OUTLINE I N G P R I VAT E B A N K I N G M AG A Z I N E
Pop Art in Belgium ! het culturele evenement van de nazomer Business: focus op familiebedrijf Aertssen Juridisch: schenken, vandaag en morgen Sustainability: ING-UNICEF
AUGUSTUS 2015
Inhoud
Edito 12
36
Begin juni vond in Londen de uit-
Markten 4/ Optimisme getint met voorzichtigheid
Beleggen
reiking plaats van de Private Banker
8/ Van activa-allocatie naar
International Awards 2015.
“stock & bond picking” …
ING Private Banking was in niet minder dan drie categorieën genomineerd:
Business
Outstanding Private Bank in Europe, Outstanding Customer Relationship Service and Engagement, Best Next Generation Proposition. ING Private Banking België won de Best Next
32
Generation Proposition Award onder andere voor haar unieke aanbod voor familiebedrijven en haar inspanningen op het
30
vlak van digitalisatie. Ik ben bijzonder trots op deze award en
12/ Luc Tack: “De toekomst is wat we er zelf van zullen maken”
16/ Christophe Lenaerts: " Mijn frustraties heb ik omgezet in opportuniteiten"
draag hem graag op aan mijn team maar ook aan u als dank voor uw vertrouwen. Wij blijven focussen op de prioriteiten
22/ De familie Aertssen verzet bergen,
van uw familie en uzelf. En tijdens de zomermaanden is dat
al drie generaties lang
niet anders. Ons team van specialisten blijft permanent ter beschikking voor alle aspecten van uw financiële beheer.
Filantropie 30/ vzw Sterrenbeelden: voor een fonkeling in hun ogen …
32/ Het Fonds GavoorGeluk, voor een warmere samenleving
Sustainability 34/ Unicef-ING: Power for Youth 36/ Pop Art in Belgium!
ING Private Banking is er opnieuw alom aanwezig. de minigolf en we blijven er het hele weekend. We nodigen
26/ Schenken, vandaag en morgen
Evenement
Misschien ontmoeten we elkaar wel in Knokke want Op 7 augustus, tijdens de nacht van het Zoute, vindt u ons bij
Juridisch
16
uw gezin en uzelf graag uit voor een partijtje minigolf. Meer info kunt u vragen aan uw Private Banker. Van 2 tot 8 augustus vindt u ons op de Royal Zoute Tennis Club voor de Family Trophy. Er staat ook golf op ons programma: op 21 augustus
Outline – ING Private Banking magazine – Augustus 2015 Redactieraad: Luc Charlier, Sandra Crokaert, Matthieu Cornette,
op de Zoute Approach Throphy.
Caroline De Moor, Kris Depaepe, Marie Helsmoortel, Thierry Masset, Sébastien Rochedy, Mireille Staelens, Marc Vankeirsbilck, Philippe Wallez, Edouard Zurstrassen Hebben meegewerkt aan dit nummer: de familie Aertssen, Business Writers, Marc Bambust, Luc Charlier, Caroline De Moor, Patricia De Peuter, Michèle De Smaele, Marie Godts, Christophe Lenaerts, Davina Macario, Geoffrey Minne, Claude Meyer, Thierry Masset, Luc Tack, Jan Toye, Evelyn Van De Boel, Ludovic Vandermeulen Coördinatie/Eindredactie: Sandra Crokaert Grafische vormgeving: Kris Depaepe Editing: Mireille Staelens Productie: Patrick Bataillie Illustratie: Belga Image, Michel Bries, Jessica Hilltout, iStock by Getty Images, D. Pauwels, Marc Wallican, Unicef Cover: Pol Mara, Dent’elles - Foto Vesna Faassen Verantwoordelijke uitgever: Inge Ampe, Sint-Michielswarande 60 – B-1040 Brussel – 710292N – 08/2015
Ondertussen wens ik u veel leesplezier met deze nieuwe editie van Outline. Hebt u trouwens de digitale versie al geprobeerd? Download de ING Outline-app nu op uw iPad.
Tot binnenkort! Philippe Wallez General Manager ING Private Banking Belgium
34 2
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
22
Wist u dat uw Outline-magazine nu ook beschikbaar is op iPad? Download de ING Outline-app nu in de App Store.
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
3
M arkten
M arkten
Grafiek 1
Ruwe olieprijs en Amerikaanse investeringen in de oliesector 130
1650
120 1450
Geoffrey Minne Economist, ING Belgium
110 100
1250
90 1050
Optimisme getint met voorzichtigheid De verschillende toespraken van de Europese Centrale Bank (ECB) en de Fed zijn bemoe-
80 70
850
60 650
50 40
450 Jun-10
Jun-11
Jun-12
Aantal boorplatformen
Jun-13
Jun-14
Jun-15
Ruwe olieprijs - Brent ($ per vat)
digend, maar blijven voorzichtig. Enerzijds maakte Mario Draghi, de ECB-voorzitter, voor de komende maanden economische vooruitzichten bekend die in het verlengde liggen van de
Bron : Thomson Reuters Datastream
goede resultaten die de eurozone begin 2015 boekte. Anderzijds wees Janet Yellen, voorzitter van de Amerikaanse Fed, op het tijdelijke karakter van de 'tegenwind' die de Amerikaanse economie begin dit jaar ondervond. De meeste macro-economische fundamenten blijven positief en de Fed heeft vertrouwen in een economische opvering in de komende maanden. Alles lijkt de goede richting uit te gaan, al blijft voorzichtigheid geboden in deze tijden die gekenmerkt worden door een latente onzekerheid. De economische groeivooruitzichten lijken te verbeteren voor de eurozone en de economische resultaten van begin 2015 wijzen op een sterker economisch herstel voor de komende maanden. Dat herstel zal nog altijd gekenmerkt zijn door een nogal sterke tegenstelling tussen de verschillende landen. Tot de landen die de Europese groei voortstuwen, behoren Duitsland maar ook enkele perifere eurolanden zoals Spanje en Ierland. De groei die de perifere landen kenmerkt, berust vooral op een dynamiek die gebaseerd is op de invoering van belangrijke structurele hervormingen. De ECB heeft ook bijgedragen aan dat economische herstel, aangezien haar kwantitatieve versoepelingsprogramma (de zogenaamde bazooka) één van de triggers is van die resultaten. In het kader van
4
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
dat programma zal de ECB tot september 2016 voor 60 miljard euro aan activa (voornamelijk staatsobligaties) per maand opkopen. Die opkopen geven een liquiditeitsinjectie aan de economie, helpen de rentes te verlagen, bevorderen de toekenning van kredieten en versterken de inflatie. Vandaag heeft de ECB haar deel van het werk gedaan en zijn de eerste gevolgen op de kredietverlening en de inflatie al merkbaar. De Europese economische resultaten werden ook gestimuleerd door factoren die vooral op korte termijn een impact hebben. Eén van die factoren zijn nog altijd de lage energieprijzen, wat tot een goedkopere import van olieproducten leidt. Sinds enkele maanden zien we echter dat de prijs voor een vat aardolie opnieuw
stijgt. Hoewel de prijzen nog altijd lager zijn dan vorig jaar en het prijsniveau dus positief blijft voor de Europese economie, zal dat effect dus wel langzaamaan beginnen af te zwakken. De tweede factor is de zwakke euro die de prijzen van de Europese producten in de rest van de wereld doet dalen en in het voordeel is van de export. De zwakte van de euro kan voornamelijk worden verklaard door het monetaire beleid dat de ECB voert, waardoor de rentes laag worden gehouden en de vraag naar de Europese munt vermindert. Ook al blijven de wisselkoersen volatiel, toch zien we een neerwaartse trend voor de euro tegenover de dollar. Toch is het belangrijk om niet in euforie te vervallen over de Europese economische situatie. Ondanks het feit dat de bbp-groei weer wat hoger is, blijft deze onder het historische gemiddelde. Er zijn immers nog altijd tal van onzekerheden: de explosieve situatie in Griekenland, de opkomst van partijen die sceptisch zijn tegenover de euro, het Britse referendum, de vergrijzing enz. Sommige tekenen mogen dan al wijzen op een verbetering van de economische situatie, toch blijft de groei onzeker en broos. De kwantitatieve versoepeling van de ECB zal nog enige tijd moeten worden voortgezet vooraleer er sprake kan zijn van een solide groei.
Mario Draghi, president van de Centrale Europese Bank - © [BelgaImage]
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
5
M arkten
M arkten
Grafiek 2
Spanje steeds meer aan de betere hand
Spanje: bbp-groei en werkgelegenheid (vergeleken met vorig jaar)
Miljoen
5.00%
2
4.00%
1.5
3.00%
-1
De Spaanse overheid reageerde met structurele hervormingen die de economische activiteit weer leven moeten inblazen en de creatie van werkgelegenheid moet bevorderen. In juli 2012 flexibiliseerde de overheid de arbeidsmarkt en riep ze fiscale stimuli in het leven om banen te creëren. In januari 2015 verlaagde ze aan de hand van een fiscale hervorming de belastingdruk op zowel de bedrijven als de bevolking. Nog andere structurele hervormingen zijn ofwel al van kracht, ofwel in ontwikkeling.
-1.5
En de resultaten zijn er, want het eerste kwartaal van 2015
1
2.00% 0.5
1.00%
0
0.00% -1.00%
-0.5
-2.00%
Spanje is een Europees land dat hard getroffen werd door de subprime crisis en de staatsschuldencrisis. De starheid van de arbeidsmarkt en het enorme belang van de bouwsector in de economie hebben Spanje aan die twee ingrijpende crisissen blootgesteld. Het resultaat spreekt voor zich: een werkloosheidsgraad van 27%, een vastgoedcrisis, een toename van het overheidstekort en de explosie van het aantal niet-productieve leningen.
-3.00% -4.00%
wordt gekenmerkt door een bbp-groei van 2,7% (jaarlijks percentage). Bovendien tekende Spanje voor de twintigste opeenvolgende maand een vermindering op van de werkloosheidsinschrijvingen (-118.000 in mei). Ook de werkgelegenheid nam toe, met 500.000 eenheden in het eerste kwartaal van 2015 in vergelijking met het eerste kwartaal van 2014 (grafiek 2). De Spaanse economische vooruitzichten lijken dus schitterend. Toch is niet alles rozengeur en maneschijn: zowel de werkloosheid als het overheidstekort blijven bijzonder hoog. Bovendien staan er eind 2015 nationale verkiezingen op het programma. De eerste resultaten van de regionale verkiezingen wijzen op de opkomst van nieuwe politieke spelers en voorspellen een periode van onzekerheid. Eerste minister Mariano Rajoy lijkt de Spaanse economie dan wel weer op het juiste spoor gebracht te hebben door middel van structurele hervormingen, toch ziet hij zijn kansen op een herverkiezing alsmaar kleiner worden, en dat nog vóór zijn beslissingen echt vruchten beginnen af te werpen ... Dat doet ons denken aan Gerhard Schröder, die in Duitsland vergelijkbare hervormingen doorvoerde begin jaren 2000. ◾
-2
Netto jobcreatie
Q2 2015
Q4 2014
Q2 2014
Q4 2013
Q2 2013
Q4 2012
Q2 2012
Q4 2011
Q2 2011
Q4 2010
Q2 2010
Q4 2009
Q2 2009
Q4 2008
Q2 2008
Q4 2007
Q2 2007
Q4 2006
Q2 2006
Q4 2005
Q2 2005
-5.00%
bpp-groei
Bron : Thomson Reuters Datastream
Aan de andere kant van de Atlantische Oceaan kampte de Amerikaanse economie met grote tegenslag in het eerste kwartaal van 2015. Het Amerikaanse bbp daalde er immers met 0,7% op jaarbasis. De redenen voor die daling zijn hoofdzakelijk van tijdelijke aard: moeilijke weersomstandigheden, geblokkeerde havens aan de westkust en de olieprijzen. De voorbije jaren hebben de Verenigde Staten massaal geïnvesteerd in de productie van schalie-olie. Een daling van de olieprijzen heeft dus een negatieve invloed op de investering in die sector en op de economische groei (grafiek 1). Ondanks die 'tegenwinden' blijven de macro-economische fundamenten goed: lage rentes, toegenomen consumentenvertrouwen, toename van het reële inkomen van de gezinnen en een optimistische privésector. Die bemoedigende economische vooruitzichten zullen de Fed wellicht ertoe aanzetten om haar rente in de tweede helft van het jaar te verhogen. Niettemin blijven de economische groeivooruitzichten beïnvloed door de resultaten van het eerste kwartaal en bestaat er nog altijd een mate van onzekerheid. Voorzichtigheid blijft dus geboden. Mariano Rajoy, eerste minister van Spanje - © [BelgaImage]
6
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
Mario Draghi, president van de BCE en Mariano Rajoy, eerste minister van Spanje - © [BelgaImage]
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
7
B eleggen
B eleggen Selectieproces voor aandelen
Universum = 1.100 aandelen (S&P500 + Stoxx600) Onderverdeeld in 5 groepen:
Modelportefeuille
Stijgende bedrijfswinsten
Duurzaam hoog dividend
Luc Charlier Investment Specialist, ING Investment Office
Fikse korting Groei
Van activa-allocatie naar “stock & bond picking” … Een activa-allocatie is geen poging om de toekomst te voorspellen, maar een manier om een beleggingsportefeuille samen te stellen uit meerdere activaklassen (aandelen, obligaties, geldmarktinstrumenten, vastgoed ...). Spreiding is voor beleggers immers een heilig principe: activa met verschillende kenmerken (zowel qua rendement als qua inherent risico) combineren, verlaagt het algemene risicopeil van de portefeuille en optimaliseert de return. De moeilijkheid daarbij is dat een activa-allocatie voornamelijk uitgaat van historische gegevens om het toekomstige rendement van de verschillende activaklassen in te schatten. Afhankelijk van de geanalyseerde periode (10, 20 of 50 jaren) kunnen de veronderstellingen echter sterk uiteenlopen. De hevige schokken die de markten de voorbije jaren te verwerken kregen (met name de aandelenbeurzen die op tien jaar tijd twee grote crisissen kenden) hebben de meeste 'optimaliseringsmodellen' en tools voor de samenstelling van een portefeuille op losse schroeven gezet. Dat neemt niet weg dat activa-allocatie nog altijd tot doel heeft om ondoordachte reacties op de dagelijkse en soms oppervlakkige schommelingen van de markten te vermijden. Een belegger die zich daar niet tegen wapent, kan door die schommelingen geneigd zijn om langetermijnbeleggingen op korte termijn te bekijken. Naast een zuiver strategisch aspect heeft een activa-allocatie ook een tactische dimensie: de weging van elke activaklasse op korte
8
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
of middellange termijn bepalen. Dat proces wordt bemoeilijkt door het steeds snellere verloop van de conjunctuur en de soms volatiele markten. In een dergelijk klimaat moeten beleggers snel kunnen reageren en een globale en coherente kijk hebben op het waarschijnlijkste economische scenario en de marktrisico's en -opportuniteiten. Dat is precies de rol van het Investment Office van ING. Het bepaalt de tactische allocatie die de Private Bankers en portefeuillebeheerders kunnen overnemen in hun discretionaire mandaten en adviesmandaten, rekening houdend met de eigenheid van iedere belegger. Naast die proactieve activa-allocatie is het erg belangrijk om binnen het door Private Banking bepaalde beleggingsuniversum te komen tot aankoopaanbevelingen en aangepaste instrumenten (fondsen en trackers, individuele aandelen en obligaties, gestructureerde notes enz.) die de beheerders kunnen aanwenden gelet op het risicoprofiel van de klant, de eventuele specifieke kenmer-
Defensief
Selectie ter beschikking van de portefeuillebeheerders • Ongeveer 50-60 aandelen
Kwantitatieve filter Aandelen met stijgingspotentieel
1 selectie e
Ongeveer 450 aandelen
• Balansanalyse • Winstmarges • Kasstroomgeneratie • Dividendrendement
• Identieke weging binnen elke vertegenwoordigde sector
Kwantitatieve & kwalitatieve filter
• Opvolging van de ontwikkeling van de geselecteerde aandelen
• Beleggingsthema's bepaald door de strategie
• Intern waarderingsmodel
• …
ken van het aan de bank toevertrouwde mandaat en doordacht risicobeheer. Zo heeft het op zich geen enkele toegevoegde waarde om de farma-sector te overwegen of te mikken op een waardestijging van de Amerikaanse dollar, zonder te verduidelijken hoe die aanbevelingen in de praktijk moeten worden gebracht! In de decembereditie van 2014 hadden we het proces toegelicht dat het Investment Office van ING volgt voor de selectie van fondsen en trackers op basis van een open architectuur. In dit artikel bekijken we de selectie van aandelen en obligaties voor rechtstreekse beleggingen van dichterbij. Daarvoor analyseren Ludovic Vandermeulen en Marc Bambust de emittenten van aandelen en/of obligaties aan de hand van financiële criteria (winstgevendheid, gezondheid van de balans, waardering enz.) en bekijken ze de fundamentele factoren die in hun bedrijfstakken een rol spelen. De individuele aandelen en obligaties die beide Investment Specialists selecteren, worden gebruikt om in het kader van gepersonaliseerd discretionair beheer of een mandaat voor beleggingsadvies de portefeuilles van onze klanten op maat samen te stellen.
Drie vragen aan Ludovic Vandermeulen Investment Specialist Equity Wat is uw beleggingsuniversum en hoe scheidt u daarin het kaf van het koren? "Mijn 'jachtgebied' bestaat uit de aandelen op de belangrijkste beursindexen in Amerika (de S&P 500) en Europa (de Stoxx 600), samen goed voor 1.100 aandelen. Die breng ik onder in vijf grote
Ludovic Vandermeulen
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
9
B eleggen
B eleggen
In beide gevallen moet een obligatie, om op mijn radar te komen en voorgesteld te kunnen worden aan de portefeuillebeheerders, een dubbele selectieprocedure doorlopen.
Obligatieproces Secondaire markt
Onderzoek door Private Banking
Aanvaardingsregels van Private Banking
Primaire markt
Ratingbureaus
Analyse van emittenten en obligatie-uitgiften
In eerste instantie wordt het obligatie-universum enigszins 'afgeslankt' door alleen de zogeheten 'investment grade'-obligaties te behouden. Dat zijn obligaties met een goede kredietwaardigheid (ze moeten een kredietrating 'BBB' of hoger hebben)*. Ook schuldpapier van emittenten uit bedrijfstakken die niet in overeenstemming zijn met de beleggingsregels van ING (ik denk bijvoorbeeld aan de wapenhandel), valt af. Tot slot moeten de uitgiften uiteraard beschikbaar zijn voor particuliere beleggers in Europa.
Externe kredietanalyse
De obligaties die de eerste screening doorstaan, worden dan grondiger geanalyseerd. Daarbij doen we zowel een beroep op extern onderzoek als op de beoordeling van de ratingbureaus (Standard & Poor's, Moody's of Fitch), die een oordeel vellen over de financiële gezondheid van de emittenten van schuldpapier, of van andere financiële instellingen die zijn gespecialiseerd in het kredietrisico (zoals CreditSight). We baseren ons echter ook op een interne studie naar de belangrijkste sterktes en zwaktes van de emittent."
Analyse van de balans en het kredietrisico
Producten & sector
Prijs & liquiditeit
Uw aanpak lijkt sterk op die van Ludovic. Werken jullie nauw samen?
Selectie
homogene categorieën: aandelen met stijgende bedrijfswinsten, met een fikse korting, met een duurzaam hoog dividend, met een defensief profiel of met een groeiprofiel. Uit elk van die subgroepen filter ik de waarden die, gelet op verschillende criteria, (gezondheid van de balans, winstmarges, dividendrendement, gegenereerde kasstroom enz.) het aantrekkelijkste stijgingspotentieel vertonen. Zo kom ik tot een selectie van ongeveer 450 aandelen. Daar maak ik vervolgens een tweede analyse van om tot een harde kern van meestal 50 à 60 aandelen te komen. Die beantwoorden allemaal aan de vereisten uit de eerste stap, maar sluiten ook aan bij de beleggingsthema's waar onze strategie op inzet, behalen positieve resultaten op externe doorlichtingen en blijken volgens mijn 'DCF'-model (het 'Discounted Cash Flow'-model raamt de toekomstige kasstromen van de aandelen in kwestie) aantrekkelijk gewaardeerd te zijn."
10
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
Lijsten, portefeuilles, voorstellen
Zijn de geselecteerde aandelen representatief voor de verschillende bedrijfstakken? "De portefeuille van 50 à 60 geselecteerde aandelen heeft een klassieke sectorspreiding, wat wil zeggen dat de 10 traditionele bedrijfstakken erin vertegenwoordigd zijn: duurzame en nietduurzame consumptiegoederen, energie, gezondheidszorg, financiën, industrie, informatietechnologie, telecom, nutsbedrijven en grondstoffen. Elk van die sectoren weegt in de portefeuille even zwaar als in de referte-index (die bestaat in dit geval voor 60% uit aandelen uit de Stoxx 600 en voor 40% uit aandelen uit de S&P 500). Die weging wordt elk kwartaal bijgesteld. Bovendien krijgen de geselecteerde aandelen binnen elke sector een identieke weging."
Marc Bambust
neer het beursklimaat erg woelig is. Ten tweede is wat bedenktijd zeker geen luxe wanneer u op zoek gaat naar nieuwe beleggingsopportuniteiten."
Drie vragen aan Marc Bambust Investment Specialist Bonds Hoe maakt u een selectie uit de vele obligatieuitgiften?
Hoe verloopt de rotatie in uw selectie?
"De obligatiemarkt is tweeledig. Enerzijds is er de primaire markt, met de nieuwe obligaties die worden uitgegeven door bedrijven, en anderzijds de secundaire markt, waar obligatieleningen na de lancering tot aan hun eindvervaldag verhandeld worden.
"De aandelen worden 'geschrapt' wanneer ze hun koersdoel bereiken. De opbrengst van de verkoop wordt om twee redenen niet systematisch herbelegd. Ten eerste kan de portefeuille tot maximaal 15% uit liquiditeiten bestaan, wat nodig kan zijn wan-
* Obligaties met een betere kredietwaardigheid (zogeheten 'Investment Grade') hebben een rating van 'AAA' tot 'BBB-', terwijl obligaties met een mindere kredietwaardigheid (zogeheten 'High Yield') een rating hebben tussen 'BB+' en 'CCC-'.
"Ja, wij gaan inderdaad interactief te werk, zodat wij een coherent beeld hanteren van de bedrijven die zowel aandelen als obligaties uitgeven. Mijn benadering sluit in grote lijnen aan bij de aanpak van mijn collega die aandelen selecteert, met dien verstande dat de nadruk bij mij vooral ligt op alles wat te maken heeft met de schuldenlast van de groep die ik bestudeer. De belangrijkste criteria die ik hanteer om obligaties te selecteren, zijn de financiële gezondheid van het bedrijf (de balans, het vermogen om kasstromen te genereren ...), de intrinsieke kwaliteit van de obligatie (achtergestelde leningen komen niet in aanmerking), de liquiditeit (ik verkies omvangrijke uitgiften die in handen zijn van minstens drie gesyndiceerde marktmakers), de prijs (dicht bij de nominale waarde) en nog enkele andere kenmerken (looptijd enz.)."
Wisselt u uw bevindingen ook uit met uw collega's in Luxemburg en Nederland? "Binnen de Benelux wordt heel concreet informatie uitgewisseld, zowel over obligaties als over aandelen en gestructureerde notes. Dat gebeurt via regelmatige contacten en via ons platform voor informatie-uitwisseling. Dat is een gemeenschappelijke database die we altijd kunnen raadplegen en waarmee we aan de hand van de criteria die Private Banking heeft vastgelegd (ratings, omvang, emittenten enz.) de uitgiften kunnen waarderen en selecteren die in aanmerking kunnen komen voor de portefeuillebeheerders."◾
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
11
B usiness
B usiness
Luc Tack, CEO van Picanol Group en Tessenderlo Group
“De toekomst is wat we er zelf van zullen maken” Niet happig op interviews, stond Luc Tack Outline uitzonderlijk te woord. Het moment bij uitstek om met deze discrete bedrijfsleider zijn verbazingwekkende parcours te overlopen, die leidde tot een beloning die hij niet echt ambieerde: Manager van het Jaar in 2014. Dit jaar zal Picanol, de wereldmarktleider in weefmachines, voor de eerste keer sinds 2008, een dividend uitkeren aan zijn aandeelhouders, gelijk aan 0,1 euro per aandeel. Ongetwijfeld een bescheiden vergoeding voor het belegde kapitaal, maar toch heel symbolisch. De schrapping van de dividenden en de vermageringskuur die aan de raad van bestuur werden opgelegd, waren sterke signalen van Luc Tack, bij de overname van het West-Vlaamse bedrijf in 2009. Deze eerste vergoeding die aan de aandeelhouders wordt uitbetaald, na zes jaar van bezuiniging en herstructurering, is dat evenzeer. Door Picanol over te nemen heeft Luc Tack duidelijk zijn vertrouwen in de Belgische industrie benadrukt. Hij is trouwens eigenaar van verschillende andere textielondernemingen: het extrusiebedrijf1 Oostrotex en de weverijvennootschappen Ter Molst International en Symphony Mills (meubelstoffen). Deze moedige werkgever werd in 2014 door het magazine Trends – met de steun van ING – gekroond tot Manager van het Jaar, met een bijzondere erkenning voor 'zijn durf, zijn ambitie en zijn strategische visie'. Hijzelf zoekt de schijnwerpers van de media niet op en geeft toe dat hij weinig interesse heeft in persoonlijke prijzen, maar hij heeft het spel graag meegespeeld, voor de zowat 7.000 personen die hij tewerkstelt. Want Picanol is niet de enige pluim op de hoed van Luc Tack: in 2013 had hij bij de Franse overheidsholding SNPE haar 27,5 % van het kapitaal van Tessenderlo ingekocht en werd hij zo de meerderheidsaandeelhouder van de chemiegroep gevestigd in Vlaanderen. Voor hem de gelegenheid om een nieuwe uitdaging aan te gaan in een sector met een an1
12
De extrusie is een fabricageprocédé voor textielvezels op basis van polypropyleenkorrels.
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
dere cycliciteit dan de textielindustrie. Hier volgt het nu eens bondige dan weer enthousiaste relaas van deze vijftiger, vader van vijf kinderen.
U werd drie keer genomineerd als Manager van het Jaar. Wat dacht u op de avond van uw verkiezing? “Eindelijk ben ik het geworden!” Of raakt deze erkenning u niet speciaal? Luc Tack: “Ik was erg vereerd met deze award, maar als we het vandaag met onze bedrijven erg goed doen dan is dat enkel het resultaat van vele jaren inzet van al onze medewerkers. Het zijn de medewerkers in onze bedrijven die dit mogelijk hebben gemaakt.”
Zich op 18 jaar meerderjarig laten verklaren om een eerste bedrijf te kunnen oprichten, dat gebeurde vast niet zo vaak. Wordt men geboren als ondernemer of, zoals in uw geval, meervoudig ondernemer? “Ik heb het nooit anders gekend, mijn ouders komen uit de vlaswereld, we hebben altijd moeten werken en we hebben dat altijd normaal gevonden.”
Hoe zou u uw managementstijl omschrijven? “Ik kan enkel functioneren indien ik omringd ben door competente medewerkers. We geloven heel sterk in empowerment, waarbij iedereen zelf beslissingen kan nemen en verantwoordelijkheid kan dragen vanuit een teamspirit. Dit maakt echt een verschil en zo zorgen we ook voor dynamiek in een bedrijf, en voor loyale medewerkers – en omgekeerd zijn we ook loyaal aan onze medewerkers. De basis van ons succes is de motivatie en inzet van onze
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
13
B usiness medewerkers. Ik heb de uitdaging opgenomen om samen met de medewerkers de industriële toekomst van onze bedrijven op lange termijn verder uit te bouwen.”
Zijn er bedreigde ‘mooie namen’ uit de Belgische industriële sector die u terzijde hebt geschoven? “Elk bedrijf heeft zijn uitdagingen en zijn opportuniteiten …”
Picanol heeft zwaar geleden onder de crisis maar ook onder een almachtig familiaal aandeelhouderschap. Wat zijn op het vlak van corporate governance de gouden regels voor een familiale aandeelhouder? “Over wat er in het verleden gebeurd is kan ik me moeilijk uitspreken. Vandaag hanteert de Picanol Group de Belgische Corporate Governance code 2009 als referentiecode. Bovendien kunnen we ook hier terugvallen op een sterke raad van bestuur.”
Zijn er momenten geweest dat u vreesde dat de onderneming niet zou overleven? “Ik heb in 2009 geïnvesteerd in de Picanol Group omdat ik geloofde in het bedrijf als first-class wereldspeler met hoogtechnologische producten. Bovendien was ik zelf al vertrouwd met de kwaliteit van de Picanol-weefmachines, de beste ter wereld. Na de kapitaalverhoging midden 2009 kon ik onze medewerkers enkel meegeven dat we terug geld hadden om verder te doen, maar niet dat we gered waren. Vandaag kan ik met een gerust gemoed zeggen dat we gered zijn en sterk staan voor de toekomst, maar we moeten altijd waakzaam, ondernemend en innovatief blijven.”
In 2014 is de omzet met één vierde gedaald tegenover een als uitzonderlijk sterk omschreven jaar 2013. Welke zijn op korte en middellange termijn uw doelstellingen voor Picanol? “We werven nog altijd mensen aan. We zijn een hoogtechnologische werkgever met een enorm scala aan jobopportuniteiten voor technisch geschoolde mensen. Zo hebben we op dit moment verschillende vacatures in het kader van onze groei en om onze technologische voorsprong op peil te houden. We blijven dus continu op zoek om de meest competente mensen aan boord te hebben. Onze strategie met de Picanol Group blijft dezelfde: we willen verder groeien in twee domeinen, Weaving Machines én Industries met Proferro (gieten en vervaardigen van mechanische componenten) en PsiControl (elektronische en mechatronische systemen2). We willen ook in de toekomst onze basiscompetenties aanwezig in de groep zoveel mogelijk vermarkten naar klanten buiten de weefmachinemarkt. Picanol is vandaag het grootste merk van weefmachines ter wereld. We willen in de toekomst aan de top blijven op gebied van technologie en van service. We hebben vertrouwen in de toekomst. Studies wijzen uit dat 500 miljoen mensen uit de armoede naar de middenklasse zullen evolueren, wat zich zal 2
14
De mechatronica is een industriële techniek die gelijktijdig gebruikmaakt van de mechanica, elektronica, automatisering en informatica voor het ontwerpen van nieuwe producten. De mechatronische systemen worden meer bepaald gebruikt in de luchtvaart- en automobielsector, in de productie van industriële robots, enz.
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
B usiness vertalen in een sterke stijging van textielverbruik.”
Begin 2015 hebt u opnieuw een groot pakket Picanolaandelen ingekocht. Met welke bedoeling? Is een beursnotering dan nog relevant in uw geval? “Dit is enkel een bevestiging van ons vertrouwen in het bedrijf. We hebben geen plannen om de beursnotering op Euronext te schrappen. De Picanol Group is vandaag zo georganiseerd om op de beurs te staan en wenst dit zo te houden. De beursnotering laat ons ook toe om terug te vallen op een sterke raad van bestuur.”
Welke waren de redenen achter de overname van aandelen van de Franse overheid in Tessenderlo? “De keuze voor Tessenderlo was een bewuste keuze. Het uitgangspunt was om onze activiteitenradius te verruimen met een industrieel project, met beslissingscentrum in België en wereldwijde activiteiten in een basisindustrie. Met de participatie in Tessenderlo willen we onze activiteiten meer diversifiëren en geografisch meer spreiden, om ons zo beter te wapenen tegen de cyclische weefmachinebusiness, en zo onze langetermijnpositie te kunnen veiligstellen. We zijn ervan overtuigd dat we met de participatie in Tessenderlo een nieuwe stap vooruit hebben gezet.”
De actieve verkopen van delen van Tessenderlo liggen achter u. Welke richting wilt u uitgaan om de onderneming te consolideren? “Het bedrijf moet nog door een transitie gaan. We zijn tevreden met de vooruitgang die we boeken door investeringen, R&D, customer intimacy, product valorisatie, kostenbesparingen en commerciële initiatieven, maar er is nog veel te doen. Dat gaat tijd vergen. We zijn nu aan het investeren voor de lange termijn.”
In welk opzicht is het belangrijk om een - soms vervuilende - industriële activiteit in België te houden? “De zorg voor het milieu vormt een wezenlijk onderdeel van ons ondernemingsbeleid. We houden in onze processen systematisch rekening met het milieu en trachten de impact van onze activiteiten op het milieu te beperken. We concurreren in een internationale omgeving en de stakeholders - medewerkers, sociale partners, overheid, … - beseffen dit ook. We moeten samen bouwen aan de toekomst door te investeren in technologische ontwikkeling en in opleiding van mensen. Zo blijven we in België inzetten op vernieuwing en modernisering van onze fabrieken, op nieuwe productiemachines, op onderzoek en ontwikkeling en vooral op talent. Zo creëren we in onze fabrieken een toekomst voor onze medewerkers.”
U pleitte al meerdere keren voor een modernisering van het Belgische sociale model. Hoe ziet u dat precies? “De Belgische totale loonkosten zijn een uitdaging gezien de internationale markt en het arbeidsintensieve karakter van onze business. Daarbij willen we in elk geval talent aantrekken, betrokkenheid belonen en perspectieven geven voor de toekomst. Ik ben
ervan overtuigd dat het loonkostenprobleem wordt opgelost op de een of andere manier. Uiteindelijk zal de politiek de juiste beslissingen nemen. Ook politiek en overheid moeten de moed hebben hervormingen door te voeren, en dan geduldig het resultaat afwachten, dan zullen we naar volledigere tewerkstelling kunnen evolueren, de jongeren zullen aan het werk zijn en een perspectief hebben. We have to grow the cake. Maar het is gemakkelijker een grote taart te herverdelen dan een kleine taart. Die grote kunt u in veel meer stukjes snijden en herverdelen. We moeten dus groeien, onze output moet groeien en we kunnen dit! De toekomst is wat we er zelf van zullen maken, maar we moeten durf hebben, en dan geduldig volhouden. Ik ben er zeker van dat we het kunnen.”
Hebt u al ooit een politieke functie overwogen? Welke relaties onderhoudt u met de politieke wereld? “Neen, ik heb nooit een politieke functie overwogen en ben hier ook niet voor geschikt. We onderhouden zeer goede relaties met de politieke wereld, zowel lokaal als (inter)nationaal.”
Zijn uw kinderen betrokken bij uw bedrijf? Hebt u in dat verband bepaalde regels vastgelegd? “Mijn kinderen zijn vandaag allemaal actief in de groep. We zijn een familiebedrijf en de kinderen zien dat ook zo. Nu en ook voor de volgende generatie. In Ieper zeggen we dat we een internationale kmo zijn met de sfeer van een familiebedrijf. We willen bouwen aan onze eigen toekomst en aan de maakindustrie in Vlaanderen, door uit te gaan van onze eigen troeven: een beslissingscentrum in Vlaanderen, beursgenoteerd, management en aandeelhouders die Vlaams zijn, een positie als wereldmarktleider en ook het familiale karakter.”
Gebeurt het wel eens dat u zichzelf, iemand die ontzettend hard werkt, probeert voor te stellen als gepensioneerde? Welk beeld hebt u van het pensioen? “Neen, daar kan ik me echt niets bij voorstellen (hij lacht).” ◾
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
15
B usiness
B usiness
Christophe Lenaerts
Mijn frustraties heb ik omgezet in opportuniteiten Drie visitekaartjes krijgt onze journalist van Christophe Lenaerts: President van Telemak, CEO van Knokke Boat Rental en Secretaris-Generaal van Landelijk Vlaanderen vzw. Hij is duidelijk niet voor één gat te vangen. Volbloedondernemer en ICT-pionier, beheerder van een groot patrimonium, lobbyist voor landeigenaars, filantroop … “Ik heb altijd mijn frustraties in opportuniteiten omgezet en er iets van proberen te maken.” Christophe Lenaerts is een man met een plan, al van tijdens zijn studies Business Administration en Business Information Systems begin jaren 1990 aan de European University. Terwijl veel medestudenten een druk uitgaansleven hadden, bezocht hij bedrijven, discussieerde hij met profs en zat met de neus in de boeken. “Ik zei toen al dat ik wel zou feesten als ik veel geld verdiend had – ik wou mijn eigen ding doen.” Een belangrijk deel van zijn professionele carrière speelt zich af in de ICT-markt. Voor zijn eindwerk wou hij een startup creëren die Apple Macintosh-computers met software voor desktop publishing in België zou verkopen. De promotors vonden de motivatie niet sterk genoeg. Christophe Lenaerts reisde weer naar België, richtte met financiële steun van zijn vader de bvba MacBel op en vond al snel een aantal klanten. “Na 6 maanden ging ik terug naar de VS en leverde in tweede zit het bewijs dat mijn plan wel werkte. In 1994 heb ik dan toch mijn twee masterdiploma’s behaald.” Terug in België bouwde hij de activiteiten van MacBel verder uit. Begin 1995 – hij was toen 24 – richtte hij Telemak op om digitale videomontage te commercialiseren. De eerste klanten waren montagehuizen die voor de Belgische televisieomroepen werkten. “Een klassiek montagesysteem op basis van magneettapes kostte toen 1,2 miljoen euro, een digitaal montagesysteem 37.000 tot 50.000 euro.”
16
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
De groei van internet In de jaren 1990 surfte Christophe Lenaerts mee op de groei van het commerciële internet en van interactieve video. Hij richtte een aantal andere bedrijven op, waaronder Newton Source Europe, een webshop die zowel toestellen als accessoires voor deze pda (personal digital assistant) van Apple verkocht. Vrij snel ging de onderneming mondiaal, de activiteiten explodeerden. Tot Apple van de ene op de andere dag de stekker uit Newton trok. “Ik heb de webshop nog twee jaar live gehouden om de voorraad van accessoires uit te verkopen.” De lopende bestelling van 12.000 Newtons bij Apple heb ik nooit gekregen en dus de klanten moeten teleurstellen. Een tweede webwinkel, Mobile Shop, verkocht hij snel aan een Engelsman. “Het was mijn eerste bedrijfsverkoop, maar ik ben er niet rijk van geworden.” In 1999 begon Telemak ook live videostreaming- en webcastingdiensten te ontwikkelen voor o.a. Eurythmics, de Spice Girls en het Cannes Film Festival. “We hebben toen veel referenties verzameld en ik werd overal gevraagd om presentaties te geven. Maar u moet er ook nog geld aan verdienen.”
De eerste tegenslagen Maar al vrij snel kende hij ook zijn eerste tegenslagen, in het zog van de eerste dotcom crisis. “In die periode besteedde ik te veel aandacht aan de technische aspecten en minder aan de business. Rond de eeuwwisseling kwam er meer concurrentie, marktverzadi-
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
17
B usiness
B usiness
de hulp van ING. Daardoor had ik ook geen tijd meer om Telemak op te volgen en heb ik het bedrijf gedurende jaren slapende gelaten. Ik wou het familiepatrimonium niet verloren laten gaan. Ik heb toen een visie voor de verdere ontwikkeling van het patrimonium ontwikkeld. Dat nam meer tijd in beslag dan gedacht. Ik moest onderhandelen, middelen mobiliseren ... Met de echte renovatiewerken ben ik in 2009-2010 begonnen. Dit jaar zie ik het einde van de tunnel. Ik heb voor dat werk een aantal mensen aangeworven maar ik houd van alles de leiding.”
in beheer. “Knokke Boat Rental verhuurt boten met een bepaalde afmeting en prestige. We mikken op een Private Banking-publiek dat de middelen wil spenderen voor exclusiviteit en luxe, zonder eigenaar te willen zijn. Ondertussen is deze activiteit uit zijn voegen aan het barsten. Uit vroegere ervaringen heb ik geleerd dat ik zo snel mogelijk de markt moet opvullen om de concurrentie
De afdeling Private Banking van ING speelde een belangrijke rol in de herstructurering van de patrimoniumvennootschap. De bank stapte ook mee in de financiering van een nieuw initiatief, Knokke Boat Rental.
Sinds zijn jeugd gaat Christophe Lenaerts regelmatig
Dat kwam zo. Christophe Lenaerts had opgemerkt dat het in België niet mogelijk was om een motorboot te huren. Uit die frustratie ontstond het idee om zelf te beginnen met de verhuur van motorboten. Hij startte met één boot in 2014 en heeft er nu elf
ging en druk op de prijzen.” Met de dotcom crash en het verdwijnen van World Online vielen plots heel wat contracten weg. Bovendien zat Telemak met een enorme overheadkost (o.a. een groot aantal kantoren in Europa). Christophe Lenaerts zag zich verplicht om zijn activiteiten af te slanken en een uitweg te zoeken. John Goossens, de toenmalige CEO van Belgacom, stelde hem in 2002 voor om Telemak te verkopen aan een onderneming die opgericht zou worden om video op ADSL te ontwikkelen. “Maar op de dag van de ondertekening van het contract overleed John Goossens en moest de verkoop van Telemak uitgesteld worden. Uiteindelijk moest ik Telemak in faling zetten en de activiteiten onderbrengen bij DAD, één van de filialen van Belgacom.” Christophe Lenaerts ging toen voor de eerste – en enige – keer in zijn leven als werknemer aan de slag bij DAD. “Maar op 1 oktober
“Het schepencollege van Knokke heeft Knokke Boat Rental met open armen onthaald, omdat deze dienst de badstad een extra troef geeft.”
18
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
Knokke leeft naar Knokke. Hij heeft de badstad zien veranderen: meer topwinkels, meer privéstranden, een publiek “dat met zijn geld iets flamboyanter omgaat”. Het schepencollege van Knokke heeft Knokke Boat Rental met open armen onthaald, omdat deze dienst de badstad een extra troef geeft. “In juli en augustus is elke boot verhuurd!”
2003, na exact 10 maanden, hield ik het bij Belgacom voor bekeken.” Amper een dag later vroeg Paul Van Cotthem, toen VicePresident bij Telenet, hem om PCTV (een concurrent voor video op ADSL) op te starten. Op 25 december ging het project al live (deze dienst heet tegenwoordig Yelo). Maar Christophe Lenaerts ging ook terug van start met … Telemak. Dat kon omdat Belgacom wel de activiteiten maar niet de merknaam had overgenomen. Deze volbloedondernemer was dus back in business, maar nu met minder overheadkosten. “Na twee jaar verhuisden we naar de Excelsiorlaan in Zaventem, waar we nog altijd zitten. Telemak is nu één van de marktleiders in België en Europa voor streaming video en webcasting. Vandaag leveren we enkel nog diensten, met twee voltijdse werknemers en een vijftigtal freelancers.”
Landeigenaar verhuurt boten Via zijn managementvennootschap is Christophe Lenaerts ook eigenaar van een aantal andere activiteiten: een verhuurbedrijf van motorboten, een renovatiebedrijf en een patrimonium- en immobiliënvennootschap. Die laatste activiteit erfde hij van zijn vader, Godfroy Lenaerts: huizen, appartementen, gronden, een domein van 400 ha (kasteel Heihuizen in Oostmalle). “Toen mijn vader in 2005 ziek werd (hij overleed in 2006), heb ik zijn patrimonium gestructureerd, o.a. met
Christophe Lenaerts samen met Annemie Michielsen (ING private banker) en Marc Vankeirsbilck (Head of ING Private Banking Zone Oost)
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
19
B usiness
B usiness
de vereniging. “Ik heb een aantal wensen helpen realiseren. De laatste dateert van augustus 2014: een boottocht naar het piratenmuseum in Vlissingen.”
De ING Smart Banking-app gebruik ik dagelijks!
De mensen rond mij worden soms compleet gek
Christophe Lenaerts is zeer tevreden over de steun
Christophe Lenaerts is een man met veel activiteiten. “Mijn vrouw vindt dat ik onze drie kinderen te weinig zie. Maar in vergelijking met andere bedrijfsleiders vind ik het nog meevallen. Sinds ons huwelijk in 2003 heb ik in ieder geval geen activiteiten in het buitenland meer opgericht. Mijn kantoren bevinden zich in Brussel, Oostmalle en Knokke. Ik heb een structuur en mensen voor al mijn activiteiten. Het nadeel is dat ik alleen nog problemen moet oplossen. Op één dag ben ik soms met vijftien verschillende zaken tegelijk bezig. Ik vind het een uitdaging om van het ene op het andere over te gaan. Maar de mensen rondom mij zijn daar niet altijd even blij mee.”
patrimonium.” Een Private Banker zoekt oplossingen die
van ING Private Banking bij de structurering van zijn verder gaan dan het pure bancaire.” En de technofiel in Christophe Lenaerts weet ook de ING Smart Banking-app te waarderen : “Ik gebruik die dagelijks.”
stempel te drukken. Als ik mijn professionele leven moet samenvatten in één zin: ik zet mijn frustraties om in opportuniteiten en ik probeer er iets van te maken.” ◾
“Ik ben uiteraard gelukkig met het patrimonium dat de familie mij nagelaten heeft, maar het is nog altijd de bedoeling mijn eigen
Landelijk Vlaanderen
de pas af te snijden. We zijn nu aanwezig in Knokke, Zeebrugge en Nieuwpoort, maar we varen ook uit vanuit Blankenberge en Oostende. We hebben ook al een plaats toegewezen gekregen in de nieuwe jachthaven van Cadzand. Onze folders vindt u in de meeste hotels en beach clubs.”
Lobbyist en filantroop Naast zijn drukke professionele bezigheden engageert Christophe Lenaerts zich ook als bestuurder voor een reeks verenigingen van landeigenaars. “Toen mijn vader ziek werd, was communicatie met hem niet meer mogelijk. Ik ging daarom op zoek naar mensen die me konden helpen met de wettelijke, fiscale en financiële aspecten van een groot patrimonium.” Zo kwam hij bij Landelijk Vlaanderen terecht, een vzw die in 2003 ten tijde van de paars-groene regering opgericht werd om de belangen van de (grote) landeigenaars te verdedigen. “Ik zag in dat ik via Landelijk Vlaanderen veel meer kon bereiken dan op mijn eentje. De oprichters vonden het tof om er een jonge gast bij te krijgen. Op hun vraag werd ik bestuurder en verantwoordelijke voor PR en fundraising. Sinds min of meer twee jaar ben
20
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
ik secretaris-generaal van de vereniging. Mijn eigen problemen heb ik ondertussen grotendeels kunnen oplossen, maar ik wil die ervaring ook delen met anderen.” Naast zijn mandaat bij Landelijk Vlaanderen bekleedt Christophe Lenaerts bestuursmandaten bij de Koninklijke Belgische Bosbouwmaatschappij waarvan hij ondervoorzitter is, het Aanspreekpunt Privaat Beheer - Natuur en Bos en de Bosgroep Noorderkempen. Al van in zijn studententijd ondersteunt hij ook Make-a-Wish, de vrijwilligersorganisatie die zich inzet om de wens van zwaar zieke kinderen te helpen vervullen. In 2010 werd hij ambassadeur van
“Toen mijn vader in 2005 ziek werd, heb ik zijn patrimonium gestructureerd, o.a. met de hulp van ING. Ik wou het familiepatrimonium niet verloren laten gaan.” o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
21
B usiness
B usiness Ondertussen is ook de volgende generatie in het bedrijf aan de slag. Naast Yves, de zoon van Greg, zijn ook zijn zus Stéphanie (juriste), zijn broer Manuel (Business Development Manager binnen de afdeling kranen) en zijn neven Sam (Sales en Operations Manager binnen de afdeling transport) en Marcel (vooral beheer van het groot materieel) aan de slag bij het familiebedrijf. Dat brengt het aantal familieleden op negen en maakt dat de continuïteit verzekerd is.
Verdere groei
De familie Aertssen verzet bergen, al drie generaties lang Wie bij Aertssen het moderne kantoorgebouw binnenstapt, voelt meteen de eerbied voor de grondleggers van dit bedrijf met ondertussen ruim 1.000 werknemers, waarvan de helft in het buitenland. In de ruime en luchtige hal prijken de prachtige portretten van Marcel Aertssen en zijn vrouw Maria die ruim 50 jaar geleden samen het bedrijf oprichtten. Ondertussen is de derde generatie Aertssen er aan de slag. We hadden hierover een dubbelgesprek met Greg Aertssen, CEO, en zijn zoon Yves, directeur Bouw & Infra, die 10 jaar geleden aan boord kwam. Zelfde materieel, ander werk Alles begon in de jaren 1950. Marcel Aertssen was toen landbouwer in het dorp Oorderen dat volledig werd onteigend voor de verdere uitbreiding van de Antwerpse haven. Hij had zijn eigen grond en ploegde ook voor andere boeren. Hierdoor verloor hij ineens zowel zijn eigen terrein als de opdrachten voor zijn klanten. “Mijn vader maakte echter van de nood een deugd en startte met grondverzet, met hetzelfde materieel, maar voor andere klanten. Hij was actief in de haven, bij het graven van dokken. En natuurlijk kruipt het bloed waar het niet gaan kan”, lacht Greg Aertssen,
22
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
industrieel ingenieur van opleiding. “Als kind deden we niets liever dan met speelgoedvrachtwagens in het zand spelen, die machines waren ons leven. Eind jaren 1970 stapte ik samen met mijn broers Raf en Luc in het bedrijf dat op dat moment ruim vijftig werknemers telde. Onze zus Saskia volgde later. We kregen elk de werkmaatschappij die ons het meest boeide en hebben die de voorbije decennia verder laten groeien. Anno 2015 leidt Raf het aannemingsbedrijf, Luc het transportbedrijf en Saskia het kranenbedrijf. Greg werkt inmiddels als CEO aan de synergie tussen de verschillende bedrijven en op individuele projecten.
Tussen deze werkmaatschappijen waren er uiteraard raakpunten, punten waarvoor ze elkaar konden helpen. Zo ontstond een netwerk van bedrijven dat almaar is blijven uitbreiden tot een heuse cluster. “Het gebeurt immers vaak dat binnen één werf de drie specialiteiten aanwezig zijn: het aannemersbedrijf bereidt het terrein voor, de afdeling transport verzorgt het bijzondere vervoer en de kranen worden ingezet als ondersteuning bij de werkzaamheden”, verduidelijkt Greg Aertssen. Anno 2015 omvat de cluster 58 bedrijven, allemaal binnen de sector, met zowel afdelingen voor nicheactiviteiten, spin-offs en start-ups. “Onze groei verliep volledig organisch, we hebben veel samengewerkt met collega’s, maar zijn nooit gegroeid via overnames. Een aantal specialiteiten kwam er na vragen van klanten of collega-bedrijven, terwijl andere zijn ontstaan uit eigen behoeften. Zo startten we enkele jaren geleden op eigen initiatief met het transport over water (de afdeling Shipit) omdat het wegennet almaar meer ging dichtslibben. Hierin participeert ook een investeringsfonds.” Volgens Greg Aertssen is dat een van de grote krachten van een familiebedrijf. “Binnen de raad van bestuur, met de vier broers en zussen van de tweede generatie, kennen we het bedrijf en de sector door en door. Hierdoor zitten we gemakkelijk op dezelfde golflengte en kunnen beslissingen vlotter worden genomen. Daarnaast hebben we het grote voordeel dat we niet de hete adem van aandeelhouders in onze nek voelen. Wij kunnen gemakkelijker beslissingen nemen die geen snelle winst opleveren, maar renderen op langere termijn. Ook voor het materieel denken we op langere termijn. Wij hebben onze eigen vloot, met stuk voor stuk degelijke en betrouwbare toestellen, waar zowel wij als onze klanten op kunnen rekenen. Dat is een troef want veel van onze concurrenten werken met gehuurd materieel.”
Het Midden-Oosten: een nieuwe mijlpaal In 2006 besloot Aertssen de markt van het Midden-Oosten te verkennen. Aanleiding was een minder gevuld orderboekje, in de Antwerpse haven was net het Deurganckdok afgewerkt en er zaten geen nieuwe grote projecten in de pijplijn. Een groot aantal machines kwam vrij en was niet meteen nodig. De machines werden op de boot gezet en Yves die net zijn diploma van handelsingenieur op zak had, vloog per vliegtuig naar Qatar, waarvan men uit goede bron had vernomen dat er grote projecten op stapel stonden. Yves Aertssen: “Eenvoudig was het zeker niet, ik was pas afgestudeerd en kwam in een omgeving terecht die duidelijk verschilt van de Europese. Maar tegelijkertijd was het een uitdaging en kreeg ik de ruimte om er onze business te ontwikkelen zoals
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
23
B usiness ING beloond voor haar steun aan familiebedrijven
B usiness De familie Aertssen
familiecharter, maar voor zoiets willen we niet over één nacht ijs gaan. Op dit moment zijn er van de derde generatie al vijf leden aan de slag binnen het bedrijf. Elk van hen bekleedt een functie die hem als gegoten zit, functies worden toegewezen op basis van competenties, niet omdat men Aertssen heet. Het feit dat we nog steeds groeien, maakt dit natuurlijk gemakkelijker. Maar ook onze werknemers werken hier graag, misschien omdat de geest van de oprichters nog rondwaardt. We hebben bijzonder weinig verloop, op alle niveaus. Net als bij de familie van de oprichters zijn er ook bij de werknemers al families waarvan hier de derde generatie aan de slag is. We menen dat we dit danken aan onze mentaliteit, onze betrokkenheid en het feit dat we erop toezien dat iedereen tijdig nieuwe uitdagingen krijgt. We hebben bij het uitbreken van de crisis ook beslist om niet te snoeien, om te blijven investeren in machines en mensen, om het bedrijf aan te passen aan de veranderende omgeving. We menen dan ook dat we sterker uit de crisis zullen komen en kunnen blijven groeien, op alle vlakken.”
ING Private Banking België ontving een van de meest prestigieuze prijzen die sinds twee jaar worden uitgereikt door Private Banker International, een bedrijf dat gespecialiseerd is in het verstrekken van informatie en diensten voor de sector van het wealth management. Op 3 juni kregen de vertegenwoordigers van de bank in Londen de Best Next Generation Proposition Award uitgereikt. Deze prijs beloont het vernieuwende beleid van de bank voor aandeelhouders van Belgische familiebedrijven. ING biedt actieve ondersteuning aan de familiebedrijven, de ruggengraat van onze economie. In het kader daarvan organiseert ING samen met het Instituut voor het Familiebedrijf (IFB) en zijn Franstalige tegenhanger, het Institut de l’Entreprise Familiale (IEF), een opleidingsprogramma op maat van familiale opvolgers. De zesde editie van de Opvolgersacademie en de Académie des Successeurs start in oktober later dit jaar. Geïnteresseerd? Schrijf u snel in op de website van het IFB (www.familiebedrijf.be) of van het IEF (www.institutentreprisefamiliale.be). Voor meer informatie over de ING Family Business aanpak verwijzen we naar onze webpagina www.ing.be/nl/business/pages/family-business
ik het zelf graag wilde. En misschien had ik onbewust wel meer ervaring dan ik zelf dacht. Ik werkte immers al jaren elke zomer op het bedrijf waar ik groot ben geworden. Mijn hele studietijd lang konden de examens niet snel genoeg achter de rug zijn zodat ik kon starten met mijn vakantiewerk. In Qatar startten we als onderaannemer, terwijl we ondertussen voor veel meer projecten als hoofdaannemer werkten. We bouwden er een goede reputatie op, niet alleen op het vlak van kwaliteit en efficiëntie, maar ook voor veiligheid. Tegelijkertijd hebben we er een goede reputatie als werkgever, zo hechten we veel belang aan overleg met het personeel, in een regio waar zoiets ongebruikelijk is. Het mag dan ook niet verwonderen dat in Qatar heel wat van de mensen die 10 jaar geleden bij ons gestart zijn, nog altijd voor Aertssen werken. We leerden in België doelgericht te werken, door de hoge loonkost, en als men die manier van werken overbrengt naar een land met een lagere loonkost, dan is men gegarandeerd een sterke speler. Ons meest recente project is een groot Design & Build-project, waarbij het studiewerk in België gebeurt.” Via werkmaatschappijen werkt Aertssen ook mee aan kleinere projecten wereldwijd. Het bedrijf is actief in Noord-Afrika, Zuid-
24
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
Amerika en Azië. Het start er steeds met projecten met een klein risico, waarna het kan groeien. “Het betreft dan wel telkens startups, maar we kunnen terugvallen op een goede structuur. Zo werden bijvoorbeeld alle Shared Services ondergebracht binnen de overkoepelende holding. Toen we in Qatar startten, hadden we geen ervaring in de regio, maar we beschikten wel over de juiste structuur om een dergelijke stap te zetten”, besluit Yves Aertssen.
Groei via diversificatie In eigen land groeit het bedrijf via diversificatie. “De overheid heeft geen geld meer voor grote infrastructuurprojecten, daarom moeten we zelf opdrachten creëren. Recent verzorgden we samen met aannemer Cordeel een vastgoedontwikkeling op de voormalige Boelwerf in Temse. En in Zelzate hebben we met enkele partners en in samenwerking met de overheid een voormalig gipsstort omgevormd tot het grootste solarpark van de Benelux. Wat ooit een milieuramp was, werd zo een ecologische droom. Dat zijn natuurlijk projecten waaronder een bedrijf graag zijn schouders zet”, vertelt de CEO. En om ervoor te zorgen dat ook alle werknemers op de hoogte bleven van wat er reilt en zeilt binnen de andere werkmaatschappijen en trots kunnen zijn op hun bedrijf, zijn we gestart met ons drietalige magazine Newsflash. Daarnaast staan we erop dat alle mensen die op het hoofdkantoor werken samen lunchen, ook om de communicatie te bevorderen. En eens om de drie maanden organiseren we er op vrijdagavond een gezellig samenzijn, het zogeheten Groot Verzet. Het wordt dan zelfs zo laat en zo gezellig dat we iedereen met taxi’s naar huis brengen. Veiligheid voorop!”
De toekomst De derde generatie is inmiddels al enige tijd actief binnen het bedrijf en de overdracht wordt voorbereid. Greg Aertssen: “We spreken er al 10 jaar over. We forceren niets, de jongste generatie wordt ook wijzer. Ze kennen de krijtlijnen waarbinnen ze zich kunnen bewegen.” “Er zijn heel wat zaken die bespreekbaar moeten worden gemaakt”, vervolgt Yves Aertssen. “Maar we kunnen die veranderingen ook doorvoeren nu de tweede generatie nog aanwezig is. Zij geven ons de ruimte om dit vorm te geven en ons aan te passen aan de noden van vandaag. Tegelijkertijd kunnen we voor raad en daad terecht bij onze ouders. Deze manier van werken, werkt voor ons bijzonder goed.” En omwille van de mooie groei van het bedrijf en de toenemende diversificatie krijgen ook steeds meer niet-familieleden verantwoordelijkheden. “Het is een voortdurende zoektocht om een evenwicht te vinden tussen familieleden en niet-familieleden en mensen de ruimte te geven om te groeien en met passie hun job te doen”, besluit Greg Aertssen. ◾
Het indrukwekkende machinepark van Aertssen Iedereen heeft wel ooit de typische gele vrachtwagens en kranen van Aertssen opgemerkt. Het bedrijf bezit dan ook zo’n 1.000 bulldozers, diepladers, dumpers, kranen, enz. Dagelijks worden ze blootgesteld aan de zwaarste werkomstandigheden. Om down-time van het materieel te reduceren, beschikt Aertssen over een eigen serviceafdeling. Met een uitgebreide werkplaats met diagnoseputten van 30 meter lang, volledig uitgeruste servicewagens en gekwalificeerd personeel kunnen storingen intern worden opgespoord en opgelost. Aertssen Services verzorgt ook de inkoop van wisselstukken en werfmaterieel en zorgt ervoor dat ze op de juiste werven in binnen- en buitenland terechtkomen. In het magazijn zijn de courante wisselstukken voorradig zodat een herstelling vlug kan gebeuren. Vooral preventief onderhoud zorgt ervoor dat het rollend materieel blijft rijden. Tot grote tevredenheid van de klant.
Familiewaarden Heeft de familie ooit aan een beursgang gedacht? Of aan het aantrekken van externe bestuurders? Greg Aertssen: “Nooit werd een beursgang overwogen. De raad van bestuur bestaat uit de vier kinderen van de tweede generatie. Toch zijn we er ons van bewust dat we de raad en ook de managementcomités op langere termijn moeten professionaliseren. We denken ook al even na over een
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
25
J uridisch
J uridisch
In het Vlaamse Gewest, gelden de volgende wijzigingen sinds 1 januari 2015:
Wijziging waardering van geschonken effecten: Geschonken effecten worden in het Vlaamse Gewest voortaan gewaardeerd volgens de beurswaarde op de datum van de eerste dag van de maand waarin de schenking (of de aanbieding ter registratie in het geval van een onderhandse schenking) plaatsvindt. Indien u dus een schenking doet op 23 juli, moet men de beurswaarde van 1 juli hanteren. Is er voor bepaalde effecten geen notering op die datum, dan neemt men voor die effecten de beurswaarde op de eerstvolgende dag waarop er opnieuw een notering is. Ter vergelijking: in het Brussels Hoofdstedelijk en het Waalse Gewest gebeurt de waardering voor de beursgenoteerde effecten op basis van de laatst gekende prijscourant vóór de schenking en voor de niet genoteerde effecten op basis van de beurswaarde op de dag van de schenking (of aanbieding ter registratie in het geval van een onderhandse schenking).
De betaling van de schenkingsrechten:
Schenken, vandaag en morgen In het Outline-magazine van augustus 2014, boden we u een overzicht van de vererving van de gezinswoning in de drie Gewesten. Vandaag gaan we dieper in op de schenkingen in België: wat is er recent gewijzigd en wat brengt de toekomst? Het Vlaamse Gewest heeft de Vlaamse regelgeving inzake successie- en registratierechten, waaronder het schenkingsrecht, geïntegreerd in de Vlaamse Codex Fiscaliteit. Bij deze oefening zijn er ook een aantal inhoudelijke wijzigingen doorgevoerd, die zijn ingegaan op 1 januari 2015. Daarnaast int de Vlaamse Regering nu zelf het schenkingsrecht en spreken we (in Vlaanderen) niet langer van ‘schenkingsrecht’ maar wel van ‘schenkbelasting’. Voor de leesbaarheid van de tekst, die de drie Gewesten beslaat, blijven we verder de term schenkingsrecht gebruiken.
De schenking van roerende goederen De tarieven voor de schenking van roerende goederen (cash, effecten, kunstvoorwerpen, enz.) zijn ongewijzigd gebleven in de drie Gewesten. Het gaat hier telkens om vaste tarieven, ongeacht het bedrag van de schenking.
26
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
Het Waalse Gewest hanteert volgende tarieven: >> 3,3% voor schenkingen in rechte lijn (kinderen, (achter)kleinkinderen, (groot)ouders, ...), tussen echtgenoten of wettelijk samenwonenden; >> 5,5% voor schenkingen tussen broers en zussen, ooms en tantes en neven en nichten; >> 7,7% voor schenkingen tussen alle anderen.
Het is in Vlaanderen (anders dan in het Waalse Gewest en Brussels Hoofdstedelijk Gewest) niet langer vereist dat de schenkingsrechten voor of gelijktijdig met de registratie betaald worden. De schenkingsakte wordt voortaan zonder meer geregistreerd bij de aanbieding en de schenkbelasting moet pas betaald worden na de ontvangst van het aanslagbiljet. De registratieformaliteit blijft een federale bevoegdheid en dus blijven ook de federale registratiekantoren bevoegd.
tig zijn om in te schatten of een reorganisatie van de structuur of een heroriëntatie van de activiteit zich opdringt om in een latere fase in aanmerking te komen voor de vrijstelling. Het kan ook nuttig zijn om een ‘negatief’ attest te bekomen (dat bevestigt dat men niet aan de voorwaarden voldoet) als men de bedrijfsaandelen zou schenken voor een buitenlandse notaris, zonder registratie van de schenkingsakte. Als men kan aantonen dat de onderneming op het ogenblik van de schenking niet voldeed aan de voorwaarden, dan zijn bij het overlijden van de schenker geen successierechten verschuldigd voor zover hij de schenking nog 3 jaar overleefde. Daarentegen bedraagt deze ‘overlevingstermijn’ 7 jaar indien het gaat om de niet geregistreerde schenking van bedrijfsaandelen die op het ogenblik van de schenking wel in aanmerking zou zijn gekomen voor de vrijstelling.
De participatievoorwaarde – uitbreiding van het begrip ‘familie’: Een van de vereisten is dat de schenker, al dan niet samen met zijn familie, 50% in volle eigendom van de aandelen bezit op het ogenblik van de schenking. Indien er twee of drie familietakken zijn in het bedrijf, volstaat een participatie van 30% in volle eigendom, voor zover de schenker en zijn familie samen met de andere tak samen 70% in handen hebben of 90% samen met de twee andere takken. De definitie van ‘familie’ wordt uitgebreid met ‘de kinderen van broers en zussen’ met schrapping van de vereiste dat die broers en zussen vooroverleden moeten zijn. Hierdoor komen meer dossiers in aanmerking voor de vrijstelling.
De schenking van het familiebedrijf Qua tarieven geldt een status quo: de schenking van het familiebedrijf wordt belast aan 3% in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en aan 0% in het Vlaamse en Waalse Gewest, ongeacht er al of niet een verwantschapsband bestaat tussen de schenker en de begiftigde. Vlaanderen heeft wel gesleuteld aan enkele voorwaarden voor de toekenning van het nultarief:
De afschaffing van het attest: In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Vlaamse Gewest zijn de tarieven als volgt: >> 3% voor schenkingen in rechte lijn, tussen echtgenoten, wettelijk samenwonenden. Daarnaast genieten in Vlaanderen ook feitelijk samenwonenden, die langer dan één jaar samenwonen op het ogenblik van de schenking, van dit tarief; >> 7 % voor alle anderen.
Onder de oude regeling, moest men een attest aanvragen bij de Vlaamse administratie, waarin deze bevestigde dat aan de voorwaarden voor de bedrijfsschenking was voldaan. Dat attest werd dan samen met de schenkingsakte geregistreerd om te kunnen genieten van de vrijstelling. Het attest is niet langer vereist. Wel blijft het nog mogelijk om voorafgaand aan de schenkingsakte een ‘testattest’ te vragen. Dit kan nut-
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
27
J uridisch
J uridisch
Tarief rechte lijn en partners (echtgenoten, wettelijk samenwonenden en feitelijk samenwonenden >1 jaar)
Tarief tussen alle andere personen
Bestaande tarieven in €
Bestaande tarieven in €
Toekomstige tarieven in €
Gedeelte van de schenking
Gedeelte van de schenking
< 12.500
3%
< 12.500
30%
12.500 - 25.000
4%
12.500 - 25.000
35%
25.000 - 50.000
5%
25.000 - 75.000
50%
50.000 - 100.000
7%
75.000 - 175.000
65%
< 150.000
10%
100.000 - 150.000
10%
< 150.000
3%
> 175.000
80%
150.000 - 250.000
20%
150.000 - 200.000
14%
150.000 - 250.000
9%
250.000 - 450.000
30%
200.000 - 250.000
18%
250.000 - 450.000
18%
> 450.000
40%
250.000 - 500.000
24%
> 450.000
27%
> 500.000
30%
De schenking van onroerende goederen De schenking van onroerende goederen is vooralsnog onderworpen aan de (hoge) progressieve schenkingstarieven en vormt een dure optie. Zeker een schenking tussen verdere verwanten of aan een derde is zo goed als onbetaalbaar. Enkel voor de schenking van bouwgronden en de familiewoning kennen bepaalde Gewesten afwijkende, lagere tarieven. Dit heeft als gevolg dat schenkingen van onroerende goederen minder frequent zijn en men vaker zijn toevlucht neemt tot andere planningstechnieken.
Tarief tussen broers en zussen Bestaande tarieven in €
Toekomstige tarieven in €
Gedeelte van de schenking < 12.500
20%
12.500 - 25.000
25%
25.000 - 75.000
35%
75.000 - 175.000
50%
< 150.000
10%
> 175.000
65%
150.000 - 250.000
20%
250.000 - 450.000
30%
> 450.000
40%
Tarief tussen ooms, tantes, neven en nichten Bestaande tarieven in €
Toekomstige tarieven in €
< 12.500
25%
12.500 - 25.000
30%
25.000 - 75.000
40%
75.000 - 175.000
55%
< 150.000
10%
> 175.000
70%
150.000 - 250.000
20%
250.000 - 450.000
30%
> 450.000
40%
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
Om ook de schenking van onroerende goederen aan te moedigen (en zo meer inkomsten te genereren), heeft de Vlaamse Regering in april van dit jaar beslist om de schenkingstarieven drastisch te verlagen. Bij het schrijven van dit artikel was het ontwerp van decreet nog niet aangenomen door het Vlaams Parlement, maar de ontwerptekst voorziet dat de nieuwe tarieven met ingang van 1 juli 2015 van toepassing zouden zijn. Uiteraard houden we u op de hoogte via onze Legal & Tax Update. Hierboven vindt u een vergelijking van de bestaande tarieven en de voorgestelde verlaging voor het Vlaamse Gewest.
Gedeelte van de schenking
28
Toekomstige tarieven in €
Daarnaast zullen extra verlagingen worden toegekend (via een systeem van teruggave) indien de begiftigde ‘energievriendelijke’ renovatiewerken uitvoert of het eigendom verhuurt op voorlegging van een conformiteitsattest. Enkele cijfervoorbeelden: >> Ouders schenken een woning ter waarde van € 600.000 aan hun twee kinderen. Daar waar onder de huidige tarieven de schenkingsrechten € 42.500 bedragen (gemiddeld 7,01%), zal dit in de toekomst nog € 18.000 zijn (gemiddeld 3%).
>> Een tante schenkt haar appartement ter waarde van € 350.000 aan haar twee nichtjes. Op vandaag bedraagt de belasting € 163.750 (gemiddeld 46,78%). Onder de nieuwe tarieven zal dit nog € 40.000 (gemiddeld 11,4%) kosten. Het Waalse en Brussels Hoofdstedelijk Gewest kennen vergelijkbare onroerende schenkingsrechten, gaande van 3% tot 30% voor schenkingen in rechte lijn, tussen echtgenoten en wettelijk samenwonenden. Voor verdere verwanten en niet-verwanten lopen die tarieven op tot maximaal 80%. De toekomst zal uitwijzen of er in deze Gewesten ook een verlaging zal komen. Toen Vlaanderen in 2004 het voortouw nam in de verlaging van de roerende schenkingsrechten, zijn de andere Gewesten ook snel gevolgd. ◾
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
29
C orporate S ocial R esponsibility
F ilantropie naar een opvangplaats voor hun inmiddels volwassen geworden kinderen met een handicap. Claude Meyer, voorheen President Laundry & Cleaning Products, Europe, Middle East and Africa bij Procter & Gamble, zet zich sinds 2006 in voor de vereniging. Hij coördineert de fondsenwerving, hierbij geholpen door zijn professionele competenties en zijn persoonlijke netwerk. “Een titanenwerk, maar ik doe het met passie en overtuiging”, vat hij glimlachend samen.
“Het aanvaarden van de handicap van uw kind opent de weg naar geluk.”
Voor een fonkeling in hun ogen … De vzw Sterrenbeelden creëert opvangplaatsen voor mensen met een mentale handicap. Na een druk professioneel leven wijdt Claude Meyer, vicevoorzitter van de vereniging, al zijn tijd aan het inzamelen van fondsen. “Ik kan toch niet de hele dag gaan golfen”, lacht hij overtuigd. Claude Meyer (72) woont al 29 jaar in België en hoewel hij een tijd heeft overwogen om zich aan de Côte d’Azur te vestigen, weet hij dat dit vermoedelijk een droom zal blijven. Christian, zijn zoon van 41, is autistisch en verblijft in La Maisonnée (Waals-Brabant), een residentiële opvang voor volwassenen met een beperking. “Toen mijn vrouw en ik naar Frankrijk wilden terugkeren, hebben we bijna twee jaar gezocht naar een aangepaste verblijfplaats voor Christian. Tevergeefs … Ongeveer 6.000 Fransen met een mentale beperking – die ik wel eens mentale ‘ballingen noem’ - verblijven in België als gevolg van de inertie van de Franse politiek, zowel aan de linker- als rechterzijde, voor de opvang en huisvesting van mensen met een beperking. Het is als ouder een nachtmerrie om 500 of 1.000 kilometer van uw gehandicapt kind te wonen, maar tegelijkertijd is dit ook economisch erg jammer want op deze
30
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
manier loopt Frankrijk een groot aantal kwalitatieve banen mis.” “Zelfs als men over al het geld van de wereld én over de mogelijkheden beschikt om een gehandicapt kind thuis in de beste omstandigheden op te vangen, dan is dat nog steeds geen oplossing. Het kind zal zich enorm vervelen aangezien het geen sociale banden kan aangaan met andere jongeren met een vergelijkbare problematiek. Tegelijkertijd weegt de min of meer gedwongen maatschappelijke uitsluiting op termijn op de ouders, waardoor het koppel uit elkaar kan groeien. Vergeet ook niet dat mensen met autisme zich na hun 25e niet meer gemakkelijk kunnen aanpassen aan het leven binnen een gemeenschap, men kan daarom best op jonge leeftijd een stabiele plek zoeken waar ze zich kunnen ontplooien.” Dat is de bestaansreden van de vzw Sterrenbeelden die in 2001 werd opgericht door een groep ouders die op zoek waren
In bijna tien jaar tijd werd ongeveer 4 miljoen euro ingezameld. ING is een van de structurele sponsors van de vzw Sterrenbeelden, naast andere grote bedrijven. Via een eerste project, dat volledig met de fondsen van de vzw werd gefinancierd en dat ook ondersteuning kreeg van de vereniging Cap 48, konden in 2008 in Watermaal-Bosvoorde, ten zuiden van Brussel, 10 plaatsen worden voorzien. In Etterbeek, dus ook in het Brusselse, werden vervolgens een dagopvang en een onthaalcentrum gebouwd, met telkens een capaciteit van 20 plaatsen. De inbreng door Sterrenbeelden bedroeg 1,5 miljoen euro, de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC) bood een cofinanciering van 2 miljoen euro voor de bouw en de uitrusting. “Dit belangrijke project werd in vier jaar afgerond, terwijl u normaal moet uitgaan van tien. We wilden vooral efficiënt zijn, want ondertussen ontstaat er ook in België een plaatsgebrek. De overheid beschikt niet meer over voldoende middelen om zijn functies correct te vervullen, en we zien dat het middenveld soms efficiënter is voor bepaalde, minder publieke functies. Bedrijven en mensen met pensioen, zoals ik, moeten ijveren voor het goed van onze gemeenschap.” De vzw Sterrenbeelden besliste daarop om ook andere verenigingen bij te staan op het vlak van marketing, communicatie en projectfinanciering. In maart van dit jaar opende de vzw Le Potelier zijn nieuwe centrum, de Villa Pilifs. Hier verblijven 20 mensen met een handicap die veel omkadering nodig hebben of een dagje ouder worden. Een dagcentrum biedt nog 10 bijkomende plaatsen. Sterrenbeelden heeft geholpen om dit project in de beste omstandigheden te realiseren. Vervolgens ondersteunde Sterrenbeelden de vzw Timber voor de oprichting van een bakkersatelier en een fruitperserij die de residenten een waardevolle activiteit moeten bieden. Tijdens de tweede helft van 2015 start Claude Meyer met een nieuwe ronde voor het inzamelen van fondsen voor de vzw Farra - Brussel Hoofdstad die plannen heeft voor de bouw van een nieuw onthaalcentrum met 32 plaatsen in Oudergem. “Op die manier verhogen we onze impact en leveren we een bijdrage voor de creatie van een groot aantal plaatsen voor mensen met een mentale handicap.” En ja, we moeten eerlijk zijn: de woning van Claude Meyer, ten zuiden van Brussel, heeft een prachtige
tuin, die door zijn vrouw met liefde wordt onderhouden, maar er blijft hem nog maar weinig tijd over om er met volle teugen van te genieten ... ◾
Een gift doen De vzw Sterrenbeelden richtte in de schoot van de Koning Boudewijnstichting het Fonds Vrienden van Constellations op. Giften vanaf 40 euro via dit fonds zijn fiscaal aftrekbaar.
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
31
F ilantropie
F ilantropie
Het Fonds GavoorGeluk, voor een warmere samenleving Zelfdoding, het blijft een moeilijk onderwerp, er hangt nog altijd een sfeer van zwijgen rond.
“Als we één kind hebben kunnen redden, dan is onze missie geslaagd.”
Als basis voor zijn beleid gebruikt het Fonds het Europese Framework for Developing Public Mental Health and Well–Being. Dit werkt met een soort levenspiramide: geef mensen een goede start in het leven en laat kinderen uitgroeien tot weerbare jongeren die kunnen omgaan met problemen en negatieve emoties en die zich zowel fysiek als mentaal goed in hun vel voelen. Streef daarnaast naar verbondenheid, zowel met geest en lichaam, familie, de gemeenschap en onze aarde. Laat jongeren ten slotte hun droom nastreven. Pas dan wordt echt geluk mogelijk. “Ik was een vader die de lat erg hoog legde voor mezelf, maar ook voor anderen. Ik vond het normaal dat mensen altijd winnaars waren, liet geen twijfel toe. Dankzij de dood van Christoph ben ik nu een betere vader voor mijn zoon Matthias. Ik zag in hen beiden opvolgers voor de brouwerij, maar ben blij dat ik mijn tweede zoon zijn jongensdroom heb laten waarmaken. Hij is nu piloot. Ik laat hem doen waar hij goed in is en wat hij graag doet.” Dat geldt ook voor de werknemers van de brouwerij. “Bij evaluatiegesprekken peil ik nu oprecht naar interesses en talenten. Omdat het mentaal welbevinden van elke werknemer cruciaal is.”
Het Fonds GavoorGeluk streeft naar mentaal welbevinden door een actievere preventie van depressie en zelfdoding, en dus naar meer geluk in de samenleving, in de eerste plaats door aandacht voor en omkadering van (jonge) mensen met groeipijnen. “Ik wil dat de dood van mijn zoon niet zinloos is geweest. Ik gebruik bij wijze van spreken zijn erfdeel om inspanningen te leveren die moeten voorkomen dat er nog jongeren zijn die geen andere uitweg zien dan suïcide. Dit kan maar door een warmere samenleving, een samenleving waar plaats is voor kwetsbaarheid en waar we jongeren emotionele weerbaarheid bijbrengen.” Het Fonds neemt
Na een traject van ongeveer tien jaar hebben de vzw en stichting GavoorGeluk uit eigen middelen en met de steun van vele schenkers ruim 2 miljoen euro geïnvesteerd in de preventie van depressie en zelfdoding, en daarmee de onderbouwing en implementatie van het beleid terzake versneld. In 2014 werden ze ondergebracht binnen de Koning Boudewijnstichting. Op die manier kon de expertise van beiden worden samengevoegd om de werking een bijkomend elan te geven en veilig te stellen voor de lange termijn. De vzw en stichting zijn ontbonden, maar de stichters blijven actief binnen het bestuurscomité van het Fonds. Op dit moment beschikt het Fonds over een reserve van 3 miljoen euro. “Ik wil graag ein-
Tot uw eigen zoon uit het leven stapt, en u met een schok beseft dat onze samenleving ook zoveel warmer zou kunnen zijn, en beslist ervoor te zorgen dat uw kind niet voor niets is gestorven. Dat is in een notendop het parcours van Jan Toye, voorzitter van Palm Breweries, die na het overlijden van zijn zoon het Fonds GavoorGeluk oprichtte. In 2004 stapte de zoon van Jan Toye, Christoph, op 21-jarige leeftijd uit het leven. Na zijn dood wilde de topman absoluut weten wat er zich in het hoofd van zijn kind had afgespeeld, hij wilde begrijpen waarom hij ervoor had gekozen om niet meer te leven. Jan Toye: “Voor mij was dit erg belangrijk voor de verwerking van mijn verlies. Het was meteen ook het begin van een nieuwe fase in mijn leven, ik durf gerust zeggen dat ik nu een andere persoon ben dan tien jaar geleden. Ik wist dat mijn zoon hoogbegaafd en perfectionistisch was, maar na gesprekken met professor Tessa Kiebooms van de Universiteit Antwerpen ontdekte ik dat mensen die daarbij ook nog introvert en hoogsensitief zijn, een veel grotere kans hebben om zich onbegrepen te voelen, met bijgevolg veel hogere suïcidecijfers. Het opende mijn ogen. Kort daarna ontmoette ik Marc vande Gucht, op dat moment lid van het directiecomité van De Tijd, die zijn dochter Joke had verloren, ook door zelfdoding.” Samen richtten ze het Fonds GavoorGeluk op. “Momenteel zet ik me voor de helft van mijn tijd in voor het Fonds. In België is zelfdoding immers de op een na meest voorkomende doodsoorzaak bij jonge mannen van 20 tot 24 jaar en de derde doodsoorzaak bij jonge vrouwen van die leeftijd. Elke dag stappen in Vlaanderen gemiddeld drie mensen uit het leven, maar zijn er tien maal zoveel zelfmoordpogingen. We scoren daarmee bijzonder slecht in de Europese statistieken. “We hebben in Vlaanderen zelfs dub-
32
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
zelf geen concrete initiatieven, maar wil een katalysator zijn voor bestaande initiatieven en de verschillende actoren samenbrengen om best practices uit te wisselen. “Wij empoweren anderen die binnen hun domein schitterend werk leveren.” De voorbije tien jaar werden door GavoorGeluk 20 projecten geïnitieerd en/of ondersteund. Dit jaar wordt voor de zevende keer een Prijs Fonds GavoorGeluk (10.000 euro) worden toegekend aan een project of onderzoek. Het Fonds financiert tevens vier leerstoelen aan de KULeuven, en één leerstoel aan de UHasselt. Het is daarnaast Lid van de Vlaamse Werkgroep Suïcide Preventie en was op de Vlaamse Gezondheidsconferentie 2011 ook Lid van de werkgroep Universele preventie.
bel zoveel zelfdodingen als in Nederland. Heel erg verwonderlijk is dat niet. We zijn een volk dat naar binnen gericht is, bovendien zijn we minder expressievaardig dan onze noorderburen. Daarbij komt nog dat we omwille van het stigma minder hulp zoeken, die bovendien ook slecht wordt terugbetaald.”
digen met 10 miljoen euro. Hiermee kunnen we aan universele preventie doen en werken aan een warmere samenleving. En voorkomen we niet alleen depressie en zelfdodingen, maar ook andere vormen van vluchtgedrag, zoals drugs, alcohol, tabak en anorexie. Bij jongeren maar ook de rest van de samenleving. Hiervoor wil ik me ten volle blijven inzetten.” ◾ www.gavoorgeluk.be www.kbs-frb.be
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
33
S ustainability
C orporate S ocial R esponsibility
UNICEF-ING: Power for Youth Al tien jaar werkt ING Group met UNICEF samen om het onderwijs voor minderbedeelde kinderen in de armste landen ter wereld te bevorderen. Dit jaar legt de bank het accent op de ontwikkeling van kennis en vaardigheden bij jongeren, in het bijzonder via financiële vorming en opleidingen gericht op ondernemerschap. Dankzij het engagement van zijn cliënten en medewerkers levert ING Group samen met UNICEF al tien jaar een ambitieuze strijd ten voordele van onderwijs. Niet minder dan een miljoen kinderen kregen door dit partnerschap toegang tot de schoolbanken, van Brazilië tot Nepal. Ongeveer 17.000 leerkrachten volgden bijscholing, en daarnaast werden nieuwe onderwijsmethodes voor de meest kansarmen ontwikkeld. Zo was ING in 2006 bijvoorbeeld
In India, kunnen dankzij gratis en georganiseerd schoolvervoer, ruim 37.000 meisjes in alle veiligheid naar school. Er werden 720 educatieve centra gebouwd voor kinderen die tot dan in de velden werkten. Daarnaast werd schoolmateriaal geleverd aan 3.000 basisscholen. In Zambia konden bijna 10.000 kinderen voor het eerst onderwijs volgen dankzij de bouw van scholen in afgelegen landelijke gebieden. Maar naast deze cijfers betreft het vooral menselijke avonturen en individuele ontplooiing ...
Tieners ondersteunen voor een betere toekomst Ze zijn wereldwijd met 1,2 miljard en houden de sleutel voor onze toekomst in handen. Bijna 90% van deze adolescenten tussen 10 en 19 jaar leeft in ontwikkelingslanden. ING, dat in april haar partnerschap met UNICEF vernieuwde, besliste om volop in te zetten op deze jongeren die zoveel maatschappelijke uitdagingen moeten aangaan. “Een langetermijnpartnerschap tussen een NGO en een bedrijf is maar mogelijk wanneer u veel deelt, we zitten dan ook niet voor niets om de drie weken samen met de vertegenwoordigers van de organisatie om de stand van zaken op te volgen. Maar daarnaast is het belangrijk dat er een link bestaat tussen de kerndoelstelling van het partnerschap en de corebusiness van het bedrijf. Als bank hebben we daarom beslist om vanaf dit jaar via het programma Power for Youth onze steun te verlenen aan
2 belangrijke cijfers een van de eerste investeerders die haar steun verleende aan de alternatieve basisscholen voor nomadenkinderen in Ethiopië. Er werden in dat land ruim 450 centra van dit type gebouwd, voor ruim 50.000 kinderen. Het succes ervan was zelfs zo groot dat deze aanpak inmiddels werd geïntegreerd binnen het Ethiopische onderwijssysteem.
34
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
Tussen 2000 en 2012 zorgden UNICEF en zijn partners ervoor dat het aantal kinderen zonder enige vorm van scholing met 40 % is gedaald. In 2005, toen ING zijn partnerschap met UNICEF startte, hadden wereldwijd 115 miljoen kinderen geen toegang tot basisonderwijs.
de financiële vorming van jongeren en aan opleidingen voor het ondernemerschap. Door deze jongeren te helpen bij het verwerven van competenties en knowhow, geven we hen de middelen om zich ten volle te ontplooien en zich zo een weg in het leven te banen, zowel op persoonlijk als professioneel vlak”, vernemen we van Marie Godts die bij ING België verantwoordelijk is voor het partnerschap met UNICEF.
"De volgende drie jaar helpen we 335.000 jongeren via het partnerschap tussen UNICEF en ING, in zes landen: Indonesië, Kosovo, Montenegro, Nepal, de Filippijnen en Zambia."
ING UNICEF om in Kosovo, een land met zeer grote ongelijkheden, sociale en ondernemersgerichte competenties te ontwikkelen bij adolescenten van minderheidsgroepen of uit plattelandsdorpen.
Cliënten en medewerkers werken mee aan dit succes Zowel de cliënten als de medewerkers van de bank ondersteunen enthousiast deze filantropische actie. Elk jaar brengt de ING RUN for UNICEF in een tiental landen duizenden medewerkers op de been om middelen voor het goede doel in te zamelen ... Almaar meer medewerkers van ING België nemen er aan deel! Het principe: elke medewerker doneert een bedrag naar keuze en dat bedrag wordt door de bank verdubbeld. Daarnaast wordt dit jaar ten voordele van Power for Youth een beperkte oplage van twee Pop Art geïnspireerde beeldjes verkocht. Een beeldje kopen kan vanaf oktober in het ING Art Center tijdens de Pop Art expo. ◾
UNICEF stelt immers vast dat er wereldwijd veel kinderen verstoken bleven van de spectaculaire vooruitgang waar jongere kinderen de voorbije decennia wel van konden genieten: de kindersterfte die met de helft is teruggedrongen, een historische toename van het aantal kinderen dat basisonderwijs volgt, een ruimere toegang tot gezondheidsdiensten ... De volgende drie jaar helpen we 335.000 jongeren via het partnerschap tussen UNICEF en ING, in zes landen: Indonesië, Kosovo, Montenegro, Nepal, de Filippijnen en Zambia. Via het Power for Youth-programma krijgen deze adolescenten de kans om zich te ontwikkelen tot financieel onafhankelijke jongeren die ten volle kunnen deelnemen aan de ontwikkeling van de gemeenschap waarin ze opgroeiden. Om de vicieuze cirkel van armoede, discriminatie en geweld te doorbreken, wordt daarnaast het accent gelegd op sociale vooruitgang en de betrokkenheid van jongeren bij maatschappelijke veranderingen. Zo helpt
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
35
E venement
Pop Art in Belgium ! Een vraag die de Pow!- en Bang!-tekstballonnen voor de geest roept. De Pop Art-cultuur wordt meteen geassocieerd met alles wat licht en kleurrijk is. En kleuren zult u zien! Al houdt de tentoonstelling van het ING Art Center het daar niet bij. Ze zal alle clichés doorprikken en de doorsnee verwachtingen overtreffen! Want hoewel het alledaagse in het DNA van Pop Art zit, door de kunstenaars opgeëist om juist uitdrukking te geven aan het dagdagelijkse en het banale, heeft het meerdere facetten. Op 15 oktober – save the date! – opent de tentoonstelling die u de kans geeft om kennis te maken met Pop Art, uitgaand van een historische en didactische analyse die tegelijkertijd ook leuk is en passend in het kader van de pop revival die momenteel aan de gang is in de culturele wereld. De 'pop spirit' is nooit helemaal weggeweest van het internationale toneel. Ze bleef de mode- en muziekwereld inspireren, wat vooral te danken is aan de 'doelmatige' beelden die voor iedereen herkenbaar zijn en wel iets betekenen. De banaan in zeefdruk van Andy Warhol, die op de cover van het eerste album van de muziekgroep The Velvet Underground and Nico stond, is een symbool van de beweging. Generaties laten zich erdoor inspireren. David Bowie bedenkt de erg poppy glamrock en wordt zo zelf een icoon. Wanneer u begrijpt hoe de pop romance zijn intrede deed in de Engelse en Amerikaanse maatschappij van de jaren 1950 en de Europese maatschappij van de jaren 1960 (vooral van 1963 tot 1971 voor België), zult u zien dat ze is blijven bestaan, weliswaar in een andere gedaante maar met dezelfde roots. De Belgische Pop Art schippert tussen integratie en herinterpretatie van de Engelse en Amerikaanse Pop Art. Voor het eerst in de kunstgeschiedenis werd de Europese kunst beïnvloed door een beweging die ontstond in Amerika, en niet omgekeerd. De aanzet werd gegeven in Engeland. In 1947 gebruikt kunstschilder en beeldhouwer Eduardo Paolozzi het woord 'popart', dat later in 1954 overgenomen wordt door Lawrence Alloway, een Engelse kunstcriticus. Beiden maken deel uit van de Independent Group. Alle leden van de groep zijn van mening dat de populaire cultuur (popular culture, vandaar het acroniem pop) een bron van verrijking kan zijn.
Pol Mara, Dent’elles, 1963 - Olie op doek, 195 x 130 cm - C&M Verbaet Collection, mv Artcenter, Antwerpen - © Foto Vesna Faassen
36
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
De titel van de tentoonstelling die de groep houdt in 1956 is visionair: 'This Is Tomorrow'. Een collage, met de neodadaïstische titel Just What It Is That Makes Today's Homes So Different, So Appealing? (1956), van de Engelse kunstenaar Richard Hamilton doet in de ogen van de critici dienst als manifest. De collage brengt symbolen van een stereotiep geworden maatschappij samen in één beeld. Een nieuwe beeldcultuur laat zich gelden in de visuele kunst, zoals dat ook het geval is in de reclamewereld. Toch moet deze kunststroming het hebben van tegenstrijdigheden. Hoewel ze minder oppervlakkig, immatuur en triviaal lijkt, is ze tegelijk toch ook dat alles. De pin-ups van Tom Wesselmann, de Campbell's Soup
Martial Raysse, Gordon Cooper, 1963 - Mixed media op doek, 102 x 83 x 14 cm Privé-verzameling - © Mandragore. Foto Michel Bries
van Andy Warhol, de uitvergrote comic strips van Roy Lichtenstein, de aan reclame ontleende beeldtaal van James Rosenquist verwijzen allemaal naar een gemeenschappelijke verbeelding. De industriële esthetiek, die gelikt en koud is, is desalniettemin glamoureus en wordt verheerlijkt door de vaak erg glossy en fluo afbeeldingen op revolutionair materiaal (hars, plastic). De Nieuwe Wereld toont zijn optimisme in alle richtingen, althans toch aan het begin van de Glorieuze Jaren Dertig. De Amerikaanse
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
37
E venement kunstenaars observeren en kopiëren. De Europese hebben een meer kritische kijk. De afgeknotte vrouwenlichamen van de Britse Allen Jones, vaak ingekort tot hun benen (Neither Forget Your Legs, 1965), vormen voorwerpen van verlangen, terwijl de Belgische kunstschilder Evelyn Axell vrouwen als actrices van hun verlangen ziet. Ze schildert het lichaam van de vrouw af in een ultrasexy en provocerend daglicht, haar verlangens meester. Ze belandde onterecht in de vergeethoek ... In de tentoonstelling zal ze zeer goed vertegenwoordigd zijn Ice cream (1967) – zeer seksueel, Le repos de la guerrière (1968), Le Désir (1969) ...
Peter Philips, Lions versus Eagles, 1962 - Olie op doek, 214,5 x 154 x 3 cm S.M.A.K., Gent - © Foto D. Pauwels
Over andere onderwerpen vinden Amerika en Europa elkaar dan weer terug. Vanuit iconografisch standpunt uit zich dat rond een cultuur van het instrument. Zozeer dat Jim Dine Pop Art betitelt als 'genreschilderkunst'. Het abstracte expressionisme, ofwel de abstractie, de kunst om de kunst, de pure schilderkunst, is verdreven. De grondleggers van de Amerikaanse Pop Art, Robert Rauschenberg, Jasper Johns en Claes Oldenburg, sluiten aan op de filiatie van de readymades. De laatstgenoemde, die ons Meats, een schijnbeeld van stukken vlees, voorschotelt of ersatz van huishoudapparatuur Soft Washstand, stelt het consumentisme van de hem omringende maatschappij tentoon. Het interieur en exterieur van de huizen zijn representatief voor deze nieuwe American way of life die doet dromen, en de doeken van de kunstschilders worden beschilderd met die stedelijke elementen. De Vlaamse Roger Raveel en Antoon De Clerck schilderen die 'landschappen' na en geven zo aan de beeldende kunst een nieuw gezicht. Raoul De Keyser ontwikkelt vanuit dat idee een heel bijzondere schilderkunst. De eenmaking van de esthetische wereld en het dagelijkse leven is een van de sleutels om de popbeweging te begrijpen, een beweging waaraan ook de Nederlandse Jef Geys zich waagt. De werkelijkheid wordt weergegeven aan de hand van haar nieuwe evoluties, die zichtbaar zijn in de thema's die typisch zijn voor de jaren 1960, waarbij nooit eerder geziene technieken en Panamarenko, Krokodillen, 1967 - Mixed media, 25 x 230 x 110 cm S.M.A.K., Gent - © Foto D. Pauwels
specialisten als het grote publiek en workshops voor jongeren, die aangevuld worden met didactische dossiers die gedownload kunnen worden. Dankzij modules en iPads krijgen de bezoekers de mogelijkheid om een leerzaam, interactief en zelfs ludiek parcours te volgen. Mis deze gelegenheid dus niet om meer te weten te komen over Pop Art! ◾
Raoul De Keyser, Kraantje en tuinslang, 1965 - Olie op doek, 153 x 122 x 4 cm S.M.A.K., Gent - ©Foto D. Pauwels
materialen gebruikt werden. De nieuwe film en de emblematische figuren van Panamarenko, de oorlog van Balder, de verovering van de ruimte van Paul Van Hoeydonck vinden elkaar terug buiten België, in hun fascinatie voor het sterrenstelsel bij Andy Warhol of voor de machine bij Peter Klasen. Elk eigent zich stukken van het leven van een maatschappij in opbouw toe, of beelden van andere kunstenaars. Zo is de Antwerpse Pol Mara een belangrijke figuur van deze generatie van 'appropriationisten'. Ook andere kunstenaars zoals George Segal of de Belgen Marcel Broodthaers, Pol Bury, Hugo Heyrman of Wout Vercammen en Louis-Marie Londot werden beïnvloed door de popbeweging. De meesten onder hen sluiten aan op de filiaties waarin Duchamp, Magritte en Dalí alomtegenwoordig waren. Van het surrealisme tot het hyperrealisme, alles houdt verband met de werkelijkheid en daar draait het bij Pop Art allemaal om.
ING Art Center Exhibition
15.10.2015 - 14.02.2016 Place Royale 6, 1000 Brussels ing.be/art
IN PARTNERSHIP WITH
&
ING_PopArtBelgium_A3_v11.indd 2
30/06/15 15:33
ING België steunt al tientallen jaren de hedendaagse creativiteit met passie. Mis zeker de tentoonstelling Pop Art
Visionairen hebben bijgedragen tot de ontwikkeling van die popstroming. In Antwerpen opent het duo Anny De Decker en Bernd Lohaus in 1966 de avantgardistische galerij Wide White Space. Ze worden belangrijke spelers in de mentaliteitsrevolutie, net als de galerijhouders Ileana Sonnabend en Léo Castelli in Parijs en New York. De gekende critici Jean Dypréau, Jean Antoine en Jef Cornelis begeleidden deze beweging met hun kritiek en in hun films. And last but not least, de grote verzamelaars – Roger Matthijs, Hubert Peeters, Pierre Janlet of baron Léon Lambert – vormden aan het begin van deze kunststroming een zeer belangrijke steun voor haar uitstraling in België.
Panamarenko, Feltra, 1966 - Polystyreen, vilt, 180 x 115 x 130 cm S.M.A.K., Gent - © Foto D. Pauwels
38
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
De tentoonstelling benadrukt de rol van die belangrijke figuren van de twintigste eeuw aan de hand van geleide bezoeken voor zowel
in Belgium! niet, het culturele evenement van de nazomer. Wanneer: Van 15 oktober 2015 tot 14 februari 2016 Waar: ING Art Center - Koningsplein 6 – 1000 Brussel Bezoekersinformatie: Elke dag open behalve op maandag (maandag gesloten indien op feestdag) van 10.00 tot 18.00 uur. Op woensdag van 10.00 tot 21.00 uur. ing.be/art
o u t l i n e
/
AUGUSTUS 2015
39
ING PRIVATE BANKING
Uw bevoorrechte gesprekspartners bij ING Private Banking België General Manager Philippe Wallez
Chief Investment Officer Thierry Masset
Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 2 547 62 00
[email protected]
Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 2 547 79 68
[email protected]
Head of Business Development Kristof Kustermans Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 2 547 69 08
[email protected]
Head of Portfolio Management Rudy Vandorpe Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 2 547 79 68
[email protected]
Head of Wealth Engineering Edouard Zurstrassen Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 496 58 80 22
[email protected]
Head of ING Private Banking Zone West (Oost- / West-Vlaanderen) Kurt Lamquet Kouter 173 9000 Gent Tel. +32 478 21 71 37
[email protected]
Head of ING Private Banking Zone Oost (Antwerpen / Limburg-Leuven) Marc Vankeirsbilck Lange Gasthuisstraat 20 2000 Antwerpen Tel. + 32 475 37 01 57
[email protected]
Head of ING Private Banking Zone Centrum (Brussel) Marie Helsmoortel Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 498 25 13 37
[email protected]
Head of ING Private Banking Zone Zuid (Wallonië) Benjamin Francq Office Park Namur Avenue des Dessus de Lives 8 5101 Loyers Tel. +32 499 97 06 40
[email protected]
ing.be/privatebanking ING België nv – Bank – Vennootschapszetel: Marnixlaan 24, B-1000 Brussel – RPR Brussel – Btw: BE 0403.200.393 – BIC: BBRUBEBB – IBAN: BE45 3109 1560 2789. Verantwoordelijke uitgever: Inge Ampe – Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel – 710292N – 08/15 © Editing Team & Graphic Studio – Marketing ING Belgium.
