osb o r i e nt e d s t r a n d b oa r d
Het relatief jonge plaatmateriaal OSB is de laatste tijd uitgegroeid tot een bijzonder
s e p t e m b e r 2 0 05
populair product met tal van toepassingsmogelijkheden in de bouw. Vanwege het decoratieve uiterlijk (‘vlokkenplaat’) dient het bovendien steeds meer voor esthetische
Houtsoorten De producenten in Europa verwerken bijna uitsluitend naald-
doeleinden. Omdat de fabrikanten de productontwikkeling onverkort voortzetten, zal
houtsoorten als grenen, vuren en dennen. Voor de productie komen echter, afhanke-
het aantal varianten en gebruiksmogelijkheden nog verder toenemen.
lijk van de vestigingsplaats van de fabriek, vele naald- en loofhoutsoorten in aanmer-
h e t h o ut b l a d
42
king; de specifieke eigenschappen van de OSB heeft zich in de korte tijd van z’n
Ook de lijmen zijn sterk verbeterd. Aldus
toegepaste soorten bepalen het uiteinde-
bestaan ontwikkeld tot een volwaardig
bleef en blijft de plaat zich doorontwik-
lijke product. Het grote milieuvriendelijke
plaatmateriaal. Na een valse start in de
kelen om hem nog functioneler te maken
voordeel van OSB is dat er soorten kunnen
jaren 1950 nadert de productie inmiddels
en nog meer toepassingen aan het palet
worden verwerkt, die voor ander gebruik
de 3 miljoen m3 per jaar met rasse schre-
toe te voegen.
geen of nauwelijks waarde hebben. Daar-
den. De plaat bestaat voor circa 97% uit
Omstreeks 1980 werd OSB in Europa geïn-
naast hebben fabrikanten het liefst rond-
hout, aangevuld met enkele toeslagstoffen
troduceerd, maar werd daar vooralsnog te
hout met kleine diameters (meestal tot
als lijm en paraffine. Het basismateriaal
veel met spaanplaat vergeleken. Daardoor
250 mm), wat uit dunningshout of uit
komt voornamelijk van dunningshout.
was er voor dit plaatmateriaal slechts een
specifiek daarvoor aangewezen cultuur-
Hierdoor past het perfect in het huidige
beperkte markt. De vrijwel enige toepas-
bossen kan worden betrokken. De meeste
tijdsbeeld van milieubewust omgaan met
sing was de vloertegel die in grote hoe-
fabrieken in Canada gebruiken populieren
materialen; het is tevens leverbaar met
veelheden als alternatief parket via de
als grondstof, soms gemengd met esdoorn
FSC-, PEFC-, SFI- en CSA-certificaat. In de
doe-het-zelfhandel zijn weg vond. Latere
en berken. In de Verenigde Staten verwer-
afvalfase is er bovendien nog spaanplaat
ontwikkelingen vanaf 1990 leidden ertoe
ken de fabrieken vele soorten, waaronder
van te maken (hergebruik). OSB is voorts
dat Nederland samen met Engeland een
eveneens populieren, southern yellow
een bijzonder betrouwbaar product met
voortrekkersfunctie ging vervullen, waar-
pine en diverse naaldhoutceders.
een constante kwaliteit voor met name
door dit product alsnog een voltreffer
constructieve doeleinden.
werd. Voor de productie verrezen diverse
Productie Het rondhout wordt in het
ultramoderne fabrieken in Europa. Inmid-
bos op standaardlengte afgekort. De
Historie OSB is ontwikkeld in Europa
dels heeft ook China zich op deze markt
producenten houden een ruime werkvoor-
door de Schot James D’Arcy Clark in 1949.
gestort.
raad aan. Onder de eerste fase van het
De nieuwkomer moest het hoge rende-
fabricageproces vallen ontschorsen,
ment van spaanplaat en de sterkte-eigen-
Naamgeving Er zijn diverse benamin-
schoonspuiten en controle op metalen.
schappen van triplex in zich verenigen,
gen voor OSB gangbaar, waarbij niet altijd
Daarna worden de stammen tegen een
maar het vond aanvankelijk nauwelijks een
is aan te geven waar precies het onder-
instelbare verspaner of ‘flaker’ geduwd,
markt. Het procédé werd vervolgens door
scheid ligt. OSB staat voor Oriented Strand
waardoor spaanders van bepaalde of ver-
enkele Canadese en Amerikaanse bedrij-
Board, al wordt soms ook de verwerpelijke
schillende afmetingen ontstaan. Die voor
ven opgepikt, die er wel brood in zagen.
term Oriented Structural Board gebruikt.
de buitenlagen zijn ongeveer 75-200 x 20 x
Doordat ze erg veel energie in de ontwik-
‘Oriented’ wil zeggen dat er ‘gericht’
0,6 mm, die voor de middenlaag kunnen
keling en promotie staken, werd OSB een
wordt gestrooid, meestal in drie lagen. In
kleiner zijn. Vervolgens droogt men de
doorslaand succes op de Noord-Ameri-
de beide buitenlagen, samen 50% van de
spaanders in een trommeldroger met hete
kaanse markt. Het product heeft in de loop
plaatdikte, worden de schaafspanen
lucht tot een laag houtvochtgehalte. De
der tijd diverse fasen doorlopen: van het
gericht gestrooid en in de middenlaag óf
percentages verschillen per fabrikant. Er
oorspronkelijke waferboard (willekeurig
dwars op de buitenlagen óf willekeurig.
zijn er die zeer ver teruggaan tot 2-3%,
gestrooide schaafspanen) tot het huidige
‘Strands’ zijn schaafspanen, wat de dichtst-
anderen houden 7-8% aan, met als argu-
OSB (gericht gestrooide schaafspanen).
bijkomende Nederlandse term is; deze
ment dat dan later de kans op zwelling
Tegenwoordig zijn er ook OSB-platen op
wordt ook gebruikt in de normen. Soms
geringer is. Na sortering op grootte in een
de markt met diverse typen afwerklagen.
hoort men ook de naam houtscheven.
schud- of roterende zeef vindt er tijdelijke
s e p t e m b e r 2 0 05 Esthetische ruwheid in het 1
3
2
Bezoekerscentrum IJburg
7
5
6
4
8 9
10
11
foto: structural board association markham, ontario canada
te Amsterdam. Ontwerp: Attika Architekten Amsterdam.
Profiel.
Het fabricageproces. 1. Aanvoer en sorteren
7. Lijmstation
2. Invoeren
8. Vormstation
3. Ontschorsen
9. Persen
4. Verspanen
10. Schuren
5. Sorteren op grootte
11. Transport
Aula de la Naturaleza nabij Ciudad Real, Spanje. Natuursteen, parallam en OSB.
foto: ángel luis baltanás madrid
6. Drogen
h e t h o ut b l a d
foto’s: www.johnlewismarshall.com
43
De houtskeletbouw is een grote afnemer van OSB.
s e p t e m b e r 2 0 05
Prefabricage vloerelement.
44
Houtbouw op z’n NoordAmerikaans. Daar noemt men wood panel’.
foto: apa - the engineered wood association
foto: apa - the engineered wood association
h e t h o ut b l a d
OSB tegenwoordig ‘structural
Behalve als constructieplaat past de Noord-Amerikaanse houtbouw ook I-liggers toe met een lijf van OSB.
Tabel 1. o s b - k l a s s e n Klasse
Beschrijving
Mogelijke toepassingen
Klimaatklasse*
OSB/1
Algemeen toepasbaar interieur, droge condities
Meubelen, decoratief interieur
1
OSB/2
Constructief interieur, droge condities
Vloeren, scheidingswanden in droog klimaat
1**
OSB/3
Constructief, vochtige condities
Vloeren, wanden, keukens, badkamers, dakconstructies,
2**
binnenspouwbladen OSB/4
Zwaar constructief, vochtige condities
Constructief in vochtiger klimaat of langere
2**
vochtblootstelling tijdens bouw
3 tijdelijk**
* Volgens NEN-EN 335-3 (Duurzaamheid van hout en op hout gebaseerde producten - Definitie van risicoklassen voor biologische aantasting - Deel 3: Toepassing bij op hout gebaseerde plaatmaterialen). ** Volgens de conformiteitsverklaring van de fabrikant, gecontroleerd door een erkende onafhankelijke instantie, CE 2+; zie bij ‘Normen, CE-markering’.
is het zagen van de platen tot standaard- of
ren. Door de lijm rondom de spaanders
bestekmaten, waarna ze voor korte tijd
heeft een ongeschuurde plaat een hogere
worden opgeslagen om te besterven. De
vochtwerendheid dan een geschuurde.
platen die een messing en groef krijgen,
Bij een afwerking met verf dient men te
schuurt men eerst nog aan één zijde licht
schuren met korrel 120.
op met korrel 40 tot 80 om een uniforme
Bij de productie gebruiken de meeste
dikte te bereiken voor een goede passing.
fabrikanten fenolformaldehydelijmen of
Tot slot ondergaan alle platen een kwali-
isocyanaten. Een enkele fabrikant gebruikt
teitskeuring, waarbij ze worden voorzien
nog melamine-ureum-fenolformaldehy-
van een stempel met onder meer vermel-
delijm. Eerstgenoemde lijmen zorgen voor
ding van kwaliteit, normen en afmetingen.
een hoge vochtwerendheid van de plaat.
Enkele leveranciers bieden ze aan met
OSB is niet geschikt voor permanente
KOMO-certificaat.
buitentoepassing. Europees worden twee klassen onderscheiden: E1 (formaldehyde-
Afmetingen De gangbaarste afmeting
gehalte ≤ 8 mg per 100 g droog materiaal)
is 2.440 x 1.220 mm. De meeste fabrikanten
en E2 (> 8 mg ≤ 40 mg per 100 g droog
zijn ook in staat andere lengten te leveren,
materiaal). De E2-variant wordt tegen-
zoals de halve breedte en lengte (1.220 x
woordig nauwelijks meer toegepast, in
600 mm) en 2.400 x 600/1.200, 2.440 x
Nederland alleen in meubels.
project te Aalsmeer; ontwerp: Van den Berg
600/1.220, 2.500 x 1.250 en 2.600 x 1.250
van der Breggen Alphen a/d Rijn.
mm. Op aanvraag is zelfs 7.320 x 2.440 mm
Klasse-indeling, soorten Overeen-
leverbaar.
komstig NEN-EN 300 (Oriented Strand
De dikte loopt vanaf circa 6 tot 28 mm, met
Board (OSB) - Termen en definities, classifi-
opslag in silo’s plaats. Het resterende uit-
als belangrijkste 8, 9, 11, 12, 15 en 18 mm; in
catie en specificaties) wordt OSB onder-
zeefsel wordt gebruikt voor de productie
Nederland wordt veelal 9, 15 en 18 mm
verdeeld in vier groepen (zie tabel 1.). Ook
van spaanplaat of compost dan wel voor de
gekozen. Al naar de dikte ligt de volumieke
is er een overzicht van soorten te maken
eigen energievoorziening. Daarna voorziet
massa van OSB tussen 580 en 680 kg/m3.
(zie tabel 2.).
men de spaanders in een lijmmachine van
Platen van 15 en 18 mm zijn te voorzien van
een lijmomhulsel en soms van enkele
messing en groef. Als het om platen uit de
Normen, CE-markering De belang-
toeslagstoffen, zoals een brandvertragend
Verenigde Staten en Canada gaat, zitten
rijkste normen voor OSB zijn de al
of schimmelwerend middel of paraffine
deze gewoonlijk alleen aan de lange
genoemde NEN-EN 300 en NEN-EN
(was) om de plaat waterafstotender te
zijden. Sommige Europese fabrikanten
12369-1 (Houtachtige plaatmaterialen -
maken. Ten slotte belanden ze in het
leveren ook messing en groef rondom.
Karakteristieke waarden voor constructief
strooistation.
Verder zijn er platen op de markt met een
ontwerpen - Deel 1: OSB, spaanplaat en
papierlaag die is voorzien van een basis-
vezelplaat). Daarnaast is er de beoorde-
Twee productiemethoden Er zijn in
afwerklaag, waarin in één persgang een
lingsrichtlijn BRL 1106 ‘Oriented Strand
principe twee productiemethoden voor de
houtnerfreliëf is geperst. Dit product voor
Board’.
vervaardiging van OSB. Enerzijds gebeurt
decoratieve toepassingen is in verschil-
Sinds 1 april 2004 kennen plaatmaterialen
dat met etagepersen voor vaste afmetingen
lende afwijkende maten verkrijgbaar. Voor
voor blijvende toepassing in de bouw,
en anderzijds met een continupers. Het
schuttingen en bekistingen is het leverbaar
zoals OSB, verplicht een CE-markering,
strooien verloopt als gezegd gericht in een
met een speciale coating.
een technische specificatie volgens NENEN 13986 (Houtachtige plaatmaterialen
opbouw van drie lagen. Hierna worden de relatief dikke platen onder druk tot de
Eigenschappen De voornaamste
voor gebruik in de bouw - Eigenschappen,
gewenste dikte geperst. De persen hebben
eigenschappen van OSB zijn de homogeni-
conformiteitsbeoordeling en merken). Daar-
meestal grote afmetingen en leveren per
teit en uniformiteit. De voor- en achter-
bij gaat het bijvoorbeeld om de sterkte-
gang vier exemplaren in de standaardafme-
zijde zijn gelijk. Het kent dus geen zwakke
eigenschappen, kwaliteit lijmverbinding,
s e p t e m b e r 2 0 05
plekken, zoals (open) kwasten en scheu-
45
h e t h o ut b l a d
foto: cees quakkelaar zwolle
Montage hsb-wandelement in meerlaags
ting 2.440 x 1.220 mm af. De volgende stap
s e p t e m b e r 2 0 05 h e t h o ut b l a d
46
Kastje ‘Bubbles’. Ontwerp en uitvoering: Patrick Schols Beek. OSB is ook mooi af te werken. Bezoekerscentrum IJburg Amsterdam; ontwerp Attika Architekten Amsterdam.
De tijd dat OSB louter voor blindwerk werd gebruikt, is al lang voorbij. Adverium Drachten; ontwerp: Van den Berg van der Breggen Alphen a/d Rijn.
te schuren met verschillende korrel-
er in de opslag, tijdens het transport of op
groottes.
de bouwplaats sprake van een extreem droog of vochtig klimaat, dan moeten ze in
Toepassingen OSB is ontworpen als
plastic folie worden verpakt. Staand water
constructiemateriaal, als gunstig geprijsd
op de plaat tijdens de bouw dient in alle
alternatief voor constructietriplex. In
gevallen te worden voorkomen.
Noord-Amerika duidt men het daarom
s e p t e m b e r 2 0 05
ging van randen en hoeken uit te sluiten. Is
tegenwoordig ook niet aan met de algemene term ‘plaatmateriaal’, maar met
goed te bewerken. Zagen, boren,
‘structural wood panel’. In de bouw vinden
schroeven, nieten en spijkeren gaan
we dan ook de belangrijkste toepassingen.
probleemloos. Bij voorkeur dient men
Vloeren, wand- en dakelementen, dakbe-
verzinkte of roestvaststalen bevestigings-
schot en binnenspouwbladen vormen een
middelen te gebruiken; ze moeten
grote markt, zoals in de houtskeletbouw
minimaal 8 mm uit de rand worden aange-
die daarvoor gewoonlijk OSB/3 of OSB/4
bracht. Liefst moeten ze ook geprofileerd
inzet. Verdere toepassingen zijn: pallets,
zijn; past men gladde nagels of nieten toe,
transportkisten, emballage, laadvloeren en
dan is het aan te bevelen exemplaren te
als lijf in I-liggers om zo een lichte, maar
gebruiken die gecoat zijn met een lijmhars.
toch sterke constructie te bereiken bij
Minkema College te Woerden;
De platen zijn onderling of op hout te
grotere overspanningen.
ontwerp: Jeanne Dekkers Architectuur Delft.
lijmen met de normale houtlijmen. Voor
Als esthetisch zichtmateriaal in het
constructieve toepassingen dienen meestal
Een belangrijke ontwikkeling in de
resorcinol- of fenolformaldehydelijm. De
Verenigde Staten zijn structural insulated
duurzaamheid, formaldehyde-emissie en
richtlijnen van de lijmproducent opvolgen
panels, een sandwichpaneel bestaande uit
brandklasse. De gebruiker kan zo de toe-
blijft altijd noodzakelijk.
twee platen OSB gevuld met isolatiemate-
passingsmogelijkheden en producteigen-
OSB is af te werken met fineren, papier- en
riaal. Met deze panelen, die zowel een
schappen achterhalen. Om de CE-marke-
melaminefolie, lak en verf. Papierfolie
afsluitende als dragende functie hebben, is
ring simpel te houden, hanteren de meeste
maakt het geschikter voor schilderen,
uiterst snel te bouwen: gevels, scheidings-
fabrikanten de aanduiding van de techni-
terwijl een melaminefolie een duurzaam
wanden, vloeren, daken. Verder leent het
sche klasse als vermeld in de eerder
oppervlak oplevert in diverse kleuren en
zich goed voor eenmalige betonbekistin-
genoemde NEN-EN 300. Een compleet
dessins. Het kan met de meeste gangbare
gen. Met afgedichte randen is het buiten
overzicht is te vinden op www.houtinfo.nl.
verven en lakken worden behandeld.
geschikt voor de omheining van bouw-
Tenzij versneld gedroogd, gaan de houtve-
plaatsen, de tijdelijke afzetting bij verbou-
Behandeling en opslag OSB is een
zels bij producten op waterbasis na de
wingen, schuttingen, reclameborden en
behoorlijk homogeen plaatmateriaal, de
eerste schilderbeurt opstaan, waardoor
kinderspeelhuisjes.
maat- en vormvastheid is bijzonder
een extra schuurbeurt nodig is.
Constructief en decoratief toegepast in het
gunstig. Niettemin moeten de platen
Alvorens te lijmen en af te werken, is het
interieur van woningen en openbare ruim-
correct en deskundig worden opgeslagen
aan te bevelen de plaat licht te schuren,
tes, zoals sporthallen, maneges en werk-
en gestapeld, in een geventileerde ruimte
behalve als dit al gedaan is. Een onge-
plaatsen maar ook kantoren, kantines en
met een constante luchtvochtigheid. Deze
schuurde plaat bevat niet alleen lijmresten,
winkels, vinden we OSB in vloeren, wan-
ordening kan horizontaal geschieden met
maar ook paraffine, en is dus niet vlak of
den en plafonds terug. Andere gebruiks-
voldoende oplatbalkjes van dezelfde
glad. Dit kan leiden tot een slechte
mogelijkheden zijn ten slotte tafelbladen,
afmetingen direct onder elkaar (hart op
hechting van de lijm en genoemde afwerk-
kasten, keukens, (blindwerk voor) meu-
hart 600 mm) of verticaal met een goede
producten. Het goed gladschuren van het
bels, (onderlaag) parket/laminaat, leg- en
ondersteuning, zoals een platenwagen die
oppervlak kan bij sommige varianten
boekenplanken en allerlei doe-het-zelf-
geeft. De platen moeten recht op elkaar
moeilijkheden opleveren (een wollig
producten.
liggen of naast elkaar staan om beschadi-
oppervlak). De oplossing is diverse keren
47
h e t h o ut b l a d
Bewerking en afwerking OSB is
Tabel 2. s o o rt e n
osb
Klasse
Omschrijving
OSB/2
Dragende toepassingen in droog klimaat
OSB/2 T & G
Dragende toepassingen in droog klimaat,
ov e r d r u k k e n e n i n fo r mat i e
met messing en groef
s e p t e m b e r 2 0 05
OSB/2, overlay
met overlay; overschilderbaar OSB/2, overlay en T & G
Dragende toepassingen in droog klimaat, met overlay en messing en groef; overschilderbaar
OSB/3
Dragende toepassingen in vochtig klimaat
OSB/3 T & G
Dragende toepassingen in vochtig klimaat, met messing en groef
48
h e t h o ut b l a d
Dragende toepassingen in droog klimaat,
OSB/3, overlay
Dragende toepassingen in vochtig klimaat, met overlay; overschilderbaar
OSB/3, overlay en T & G
Dragende toepassingen in vochtig klimaat, met overlay en messing en groef; overschilderbaar
OSB/4
Dragende toepassingen (zware belasting)
OSB/4 T & G
Dragende toepassingen (zware belasting)
Overdrukken van dit artikel zijn verkrijgbaar bij:
in vochtig klimaat, met messing en groef
Centrum Hout
OSB/4, overlay
Dragende toepassingen (zware belasting)
Postbus 1350
in vochtig klimaat, met overlay;
1300 BJ Almere
overschilderbaar
Houtinformatielijn: 0900-5329946 (45 cpm)
in vochtig klimaat
colofon Deze publicatie kwam tot stand in samenwerking met de Sectie Plaatmateriaal van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen (VVNH) en Centrum Hout, beide organisaties te Almere. eerder verschenen in deze serie: Afrikaanse mahonies; Azobé; Bangkirai; Berketriplex; Beuken; Bilinga, massaranduba, karri/jarrah, kastanje; Esdoorn; Essen; Europees en Noord-Amerikaans eiken; Europees vuren; Hemlock; Ipé, sapupira, purperhart, angelim vermelho, jatoba (locus), curupixa; Iroko; Lariks; Merantitriplex; Merbau; NoordAmerikaanse loofhoutsoorten; NoordEuropees grenen; Okoumétriplex; Oregon pine; Peren, kersen, noten, linden; Pitch pine; Robinia; Rode meranti; Southern yellow pine; Spruce-pine-fir; Teak; Vuretriplex; Western red cedar.
vormgeving, zetwerk en lithogr afie Thieme Amsterdam. cover Gebogen OSB in het Palais de l’Equilibre in Neuchâtel, Zwitserland. Ontwerp: Groupe H, Bureau d’études intégrales te Meyrin. Foto: Centrum Hout/KV. achtercover Als zichtplaat in het plafond van het Adverium te Drachten. Ontwerp: Van den Berg van der Breggen Alphen a/d Rijn. Foto: www.johnlewismarshall.com. liter atuur Houtdocumentatie. Informatie voor de hout- en bouwbranche, ‘Oriented Strand Board’, D1-400, maart 2002, ten Hagen & Stam uitgevers/Centrum Hout, Den Haag/Almere 1999 - … Houtvademecum, door S.I. Wiselius, 8e gewijzigde druk, ten Hagen & Stam uitgevers Den Haag 2001. De verbouwing. Informatie over procedures, bouwregelgeving en houttoepassingen. Redactie ing. A. Mooiman, Centrum Hout, Almere 2003. OSB. Oriented Strand Board, [door] ir. J.A.M. Kickken, ten Hagen & Stam uitgevers, Den Haag 2000 www.osbguide.com
Artikelnummer 470105 © 2005 (tweede gewijzigde druk) Centrum Hout Almere.
