8 H E T
M A G A Z I N E
• NAJAAR 2009
TEKST: JAAP JANSSEN STEENBERG, MARJO DE LOUW, WILMA WILLEMSE
FOTOGRAFIE: PETER DE GREEF
OSS,
OSS KRUIPT UIT HAAR SCHULP
n
Wie over pakweg vijftien jaar door Oss rijdt, krijgt een heel ander beeld van de stad dan deze nu biedt. Op maar liefst tien bepalende locaties is het aanzicht van de stad dan immers fors veranderd. Maar hoe precies? En hoe weten we zeker dat we nu niet ruim baan maken voor de Nieuwe lelijkheid van de 21ste eeuw? Passie, geldingsdrang en gevoel voor het verleden lijken de antwoorden te zijn.
Nieuwe lelijkheid is er voldoende in Oss. Rijd maar eens over de Singel 1940-1945, via de Oostwal en Raadhuislaan naar de Lievekamplaan. De voorbeelden schieten links en rechts voorbij: rechttoe-rechtaan-oplossingen, bedacht en gerealiseerd in een tijd dat stadsontwikkeling gelijk stond aan grote stappen maken en creativiteit vooral werd gezien als lastige hindernis in de vaart der volkeren, net als gevoel voor historie trouwens. Iemand die daar van dichtbij getuige van is geweest, is Lucas Windhausen. Bij hem gaan we langs om te achterhalen waarom Oss er nu uitziet zoals ze eruit ziet. “Een stad onderscheidt zich in de manier waarop ze met haar geschiedenis omgaat”, zegt de stedenbouwkundige. “In Oss is dat niet goed gegaan.” Het klinkt als een nederlaag als hij daar daarna verzucht: “Wij hebben dat niet tegen kunnen houden.”
GEMENGDE GEVOELENS Windhausen was stedenbouwkundige bij de gemeente Oss van 1974 tot 1992: een periode waarin de stad stevig op de schop werd genomen. In die tijd zijn veel goede dingen gedaan, maar ook slechte. Het resultaat van alle inspanningen leidt dan ook tot gemengde gevoelens, bij de stedenbouwkundige zelf, maar ook bij anderen. Zijn eerste proeve van bekwaamheid legde Windhausen af met de aanleg van de wijk Ussen. Een mooie uitdaging, want met de realisatie van de Ruwaard – die bij zijn aantreden bijna was afgerond – had Oss kansen laten liggen. Onder leiding van de nieuwe stedenbouwkundige werd in Ussen voor het eerst veel aandacht besteed aan de geschiedenis van het gebied. “In de jaren zeventig ontstond meer aandacht voor bestaande structuren”, licht Windhausen toe. “Dat zie je terug in Ussen.
9 O
S S
,
H E T
M A G A Z I N E
• NAJAAR 2009
anders. Daar sneuvelde de historie ten gunste van dat streven naar moderniteit.” Als voorbeelden noemt hij de Eikenboomgaard – waar de Varkensmarkt verdween – en de lompe doorbraken aan de Burgwal en de Oostwal – waar Van Loosbroek zat. De V&D is wat Windhausen betreft een illuster symbool van de vooruitgang, die ten koste ging van een oud, karakteristiek kerkje. “Maar ja, een kerkje onderhouden kost geld en de komst van V&D was belangrijker.” Door dit soort keuzes kreeg het Osse centrum de aanblik die het nu nog voor een belangrijk deel heeft: die van de Nieuwe lelijkheid. Wethouder Jules Iding, die tegenwoordig stadsontwikkeling in zijn portefeuille heeft, herkent het beeld dat Windhausen schetst volledig. Toch wil hij wel enige nuancering aanbrengen. “Natuurlijk is Ussen een veel beter voorbeeld van hoe het moet dan de Ruwaard. Maar vergeet niet dat de Ruwaard is gebouwd in een volledig andere tijdgeest. De decennia voor de jaren zeventig stonden in het teken van oorlog, wederopbouw en een forse bevolkingsgroei. Dan máák je andere keuzes. Wij hebben nu de luxe dat we het heel anders kunnen benaderen.” Bovendien zijn er in de jaren zeventig ook gebouwen verrezen die volgens Iding wel redelijk geslaagd waren: “Neem het gemeentehuis en de Lievekamp. Naar de maatstaven van toen was dat op zich allemaal prima.”
SUBTILITEIT Daarmee slaat de wethouder meteen een brug naar een vraag die nu relevanter is dan ooit: hoe voorkom je dat je nu een stad ontwikkelt die over twee decennia alweer hopeloos achterloopt? Iding lacht een beetje als hij die vraagt krijgt. Het antwoord: “Dat weet je nooit. Het enige wat je kunt doen is ambitie tonen, met passie te werk gaan en – vooral – oog hebben voor wat er al is. Alleen maar mooie gebouwen neerzetten zonder na te denken over de ziel van de stad heeft geen enkele zin.” Daarmee sluit de wethouder aan op de visie van Lucas Windhausen. Die heeft het over de subtiliteit die moet worden We hebben daar de bestaande ondergrond – zoals bomen, lanen, georganiseerd: “Je moet in de stad rondkijken alsof het je boerderijen en erven – goed geïnventariseerd en waar mogelijk huiskamer is en onderzoeken wat je dierbaar is. Dat góói je het bestaande landschap en de bestaande bebouwing opgenomen niet weg, ook al is het niet van grote financiële waarde. De in de wijk; de woningen zijn er als het ware tegenaan gevlijd. monumenten blijven wel, maar juist die sfeermakers, díe moet je Je vindt er nu oude boerderijen en oude structuren terug, zoals kennen. Stel dat je de fabriek van Acket een nieuwe bestemming de Amsteleindstraat en de Ussenstraat. Die zijn behoorlijk had gegeven of de brandweerkazerne of het postkantoor. Dat sfeerbepalend.” waren geen monumenten, maar In de Ruwaard waren die wel gezichts- en beeldbepalende M A RT I N H AG R E I S : elementen allemaal gesneuveld. gebouwen. De Groene Engel De wijk getuigt nog altijd van en de oude Muziekschool ‘A A N M O O I E P L A N N E N rechtlijnigheid en kent weinig zijn ternauwernood de dans ontsprongen. Net als de muur bijzondere plekken. Windhausen: ALLEEN HEB JE NIETS’ van Bergoss. Stel je nu eens voor “Dat was de tijdgeest van de dat die waren gesloopt.” jaren zestig: rationeel bouwen en Volgens Windhausen moet vooral veel en snel.” een stad vele milieus hebben, en niet alleen vooruitstrevende nieuwbouw en hier en daar een monument. ”Het gaat om de Het principe van Ussen leek een einde gemaakt te hebben sfeer van de stad en om wat die sfeer bepaalt. Vaak is dat een aan die benadering, maar niets is minder waar. Windhausen: “De Osse politiek wilde van Oss een moderne stad maken. Met mix van oud en nieuw. Daar moet Oss naar op zoek: ervoor de nadruk op ‘modern’ en alles gericht op werkgelegenheid. Er zorgen dat die sfeer ontstaat, vooral in het centrum. Peperstraat, was weinig subtiliteit en de invloed van ambtenaren was klein. In Kerkstraat en de omgeving van de Grote Kerk zijn goud waard. nieuwe wijken kon je je gang gaan, maar in de stad lag dat beslist Koesteren dus. Maar ook het gebied Houtstraat-Heschepad
10 O
S S
,
H E T
M A G A Z I N E
heeft potentie als kleinschalig binnenstadsmilieu, als het lelijke parkeren daar verdwijnt. Ook daar moet naar die subtiliteit gezocht worden.”
• NAJAAR 2009
juist naar die bureaus en ontwikkelaars die eer in willen leggen in het werk. Die gepassioneerd zijn, geldingsdrang hebben en hier een visitekaartje af willen geven. We laten architecten voor een selectie niet altijd naar het gemeentehuis komen, zodat ze met PASSIE een beamer een gladde presentatie kunnen vertonen. Wij gaan Het is de uitdaging die Martin Hagreis op zijn bordje heeft bij hen op bezoek. In de eigen omgeving kun je veel beter zien gekregen. Tot vorig jaar was Hagreis als stedenbouwkundige wat de cultuur is van een bureau is, hoe ze communiceren en of werkzaam in Nijmegen, waar hij onder meer verantwoordelijk er een klik ontstaat. Om die klik gaat het.” was voor prestigieuze projecten als de Marikenstraat, de Het is koren op de molen van Jules Iding. Nu Oss (opnieuw) herontwikkeling van de Limos-kazerne, het Waalfront en een echte stad aan het worden is, de voorzieningen op het Museum Het Valkhof. Nu is hij de stadsontwerper van Oss, de platteland afnemen en de regiofunctie van Oss dus steeds stad waar hij al twintig jaar woont. belangrijker wordt, is het wat de wethouder betreft belangrijk De zon schijnt uitbundig om te kiezen voor kwaliteit. als hij op een terras in “Het is een landelijke trend LU C A S W I N D H AU S E N : het centrum zijn visie op om volgens de minimale de stedenbouwkundige norm te bouwen. Wij kiezen ‘ J E M O E T I N D E S TA D ontwikkelingen van Oss schetst. voor het tegenovergestelde: RONDKIJKEN ALSOF HET In de rug blinkt de camouflage we organiseren kwaliteit, façade voor V&D in het felle om vervolgens kwaliteit te JE HUISKAMER IS’ licht. We zitten midden in een leveren.” van de plangebieden. In ieder IMAGO geval figuurlijk een mooie plek om de ambities van Oss eens Kwaliteit heeft volgens Iding overigens niets te maken met tegen het licht te houden. imago of beeldvorming, ook niet bij de tien beeldbepalende “De lat ligt hoog”, zegt Hagreis. “De tijd dat we bouwden projecten die Oss nu op de rol heeft staan. “Imago zegt me volgens de minimale eisen van Welstand ligt ruim achter helemaal niks”, aldus de wethouder. “Natuurlijk is het beeld van ons. In de nieuwe wijken van Oss en in de kernen is al veel kwaliteit gerealiseerd. Daar kan Oss met recht trots op zijn. de stad belangrijk, maar het mag nooit je uitgangspunt zijn. Pak Maar de binnenstad zelf is daarbij achtergebleven. Een stad met je het structureel goed aan, dan komt dat imago vanzelf.” binnenkort ruim 80.000 inwoners dient een centrum te hebben Het feit dat er op tien prominente plekken stevig dat bij dat formaat past. Daar leveren deze plannen een essentiële ingegrepen wordt, lijkt echter té uniek. Ga maar na: zowel bijdrage aan.” de twee belangrijkste ontsluitingswegen (N329 en Saal van Dat de plannen kwaliteit hebben – ook voor die lange Zwanenbergsingel) als het stadshart worden aangepakt. Speelt termijn – staat volgens Hagreis buiten kijf. Dat komt allereerst stadsimago hier stiekem toch niet een belangrijke rol? Iding lacht, maar schudt tegelijkertijd van nee. “Dat komt omdat er politiek draagvlak voor bestaat. “Er is een college door een combinatie van factoren. Allereerst de houdbaarheid met visie en met ambities voor de stad. Dat is een belangrijke van gebouwen. We zitten nu 40 jaar na de laatste grootschalige voorwaarde. Verder is liefde voor de stad en passie voor het werk stedelijke veranderingen; het is niet gek dat er nu op meerdere nodig. Dat moet je als ambtenaar aan de dag leggen en daar plekken tegelijkertijd werk aan de winkel is. Daarnaast speelt moet je partners op selecteren. Kwaliteit kun je organiseren door toeval een rol. Het feit dat de Talentencampus ontstaat, is het de juiste mensen op het juiste moment de juiste dingen te laten gevolg van een aantal partijen die zich steeds meer naar elkaar doen. Daarom gaan wij hier niet op zoek naar gerenommeerde toe bewegen. En tot slot heb je – zoals Martin Hagreis al zei – de bureaus die voor de tiende keer hetzelfde kunstje doen, maar
11 O
S S
,
H E T
M A G A Z I N E
• NAJAAR 2009
STADSCENTRUM: MEER SAMENHANG De binnenstad van Oss vervult van oudsher een centrale rol in de regio Maasland: om te winkelen, te lunchen, een terrasje te pakken of een evenement te bezoeken. Een kleine 80.000 zielen binnen de gemeentegrenzen en tienduizenden in het achterland zijn – in meer of mindere mate – betrokken bij het Osse stadscentrum. Voor zes gebieden in de binnenstad hebben architecten van naam in het kader van de Visie Dynamisch Stadscentrum stevige plannen neergelegd om meer samenhang te creëren tussen wonen, werken, winkelen en vrije tijd. De verkennende studies zijn in workshops onderling afgestemd en bediscussieerd en tijdens het stadsdebat in mei gepresenteerd aan de bevolking. Raadhuislaan en omgeving krijgen van architect Joris Molenaar beduidend meer vierkante meters kantoor, met een extra strook bebouwing langs het spoor gecombineerd met een parkachtige inrichting. Belangrijk in zijn plannen is een goede verbinding richting het stadshart, bedoeld om over en weer meer ‘loop’ te krijgen. In dat stadshart heeft Wingerden Hovenier Architecten de Eikenboomgaard en omgeving onder de loep genomen. In de meeste vergaande variant gaat hier al het parkeren ondergronds, krijgt het Burchtplein een woonhof met winkels, komen er nieuwe
ambitie en aanpak van het college, dat kiest voor een integrale aanpak in het centrum.”
DE POORT EN DE MUUR Over de meeste plannen is het laatste woord overigens
woningen aan de Oostwal en verdwijnt het wonen aan de Eikenboomgaard. Met als grote klapper een uit de kluiten gewassen uitgaans- of bioscoopcomplex op die plaats. Geen zin in die drukte? Daar heeft De Twee Snoeken een antwoord op: rondom de Begijnenstraat en Koornstraat krijgen groen en historie een prominente plaats. De Fraterstuin wordt opgefrist en de pastorietuin van de Grote Kerk wordt zo mogelijk opengegooid. Daarmee ontstaat een volop te benutten groene long: sfeer en rust tussen monumentale historische gebouwen, als tegenhanger van het uitgaansgebied. Architectenbureau Crépain geeft winkelen, wonen en cultuur een extra accent in en rondom het nieuwe gebouw van V&D, op De Wal en op het TBL-terrein.. In die plannen is bibliotheek Maasland meegenomen: deze verhuist met wekelijks bijna tienduizend bezoekers naar het terrein van het TBL. Dit zorgt voor extra levendigheid in die hoek van de binnenstad, met name richting station en omgeving, als straks het Bergh Kwartier is volgebouwd en Museum Jan Cunen naast hotel De Weverij zit. Plannen voor een nieuw station en het opknappen de omgeving gaan er volgens architect Bert Dirrix voor zorgen dat de loop naar de binnenstad ook vanuit die hoek zeer aantrekkelijk wordt. In 2020 is het allemaal klaar.
nog niet gezegd. Enerzijds vanwege reguliere inspraak- en bezwaarprocedures, anderzijds vanwege de dialoog waarnaar de gemeente zoekt. Die leidde al tot emotionele discussies rond de sportvelden van het TBL – die mogelijk plaats moeten maken voor nieuwe stedelijke functies, zoals een nieuwe bibliotheek
6
5 8
10
1 9
7
3
4
2
13 O
1
2
3
2009: warenhuis van V&D geldt als lelijkste gebouw van Oss; geen inspirerend deel van stadscentrum.
• NAJAAR 2009
6 ZIEKENHUIS BERNHOVEN
Koornstraat-Begijnenstraat
V&D
M A G A Z I N E
2009: entree van de stad zonder uitstraling; station met de rug naar het centrum; rommelige Spoorlaan en Gasstraat; geen duidelijke ontsluiting naar het stadscentrum. 2020: open en uitnodigend nieuw station, Spoorlaan opgeknapt, fraaie route naar stadscentrum via Bergh Kwartier; nieuwe kantoren langs de Gasstraat.
2009: cultuurhistorisch hart van Oss met grote kerk als icoon; veel groen; grotendeels ontoegankelijk. 2020: kerktuin en Fraterstuin open 7 en verbonden; rustpunt in de stad met theehuis, wandelpaden, bankjes en laantjes.
4
H E T
5 STATION NS
EIKENBOOMGAARD EN TERWAENEN 2009: combinatie van horeca, markt, evenementen en wonen; spanning tussen wonen en uitgaan. 2020: centrale plek voor uitgaan en evenementen; wonen verdwijnt; nieuw multifunctioneel uitgaanscomplex aan Eikenboomgaard.
,
2020: nieuw modern warenhuis dat aan alle kanten de moeite waard is; parkeren ondergronds; meer horeca; bibliotheek naar TBL-terrein.
RAADHUISLAAN EN OMGEVING 2009: kantoren bepalen omgeving en zorgen voor werk; theater en bibliotheek als ‘publiekstrekkers’. 2020: grootschalige kantoorlocatie met nieuwe bebouwing langs spoor in parkachtige omgeving; publiekstrekkers afgestoten ten gunste van centrum; parkeren ondergronds.
S S
2009: terrein met streekziekenhuis en GGZ-vestiging. 2015: ziekenhuiskapel en GGZ gehandhaafd; nieuwe bebouwing voor ziekenhuispost, zorginstellingen en wonen voor ouderen.
STADION FC OSS 2009: half afgebouwd stadion; school voor vmbo in aanbouw. 2013: stadion onderdeel van Talentencampus Oss, met inspirerende nieuwe vormen van leren en werken voor (v)mbo.
8 SIBELIUSPARK
2009: ruim 17 ha groene buffer aan de rand van De Ruwaard; onaantrekkelijk door dicht struikgewas en grote, legen velden; geen samenhang, weinig gebruikers. 2015: open en aantrekkelijk stadspark voor actief verblijven voor alle Ossenaren; nieuwe woningen en appartementen, grote waterpartij met brug, verbinding met wandel- en fietspaden.
9 N329 2009: tweebaans-ontsluitingsweg naar bedrijventerreinen, slechte doorstroming, gelijkvloerse spoorovergang. 2013: vierbaans ontsluitingsweg met dubbele verkeerscapaciteit en spooronderdoorgang; duurzame techniek met ecologisch bermbeheer, faunapassages, verkeersmanagement en kleine windturbines.
10 VORSTENGRAFDONK 2009: bedrijventerrein van 110 ha aan A50-A59; 40 ha uitgeven aan bedrijven als Meubitrend en Heineken. 2015: afgerond bedrijventerrein met toonaangevende bedrijven die bijdragen aan economie en werkgelegenheid in Oss en omgeving.
14 O
S S
,
H E T
M A G A Z I N E
• NAJAAR 2009
SAAL VAN ZWANENBERG: STADSE ALLURE, ONDERWIJS EN ZORG ‘Meneer Saal’ heeft als grootindustrieel veel betekend voor de ontwikkeling van Oss. De singel die zijn naam draagt, is evenzeer een belangrijke rol toebedeeld. Er staat veel te gebeuren rondom de dr. Saal van Zwanenbergsingel: het Sibeliuspark gaat op de schop, de Talentencampus verrijst in en om het stadion van FC Oss en het terrein van ziekenhuis Bernhoven krijgt een heel andere vulling. Het Sibeliuspark gaat open. Het ondoorzichtige struweel verdwijnt, er komt een groot evenemententerrein voor bijvoorbeeld circussen, actieve elementen als een skatebaan, open wandelpaden, nieuwe huizen die het park inkijken, en een grote waterpartij met loopbrug. Het park krijgt daarmee de allure van een stadspark, met veel meer gebruikers dan de enkele bewoner die er nu de hond uitlaat. Aan de andere kant van de Saal verrijst het eerste deel van de Talentencampus. Het Hooghuis bouwt er een nieuwe school ter vervanging van het schoolgebouw aan
de Koornstraat. In en rondom het stadion van FC Oss worden bedrijven en (onderwijs)instellingen gevestigd om de Talentencampus verder af te bouwen. Het is de bedoeling om in de Talentencampus voor (v)mboleerlingen studeren, stage en werkervaring te koppelen op één plek. De stap van onderwijs naar arbeidsmarkt wordt er zo klein mogelijk. Bovendien biedt het leerlingen de kans om talenten beter te benutten dan in een traditionele schoolomgeving. Behalve het stadion krijgt ook de omgeving een opknapbeurt met de komst van de Talentencampus, met een nieuwe parkeervoorzieningen , nieuwe kunstgrasvelden en een aangepaste accommodatie voor de amateurs van sv TOP. Naast het voetbalcomplex ondergaat ook het terrein van ziekenhuis Bernhoven de komende jaren een metamorfose. Brabant Zorg, Brabant Wonen, Bernhoven en de gemeente Oss zijn er bezig met de ontwikkeling van een ziekenhuispost van Bernhoven in combinatie met wonen en zorg voor ouderen.
– en ontbijtsessies over de N329, waar volgens Martin Hagreis Oss. Deze gigantische toegangspoort aan het begin van de Weg kansen liggen voor een van de Toekomst zou straks aan kennis- en innovatieforum twee zijden 25 meter boven JULES IDING: voor infrastructuur en de weg uittorenen, volledig duurzaamheid, door hem ‘ D I E M U U R G A A T N Í E T O M , verlicht met op maat aan te al voorzichtig betiteld als sturen led-verlichting. Jos van het Neeltje Jans van de den Hurk, directeur van het in AL MOET IK ER ZELF VOOR infrastructuur. Oss gevestigde Kaal Masten, GAAN LIGGEN’ Uit die sessies kwam ontwikkelde het idee als ook een idee naar voren dat onderdeel van een compleet waarschijnlijk als geen ander op Osse leest geschoeide zou kunnen functioneren als ‘landmark’ voor Oss: de Poort van inrichting van de weg: duurzaam, innovatief en kenmerkend
15 O
S S
,
H E T
M A G A Z I N E
voor Oss. De Poort van Oss deed tot op heden opmerkelijk weinig stof opwaaien. Wellicht komt dat door die andere blikvanger: de muur van Bergoss. Waar in het Berghkwartier en Hotel De Weverij alles is gedaan om het verleden in stand te houden, wordt de discussie rond ‘de muur’ opeens veel scherper. Geld of behoud van eigenheid: daar lijkt de tweespalt om te gaan. Waarmee we terugkeren naar de verzuchting van Lucas Windhausen aan het begin van dit artikel: ‘Een stad onderscheidt zich in de manier waarop ze met haar geschiedenis omgaat’ en: ‘De sfeermakers, díe moet je kennen’. Het lijken
• NAJAAR 2009
de belangrijkste keuzes waar Oss voor staat. Windhausen zou zich dan ook niet kunnen voorstellen dat de muur wordt gesloopt. Jules Iding benadert het wat minder subtiel. Hij stelt onomwonden dat we in Oss helemaal níets geleerd hebben van het verleden als we de Bergoss-muur omtrekken. “Dan doen we hetzelfde als in de jaren zeventig, iets waar we nu nóg over klagen. We kunnen fantastische plannen maken en mooie gebouwen neerzetten, maar als we ondertussen zulke ingrepen doen, slaan we als stad de plank volledig mis.” Zijn slotakkoord is dan ook heel simpel: “Die muur gaat níet om, al moet ik er zelf voor gaan liggen.”
N329 EN VORSTENGRAFDONK: ONTSLUITING EN WERKGELEGENHEID Een stad is nooit af: waar het één net is opgeleverd, roept het volgende al weer om een opknapbeurt. Met de golfbewegingen in de samenleving voor wonen, werken en leven ontwikkelt zich die stad. Oss bouwt de komende jaren woningen in Horzak (Oss), ’t Reut en Piekenhoef (Berghem). Daarmee neemt het belang voor een goede ontsluiting nog meer toe. Daarin voorziet de N329, die het predicaat ‘Weg van de toekomst’ heeft gekregen. Aan het begin van die weg moet bedrijventerrein Vorstengrafdonk uitgroeien tot het vlaggenschip van de Osse bedrijvigheid. Met de kreet ‘Vestigen… Juist in Oss’ staat dit bedrijventerrein langs de A50/A59 prominent in de etalage. Bedrijven als Meubitrend, Heineken Brouwerijen en EDC hebben zich er al gevestigd, maar zo’n 80 hectare is nog beschikbaar. De gemeente wil deze vooral uitgeven aan bedrijven die iets toevoegen aan de Osse economie en werkgelegenheid.
Belangrijk bij al die bedrijvigheid is de ontsluiting en aansluiting van verkeersstromen. Oss investeert de komende jaren in ‘trimodaal’ vervoer: weg-water-spoor. De N329 functioneert als ontsluiting vanaf de snelweg richting bedrijventerreinen. Deze wordt vierbaans en gaat onder het spoor door. In 2010 start dit werk dat de weg – met subsidie van de provincie – ombouwt tot ‘Weg van de toekomst’. Ook het goederenspoor van het Osse station naar industrieterrein Elzenburg krijgt een opknapbeurt, om aan de groeiende vraag naar vervoer per container vanaf de haven te voldoen. Samen met het verhogen van de brug bij Macharen is dit een belangrijke maatregel om Oss beter uit te rusten voor aan- en afvoer van goederen én werkgelegenheid te behouden en liefst uit te breiden. Met als beeld voor de toekomst een sprong over de Maas: de N329 wordt dan A329 en sluit direct aan op de A15 richting Rotterdam.
