OVER COÖPERATIE EN COMPLEMENTARITEIT TUSSEN PASTORES EN PSYCHOLOGEN Dr. Anne Vandenhoeck
INLEIDING Stelling 1: Pastores en psychotherapeuten hebben beiden
aandacht voor de totale mens, d.w.z. de psychologische, lichamelijke, sociale en spirituele dimensie. De kerntaak van pastores is de spirituele zorg, terwijl de kerntaak van de psychotherapeut de zorg voor de psychologische dimensie is. Recente evoluties in de maatschappij hebben echter tot gevolg dat zingevingsproblemen meer op de voorgrond komen te staan bij psychiatrische patiënten, naast de zuiver psychiatrische pathologie. Meer en meer gaan psychotherapeuten die zingevingsvragen ook opnemen. Er ontstaat zo een grote overlap tussen de taken van de pastor en de psychotherapeut. (Denise vanuit psychiatrisch ziekenhuis)
INLEIDING Maatschappelijke verandering: Steeds minder mensen bekennen zich tot een levensbeschouwelijke organisatie Wat doet dit met psychologen en pastores?
INLEIDING Stelling 2: Er gaat veel energie verloren in
terreinafbakening, energie die kan ingezet worden voor een gezamenlijke ‘missie’: enerzijds opkomen voor de erkenning van psycho/sociaal/spirituele noden van patiënten in de hectische context van een ziekenhuis en anderzijds gezamenlijk dialoog aangaan met directies, artsen… over structurele hindernissen die de zorg voor deze totaalzorg bemoeilijken.(Nele vanuit algemeen ziekenhuis)
INLEIDING Maatschappelijke verandering: De komst van psychologen in voorzieningen zorgt voor een hertekening van heel wat beroepen: ondermeer verpleegkundigen, sociaal assistenten en pastores
INLEIDING Stelling 3: Er groeit een nieuwe gevoeligheid voor
spiritualiteit, bij patiënten, maar ook bij psychologen. Pastors en psychologen moeten een vruchtbare manier van samenwerken vinden m.b.t. deze “nieuwe spiritualiteit”, die nog maar heel vaag christelijk geworteld is. (Anne G vanuit universitair ziekenhuis)
INLEIDING Maatschappelijke verandering: De vernieuwde interesse van psychiatrie en psychologie voor zinbeleving Vier manieren om met oude spanning om te gaan: Afwijzing van de ene pool De ander als leidraad nemen De ander gebruiken voor kennis
Gelijkwaardige samenwerking
INLEIDING “If conflicts between religion and psychiatry can take place within the atmosphere of communication they are to be welcomed, and even encouraged, for working through our interprofessional conflicts will lead to greater mutual understanding and more effective cooperation.” R.Finley Gayle Jr, MD
INLEIDING Scherpstelling: Is spirituele zorg voor psychologen/psychiaters of voor pastores of kunnen beiden hierin samenwerken? Kennen andere beroepen voldoende de professionaliteit en competenties van de pastor en worden deze niet louter bekeken vanuit een persoonlijke, levensbeschouwelijke bril ipv met een interdisciplinaire bril? Breder perspectief: Weten we van elkaar wat we doen? Vanuit welk perspectief kijken we naar elkaar? Zijn we vertrouwd met mekaars werkwijze?
INLEIDING ‘In fact, conflicts between psychiatrists and psychologists, psychologists and social workers, psychiatrists and chaplains, chaplains and nurses or between any other possible combination, including oppositions even between priests and chaplains, are undermining the outcome of a global approach of the suffering individual who needs all of them.’ A. Avgoustidis, MD
AANTAL WEGEN Stelling: Pastores en psychologen hebben een eigen
perspectief dat waardevol, maar ook beperkt is. De perspectieven zijn specifiek en complementair, en hoeven niet concurrentieel te zijn. Daarom is het belangrijk dat ze de eigenheid van hun benadering expliciteren en op basis daarvan goede afspraken maken voor samenwerking.(Axel)
EERSTE WEG Een eerste weg: een hertekening van beroepen - opnieuw in kaart brengen - op elkaar afstemmen De hertekening van beroepen binnen een interdisciplinaire werking biedt kansen tot groter wederzijds begrip en efficiëntere samenwerking.
EERSTE WEG Voorwaarde 1: het eigene van de betrokken disciplines
kunnen onderscheiden Niet eenvoudig: expertisenetwerk Bestaan van vooroordelen
Pastor: kerk, rituelen begin en einde van leven
J. Mooren, Geestelijke verzorging en psychotherapie,
Utrecht, 2008.
Via referentiekaders Via omschrijving beroep
EERSTE WEG Mooren (2008): referentiekaders Primair referentiekader
Secundair referentiekader
Pastor
Zingeving en spiritualiteit
Psychologische kennis
Psycholoog
Psychologische kennis
Zingeving en spiritualiteit
EERSTE WEG
Mooren (2008): omschrijving PERSPECTIEF: Pastoraat is gericht op het begeleiden van mensen met levensvragen en – problemen, welke benaderd worden vanuit en geplaatst in de levensbeschouwelijke kaders van patiënt en begeleider; Psychotherapie is het verlenen van hulp aan mensen met levensproblemen waarbij wordt uitgegaan van een psycho(patho)logische visie op het onvermogen of dysfunctioneren van de patiënt; DOEL: het omgaan met die vragen in de begeleiding is gericht op het ondersteunen en bevorderen van het geestelijk functioneren van de patiënt; de hulp is gericht op het herstel of versterken van het vermogen van de patiënt tot bevredigende vormgeving aan diens leven; METHODIEK: het professioneel handelen wordt deels geïnspireerd door noties uit het zingevingskader van de pastor, deels (in methodisch opzicht) ontleend aan psychotherapeutische referentiekaders. het professionele handelen wordt afgeleid uit de betreffende psycho(patho)logische theorie over het functioneren van de mens
EERSTE WEG Concrete vertaling naar pastores Moeite om identiteit te communiceren vanuit geloofstaal Gevolg: soms oneigen gebruik van de vrijplaats Communicatie, dialoog en afstemming essentieel voor de eigen professionaliteit. Pastores zijn zingevingsdeskundigen :
gespecialiseerd in hermeneutische vragen rond de betekenis en functie van levensbeschouwing hebben zich verdiept in de eigen levensbeschouwelijke biografie zodat ze deze kunnen hanteren als instrument ifv patiënten ze hebben authenticiteit (communiceren en handelen) en professionele competenties.
EERSTE WEG Voorwaarde 2: het perspectief van terreinafbakening
kunnen loslaten en het gemeenschappelijke tussen psychologen en pastores erkennen. Gemeenschappelijke basisconcepten: de mens als een geheel van verschillende dimensies. hetzelfde perspectief op de zorg (totaalzorg) een hermeneutische benadering: we luisteren naar wat
de mens aanbrengt en pogen hem/haar zoveel mogelijk te verstaan.
EERSTE WEG Psychologen en pastores: Gemeenschappelijk: het verhaal van mensen Dichter bij elkaar komen door nieuwe vormen van spiritualiteit (taal sluit meer aan) Nicolette Hijweege: meer van het secundair
referentiekader is in het primair referentiekader van de pastor geslopen En omgekeerd!!
Finaliteit blijft anders
EERSTE WEG Houding in interdisciplinaire samenwerking: met welke basisattitude kijken we naar elkaar? Kernvraag: waarom worden we niet beter voorbereid op interdisciplinair samenwerken?
TWEEDE WEG Het beter op elkaar afstemmen van eerstelijns- en tweedelijnszorg voor de spirituele dimensie Eerstelijnszorg: elk teamlid heeft een verantwoordelijkheid voor de spirituele zorg (een interprofessioneel model van spirituele zorg), net zoals elk teamlid een verantwoordelijkheid heeft voor de psychische dimensie en andere dimensies van het mens zijn Wat is er dan nodig aan spirituele competenties bij andere zorgverleners?
TWEEDE WEG Van Leeuwen en Cusveller: De eigen spiritualiteit kennen, kunnen communiceren over spiritualiteit (taal), diagnosticeren van de spirituele dimensie, Kunnen doorverwijzen (kennen expertise pastor), integreren van de zorg voor de spirituele dimensie in totaalzorg Internationaal onderzoek: Pastor als expert in het team die tweedelijnszorg opneemt
CONCREET MODEL Voorbeeld Voorwaarde tot samenwerken: communicatie en
dialoog Spanning rond communicatie voor pastor: Beroepsgeheim gezien vanuit de vrijplaats
Vrijplaats > religieuze geschiedenis Religieus referentiepersoon Excentrisch vertrouwenspersoon (Corveleyn)
Biechtgeheim Gezamelijk beroepsgeheim
CONCREET MODEL “Ik ondervind dat er in het algemeen ziekenhuis waar ik werk een vlottere, nauwere samenwerking is met de psychologen en dat er meer informatie gedeeld wordt dan in het psychiatrisch ziekenhuis. Pastores hebben er inzage in het verpleegdossier, worden verondersteld te noteren op het multidisciplinair blad, zitten mee aan tafel tijdens patiëntenbesprekingen (overdrachten, palliatief supportteam, oncologisch supportteam, geriatrisch supportteam…). In het psychiatrisch ziekenhuis is er haast geen overleg met andere therapeuten en/ of met psychologen. Dat is soms een voordeel (patiënten hebben echt het gevoel dat ze een gesprek hebben van mens tot mens, weg van de therapie, in vertrouwen, zonder dat iemand hun problematiek of levensgeschiedenis reeds kent…), maar vaak ook een nadeel (andere zorgverleners weten helemaal niet waar wij ons mee 'bezig houden', er wordt dus ook heel weinig doorverwezen tenzij voor rituelen (gebed, kaars aansteken…), zin- en levensvragen zijn op sommige afdelingen een blinde vlek in de zorg, (omdat de pastorale zorg niet op de agenda staat).”
CONCREET MODEL Functionele communicatie Hoe bij patiënt? Hoe tref ik hem/haar aan? Resultaat? Interventies? Verantwoordelijkheid? Gemeenschappelijke uitdaging: wat communiceer ik
over patiënten met anderen
CONCREET MODEL *Zelfde patiënt? *Erkenning van deskundigheid? *Erkenning van gemeenschappelijk heid? *Gelijkwaardigheid ? *Aanvullend? *Communicatie? * Vrijplaats?
Coöperatief Complementair
Coöperatief uitsluitend
Exclusief Competitief
Ja Ja
Nee Ja
Nee Nee
Kan Nee
Ja
Ja/nee
Ja
Ja
Ja
Ja
Nee
Nee
Ja Ja Beperkter
Nee Doorverw. Ruimer
Nee Nee Groot
Nee Ja/Nee Groot
BESLUIT Samenwerking begint met elkaar als deskundig te
beschouwen. Een tweede zaak die we bepleiten is dat de coöperatie gebeurt vanuit complementariteit: de ander vult mijn benadering aan. Communicatie over de gemeenschappelijkheid en de eigenheid lijkt een aangewezen middel om tot meer efficiënte samenwerking te komen. Concurrentie staat voor een verlies aan energie.
