Opvoeden is een kunst? Over risico’s en vooral veerkracht “If I could ...”
Peter Emmery 28.11.2011
Verhaal van een jongetje
3
Overzicht
Een aantal risico’s
Maar steeds relatief
Veerkracht
Vragen
Maatschappelijk - economisch
Negatieve impact: 1/7 in 12 maanden
Zelfmoord: 58000 vs 50700 verkeersdoden EU
België 6 à 7 suïcides/dag (12de plaats wereld, 2de EU)
Vlaanderen 2009: 1102 suïcides vs 483 verkeersdoden
Zelfverwondend gedrag Vlaanderen 3 x Nederland
GG en fysische gezondheid
Sociale en economische kost (3 à 4 % BBP EU, 2010)
Voorkomen
8 à 10 % ernstig persisterende psychiatrische problematiek bij kinderen / jongeren (of ongeveer 140.000 Vlaamse jongeren) 2 à 5 % ADHD Tot 16/10.000 autisme en tot 95/10.000 “ASS” Lifetime prevalentie majeure depressie: 20–40 % Prevalentie hechtingsproblemen: ???
Limburg 2002 Populatie
3de en 5de jaar (14- en 16-jarigen)
ASO, TSO en BSO
Een
op twee heeft een probleem
vrienden/vriendinnen … thuis … school … de toekomst … zichzelf … uiterlijk
18% 16% 13% 12% 11% 11%
…
Limburg 2002
1 op 4 jongeren dacht het voorbije jaar aan zelfmoord
9%
ondernam ooit een zelfmoordpoging
1
op zes kan met niemand over zijn probleem praten!
Tendens druggebruik? 12,500
19,375
26,250
33,125
40,000
ooit gebruikt 2002 1995
minderen
Het aantal gebruikers is bijna verdubbeld Voornamelijk een toename bij softdrugs Meer gebruikers willen graag minderen
Dr Heinrich Hoffmann 1846 Struwwelpeter Verhaal over “Zappel-Philipp” BMJ 2004; 329:643 (18 September)
11
12
13
Genetica
Belangrijk: Voor bijna alle stoornissen blijft het aandeel van de genetica minder dan 50% (10-40%) Affectieve stoornissen: 10 – 40 % Psychotische stoornissen: 10 – 40 % Angststoornissen 25 – 30 % MAW Veel andere factoren die een rol spelen ... en epigenetica 14
Interactie tussen neurobiologie / regulatie / omgeving
15
Nature?
16
Hoe verhoogt risico?
Genetisch
Relationele problemen ouders
Opvoedingsproblemen (oa. hechting!)
Chroniciteit en ernst van de psychiatrische problemen van de ouders
Bij KOPP ook hoger risico lichamelijke problemen 17
Bijkomende risicofactoren:
Niveau kind: effecten drugs / alcohol, temperament, lager IQ, medische problemen, … Niveau gezin: armoede, middelenmisbruik, criminaliteit, meer dan 4 kinderen, sibling binnen 2 jaar, ... Niveau ervaringen: slechte hechting, getuige van extreem geweld, ernstige verwaarlozing, misbruik, frequent verhuizen, éénoudergezin, echtscheiding, langdurige afwezigheden ouder, …
19
Verschillende hechtingsfiguren?
Vader en moeder? Wat bij andere opvang Andere familieleden Onthaalouder Crèche
Wat bij echtscheiding?
Verschillende hechtingsfiguren?
In principe voorkeur voor 1 figuur Meerdere hechtingsrelaties zijn mogelijk Hiërarchie in hechtingsrelaties Verbreding van hechtingsrelaties = beschermend Minder kwetsbaar bij scheiding Compensatie bij kwetsbaarheden hechtingsfiguren
Regelmaat, veiligheid, voorspelbaarheid, stabiliteit Aantal hechtingrelaties deels leeftijdsgebonden
“Nature en nurture”
Maar een beperkt deel ligt “vast”
Onderweg veel andere wegen mogelijk
MAAR: steeds minder uitweg bij ouder worden
Belang van vroegtijdig detecteren en ondersteunen
“De kracht van ouderschap” Veerkracht stimuleren bij het opvoeden
Kwis • Bij problemen tussen ouders en kinderen ligt de eerste verantwoordelijkheid om te veranderen: a. Bij de ouder b.Bij het kind c. Bij beiden d.Bij een hulpverlener
• De beste manier om met fouten om te gaan: a. Als ouder een model trachten te zijn b.Vertellen dat fouten vermeden dienen te worden c. Verwachtingen verminderen zodat fouten niet meer voorkomen d.Fouten negeren
Kwis 2 • Op jonge leeftijd is het belangrijk: a. Kansen te creëren om te helpen b. Kinderen te betrekken in leeftijdsgebonden keuzes c. Time-out als belangrijkste middel te gebruiken voor discipline d. Alle bovenstaande e. a. en b.
Kwis 3 • Wanneer mijn kind het niet met me eens is, lijkt het vaak dat ze me met op zet boos wil maken. Ze roept dat ik geen goede moeder ben, ik moet: a. De boosheid negeren b. Strenger straffen c. Haar laten uitrazen d. De boosheid erkennen, maar bij mijn plan blijven
Veerkracht
Sedert een tiental jaren
“Resilience”
Gevaar om enkel naar negatieve aspecten te kijken
Mogelijk leren we meer van positieve aspecten
Veerkracht Kan
op verschillende niveau’s liggen
Veerkracht
bij kinderen zelf
Veerkracht
op gezinsniveau
Veerkracht
in de ruimere context
Positieve gevolgen die kinderen zelf noemen in risico-context
vroege zelfstandigheid
veel levenservaring
begrip voor anderen
gehard zijn
Protectieve factoren
een hoge competentie van het kind
een goede ondersteuning van de andere ouder
een goede ouder-kind-interactie
de aanwezigheid van een ondersteunend netwerk
positieve schoolervaring
Risicofactoren Context
Risico and Protectieve Factoren bij Kinderen van Ouders met Psychiatrische problemen © Hosman & Van Doesum Nijmegen University 1999
Genetische & biologische overdracht
Kenmerken ouders
Gezinsfunctioneren
Kind factoren
Ontwikkeling levensloop
obstetrische complicaties
(vroege) ouder-kind interactie
Stress Coping Steun
Gezonde ontwikkeling Tijdelijke problemen Ernstige problemen
Sociaal netwerk
Veerkracht
Toepasbaar bij alle kinderen
Alle kinderen ervaren uitdagingen en stress
Kunnen ouders veerkracht beïnvloeden?
Genetica?
“Peer-groep”?
Impact ouders (te) beperkt? Percentage niet te berekenen
Kleine impact kan significant zijn
Veerkrachtig denken?
Bijzonder en gewaardeerd voelen
Realistische doelen en verwachtingen
Geloof in mogelijkheden oplossen problemen en goede beslissingen (fouten/tegenslag = uitdaging)
Goede coping gebaseerd op zelfkennis (zwakke kanten als gebieden voor verbetering)
Veerkrachtig denken?
Kennis sterke punten en talenten
Zelfbeeld gesteund door geloof in eigen sterktes en competenties
Goede sociale vaardigheden tav leeftijdsgenoten en volwassenen (⇒ mogelijkheid hulp zoeken)
Zicht op beïnvloedbare factoren in leven en eerder hierop gericht in energie
Veekracht versterken als ouder?
Empathisch zijn (vooral in moeilijke situaties) Goed communiceren, actief luisteren (aansluitend bij empathie - oa. communicatie over gevoelens) Negatieve “scripts” veranderen (≠ toegeven of falen), speciale (individuele) momenten Liefde en onverdeelde aandacht ⇒ bijzonder en gewaardeerd voelen
Veekracht versterken als ouder?
Kinderen accepteren, realistische verwachtingen en doelen! (≠ excuus voor alles) Succeservaringen stimuleren (ifv competenties) Fouten zijn ervaringen waarvan we leren Verantwoordelijkheid, medeleven en sociaal geweten bevorderen Problemen leren oplossen en beslissingen leren maken
Veekracht versterken als ouder?
Discipline installeren die zelfdiscipline en zelfwaardegevoel bevorderen = leerproces Doelen: veiligheid en zelfregulatie Principes: Preventie Ouders als team Consistent - niet rigide Selecteer zorgvuldig je “strijd” Zoveel mogelijk natuurlijke en logische gevolgen Positieve feedback en aanmoediging
Leve et al.
Page 22
Figure 2.
Multidimensional Treatment Foster Care as a strength-based intervention promoting child and adolescent resiliency in youth exposed to earlyPers. adversity. Leve et al.,J 2009 December ; 77(6): 1869–1902
Neurobiologie en veerkracht
Aangetoond dat stress reductie bij zorgfiguren positief effect heeft op HPA-as
Prefrontale functies vaker verstoord bij grotere instabiliteit, en omgekeerd bij betere ondersteuning (evidence based programma) J Pers. Author manuscript; available in PMC 2009 December 3.
“Multidimensional treatment foster care”
45
Besluit
Kinderen staan bloot aan risico’s
Tegengewicht is mogelijk
Veerkracht is iets dat je kan ontwikkelen
Als ouder kan je dit ondersteunen
If I could … Oh, baby, Daddy wants to protect you. And help my baby through the hungry years. 'Cause you're a part of me. And if you ever, ever need, I said a shoulder to cry on, Or just someone to talk to, I'll be there. I'll be there. I didn't change the world. But, I would - If I could...
INFO
www.raisingresilientkids.com
www.trimbos.nl
www.eenheidvoorzelfmoordonderzoek.be
www.bivv.be
Hechting: www.circleofsecurity.org
Preventie: www.samhsa.org
Evidence-based programma’s: www.nrepp.samhsa.gov
Bedankt voor uw aandacht
