Osteopatische visie op het bitloos rijden versus het rijden met een bit en de invloed hiervan op het occiput- atlas- axis (OAA) complex
Thesis aangeboden door Aike Kraaijenvanger Voor het behalen van het diploma; Osteopathie voor dieren Promotor: Frank Dirckx Mei 2012
Osteopatische visie op het bitloos rijden versus het rijden met een bit en de invloed hiervan op het occiput- atlasaxis (OAA) complex
Voorwoord Als klein meisje heb ik altijd geroepen dat ik later ‘iets met dieren’ wilde gaan doen. In eerste instantie had ik mijn zinnen gezet op een opleiding tot dierenfysiotherapeut, maar om hiervoor in aanmerking te komen was het noodzakelijk om de opleiding tot humaan fysiotherapeut te hebben afgerond. Zo ben ik aan mijn opleiding tot humaan fysiotherapeut begonnen. Tijdens deze opleiding kwam ik in contact met de osteopathie, omdat mijn eigen paard rugproblemen had en we dit hebben laten behandelen door een osteopaat. Ik ben me hierdoor gaan verdiepen in de opleiding osteopathie voor dieren en mijn interesse was gewekt. Des te meer informatie ik ging zoeken over deze opleiding, des te groter mijn interesse werd. Uiteindelijk besloot ik na mijn opleiding tot humaan fysiotherapeut verder te gaan met de opleiding tot osteopaat voor dieren. Mede omdat je als osteopaat meer behandelmogelijkheden lijkt te hebben dan als dierfysiotherapeut. Inmiddels zit ik alweer in het derde jaar van deze ontzettend leuke en inspirerende studie. Ik kijk er enorm naar uit om straks van dit boeiende vak mijn beroep te maken. Met veel plezier kijk ik terug op de afgelopen drie jaar en wil daarom allereerst Frank Dirckx en Stefan Allen bedanken voor hun enthousiaste en motiverende manier van lesgeven. Tevens wil ik ook mijn studiegenoten bedanken voor de leuke tijd die we hebben gehad. Voor mijn thesis zocht ik naar een praktisch gedeelte, in de vorm van een praktijkonderzoek. Dit heb ik uiteindelijk gevonden door een onderzoek te doen naar het verschil tussen het rijden met een bit en het bitloos rijden op het occiput- atlas- axis (OAA) complex. Ik ben hierin erg goed begeleid en gesteund door mijn promotor, Frank Dirckx, waarvoor veel dank. Verder wil ik de mensen bedanken die de tijd namen om samen met hun paarden deel te nemen aan mijn onderzoek. Natuurlijk wil ik ook de Nederlandse Vereniging Bitloos Paardrijden en met name Madeleine Calkoen bedanken voor het uitlenen van de bitloze hoofdstellen. Ik wil ook mijn naaste omgeving bedanken die geholpen heeft bij het realiseren van dit werk en in het bijzonder mijn ouders. Zij hebben mij geleerd wat doorzettingsvermogen is, dit kwam goed van pas tijdens beide opleidingen de afgelopen zeven jaar. Als laatst wil ik mijn partner Martijn heel erg bedanken, hij was diegene met wie ik tot laat in de avond kon discussiëren over de juiste formules en verwerking van mijn praktijkonderzoek. Tevens heeft hij alle spelling, punten en komma’s nagekeken. Aike Kraaijenvanger Februari 2012
Inhoudsopgave
Inleiding ...................................................................................................................................... 8 1.
Bespreking van de schedel, atlas en axis ......................................................... 10
1.1
Osteologie ................................................................................................................. 10 1.1.1
Schedelbeenderen ..................................................................................... 10
1.1.1.1 Os parietale .................................................................................................. 12 1.1.1.2 Os frontale .................................................................................................... 12 1.1.1.3 Os temporale ............................................................................................... 13 1.1.1.4 Os sphenoidale ............................................................................................ 13 1.1.1.5 Os ethmoidale ............................................................................................. 14 1.1.1.6 Maxilla ............................................................................................................ 14 1.1.1.7 Os incisivum ................................................................................................. 15 1.1.1.8 Os palatinum ............................................................................................... 15 1.1.1.9 Os pterygoideum ........................................................................................ 15 1.1.1.10 Os zygomaticum ...................................................................................... 16 1.1.1.11 Os lacrimale ............................................................................................... 16 1.1.1.12 Os nasale .................................................................................................... 16 1.1.1.13 Os occipitale .............................................................................................. 16 1.1.1.14 Mandibula ................................................................................................... 17 1.1.2 Atlas .................................................................................................................... 17 1.1.3 Axis ..................................................................................................................... 18 1.2
Artrologie .................................................................................................................. 19
1.2.1
Articulatio atlanto- occipitalis .................................................................... 19
1.2.2
Articulatio atlanto- axialis ........................................................................... 19
1.2.3
Ligamentum nuchae ..................................................................................... 19
1.3
Myologie .................................................................................................................... 22
1.3.1
Spieren die het OAA gewricht overbruggen ......................................... 22
1.3.1.1
Mm. Brachiocephalicus ......................................................................... 22
1.3.1.2
Mm. Intertransversarii ......................................................................... 23
1.3.1.3
Mm. Longissimus atlantis .................................................................... 23
1.3.1.4
Mm. Longissimus capitis ...................................................................... 24
1.3.1.5
Mm. Longus capitis ................................................................................ 24
1.3.1.6
Mm. Longus colli ..................................................................................... 24
1.3.1.7
Mm. Obliquus capitis caudalis ........................................................... 24
1.3.1.8
Mm. Obliquus capitis cranialis ........................................................... 25
1.3.1.9
Mm. Omohyoideus ................................................................................. 25
1.3.1.10 Mm. Rectus capitis dorsalis major .................................................. 25 1.3.1.11 Mm. Rectus capitis dorsalis minor .................................................. 25 1.3.1.12 Mm. Rectus capitis lateralis............................................................... 25 1.3.1.13 Mm. Rectus capitis ventralis ............................................................. 26 1.3.1.14 Mm. Semispinalis capitis .................................................................... 26 1.3.1.15 Mm. Splenius .......................................................................................... 27 1.3.1.16 Mm. Sternocephalicus ......................................................................... 27 1.3.1.17 Mm. Sternohyoideus ............................................................................ 28 1.3.1.18 Mm. Sternothyroideus ......................................................................... 28 1.3.2
Spieren in de schedel gerelateerd aan het bit .................................... 29
1.3.2.1
Mm. Masseter .......................................................................................... 29
1.3.2.2
Mm. Pterygoideus medialis ................................................................. 29
1.3.2.3
Mm. Pterygoideus lateralis ................................................................. 30
1.3.2.4
Overige ...................................................................................................... 30
1.4
Fascia cervicalis ...................................................................................................... 31
1.5
Vasculair.................................................................................................................... 32
1.5.1
De arteriële bloedvoorziening van de schedel ..................................... 32
1.5.2
De veneuze bloedvoorziening van de schedel ..................................... 34
1.6
Neurologie ................................................................................................................ 36
1.6.1
Nn. Spinalis ...................................................................................................... 36
1.6.2
Truncus vagosympaticus ............................................................................. 36
1.6.3
Ganglion cervicale craniale ......................................................................... 37
1.6.4
Ganglion stellatum ........................................................................................ 37
1.6.5
Craniale zenuwen........................................................................................... 38
1.6.6
Nn. Supraorbitalis .......................................................................................... 40
1.6.7
Nn. Infraorbitalis ............................................................................................ 40
1.6.8
Nn. Buccalis ..................................................................................................... 40
1.6.9
Nn. Lingualis .................................................................................................... 40
1.6.10
Nn. Alveolaris inferior ............................................................................... 40
1.6.11
Nn. Mentalis ................................................................................................. 40
1.7
Fysiologie .................................................................................................................. 41
1.7.1 2.
Werking van de spierspoeltjes bij plotselinge teugelkracht ........... 41
Biomechanica .............................................................................................................. 43
2.1
Inleiding in het bitloos rijden en het rijden met een bit .......................... 43
2.1.1
Bitloos hoofdstel, Dr. Cook ......................................................................... 43
2.2
Contactoppervlak ................................................................................................... 46
2.3
Het praktijkonderzoek .......................................................................................... 48
2.3.1
Beschrijving van het onderzoek ............................................................... 48
2.3.2
De onderzoeksresultaten ............................................................................ 52
3.
Osteopatische visie ................................................................................................... 54
4.
Besluit ............................................................................................................................ 59
4.1
Algemene conclusie .............................................................................................. 59
4.2
Conclusie naar aanleiding van het
praktijkonderzoek ........................ 59
Samenvatting.......................................................................................................................... 61 Summary .................................................................................................................................. 63 Literatuurlijst........................................................................................................................... 65 Lijst van illustraties............................................................................................................... 67 Lijst van tabellen ................................................................................................................... 68 Lijst van grafieken................................................................................................................. 68 Bijlage 1: Foto’s van het praktijkonderzoek ................................................................ 69 Bijlage 2: Onderzoeksresultaten (in Excel) ................................................................. 71
Inleiding Door de toegenomen kennis met betrekking tot leermethodes en communicatie met paarden is gebleken dat er meerdere manieren van communicatie tussen ruiter en paard mogelijk zijn, dan uitsluitend via een hoofdstel met een bit. De laatste jaren staat bitloos rijden steeds meer in de belangstelling. Dit komt onder andere door de mogelijke negatieve effecten van het bit, zoals onderzocht en beschreven door Cook en Strasser in 2003 (Lit. 9). Ook de toegenomen kennis met betrekking tot trainingsmethodes en het leervermogen van dieren, maken het mogelijk om tot andere manieren van communiceren met paarden te komen, dan enkel via een hoofdstel met bit. (Lit. 30) Als osteopaat kom je bij paarden vaak problemen en blokkades tegen rondom het OAA gewricht. Dit kan tal van oorzaken hebben, zoals een paard dat schrikt terwijl het vast staat en zich probeert los te trekken met een halster. De kracht die hierbij op het OAA gewricht ontstaat, kan zorgen voor problemen in deze zone. Het kan echter ook zo zijn dat een probleem of blokkade van het OAA gewricht een terugkerend probleem is bij een paard. Als osteopaat wil je dan de oorzaak hiervan proberen te achterhalen en moet je ook rekening houden met externe factoren. Welke invloed heeft de manier van rijden hierin? Zou een ruiter dermate veel teugelkracht geven dat er problemen rond het OAA gewricht kunnen ontstaan? Fig. 1: zijaanzicht Is er een verband tussen de teugelkracht die gegeven schedel met een wordt en de dominante kant van de ruiter? En is er een hoofdstel met bit onderscheid te maken tussen het rijden met een bit en het bitloos rijden? Door deze vragen was de interesse gewekt en dit was de aanleiding voor deze thesis waarin een en ander nader bekeken en onderzocht wordt. De onderzoeksvraag hierbij luidt: Is er een verschil tussen het bitloos rijden versus het rijden met een bit ten aanzien van de de invloed op het OAA gewricht?
Fig. 2: Zijaanzicht schedel met een bitloos hoofdstel
Het doel van dit onderzoek is aan te tonen dat er een verschil is tussen beide manieren van rijden en met name de invloed die dit heeft op het OAA gewricht en bijbehorende anatomische structuren. Als osteopaat is het interessant om antwoord op bovenstaande onderzoeksvraag te krijgen. Dit geeft je namelijk inzicht in de externe factoren die plaatsvinden rondom een paard. Heb je een paard in behandeling met recidiverende problemen van het OAA gewricht dan is het nuttig om deze externe factoren in ogenschouw te nemen.
8
Voor het onderzoek is begonnen met een literatuurstudie waarin de anatomische structuren die in relatie staan met het OAA gewricht en het hoofdstel beschreven worden. Daarna wordt het praktijkonderzoek beschreven. Hierbij is met behulp van newtonmeters de teugelkracht gemeten, om vervolgens de krachten op het OAA gewricht te berekenen. Vervolgens zullen de resultaten van het praktijkonderzoek en de conclusies aan bod komen.
9
1. Bespreking van de schedel, atlas en axis In dit hoofdstuk zal de anatomie van de schedel, atlas en axis beschreven worden. Het doel hiervan is een verband leggen tussen de onderzoeksresultaten en de anatomisch structuren. De schedel kan grof gezegd verdeelt in twee grote gebieden: het neurocranium en het splanchnocranium. Het neurocranium omvat de botstukken die de hersenen omringen. Het splanchnocranium bevat de bovenkaak met bijbehorende sinussen en de onderkaak. Daarnaast zullen de atlas en axis, respectievelijk de eerste en tweede cervicale wervel besproken worden.
1.1
Osteologie
1.1.1 Schedelbeenderen Fig. 3: Anatomie Schedel F. Os frontale; J. Os incisivum; L. Os lacrimale; M. Maxilla; N. Os nasale; O. Os occipitale; P. Os parietale; T. Os temporale; Z. Os zygomaticum; 1. Linea nuchae; 2. Crista sagittalis externa; 3. Crista frontalis externa; 4. Foramen supraorbitale; 5. Processus zygomaticus van het os frontale; 6. Processus zygomaticus van het os temporale; 7. Crista temporalis; 8. Foramen incisivum; 9. Processus nasalis van het os incisivum; 10. Foramen infraorbitale; 12. Crista facialis; 13. Orbita; 14. Incisura nasomaxillaris; 15. Dentes canini; 16. Dentes incisivi. Tussen het os temporale en os parietale bevindt zich de sutura squamosa. (Ellenberger.W, Baum.H, Handbuch der vergleichenden anatomie der haustiere, 1912, pag. 85)
10
Fig. 4: Anatomie schedel, atlas en axis A. Axis; E. Atlas; F. Os frontale; J. Os incisivum; L. Os lacrimale; M. Maxilla; Md. Mandibula; N. Os nasale; O. Os occipitale; P. Os parietale; T. Os temporale; Z. Os zygomaticum; 1. Condylus occipitalis; 2. Processus jugularis; 3. Pars parietalis van de squama occipitalis; 4. Protuberantia occipitalis externa; 5. Crista sagittalis externa; 6. Processus muscularis; 7. Crista temporalis; 8. Porus acusticus externus; 9. Processus caudalis van het os temporale; 10. Pars mastoidea van het os temporale; 11. Processus zygomaticus; 12. Processus styloideus van het os temporale; 13. Foramen supraorbitale; 14. Crista frontalis externa; 15. Processus zygomaticus van het os frontale; 16. Incisura nasomaxillaris; 17. Processus lacrimalis caudalis; 18. Processus lacrimalis rostralis; 19. Orbita; 20. Processus temporalis van het os zygomaticum; 21. Crista facialis; 22. Foramen Infraorbitale; 23. Tuber maxillae; 24. Processus nasalis van het os incisivum; 25. Bovenste hoektanden; 25’. Onderste hoektanden; 26. Snijtanden; 27. Septa interalveolaria; 28. Pars molaris van de onderkaak; 28’. Pars incisiva van de onderkaak; 29. Ramus mandibulae; 30. Foramen mentale; 31. Incisura vasorum; 32. Angulus mandibulae; 33. Processus coronoideus mandibulae; 34. Processus condylaris mandibulae; 35. Ala orbitalis van het os sphenoidale. Tussen het occiput en het mastoïde deel van het os temporale bevindt zich de sutura occipitomastoidea. (Ellenberger.W, Baum.H, Handbuch der vergleichenden anatomie der haustiere, 1912, pag. 84)
11
1.1.1.1 Os parietale Het os parietale vormt het grootste deel van de schedel en strekt zich zelfs uit tot de zijkant van de schedel. Dit botstuk articuleert met het os interparietale, os occipitale, os frontale, os temporale en os basisphenoidale. Het bezit aan de buitenzijde twee naar onder gerichte concave lijnen, de linea temporalis. Aan de bovenste lijn is de fascia temporalis vastgehecht; de onderste lijn vormt de bovenbegrenzing van het oorsprongsveld van de Mm. Temporalis van de schedel. De schedelbasis kan aan de binnenzijde worden verdeeld in drie achter elkaar gelegen groeven voor vasculaire vaten. Één van deze groeven geeft vorming tot de meatus temporalis, dit is een foramen dat tussen het os temporale en het os parietale ligt. (Lit. 15, lit. 25, lit. 27) 1.1.1.2 Os frontale Het os frontale vormt het plafond van de schedelholte. Dit botstuk vormt ongeveer de grens tussen de hersenschedel en de aangezichtsschedel. Rostraal articuleert het os frontale met de ossa nasale, caudaal met de ossa parietale. Er wordt eveneens een gewricht gevormd met het os ethmoidale, os présphenoidale, os palatinum, de ossa lacrimale, ossa maxillare en ossa temporale. Aan het os frontale of voorhoofdsbeen kunnen de volgende delen worden onderscheiden: 1. De squama frontalis die de voorzijde en een deel van de bovenzijde van het schedeldak vormt. 2. De pars nasalis. Deze vormt de neuswortel en is door een iets ingezonken gebied gescheiden van de squama frontalis. Naar onderen sluit de pars nasalis aan op de rechter en linker ossa nasalia, de neusbeenderen, die het benige skelet van de neus vormen. 3. De rechter en linker pars orbitalis die het dak van de oogkassen (de orbita’s) en tevens het voorste deel van de schedelbasis vormen. Zij gaan rechts en links via de bovenste oogkasrand of margo supraorbitalis over in de squama frontalis. 4. De rechter en linker processus zygomaticus. Deze gaan verbindingen aan met de jukbeenderen (de ossa zygomatica) die het grootste deel van de laterale orbita wanden vormen. In het voorste gedeelte van het os frontale bevindt zich vlak boven de neuswortel een holte aan weerszijden van de mediaanlijn. Dit zijn de sinus frontales. Zij zijn van elkaar gescheiden door een septum en staan elk afzonderlijk in verbinding met de neusholte. Vorm en uitgebreidheid van de holten zijn zeer wisselend. (Lit. 15, lit. 25, lit. 27)
12
1.1.1.3 Os temporale Het os temporale, ook wel slaapbeen genoemd, vormt een groot gedeelte van de zijwand van de hersenschedel. Caudaal ervan ligt het occiput, rostraal het os frontale, dorsaal het os parietale, ventraal het os basisphenoidale. Ook het os temporale heeft een processus zygomaticus, welke de arcus zygomaticus gaat vormen. Het os temporale bevat bij het veulen drie deelgebieden, het pars squamosa, pars petrosa en het pars tympanica. Het pars petrosa en het pars tympanica vergroeien snel, waardoor gesproken wordt over een pars auricularis. Pars squamosa De facies cerebralis of de intracraniele zijde, bevat groeven voor vascularisatie. De facies temporalis of exocraniale zijde maakt deel uit van de fossa temporalis. De rostrale zijde bevat de processus zygomaticus, waaruit de arcus zygomaticus gevormd zal worden. Via de fossa mandibularis bevat deze arcus de contactplaats voor de mandibula. Caudaal van deze fossa ligt het tuberculum retro-articularis. Vlak achter deze processus ligt het gelijknamige foramen retroarticulare, hetgeen toegang biedt tot de meatus temporalis. Nog meer naar caudaal ligt de incisura tympanica, een cirkelvormige uitholling, voor het uitwendige hoorkanaal. Dorsaal wordt deze incisura begrensd door de processus occipitalis. Pars auricularis Dit deel wordt doorlopen door de cavum tympani, de middenoorholte, en het osseuse labyrint. Het cavum tympani bevat drie ‘auditieve botstukjes‘; de malleus (hamer), incus (aambeeld) en stapes (stijgbeugel). Het labyrint bevat het vestibulum. De meatus acusticus internus, het binnenoor, bevat ook weer verscheidene deelgebieden. Deze deelgebieden worden niet uitgewerkt, omdat ze niet van belang zijn in deze thesis. Vlak voor de processus jugularis van het occiput ligt de processus mastoideus caudaal op het botstuk, deze wordt verbonden via de sutura occipitomastoidea. Het os temporale neemt deel aan de vorming van het foramen jugulare en het foramen lacerum, gelegen tussen de ossa temporale en occiput. De processus styloideus bevindt zich meer mediaal, het os hyoideum zal hierop aanhechten. (Lit. 15, lit. 22, lit. 27) 1.1.1.4 Os sphenoidale Het os sphenoidale ligt craniaal van het pars basilaris van het occiput en vormt de basis van de schedel. Het is verbonden met het os occipitale, os frontale, os temporale, os palatinum en os ethmoidale. Daarnaast is het ook verbonden met het os pterygoideum en vomer. Het os sphenoidale bestaat uit twee onderdelen, namelijk een caudaal os basisphenoidale en een craniaal os presphenoidale. Beide zijn met elkaar verbonden door middel van cartilago en vergroeien met elkaar rond het derde levensjaar. 13
Os basisphenoidale Dit deel bevat de sella turcica, welke een mediane groeve bevat waarin de hypofyse gelegen is: de fossa hypophysialis. Beiderzijds heeft het basisphenoidale een vleugel, de ala ossis sphenoidalis. Intracraniaal liggen twee sulci, de sulci nervi maxillaris voor de betreffende hersenzenuwtak, evenals twee sulci voor de Nn. Opthalmicus en Nn. Trochlealis. Verder heeft het os basisphenoidale verschillende foramina, zoals het foramen alare parvum, een foramen alare caudale en een foramen alare rostrale. Os presphenoidale Hier bevindt zich het jugum sphenoidale, een intracraniele vlakte waaronder de sulcus chiasmatis loopt, voor de Nn. Opticus. Hier bevindt zich dus het chiasma opticum. De sinus sphenoidalis ontstaat uit het os presphenoidale, welke samen met het vomer en het os palatinum gevormd wordt. De sinus sphenoidalis loopt door of heeft verbinding met de sinus maxillaris caudalis. Waar het os presphenoidale een gewricht vormt met het os frontale en het os ethmoidale vormt zich het foramen ethmoidale aan. Achter het canalis opticus ligt de fissura orbitalis, daarnaast het foramen rotundum voor de Nn. Maxillaris. (Lit. 15, lit. 27) 1.1.1.5 Os ethmoidale Het os ethmoidale ligt in de schedel voor het os presphenoidale en vormt de begrenzing tussen hersen- en aangezichtsschedel. Het gaat verbindingen aan met het os frontale, os sphenoidale, os palatinum, maxilla en vomer. Aan dit botstuk is een lamina perpendicularis en een lamina cribrosa te onderscheiden. De lamina cribrosa, ligt tussen de partes orbitales van het os frontale en maakt deel uit van de schedelbasis. Het heeft talrijke openingen waardoor de vezels van de Nn. Olfactorius vanaf het reukepitheel in de neus naar het voorste gedeelte van de grote hersenen lopen. De lamina perpendicularis vormt samen met het vomer het benige neustussenschot. (Lit. 15, lit. 25, lit. 27) 1.1.1.6 Maxilla Dit botstuk bedekt bijna de helft van de aangezichtsschedel. Het vormt dan ook het grootste gedeelte van de bovenkaak. De maxilla verbindt zich met alle andere schedelbeenderen, tussen de beide platen van dit botstuk bevindt zich de sinus maxillaris die ook nog door andere schedelbeenderen begrenst wordt. De laterale zijde van de maxilla bevat de goed palpabele crista facialis. De crista loopt rostraalwaarts uit in zijn eindpunt: de tuber faciale. Een vijftal centimeters boven deze tuber faciale ligt het foramen infraorbitale, waaruit de canalis infraorbitalis ontspringt. 14
De onderboord of margo alveolaris bevat 6 caviteiten voor de molaren; de alveoli dentales. De zes caviteiten zijn onderling gescheiden door de septa interalveolaria. Vaak is een zevende caviteit terug te vinden voor de wolfstand. Via het meest rostrale punt van de maxilla wordt contact gemaakt met het os incisivum. Op dit punt kan een kleine caviteit liggen voor de bovenste haak- of hengstentand. De margo interalveolaris is het gedeelte voor de eerste premolaar, waar geen tanden meer zijn. Achter de laatste molaar bevindt zich een verhevenheid, de tuber maxillae. Vlak hierboven maakt de processus zygomaticus van de maxilla contact met het os temporale. Naar mediaal toe scheidt zich de uitgestrekte processus palatinus af. Deze vervoegt zich met de processus van de andere zijde om een groot deel van het harde verhemelte te vormen. Tussen beide ligt de sutura palatina. Aan de interne bovenzijde verloopt de sulcus lacrimalis, waaruit het canalis lacrimalis gevormd wordt. Vlak onder deze sulcus ligt de crista conchalis, een deel van de maxillaire sinussen. (Lit. 15, lit. 27) 1.1.1.7 Os incisivum Het os incisivum vormt het meest rostrale deel van de schedel. Via drie alveoli dentales worden hier de snijtanden ingeplant. De caudaalwaarts oplopende tak is de processus nasalis. Naar mediaal loopt, in analogie met de maxilla, de processus palatinus. Zijn dorsale rand vormt samen met het os nasale het neusgat of de incisura nasoincisiva. (Lit. 13, lit. 27) 1.1.1.8 Os palatinum Het os palatinum of verhemeltebeen heeft een verticaal deel en een horizontaal deel. Het verticale deel maakt deel uit van de laterale neuswand. De horizontale delen van de rechter en linker ossa palatina vormen samen het achterste gedeelte van het harde verhemelte. Het os palatinum ligt achter de ossa incisivum en de maxilla. (Lit. 22, lit. 25, lit. 27) 1.1.1.9 Os pterygoideum Beide ossa pterygoidea vormen de caudale wanden van de choanae. De ventraal uitlopende tak is de hamulus pterygoideus. (Lit. 22, lit. 27)
15
1.1.1.10 Os zygomaticum Het os zygomaticum ligt ingeklemd tussen het os frontale, het os sphenoidale, het os temporale en de maxilla. Het vormt het grootste deel van de laterale orbita wanden en vormt tevens de arcus zygomaticus, grotendeels samen met de processus zygomaticus van het os temporale. De arcus zygomaticus strekt rostraalwaarts uit op het os maxillare als crista facialis. Om contact te maken met het os temporale strekt de processus temporalis zich naar caudaal uit. (Lit. 13, lit. 22, lit. 25, lit. 27) 1.1.1.11 Os lacrimale Dit kleine botstukje gaat de voorzijde van de orbita helpen vormen. Hier mondt het foramen lacrimale uit, gelegen in de fossa sacci lacrimalis. Er zijn twee uitstekende beenpunten zichtbaar; de processus lacrimalis rostralis en de processus lacrimalis caudalis. (Lit. 13, lit. 27) 1.1.1.12 Os nasale Dit botstuk vormt het dak van de neusholte en draagt bij tot de vorming ervan, samen met het os incisivum. Op deze manier wordt de incisura nasoincisiva gevormd. (Lit. 27, lit. 32) 1.1.1.13 Os occipitale Het os occipitale ligt caudaal op de schedel. Het bestaat uit een aantal botstukken (os parietale, os temporale, os sphenoidale) die gegroepeerd zijn rondom het ovaalvormige foramen magnum, waardoor het ruggenmerg en de Aa. Vertebralis de schedelholte betreden. Deze delen zijn de achter het foramen gelegen squama occipitalis, de opzij van het foramen gelegen pars lateralis en de voor het foramen gelegen pars basilaris. Van de squama occipitalis wordt de buitenzijde in het midden gekenmerkt door een verhevenheid, de protuberantia occipitalis externa. De kam die van hieraf naar het foramen magnum loopt, wordt de crista occipitalis externa genoemd. Hieraan is het Lig. Nuchae vastgehecht. De gebieden lateraal van het foramen magnum zijn de pars lateralis. Deze dragen aan hun onderzijde, de met cartilago beklede condylis occipitalis die gewrichtsvlakken vormen voor de fovea articularis cranialis van de atlas. Opzij van elke condylus bevindt zich de processus jugularis, een uitsteeksel waaraan de Mm. Rectus capitis lateralis insereert. De pars basilaris strekt zich vanaf de voorzijde van het foramen magnum uit tot aan het corpus van het os sphenoidale. De vlakke onderzijde, het tuberculum musculare, is de aanhechtingsplaats voor de Mm. Longus capitis en de Mm. Rectus capitis ventralis. (Lit. 15, lit. 25, lit. 27)
16
1.1.1.14 Mandibula De mandibula kan verdeeld worden in een horizontale tak, het corpus mandibulae, dat de onderste tanden draagt, en een verticale caudale tak, de ramus mandibulae, alwaar het kaakgewricht gevormd wordt. Van het corpus wordt het onderste gedeelte als basis mandibulae onderscheiden, en het gedeelte dat tanden en kiezen bevat als de pars alveolaris. Aan de buitenzijde van de basis bevindt zich verder nog het foramen mentale, waaruit de Nn. Mentalis tevoorschijn komt. De mediale horizontale tak wordt doorlopen door de linea mylohyoidea als insertieplaats voor de gelijknamige spier. Meer caudaal, nog voor de angulus mandibulae, ligt een groeve voor de Aa. Facialis en Vv. Facialis: de incisura vasorum facialium. Het deel van de mandibulae waar het kaakgewricht gevormd wordt (dus boven het collum mandibulae), bestaat uit een rostrale processus coronoideus, met hierachter een holte of incisura mandibulae. Het meest caudale punt is de processus condylaris. Deze sluit aan op het os temporale en gaan samen het temporo-mandibulair gewricht vormen. (Lit. 15, lit. 22, lit. 25, lit. 27) 1.1.2 Atlas Het paard heeft zeven cervicale wervels. De eerste twee wervels van de cervicale wervelkolom, de atlas en de axis, zijn anatomische verschillend van de overige cervicale wervels en ook van elkaar. De atlas of C1, verschilt van de andere cervicale wervels door tal van specifieke eigenschappen. Het corpus vertebrae en de processus spinosus zijn afwezig. De wervel bestaat uit twee zijdelingse delen (massae laterales) en uit een bovenste en onderste wervelboog (arcus dorsalis en –ventralis). De arcus ventralis heeft een tuberculum ventrale, alwaar de Mm. Longus colli insereert. De dorsale zijde van de arcus ventralis bevat het gewrichtsvlak voor de dens axis. De arcus dorsalis heeft een tuberculum dorsale, kortweg een rudimentaire processus spinosus. Fig. 5: Atlas, cranioventraal aanzicht 1. Arcus dorsalis; 2. Arcus ventralis; 3. Ala atlantis; 4. Tuberculum dorsale; 5,6. Tuberculum ventrale; 7, 7. Fovea articularis cranialis; 7’. Fossa synovialis; 8. Foramen alare; 9. Voedingskanaal; 10. Foramen transversarium; 11. Fossa atlantis. (Nickel.R, Schummer.A, Seiferle.E, Lehrbuch der Anatomie der Haustiere, Band I Bewegungsapparat, 2004, pag. 35)
17
Op de massae laterales bevinden zich aan de onderzijde twee gewrichtsvlakken, de foveae articulares caudalis, die articuleren met de bovenste gewrichtsvlakken van de tweede cervicale wervel. Op de bovenzijde van de massae laterales bevinden zich twee concave foveae articulares cranialis, die een gewricht vormen met de condylen van het occiput. Vlak hierachter bezit de arcus dorsalis beiderzijds een groeve voor de Aa. Vertebralis. De processus transversus zijn sterk ontwikkeld in laterale zin. Ze worden hier dan ook vleugels of alae genoemd. (Lit. 14, lit. 25, lit. 27, lit. 31)
1.1.3 Axis De axis of C2, heeft de vorm van een lange pivot, welke een rotatie van C2 toelaat, en op die manier dus een rotatie van het hoofd. Het kenmerk van de axis is de uitstekende dens. Het corpus van de axis draagt op zijn ventrale zijde een zware crista mediana, die zicht ontwikkeld tot een tuberculum ventrale. Fig. 6: Axis, lateraal aanzicht 1. Corpus, Seine Crista ventralis; 2. Dens; 3. Extremitas caudalis; 4. Proc. spinosus; 5. Proc. articularis cuadalis; 5’. Proc. articularis cranialis; 6. Proc. transversus; 7. For. Vertebrale laterale; 8. Inc. vertebralis caudalis; 9. For. transversarium. (Nickel.R, Schummer.A, Seiferle.E, Lehrbuch der Anatomie der Haustiere, Band I Bewegungsapparat, 2004, pag. 35)
De caudale extremiteit van de axis vormt een fossa vertebralis. Dorsaal is een duidelijke processus spinosus zichtbaar. De vrije boord ervan verlengt zich caudaalwaart in twee crista’s, welke verlopen naar de caudale facetgewrichtjes. De processus transversus zijn relatief klein, hier loopt het foramen transversarium door. (Lit. 14, lit. 25, lit. 27, lit. 31)
18
1.2
Artrologie
1.2.1 Articulatio atlanto- occipitalis Voor de bewegingen van het hoofd ten opzichte van de halswervelkolom bevinden zich bijzondere gewrichten tussen de atlas en het os occipitale en tussen de atlas en de axis. Dit is een werkelijk gewricht dat de condylen van het occiput verbindt met de atlas. Het geheel wordt omgeven door een gewrichtskapsel, sterke musculatuur en sterke ligamentuur. De occipitale condylen worden overdekt door de capsula articularis evenals de gewrichtscontouren van de atlas. De atlas en het os occipitale zijn bovendien verbonden door twee bindweefselmembranen. Dit zijn de membrana atlanto- occipitalis ventralis en de membrana atlanto- occipitalis dorsalis, die vanaf de arcus ventralis respectievelijk de arcus dorsalis van de atlas naar de schedelbasis lopen. Aan de laterale zijde van de processus jugularis van het occiput ontspringt het Lig. Laterale om te insereren op de craniale zijde van de alae van de atlas. De membrana tectoria verloopt van de axis door de atlas tot aan het foramen magnum. (Lit. 14, lit. 25) 1.2.2 Articulatio atlanto- axialis Dit gewricht verbindt de atlas met de axis. Specifiek hier is de dens axis, waardoor in het gewricht een belangrijke rotatiecomponent gevormd wordt. Er zijn diverse verbindingsmogelijkheden rondom dit gewricht. Er wordt een complete fibreuze manchet tussen de atlas en axis gevormd door de membrana atlantoaxialis. Dit membrana wordt ventraal en dorsaal versterkt door ligamenten. Het Lig. Atlantoaxiale dorsale komt overeen met het Lig. Interspinalia. Het verloopt immers van de craniale zijde van de processus spinosus van de axis tot het tuberculum dorsale op de atlas. Op de crista ventralis van de axis neemt het Lig. Atlantoaxiale ventrale zijn oorsprong, dit ligament insereert op het tuberculum ventrale van de atlas. Het Lig. Longitudinale is een sterk ligament. Het is eigenlijk een voortzetting van het Lig. Longitudinale dorsale. Het ontspringt op de dorsale zijde van de dens axis en insereert op het ruwe oppervlak van de atlas ter hoogte van de fovea dentis. Het Lig. Longitudinale wordt als een vlies overdekt door de membrana tectoria. De membrana tectoria verloopt van de axis tot aan het foramen magnum. Net voor zijn insertie geeft de membrana twee lateraalwaartse takken af naar de atlas. (Lit. 14, lit. 25) 1.2.3 Ligamentum nuchae Het Lig. Nuchae verdeelt de dorsale, cervicalo- dorsale spieren in een linker en rechter groep. Het ligament vertrekt aan de protuberantia occipitalis externa en vervolgt zijn weg in de thoracale wervelkolom als Lig. Supraspinale.
19
Fig. 7: Ligamentum nuchae met bijbehorende bursa en drie transversale doorsneden. 1 1’ 2 2’
Funiculus nuchae; Lamina nuchae; Craniale deel Lig. Nuchae; Caudale deel Lig. Nuchae (inconstant);
2’’ 3 4 5
Bursa supraspinatus; Adipeus weefsel dorsaal van Lig. Nuchae; Mm. Rhomboideus; Lig. Dorsoscapulare;
5’ 6 7
Elastische deel van Lig. Dorsoscapulare; Scapula; Processus spinosus
(Dyce.K.M, Sack.W.O, Wensing.C.J.G, Textbook of veterinary anatomy, 2010, pag. 535)
Het Lig. Nuchae bestaat eigenlijk uit twee bladen, die op de mediaanlijn bij elkaar liggen. Het Lig. Nuchae kan onderverdeeld worden in een funiculus nuchae (het meest dorsale deel, tevens het hardste van consistentie), en een lamina nuchae (het meest fibreuze en relatief ventrale deel). De funiculus nuchae is een uitgerekt elastisch koord. Een sulcus dorsalis wijst erop dat de funiculus uit twee bladen bestaat. De funiculus nuchae ontspringt op de protuberantia occipitalis externa. Het insereert op de cartilagineuze toppen van de processi spinosi van de schoft (vanaf Th4), vervolgens loopt het ligament verder als het Lig. Supraspinale. Vanaf de caudale helft van de funiculus gaat de lamina nuchae zich hiermee vervoegen. Ter hoogte van de derde thoracale processus spinosus bevindt zich een gat in de lamina nuchae; het foramen bevat een bursa. Het foramen ovale kan zich craniaalwaarts uitstrekken tot aan de processus spinosus van Th2, caudaalwaarts tot Th4.
20
In de nek bevinden zich tevens twee bursae die het glijden van het ligament vergemakkelijken. De bursa subligamentosa nuchalis cranialis bevindt zich boven de atlas. De bursa subligamentosa nuchalis caudalis bevindt zich boven de axis. Deze laatste is evenwel niet steeds aanwezig. ook het foramen ovale bevat een slijmbeurs; de bursa ligamentosa supraspinalis. De lamina nuchae is een groot fibreus blad, bestaande uit twee delen. Het insereert op de processus spinosus van Th2 en Th3 en op de funiculus nuchae. De oorsprong van de lamina situeert zich ter hoogte van de processus spinosus vanaf (soms) C2 maar vooral vanaf C3. (Lit. 14, lit. 27, lit. 31)
21
1.3
Myologie
1.3.1 Spieren die het OAA gewricht overbruggen De hieronder beschreven spieren hechten aan op het occiput, de atlas of de axis en hebben invloed op het OAA gewricht. Een te hoge tonus van deze spieren zal een bewegingsbeperking en mogelijk neurofysiologische problemen tot gevolg hebben. (Lit. 17)
Fig. 8: Spieren cervicale wervelkolom 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Mm. Mm. Mm. Mm. Mm. Mm. Mm. Mm.
Semispinalis capitis; Splenius; Longissimus capitis; Longissimus atlantis; Longus capitis; Omohyoïdeus; Sternohyoïdeus; Scalenus medius.
(Alen.S, Onuitgegeven cursus myologie, ICREO, 2009-2011, module 2.2)
1.3.1.1 Mm. Brachiocephalicus Deze spier ligt als een lange band oppervlakkig in de hals. Ze is vaak zeer goed zichtbaar als het paard zijn voorbeen voorwaarts verplaatst. In de diepte is deze spier vergroeid met de Mm. Omotransversarius. Tussen beide spieren verschijnen de ventrale takken van de cervicale spinale zenuwen. Ter hoogte van de kaakhoek is deze spier verbonden met de Mm. Sternocephalicus. De ventrale boord van de Mm. Brachiocephalicus vormt samen met de dorsale boord van de Mm. Sternocephalicus een goot, namelijk de sulcus jugularis waarin de vena jugularis loopt. Ter hoogte van de oorsprong op de crista humeri is de spier verbonden met de Mm. Pectoralis descendens. Origo: Insertie: Werking:
Crista humeri Pars mastoidea van het os temporale Bij een gefixeerd hoofd brengt ze het voorbeen naar voren, het is dus de starter van de voorwaartse beweging. Dit gaat gepaard met een extensie van het gleno- humerale gewricht. Bij een gefixeerd lidmaat zorgt ze voor een extensie van het hoofd in het atlanto- occipitale gewricht en een flexie van de hals. Wordt deze spier unilateraal aangespannen dan geeft dit een lateroflexie. Innervatie: Nn. Accessorius (IX). (Lit. 14, lit. 22, lit. 27, lit. 31) 22
1.3.1.2 Mm. Intertransversarii Deze spier komt nagenoeg uitsluitend voor in de nek en het lendengebied. De spier heeft cervicaal meer een musculaire functie. Lumbaal bestaat deze spier meer uit fibreuze banden tussen de opeenvolgende processus transversi, het heeft meer een ligamentaire functie. Origo: Insertie: Werking: Innervatie:
Processus transversus Bovenliggende processus transversus of processus articularis Lateroflexie CWK Rami dorsales (Lit. 17, lit. 25, lit. 27)
Fig. 9: Oppervlakkige en diepe spieren van de romp en de nek (König.H.E, Liebich.H.G, Bragulla.H, Veterinary Anatomy of Domestic mammals: Textbook and Colour Atlas, 2006, pag. 114)
1.3.1.3 Origo: Insertie: Werking: Innervatie:
Mm. Longissimus atlantis Processus transversus van Th 1 tot Th 3 Caudale rand van de ala atlantis Extensie en lateroflexie CWK en bovenste deel TWK Cervicale rami dorsales (Lit. 27)
23
1.3.1.4 Origo: Insertie: Werking: Innervatie:
Mm. Longissimus capitis C4 tot C7 Processus mastoideus van het os temporale Extensie en lateroflexie CWK Cervicale rami dorsales (Lit. 27)
1.3.1.5 Mm. Longus capitis Het bijzondere aan deze spieren, evenals bij de Mm. Longus colli, is dat ze aan de ventrale zijde van de wervels lopen. In de rest van de wervelkolom is het alleen de Mm. Psoas die ook ventraal van de wervelkolom loopt. De spieren van beide zijden insereren via een gezamelijke insertiepees. Deze pees vormt de scheiding tussen de luchtzakken. Rostraal van deze spier bevindt zich het ganglion cervicale craniale. Origo: Insertie: Werking:
Processus transversus van C3 tot C5 Tuberculum musculare op het os occipitale Flexie in het atlanto-occipitale gewricht en op de hoogste cervicale wervels Innervatie: Rami ventrales van de eerste cervicale wervels (Lit. 14, lit. 27) 1.3.1.6 Mm. Longus colli Deze spier kan onderverdeeld worden in een cervicaal en een thoracaal deel. De spiervezels van het cervicale deel verlopen craniomediaal en van het thoracale deel caudomediaal. In deze thesis wordt enkel het cervicale deel besproken, omdat het thoracale deel geen invloed heeft op het OAA gewricht. Cervicaal deel Origo: Ventrale zijde van de processus transversus van C2 tot C7 Insertie: Corpus vertebrae van C1 tot C6 Werking: Flexie van de nek Innervatie: Rami ventrales van de cervicale en de eerste thoracale zenuwen (Lit. 14, lit. 22, lit. 27) 1.3.1.7 Mm. Obliquus capitis caudalis De vezelrichting van deze spier is naar craniolateraal. Origo: Insertie: Werking: Innervatie:
Crista axis Facies dorsalis van ala van de atlas Rotatie van de atlas ten opzichte van de axis Ramus dorsalis van C2 (Lit. 27)
24
1.3.1.8 Mm. Obliquus capitis cranialis De vezelrichting van deze spier is naar craniomediaal. Origo: Insertie:
Craniale boord en ventrale zijde van de ala van de atlas Crista nuchae ossa occipitale en processus mastoideus ossa temporale Werking: Extensie van C0-C1 en lateroflexie bij unilaterale contractie Innervatie: Ramus dorsalis van C1 (Lit. 27) 1.3.1.9 Origo: Insertie:
Mm. Omohyoideus Fascia axillaris van de scapula Basihyoideum (de linker en rechter spier convergeren naar een gezamelijke insertie) Werking: Trekt het os hyoideum naar caudaal en ventraal samen met de tong en de larynx Innervatie: Spinale zenuw uit C1 (Lit. 14, lit. 22, lit. 27) 1.3.1.10 Origo: Insertie:
Mm. Rectus capitis dorsalis major Processus spinosus van de axis (crista axis) Protuberantia occipitalis externa (onder de insertie van de Mm. Semispinalis capitis) Werking: Extensie van C0- C1 Innervatie: Ramus dorsalis van C1 (Lit. 22, lit. 27) 1.3.1.11 Mm. Rectus capitis dorsalis minor Deze spier wordt bedekt door de Mm. Rectus capitis dorsalis major. Origo: Insertie: Werking: Innervatie:
Arcus dorsalis van de atlas Os occipitale, caudaal van de protuberantia occipitalis externa Extensie van het Atlanto- occipitale gewricht Ramus dorsalis van C1 (Lit. 22, lit. 27)
1.3.1.12 Origo: Insertie:
Mm. Rectus capitis lateralis Ventrale zijde van de ala van de atlas Mediale zijde van de processus paracondylaris (jugularis) van het os occipitale Werking: Flexie van het atlanto-occipitale gewricht bij bilaterale werking, lateroflexie van het atlanto-occipitale gewricht bij unilaterale werking. Innervatie: Ramus ventralis van C1 (Lit. 22, lit. 27)
25
1.3.1.13 Origo: Insertie: Werking: Innervatie:
Mm. Rectus capitis ventralis Ventrale zijde van de atlas (arcus) Pars basilaris van het os occipitale: Tuberculum musculare Flexie van het atlanto-occipitale gewricht Ramus ventralis van C1 (Lit. 14, lit. 22, lit. 27)
1.3.1.14 Origo:
Mm. Semispinalis capitis Processus transversus van Th1 tot Th6; Processus articularis van C2 tot C7; Fascia spinotransversaria Insertie: Samen met het Lig. Nuchae op de protuberantia occipitalis externa Werking: Extensie en lateroflexie CWK Innervatie: Rami dorsales (Lit. 27)
Fig. 10: Oppervlakkige spieren van het hoofd (König.H.E, Liebich.H.G, Bragulla.H, Veterinary Anatomy of Domestic Mammals: Textbook and Colour Atlas, 2006, pag. 100)
26
1.3.1.15 Mm. Splenius Deze spier kan onderverdeeld worden in een deel met insertie op het hoofd: de Mm. Splenius capitis en een ander deel met insertie op de cervicale wervels: de Mm. Splenius cervicis. Enkel de Mm. Splenius capitis zal in deze thesis besproken worden, omdat de Mm. Splenius cervicis geen invloed op het OAA gewricht heeft. Origo:
Ter hoogte van de schoft op de fascia thoracolumbalis en dus op de processus spinosus van Th 3 t/m 5; Lig. Nuchae Insertie: Mm. Splenius capitis: op de processus mastoideus en de crista nuchae van het os occipitale, samen met de insertie van de Mm. Brachiocephalicus. Deze eindaponeurose is vergroeid met de insertiepees van de Mm. Longissimus capitis. Werking: Opspanner van de fascia thoracolumbalis in cervicale richting. Bij unilaterale contractie extensie en lateroflexie van de nek en het hoofd. Bij bilaterale contractie extensie van het hoofd en de nek. Innervatie: Rami dorsalis van de cervicale spinale zenuwen (Lit. 14, lit. 22, lit. 27, lit. 31) 1.3.1.16 Mm. Sternocephalicus De dorsale boord van deze spier vormt samen met de ventrale boord van de Mm. Brachiocephalicus de sulcus jugularis. Dichtbij de insertie wordt de pees van de Mm. Sternocephalicus gekruist door de Vv. Facialis en zo ontstaat de ‘driehoek van Viborg’. De oorsprongskoppen van beide zijden sluiten op elkaar aan. De eerste 20 centimeter vanaf het sternum blijven de linker en rechter spier vergroeid. Nadien vormen ze een ‘V’, die opent naar de insertie toe. Origo: Insertie:
Manubrium sterni Caudale boord van de mandibula, in het vlak tussen de parotis en de mandibulaire klier Werking: Openen van de onderkaak. Daarnaast bij bilaterale contractie flexie van het hoofd en bij unilaterale contractie lateroflexie van het hoofd. Innervatie: Nn. Accessorius (Lit. 14, lit. 22, lit. 27, lit. 31)
27
Fig. 11: Oppervlakkige spieren van de romp en de nek (König.H.E, Liebich.H.G, Bragulla.H, Veterinary Anatomy of Domestic Mammals: Textbook and Colour Atlas, 2006, pag. 112)
1.3.1.17 Origo: Insertie: Werking: Innervatie:
Mm. Sternohyoideus Manubrium sterni Basihyoideum Trekt het hyoïd naar caudaal en ventraal Spinale zenuw uit C1 (Lit. 14, lit. 22, lit. 27)
1.3.1.18 Origo: Insertie: Werking: Innervatie:
Mm. Sternothyroideus Manubrium sterni samen met de Mm. Sternohyoideus Caudale boord van het cartilago thyroidea Trekt het thyroid naar caudaal en ventraal Spinale zenuw van C1 (Lit. 14, lit. 22, lit. 27)
28
1.3.2 Spieren in de schedel gerelateerd aan het bit 1.3.2.1 Mm. Masseter De Mm. Masseter ligt aan de buitenkant van de onderkaak (zie figuur 10). De functie van deze spier is het sluiten van de mond, dus de mandibula tegen de maxilla drukken met een component naar rostraal door de schuinheid van de spiervezels. Origo: Insertie: Werking:
Crista facialis; Arcus zygomaticus Fossa masseterica van de mandibula Sluiten van de mond, dus de mandibula tegen de maxilla drukken met een rostrale component door de schuinheid van de spiervezels. Innervatie: Nn. Mandibularis van V3 (Lit. 22, lit. 27) 1.3.2.2 Mm. Pterygoideus medialis De beide Mm. Pterygoidei liggen aan de mediale zijde van het kaakgewricht en zijn zwakker dan de Mm. Masseter. De vezelrichting van de Mm. Pterygoideus medialis is van dorso- rostraal naar ventro- caudaal. De spier is hierdoor een synergist van de Mm. Masseter. Origo: Insertie: Werking: lateraal Innervatie:
Processus pterygoideus Fossa pterygoidea van de mandibula Bij unilaterale werking beweegt de tegengestelde kaak naar Nn. Mandibularis van V3 (Lit. 22, lit. 27)
Fig. 12: Spieren in de schedel gerelateerd aan het bit 1. Mm. Temporalis; 2. Mm. Pterygoideus lateralis; 3. Mm. Pterygoideus medialis; 4. Mm. Digastricus; 5. Temporo-mandibulair gewricht. (Dyce.K.M, Sack.W.O, Wensing.C.J.G, Textbook of veterinary anatomy, 2010, pag. 518)
29
1.3.2.3 Mm. Pterygoideus lateralis De vezelrichting van deze spier is horizontaal Origo:
Ventrale zijde van het os sphenoidale en de processus pterygoideus Insertie: Processus retroarticularis van de mandibula Werking: Trekt de mandibula naar rostraal. Bij een unilaterale contractie van de linker zijde wijkt de rechter zijde naar rechts en andersom. Innervatie: Nn. Mandibularis van V3 (Lit. 22, lit. 27) 1.3.2.4 Overige Er zijn uiteraard meer spieren die zich in de schedel bevinden en waar het bit een invloed op heeft. Deze spieren zullen niet uitgebreid besproken worden, omdat dat het in het kader van deze thesis geen meerwaarde zal zijn. Hieronder wordt een korte opsomming gemaakt van deze spieren: - Mm. Temporalis; - Mm. Digastricus; - Mm. Caninus; - Mm. Mylohyoideus; - Mm. Geniohyoideus; - Mm. Stylohyoideus; - Mm. Occipitohyoideus; - Mm. Ceratohyoideum.
30
1.4
Fascia cervicalis
Als er in de osteopathie gesproken wordt over fascia dan wordt ook daadwerkelijk fascia bedoeld, dus alle bindweefselstructuren. Dat wil zeggen van intercellulair weefsel tot het periost. Alle ondersteunend weefsel behoort tot bindweefsel. De fascia cervicalis bestaat uit de fascia superficialis, lamina prevertebralis en lamina pretrachealis. De fascia superficialis is het buitenblad van de fascia en verpakt de gehele nek. Deze is craniaal afkomstig van de fascia masseterica. De Mm. Masseter is de eerste spier in de schedel die bedekt is door fascia. De fascia cervicalis zit van boven gefixeerd op het Lig. Nuchae. Caudaal gaat deze fascia over in de oppervlakkige fascia van de borstkas (o.a. fascia pectoralis en – axillaris). Er is een aparte verpakking voor de Mm. Trapezius, Mm. Brachiocephalicus en Mm. Omotransversarius. Deze aparte verpakking is aanwezig, omdat deze spieren door de Nn. Accessorius geïnnerveerd worden. De lamina prevertebralis omvat de wervel aan de ventrale zijde. Deze pakt tevens de M. Longus colli, Mm. Scaleni en Mm. Longus capitis in. Deze fascia ontstaat craniaal op het tuberculum musculare en loopt tot de vijfde thoracale wervel. Ter hoogte van deze wervel gaat de fascia uitwaaieren in het Lig. Longitudinale ventrale en staat eventueel in contact met de fascia endothoracica. De lamina pretrachealis loopt ventraal van de trachea en geeft ter hoogte van de nek een ontdubbeling voor de schildklier. Craniaal ontspringt deze fascia op het basishyoid en verloopt dan ventraal van de trachea. De trachea splitst in de bronchiën en daar bevinden zich de grote arteriën, de lamina pretrachealis overdekt deze en gaat dan samenlopen met het pericard. Deze is bijna altijd verbonden met het sternum door Lig. Sternopericardia.
31
1.5
Vasculair
1.5.1 De arteriële bloedvoorziening van de schedel De arteriële bloedvaten in het hoofd stammen af van de Arteria Carotis communis. Daarnaast worden de hersenen ook doorbloed vanuit de Arteria Vertebralis.
Fig. 13: Arterien
(Nickel.R, Schummer.A, Seiferle.E, Lehrbuch der Anatomie der Haustiere, Band III Kreislaufsystem, Haut und Hautorgane, 2005, pag. 110 en 112)
32
De Aa. Carotis communis ligt ventraal van de trachea aan de basis van de nek, maar verloopt snel naar een meer dorsale positie. De arterie splitst zich boven de pharynx in de Aa. Carotis externa, Aa. Carotis interna en Aa. Occipitalis. Op dit niveau ligt de glomus caroticum, een chemoreceptor die belangrijk is voor het regelen van de bloeddruk. De Aa. Occipitalis voorziet hoofdzakelijk de caudale schedel regio van bloed, deze omvat de spieren, de oren en de caudale meningen. Daarnaast anastomoseert ze ook met de arteria vertebralis en draagt ze zo bij aan de bloedvoorziening van de hersenen. De Aa. Carotis interna bereikt de schedelholte via de incisura carotica in de schedelbasis na het vormen van een S-vormige bocht. Het is functioneel de zwakste van de drie bloedvaten die ontstaan uit de Aa. Carotis communis. Bij paarden loopt de Aa. Carotis interna in een plooi van de luchtzak aan de mediale vlakte. Beide Aa. Carotis interna vormen een deel van de cirkel van Willis. Het hoofdbloedvat van de cirkel van Willis is de Aa. Basilaris welke op zijn beurt een samensmelting is van de Aa. Vertebralis. De Aa. Carotis externa loopt in dorsorostrale richting onder de glandulae parotis, lateraal van de luchtzak, om de caudale bovenrand van de mandibula te bereiken. Deze arterie heeft verschillende aftakkingen, namelijk: de Aa. Lingualis, de Aa. Facialis, de Aa. Auricularis caudalis, de Aa. Maxillaris en de Aa. Temporalis superficialis. Een aftakking van de Aa. Maxillaris, namelijk de Aa. Meningea media is belangrijk voor de hersenen. De Aa. Meningea media is een zwakke aftakking van de Aa. Maxillaris, deze bereikt de schedel via de incisura spinosa en zal als hoofdtaak het bevloeien van de meningen hebben. (Lit. 14, lit. 28, lit. 32)
33
1.5.2 De veneuze bloedvoorziening van de schedel De belangrijkste venen van het hoofd en de hals zijn de diep gelegen Vv. Jugularis interna en subclavia en de oppervlakkige Vv. Facialis en retromandibularis.
Fig. 14: Venen
(Nickel.R, Schummer.A, Seiferle.E, Lehrbuch der Anatomie der Haustiere, Band III Kreislaufsystem, Haut und Hautorgane, 2005, pag. 229)
34
De Vv. Jugularis interna loopt vanuit de schedelholte eerst mee met de Aa. Carotis interna en dan met de Aa. Carotis communis en vormt samen met de Vv. Subclavia, die de Aa. Subclavia begeleidt, de Vv. Brachiocephalica. De Vv. Facialis heeft eenzelfde verloop als de Aa. Facialis, terwijl de Vv. Retromandibularis het bloed afvoert uit het stroomgebied van de Aa. Temporalis superficialis en de Aa. Maxillaris en, evenals de Vv. Facialis, in het trigonum caroticum uitmondt in de Vv. Jugularis interna. In het onderhuidse bindweefsel van de hals vindt men verder nog aan de ventrale zijde de Vv. Jugularis interna en aan de laterale zijde de Vv. Jugularis externa. De laatste vene voert het bloed af van het achterhoofd en heeft naar craniaal verbinding met de Vv. Retromandibularis. De Vv. Jugulares interna en externa monden caudaal uit in de Vv. Subclavia. (Lit. 14, lit. 25, lit. 28)
35
1.6
Neurologie
1.6.1 Nn. Spinalis Elke spinale zenuw is opgebouwd uit een ventrale wortel (de radix ventralis) en een dorsale wortel (de radix dorsalis) die beide als kleine vezelbundels uit het ruggenmerg ontspringen. De radix ventralis ontspringt aan de ventrolaterale zijde en de radix dorsalis aan de dorsolaterale zijde. De twee wortels verenigen zich iets opzij van het ruggenmerg in het wervelkanaal. Vlak voor de vereniging heeft de radix dorsalis een verdikking, het ganglion spinale. De spinale zenuwen verlaten het wervelkanaal door de foramina intervertebralia en worden benoemd naar de niveaus van de wervelkolom waar zich de foramina bevinden. Er zijn 8 nervi cervicales (C1-C8), 18 nervi thoracici (Th1-Th18), 6 nervi lumbales (L1-L6), 5 nervi sacrales (S1-S5) en 5 of 6 nervus coccygeus (Co1-C05/6). Elk zenuwpaar krijgt het nummer mee van de wervel die voor zijn uittredeplaats ligt. In de hals vertrekt de eerste Nn. Spinalis ter hoogte van de vleugel van de atlas, de tweede situeert zich tussen de atlas en de axis. Hier bevinden zich dus 8 zenuwparen. Na hun doorgang door de foramina intervertebralia splitsen de spinale zenuwen zich in een ramus dorsalis en een ramus ventralis die beide motorische en sensibele vezels bevatten. De rami dorsales innerveren de nek en de rug; de rami ventrales innerveren de hals, de laterale zijden en de voorzijde van de romp, en de benen. Alle rami dorsales van de spinale zenuwen lopen vanaf het ruggenmerg rechtstreeks naar de spieren en de huid. Hetzelfde geldt voor de rami ventrales van de thoracale zenuwen. De rami ventrales van de overige spinale zenuwen vormen daarentegen met elkaar plexussen, waaruit weer nieuwe zenuwen ontspringen die vervolgens naar het innervatiegebied lopen. (Lit. 14, lit. 25, lit. 29) 1.6.2 Truncus vagosympaticus Via de grensstreng (truncus vagosympaticus) bereiken sympatische vezels alle uithoeken van het lichaam, dat wil zeggen alle interne organen, maar ook alle perifere structuren worden sympatisch geïnnerveerd. De grensstreng bestaat uit een opeenvolging van ganglia; de ganglia trunci sympatici. Ze liggen steeds in een paar, aan de ventro-laterale zijde van zowel thoracale, lumbale als sacrale wervellichamen. In het paard bevinden zich 17 paar thoracale ganglia, 6 paar lumbale ganglia en 4 paar sacrale ganglia. In de cervicaalstreek worden slechts twee ganglia gezien: het ganglion cervicale craniale gelegen aan de pharynx, ter hoogte van de vleugel van de atlas en de Aa. Carotis internus, en het ganglion stellatum (ook wel ganglion cervicothoracicum genoemd), gelegen ter hoogte van C7-Th1. Dit laatste ganglion bestaat uit een samenstelling van verschillende kleine ganglia. 36
De twee individuele kettingen welke de grensstreng vormen zijn onafhankelijk. Ze staan dus niet in verbinding met het overeenkomstig ganglion van de andere zijde. Soms kan men een anastomose tussen beide vinden, maar enkel bij het eerste cervicale ganglion en (volgens sommige auteurs) bij de sacrale segmenten. Elk ganglion wordt verbonden met de voorwortel van een spinale zenuw via een ramus communicans. Tevens ontstaat een verbinding met het voorliggend en achterliggend ganglion via de rami interganglionares. De ramus interganglionaris cervicalis is zeer lang. Deze ligt in nauw contact met de Nn. Vagus. (Lit. 14, lit. 18, lit. 29) 1.6.3 Ganglion cervicale craniale Dit ganglion wordt ook wel het ganglion cervicale superius genoemd. Dit twee á drie centimeters lange ganglion situeert zich beiderzijds ventraal van de alae atlantis. Het ligt nauw verbonden met de dorsale boord van de Aa. Carotis internus. Anastomosen worden gemaakt met de Nn. Glosso-pharyngeus, Nn. Vagus, Nn. Accessorius en Nn. Hypoglossus, en ook met de twee eerste spinale nervi. Op die manier wordt een gutterale plexus gevormd. De Nn. Jugularis is hier een specifieke tak welke het ganglion cervicale craniale gaat verbinden met het ganglion jugularis van de Nn. Vagus. Vanuit het ganglion cervicale craniale ontstaan takken voor het hele hoofd van het paard: de Nn. Carotici interni, de Nn. Carotici externi en de rami laryngo phayngei. (Lit. 19, lit. 29) 1.6.4 Ganglion stellatum Bij het paard kunnen we het ganglion stellatum onderverdelen in twee etages: een ventrale en een dorsale verdieping. De dorsale verdieping is groot van omvang en hier ontspringt de Nn. Vertebralis (spinalis). Het wordt gevormd door het ganglion cervicale caudale en het eerste thoracale ganglion. De tweede verdieping bestaat uit de ramus interganglionaris . Het ganglion stellatum is gesitueerd aan de mediale zijde van de eerste rib. De ventrale etage ligt in nauw contact met de Aa. Carotis communis. Het ganglion stellatum geeft vooral nervi cardiaci. Men onderscheidt cervicale en thoracale nervi cardiaci naar gelang hun uittredeplaats. Het geheel gaat aan beide zijden een dorsale en een ventrale tak afgeven. Deze takken kunnen zich verenigen onder de Aa. Subclavia. Op die manier ontstaat de ansa subclavia, ook wel de ansa van Vieussens genoemd. Deze splitsen zich verder op en vormen de plexus subtrachealis. Hieruit vertrekken craniale takken naar het pericard waar ze zich weer splitsen om zo een plexus cardiacus te vormen. Deze plexus aorticus dextra en sinistra, de plexus sinus venosus en de nervi coronarii. De plexus cardiacus ontvangt tevens parasympatische takken via de Nn. Vagus. (Lit. 3, lit. 29)
37
1.6.5 Craniale zenuwen Er zijn twaalf paar hersenzenuwen, hiervan ontspringen zenuwen III-XII uit de hersenstam. Hieronder volgt een korte opsomming van de twaalf hersenzenuwen, om vervolgens enkel die zenuwen te beschrijven die van invloed zijn in deze thesis: Nn.I = Nn. Olfactorius; Nn.II = Nn. Opticus; Nn.III = Nn. Oclomotorius; Nn.IV = Nn. Trochlearis; Nn.V = Nn. Trigeminus; Nn.VI = Nn. Abducens; Nn.VII = Nn. Facialis; Nn.VIII = Nn. Vestibulochochlearis; Nn.IX = Nn. Glossopharyngeus; Nn.X = Nn. Vagus; Nn.XI = Nn. Accessorius; Nn.XII = Nn. Hypoglossus. De Nn. Trigeminus (Nn. V) bevat zowel motorische vezels voor de kauwmusculatuur als somatosensibele vezels voor de huid van het aangezicht en de slijmvliezen van de mond en de neus. De Nn. Facialis (Nn. VII) heeft drie componenten. Hiervan innerveert de motorische component de aangezichtsspieren en de parasympatische component de traanklier en de mondspeekselklieren. De derde component, de visceraal sensibele, verzorgt samen met de viscerosensibele vezels van de Nn. Glossopharyngeus (Nn. IX) en de Nn. Vagus (Nn. X) de smaak en de sensibiliteit van de tong. De Nn. Accessorius (Nn. XI) heeft een craniale wortel die uit de hersenstam ontspringt, en een spinale wortel die afkomstig is van het cervicale gedeelte van het ruggenmerg. De spinale wortel, die uit somatomotorische vezels bestaat, loopt naar craniaal, gaat door het foramen magnum en voegt zich bij de craniale wortel, die motorische vezels bevat. De beide wortels verlaten samen de schedelholte door het foramen jugulare. Vlak onder dit foramen voegen de vezels van de craniale wortel zich bij de Nn. Vagus, terwijl de spinale wortel, die nu de Nn. Accessorius in engere zin vormt, naar de Mm. Brachiocephalicus en de Mm. Trapezius loopt. De Nn. Hypoglossus (Nn. XII) bevat alleen somatomotorische vezels. Hierdoor worden alle tongspieren geïnnerveerd. (Lit. 14, lit. 25, lit. 29)
38
Fig. 15: Craniale zenuwen 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21.
N. Vomeronasalis (N.I); Ramus dorsalis (N.III); Ramus ventralis (N.III); N. Nasociliaris (N.V1); N. Ethmoidalis (N.V1); N. Infratrochlearis (N.V1); Nn. Ciliares longi (N.V1); N. Lacrimalis (N.V1); N. Frontalis (N.V1); Ramus zygomaticotemporalis (N.V1); N. Zygomaticus (N.V1); Ramus zygomaticofacialis (N.V1); N. Pterygopalatinus (N.V2); N. Palatinus major (N.V2); N. Palatinus minor (N.V2); N. Nasalis caudalis (N.V2); N. Infraorbitalis (N.V2); N. Masticatorius (N.V2); Nn. Temporales Profundi (N.V2); N. Massetericus (N.V3); N. Pterygoideus medialis(N.V3);
22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40.
N. Tensoris tympani (N.V3); N. Tensoris veli palatine (N.V3); N. Pterygoideus lateralis (N.V3); N. Auriculotemporalis (N.V3); Ramus transversus faciei (N.V3); Rami Communicantes cum N. Faciali (N.V3); Rami parotidei (N.V3); N. Buccalis (N.V3); N. Lingualis (N.V3); N. Sublingualis (N.V3); N. Alveolaris inferior (N.V3); N. Mentalis (N.V3); N. Mylohyoideus (N.V3); Ramus digastricus (N.V3); Ramus submentalis (N.V3); N. Petrosus major (N.VII); N. Stapedius (N.VII); Chorda tympani (N.VII); Ramus auricularis internus (N.VII);
41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. s. s’. t.
N. Auricularis caudalis (N.VII); N. Auriculopalpebralis (N.VII); Rami buccolabiales dorsalis (N.VII); Ramus buccolabialis ventralis (N.VII); Ramus colli (N.VII); Ramus digastricus caudalis (N.VII); Ramus stylohyoideus (N.VII); Ramus pharyngeus (N.IX); Ramus sinus carotici (N.IX); Rami lingualis (N.IX); Ramus auricularis (N.X); Ramus pharyngeus (N.X); N. Laryngeus cranialis (N.X); N. Laryngeus cranialis ramus internus (N.X); N. Laryngeus recurrens (N.X); Ramus internus (N.XI); Ramus externus (N.XI); Tr. Sympaticus; Ggl. Cervicale craniale; Tr. Vagosympaticus.
(Budras.K.D, Röck.S, Anatomie van het paard, 2005, pag. 109)
39
1.6.6 Nn. Supraorbitalis De N. Supraorbitalis is een aftakking van de N. Frontalis, evenals de N. Supratrochlearis. Beide aftakkingen lopen onder het dak van de orbita naar voren en innerveren de huid van het voorhoofd en het bovenste ooglid. Deze zenuw zal niet verder besproken worden, omdat het geen meerwaarde heeft in het kader van deze thesis. (Lit. 14, lit. 25, lit. 29) 1.6.7 Nn. Infraorbitalis De Nn. Infraorbitalis is een aftakking van de Nn. Maxillaris. Deze zenuw loopt samen met de Aa. Infraorbitalis naar voren en innerveert de huid van het onderste ooglid, de neus en de bovenlip. (Lit. 14, lit. 25, lit. 29) 1.6.8 Nn. Buccalis De Nn. Buccalis is een sensibele tak van de Nn. Mandibularis. Deze zenuw gaat over de Mm. Buccinator naar voren en innerveert de huid van de wangen. (Lit. 14, lit. 25, lit. 29) 1.6.9 Nn. Lingualis De Nn. Lingualis verdeelt zich in een diepe en een oppervlakkige tak, waarvan de diepe tak de tong innerveert. Voordat de Nn. Lingualis bovenstaande aftakkingen vormt heeft het ook nog enkele aftakkingen naar de oropharyngeale mucosa. (Lit. 14, lit. 29) 1.6.10 Nn. Alveolaris inferior De Nn. Alveolaris inferior is een sensibele tak van de Nn. Mandibularis. Deze zenuw betreedt de mandibula en geeft door het foramen mentale de Nn. Mentalis af, die de huid van de kin verzorgt. (Lit. 14, lit. 25, lit. 29) 1.6.11 Nn. Mentalis Deze ontstaat uit de hierboven beschreven Nn. Alveolaris inferior en verzorgt de huid van de kin. (Lit. 14, lit. 25, lit. 29)
40
1.7
Fysiologie
1.7.1 Werking van de spierspoeltjes bij plotselinge teugelkracht Om de invloed van het rijden op bovenstaande spieren te bekijken, bij een plotselinge kracht op de teugels, is het van belang de werking van de spierspoel te begrijpen. Dit wordt hieronder nader uitgelegd.
Fig. 16: Schematische weergave van de werking van een spierspoel (Kraaijenvanger.A, Eigen tekening, 2012)
Als gekeken wordt naar de spieren die het OAA gewricht overbruggen, kan gesteld worden dat deze spieren op rek komen bij het plotseling aannemen en dus kracht zetten op de teugels. Hierdoor komen ook de spierspoeltjes in deze spieren op rek. Deze uitrekking van de spierspoeltjes zorgt voor een prikkeling van type Ia en II vezels. Deze prikkel komt via de achterhoorn het ruggenmerg binnen om vervolgens via de voorhoorn een prikkeling van de αmotoneuronen te geven. Dit heeft als gevolg een contractie of hypertonie van de spieren. Als ruiter wil je bij het aannemen van de teugels flexie in het OAA gewricht bewerkstelligen. Echter door de werking van de spierspoeltjes in de extensoren van de nek neigen deze spieren te contraheren en extensie in het OAA gewricht te maken wanneer er een plotselinge kracht op de teugels gegeven wordt, in plaats van geleidelijk opbouwende teugelkracht. Hetzelfde geldt voor de spieren die gerelateerd zijn aan het bit. Door het plotseling aannemen van de teugels ontstaat er kracht op het bit en komen de kaakspieren op rek. De spierspoeltjes in de kaakspieren komen hierbij ook op rek waardoor een contractie van deze spieren zal ontstaan. Hierdoor zal het paard moeilijker kunnen ontspannen in zijn kaken. (Lit. 8)
41
Belangrijk om te weten is dat bovenstaande geld bij plotseling aannemen en dus kracht zetten op de teugels. Wanneer dit rustig en langzaam gebeurt zullen de spierspoeltjes adapteren en zal er dus geen prikkeling plaatsvinden. Het is dus van belang om als ruiter de teugels rustig aan te nemen. Op deze manier bewerkstellig je een flexie in het OAA gewricht en ontspanning in de kaak. Dit voorkomt overmatige druk op het OAA gewricht en de spieren die het OAA gewricht overbruggen en daardoor zullen er minder problemen in deze zone ontstaan.
42
2. Biomechanica In dit hoofdstuk zal allereerst de biomechanica en het contactoppervlak bij het bitloos rijden en het rijden met een bit beschreven worden. Daarna zullen de opzet van het praktijkonderzoek en de onderzoeksresultaten aan bod komen. Om het praktijkonderzoek beter te begrijpen is de biomechanica van de verschillende hoofdstellen van belang.
2.1
Inleiding in het bitloos rijden en het rijden met een bit
Door nieuwe inzichten zijn er meerdere manieren van communicatie tussen ruiter en paard mogelijk dan uitsluitend via een hoofdstel met bit. De laatste jaren staat bitloos rijden steeds meer in de belangstelling. Er bestaan veel verschillende soorten hoofdstellen met en zonder bit. In deze thesis is het niet mogelijk om alle verschillende hoofdstellen nader te onderzoeken en te beschrijven. Daarom is er één hoofdstel met bit en één hoofdstel zonder bit uitgekozen. Het bitloze hoofdstel is het Dr. Cook hoofdstel en daarnaast wordt een hoofdstel met een trens bit beschreven. 2.1.1 Bitloos hoofdstel, Dr. Cook Het Dr. Cook hoofdstel heeft twee ‘kaakriemen’ die van de nek, onder de kaak door, naar de zijkant van de neus lopen. Hieraan wordt de teugel bevestigd (zie figuur 17). De teugel wordt bevestigd aan de tegenovergestelde kant van de startpositie in de nek. De kaakriem zit achter de oren aan het kopstuk vast, waardoor ‘doorschuiven’ bij een unilaterale teugelkracht onmogelijk wordt. Opvallend is het stugge brede vlak op de nek. Dit rechte leren stuk, veert snel terug en geeft een snelle release van druk. De kracht concentreert zich derhalve midden op de nek en minder direct achter de oren. De kaak gekruiste strengen lijken ook een snelle release te hebben, doordat ze van glad leer zijn en de ringen waardoor ze geleid worden groot zijn. Er is sprake van een hefboomwerking. Fig. 17: Bitloos hoofdstel van Dr. Cook; Lateraal en ventraal aanzicht. (NVBP, Dr. Cook, Handleiding bitless bridle van Cook, pag. 1)
43
Biomechanische krachten: De teugel wordt aan het uiteinde van de kaakriem bevestigd Het sturingsmechanisme bij unilaterale teugelkracht (druk op de linker teugel): 1. De neusriem komt links iets van de neus af; 2. De kaak- en neusriem drukken aan de rechterkant tegen de neus, onderkaak en wang; 3. Bij een sterke teugelkracht drukt deze ook achter de oren via de kaakriem. Uitstekende punten zoals de neus en de rand van de kaak vangen de kracht op. Het sturingsmechanisme bij bilaterale teugelkracht: 1. De neusriem trekt om de neus en schuift daarbij iets omhoog, dit is volgens Dr. Cook normaal; 2. De bakstukken komen hierdoor los te zitten; 3. Door de kaakriemen komt er druk op de nek te staan. De kracht verdeelt zich over de neus, onderkaak, nek en wang. Vooral de voorkant van de neus en de uitstekende botten van de wang vangen de kracht op. (Lit. 30) 2.1.2 Hoofdstel met een bit Het trensbit is een veel gebruikt bit dat kan werken als een notenkraker. Als er teugelkracht wordt uitgeoefend op het bit drukt het scharnierpunt in het verhemelte en de uiteinden drukken dan op het tandloze gedeelte, genaamd de lagen, in de mond. Het contactoppervlak met de mond is lastig te bepalen, omdat iedere paardenmond verschillend van vorm is. Zo kan een paard met een grote dikke tong de drukkracht daarmee opvangen. Een tong kan onder of over het bit liggen, maar ook tussen de lagen en het bit. In figuur 18 is te zien hoe de druk verdeeld wordt over de weefsels in de onderkaak en tong. Als het paard de tong niet over het bit doet, kan het scharnierpunt inwerken op het verhemelte van het paard. Dit hangt af van de hoogte van het verhemelte. De neusriem bepaald hoe ver het paard zijn mond kan openen om de druk op het verhemelte te verminderen. Fig. 18: Werking van het bit Het paard opent de mond zonder neusriem, het scharnier van het bit drukt niet in het verhemelte, de tong lijkt terug getrokken en de lippen en lagen worden samengedrukt. (Pesie.S, Een vergelijking tussen hoofdstellen met en zonder bit met betrekking tot het contactoppervlak, de inwerking en biomechanica, Bachelor scriptie bij Expirimentele Zoölogie, Wageningen Universiteit, 2010, pag. 33)
44
Biomechanische krachten Het sturingsmechanisme bij unilaterale teugelkracht: 1. Het bit wordt aan de kant waar de teugelkracht aanwezig is een stukje naar achteren getrokken; 2. De unilaterale kracht kan ook leiden tot een verschuiving van het bit,
waardoor de bitring aan de tegenovergestelde kant tegen de lippen aandrukt; 3. Het bit zal aan de kant van de trekkracht op de lagen drukken, de mondhoek naar achter trekken en misschien tegen de kiezen aan komen. (Lit. 30)
Het sturingsmechanisme bij bilaterale teugelkracht: 1. Het bit wordt aan beide kanten een stukje naar achteren getrokken; 2. Het bit zal aan beide kanten op de lagen drukken, de mondhoek naar achter trekken en misschien tegen de kiezen aan komen. (Lit. 30)
45
2.2 Contactoppervlak In deze paragraaf zal het contactoppervlak van beide hoofdstellen nader bekeken worden. Dit is van belang, omdat de hoofdstellen verschillen qua contactoppervlak. De krachten die er gemeten worden tijdens het praktijkonderzoek zullen dus ook verdeeld worden over verschillende contactoppervlakken bij beide hoofdstellen. Bij het praktijk onderzoek is gebruik gemaakt van een onderzoek van de universiteit van Wageningen. Hierin is onderzoek gedaan naar het contactoppervlak, de inwerking en biomechanica van een hoofdstel met en zonder een bit. Het contactoppervlak van ieder type hoofdstel verschilt per paard, omdat geen paardenhoofd hetzelfde is. Bij het onderzoek aan de universiteit van Wageningen is er voor de uniformiteit gebruik gemaakt van een plastic paardenhoofd. Hierbij is het contactoppervlak van ieder hoofdstel berekend. (Lit. 30) De resultaten van dit onderzoek zijn berekeningen van contactoppervlakten van verschillende hoofdstellen en bitten bij het paard. De contactoppervlakten zijn ruim geschat, omdat er is aangenomen dat het hoofdstel overal evenveel aansluit. Tabel 1 geeft de contactoppervlakten per deel van het hoofd weer, bij een teugelkracht van 50N. De inwerking is afhankelijk van het oppervlak waarover de kracht zich verspreid en of er sprake is van een hefboomwerking. In realiteit is er niet altijd 50 Newton nodig om een paard te stoppen. (Lit. 30)
Tabel 1: Gemeten contactoppervlak per hoofdstel bij een teugelkracht van 50 Newton. (Pesie.S, Een vergelijking tussen hoofdstellen met en zonder bit met betrekking tot het contactoppervlak, de inwerking en biomechanica, Bachelor scriptie bij Expirimentele Zoölogie, Wageningen Universiteit, 2010, pag. 36)
Zoals in tabel 1 te zien is heeft het Dr. Cook hoofdstel een totaal contactoppervlak van 97,52 cm2. De verdeling van het contactoppervlak is als volgt; de neusriem heeft een contactoppervlak van 45,56 cm2; het kopstuk heeft een contactoppervlak van 21,33 cm2; de kaakriem heeft een contactoppervlak van 30,63 cm2. Het hoofdstel met een enkelgebroken bit, oftewel het trensbit, heeft een totaal contactoppervlak van 26,4 cm2. Hierbij is geen verdeling gemaakt, omdat alle kracht op het bit uitgeoefend zal worden.
46
Tabel 2: Newton/ cm2 bij 50N teugelkracht bij diverse hoofdstellen (Pesie.S, Een vergelijking tussen hoofdstellen met en zonder bit met betrekking tot het contactoppervlak, de inwerking en biomechanica, Bachelor scriptie bij Expirimentele Zoölogie, Wageningen Universiteit, 2010, pag. 36)
Uit tabel 2 blijkt dat het bitloze hoofdstel met hackamore de grootste kracht per cm2 heeft, namelijk 11,1 N/cm2. Het Dr. Cook hoofdstel heeft het grootste oppervlak en verdeelt de krachten het meest over het hoofd: inwerking bij gelijke teugelkracht is hier slechts 0,5 N/cm2. Het hoofdstel met enkelgebroken trens heeft enkel een inwerking in de mond van 1,9 N/cm2. Het hoofdstel met bit en hefboomwerking, de Liverpool stangbit, heeft een inwerking heeft van 2,4 N/cm2. Deze wordt verdeeld over de kin en de mond.
47
2.3 Het praktijkonderzoek Om een goede indruk te krijgen van de verschillen tussen het bitloos rijden en het rijden met een bit en de invloed hiervan op het OAA gewricht is er een praktijkonderzoek gedaan. In het onderzoek wordt er aangetoond wat de verschillen zijn tussen de krachten die op het OAA gewricht komen bij het bitloos rijden en het rijden met een bit. Het doel is om voor osteopaten inzichtelijk te maken welke krachten er op een ‘kwetsbaar’ OAA gewricht komen en wat dit kan betekenen voor een osteopatische behandeling. 2.3.1 Beschrijving van het onderzoek In deze subparagraaf zal beschreven worden hoe het onderzoek is uitgevoerd. Benodigdheden: Rijbak; Hoofdstel met een enkel gebroken bit; Bitloos hoofdstel Dr. Cook (kaakgekruist); 2 newtonmeters; Fotocamera; Invultabellen voor de metingen. Doel: Meten hoeveel teugelkracht er nodig is om het paard te laten afbuigen bij het bitloos rijden en het rijden met een bit en wat de hieruit af te leiden krachten op het OAA gewricht zijn. Uitvoering: Hoeveel kracht komt er op het OAA gewricht (en bijbehorende anatomische structuren zoals ligamenten/spieren) bij het afbuigen van het hoofd tijdens het rijden met een bitloos hoofdstel en een hoofdstel met een bit. Dit wordt gemeten met behulp van newtonmeters. Samenstelling van de onderzoeksgroep: Voor het onderzoek zijn in eerste instantie 10 paarden geselecteerd die in ieder geval op B-dressuur niveau gereden zijn, uiteindelijk zijn er wegens klachten vooraf bij ruiter of paard 8 combinaties overgebleven. Er is gekozen voor een minimaal B-dressuur niveau van ruiter en paard, omdat men vanaf dit niveau mag aannemen dat het paard met enige aanleuning gereden kan worden.
48
Fig. 19: Schematische weergave van het praktijkonderzoek (Kraaijenvanger.A, Eigen tekening, 2012)
Werkwijze: Een paard fotograferen in vrije stap met ontspannen teugels (geen boogjes in de teugels) en hetzelfde paard dat met lichte aanleuning gereden wordt. Met behulp van beide foto’s kan uitgerekend worden hoe groot de hoek is die het paardenhoofd (dus eigenlijk het OAA gewricht) maakt. De newtonmeters, welke bevestigd zijn aan de teugels, geven de teugelkracht weer die gebruikt is om deze hoek te bewerkstelligen. Vervolgens kan de veerkracht op het OAA gewricht uitgerekend worden. Hierbij wordt eigenlijk de rek op het OAA gewricht berekend. De berekening wordt gemaakt bij dezelfde ruiter/paardcombinatie waarbij gereden wordt met een bitloos hoofdstel en een hoofdstel met een bit.
49
Om tijdens het onderzoek de bevindingen goed te kunnen noteren is onderstaand onderzoeksprotocol gemaakt.
Datum Naam ruiter Naam paard Dominante kant ruiter
0 links 0 rechts
0 links 0 rechts
0 links 0 rechts
0 links 0 rechts
0 links 0 rechts
Hoofdstel met een bit Soort bit Lengte OAA – bitring (CM) Teugelkracht links (N) in vrije stap Teugelkracht rechts (N) in vrije stap Teugelkracht links (N) met aanleuning Teugelkracht rechts (N) met aanleuning Bitloos hoofdstel Lengte OAA – bitring (CM) Teugelkracht links (N) in vrije stap Teugelkracht rechts (N) in vrije stap Teugelkracht links (N) met aanleuning Teugelkracht rechts (N) met aanleuning
Tabel 3: Onderzoeksprotocol (Kraaijenvanger.A, Eigen tabel, 2012)
De ingevulde onderzoeksprotocollen zijn in Excel omgezet naar een tabel om de berekeningen, die aan de hand van de metingen gemaakt moeten worden, te vergemakkelijken.
50
Algemene gegevens Vrije stap Teugelkracht links
(Fl)
[N]
Teugelkracht rechts
(Fr)
[N]
Gemiddelde teugelkracht
Fgem v=(Fl+Fr)/2
(Fgem v)
0,00
[N]
Bij aannemen teugels Teugelkracht links
(Fl)
[N]
Teugelkracht rechts
(Fr)
[N]
Gemiddelde teugelkracht
Fgem a=(Fl+Fr)/2
(Fgem a)
0,00
[N]
Fverschil=Fgem a-Fgem v
(Fverschil)
0,00
[N]
Berekening moment Verschil teugelkracht vrije stap - aannemen teugels Lengte (van OAA gewricht tot de bitring of tot de ring van neusriem) Moment
(l) M=Fverschil*l
[m]
(M)
0
[Nm]
Berekening verdraaiing in radialen Hoek in vrije stap (Hv)
(-)
[°]
Hoek bij aannemen teugels (Ha)
(-)
[°] [°]
Hoekverdraaiing
Hoekverdraaiing=Ha-Hv
(-)
Verdraaiing in radialen
Ø=((2*π)/360)*hoekverdraaiing
(Ø)
C=M/Ø
(C)
0
[rad]
Berekening veerconstante Veerconstante
[Nm/rad]
Tabel 4: Berekening van de onderzoeksgegevens (Excel) (Kraaijenvanger.A, Eigen tabel, 2012)
Om de veerconstante te berekenen moet het moment en de verdraaiing in het OAA gewricht in radialen bekend zijn. Het moment wordt berekend met behulp van de teugelkracht, welke gemeten is met newtonmeters, en met de lengte van het OAA gewricht tot de bitring of de ring van de neusriem waar de kaakgekruiste riemen door heen gaan. De verdraaiing in radialen is berekend aan de hand van een aantal graden hoofdverdraaiing. Hiervoor zijn er foto’s genomen in vrije stap en met aanleuning. Er zijn op alle foto’s twee lijnen getrokken om de hoek die het OAA gewricht maakt te kunnen berekenen. Vervolgens is voor de berekeningen van de verdraaiing in radialen het verschil in aantal graden genomen tussen de vrije stap en het in aanleuning stappende paard. Nu al die gegevens verzameld zijn kan de veerconstante berekend worden. De veerconstante geeft eigenlijk de spanning op een veer weer, maar in dit geval de spanning die ontstaat op het OAA gewricht en bijbehorende anatomische structuren. 51
2.3.2 De onderzoeksresultaten De ingevulde onderzoeksprotocollen zijn omgezet naar Excel (zie bijlage 2) en geven inzicht in de krachten die ontstaan bij het bitloos rijden en het rijden met een bit. De onderzoeksresultaten zijn uitgewerkt in diverse grafieken. Door de beperkte omvang van het onderzoek kan geen statistiek worden toegepast. Veerconstante met bit
Veerconstante bitloos
500,000 450,000 400,000
350,000
[Nm/rad]
300,000 250,000 200,000 150,000 100,000 50,000 0,000 1
2
3
4
5
6
7
8
Combinatie
Grafiek 1: Veerconstante OAA gewricht (Kraaijenvanger.A, Eigen grafiek, 2012)
In bovenstaande grafiek is te zien wat de veerconstante op het OAA gewricht en bijbehorende anatomische structuren is bij het rijden met en zonder een bit. Bij alle acht combinaties is de veerconstante groter bij het bitloos rijden dan bij het rijden met een bit. Bij één combinatie is de veerconstante bij het bitloos rijden aanzienlijk groter. Dit betreft een jong paard die tijdens het rijden met een bitloos hoofdstel spanning opbouwde in de nek en hals, dit is ook goed te zien op de foto’s van het onderzoek in bijlage 1. De gemiddelde veerconstante bij het bitloos rijden is 142,3 Nm/rad. Bij het rijden met een bit is de gemiddelde veerconstante 45,1 Nm/rad. De veerconstante bij het bitloos rijden is dus beduidend groter, dit betekent dat er bij het bitloos rijden meer kracht op het OAA gewricht en de daarbij behorende anatomische structuren komt. 52
Grafiek 2: N/cm2 in vrije stap (Kraaijenvanger.A, Eigen grafiek, 2012)
Grafiek 3: N/cm2 bij aannemen teugels (Kraaijenvanger.A, Eigen grafiek, 2012)
In grafiek 2 en 3 is te zien dat de kracht per cm2 bij het rijden met een bit groter is. Dit komt doordat de kracht bij een bitloos hoofdstel wordt verdeeld over de schedel en de nek. Bij het hoofdstel met een bit komt de kracht enkel op het bit. Het bitloze hoofdstel heeft dus een veel groter contactoppervlak waardoor de teugelkracht ook over een veel groter oppervlak verdeeld wordt.
53
3. Osteopatische visie In deze paragraaf zal ik mijn eigen visie beschrijven op diverse anatomischen osteopatisch belangrijke structuren in relatie tot het rijden met een bit en het bitloos rijden. Fascia cervicalis Als er in de osteopathie gesproken wordt over fascia dan wordt ook daadwerkelijk fascia bedoeld, dus alle bindweefselstructuren. Dit gaat van intercellulair tot het periost van de botten. Alle ondersteunend weefsel behoort tot bindweefsel. De fascia cervicalis bestaat uit de fascia superficialis, lamina prevertebralis en lamina pretrachealis. De krachten die tijdens het rijden ontstaan op de nek, zullen invloed hebben op de spanning van de fascia. Tevens zal een blokkade van het OAA gewricht ook invloed hebben op de fascia. Bovenstaande fascia staan allemaal in contact met elkaar. Zo kan een blokkade van het OAA gewricht bijvoorbeeld zorgen voor een verstoring van de lamina prevertebralis en kan daardoor een tonus verandering geven van de M. Longus colli, Mm. Scaleni en Mm. Longus capitis. De lamina prevertebralis staat weer in verbinding met de lamina pretrachealis en een verstoring van deze laatste fascia zal invloed hebben op de werking van de schildklier. De schildklier produceert de hormonen T3 en T4. Het vrijmaken van deze schildklierhormonen gebeurt onder invloed van de hypothalamus. De hypothalamus produceert thyroïd releasing hormonen. Door de aanmaak van deze hormonen wordt het thyroïd stimulerend hormoon geproduceerd in de hypofyse. Dit hormoon zorgt weer voor de aanmaak van T3 en T4 door de schildklier. Op deze manier zal bij een verstoring van de fascia de hormonale balans van het lichaam beïnvloed worden. Dit pleit opnieuw voor het rijden met niet te veel druk op het OAA gewricht.
Ligamentum Nuchae - Ligamentum Supraspinale Het Lig. Nuchae start op protuberantia occipitalis externa en loopt dan tot de derde thoracale wervel, daar gaat het ligament over in het Lig. Supraspinale. De krachten op het OAA gewricht, welke gemeten zijn tijdens het praktijk onderzoek, hebben invloed op het Lig. Nuchae. De krachten die op dit ligament ontstaan zullen ter hoogte van thoracaal 3 over gaan op het Lig. Supraspinale. Zo kan een probleem dat zich voordoet in het OAA gewricht tevens zorgen voor problemen in de thoracale wervelzuil.
54
Halsspieren De gemeten veerkracht heeft tevens invloed op de spieren die het OAA gewricht overbruggen, deze spieren zijn in hoofdstuk 1.3 beschreven. Bij het rijden met een bit wordt er naast de spieren die het OAA gewricht direct overbruggen (hoofdstuk 1.3) ook nog invloed uitgeoefend op de Mm. Masseter, Mm. Pterygoideus medialis en Mm. Pterygoideus lateralis. Als we kijken naar bovenstaande spieren is de werking van de spierspoeltjes van belang. De spieren die het OAA gewricht overbruggen komen op rek bij plotselinge kracht op de teugels, hierdoor komen ook de spierspoeltjes op rek. Deze uitrekking van de spierspoeltjes zorgt voor een prikkeling van de Ia en II vezels. Deze prikkel komt via de achterhoorn het ruggenmerg binnen om vervolgens via de voorhoorn een prikkeling van de α-motoneuronen te geven. Dit heeft als gevolg een contractie/ hypertonie van de spieren. Als ruiter wil je bij het aannemen van de teugels een flexie in het OAA gewricht bewerkstelligen. Echter door de werking van de spierspoeltjes in de extensoren van de nek neigen deze spieren te contraheren en extensie in het OAA gewricht te maken wanneer er een plotselinge kracht op de teugels gegeven wordt in plaats van geleidelijk opbouwende teugelkracht. Hetzelfde geldt voor de spieren die gerelateerd zijn aan het bit. Door het plotseling aannemen van de teugels ontstaat er kracht op het bit en komen de kaakspieren op rek. De spierspoeltjes in de kaakspieren komen hierbij ook op rek waardoor een contractie van deze spieren zal ontstaan. Hierdoor zal het paard moeilijker kunnen ontspannen in zijn kaken. Cranio-sacraal, link met Primair Ademhalings-Mechanisme (PAM) In hoofdstuk 1.1 zijn de schedelbeenderen besproken. Deze zijn een onderdeel van het PAM. Het is mogelijk deze met behulp van cranio-sacrale technieken te beïnvloeden. Cranio-sacrale technieken zijn gesitueerd rondom suturen. Als gevolg van een trauma kunnen hier problemen ontstaan. Een trauma leidt tot verminderde doorbloeding met als gevolg een verminderde beweging tussen twee suturen. In figuur 20 zijn deze verschillende schedelbeenderen te zien.
55
Fig. 20: Schematische weergave van de verschillende schedelbeenderen en de onderlinge relaties (Evers.S, Het ganglion cervicale craniale, Thesis ICREO, 2009)
Het primaire ademhalingsmechanisme (PAM) betekent het zwellen en ontzwellen van de schedel, maar is gerelateerd aan de core link. De core link wordt ook wel het durale systeem genoemd. Dit betekent dat het cranium in verbinding staat met het sacrum doormiddel van de meningen. De core link heeft een aantal vaste punten, namelijk de durale structuren in de hersenen, de 1e/2e cervicale wervel en het sacrum. Het ritme van het PAM is onafhankelijk van hartritme en ademhalingsritme. De symphysis spheno basilaris (SSB) wordt als sturende motor van de PAM gezien. De SSB maakt een flexie en extensie beweging, de omliggende pare botstukken in de schedel maken hierdoor een rotatie. Deze beweging is te verklaren door aanmaak/afvoer van liquor cerebro spinalis (LCS). Aanmaak van LCS vindt plaats in de plexus choroïdeus. De plexus choroïdeus bevindt zicht in het dak van het vierde ventrikel en produceert constant nieuw LCS. Dorsaal in de schedel bevindt zich de sinus saggitalis, hierin vindt de afvloeiing van LCS plaats. Deze maakt deel uit van het veneuze systeem van de bloedsomloop. Op verschillende plaatsen wordt de wand van deze sinus vanuit de arachnoïdale ruimte doorboord door villi arachnoïdales. Hier kan het LCS weer draineren naar de bloedsomloop. De arachnoïdale holte in het wervelkanaal draineert naar het lymfevatsysteem rond de wervelkolom. Sturing van de plexus choroïdeus en dus van het PAM staat onder invloed van het ganglion cervicale craniale. Als er een probleem ontstaat met de eerste cervicale wervel heeft dit dus invloed op het PAM.
56
Wat als osteopaat van belang is om te weten is dat de falx cerebelli, de falx cerebrum en het tentorium cerebelli allen ontspringen op de protuberantia occipitalis interna en samenkomen op de sella turcica. Deze verschillende bladen hebben allemaal invloed op elkaar. Wanneer er op een van de bladen spanning zit zal deze tractie zich doorzetten naar de andere bladen. Als osteopaat zijn er meerdere cranio-sacrale technieken mogelijk om het PAM te beïnvloeden: - Earpull (via tentorium cerebelli, deze scheidt grote van kleine hersenen) - Manipulatie van het OAA gewricht - Distractie van de atlas - Sacrum technieken - Hyoid technieken - Hoog thoracale technieken (1e rib) Elke cranio-sacrale techniek heeft echter invloed op de hypofyse/ hypothalamus, omdat het allemaal door het centrum gaat.
Ganglion cervicale craniale en ganglion stellatum Het primaire centrum is de hypothalamus, dit is het regelcentrum van waaruit de homeostase gestuurd wordt. Deze informatie gaat door het ruggenmerg tot het niveau van de 1e rib, dus tot het niveau van thoracaal 1. Daar treedt de informatie naar buiten en gaat naar het ganglion stellatum. Vervolgens stijgt het via de ramus interganglionaris cervicalis op naar het ganglion cervicale craniale. Daarna gaat het zich dan bij de craniale zenuwen voegen voor de orthosympaticus. Parasympaticus voegt zich onmiddelijk bij de craniale zenuwen. Bij een blokkade of bewegingsrestrictie van het OAA gewricht zal deze invloed hebben op het functioneren van het ganglion cervicale craniale en daardoor ook op het ganglion stellatum. Het ganglion cervicale craniale maakt verbindingen met de craniale zenuwen. Daardoor zal een verminderd functioneren van dit ganglion de craniale zenuwen negatief beïnvloeden. De craniale zenuwen zorgen op hun beurt weer voor de innervatie van de Mm. Brachiocephalicus, Mm. Omotransversarius, Mm. Trapezius en de Mm. Sternocephalicus. Deze spieren zullen dan dus hypertoon gaan worden. Uit het ganglion cervicale craniale onstaan diverse rami: 1. Rami ad (=naar de) A. Hypofysialis De hypothalamus produceert releasing hormonen welke via de A. Hypofysialis naar de hypofyse gaan en er voor zorgen dat de hypofyse zijn eigenlijke hormoon kan afgeven. Deze rami geeft informatie aan de A. Hypofysialis, onder andere de mate van vasodilatatie. Bij een wervelblokkade ontstaat een relatieve vasoconstrictie. Bij een blokkade van het OAA gewricht zorgt dit ervoor dat de functie over de 57
A. Hypofysialis geprikkeld wordt waardoor het bloedvat in een vasoconstrictie blijft. Hierdoor ontstaat een hormonale dysfunctie. In de acute fase zullen er minder hormonen afgegeven worden, naar mate de blokkade langer bestaat probeert het lichaam de dysbalans zelf te herstellen en er ontstaat eigenlijk een overvloed aan hormonen. 2. Rami ad plexus choroïdeus De plexus choroïdeus ligt in de ventrikels in het hoofd en stuurt de aanmaak van LCS. Bij een blokkade of bewegingsrestrictie van het OAA gewricht zal de plexus choroïdeus minder goed gaan functioneren en dus de sturing van LCS verstoord raken. 3. Rami ad Aa. Cerebri Bij een blokkade van het OAA gewricht zal er een relatieve vasoconstrictie van de Aa. Cerebri zijn. Het gevolg is een verstoorde veneuze drainage wat hoofdpijn of een drukkend gevoel kan veroorzaken. Deze drainage vindt plaats door de Vv. Jugularis. 4. Rami ad Aa. Carotici De Aa. Carotici zorgt voor bloeddrukmeting. Bij een vasoconstrictie, veroorzaakt door bijvoorbeeld een blokkade, klopt deze meting niet meer. 5. Ramus jugularis Dit is een verbinding tussen het ganglion cervicale craniale en het ganglion vagale distale, dus een verbinding tussen een orthosympatisch – en parasympatisch ganglion. Een verminderd functioneren van het ganglion cervicale craniale zal daarom invloed hebben op de Nn. Vagus. Deze zal onder andere zijn parasympatische functie minder goed uit kunnen voeren. Het gevolg hiervan is dat er een dysbalans ontstaat tussen parasympatisch- en orthosympatisch zenuwstelsel. Het ganglion stellatum geeft vooral Nn. Cardiaci. Men onderscheid cervicale en thoracale Nn. Cardiaci naargelang hun uittredeplaats. Het geheel gaat aan beide zijden een dorsale en een ventrale tak afgeven. Deze takken kunnen zich verenigen onder de Aa. Subclavia. Op die manier ontstaat de ansa subclavia, ook wel de ansa vieussens genoemd. De plexus cardiacus ontvangt tevens parasympatische takken via de n. vagus. Door een blokkade van de 1e rib of de 1e thoracale wervel kan het ganglion stellatum zijn functie minder goed uitvoeren, dit heeft weer gevolgen voor het functioneren van het ganglion cervicale craniale.
58
4. Besluit Wegens praktische redenen, het vinden van paarden die zowel met bit als bitloos gereden kunnen worden met als doel dezelfde paarden in het onderzoek te kunnen gebruiken, heeft uiteindelijk geleid dat ik niet kon beschikken over een groot aantal dieren. Vandaar dat de onderzoeksgroep relatief beperkt is gebleven.
4.1
Algemene conclusie
In het praktijkonderzoek is de veerkracht op het OAA gewricht gemeten. De gemiddelde veerkracht op de articulatio atlanto- occipitalis en de articulatio atlanto- axialis is bij het bitloos rijden 142,3 Nm/rad, bij het rijden met een bit is dit 45,1 Nm/rad. Uiteraard komt deze kracht ook op het Lig. Nuchae. De gemeten veerkracht heeft ook invloed op de spieren die het OAA gewricht overbruggen, deze spieren staan in paragraaf 1.3 beschreven. Als er gekeken wordt naar de spieren beschreven in paragraaf 1.3 is de werking van de spierspoeltjes van belang. De spieren die het OAA gewricht overbruggen komen bij het aannemen van de teugels op rek, hierdoor komen ook de spierspoeltjes op rek. Deze uitrekking van de spierspoeltjes zorgt voor een prikkeling van de Ia en II vezels. Deze prikkel komt via de achterhoorn het ruggenmerg binnen om vervolgens via de voorhoorn een prikkeling van de α-motoneuronen te geven. Dit heeft als gevolg een contractie/ hypertonie van de spieren. Als ruiter wil je bij het aannemen van de teugels een flexie in het OAA gewricht bewerkstelligen, echter door de werking van de spierspoeltjes neigen de spieren een extensie in het OAA gewricht te maken. Hetzelfde geldt voor de spieren die gerelateerd zijn aan het bit. Door het bit komen de spieren op rek, waardoor er een contractie van de spieren ontstaat en het paard dus moeilijker zal kunnen ontspannen in zijn kaken.
4.2
Conclusie naar aanleiding van het praktijkonderzoek
De veerconstante is bij het rijden met een bitloos hoofdstel groter dan bij een hoofdstel met trensbit. Dit betekent dat er meer kracht op het OAA gewricht en bijbehorende anatomische structuren komt bij het rijden met een bitloos hoofdstel. Doordat het contactoppervlak van het bitloze hoofdstel groter is dan bij het hoofdstel met een bit wordt de kracht die uitgeoefend wordt ook verdeeld over een groter oppervlak. Dit zorgt er voor dat de kracht per cm2 bij een bitloos hoofdstel kleiner is dan bij een hoofdstel met een bit. Verder is er gekeken of er een verband te leggen is tussen de dominante kant van de ruiter en de kracht op de teugels. De veronderstelling hierin was dat de rechtshandige ruiter meer kracht op de rechter teugel zal nemen. Dit blijkt echter niet altijd te kloppen. Bij het rijden met een bit in vrije stap en 59
bij het aannemen van de teugels klopt dit bij twee van de acht ruiters niet. Deze hebben dus meer kracht op de linker teugel terwijl ze rechtshandig zijn. Bij het bitloos rijden in vrije stap nemen vier van de acht ruiters meer kracht op de linker teugel en bij het bitloos rijden met aanleuning zijn dit er twee van de acht. Hier kan uit opgemaakt worden dat er niet altijd een verband is tussen de dominante kant van de ruiter en de kracht op de teugels. Tijdens het onderzoek was de gemiddelde teugelkracht die de ruiters gebruiken verassend. De ruiters, die deelnamen aan het onderzoek, waren hier zelf ook behoorlijk verbaasd over. In stap is, met het aannemen van de teugels, de gemiddelde teugelkracht 8 tot 10 kilogram. Er kan geconcludeerd worden dat er door middel van de teugels een behoorlijke kracht wordt uitgeoefend op het paardenhoofd. Naar aanleiding van dit praktijkonderzoek kan gesteld worden dat er meer problemen zijn te verwachten bij paarden die bitloos gereden worden. Hypothetisch gezien kan er gesteld worden dat paarden die bitloos gereden worden sneller een hypertonie zullen ontwikkelen in de spieren die het OAA gewricht overbruggen. Tevens zal er bij deze groep paarden frequenter een bewegingsrestrictie van het OAA gewricht gevonden worden. Uiteraard is de teugelkracht erg bepalend voor de mogelijke problemen die er te verwachten zijn rondom het OAA gewricht.
60
Samenvatting Deze thesis zal vanuit osteopatisch oogpunt het verschil tussen het bitloos rijden en het rijden met een bit en de invloed hiervan op het occiput- atlasaxis (OAA) complex beschrijven. Door de toegenomen kennis en diverse onderzoeken is gebleken dat er meerdere manieren van communicatie tussen ruiter en paard mogelijk zijn, dan uitsluitend via een hoofdstel met een bit. Onder andere hierdoor staat het bitloos rijden steeds meer in de belangstelling. Dit onderzoek heeft als uitgangspunt aan te tonen dat er een verschil is tussen beide manieren van rijden en met name de invloed die dit heeft op het OAA gewricht en de bijbehorende anatomische structuren. Als osteopaat geeft dit onderzoek je inzicht in de externe factoren die plaatsvinden rondom een paard. Heb je een paard in behandeling met recidiverende problemen van het OAA gewricht dan is het nuttig om deze externe factor in ogenschouw te nemen. Deze thesis is een examenonderdeel voor het behalen van het diploma van het International College for Research on Equine Osteopathie (ICREO). Doel van dit praktijkonderzoek: Meten hoeveel teugelkracht er nodig is om het paard te laten afbuigen bij het bitloos rijden en het rijden met een bit en wat de hieruit af te leiden krachten op het OAA gewricht zijn. Methode: Bij het schrijven van de thesis is begonnen met een literatuurstudie. Hiervoor is uit diverse anatomie boeken relevante anatomische informatie verzameld om het onderzoek een betere onderbouwing te kunnen geven. Vervolgens is er een praktijkonderzoek gedaan, hierin werden 8 paarden geselecteerd die in ieder geval op B-niveau gereden zijn. Door middel van Newtonmeters is de teugelkracht gemeten bij zowel het bitloos rijden als het rijden met een bit. Met deze gegevens is de kracht op het OAA gewricht berekend. Resultaten: De veerconstante is bij het rijden met een bitloos hoofdstel groter dan bij een hoofdstel met trensbit, respectievelijk 142,3 Nm/rad en 45,1 Nm/rad. Dit betekent dat er meer kracht op het OAA gewricht en bijbehorende anatomische structuren komt bij het rijden met een bitloos hoofdstel. Doordat het contactoppervlak van het bitloze hoofdstel groter is dan bij het hoofdstel met een bit wordt de kracht die uitgeoefend wordt ook verdeeld over een groter oppervlak. Dit zorgt er voor dat de kracht per cm 2 bij een bitloos hoofdstel kleiner is dan bij een hoofdstel met een bit.
61
Conclusie: Naar aanleiding van dit praktijkonderzoek kan gesteld worden dat er meer problemen zijn te verwachten bij paarden die bitloos gereden worden. Hypothetisch gezien kan er gesteld worden dat deze paarden sneller een hypertonie zullen ontwikkelen in de spieren die het OAA gewricht overbruggen. Tevens zal er bij deze groep paarden frequenter een bewegingsrestrictie van het OAA gewricht gevonden worden. In de praktijk blijken hier echter enkele uitzonderingen op te bestaan. Deze paarden worden bijvoorbeeld vanwege gebitsproblemen bitloos gereden zonder bovenstaande klachten te ontwikkelen.
62
Summary This thesis will point out the osteopathic difference between bitless riding and riding with a bit and its influence on the occiput- atlas- axis (OAA) complex. Increased knowledge and various studies have shown that there are multiple ways of communication between a horse and its rider, instead of only through a bridle with a bit. Because of this condition bitless riding is gaining more interest. The starting point of this research is to show that there is a difference between the two ways of riding and in particular the impact it has on the OAA joint and the corresponding anatomical structures. As an osteopath this study will give you insight into the external factors that take place around a horse. When you have a horse in treatment with reoccurring problems of the OAA joint, than it is useful to take this external factor into consideration. This thesis is a part of the examination for obtaining the diploma of the International College for Research on Equine Osteopathy (ICREO). The purpose of this practical: Measuring how much force it takes to rein the horse to bend with bitless riding and riding with a bit and to infer what the forces on the OAA joint are. Method: Writing this thesis began with a literature review. Relevant anatomical information was collected from several anatomy books, serving as a basis. After that a practical research has been done, including 8 horses selected at at least B-level riding. Through Newton meters, the rein force of both bitless riding and riding with a bit was measured. With this data, the force on the OAA joint is calculated. Results: The spring constant when riding with a bitless bridle is more than a bridle with a trensbit, respectively 142,3 Nm/rad and 45,1 Nm/rad. This means that with riding with a bitless bridle more force is been put on the OAA joint and associated anatomical structures. Due to the fact that the surface of the contact of the bitless bridle is bigger than with a bridle with a bit, the practiced force is also divided over a larger surface. This means that the practiced force per cm 2 with bitless riding is smaller than with riding with a bridle with a bit.
63
Conclusion: On account of this practical research it can be concluded that it is likely that more problems can occur with riding horses bitless. Hypothetically speaking, it can be said that these horses will develop hypertonus in the muscles that the OAA joint bridges more easily. Furthermore, this group of horses will suffer from movement restriction of the OAA joint more frequently. However, in practice there are some exceptions. For example, these horses can be ridden bitless due to dental problems, without suffering from the symptoms mentioned above.
64
Literatuurlijst Lit. 1:
Alen.S, Onuitgegeven cursus myologie, ICREO, 2009-2011
Lit. 2:
Alen.S, Onuitgegeven cursus neurologie- fysiologie, ICREO, 2009- 2012
Lit. 3:
Ashdown.R.R, Done S.H, Color atlas of veterinary anatomy volume 2 -the horse, 2003
Lit. 4:
Back, W en H.M. Clayton, Equine locomotion, New York, 2001
Lit. 5:
Bennet.D, Het welven van de hals door de basis omhoog te brengen, Equus magazine, 2010
Lit. 6:
Bennet.D, De biomechanica van het afbuigen, Equus magazine, 2010
Lit. 7:
Budras.K.D, Röck.S, Anatomie van het paard, 2005
Lit. 8:
Burgerhout.W.G, Mook.G.A, Morree de.J.J, Zijlstra.W.G, Fysiologie, 2001
Lit. 9:
Cook.W.R, Metaal in de mond, 2003
Lit. 10:
Cranenburgh van.B, Neurowetenschappen, 1997
Lit. 11:
Denoix, J.M, Kinematics of the thorocolumbar Spine of the Horse during Dorsoventral Movements, Equine Exercise Physiology, INRA Lyon, 1987
Lit. 12:
Dirckx.F, Onuitgegeven cursus neurologie- fysiologie, ICREO, 2009- 2012
Lit. 13:
Dirckx.F, Onuitgegeven cursus osteologie- artrologie, ICREO, 2009- 2011
Lit. 14:
Dyce.K.M, Sack.W.O, Wensing.C.J.G, Textbook of veterinary anatomy, 2010
Lit. 15:
Ellenberger.W, Baum.H, Handbuch der vergleichenden anatomie der haustiere, 1912
Lit. 16:
Enk van den.M, Tulp.M, Tijdschrift bit: Bitloos nr. 171, 2009
Lit. 17:
Evers.S, Het ganglion cervicale craniale, Thesis ICREO, 2009
Lit .18:
Getty.R, Sisson and Grossman’s, the Anatomy of the Domestic Animals, 1975
Lit. 19:
Gray.H, Anatomy of the human body, 1918
Lit. 20:
International Committee on Veterinary Gross Anatomical Nomenclature, Nomina anatomica veterinaria, 2005
Lit. 21:
Jetten.G, Het paard, het bit en de ruiter, 1992- 1994 65
Lit. 22:
König.H.E, Liebich.H.G, Bragulla.H, Veterinary Anatomy of Domestic Mammals: Textbook and Colour Atlas, 2006
Lit. 23:
Kuks.J.B.M, Snoek.J.W, Oosterhuis.H.J.G.H, Klinische neurologie, 2003
Lit. 24:
Lesté- Lasserre.C, Onderzoek, paarden prefereren minder druk, 2010
Lit. 25:
Lohman.A.H.M, Vorm & beweging, 2004
Lit. 26:
Luard, Lowes D, The Anatomy and Action of the Horse, Dover Publications, New York, 2003
Lit. 27:
Nickel.R, Schummer.A, Seiferle.E, Lehrbuch der Anatomie der Haustiere, Band I Bewegungsapparat, 2004
Lit. 28:
Nickel.R, Schummer.A, Seiferle.E, Lehrbuch der Anatomie der Haustiere, Band III Kreislaufsystem, Haut und Hautorgane, 2005
Lit. 29:
Nickel.R, Schummer.A, Seiferle.E, Lehrbuch der Anatomie der Haustiere, Band IV Nervensystem, Sinneorgane, Endokrine Drüsen, 2004
Lit. 30:
Pesie.S, Een vergelijking tussen hoofdstellen met en zonder bit met betrekking tot het contactoppervlak, de inwerking en biomechanica, Bachelor scriptie bij Expirimentele Zoölogie, Wageningen Universiteit, 2010
Lit. 31:
Pilliner.S, Elmhurst.S, Davies.Z, The horse in motion, 2002
Lit. 32:
Wissdorf.H, Gerhards.H, Huskamp.B,Deegen. E, Praxisorientierte Anatomie und Probädeutik des Pherdes, 2002
Websites: www.bitlessbridle.com www.bitloos.nl
66
Lijst van illustraties Fig. 1:
Zijaanzicht schedel met een hoofdstel met bit, Hendriks.A, 2009, stilstaand beeld youtube filmpje ‘de effecten van het bit deel 1’
Fig. 2:
Zijaanzicht schedel met een bitloos hoofdstel, Enk van den.M, Tulp.M, Tijdschrift bit: Bitloos nr. 171, 2009, pag. 62
Fig. 3:
Anatomie schedel, Ellenberger.W, Baum.H, Handbuch der vergleichenden anatomie der haustiere, 1912, pag. 85
Fig. 4:
Anatomie schedel, atlas en axis, Ellenberger.W, Baum.H, Handbuch der vergleichenden anatomie der haustiere, 1912, pag. 84
Fig. 5:
Atlas cranioventraal aanzicht, Nickel.R, Schummer.A, Seiferle.E, Lehrbuch der Anatomie der Haustiere, Band I Bewegungsapparat, 2004, pag. 35
Fig. 6:
Axis lateraal aanzicht, Nickel.R, Schummer.A, Seiferle.E, Lehrbuch der Anatomie der Haustiere, Band I Bewegungsapparat, 2004, pag. 35
Fig. 7:
Ligamentum nuchae en bijbehorende bursa, lateraal aanzicht en drie transversale doorsneden, Dyce.K.M, Sack.W.O, Wensing.C.J.G, Textbook of veterinary anatomy, 2010, pag. 535
Fig. 8:
Spieren cervicale wervelkolom, Alen.S, Onuitgegeven cursus myologie, ICREO, 2009-2011, module 2.2
Fig. 9:
Oppervlakkige en diepe spieren van de romp en de nek, König.H.E, Liebich.H.G, Bragulla.H, Veterinary Anatomy of Domestic Mammals: Textbook and Colour Atlas, 2006, pag. 114
Fig. 10:
Oppervlakkige spieren van het hoofd, König.H.E, Liebich.H.G, Bragulla.H, Veterinary Anatomy of Domestic Mammals: Textbook and Colour Atlas, 2006, pag. 100
Fig. 11:
Oppervlakkige spieren van de romp en de nek, König.H.E, Liebich.H.G, Bragulla.H, Veterinary Anatomy of Domestic Mammals: Textbook and Colour Atlas, 2006, pag. 112
Fig. 12:
Spieren in de schedel gerelateerd aan het bit, Dyce.K.M, Sack.W.O, Wensing.C.J.G, Textbook of veterinary anatomy, 2010, pag. 518
Fig. 13:
Arteriën, Nickel.R, Schummer.A, Seiferle.E, Lehrbuch der Anatomie der Haustiere, Band III Kreislaufsystem, Haut und Hautorgane, 2005, pag. 110 en 112
Fig. 14:
Venen, Nickel.R, Schummer.A, Seiferle.E, Lehrbuch der Anatomie der Haustiere, Band III Kreislaufsystem, Haut und Hautorgane, 2005, pag. 229
Fig. 15:
Craniale zenuwen, Budras.K.D, Röck.S, Anatomie van het paard, 2005, pag. 109 67
Fig. 16:
Schematische weergave van de werking van een spierspoel, Kraaijenvanger.A, Eigen tekening, 2012
Fig. 17:
Bitloos hoofdstel Dr. Cook, NVBP, Dr. Cook, Handleiding bitless bridle van Cook, pag. 1
Fig. 18:
Werking van het bit, Pesie.S, Een vergelijking tussen hoofdstellen met en zonder bit met betrekking tot het contactoppervlak, de inwerking en biomechanica, Bachelor scriptie bij Expirimentele Zoölogie, Wageningen Universiteit, 2010, pag. 33
Fig. 19:
Schematische weergave praktijkonderzoek, Kraaijenvanger.A, Eigen tekening, 2012
Fig. 20:
Schematische weergave van de verschillende schedelbeenderen en de onderlinge relaties, Evers.S, Het ganglion cervicale craniale, Thesis ICREO, 2009
Lijst van tabellen Tabel 1:
Gemeten contactoppervlak per hoofdstel bij een teugelkracht van 50 Newton, Pesie.S, Een vergelijking tussen hoofdstellen met en zonder bit met betrekking tot het contactoppervlak, de inwerking en biomechanica, Bachelor scriptie bij Expirimentele Zoölogie, Wageningen Universiteit, 2010, pag. 36
Tabel 2:
Newton/ cm2 bij 50N teugelkracht bij diverse hoofdstellen, Pesie.S, Een vergelijking tussen hoofdstellen met en zonder bit met betrekking tot het contactoppervlak, de inwerking en biomechanica, Bachelor scriptie bij Expirimentele Zoölogie, Wageningen Universiteit, 2010, pag. 36
Tabel 3:
Onderzoeksprotocol, Kraaijenvanger.A, Eigen tabel, 2012
Tabel 4:
Berekening van de onderzoeksgegevens (Excel), Kraaijenvanger.A, Eigen tabel, 2012
Lijst van grafieken Grafiek 1:
Veerconstante OAA gewricht, Kraaijenvanger.A, Eigen grafiek, 2012
Grafiek 2:
N/cm2 in vrije stap, Kraaijenvanger.A, Eigen grafiek, 2012
Grafiek 3:
N/cm2 bij aannemen teugels, Kraaijenvanger.A, Eigen grafiek, 2012
68
Bijlage 1: Foto’s van het praktijkonderzoek Combinatie 1 Met bit
Vrije stap=82°
Bitloos
Aanleuning=73°
Combinatie 2 Met bit
Vrije stap=97°
Aanleuning=70°
Vrije stap=98°
Aanleuning=77°
Bitloos
Aanleuning=68°
Combinatie 4 Met bit
Vrije stap=80°
Aanleuning=70°
Bitloos
Combinatie 3 Met bit
Vrije stap=95°
Vrije stap=86°
Vrije stap=97°
Aanleuning=72°
Bitloos
Aanleuning=74°
Vrije stap=89°
Aanleuning=80°
69
Combinatie 5 Met bit
Vrije stap=93°
Bitloos
Aanleuning=79°
Combinatie 6 Met bit
Vrije stap=95°
Aanleuning=66°
Vrije stap=91°
Aanleuning=89°
Bitloos
Aanleuning=89°
Combinatie 8 Met bit
Vrije stap=64°
Aanleuning=79°
Bitloos
Combinatie 7 Met bit
Vrije stap=99°
Vrije stap=85°
Vrije stap=99°
Aanleuning=85°
Bitloos
Aanleuning=61°
Vrije stap=78°
Aanleuning=76° 70
Fgem v=(Fl+Fr)/2
Fgem a=(Fl+Fr)/2
(-) (-) (Ø)
Hoekverdraaiing=H v-Ha
Ø=((2*π)/360)*hoekverdraaiing
C=M/Ø
Hoek bij aanleuning (H a)
Hoekverdraaiing
Verdraaiing in radialen
Veerconstante
(C)
(-)
Hoek in vrije stap (H v)
(M)
M=Fverschil*l
Moment
(Fverschil)
(l)
Fverschil=Fgem a-Fgem v
Lengte (van OAA gewricht tot de bitring of tot de ring van neusriem)
Verschil teugelkracht vrije stap - aannemen teugels
(Fgem a)
(Fr)
Teugelkracht rechts
Gemiddelde teugelkracht
(Fl)
(Fgem v)
Teugelkracht links
Bij aannemen teugels
Gemiddelde teugelkracht
0,42
36,79
98,10
98,10
98,10
61,31
93,20
68,67
53,96
83,39
58,86
56,41
58,86
53,96
0,44
31,88
0,4
31,88
0,45
4,91
93,20 100,55 61,31
88,29 107,91 63,77
98,10
61,31
63,77
58,86
bi tloos bi t
0,41
34,34
90,74
98,10
83,39
56,41
53,96
58,86
0,47
14,72
71,12
73,58
68,67
56,41
58,86
53,96
0,157
9
73
82
0,279
16
70
86
0,471
27
70
97
0,367
21
77
98
0,471
27
68
95
0,436
25
72
97
0,105
6
74
80
0,157
9
80
89
22,073
0,45
49,05
95,65
98,10
93,20
46,60
49,05
44,15
bi tloos
combi na tie 4
bi tloos bi t
combi na tie 3
4,415 15,451 14,028 12,753 2,207 14,077 6,916
0,45
9,81
73,58
73,58
73,58
63,77
58,86
63,77
bi tloos bi t
combi na tie 2
[Nm/rad] 28,104 55,329 29,769 34,795 4,684 32,263 66,043 140,518
[rad]
[°]
[°]
[°]
[Nm]
[m]
[N]
[N]
[N]
[N]
[N]
68,67
(Fr)
Teugelkracht rechts [N]
58,86
(Fl)
Teugelkracht links [N]
bi t
combi na tie 1
Vrije stap
Algemene gegevens
Bijlage 2: Onderzoeksresultaten (in Excel)
Hieronder is te zien hoe de veerconstante bij de diverse combinaties in berekend.
Combinatie 1 t/m 4
71
Fgem v=(Fl+Fr)/2
Fgem a=(Fl+Fr)/2
(-) (-) (Ø)
Hoekverdraaiing=H v-Ha
Ø=((2*π)/360)*hoekverdraaiing
C=M/Ø
Hoek bij aanleuning (H a)
Hoekverdraaiing
Verdraaiing in radialen
Veerconstante
(C)
(-)
Hoek in vrije stap (H v)
(M)
M=Fverschil*l
Moment
(Fverschil)
(l)
Fverschil=Fgem a-Fgem v
Lengte (van OAA gewricht tot de bitring of tot de ring van neusriem)
Verschil teugelkracht vrije stap - aannemen teugels
(Fgem a)
(Fr)
Teugelkracht rechts
Gemiddelde teugelkracht
(Fl)
(Fgem v)
Teugelkracht links
Bij aannemen teugels
Gemiddelde teugelkracht
0,244
14
79
93
5,763
0,47
12,26
49,05
29,43
68,67
36,79
0,105
6
79
85
18,982
0,43
44,15
88,29
93,20
83,39
44,15
39,24
49,05
0,506
29
66
95
7,039
0,41
17,17
103,01
107,91
98,10
85,84
73,58
98,10
0,035
2
89
91
15,843
0,38
41,69
78,48
63,77
93,20
36,79
49,05
24,53
0,175
10
89
99
8,829
0,45
19,62
76,03
78,48
73,58
56,41
58,86
53,96
bi t
0,244
14
85
99
14,763
0,43
34,33
93,20
88,29
98,10
58,86
63,77
53,96
bi tloos
combi na tie 7
[Nm/rad] 23,587 181,268 13,906 453,873 50,586 60,418
[rad]
[°]
[°]
[°]
[Nm]
[m]
[N]
[N]
[N]
[N]
[N]
24,53
49,05
[N]
Teugelkracht rechts
[N]
(Fl) (Fr)
Teugelkracht links
bi tloos
bi t
bi t
Vrije stap
bi tloos
combi na tie 6
combi na tie 5
Algemene gegevens
0,035
2
76
78
6,301
0,42
15,00
90,74
93,20
88,29
75,74
78,48
73,00
bi tloos
144,3 180,512
0,052
3
61
64
7,554
0,44
17,17
73,58
78,48
68,67
56,41
58,86
53,96
bi t
combi na tie 8
Combinatie 5 t/m 8
72
Naast de veerconstante is ook het contactoppervlak per cm2 berekend bij beide hoofdstellen. Hiervoor is tabel 2 gebruikt uit het onderzoek van de universiteit van Wageningen. Kracht per cm2 op het paardenhoofd Vrije stap
combinatie 1
combinatie 2
bit
bit
bitloos
combinatie 3
bitloos bit
combinatie 4
bitloos bit
bitloos
Teugelkracht links
(Fl)
[N]
58,86
63,77
58,86
83,39
53,96
58,86
53,96
44,15
Teugelkracht rechts
(Fr)
[N]
68,67
58,86
63,77
53,96
58,86
53,96
58,86
49,05
[N]
63,77
61,31
61,31
68,67
56,41
56,41
56,41
46,60
Gemiddelde teugelkracht
Fgem v=(Fl+Fr)/2
(Fgem v)
2
Contactoppervlak bit
26,4
[cm ]
Contactoppervlak bitloos
97,52
[cm ]
26,4
2
Kracht per cm2 op schedel en nek
26,4 97,52
2
[N/cm ] 2,415
26,4 97,52
26,4 97,52
97,52
0,629
2,322
0,704
2,137
0,578
2,137
0,478
Bij aannemen teugels Teugelkracht links
(Fl)
[N]
73,58
98,10
98,10
93,20
58,86
83,39
68,67
93,20
Teugelkracht rechts
(Fr)
[N]
73,58
98,10
88,29
107,91
63,77
98,10
73,58
98,10
(Fgem a)
[N]
73,58
98,10
93,20
100,55
61,31
90,74
71,12
95,65
Gemiddelde teugelkracht Contactoppervlak bit Contactoppervlak bitloos
Fgem a=(Fl+Fr)/2
2
26,4
[cm ]
26,4
2
97,52
[cm ]
Kracht per cm2 op schedel en nek
26,4 97,52
2
[N/cm ] 2,787
1,006
26,4 97,52
3,530
1,031
26,4 97,52
2,322
0,931
97,52 2,694
0,981
Kracht per cm2 op het paardenhoofd combinatie 5 Vrije stap Teugelkracht links Teugelkracht rechts Gemiddelde teugelkracht Contactoppervlak bit Contactoppervlak bitloos
Fgem v=(Fl+Fr)/2
combinatie 6
bit
bitloos bit
combinatie 7
bitloos bit
combinatie 8
bitloos bit
bitloos
(Fl)
[N]
49,05
49,05
98,10
24,53
53,96
53,96
53,96
73,00
(Fr)
[N]
24,53
39,24
73,58
49,05
58,86
63,77
58,86
78,48
(Fgem v)
[N]
36,79
44,15
85,84
36,79
56,41
58,86
56,41
75,74
2
26,4
[cm ]
26,4
2
97,52
[cm ]
Kracht per cm2 op schedel en nek
2
26,4 97,52
26,4 97,52
26,4 97,52
97,52
[N/cm ]
1,393
0,453
3,251
0,377
2,137
0,604
2,137
0,777
Bij aannemen teugels Teugelkracht links
(Fl)
[N]
68,67
83,39
98,10
93,20
73,58
98,10
68,67
88,29
Teugelkracht rechts
(Fr)
[N]
29,43
93,20
107,91
63,77
78,48
88,29
78,48
93,20
[N]
49,05
88,29
103,01
78,48
76,03
93,20
73,58
90,74
Gemiddelde teugelkracht
Fgem a=(Fl+Fr)/2
(Fgem a)
2
Contactoppervlak bit
26,4
[cm ]
Contactoppervlak bitloos
97,52
[cm ]
Kracht per cm2 op schedel en nek
26,4
2
2
[N/cm ]
26,4 97,52
1,858
0,905
26,4 97,52
3,902
0,805
26,4 97,52
2,880
0,956
97,52 2,787
0,931
73
