Extra Editie
Putsesteenweg 129 • B-2920 Kalmthout
VACATURE Ben je op zoek boeiende adm naar een inist job bij het Gren ratieve spark? Kijk snel op pa
g. 7
Over de grenzen heen… (foto: F. Van Boven)
Voor u ligt de Grensparkkrant. Deze krant verschijnt eenmaal per jaar als speciale uitgave van “Wissels” en wordt al vijf jaar lang in de decembermaand in alle brievenbussen van de gemeenten Woensdrecht, Kalmthout en Essen
verspreid. Naast algemene weetjes over het reilen en zeilen in het Grenspark, is in de middenkatern speciale aandacht besteed aan het grensoverschrijdende karakter van het Grenspark en zijn organisatie.
Veel leesplezier toegewenst. Uiteraard staan wij open voor uw reacties en suggesties. Deze kunt u mailen naar
[email protected].
INHOUD • Wordt het Grenspark toegankelijker?
pag 2
• Natuurpunt koopt een ontbrekend puzzelstuk van de Kalmthoutse Heide
pag 2
• Vlaams natuurreservaat De Kalmthoutse Heide breidt uit
pag 2
• Organisatiestructuur Grenspark
pag 3
• Natuur houdt zich niet aan grenzen…
pag 3
• Het LIFE HELA-project
pag 4
• Vlaams/Nederlandse Natuurgidsen!
pag 4
• Heeft het Groote Meer binnenkort weer water?
pag 4
• Beter kan altijd!
pag 5
• Voorkomen van bos en heidebranden
pag 5
• Vogeltrek zonder grenzen
pag 6
• Heidebeheer met een geherderde schaapskudde pag 6 • Junior Ranger kamp
pag 7
• Vernieuwde wandelkaart
pag 7
• Grenspark+
pag 7
• Vacature
pag 7
• Activiteitenkalender
pag 8
• Prijspuzzel
pag 8
• Paringsritueel van de Herfstlandschap (foto: Y.D. Nature)
viermaandelijks nr. 45 december 2009 – januari – februari 2010
Vierhoekwielwebspin
pag 8
1
Extra Editie
Wordt het Grenspark toegankelijker? Het Grenspark is een groot aaneengesloten natuurgebied. Hoe groter het gebied is, hoe steviger de natuur zich kan ontwikkelen. Dieren en planten hebben zo meer ruimte om zich in dit gebied te bewegen en om zich voort te planten. Een goed beheer is hiervoor wel nodig. Goed nabuurschap is ook aangenaam. Stel je voor, dat de één de vogelkers wél verwij-
dert en zijn buurman niet. Waar doe je het dan ook voor? Want de vogelkers zaait zich namelijk heel snel uit, ook op het terrein van de buurman. Met het overlijden van mw. M.A. Carlier komt 460 ha natuurgebied in eigendom van de bekende terreinbeherende organisaties Natuurpunt en het Agentschap voor
Natuur en Bos. Samen met de Grensparkorganisatie zal in de komende jaren gewerkt worden aan het behoud en de verbetering van dit prachtige natuurgebied dat bestaat uit bossen, heide, vennen en stuifzanden. Ook aan u, als recreant, wordt gedacht. Het Grenspark is vanwege deze nieuwe eigenaren ook meer gemeengoed geworden, en dit biedt wellicht mogelijkheden om de natuur
ook te beleven in dit noordelijk deel van het Grenspark. Genieten van de purperen hei, doorspekt met glinsterende vennen…. Daar dromen we toch allen van? Het jaar 2010 zal hierin duidelijkheid bieden. Tekst: Barbara Van Eeckhoutte
Natuurpunt koopt een ontbrekend puzzelstuk van de Kalmthoutse Heide Natuurpunt koopt het Stappersven-Kalmthoutse Heide, een waardevol natuurgebied van 360 ha dat deel uitmaakt van ongeveer 600 ha natuur- en bosgebied op Vlaams grondgebied uit de erfenis Carlier (Petrofina). Op die manier wil de vereniging één van de laatste grote puzzelstukken inleggen in het 3.750 ha tellende grensoverschrijdende natuurgebied van de Kalmthoutse Heide. Stappersven (foto Wim Dirckx)
Het gebied Stappersven-Kalmthoutse Heide bestaat uit het bekende Stappersven, de Nolse duinen, de Nol en de bossen van De Boterbergen. Het maakt deel uit van het Grenspark De Zoom – Kalmthoutse Heide, een Europees belangrijk natuurgebied dat voor 55% op Vlaams grondgebied ligt. Het is het kerngebied voor de gladde slang in Vlaanderen, de meest westelijke groeiplaats van de jeneverbes en sinds kort ook de eerste broedplaats van de brilduiker in België. Natuurpunt hoopt met het juiste beheer de nu al indrukwekkende resultaten in het huidige Grenspark aan te vullen en
hoopt tot de verbeelding sprekende soorten, zoals de kraanvogel, naar het gebied te krijgen. Volgens Willy Ibens, directeur van Natuurpunt, is deze aankoop door Natuurpunt een belangrijk puzzelstuk in de mozaïek van het Grenspark. “Door onze aankoop kunnen we bijdragen om de waterhuishoudingsproblematiek van het hele gebied te verbeteren. Tegelijk verspreiden we via stapsgewijze openstelling de recreatiedruk in het Grenspark. Het herstellen van de mozaïekstructuur van droge en vochtige heide, vennen, bossen en stuifzan-
den kan nu versneld gebeuren. Een vereniging zoals Natuurpunt kan zich makkelijk aansluiten bij de doelstellingen en werkwijze van de andere grote beheerders zoals het Agentschap voor Natuur en Bos, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer”, stelt Willy Ibens. “Ons beheersmodel met vrijwilligers en natuurarbeiders is een waardevolle aanvulling op het beheer van het al bestaande natuurgebied door de overheid.” Tekst: Natuurpunt Geel = gebied ‘Mont Noir’, aangekocht door ANB HUIJBERGEN
Groen = gebied ‘Stappersven’, aangekocht door Natuurpunt
Vlaams natuurreservaat De Kalmthoutse Heide breidt uit
Grensparkroute De Zoom-Kalmthoutse Heide (fietsroute 32 km)
Kaart Kalmthout feb 09
2
17-03-2009, 15:49
Het Agentschap voor Natuur en Bos kocht recent het voormalige landgoed ‘Mont Noir’. Dit gebied van 102 ha ligt centraal in het grote rustgebied van het Grenspark en past als een puzzelstuk tussen de Belgisch- Nederlandse grens en het Vlaams natuurreservaat De Kalmthoutse Heide. Het landgoed ‘Mont Noir’ is een boeiend hoofdstuk in de rijke geschiedenis van de Kalmthoutse Heide. Vanaf 1885 hebben verschillende eigenaars hun stempel gedrukt op dit landgoed, dat voorheen
2
WISSELS • NR. 45 december 2009
deel uitmaakte van de grote gemeentelijke heide. Dreven en sierbeplantingen, grachten en vijvers zijn nu nog de stille getuigen. Maar ook de natuur heeft er zijn waarde: natte heide en vennen naast beboste duinen met heiderestanten. Door de aankoop kan ook hier een meer gericht natuurbeheer gevoerd worden. Uitstippelen van een wandelroute die
Mont Noir - restanten van wat ooit een luxueus landgoed was (foto: Y.D. Nature)
toelaat om de typische sfeer van het voormalige landgoed te proeven behoort zeker tot de mogelijkheden. In afwachting van een nadere studie blijft het gebied nog
even wat het was: rustgebied en niet opengesteld voor bezoekers. Tekst: Veerle Mees
Extra Editie De bijzondere commissie
Kerstboom “Waarom een kerstboom met een kluit?”, zo had mijn zoon aan mij gevraagd. Ik zei: “Dat is modern joh, zonder kluit is afgezaagd”.
Geachte lezer, U ontvangt de Grensparkkrant in de maand december. Vandaar het versje over de kerstboom. U hebt vast wel eens gehoord, dat men een ingewikkelde organisatiestructuur ook wel eens een kerstboom noemt. Omdat het themanummer van de krant Grensoverschrijding heet, leek het de redactie nuttig om u iets meer te vertellen over de grensoverschrijdende samenwerking binnen het Grenspark. Zoals een kerstboom een top heeft, al of niet voorzien van een piek, wordt de top van het Grenspark gevormd door het Grensparkbestuur.
Grensoverschrijdend werken is in! Grensoverschrijdend werken is heel uitdagend. Het samenwerken met Vlamingen en Nederlanders die hetzelfde doel nastreven is inspirerend. En vaak is het zo: waar een wil is, is een weg. Iedereen zet zijn beste beentje voor om mee te denken hoe de verschillende werkwijzen en/of beleidslijnen aan weerszijden van de grens pragmatisch in elkaar verweven kunnen worden. Niet altijd eenvoudig, doch moeilijk kan ook. Hierbij leest u enkele van onze succesvolle projecten:
Werkgroepen
In deze commissie zijn vertegenwoordigd de gemeenten Kalmthout, Essen en Woensdrecht. Ook de verantwoordelijke ministeries en provincies uit Vlaanderen en Nederland, het Agentschap voor Natuur en Bos, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer maken deel uit van de commissie. De commissie, waarin ook het ministerie van Defensie én de grote en kleine eigenaren zitting hebben, komt enkele keren per jaar bijeen en stelt o.a. de jaarlijkse begroting vast en voert het Beleidsplan beheer en inrichting uit. De commissie is daarbij verantwoording schuldig aan het comité van ministers van de Benelux Economische Unie. De stuurgroep: Deze vormt het dagelijks bestuur van het Grenspark. Zowel de Bijzondere Commissie als de Stuurgroep worden voorgezeten door een onafhankelijk voorzitter. Thans is dat de heer Herman Suykerbuyk, oud-burgemeester van gemeente Essen. Het Grensparksecretariaat bereidt de vergaderingen van de Stuurgroep voor. In de Stuurgroep hebben de terreinbeheerders en de financierders van het Grenspark zitting. Natuur, recreatie, voorlichting, waterbeheer, mogelijke uitbreiding naar Grenspark Plus e.d. zijn de belangrijkste onderwerpen van de Stuurgroep, die 6 keer per jaar bijeenkomt.
Onder de verantwoordelijkheid van de Stuurgroep zijn de werkgroepen Natuur & Water en VER actief. In deze werkgroepen hebben diverse deskundigen en betrokkenen uit Vlaanderen en Nederland zitting. Zij geven gevraagd en ongevraagd advies aan de Stuurgroep. Uiteraard vindt er nog op diverse fronten regelmatig overleg plaats op andere specialistische gebieden, zoals b.v. over branddetectie en brandbestrijding, faunabeheer en landbouw. Ook vindt er eenmaal per jaar een overleg plaats met zgn. kleine en grote eigenaren en het Grenspark. En dan hebben we het nog niet gehad over de inzet van de vele vrijwilligers, monitorders, gidsen…. Wilt u meer inzicht in de onderwerpen die in het Grenspark zo allemaal aan de orde komen, dan kunnen we u kortheidshalve verwijzen naar onze website www.grensparkzk.be. Tekst: Paul Asselbergs
Natuur houdt zich niet aan grenzen… Vanaf 2003 zijn tientallen vrijwilligers actief om waarnemingen in te zamelen van planten, vogels, libellen enz. Het mooie ervan is, dat dit aan beide zijden van de grens op dezelfde manier gebeurt. Iedereen die bezig is met het inventariseren weet, dat het op een gestandaardiseerde manier moet gebeuren. Het zou niet de eerste keer zijn, dat bepaalde gegevens niet met elkaar kunnen vergeleken worden, omdat er verschillende methodes gebruikt zijn. En dat is nu juist zo mooi aan het Grenspark, waar 5 jaar geleden alle beheerders (Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Agentschap voor Natuur en Bos) hebben besloten om op dezelfde manier te gaan monitoren.
Tekst: Barbara Van Eeckhoutte
Kaart met aanduiding van alle broedvogelgegevens in het Grenspark.
Hiervoor was heel wat moed nodig, want de twee beheerders aan Nederlandse zijde hadden hun eigen monitoringssysteem. En samenwerken wil ook zeggen, dat je je moet aanpassen en dat methodes ook moeten aangepast worden. Uiteindelijk heeft dit geresulteerd in één monitoringsplan en één handleiding voor de vrijwilligers. En daarmee gaan ze, aangestuurd door het Grenspark, jaarlijks aan de slag. Deze monitoring maakt het nu mogelijk om gebiedsdekkend kaarten aan te maken. Mede dankzij die kaarten en de verzamelde gegevens gaan beheerders ook ‘grensoverschrijdend’denken. Het mooiste voorbeeld is het lopende Life-project, maar ook de studie ‘ecologische verbinding Groote Meer – Steertse Heide’. Beide projecten streven ernaar om de natuur aan beide zijden van de grens met elkaar te verbinden en daarmee uitwisseling van soorten moge-
Alpenwatersalamander (foto: Grenspark archief)
lijk te maken. Het Life Hela-project is in uitvoering en nadert zijn einde, het ecologisch verbindingsproject is net uit de onderzoeksfase. Het Grenspark is het met alle beheerders eens hoe het er allemaal zou moeten gaan uitzien. Nu moeten er middelen gezocht worden om ook dit tweede project in de startblokken te zetten en naar een uitvoeringsfase te brengen, en dit allemaal mede dankzij de monitoring en de inzet van de vele vrijwilligers. Daarom via deze weg een woord van dank aan al onze monitorders. Tekst: Ignace Ledegen
Inventariseerder aan het werk met fuik (foto: Grenspark archief)
WISSELS • NR. 45 december 2009
3
Extra Editie
Het LIFE-project Heideherstel op Landduinen
September 2007, vóór het kappen (foto: Y.D. Nature)
Heide herstellen en open gebieden 'terug' met elkaar verbinden, daar draait het om in dit grensoverschrijdend project, dat startte in september 2006. Anno 2009: Hoever staan we nu? Momenteel is er aan de Vlaamse en aan de Nederlandse zijde in de zomer en herfst van 2009 gestart met het plaggen. Deze werken gebeuren in opdracht van de 2 beheerders, Natuurmonumenten en het ANB. Van 23 ha bos en natuurterrein wordt de humuslaag verwijderd. Om deze ingreep beter te begrijpen, moeten we even terug in de tijd. Enkele tientallen jaren geleden bestond dit grensgebied uit open zand en droge en natte heide die elkaar afwisselden. Tot de toenmalige eigenaar aan Nederlandse zijde besloot om deze gronden te gaan bebossen.
Aan Vlaamse zijde zijn de gronden spontaan bebost geraakt. En daar waar bos gestaan heeft, heeft zich ook een rijkere humuslaag gevormd. Onder deze rijkere humuslaag liggen een heleboel zaden te wachten op betere tijden om te kunnen kiemen. De eerste stap in het project was het kappen van 65 ha bos. Maar dat was niet voldoende. Zouden er geen bijkomende maatregelen getroffen worden, dan zou vooral het pijpenstrootje gaan woekeren op deze humusrijke bodem. Daarom wordt ook de humuslaag weggehaald. Als dit plaggen op de juiste manier gebeurt, ontstaat een kale zandige of venige bodem. Net niet te diep plaggen, want anders worden alle zaden mee afgevoerd, maar ook weer niet te ondiep plaggen, want dan blijft er teveel humusrijk materiaal achter, en gaan sterk
groeiende soorten de typische heideplanten wegconcurreren. Na het plaggen zou op termijn een gevarieerd landschap moeten ontstaan: open zand, droge heide, afgewisseld met natte heide en kleinere vennen. Volgend jaar in het najaar zal nog eens 10 ha geplagd worden aan Nederlandse zijde. Tegelijkertijd zal de scherpe bosrand gedund worden, zodat er een zachte overgang ontstaat tussen het aanwezige bos en de open heidegebieden. En dan komt de kroon op het werk: Na afloop van de werkzaamheden, zullen er in het gebied ook wandelpaden aangelegd worden, zodat de bezoekers het gebied kunnen zien ontwikkelen. Tekst: Ignace Ledegen
Vlaams/Nederlandse Natuurgidsen! Het Grenspark en de Vlaamse en Nederlandse natuurorganisaties (resp. CVN en IVN) sloegen in 2006 de handen ineen en organiseerden een INTERNATIONALE natuurgidsencursus, die in januari 2008 werd beëindigd.
4
WISSELS • NR. 45 december 2009
Heeft het Groote Meer binnenkort weer water? Alom bekend is, dat het Grenspark (en in het bijzonder het Groote Meer) te kampen heeft met een tekort aan goed water. De voorbije jaren is reeds door de diverse betrokken overheden (met hulp van vele specialisten) tijd en geld besteed om oplossingen te vinden die de situatie kunnen verbeteren. Dat is geen eenvoudige klus, zo is gebleken. Maar moeilijk kan ook. Een doorbraak ligt voorhanden. Onder impuls van Natura 2000, is recent een pakket van maatregelen voorgesteld. Hierbij moet men o.a. denken aan de vermindering van de grondwaterwinningen én het uitvoeren van een aantal duurzame maatregelen.
De cursus was tevens boeiend door de cultuurverschillen die zich zowel bij docenten als cursisten voordeden. De grens tussen 2 landen is meer dan een streepje op de kaart; er bestaat een wereld van verschil. Het mooie is, dat die cultuurverschillen gaandeweg verminderden en de samenwerking op een natuurlijke wijze gestalte kreeg. De nieuwe gidsen worden nu grensoverschrijdend ingezet om rondleidingen in het Grenspark te geven. Tekst: Ad de Vos
September 2009, na het kappen en plaggen. Het gebied is nu klaar om zich te ontwikkelen naar een mooie open zandvlakte, omgeven door heide. (foto: Y.D. Nature)
Een mooi staaltje van samenwerking spreidt zich ten toon. Alle betrokken partijen is gevraagd hier verder inspanning te leveren. Ook hier gaat het om zowel Nederlandse als Vlaamse partners, want afstroming van water kent geen grenzen! Excursie met natuurgidsen in het LIFE projectgebied (foto: Grenspark archief)
Tekst: Barbara Van Eeckhoutte
Extra Editie
Beter kan altijd! Nevenstaande voorbeeldprojecten geven zichtbaar aan, dat met een goede wil in het Grenspark al veel bereikt wordt. Werken uitvoeren over de grens heen loopt voorspoedig. Vlaamse natuurgidsen die rondleidingen geven in Nederland, en omgekeerd. Echter, bij ingewikkelde projecten loopt het Grenspark ook tegen een aantal wettelijke obstakels aan. Het ontbreken van enige uniformiteit in de regelgeving in beide landen vormt een onoverkomelijke blokkade bij de inrichting van ons hele natuurgebied. Hierbij maakt u kennis met enkele voorbeelden van knelpunten waar het Grenspark tegenaan loopt. Het is niet de taak van het Grenspark om de regels op elkaar af te stemmen. Hierin ligt eerder een taak
voor de Benelux. Hieronder leest u enkele voorbeelden.
Handhaving van het recreatief medegebruik in het Grenspark Gelukkig weten vele van onze wandelaars, fietsers, ruiters en hondenbezitters goed wat de draagkracht van de natuur is. Ze houden hier rekening mee door zich aan wat eenvoudige regeltjes te houden zoals: honden aan de leiband en niet fietsen in het rustgebied (het centrale deel van het Grenspark, dat omgeven is door een raster). Een minderheid van onze bezoekers wil helaas wel eens afwijken van de toegestane regels. In dergelijke gevallen kan een boswachter handhavend optreden. Hij is immers politioneel bevoegd om overtreders te verbalise-
ren. Echter, bevoegdheden eindigen aan de grens. Frustrerend is het dan ook, indien de overtreder de grens oversteekt… Om dit in de toekomst te vermijden, rekent het Grenspark op de Benelux. Zij bezit de deskundigheid om dergelijke juridische obstakels uit de weg te helpen.
grens. De wens vanuit het natuurbeheer bepaalt de locatie van begrazing. Momenteel begrazen diverse kuddes het Grenspark. Tot aan de grens en niet verder. Dat kan niet: stel je voor, dat er een dierenziekte uitbreekt en dat beslist wordt om de grenzen te sluiten. Je kudde zal op dat moment maar net aan de andere zijde van de staatsgrens grazen!! Ook dit knelpunt willen we aan de Benelux voorleggen met het verzoek na te gaan op welke wijze dergelijke obstakels tot het verleden kunnen gaan behoren. Er zijn immers nog meer grensoverschrijdende natuurgebieden waar dit probleem speelt.
Is de heide in Vlaanderen even smaakvol als die in Nederland? De schapen zullen het momenteel nog niet proeven! Voor het Grenspark, als grensoverschrijdend natuurgebied, is de meest aangewezen vorm van begrazing er een van een zgn. gestuurde of geherderde kudde. Eén of meer kuddes die hetzij onder begeleiding van een schaapherder, hetzij in afgezette gebieden gericht kunnen grazen, los van de
Tekst: Barbara Van Eeckhoutte
Voorkomen van bos- en heidebranden. Wat doen we eraan? toren en de alarmcentrale in Nederland geweest te zijn. Sinds de verdwijning van de brandtoren in Ossendrecht, kan één torenwachter enkel de richting aangeven. Het bepalen van de exacte locatie van de brandhaard is moeilijk. Hoewel ‘brand’ niet rechtstreeks tot de bevoegdheid van het Grenspark hoort, hecht het Grensparkbestuur veel belang aan deze complexe materie. Met name de preventie en de detectie van brand. Wat de brandbestrijding betreft, bestaat er reeds een goede grensoverschrijdende samenwerking. Sinds 2008, met het wegvallen van de brandtoren in Ossendrecht, is een werk-
groep van deskundigen samengesteld om te onderzoeken wat de snelste wijze van branddetectie zou kunnen zijn. Hierin nemen de brandweercommandanten van Essen, Kalmthout, Woensdrecht, Ravels en Roosendaal deel. Een eerste fase bestaat in het analyseren van de meest voor de hand liggende detectiesystemen. Het signaleren van de brand kan door een torenwachter, door een toevallig bezoeker of door een vaste camera. Hierbij wordt tevens bekeken wat de kostprijs is. Niet onbelangrijk. Wellicht zal begin 2010 de werkgroep, na raadpleging van alle partners, haar bevindingen overmaken aan de Stuurgroep van het Grenspark. Tekst: Jan Deckers
“Het hogedrukgebied, dat zich reeds geruime tijd boven een groot deel van West-Europa bevindt, handhaaft zich. Verwacht wordt, dat de periode van droogte en hoge temperaturen nog geruime tijd zal voortduren.” Dit waren de weersvoorspellingen vanaf dit voorjaar tot laat in de zomer. Er werd dan ook alles in het werk gesteld om de bezoekers van het Grenspark te waarschuwen voor brandgevaar. Via vlaggen en infopanelen werden de natuurliefhebbers geïnformeerd over de gevaren die zich in deze periodes kunnen voordoen. Maar toen volgde dit bericht: “Maandag 11 mei: sinds het begin van de middag woedt een grote heidebrand in de buurt van Ossendrecht. Volgens de laatste berichten woedt het vuur op het militair
oefenterrein in het Grenspark de Zoom – Kalmthoutse Heide. De aanwezige militairen hebben de hulpdiensten zelf naar de brandhaard geleid. Naast de crashtender, een grote brandweerauto van de vliegbasis van Woensdrecht, werden ook alle korpsen uit de verre omtrek, tot Breda toe, ingezet.” Tegelijkertijd had de wachter op de brandtoren te Kalmthout de brand opgemerkt, en ook de Vlaamse hulpdiensten gewaarschuwd. Naderhand bleken er toch wat communicatieproblemen tussen de brandBrandvlakte Kraaienberg, Ossendrecht - mei ’09 (foto: Natuurmonumenten) WISSELS • NR. 45 december 2009
5
Extra Editie
Vogeltrek zonder grenzen
Overvliegende kolganzen - trektelpost Kalmthout (foto: G. Vermeersch)
Het zal jullie tijdens een wandeling op de heide niet altijd opvallen, maar elk najaar opnieuw trekken er grote aantallen trekvogels over het Grenspark. Ze doen dit op hun jaarlijkse tocht naar het zuiden, op zoek naar warmte en voedsel. Vooral de maand oktober is ideaal om de grootste groepen in beeld te krijgen. Op sommige dagen kan de vogeltrek erg indrukwekkend zijn en vliegen er vele duizenden vogels per dag over de heide! Met wat ervaring kan je zelfs voorspellen bij welk weertype welke soorten te verwachten zijn. Grote groepen ganzen zie je bijvoorbeeld meestal in de tweede helft van oktober tot in november en vooral bij helder weer, volgend op een nacht met de eerste grondvorst. Ook aalscholvers vliegen soms massaal over en dit bij voorkeur bij licht bewolkt weer en met een NW-wind in de rug. Kleinere vogels zijn soms moeilijk te zien. Wanneer ze de wind in de rug hebben, vliegen ze vaak zo hoog, dat ze zelfs met een goede verrekijker nauwelijks te zien zijn. Dat zijn vaak frustrerende dagen voor de fervente trektellers: je hoort van alles, maar je ziet niets! Dat verandert wanneer de wind draait naar het zuiden of zuidwesten. De kleinere vogels worden dan gedwongen wat lager te gaan vliegen waardoor je ze veel makkelijker ziet. Zo vliegen vinken en lijsters dan vaak in enorme groepen vlak boven de boomtop-
pen voorbij. Veldleeuweriken vliegen soms nog lager, tot een metertje boven de heide. Jaarlijks duiken er tijdens de najaarstrek wel enkele bijzondere gasten op. Grote zilverreigers komen er soms even uitrusten, velduilen jagen soms boven de vlaktes en jaarlijks arriveren er ook enkele klapeksters in het gebied. Ook de vennen worden in het najaar stilaan gevuld met verschillende eendensoorten uit het noorden, zoals bv. brilduikers, smienten en pijlstaarten. Misschien wil je die vogeltrek zelf wel eens komen bekijken? Je kan dat overal op de heide doen, maar op de website van Natuurpunt worden jaarlijks internationale trekteldagen aangekondigd. Leden van lokale vogelwerkgroepen leiden dan ook excursies naar hét trektelpunt in de Kalmthoutse Heide, nl. een duintop in de omgeving van het ‘Muggepiske’, een klein vennetje niet ver van de Drielingvennen. Je kan de trektellingen die plaatsvinden in Kalmthout ook op de voet volgen op www.trektellen.nl (onder België / Trektellingen). Rustende smienten (foto: G. Vermeersch)
Tekst: Glenn Vermeersch
Heidebeheer met een geherderde schaapskudde In het Nederlandse deel van het Grenspark liepen het afgelopen jaar twee herders met hun schaapskuddes. De kuddes werken ‘beheerdergrensoverschrijdend’: Ze grazen op grond van Staatsbosbeheer én van de Vereniging Natuurmonumenten. Om precies te zijn op Kortenhoeff (Staatsbosbeheer), de Staartse Heide nabij de Kleine Meer, (Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten) en de Kriekelareduinen (Natuurmonumenten). Een kudde van 200 tot 300 heideschapen die samen met de herder en de hond over de heide trekken. Het is een prachtig gezicht, maar waarom is in het Grenspark voor deze manier van beheren gekozen?
De herder met zijn kudde (foto: archief Staatsbosbeheer)
6
WISSELS • NR. 45 december 2009
Uit onderzoek is gebleken, dat beheer door middel van een geherderde schaapskudde op genoemde locaties het beste is. Een belangrijk voordeel van een geherderde kudde is, dat de schapen gestuurd kunnen worden naar plaatsen waar de beheerder wil dat begraasd wordt.
Wat is het doel? De beheerders in het Grenspark streven naar een afwisselende, structuurrijke heide. Dat wil zeggen, dat het gebied er straks niet als één groot paars tapijt uitziet, maar dat heideplanten, grassoorten, mossoorten en enkele bomen elkaar afwisselen. Ook is het belangrijk, dat de planten niet allemaal dezelfde leeftijd hebben. Veel dieren profiteren van
De schapen eten van de toppen van een jonge den. (foto: archief Staatsbosbeheer)
De hond drijft de schapen bijeen (foto: archief Staatsbosbeheer)
zo’n afwisselend terrein. Om dit te bereiken is het belangrijk dat het pijpenstrootje (een veel geziene grassoort op heideterreinen) niet domineert. Ook bomen moeten beperkt blijven, want voor je het weet groeit het uit tot een bos. De schapen eten deze soorten op, waardoor andere planten meer kans krijgen om te groeien. Als herder moet je goed weten wat schapen graag eten en wanneer de planten het lekkerst zijn. Door slim gebruik te maken van deze kennis, kan de kudde efficiënt over de heide gestuurd worden. ’s Avonds en in de weekenden staan de schapen binnen een flexibel raster. De herder zet deze rasters op plekken waar gedurende een korte tijd
veel begrazing nodig is. Zo kan hij met een gerust hart naar huis, terwijl de schapen het werk doen.
De toekomst Afgelopen jaar is al veel werk verzet. Het gewenste beeld komt langzaam tot stand. Het is de bedoeling dat de kuddes vanaf komend voorjaar weer enkele maanden terug zijn in het Grenspark. Dan zullen ze wederom als een hecht team werken aan het beheer en de ontwikkeling van de heide. Voor bezoekers van het Grenspark betekent het dan weer genieten van het mooie plaatje! Tekst: Dianne Renders, Staatsbosbeheer
Extra Editie
Junior Ranger kamp - grensoverschrijdend natuurkamp Dit jaar organiseerden we reeds voor de vierde maal het Junior Ranger kamp. Een grensoverschrijdend natuurkamp voor jongeren tussen 12 en 17 jaar. De kampplaats bevond zich dit jaar in het scoutslokaal van Nederlands Putte. Deze locatie is een goede uitvalsbasis voor de vele natuurexcursies die de jongeren deden, zowel aan Vlaamse zijde als aan Nederlandse zijde van het Grensprak. Het mooie weer in augustus, 13 zeer geïnteresseerde deelnemers, 4 enthousiaste leiders en een super kookmoeder maakten dit kamp zeer geslaagd. Op naar de 5de editie. Jongeren die interesse hebben om volgend jaar ook een weekje mee op natuurkamp te gaan, kunnen een mailtje sturen naar info@ grensparkzk.be. Tekst: Milenka Wyckmans
De Junior Rangers van 2009 (foto: Grenspark archief)
Een deelnemer schreef zijn bevindingen neer. Je kan zijn verslagje hierbij lezen: deelnam j de vierde keer dat ik Dit jaar was voor mi r werd r kamp, en ook dit jaa aan het Junior Range r dat Al vanaf de eerste kee ik niet teleurgesteld! ste eer De ! van g helemaal we ik meeging, was ik er am kw r, jaa 13 ine jongen van keer, toen nog als kle r de en mijn rugzakje naa er ik met mijn verrekijk beleu zo geweldige week kampplaats waar ik een en n , spelletjes, werkdage ven, vol natuurstudie ed zou amuseren! waar ik mij vooral go ons door een fantas De begeleiding loodste e uw nie op ho ien van een tische week en, afgez Grenspark De Zoom van r uu nat e k de prachtig vrienden, leerde ik oo beter kennen. en zijn inwoners wat ide He se ut ho mt Kal – wijzer dan toen, en der en hopelijk ietsje ou t wa kig uk gel ik n Nu be jaar weer geweldig len, dat ik mij ook dit tel ts vas de ug vre t ik kan me ordelijkheid dan in t wat meer verantwo me r jaa Dit b! he geamuseerd en vaststellen opleiding. Ik heb kunn in er eid gel be als maken en dat andere jaren, een leuk kamp van te er om d dee st be n dat iedereen zij t! de sfeer er dik in za voor ieder wat wils. gevarieerd en er was s ider Het programma wa ide waar onze hoofdle wandeling door de he oie mo een hij en ar wa ded e W es liet zien en eciale dieren en plantj Joachim ons alle sp s bij te leren over nie een speelse ma r iet op en ere ied om e probeerd de prachtige natuur. vroeg op en Dinsdag stonden we 2 te woord, stonden eerst Radio fiets spronwaarna we op onze fietstocht gen voor een stevige waar we naar de Pidpabekkens, waar we vogels gingen ringen en determineren. waterbeestjes gingen ek was er Ook de rest van de we d! We hielpen voor verveling geen tij richten voor oude bunkers in te hans van Sc vleermuizen aan de t , en spotten en tot slo aluwen en vleermuiz zw ht t nac , nie ker llie tak ju ou kan Sm meer. Ik e weer aan een groot ker lek t he t he van op en b iet gen museerd he j ook dit jaar weer gea en. vertellen hoeveel ik mi s om nooit te verget wa het een week dat en p, kam r nge gen Ra Junior eldige initiatief mo vele edities van dit gew Ik hoop, dat er nog volgen! hte begeleider! jaar, maar dan als ec Hopelijk tot volgend Hannes
Grenspark+ Het Grenspark zal wellicht uitbreiden. In het afgelopen jaar is hier flink werk voor verzet, doch het werk is, in tegenstelling tot wat er bij de aanvang gedacht werd, nog niet klaar. Uitbreidingen in de richting van Ossendrecht, Stabroek en Essen behoren tot de mogelijkheden. Opname van deze gebieden binnen de grenzen van het Grenspark zal kansen kunnen bieden om de recreatieve en hydrologische doelstellingen verder uit te werken. De betrokken partijen zijn het hierover eens. Momenteel wordt nog de hand gelegd aan de invloed hiervan op de Grenspark organisatie. We houden u graag via onze website op de hoogte over de voortgang van Grenspark+. Tekst: Barbara Van Eeckhoutte
Vernieuwde wandelkaart Kaarten verouderen – zo ook de wandelkaart van het Grenspark. In de voorbije jaren zijn vele werken in het Grenspark uitgevoerd. Daardoor is er o.a. meer heide en stuifzandgebied bijgekomen. Met name daarop is de kaart aangepast. De nieuwe wandelkaarten zijn te verkrijgen bij de plaatselijke VVV’s, bij Familyland in Hoogerheide, bij de Volksabdij in Ossendrecht en bij de Vroente. Ook is er een handzame folder met gedragsregels opgesteld. De meeste van onze bezoekers blijven op de paden, houden hun honden aan de lijn, plukken geen paddenstoelen, laten geen afval achter. Daar zijn we tevreden mee. Toch blijkt het noodzakelijk te zijn om het kleinere deel van de bezoekers, dat zich niet aan de spelregels houdt, nog eens opnieuw op de gedragsregels te wijzen. Met deze folder worden de bezoekers erop gewezen, dat ze zeer welkom zijn in het Grenspark, mits zij zorg dragen voor het behoud van onze mooie natuur. Tekst: Barbara Van Eeckhoutte
Wij zoeken een nieuwe collega: Administratief-financieel medewerker (m/v) voor 16u in de week (4 x 4 uur) Met minimaal een afgeronde A2 (MBO)opleiding en een aantal jaren werkervaring. Affiniteit met natuur stellen we erg op prijs, en ervaring met EU-subsidies is een pré. Voor deze functie geldt dat u dient te beschikken over een klantgerichte en flexibele instelling, dat u in staat bent om zowel in teamverband als zelfstandig te kunnen werken, en dat u accuraat kunt werken met Word, Excell en eventueel Access. Tevens dient u in het bezit te zijn van een rijbewijs en een eigen wagen. De medewerker is verantwoordelijk voor alle administratieve en financiële taken horende bij de organisatie.
De functie omvat o.a. de volgende werkzaamheden: - verwerking van administratie - verwerking in- en uitgaande post - verwerking van binnenkomende en uitgaande betalingen - voorbereiding jaarrekening tbv de accountant
- bijhouden van de boekhouding - archivering - voeren loonadministratie incl. bijkomende werkzaamheden - het zoeken naar creatieve oplossingen die passen bij de wensen en eigenschappen van het Grenspark Het betreft een dienstverband tot 30 juni 2011, met mogelijkheid tot verlenging. Er geldt een proefperiode van 3 maanden. Wij hanteren de arbeidsvoorwaarden voor Vlaamse gemeenten. Inschaling vindt plaats op basis van leeftijd, opleiding en ervaring, met een minimum van € 1.981,20 bruto per maand bij een voltijdse betrekking (38u). We streven naar het houden van de gesprekken in week 4 van het nieuwe jaar. Reacties met CV kunnen vóór 31 december ‘09 worden gezonden aan het secretariaat van het Grenspark, Putsesteenweg 129, 2920 Kalmthout (België). Inlichtingen worden verstrekt door Mw. B. Van Eeckhoutte (00 32) (0) 3 667 64 98. WISSELS • NR. 45 december 2009
7
Activiteitenkalender
Extra Editie Wandelingen Alle wandelingen vinden plaats onder begeleiding van een gids. Laarzen (of waterdichte stapschoenen) meebrengen. Verrekijker kan nuttig zijn. Alle activiteiten zijn gratis (tenzij anders vermeld). Vertrek steeds vanaf NEC ‘De Vroente’, Putsesteenweg 129, te Kalmthout (tenzij anders vermeld). De meest actuele activiteiten kunt u vinden op de website www.grensparkzk.be/actueel/agenda.
Zondag 13 dec. ’09 en 14 maart 2010: excursie LIFE-project Vertrek: 10.00 uur, parking camping Hazeduinen, 1ste Verdelingsweg te Putte (NL) Organisatie: Grenspark i.s.m. Natuurgidsen regio Kalmthout / IVN
Zaterdag 19 dec. ’09: Kalmthoutse Heide ‘Wintertocht’ Vertrek: 10.00 uur, Parking Zuid, Verbindingsstraat, 2920 Kalmthout Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen
Zondag 10 jan. 2010: cultuurhistorische wandeling “De Cambuus, moeder Kee achterna”
O
Deze uitgave verschijnt tevens als extra-editie van de nieuwsbrief ‘Wissels’, nr. 45, december 2009. De gepubliceerde meningen geven niet noodzakelijk het beleid van de Bijzondere Commissie weer.
Aan dit nummer werkten mee
O
F
Paul Asselbergs, Bart Hoes, Barbara van Eeckhoutte, Ignace Ledegen, Dianne Renders, Glenn Vermeersch, Jan Deckers, Veerle Mees, Ad de Vos, Natuurpunt, Filip Van Boven, Milenka Wyckmans
Eindredactie Milenka Wyckmans
L
Vormgeving en productie Nilsson BV - Goes
Verspreiding
O
Huis-aan-huis in de gemeenten Woensdrecht, Kalmthout en Essen.
Oplage 24.000 exemplaren
C
Copyright
Artikelen mogen met bronvermelding worden overgenomen
Verantwoordelijke uitgever Grenspark De Zoom – Kalmthoutse Heide Putsesteenweg 129 B-2920 Kalmthout Tel: (00-32)-(0) 3 667.64.98
[email protected]
Website www.grensparkzk.be www.grensparkzk.nl
8
Vorming
Staatsbosbeheer
Cursus: ‘Vlinders in de Noorderkempen’ Dianne Renders Plaats: 20.00 uur, projectiezaal NEC Plaats: NEC De Vroente, Kalmthout Tel.: (00-31)-(0)6 127.62.711 Concept teksten 45en – 12,19 december 2009
[email protected] Concept teksten krant nr. 45 – decembe ‘De Vroente’, Kalmthout, Deelname: € 3,Theorie: op 5, 12krant en 26nr. feb. Concept teksten krant nr. 45 – december 2009 Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen en 26 maart 2010. Praktijk: op 24/04/’10 Concept teksten krant december NEC–De Vroente: 2009 en 21/08/’10. Organisatie: Natuurpunt Noor-nr. 45 Concept teksten krant nr. 45 – december 2009 Concept teksten krant nr. 45 Zondag 10 jan. 2010: Natuurwandeling in Putsesteenweg 129, 2920 Kalmthout. derkempen, vooraf inschrijven verplicht Concept teksten krant nr. 45 – december 2009 Vlaams Natuurreservaat de Kalmthoutse Heide Deelname: € 35,- (incl. syllabus) Tel: (00-32)-(0)3 620.18.30 Concept teksten krant nr. 45 – december 2009 Vertrek: 10.00 uur, NEC De Vroente Openingsuren: maandag tot en met vrij- één letter In één vakje schrijf je slechts letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ moeten in 2 vakjes). In één vakje schrijf jeteksten slechts Concept krant nr. 45 Concept teksten krant nr. 45 –één december 2009 Tentoonstellingen Organisatie: Natuurgidsen Regio Kalmthout dag: 9.00 tot 17.00 uur Met de letters in de grijze vakjes kanInjeéén een woord van 9 letters vormen. Door deze 9 in je Met de letters in de grijze vakjes vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’kan moete Concept teksten krant nr. 45 – december 2009letters Alle tentoonstellingen vinden plaatsschrijf inMet NECje zaterdag en zondag: 14.00 tot 17.00 uur. de juiste volgorde te In zetten, komt de oplossing tevoorschijn. Stuur het gevonden woord vóór de juiste volgorde te zetten, komt de opl één vakje slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ moeten in 2 vakjes). de letters in de grijze vakjes kan je een woord van 9 lette Concept teksten krant nr. 45 – december 2009 In vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’kan moeten in 2Concept vakjes). Zaterdag 13 feb. 2010: Natuurwandeling in Deéén Vroente, Putsesteenweg 129 te Kalmtwww.devroente.be In één vakje schrijf je slech 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom – Kalmthoutse Heide T.a.v. Prijspuzzel 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Met de letters in de grijze vakjes je een woord van 9 letters vormen. Doo de juiste volgorde te zetten, komt de oplossing tevoorschijn. teksten krant nr. 45 –Z Concept teksten krant nr. 45 – december 2009 Met invrij debezocht grijze vakjes kan je een woord van 9 letters vormen. Door deze 9 letters in Vlaams Natuurreservaat de Kalmthoutse Heide Wisselkrant houtde enletters kunnen worden tijdens Met de letters in de grijze In één vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘ei’ - Putsesteenweg 129 – B-2920 Kalmthout of mail naar:
[email protected]. Wisselkrant Putsesteenweg 129 – B-29 de juiste volgorde te zetten, komt oplossing tevoorschijn. het gevon 31 januari 2010 opde naar: Grenspark denr.Zoom – Kalmthoutse Concept teksten krant 45 – Stuur december 2009v de volgorde te31 zetten, komt de oplossing tevoorschijn. Stuur het gevonden woord vóór de juiste volgorde te zetten, Met de letters in de grijze vakjes kan je een InWisselkrant één vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ moeten Vertrek: 10.00 uur, NEC De Vroente Dienst Toerisme Kalmthout: de juiste openingsuren. Vergeet niet je naam, adres, telefoonnummer en eventueel e-mailadres te vermelden! Vergeet niet je naam, adres, telefoonnum januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom – Kalmthoutse Heide T.a.v. - Putsesteenweg – B-29202009 Kalmthout ofwoo maP Concept teksten krant nr. 45129 – december 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom – Kalmthoutse Heide T.a.v. Prijspuzzel In één vakje schrijf je slecht In één vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ moeten in 2 vakjes). 31 januari 2010 op naar: de juiste volgorde te zetten, komt de oplossing Met de letters in de grijze vakjes kan je een woord van 9 letter Wisselkrant Putsesteenweg 129 – B-2920 Kalmthout of mail naar: info@g Putsesteenweg 131, 2920 Kalmthout. Organisatie: Natuurgidsen Regio Kalmthout naam, telefoonnummer en eventueel Gr e-te ConceptVergeet teksten niet krantjenr. 45 –adres, december 2009 Wisselkrant Putsesteenweg 129 – B-2920 Kalmthout of mail naar:
[email protected]. Met de letters in de grijze va Met de letters in de grijze vakjes kan je een woord van 9 letters vormen. Door deze 9 letters in Wisselkrant Putsesteenwe 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom – In één vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ m de juiste volgorde te zetten, komt de oplossing tevoorschijn. SK Horizontaal Horizontaal Vergeet niet je naam, adres, telefoonnummer en eventueel e-mailadres te ve (00-32)-(0)3 December 2009:Concept Fototentoonstelling teksten krant nr. 45 –Tel: december 2009 666.61.01 Vergeet niet je naam, adres, telefoonnummer en eventueel e-mailadres te vermelden! de juiste volgorde te zetten, de juiste volgorde te zetten, komt de oplossing tevoorschijn. Stuur het gevonden woord vóór Vergeet niet je naam, adres Wisselkrant Putsesteenweg 129 – B-2920 Kalm Met de letters in de grijze vakjes kan je een woord van 9 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom – Kalmthoutse H In één vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ moeten in groentenhof groentenhof Concept teksten krant nr. 45 – december 2009 Horizontaal Zondag 14 feb. 2010: Tussen Dodendraad “Eigen werk van NEC Vroente” Concept teksten krantDenr. 45 – december
[email protected] In één vakje schrijf je slechts é 31 januari 2010 op naar: Gre 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom – Kalmthoutse Heide T.a.v. Prijspuzzel Vergeet niet je naam, adres, telefoonnummer en de juiste volgorde te zetten, komt de oplossing tevoorsch Wisselkrant Putsesteenweg 129 – B-2920 Kalmthout of mail Met de letters in de grijze vakjes kan je een woord van 9 letters vo Concept teksten krant nr. 45 – december 2 roem roem In één vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ moeten in 2 vakjes). Concept teksten krant nr. 45 – december 2009 Horizontaal groentenhof en V-bommen Openingsuren: dinsdag t/m zondag van Januari 2010: Natuurfoto’s van Erik Mertens In één vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘e Met de letters in de grijze vakj Horizontaal Wisselkrant Putsesteenweg Wisselkrant Putsesteenweg 129 – B-2920 Kalmthout of mail naar:
[email protected]. Horizontaal 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom – Kalmthou Vergeet niet je naam, adres, telefoonnummer en eventueel e-m de juiste volgorde te zetten, komt de oplossing tevoorschijn. Stuur toilet Concept teksten krant nr Concept teksten krant nr. 45 – december 2009 toilet Met de letters in de grijze vakjes kan je een woord van 9 letters vormen. Door deze 9 letters in groentenhof Vertrek: 13.00 uur, 10.00 tot 12.30 uur en van 13.30 tot Februari 2010: Natuurfoto’s van Pierre Volpe roem Met de in de grijze kan je wo de juiste volgorde teenzetten, ko één vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘ei’ ‘ij’een moet groentenhof Concept teksten krant nr. 45 – december 2009 Vergeet niet je Kalmthout naam, adres, Vergeet niet je naam, adres, telefoonnummer en eventueel e-mailadres te groentenhof Horizontaal Wisselkrant -uur Putsesteenweg 129 –vermelden! B-2920 of 31 Van januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom –vakjes Kalmthoutse Heid muzieknoot letters muzieknoot de juiste volgorde te zetten, komt de oplossing tevoorschijn. Stuur het gevonden woord vóór Concept teksten krant nr. 45 – december 2009 In toilet Organisatie: Dienst Toerisme Kalmthout 17.00 Maart 2010: Natuurfoto’s vanroem Swa Concept teksten krant nr.op 45 –oplossing decemb de volgorde te zetten, komt deen 31 januari 2010 naar: Grens Met de letters injejuiste de grijze vakjes kan je een woord van 9 2naa letv roem In één vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ moeten in roem groentenhof Concept teksten krant nr. 45 – december 2009 Vergeet niet naam, adres, telefoonnummer eventuee Wisselkrant Putsesteenweg 129 – B-2920 Kalmthout of mail vrucht Horizontaal vrucht 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom – Kalmthoutse Heide T.a.v. Prijspuzzel toilet muzieknoot Inschrijven: 03/666.61.01 of toerisme@kalmt- Oevelen Ineenéén schrijf jedeslechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ moeten in 29vakjes). 31adres, januari 2010 op Grenspark de Zoom Putsesteenweg 1– juiste volgorde te zetten, komt de tevoorschijn. toilet teksten krant nr.oplossing 45 december 2009 Met de– letters invrucht grijze vakjes kan jeWisselkrant een woord letters vorm Horizontaal Na de paring laat het mannetje zich zo snel mogelijk op de grond vallen, heilige op zoek-naar Horizontaal naar: toilet Concept roem groentenhof Vergeet niet jede naam, telefoonnummer en–-van eventueel e-maila afdeling heilige Wisselkrant Putsesteenweg 129 B-2920 Kalmthout of mail naar:
[email protected]. vakjemuzieknoot Natuurpunt Noorderkempen: hout.be, Deelname: ander wijfje dat hopelijk € net4,heeft gegeten... Ingrijze één vakje schrijf jemoeten slechts één letter (dus ‘ei’ ‘ij’ moeten Metje deadres, letters in de vakjes kan je een woord 9 de letters vormen. Door de Wisselkrant Putsesteenweg 129 –Kalmthoutse B-2920 Ka niet je naam, adres, te In één vakje schrijf slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ inopnieuw 2Vergeet vakjes). 31 januari op naar: Grenspark Zoom –en muzieknoot Concept teksten krant nr. –van december 2009 de juiste volgorde te2010 zetten, komt de-45 oplossing tevoorschijn. Stuur he groentenhof groentenhof muzieknoot toilet roem opnieuw Horizontaal Vergeet niet je naam, telefoonnummer en eventueel e-mailadres te vermelden! vrucht heilige Tekst: Filip van Boven (300 woorden) Contactadressen Hedwig Lauriks. In één vakje schrijf slechts letter (du Met de letters deGrenspark grijze vakjes kan je een woord van 9 of letter In één schrijf jete slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ moeten indeze 2Kalmthout vakjes). teksten krant nr. juiste volgorde zetten, komt oplossing tevoorschijn. Stuur gevonden Vergeet niet jede naam, adres, telefoonnummer Met de naam letters inde de grijze vakjes kan je2010 een woord van 9muzieknoot letters vormen. Door 9één letters in Wisselkrant -de Putsesteenweg 129 –Concept B-2920 m-e vrucht Concept teksten krant nr.in 45 – december 2009 31 januari op naar: Zoom –je Kalmthoutse Heide roem roem vrucht in groentenhof toilet van duinen het Grenspark naam van duinen inhet het Grenspa Horizontaal vakje heilige opnieuw Agentschap voor Natuur en Bos: Zaterdag 6 mrt. 2010: Natuurwandeling in Tel: (00-32)-(0)3 666.63.68 Met de letters in de grijze vakjes kan eeS In één vakje schrijf je sle In één vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ moeten in 2 vakjes). de juiste volgorde te zetten, komt de oplossing tevoorschijn. Met de letters in de grijze vakjes kan je een woord van 9 letters vormen. Door deze Concept teksten krant nr. 45 – decem 31te januari de Zoom Kalmthoutse Heide - T.a.v. Prijsp de juiste volgorde zetten,2010 komt oplossing tevoorschijn. Stuur het woord vóór Vergeet niet je naam, adres, telefoonnummer en eventueel e Horizontaal heilige Wisselkrant -Grenspark Putsesteenweg 129 – het B-2920 Kalmthout of mail naar: gevonden toilet toilet heilige vrucht roem naar: muzieknoot opde groentenhof gevoelig gevoelig Horizontaal opnieuw naam van duinen in Grenspark In één vakje schrijf jevolgorde slechts één letter (dus ‘ei’ ‘ij Karel Molenberghs, Vlaams Natuurreservaat de Kalmthoutse Heide de juiste te zetten, komt de oplos Met de in deen grijz Met denatuurwachter. letters in grijze vakjes kan jeoplossing een van vormen. Door deze 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom –december Kalmthoutse deWisselkrant juiste volgorde zetten, komt de tevoorschijn. Stuur het gevonden wH Concept teksten krant nr. 45 –letters 2009 - de Putsesteenweg 129 B-2920 Kalmthout of mail naar: info@grens Horizontaal groentenhof 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom –
[email protected] Kalmthoutse Heide -9T.a.v. Prijspuzzel opnieuw Vergeet niet naam, telefoonnummer en eventueel e-mailadr muzieknoot muzieknoot letters opnieuw –adres, heilige jevrucht toilet te roem taart woord taart groentenhof naam van duinen in het Grenspark gevoelig In één vakje schrijf je slechts één Met de letters in de grijze vakjes kan je woord van In het één vakje schrijf jeDuitsland één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ moeten inPrijspu 2lette vak Vertrek: 10.00 uur, NEC De Vroente Tel: (00-32)-(0)475 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zo deroem juiste volgorde te zett te oplossing Stuur het gevonden wo Wisselkrant -slechts Putsesteenweg –
[email protected]. B-2920 Kalmthout of mai 31juiste januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom –tevoorschijn. Kalmthoutse Heide -een T.a.v. Concept teksten 45 –129 december 2009 Vergeet niet je naam, adres, telefoonnummer en eventueel e-mailadres te vermel krant groentenhof Wisselkrant Putsesteenweg 129 –zetten, Kalmthout of mail naar: naam van duinen in Horizontaal vrucht vrucht-de naam van duinen in opnieuw komt muzieknoot heilige Grenspark toilet bergketen in 53.62.45 Frankrijk, Zwitserland en nr. bergketen in Frankrijk, Zwitserla roem volgorde gevoelig B-2920 taart Met de letters in de grijze vakjes kan Concept teksten krant nr. 45 – december 2009 de juiste volgorde te zetten, komt de oplossing tevoors In één vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘eij Met de letters in de grijze vakjes kan je een woord van 9 letters vormen Wisselkrant Putsesteenweg 129 – B-292 31 januari 2010 op naar: 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom – Kalmthoutse Heide T.a.v. Prijspuz Vergeet niet je naam, adres, telefoonnummer en eventueel e-m Wisselkrant Putsesteenweg 129 – B-2920 Kalmthout of mail naar: info@grenspa Natuurgidsen regio Kalmthout: Organisatie: Natuurgidsen Regio Kalmthout
[email protected] roem toilet Vergeet niet je naam, adres, telefoonnummer en eventueel e-mailadres te vermelden! groentenhof gevoelig Concept teksten krant nr. 45in–naam december 2009 Horizontaal States heilige heilige States gevoelig duinen in het Grenspark opnieuw vrucht United vanUnited toilet taart Inmuzieknoot bergketen Frankrijk, Zwitserland en Duitsland de juiste volgorde te zetten, komt de 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom – Kalmt één vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ moe Met de letters in de grijze vakjes kan je een wo de juiste volgorde te zetten, komt de tevoorschijn. Stuur het og Vergeet niet jeof adres, telefoonnumm Wisselkrant -tePutsesteen Wisselkrant - Putsesteenweg 129 –heilige B-2920 Kalmthout mail naar: Vergeet jebergketen naam, adres, telefoonnummer en eventueel e-mailadres vermelde Vander Sypt. toilet Horizontaal Duitsland muzieknoot roem Concept teksten nr.Frankrijk, 45 – Chris december 2009 taart groentenhof opnieuw opnieuw naam, taart info@grenspar gevoelig naam van duinen in oplossing het Grenspark krant vrucht Europees Kampioenschap Europees Kampioenschap muzieknoot niet in Zwitserland en United States 31 januari 2010 op naar: Grenspark de In één vakje schrijf je Wisselkrant Putsesteenweg 129 – B-2920 Kalmthout Met de letters in de grijze vakjes kan je een woord van 9-slec leh de juiste volgorde te zetten, komt de oplossing In één vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ moeten in 2 vakjes). 31 januari 2010 op naar: Grenspark Zoom Kalmthoutse Heide T. Vergeet niet naam, adr niet jehet naam, adres, telefoonnummer en de eventueel e-mailadres tejeduinen vermelden Horizontaal Na2010: de paring laat het mannetje snel mogelijk op de grond vallen, op zoek naar een Vereniging Natuurmonumenten Zondag 14 mrt Natuurwandeling in zich zo Tel: 666.48.03 groentenhof Kampioenschap vrucht heilige toilet Horizontaal bergketen in Frankrijk, Zwitserland en Duitsland roem naam van in naam van duinen in Grenspark Concept teksten krant nr. 45 – december –een bergketen in Frankri (00-32)-(0)3 taart 2009 opnieuw gevoelig plas inVergeet een heidegebied muzieknoot plas in heidegebied vrucht United States Europees In één vakje schrijf je slechts één let Wisselkrant Putsesteenweg 129 – BMet de letters in de grijze Vergeet niet je naam, adres, telefoonnummer en event de juiste volgorde te zetten, komt de oplossing tevoorschijn 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom – Met de letters in de grijze vakjes kan je een woord van 9 letters vormen. Door deze 9 letters in Wisselkrant -opnieuw Putsesteenweg 129 – B-2920 Kalmthout of mail naar: inf Horizontaal groentenhof Horizontaal van vrucht het heilige groentenhof Wilton de Dooij. De Withoefseander Heidewijfje dat hopelijk net heeft gegeten...
[email protected] muzieknoot United States partij toilet gevoelig gevoelig Grenspark United States een bergketen in Frankrijk, Zwitserland en DA taart naam duinen in verboden Islamitische inKampioenschap Algerije verboden Islamitische partij inkan heilige roem Europees plas in heidegebied Met de letters in de grijze vakjes Vergeet niet je naam, adres, telefoonn de juiste volgorde te zetten In één vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘e 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom – Kalmthouts Wisselkrant Putsesteenweg 129 – B-2920 Ka de juiste volgorde te zetten, komt de oplossing tevoorschijn. Stuur het gevonden woord vóór Tekst: Boven (300 woorden) Vergeet naam, adres, telefoonnummer eventueel e-mailadres groentenhof roem Horizontaal 551.24.394 toilet in heilige en opnieuw roem Horizontaal je vrucht Europees Kampioenschap in muzieknoot Vertrek: 14.30 uur, Filip NEC van De Vroente Tel: (00-31)-(0)6 taart taart Europees Kampioen United States bergketen Frankrijk, Zwitserland en Duitsland naam vangevoelig duinen het Grenspark hertachtige die voorkomt inniet het Grenspark hertachtige die voorkomt in het G opnieuw groentenhof plas een heidegebied verboden Islamitische partij in Algerije de juiste volgorde te zetten, de In één vakje schrijf jein slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ moete 31 januari 2010 op naar: Met de letters in de grijze vakjes kan jekomt een wo Wisselkrant Putsesteenweg 129 – B-2920 Kalmthout m Horizontaal Vergeet niet je naam, adres, telefoonnummer eG 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom – Kalmthoutse Heide T.a.v. Prijspuzzel roem groentenhof groentenhof toilet roem muzieknoot opnieuw naam van duinen inofhet toilet heilige plas in een heidegebied vrucht bergketen Frankri
[email protected] bergketen in Frankrijk, Zwitserland en Duitsland Organisatie: Natuurgidsen Regio Kalmthout het plas in eeninheidegeb States Europees Kampioenschap United taart gevoelig bepaald lidwoord voorkomt bepaald lidwoord naam van duinen in het Grenspark verboden partijdie in Algerije Islamitische hertachtige in Grenspark
N
Vertrek: 13.00 uur, Parking Zuid, Verbindingsstraat, 2920 Kalmthout Organisatie: Dienst Toerisme Kalmthout Inschrijven: 03/666.61.01 of toerisme@ kalmthout.be, Deelname: € 4,-
Vrijdag 8 jan. 2010: Diavoordracht ‘Fladderende juweeltjes’
WISSELS • NR. 45 december 2009
31 januari 2010 op naar: Grenspark Met de muzieknoot letters in grijze vakjes kan jegevoelig een woord van Wisselkrant -de Putsesteenw Horizontaal de juiste volgorde te‘ei’ zetten, komt oplossing Inéén vakje schrijf je slechts één letter (dus en ‘ij’ moeten in9 2lette vake groentenhof Vergeet niet jede naam, adres, telefoonnummer en eventueel Wisselkrant - Putsesteenweg 129 – B-2920 Kalmthout mail naar:
[email protected]. Horizontaal of toilet roem roem States toilet Islamitische vrucht naam van duinen in het Grenspark muzieknoot opnieuw verboden partij in Algerije heilige United States United verboden Islamitisch plas in een heidegebied Europees bergketen Frankrijk, Zwitserland en Duitsland Kampioenschap taart kwijt geraken in kwijt geraken gevoelig hertachtige die voorkomt in het Grenspark bepaald lidwoord Wisselkrant Putsesteenweg 129 – –SB de juiste volgorde te zetten, komt de oplossing tevoorschijn. groentenhof Vergeet niet je naam, adre 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom In één vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ moeten in 2 vakjes). Met de letters in de grijze vakjes kan je een woord van 9 letters vormen roem Horizontaal Vergeet niet je naam, adres, telefoonnummer en eventueel e-mailadres te vermelden! bepaald muzieknoot toiletinKampioens toilet vrucht muzieknoot heilige Frankrijk, gevoelig Grenspark vrucht Kampioenschap bergketen naam van duinen in het hertachtige die voorkomt in Grenspark groentenhof opnieuw Europees Europees taart hertachtige die voor verboden Islamitische partij Algerije plas United States in een heidegebied in Zwitserland ennaam, Duitsland taart lidwoord het kwijt geraken Vergeet niet je adres, telefoon 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom – Kalmthoutse roem Wisselkrant Putsesteenweg 129 – B-2920 Ka Met de letters in de grijze vakjes kan je een woord van 9 letters vormen. Door deH de juiste volgorde te zetten, komt de oplossing tevoorschijn. Stuur het toilet groentenhof Horizontaal In één vakje schrijf je slechts één letter (dus ‘ei’ en ‘ij’ moeten in 2 vakjes). kwijt roem vrucht Algerije muzieknoot naam heilige vrucht inheidegebied opnieuw taart die bergketen inlidwoord Frankrijk, in de stemming heilige United gevoelig bepaald lidwoord duinen inhertachtige het Grenspark plas inineen heidegebi plas in in bepaald Islamitische voorkomt het Grenspar van Europees Kampioenschap verboden partij States Verticaal Verticaal bergketen Frankrijk, Zwitserland en Duitsland muzieknoot geraken Het kleine mannetje bespeelt de baltsdraad om het grotere wijfje te een krijgen. Wisselkrant Putsesteenweg 129 – B-2920 Kalmthout of mai toilet Horizontaal Vergeet niet je naam, adres, telefoonnummer de juiste volgorde te zetten, komt de oplossing tevoorschijn. Stuur het gevonden 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom – Kalmthoutse Heide Te muzieknoot groentenhof roem Horizontaal Met de letters in de grijze vakjes kan je een woord van 9 letters vormen. Door deze 9 letters in van bepaald heilige United vrucht vrucht opnieuw States heilige (foto: Filip van Boven) Islamitische naam duinen het Grenspark indie bergketen in Frankrijk, Zwitserland en in States opnieuw taart kwijt geraken gevoelig verboden Islamitisch verboden partij in Europees Algerije insect kwijt geraken lidwoord inhertachtige plas een heidegebied voorkomt het Grenspark toilet Kampioenschap heide insect heide United Verticaal Horizontaal Vergeet niet je naam, adres, telefoonnummer en eventueel e-m muzieknoot groentenhof 31 januari 2010 op naar: Grenspark de Zoom – Kalmthoutse Heide T.a.v. Prijsp Wisselkrant Putsesteenweg 129 – B-2920 Kalmthout of mail naar: in vrucht roem toilet groentenhof de juiste volgorde te zetten, komt de oplossing tevoorschijn. Stuur het gevonden woord vóór muzieknoot opnieuw Europees heilige van heilige naam van duinen ingeraken het Grenspark Kampioenschap opnieuw gevoelig United States Grenspark Kampioensch van naam duinen in het Grenspark plas bergketen inkwijt Frankrijk, Zwitserland en Duitsland heel taart partij hertachtige die voork hertachtige die voorkomt in het Grenspark vriendenkring bepaald verboden Islamitische in Algerije lidwoord in een heidegebied uitroep uitroep Europees Verticaal heide insect Puzzel mee en “een win wandeling “een wandeling onder begeleiding een natuurgids voor de familie in het de Zoom Puzzel mee en win onder begeleiding van een natuurgids voor heel denaar: groentenhof Kalmthout vrucht roem Horizontaal Wisselkrant - Putsesteenweg 129 – B-2920 of mail naar: info@grensp Vergeet niet naam, adres, telefoonnummer en eventueel e-mailadres en/of heilige je toilet muzieknoot roem 31 januari 2010 op Grenspark de Zoom – Kalmthoutse Heide T.a.v. Prijspuzzel vrucht naam van duinen in het Grenspark opnieuw opnieuw gevoelig naam van duinen in het Grenspark taart Europees Kampioenschap plas in een heidegebied gevoelig United States Verticaal bergketen in Frankrijk, Zwitserland en Duitsland bepaald lidwoord bepaald lidwoord Verticaal de hertachtige voorkomt in het kwijt geraken insect verboden Islamitische partij inroem Algerije ruzie die ruzie plas in een heidegebied heide en/of vriendenkring in het Grenspark de Zoom en – Kalmthoutse Heide”. uitroep –familie Kalmthoutse Heide”. Vertrekplaats, datum startuur kan jePutsesteenweg zelf bepalen in overleg met natuurgids. De wandeling duurt 2toilet àGrenspark 3 uurvan en heilige groentenhof Vergeet niet je129 naam, adres, telefoonnummer en eventueel e-mailadres te vermel opnieuw muzieknoot vrucht toilet Wisselkrant –inHorizontaal B-2920 Kalmthout of mail naar:
[email protected]. van heilige gevoelig verboden naam duinenp naam duinen in het Grenspark taart gevoelig Vertrekplaats, datum en startuur kan je zelf bepalen in overleg met De Islamitische bergketen Frankrijk, Zwitserland Duitsland voorkomt plas in een heidegebied Islamitische de natuurgids. taart - Europees Kampioenschap heide insect United States kwijt geraken kwijt geraken heide insect Verticaal bepaald lidwoord hertachtige die in het Grenspark voorzetsel voorzetsel verboden partij in Algerije uitroep ruzie en is voorduurt een2 groep van max. personen toilet groentenhof opnieuw muzieknoot roem naam van duinen in het Grenspark vrucht Horizontaal wandeling à 3 uur en is voor een25 groep van max. 25 personen. heilige muzieknoot Vergeet niet je naam, adres, telefoonnummer en eventueel e-mailadres te vermelden! opnieuw taart gevoelig gevoelig bergketen in Frankrijk, Zwitserland en Duitsland taart indie United partijdie in Algerije Islamitische hertachtige voorkom bergketen Frankrijk, Zwitserland en Duitsland bepaald plas in een heidegebied uitroep States Europees Kampioenschap uitroep heide insect voorzetsel kwijt geraken lidwoord rook en mist verboden rook en mist hertachtige voorkomt inVerticaal het Grenspark ruzie muzieknoot roem Duitsland naam duinen in het Grensp van vrucht in toilet Horizontaal in groentenhof gevoelig van heilige opnieuw vrucht naam duinen het Grenspark bergketen in Frankrijk, Zwitserland taart taart United States bergketen Frankrijk, Zwitserland en Europees Kampioenschap hertachtige die voorkomt in het Grensp bepaald lidwoord United States verboden Islamitische partij in Algerije ruzie plas in een heidegebied Verticaal Verticaal ruzie uitroep heide insect kwijt geraken muzieknoot muzieknoot bepaald lidwoord voorzetsel toilet rook en mist naam vrucht Horizontaal gevoelig heilige muzieknoot groentenhof roem taart opnieuw van duinen in het Grenspark heilige Horizontaal gevoelig United States bergketen in Fran bergketen in Frankrijk, Zwitserland en Duitsland Europees Kampioenschap United States Kampioenschap plas in een heidegebied bepaald lidwoord kwijt geraken Europees hertachtige die voorkomt in het Grenspark voorzetsel verboden Islamitische partij in Algerije heide insect heide insect voorzetsel ruzie uitroep verzamelplaats voor boeken Verticaal verzamelplaats voor boeken kwijt geraken rook en mist muzieknoot muzieknoot heilige taart opnieuw vrucht groentenhof roem toilet muzieknoot vrucht heilige opnieuw roem toilet bergketen in Frankrijk, Zwitserland en Duitsla naam van duinen in het Grenspark gevoelig opnieuw groentenhof taart Europees Kampioenschap United States United States plas in een heidegebied Europees Kampioenschap heidegebied Islamitische partij in Algerije plas in bepaald lidwoord rook eneen mist Verticaal hertachtige die in geraken het Grenspark uitroep uitroep rook en mist voorkomt voorzetsel ruzie heide insect zwijn kwijt zwijn verboden muzieknoot verzamelplaats boeken vrucht voor bergketen innaam Frankrijk, Zwitser van duinen i het heilige toilet muzieknoot United States Algerije gevoelig geraken taart naam van in het Grenspark van duinen in het Grenspark gevoelig taart bergketen inDuitsland Frankrijk, roem Peeters in Frankrijk, Zwitserland en Grenspark plas inopnieuw een heidegebied Europees Kampio Europees Kampioenschap verboden Islamitische partij in Algerije van plas in een heidegebied duinen hertachtige die voorkomt in naam verboden Islamitische partij in kwijt Verticaal muzieknoot bepaald lidwoord ruzie ruzie muzieknoot rook en mist uitroep voorzetsel bergketen heide insect initialen Tom initialen van Tom Peeters Verticaal verzamelplaats voor boeken heilige zwijn naam van duinen in het Gren United States gevoelig opnieuw muzieknoot vrucht Europees Kampioenschap taart bergketen in Frankrijk, Zwitserland en gevoelig toilet Zwitserland en Duitsland United States Europees Kampioenschap plas in een United States verboden Islamitische partij in Alg plas in een heideg plas in een heidegebied hertachtige die voorkomt in het Grenspark verboden Islamitische partij in Algerije die bepaald lidwoord Verticaal heide insect hertachtige inkwijt hetuitroep Grenspark verzamelplaats voor boeken voorzetsel voorzetsel moment verzamelplaats voor mist muzieknoot geraken ruzie rook en op dit insect moment Peeters opdit heide voorkomt zwijn initialen vanin Tom gevoelig opnieuw heidegebied Europees Kampioenschap taart naam van duinen in het Grenspark vrucht geraken heilige plas een partijbepaald Frankrijk, Zwitserland en United States taart muzieknoot Kampioenschap in hertachtige die voorkomt inIslamiti het Gr verboden mist verboden Islamitische partij in Algerije heidegebied verboden Islamitische inbergketen Algerije hertachtige die voorkomt inDuitsland lidwoord hertachtige die voorkomt in het Grenspark kwijt heide insect uitroep bepaald lidwoord zwijn Verticaal rook en mist rook en zwijn verzamelplaats voor boeken voorzetsel muzieknoot Europees ruzie oudnederlands woord voor touw oudnederlands woord voor touw uitroep initialen van Tom Peeters naam op dit moment bepaald taart van duinen in het Grenspark plas in een heidegebied bergketen in Frank gevoelig heilige opnieuw verboden Islamitische partij in Algerije United States Europees Kampioenschap bergketen in Frankrijk, Zwitserland en Duitsland vrucht plas in een heidegebied lidwoord hertachtige die hertachtige die voorkomt in het Grenspark kwijt geraken bepaald lidwoord Het kleine mannetje bespeelt de baltsdraad om het grotere wijfje in de stemming te krijgen. het Grenspark bepaald lidwoord kwijt geraken uitroep ruzie kwijtlight geraken voorzetsel heide initialen van Tom Peeters Verticaal muzieknoot muzieknoot initialen van Tom vo Pe insect zwijn verzamelplaats rook en mist boeken moment ultra voor ultra light ruzie op dit oudnederlands woord voor touw in bergketen in Frankrijk, Zwits gevoelig verboden Islamitische partij in United States taart opnieuw naam van duinen in het Grenspark hertachtige die voorkomt in het Grenspark Europees Kampioenschap plas in een heidegebied United States (foto: Filip van Boven) heilige verboden Islamitische partij Algerije kwijt geraken bepaald lidwoord bepaald lidwoord kwijt geraken ruzie Verticaal voorzetsel uitroep op dit moment heide insect verzamelplaats voor verzamelplaats voor boeken op dit moment initialen van Tom Peeters muzieknoot zwijn rook en mist aandachtig kijken aandachtig kijken voorzetsel oudnederlands woord voor touw ultra light United hertachtige die voorkomt in en he States Europees een heidegebied bergketen in Frankrijk, Zwitserland naam van duinen het Grenspark gevoelig bepaald lidwoord intaart plas in verboden partij in Kampioe Algerije Europees opnieuw die voorkomt in het Grenspark kwijt mist kwijt geraken Verticaal Verticaal Kampioenschap heide insect voorzetsel Islamitische en mistgeraken ruzie Verticaal oudnederlands woord voor touw uitroep zwijn zwijn rook oudnederlands woor op dit moment initialen verzamelplaats voor boeken vankijken Tom Peeters hertachtige muzieknoot olm olm rook en ultra light aandachtig Europees Kampioenschap bergketen in Frankrijk, Zwitserland en Duitsland bepaald lidwoord plas in een heidege United States gevoelig taart kwijt geraken verboden Islamitische partij in Algerije hertachtige die voorkomt in het Grensp plas in een heidegebied Puzzel mee en win “een wandeling onder begeleiding van een natuurgids voor heel de naam van duinen in het Grenspark bepaald lidwoord Verticaal heide insect Verticaal uitroep rook rook enbepaald mist muzieknoot heidebepaald heide insect verzamelplaats voorzetsel insect voorzetsel en mist muzieknoot ultra light ruzie ruzie initialen van Tom Pe initialen van uitroep Tom Peeters ultra light oudnederlands woord voor touw op ditzwijn moment voor boeken lidwoord lidwoord muzieknoot aandachtig kijken olm heide plas in een heidegebied United States voorkomt kwijt geraken verboden Islamitis Europees familie en/of vriendenkring in het Grenspark de Zoom –kijken Kalmthoutse Heide”. taart bergketen in Frankrijk, Zwitserland en Duitsland hertachtige die in het Grenspark bepaald lidwoord verboden partij inAlgerije gevoelig insect kwijt geraken insect uitroep Verticaal Islamitische heide ruzie van muzieknoot Kampioenschap verzamelplaats voor bo verzamelplaats uitroep rook en mist aandachtig voorzetsel dit moment voor boeken zwijn initialen Tom Peeters op ditop moment op ditVerticaal moment aandachtig kijken ultra light initialen van Tom Peeters oudnederlands woord voor touw zwijn ontkenning ontkenning verzamelplaats voor boeken olm bepaald lidwoord Vertrekplaats, datum en startuur kan je zelf bepalen in overleg met de natuurgids. De verboden Islamitische partij Europees Kampioenschap hertachtige die vooi plas in een heidegebied die bergketen in Frankrijk, Zwitserland enuitroep Duitsland United States Grenspark bepaald lidwoord Verticaal kwijt geraken hertachtige voorkomt in het taart heide insect heide insect ruzie uitroep voorzetsel verzamelplaats voor boeken zwijn ruzie muzieknoot olm rook en mist oudnederlands woord oudnederlands woord voor touw olm oudnederlands woord voor touw ultra light aandachtig kijken olm aandachtig kijken op dit moment ultra light initialen van Tom Peeters Turks hoofddeksel Turks hoofddeksel zwijn bepaald lidwoord ontkenning wandeling duurt 2 à 3 uur en is voor een groep van max. 25 personen. hertachtige die voorkomt in h plas in een heidegebied bepaald lidwoord Verticaal verboden Islamitische partij in Algerije United enStates Europees Kampioenschap heide insect voorzetsel kwijt geraken bepaald bergketen in uitroep Frankrijk, Zwitserland en Duitsland Verticaal olm ruzie uitroep lidwoord ruzie rook mist zwijn initialen vanlidwoord Tom Peete bepaald voorzetsel verzamelplaats voor boeken bepaald lidwoord muzieknoot ultra light ultra light bepaald hoofddeksel dit oudnederlands woord voor touw aandachtig kijken op moment Evangelische Omroep Evangelische Omroep lidwoord ontkenning Turks hoofddeksel Evangelische Omroep initialen van Tom Peeters ontkenning Turks bepaald lidwoord verboden Islamitische partij in Algerije heide insect kwijt geraken hertachtige die voorkomt in het Grensp Europees Kampioenschap heide plas een heidegebied uitroep Verticaal kwijt geraken United States insect bepaald voorzetsel opaandachtig ruzie verzamelplaats rook en voorzetsel term initialen Peeters van ditruzie momentkijken rook en mist in zwijn ontkenning voor boeken aandachtig kijken Tom ontkenning mist lidwoord olm ultra light hoofddeksel oudnederlands woord voor touw actief niet actief op dit moment niet niet actief uitmuzieknoot hetTurks natuurbeheerwoordenboek Evangelische Omroep kwijt geraken hertachtige die voorkomt in het Grenspark uitroep bepaald lidwoord plas in een heidegebied verboden Islamitische partij in Algerije ruzie heide insect Verticaal Europees Kampioenschap uitroep rook en mist voorzetsel voorzetsel muzieknoot rook en mist woord verzamelplaats voor boeken op ditPeeters moment woord v muzieknoot ultra initialen vanontkenning Tom Turks hoofddeksel voor zwijn olm olm oudnederlands Turks hoofddeksel Omroep aandachtig kijken bepaald lidwoord light oudnederlands touw Evangelische niet actief verzamelplaats bepaald lidwoord in het ruzie Verticaal kwijt geraken verboden Islamitische partij inPeeters Algerije hertachtige die voorkomt Grenspark van voorzetsel heide insect uitroep Verticaal plas in een ruzie Turks muzieknoot rook en mist rook en mist voor boeken muzieknoot heidegebied zwijn oudnederlands voorlidwoord touw ultra light verzamelplaats voor boeken op dit moment Evangelische Omroep initialen Tom bepaald bepaald lidwoord woord Evangelische Omro hoofddeksel ontkenning olm actief aandachtig kijken ultra light niet Verticaal in kwijt geraken woord voorzetsel touw heide insect hertachtige die voorkomt in Grenspark partij bepaald lidwoord oudnederlands rook en mist uitroep ruzie heide insect verboden Algerije voorzetsel verzamelplaats voor boeken aandachtig muzieknoot muzieknoot zwijn verzamelplaats voor boeken Islamitische initialen Peeters het ultra light kijken zwijn voor niet actief opTom dit ontkenning ontkenning niet actief Evangelische Omroep moment bepaald lidwoord Turks hoofddeksel van olm aandachtig kijken heide insect rook en mistuitroep Verticaal bepaald lidwoord dit kwijt geraken ultra muzieknoot ruzielight voorzetsel uitroep hertachtige voorkomt in het Grenspark en mist zwijn olm verzamelplaats verzamelplaats voor boeken initialen van Tom Peeters zwijn opPeeters aandachtig kijken initialen vandie Tom moment oudnederlands woord voor touw Turks hoofddeksel vo Turks hoofddeksel niet actief ontkenning Evangelische Omroep rook bepaald lidwoord olm uitroep Verticaal muzieknoot ruzie heide insect kwijt geraken verzamelplaats voor boeken voorzetsel rook en mist ruzie bepaald lidwoord muzieknoot initialen van Tom Peeters zwijn zwijn op dit moment initialen van Tom Peeters oudnederlands woord voor touw olm bepaald lidwoord op dit moment aandachtig kijken ultra light Evangelische Omroe Evangelische Omroep Turks hoofddeksel niet actief ontkenning bepaald lidwoord ruzie heide insect op voor verzamelplaats voor boeken ontkenning voorzetsel uitroep olm zwijn Peeters rook en Verticaal voorzetsel kwijt geraken voor boeken muzieknoot dit moment van Tom woord touw initialen op dit moment ultra light mist bepaald lidwoord oudnederlands woord voor touw aandachtig kijken nietinitialen actief van Tom niet actief oudnederlands Evangelische Omroep verzamelplaats Turks hoofddeksel ontkenning voorzetsel uitroep zwijn rook en misttouw ruzie Verticaal heide insect initialen van Tom Peeters muzieknoot verzamelplaats voor boeken rook en mist ontkenning oudnederlands woord voor op dit moment hoofddeksel ditmoment light op oudnederlands woord voor touw aandachtig kijken actief Turks hoofddeksel ultra light bepaald lidwoord zwijn olm ultra niet Evangelische Omroep Turks rook en mist ruzie initialen van Tom Peeters muzieknoot voorzetsel heide insect uitroep op dit moment verzamelplaats voor boeken zwijn muzieknoot Verticaal light Tom Peeters Turks ultra light Evangelische oudnederlands oudnederlands woord voor touw aandachtig kijken kijken ultra olm hoofddeksel Omroepwo aandachtig nietvan ontkenning initialen bepaald lidwoord actief Evangelische Omroep muzieknoot dit voorzetsel aandachtig op dit moment Omroep verzamelplaats voo rook enwoord mist uitroep ruzie Turks oudnederlands voor touw moment zwijn initialen van Tom Peeters verzamelplaats voor boeken heide insect op kijken ultra light ultra light olm aandachtig kijken bepaald lidwoord Evangelische niet actief olm hoofddeksel ontkenning niet actief verzamelplaats voor boeken rook en mist oudnederlands woord voor tou zwijn muzieknoot ruzie voorzetsel ultra light initialen van Tom Peeters op dit moment zwijn uitroep kijken oudnederlands woord voor touw olm aandachtig kijken lidwoord bepaald lidwoord olm aandachtig ontkenning niet actief bepaald hoofddeksel Evangelische Omroep Turks zwijn muzieknoot kijken ultra light van Tom moment verzamelplaats voor initialen boeken voorzetsel hoofddeksel rook en mist niet aandachtig light op dit oudnederlands woord voor touw initialen van Tom Peeters ruzie die veel kleiner Voor de mannetjesspinnen, ultra bepaald lidwoord olm olm ontkenning bepaald lidwoord Turks ontkenning actief Evangelische Omroep initialen van Tom Peeters verzamelplaats voor boeken aandachtig kijken op dit moment zwijn rook en mist muzieknoot olm oudnederlands woord voor touw ultra light op dit moment voorzetsel aandachtig kijken ontkenning bepaald lidwoord lidwoord Turks hoofddeksel zijn dan de wijfjes, is het paren een hache- bepaald ontkenning Evangelische Omroep Turks hoofddeksel niet actief op dit Evangelische zwijn Turks olm oudnederlands boeken initialen van Tom Peeters muzieknoot actief verzamelplaats ultravoor bepaald lidwoord light aandachtig kijken woord voor touw rook en olm Omroep hoofddeksel moment ontkenning woo mist Turks hoofddeksel lijke onderneming. De grotewijfjes hangen ontkenning niet oudnederlands Evangelische Omroep oudnederlands woord voor to initialen van Tom Peeters bepaald lidwoord ultra light op dit moment verzamelplaats voor boeken zwijn ontkenning aandachtig kijken olm ultra light muzieknoot bepaald lidwoord Omroep Filip Turks hoofddekse bespeelt Turks niet actief Evangelische Omroep dehoofddeksel baltsdraad om het grotere wijfje in de stemmingEvangelische te krijgen. (foto: van Boven) in het centrum van hun wielweb om met hun Het kleine niet mannetje actief ultra light op dit moment ontkenning aandachtig kijken oudnederlands woord voor touw zwijn initialen van Tom Peeters Turks hoofddeksel olm bepaald lidwoord aandachtig kijken verzamelplaats voor boeken ontkenning niet actief Evangelische Om Evangelische Omroep niet actief uitgestrekte poten op de minste trilling in hun light aandachtig kijken Tom oudnederlands woord voor touw Turks hoofddeksel olm ultra initialen van Peeters op dit moment Evangelische Omroep bepaald lidwoord ontkenning olm zwijn Turks hoofddeksel niet actief niet actief web te reageren. Elke trilling in het web wordt vast, terwijl hij met z'n vier voorpoten deze tokkelend de perfectie benadert, des te meer olm ultra light Evangelische Omroep bepaald lidwoord actief aandachtig kijken vanalsTom op Peeters dit moment oudnederlands woord voor touw ontkenning niet Turks hoofddeksel bepaald lidwoord initialen Omroep het wijfje haar poten uitstrekken... de uitbeschouwd als een potentiële prooi, en die baltsdraad bespeelt ware het eenEvangelische snaar van zal bepaald lidwoord actief kijken niet actief ontkenning olm oudnederlands voor touw ultra lightaandachtig woord Turks hoofddeksel Evangelische Omroep ontkenning op dit moment niet wordt dan ook onmiddellijk aangevallen. Voor een muziekinstrument. Dit veroorzaakt tril- nodiging voor het mannetje om tot de paring actieflidwoord ontkenning olm Turks hoofddeksel bepaald ultra light kijken Evangelische Omroep niet Turks hoofddeksel oudnederlands woord vooraandachtig touw over te gaan. Deparing Turks dan heel snel, de kleine mannetjes is het dus geen optie om lingen die, indien correct bespeeld, het wijfjebepaald lidwoord hoofddeksel Evangelische Omr ontkenninggebeurt Omroep aandachtig kijken olm niet actief Evangelische ultra light op elk kanhoofddeksel hetEvangelische wijfje beslisgewoon dit web te betreden, er gaat een uitge- herkent als afkomstig zijnde van een manne-ontkenning trouwens nietOmroep actief moment Turks olm bepaald lidwoord niet actief kijken aandachtig sen dat ze toch wel zin heeft in een hapje... breid paringsritueel aan vooraf... Op de foto zie tje en dus mogelijke partner. Indien niet cor nietOmroep actief Turks hoofddeksel Evangelische bepaald lidwoord ontkenning olm Na de laat het mannetje zich zo snel je links het mannetje en rechts het wijfje aan rect bespeeld, trillingen hoofddeksel Evangelische Omroep paring niet actief het wijfje ontkenning dezeTurks bepaaldzal lidwoord dezelfde draad hangen. Dit is de baltsdraad, interpreteren als afkomstig van hoofddeksel ... een prooi!nietmogelijk actief Turks Evangelische Omroepop de grond vallen, op zoek naar een ontkenning ander wijfje dat hopelijk net heeft gegeten... gemaakt door het mannetje en lopend van een Gitaarspelen op leven en dood dus. Als hij Evangelische niet Omroep actief Turks hoofddeksel nabij staande stengel naar het web van het goed genoeg tokkelt, gaat het wijfje beweging Omroep niet actief Evangelische Tekst: Filip van Boven wijfje. Hij houdt zich met z'n vier achterpoten loos aanniet de baltsdraad hangen. Hoe meer hij actief
Prijspuzzel
Paringsritueel van de Vierhoekwielwebspin
