de linkerarm uit om hun bedoeling duidelijk te maken. Om in een linkerzijstraat opnieuw aan de rechterkant van de rijweg uit te komen, moeten ze een wijde bocht nemen. • Veilig rond een hindernis rijden Wanneer er geen fietspad is, moeten fietsers rechts op de rijweg fietsen. Uiterst rechts blijven is niet altijd even vanzelfsprekend. Geparkeerde auto’s verplichten de fietser vaak om uit te wijken naar links, naar het midden van de rijbaan. Achterliggende en tegemoetkomende voertuigen vormen dan een reëel gevaar. Om die reden is het belangrijk dat die ‘hindernissen op de rijweg’ met de nodige voorzichtigheid worden voorbijgereden. De fietser moet daarbij: • vertragen en omkijken over de linker schouder; • de linkerarm uitsteken (is verplicht, indien mogelijk); • stoppen wanneer een achterliggend of een tegemoetkomend voertuig een gevaar oplevert; • uitwijken naar links en ± 1 m afstand houden omwille van openslaande portieren. Dezelfde techniek wordt gehanteerd bij het inhalen van een andere fietser. Laat een (volwassen) persoon traag fietsen op de VERO. De kinderen die het brevet van ‘superfietser’ afleggen, kijken eerst om, steken dan de linkerarm uit en nemen het stuur vast om de fietser in te halen.

Omdat kinderen de rijweg niet moeten kruisen, houdt rechts afslaan met de fiets minder gevaar in dan links afslaan. Gevaren, onder andere te wijten aan de dode hoek bij vrachtwagens, leren ons echter dat ook bij dit manoeuvre voorzichtigheid aan de dag gelegd moet worden. Als kinderen rechts afslaan met de fiets moeten zij volgende punten in acht nemen: • tijdig omkijken over de linker schouder en daarbij rechtdoor blijven fietsen; • het manoeuvre aankondigen door de rechterarm uit te steken; • snelheid minderen en het manoeuvre stuurvast uitvoeren; • rechts afslaan met een korte bocht.

• Voorrang aan rechts geven Voorrang geven aan bestuurders die van rechts komen is één van de basisregels in het verkeer. Alleen intensieve training kan ervoor zorgen dat de regel ‘rechts gaat voor’ ingeworteld geraakt bij de jonge fietsers. Er zijn bovendien heel wat vormen van voorrang die getraind kunnen worden: • voorrang met een stopbord en voorrangsborden; • voorrang tegenover een pad en een aardeweg; • voorrang op een rotonde; • voorrang aan bijzondere voertuigen (brandweer, politie, ziekenwagen, enz.), spoorvoertuigen. We gaan voor de proef echter uit van een eenvoudige ‘voorrang aan rechts’-situatie. Daarbij letten we op volgende deelvaardigheden: • rechts van de rijweg fietsen; • vertragen en kijken of er een bestuurder van rechts komt; • STOPPEN indien nodig om voorrang te verlenen.

47


48

• Voorrang geven aan een kruispunt met een voorrangsbord Het voorrangsbord B1, de ‘omgekeerde driehoek’, geeft aan dat je aan een kruispunt voorrang moet verlenen (aan verkeer dat van links en van rechts komt). De kinderen moeten ook als fietser in het echte verkeer voorrang verlenen als ze zo’n bord tegenkomen. Het voorrangsbord B5, het ‘STOPbord’, geeft aan dat je aan een kruispunt verplicht moet stoppen en voorrang moet verlenen (aan verkeer dat van links en van rechts komt). Voor een fietser betekent ‘verplicht stoppen’ dat hij minstens een voet aan de grond moet zetten. De kinderen moeten als fietser in het echte verkeer bij het zien van zo’n bord stoppen, een voet aan de grond zetten en voorrang verlenen. • Een kruispunt met verkeerslichten oversteken Op een aantal kruispunten staan verkeerslichten. Net als de automobilisten moeten ook de fietsers daarmee rekening houden. Als het rode licht brandt, moet je stoppen. Als het groene licht brandt, mag je voorzichtig doorrijden. Maar bij het oranje licht is het moeilijker. Oranje geeft aan dat dadelijk het rode licht gaat branden. Dus als je nog op tijd kunt stoppen, moet je dat doen. Enkel als je niet meer op een veilige manier kunt stoppen, mag je doorrijden. Fietsers hebben geen hoge snelheid. Voor hen zou het steeds moeten lukken om te stoppen als het oranje wordt.

• Een kruispunt met een bevoegde persoon oversteken Een bevoegde persoon die op een kruispunt het verkeer regelt, geeft bevelen aan de weggebruikers met armbewegingen. • Wie evenwijdig aan de arm(en) van de agent fietst, mag doorrijden. • Wie de arm(en) van de agent dwarst, moet stoppen en wachten. • ‘Arm omhoog’ komt tussen de vorige bevelen in om aan te geven dat het verkeer van richting gaat veranderen. Men mag het kruispunt niet meer oprijden. Wie zich op het kruispunt bevindt, moet het ontruimen.

Fietsers blijven steeds dubbel aandachtig tijdens het oversteken van het kruispunt. Automobilisten zijn vaak gehaast en durven afslaan zonder rekening te houden met de fietser die rechtdoor wil. Hou als fietser zeker rekening met vrachtwagens die rechts willen afslaan. Door de dode hoek kan de chauffeur de fietser op veel plaatsen rond de vrachtwagen niet zien staan of rijden.

Opmerking: Wanneer je een verkeerseducatieve route organiseert, zul je niet altijd een kruispunt met verkeerslichten kunnen integreren. Als de trainer toch wil nagaan of de leerlingen correct handelen bij verkeerslichten, kan hij kiezen voor een tijdelijke opstelling (zie foto). Uiteraard mag je niet zomaar verkeerslichten plaatsen. Het moet steeds in overleg met de politie, de gemeente en de buurtbewoners gebeuren. Het is de bedoeling dat alle weggebruikers rekening houden met de tijdelijke opstelling, dus niet alleen de kinderen.

49


6

Fiets en fietsonderhoud 50

Een fiets kopen 6.1

6.3 Fietsonderhoud

Een fiets kopen voor een kind is niet zo eenvoudig. Fietsverkopers bezitten de kennis om samen met de ouders een aangepaste fiets uit te zoeken voor een kind. Maar kinderen hanteren vaak andere, minder objectieve normen om een fiets te kiezen: ze kijken naar kleuren, sportieve prestaties, … Het zal er vaak op aan komen een compromis te zoeken, rekening houdend met ieders wensen. Let er in elk geval op dat veiligheid en comfort primeren. Combineer dit met andere criteria en wensen. De fietshandelaar zal u advies geven over de grootte van het frame. Laat de kinderen de fiets goed uittesten: opstappen, zithouding, trappen en remmen. Kies voor kleine kinderen misschien een terugtraprem, een zogenaamde torpedo. Want nogal wat remmen zijn te groot en te strak voor kleine kinderhandjes!

Echte fietsers onderhouden hun fiets. Ook kinderen leren het! • Ketting: minder dan 25 mm speling. Indien nodig aanspannen door het achterwiel naar achter te brengen. Een ketting met teveel speling valt gemakkelijk af, een veel voorkomend probleem. • Remblokjes verslijten! Versleten remblokjes direct vervangen. De rem regelmatig bijstellen. • Banden: Voldoende hard oppompen, voldoende profiel. • Lichten en reflectoren regelmatig schoonmaken om de zichtbaarheid te garanderen. • Bedrading van vaste verlichting regelmatig nakijken. • Wielen draaien ongehinderd.

Enkele tips: 6.2 • Het frame van de fiets is aangepast aan de grootte van de fietser. • De hoogte van het zadel kan worden aangepast. Een snelklem is daarvoor erg handig. De zadelhoogte is goed als de tenen de grond kunnen raken. • Een klassiek stuur is beter dan een recht stuur (mountainbike) of andere bijzondere sturen. De handvatten van het stuur staan op gelijke hoogte met het zadel en ze zitten goed vast. • De remmen werken perfect. • De banden hebben een duidelijk profiel. • De bel is hoorbaar tot op een afstand van 20 m. Elke fiets moet een bel hebben! • Er zitten reflectoren op de trappers. In de spaken zitten reflectoren of er zitten reflecterende strips op de banden. • De bagagedrager is stevig genoeg voor de boekenen sporttas. • De fiets beschikt over een goede fietssteun. • Een fietsverbreder houdt de andere bestuurders op een afstand. • Een wimpel op kleine fietsen laat de jonge fietsertjes beter opvallen. • Aangepaste en opvallende kledij is geen luxe: tegen wind, regen, duisternis, enz. Je kunt de kledij nog accentueren door extra reflecterende materialen te gebruiken. Let echter op met bepaalde regenkledij die kan hinderen bij het omkijken. • Fietsongevallen zorgen vaak voor hoofdletsels. Het dragen van een fietshelm is een aanrader!

6.4 De wettelijke uitrusting van de fiets Om fietslessen in de beste omstandigheden te laten verlopen, is het van belang dat de fietsers met een veilig uitgeruste fiets rijden. Het is aangewezen om regelmatig een fietscontrole te doen. Dat motiveert de kinderen om zorg te dragen voor hun fiets en motiveert de ouders om de fiets vaker na te kijken. Een fietscontrole kan uitgevoerd worden door de lokale politie, door leerkrachten, verkeersouders of door kinderen onderling. Als je op de openbare weg rijdt, moet een ‘gewone’ fiets voorzien zijn van de wettelijk voorgeschreven uitrusting.

51

Overdag bij zichtbaarheid > 200m: • Twee doeltreffende remmen. Fietsen moeten een voorrem en een achterrem hebben. Remmen kunnen pas behoorlijk werken als: - het kind de handgrepen kan omklemmen; - de handgrepen juist zijn afgesteld, dus niet te los en . ook niet te vast; - de remkabels correct zijn aangespannen; - de remblokjes bij het remmen goed tegen de velg aansluiten. • Een goed functionerende fietsbel die hoorbaar is tot op 20 meter. Bij de aankoop van een nieuwe fiets, is de fietsbel af en toe ontoereikend. Je moet deze minder kwaliteitsvolle bel dan vervangen door een andere. • Een witte reflecterende strook aan weerszijden van elke band en/of minstens twee gele of oranje dubbelzijdige reflectoren per wiel. • Gele of oranje reflectoren aan weerszijden van elke pedaal. • Een witte reflector vooraan. • Een rode reflector achteraan.

Sinds mei 2006 moeten fietsers ‘s nachts en wanneer de zichtbaarheid minder dan ongeveer 200m bedraagt, een vast licht of knipperlicht gebruiken. Een wit of geel licht vooraan en een rood licht achteraan. Dit rode licht dient ‘s nachts, bij helder weer zichtbaar te zijn van op een afstand van minimum 100m. Beide lichten mogen zowel op de fiets als op de fietser bevestigd worden. Je kunt kinderen er attent op maken dat ze best altijd voorzien zijn van goede fietsverlichting, ook overdag. Weersomstandigheden kunnen er onverwacht voor zorgen dat de zichtbaarheid vermindert (bv. mist, regen, onweer).


52

Lichten en reflectoren zijn verplicht op alle fietsen wanneer men ermee op de openbare weg rijdt tussen het vallen van de avond en het aanbreken van de dag én in alle omstandigheden wanneer het niet mogelijk is duidelijk te zien op een afstand van ongeveer 200 meter.

Een veilige en 6.5 comfortabele fiets

Uitzonderingen: Wettelijk gezien moeten racefietsen, terreinfietsen en fietsen met een kleine wieldiameter (< 50 cm) overdag en bij goede zichtbaarheid enkel* uitgerust zijn met twee doeltreffende remmen** en een goed functionerende bel. * Racefietsen en terreinfietsen met één of twee spatborden moeten altijd uitgerust zijn met een witte reflector vooraan en een rode reflector achteraan. ** Fietsen met een wieldiameter die kleiner dan 50cm is (kinderfietsen, minifietsen, vouwfietsen) moeten maar één doeltreffende rem hebben. Het is echter veiliger om ook bij een kleine fiets voor een model met twee remmen te opteren.

Behalve de wettelijke uitrusting verdienen nog een aantal onderdelen van de fiets bijzondere aandacht. Ze dragen bij tot de veiligheid en tot comfortabel fietsen. De banden: • Zowel de bandenspanning als de staat van de banden verdienen aandacht. Is de profieldiepte nog voldoende? Vertoont de band geen scheuren, bulten of barsten? • Ga de bandenspanning na als het kind op de fiets zit. De trapas en de ketting: • De trapas moet soepel draaien, zonder speling of wrijving. • De ketting moet goed gesmeerd en aangespannen zijn. Je moet ze ongeveer 1 cm kunnen opheffen. Het stuur en het zadel: • Het stuur en het zadel moeten recht staan en stevig vastzitten in het frame van de fiets. • Een kinderfiets wordt meestal verschillende jaren gebruikt. Naarmate een kind groeit, kunnen stuur en zadel hoger gezet worden. Let op, laat minstens 6,5 cm van de zadel- en de stuurpen in het frame zitten, zodat ze niet plooien of breken. • Een stuur waarvan de handgrepen ongeveer in de rijrichting staan, is veiliger en stuurt makkelijker dan een recht stuur waarvan de handgrepen haaks op de rijweg staan. • Wanneer je op het zadel zit, moet je met de tenen de grond kunnen raken.

Tip: Bij het Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid (BIVV) kun je een poster en fietscontrolekaarten aanvragen (zie bij ‘Bibliografie’).

Bibliografie

Colofon

Ik leer fietsen, Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap, Ravensteingalerij 3 bus 7, 1000 Brussel, tel. 02 502 09 05, fax 02 502 12 64.

Auteur oorspronkelijke versie 1998: Herman Van Houcke Herwerking versie 2005: Dirk Gabriels Actualisatie versie 2007: Tini De Smedt Coördinatie herdruk 2009: Tini De Smedt

Fietsbrevetten, Vlaamse Stichting Verkeerskunde, tel. 015 44 65 50, fax 015 44 65 59. Fietsvoorzieningen, Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid, Haachtsesteenweg 1405, 1130 Brussel, tel. 02 244 15 11, fax 02 216 43 42.

53

Eindredactie: Paul Michielsen en Tini De Smedt Tekeningen: Patriek Roelens Foto’s: Annie De Brue, Stefan Dewickere, Dirk Gabriels en Veerle van Engeland

Met de klas de straat op, Vlaamse Stichting Verkeerskunde, tel. 015 44 65 50, fax 015 44 65 59.

Lay-out en vormgeving: FBD naar Annie De Brue

Op vier drie twee wielen, Vlaamse Stichting Verkeerskunde, tel. 015 44 65 50, fax 015 44 65 59.

Verantwoordelijke uitgever: Jan Peumans, Louizastraat 40, 2800 Mechelen

Veilig fietsen kinderspel?, K.U. Leuven en DVV-Verzekeringen, Livingstonelaan 6, 1000 Brussel, tel. 02 286 61 11, fax 02 286 70 40.

Wettelijk depot: D/2009/8258/9 Herdruk oktober 2009 Kostprijs: 8,50 euro

Verkeers- en mobiliteitseducatie in de basisschool, deel 3: Zo doen wij het!, Vlaamse Stichting Verkeerskunde, tel. 015 44 65 50, fax 015 44 65 59. Video Fietsen een feest, Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid, Haachtsesteenweg 1405, 1130 Brussel, tel. 02 244 15 11, fax 02 216 43 42.

Met speciale dank aan: Paul Michielsen, Jef Van Gaver en Jeroen Verwaetermeulen voor hun creatieve bijdrage. Niets uit deze uitgave mag, op welke wijze dan ook, worden overgenomen zonder de uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

Kinderen hebben eigen spelregels Vlaamse Stichting Verkeerskunde, tel. 015 44 65 50, fax 015 44 65 59. Veilig leren fietsen. Stap voor stap, K.U. Leuven en DVV-Verzekeringen, Livingstonelaan 6, 1000 Brussel, tel. 02 286 61 11, fax 02 286 70 40. Folders Fietscontroles: brochure en controlekaart, Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid, Haachtsesteenweg 1405, 1130 Brussel, tel. 02 244 15 11, fax 02 216 43 42. Enkele ideeën werden met toelating overgenomen van de vroegere behendigheidspiste van de Stad Gent. Waarvoor onze dank.

CU-COC-809718-EA

54

Vlaamse Stichting Verkeerskunde Louizastraat 40, 2800 Mechelen Tel 015 44 65 50 Fax 015 44 65 59 [email protected] www.verkeerskunde.be

over fiets- en verkeersvaardigheid, fietsproeven en fietsbrevetten!

Recommend Documents