Caleidoscoop 8 februari 2006 “Ouderbetrokkenheid anders bekeken”. Betrokkenheid van ouders centraal in het leer- en groeiproces van jongeren. Uit gesprekken en intervisie met leraren, leerlingenbegeleiders, schoolteams en CLBmedewerkers blijkt dat de betrokkenheid van ouders bij het schoolgebeuren van hun kind een belangrijke factor is om met succes een leertraject te doorlopen. We gaan ervan uit dat alle ouders wel betrokken zijn op de toekomst van hun kind en beseffen dat een degelijke opleiding de sleutel is tot succes. We stellen vast dat net de ouders van die jongeren die zo moeizaam een schoolloopbaan doorlopen en heel wat andere problemen hebben moeilijk te bereiken zijn. Een schijnbaar gebrek aan betrokkenheid van de ouders blijkt dan niet alleen nadelige gevolgen te hebben op de schoolprestaties van de jongere maar ontneemt ook de leraren en de begeleiders op school kansen op succes door de afwezigheid van die 3e partner: de ouders. Bij de voorbereiding van de Ontmoetingsdag BSO voor CLB en scholen rond het thema Ouderbetrokkenheid in november 2004 stelden we eveneens vast dat er voor actieve ouderbetrokkenheid en -participatie in het secundair onderwijs wel veel belangstelling was maar weinig of geen concreet materiaal of sprekers te vinden waren. Bewust of onbewust worden heel wat drempels ingebouwd of in stand gehouden, dit in tegenstelling tot het basisonderwijs. Wat is er aan de hand? Kan het zijn dat noch de scholen, noch de ouders, noch de leerlingen echt vragende partij zijn om de betrokkenheid van ouders te activeren? Geïnspireerd door het contextuele gedachtegoed weten we dat groeikansen voor jongeren liggen in de driehoek leerling-ouders-school waarin het begrip loyaliteit centraal staat. De existentiële loyaliteit tussen ouders en hun kind gaat diep en is onverbreekbaar. Indien de leerling een goede band heeft met de school wil hij ook loyaal zijn aan zijn school, zijn leraren, zijn klasgenoten. Als ouders en school samen de zorg delen voor het welzijn en de toekomst van de leerling, krijgt de jongere de ruimte om te groeien en zich te binden. De driehoek wordt dynamisch als er voor de drie partijen winst is. De inzet van onze reflectie bleek tenslotte niet de betrokkenheid van de ouders te zijn, wel de communicatie van de school met de ouders en de leerling in al zijn facetten. Op zoek naar drempels en kansen kwamen we terecht bij de hoofdactoren zelf. Op alle niveau’s staan erkenning, veiligheid en vertrouwen centraal. De leerling. Een tiener kenmerkt zich door een groeiende mondigheid, wordt kritischer t.o.v. school, maatschappij en gezin en ontwikkelt eigen standpunten. Hij eist zijn vrijheid op maar heeft nog meer behoefte aan veiligheid, hij heeft een grote mond maar heeft nood aan erkenning van de volwassenen bij wie hij zichzelf kan zijn en die naar hem luistert, hem stuurt. In die groei naar zelfstandigheid willen tieners hun loyaliteiten veilig stellen en steeds meer controle hebben over de communicatie tussen hun ouders met hun school: het gaat om hun ouders, hun school en hun vrienden, hun studies en toekomst. Wanneer verwachtingen en waarden van de school botsen met de waarden en verwachtingen van thuis gaat elke dialoog de mist in. Voor een tiener is het ondenkbaar dat zijn ouders de school zomaar binnenstapt om een praatje te slaan met een leraar! Marie-Paule Gavel VVKSO Nascholing VCLB Project BSO
1
De school is zijn terrein en met thuis heeft de school geen zaken. En als het dan toch moet: betekent communicatie tussen hun ouders en de school voor hen winst of verlies? Wat gaan ze over mij vertellen? Hoe gaan leraren over mijn ouders denken? Mijn ouders kiezen altijd partij voor de school… Welk advies gaat de school aan mijn ouders geven? Hoe gaan mijn leraren om met vertrouwen dat ik in hen had? Hoe kwetsbaarder de jongeren, hoe groter het wantrouwen en hoe meer zij de boot gaan afhouden. Bvb. brieven niet afgeven, nota’s zelf tekenen, rapporten die verdwijnen, ouders overtuigen dat ze niet naar school moeten. Als leerlingen echter ervaren dat communicatie van de school met hun ouders voor hen winst betekent, dat zij in die communicatie een centrale rol spelen en dat zij de kans krijgen om die communicatie te sturen zodat veiligheid gegarandeerd worden zal de situatie niet alleen voor de leerling winst inhouden maar ook voor de ouders en de school. Mijn ouders zijn trots op mij. Mijn ouders hebben meer begrip hebben voor de inspanningen die ik moeten leveren en steunen mij.. Mijn ouders zijn geïnteresseerd in wat ik leer op school. Mijn leraren hebben respect en waardering voor mijn ouders. Ze weten dat ik mijn best wil doen en dat het niet altijd lukt. Als ik het moeilijk heb kan ik bij mijn leraren en ouders terecht. Ik krijg nieuwe kansen en de afspraken zijn duidelijk. Scholen ervaren dat wanneer de leerling actief betrokken wordt bij een oudercontact de kans dat de ouders naar school komen toeneemt. Deze leerlingenparticipatie kan zowel in klasverband als individueel. Een paar voorbeelden van goede ervaringen van scholen: - de inhoud van de boodschap met de leerling voorbereiden, bvb. als een leerling een leerkracht of begeleider in vertrouwen heeft genomen over problemen thuis. - toelating vragen aan leerlingen om bepaalde schoolproblemen te bespreken met hun ouders, soms kan de reactie van een ouders het tegengestelde effect hebben dan het resultaat dat we voor ogen hebben - leerlingen laten meekomen op het oudercontact en betrekken bij het gesprek - fijne dingen vertellen aan de ouders over de leerling - aan de leerlingen vragen wat hun ouders wel leuk zouden vinden - leerlingen zelf het oudercontact mee laten organiseren, het onthaal verzorgen, ouders gidsen door de school - leerlingen de kans geven om hun ouders te laten kennis maken met hun leefwereld op school: een video, een ppt-presentatie, werkjes enz. - ouders uitnodigen op belevenismomenten (vb. einde van een projectweek) - leerlingen informeren en zelfs betrekken bij de briefwisseling naar hun ouders: is de inhoud duidelijk, kunnen de leerling de inhoud toelichten enz.. - investeren in een hartelijk en degelijk informatief inschrijvingsmoment bevordert zeker de communicatie in de loop van het schooljaar Leerlingen kunnen het niet volledig voor het zeggen hebben maar hoe kwetsbaarder de jongere, hoe belangrijker het is om een oudercontact met hem voor te bereiden of te informeren over de inhoud van het gesprek. Als het om moeilijkheden in en met de klas gaat zijn de leerlingen de eerste betrokken partijen, het gaat om hun gedrag en hun relatie met hun leraren en medeleerlingen. Marie-Paule Gavel VVKSO Nascholing VCLB Project BSO
2
De ouders. Op het eigen kind is elke ouder wel betrokken. Elke ouder wil het beste voor zijn kind. Maar ook ouders zijn niet direct vragende partij voor een actievere betrokkenheid op de school. Als het goed gaat is geïnformeerd zijn dikwijls voldoende. Veel ouders houden bewust afstand met de school, ervaren de school als de deskundige in onderwijsaangelegenheden. Als het minder goed gaat gaan ouders uiterst omzichtig te werk. Zij willen het vertrouwen van hun tiener niet verliezen. Omgaan met problemen van hun kinderen op school vraagt van ouders een flinke dosis sociale vaardigheden, luisterbereidheid, relativeringsvermogen en vertrouwen. Hoe kwetsbaarder de ouder, hoe groter het probleem op school, hoe hoger de drempel. Indien de school niet geïnvesteerd heeft in haar relatie met de ouders voor er problemen opduiken, indien ouders en school nog geen ‘gezicht’ hebben voor elkaar, indien ouders nog niet ervaren dat hun aanwezigheid een meerwaarde betekent voor de toekomst van hun kind zal die drempel naar de school heel groot zijn. Uit gesprekken met ouders blijkt dat schaamte en faalangst voor hun zoveelste mislukking als ouder hen thuishoudt, meer nog, zij vrezen door hun tussenkomst hun kind meer kwaad dan goed te doen. Omwille van hun kind gaan ze niet naar school. Vroegere eigen ervaringen, een ingewikkelde onderwijsstructuur, een minder toegankelijke leerstof, een cultuurverschil tussen school en thuis, de vrees voor een zoveelste negatieve boodschap en hoe moeten ze daar dan mee om? We kunnen de schoolrekening niet betalen. Wat zal het nu weer zijn? Wat op school gebeurt is ons probleem niet. We hebben al genoeg problemen. Wij hebben thuis met ons kind geen problemen, we gaan ze op school niet zoeken. Welke kleren moet ik aantrekken? Wij zijn niet zo geleerd Hun aandeel in het schools functioneren van hun kind is onduidelijk. Er zijn ouders die helemaal niet komen, ouders die niet ‘meewerken’, ouders die tegenwerken. Als ouders worden uitgenodigd om in een sfeer van erkenning, vertrouwen en partnerschap hun zorgen en vragen te uiten zullen zij ook bereid zijn te luisteren naar het verhaal van leerkrachten. Actieve betrokkenheid en participatie aan het opvoedingsproject van de school is slechts mogelijk als er voor hen en hun kind winst is. Wanneer de school partner wordt in hun toekomstdroom Wanneer de school luistert naar hun vragen en zorgen. Waar ze begrijpen dat ouders hun best doen om goede ouders te zijn Wanneer de school rekening houdt met hun mening Wanneer de school een gezicht krijgt en de ouders een gezicht zijn voor de school. Als ze voelen dat ze welkom zijn, ook als ze boos of ontgoocheld zijn. Waar we horen dat kinderen opvoeden niet gemakkelijk is en dat we elkaar kunnen helpen. Waar ze geloven dat hun kinderen toch heel wat in hun mars hebben, dat ze een toekomst hebben. Wanneer ze met een goed gevoel naar huis gaan. Aan ouders kunnen we niet ‘trekken’. Marie-Paule Gavel VVKSO Nascholing VCLB Project BSO
3
Ze zíjn betrokken, die betrokkenheid kunnen we activeren, niet voor ons als school maar wel omdat het zo essentieel is voor hun kind. Niet van de betrokkenheid van ouders moet werk gemaakt worden wel van een betere communicatie met hen. Goede ervaringen van scholen: - ouders waarderen een hartelijk en gestructureerd inschrijvingsbeleid en de tijd die de school voor hen heeft - een vast contactpersoon op school bvb. per graad verlaagt de drempel voor ouders - kleinere groepen tijdens oudercontacten en aandacht voor privacy de vertrouwenssfeer bevordert - een overzicht hebben van ouders die niet naar het oudercontact komen; als deze ouders moeilijk te bereiken zijn, niet te vlug opgeven en blijven uitnodigen via telefoon (GSM), huisbezoek.. - Na een goed gesprek over de verwachtingen van de school zijn ouders bereid tot samenwerking bvb. rond kledij, GSM.. - Ouders waarderen het als ze vlug op de hoogte worden gebracht als er problemen zijn en uitgenodigd worden voor een gesprek - Boze, ontgoochelde ouders blijken betrokken ouders als ze de kans krijgen hun frustraties te uiten , als hun verhaal ernstig wordt genomen en er ruimte komt voor een gesprek. - Dat ouders vlugger naar school komen voor een activiteit van de leerlingen - Uit informele moment goede contacten ontstaan De school. Ook de school heeft haar eigen drempels naar ouders. Ouderbetrokkenheid is vaak geen punt als alles goed gaat, denken we aan de selectieve oudercontacten wanneer (om tijd te besparen?) slechts die ouders worden uitgenodigd van wie het kind een probleem heeft. Scholen investeren enorm in zorg voor leerlingen. Leraren worden geconfronteerd met een steeds toenemende planlast, met hoge maatschappelijke verwachtingen op vlak van opvoeding en leerplannen en steeds mondigere tieners. Zowel op leerlingen als op leraren wordt de druk steeds groter. Ouderbetrokkenheid, ja, maar niet te veel! Een tweede drempel betreft de cultuurkloof tussen de school en de wereld van sommige gezinnen. Leraren gebruiken met de beste bedoelingen soms een moeilijke taal, stellen te hoge verwachtingen, geven om bestwil allerlei adviezen in verband met opvoeding en studiekeuze, slaan dromen aan diggelen, en bezorgen ouders schuldgevoelens en een gevoel van machteloosheid. Zij kunnen zich moeilijk in bepaalde gezinssituaties inleven. Leraren zelf hebben het moeilijk wanneer: Ouders niet open zijn, niet alles vertellen; Ouders te veel vragen; Ouders adviezen niet volgen Ouders hun kind te veel verdedigen Ouders niet komen als het nodig is Ouders boos zijn op collega’s, de school Ouders geen probleem willen zien Met slecht nieuwsgesprekken… Bij een respectvol, open en luisterend contact met ouders is er ook winst voor de leraar: Marie-Paule Gavel VVKSO Nascholing VCLB Project BSO
4
Meer inzicht en begrip voor het gedrag van de leerling Inzicht in de waarden van de thuiscultuur Partnerschap in de opvoeding en begeleiding van jongeren Samen zoeken naar hulpbronnen Ondersteuning van het thuisfront in het naleven van het schoolreglement en gemaakte afspraken met de leerling Dankbare ouders en erkenning van hun inzet als leraar Ouders die op hun beurt bereid zijn te luisteren Scholen ervaren dat de communicatie met ouders beter verloopt: - Als leraren zich gesteund weten door de school als organisatie - Als leraren weten bij wie ze met hun vragen en zorgen terecht kunnen op school - Als de interne communicatie vlot verloopt zodat ouders een gedragen boodschap krijgen, dat er afspraken zijn over wie de woordvoerder is, over het standpunt van het lerarenteam, wie verslag brengt over de gemaakte afspraken met de ouders. Een klasschriftje bvb. via dewelke leraren van een klas onderling communiceren kan een eenvoudig en praktisch hulpmiddel zijn. - Met een goed werkend klasteam (klassenraden) dat via overleg tot afspraken komt - Als er kans is om moeilijke gesprekken voor te bereiden of na te bespreken - Als er kans tot vorming is bvb. in communicatie met ouders en kennismaking met andere culturen… Ouders worden niet graag aangesproken alsof ze zelf de moeilijke tiener zijn. De boodschap moet duidelijk en relevant zijn, de taal eenvoudig, de stijl uitnodigend. - Als leraren inzicht hebben in de loyaliteiten die ouders en hun kind verbindt maar ook die jongeren en hun school verbindt. - Als het maar niet te veel van goede is! Ouders en ‘moeilijke’ klassen. Wat is een moeilijke klas? De oorzaken zijn terug te vinden ofwel bij de individuele leerling (zelfbeeld, frustratie, agressie…) of de groep, ofwel bij de lera(a)r(en) zelf of bij organisatorische factoren van de school (uurroosters, sanctiebeleid…) en meestal in een combinatie van verschillende factoren. Een ouder kan niet op de vingers getikt of verantwoordelijk gesteld worden voor moeilijkheden in een klas net zomin als leraren verantwoordelijk zijn voor tieners die te laat thuis komen, hun kamer niet opruimen of brutaal antwoorden thuis. Als voor een groep leerlingen lastig of onnozel doen in de klas de ultieme uitdaging is dan is dit volgens mij de taak van de leraar, zijn team en zijn school. Indien de school van ouders coalitie of bondgenootschap verwacht in plaats van partnerschap komen de ouders in een loyaliteitsdilemma. Het vertrouwen van hun tiener is voor hen en voor hun kind heel belangrijk. De leerling moet thuis zijn eigen verhaal kunnen vertellen. Indien de school zich defensief opstelt lokt ze dezelfde houding uit bij de ouders. Het is dus volgens mij delicaat om in een schoolse conflictsituatie op niveau van de klas ouders actief te betrekken. Door zijn schoolkeuze heeft de ouder impliciet ingestemd met het pedagogisch project van de school. In ieders voordeel is het van belang dat de school kan rekenen op een soort stilzwijgend partnerschap: volgens mij is het voornaamste wat een ouder kan doen het gezag en de maatregelen die de school neemt aanvaarden en zijn tiener attent maken op het feit dat hij zich op school aan de schoolregels moet voegen, zoals overeengekomen bij het ondertekenen van het schoolreglement. Marie-Paule Gavel VVKSO Nascholing VCLB Project BSO
5
Indien de school met de ouders een goed contact heeft opgebouwd en bereid is om naar eventuele vragen van ouders te luisteren moet dit lukken. Besluit Als een ouder het gevoel krijgt dat hij na een contact op school ‘sterker’ naar huis gaat, dat hij een goede ouder is, dat tieners opvoeden niet gemakkelijk is maar dat hij/zij er niet alleen voor staat en dat zijn betrokkenheid er zeker toe doet dan zijn we op een heel goede weg. Om een actieve ouderbetrokkenheid op school te stimuleren is het erg belangrijk om veiligheid te creëren, vertrouwen te geven en respect te hebben voor alle actoren. In dit proces is communicatie het sleutelwoord zowel de interne communicatie als de communicatie met de ouders. De erkenning van ouders in hun rechten en hun plichten, met respect voor hun waarden, hun zorgen en partnerschap, voor hun dagdagelijkse moed en inzet zal hen sterken in hun moeilijk taak als ouder van opgroeiende jongeren. Als leraren erkenning, respect en waardering en de nodige steun ervaren van collega’s, directies, CLB-medewerkers, begeleiders en de ouders zullen ook zij in hun zware taak nog tijd vinden om te luisteren naar jongeren en hun ouders, om hen te motiveren en hun talenten aan te moedigen. In de erkenning van hun kwaliteiten, het respect voor hun leefwereld en de waardering van hun inzet liggen de ware groeikansen van alle jongeren. Ook zij zullen respect en waardering opbrengen voor de volwassenen die hen steeds opnieuw kansen en vertrouwen geven. Maar dat houden die gasten wel diep in hun hart verborgen, tot ze morgen zelf volwassen zijn!
Mijn inspiratiebronnen: Tienminutengesprekken met ouders- Ard Nieuwenbroeck- KPC Groep, AL ‘s Hertoghenbosch Verslagboek van de ontmoetingsdag BSO voor school en CLB ‘Samen begeleiden in het BSO- Ouderbetrokkenheid’ van 30 november 2004- PVOC Oost-Vlaanderen en DPB Secundair Onderwijs Gent. Lieve Fivez en Marie-Paule Gavel Elkaar leren kennen en begrijpen om samen stappen vooruit te kunnen zetten. Uitwerking van een voorstel van armste gezinnen; inzichten van scholen en diensten. Document 17. Beweging van Mensen met een Laag Inkomen en Kinderen. 2005 Ouderbetrokkenheid als hefboom naar Gelijke Onderwijskansen. Ludo Claes. Inleiding op de ontmoetingsdag BSO voor IPB en CLB 30 november 2004. PVOC O-Vlaanderen en DPB SO Gent. Het team van nacholers van het VVKSO voor het project “Omgaan met diversiteit, van intake naar zorg”. De talrijke ouders, leerlingen en leerkrachten die ik in functie van mijn opdrachten mocht ontmoeten. Mijn CLB-collega’s
Marie-Paule Gavel VVKSO Nascholing VCLB Project BSO
6
Marie-Paule Gavel VVKSO Nascholing VCLB Project BSO
7
