Opvang en begeleiding van nieuwe leerkrachten: nood aan standaarden

COACHING EN EVALUATIE

• MENTORSCHAP S • 1

Opvang en begeleiding van nieuwe leerkrachten: nood aan standaarden

Paul Cautreels Lector D e p a r t e m e n t Lerarenopleiding Karei De Grote Hogeschool - A n t werpen

1.

Inleiding

2.

Opvang en begeleiding: enkele punten vooraf

3.

V o o r w a a r d e n voor een goed opvangbeleid 3.1.

S t a n d a a r d 1: r e g i o n a l e

3.2.

S t a n d a a r d 2: e e n d u i d e l i j k e v i s i e als g r o n d s l a g v o o r e e n p r o -

partnerschappen

3.3.

S t a n d a a r d 3: de b e g e l e i d i n g s l u i t a a n bij de w e r k c o n d i t i e s v a n

grammaontwerp elke beginnende 3.4.

leraar

S t a n d a a r d 4: r o l e n v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d v a n de d i r e c t i e

3.5.

S t a n d a a r d 5: i n d i v i d u e l e o n d e r s t e u n i n g e n l e r e n i n g r o e p

3.6.

S t a n d a a r d 6: o r i ë n t a t i e o p c o n t i n u e p r o f e s s i o n e l e o n t w i k k e l i n g v a n de b e g i n n e n d e

3.7.

leraar

S t a n d a a r d 7: s e l e c t i e , o p l e i d i n g e n v e r d e r e n a s c h o l i n g v a n b e geleiders

3.8.

S t a n d a a r d 8: e x p l i c i e t e f o r m a t i e v e e v a l u a t i e

3.9.

S t a n d a a r d 9: b e g e l e i d i n g g e r i c h t o p h e t w e r k e n m e t d i v e r s e leerlingenpopulaties

3.10. S t a n d a a r d 10: t o e w i j z i n g e n g e b r u i k v a n m i d d e l e n 3.11. S t a n d a a r d 11: p r o g r a m m a o n t w i k k e l i n g e n e v a l u a t i e 4. 5.

D e r o l v a n de b e g e l e i d e r s S l o t b e s c h o u w i n g : is h e t s o p de k o o l w e l w a a r d ? O p b r e n g s t e n v a n programma's voor aanvangsbegeleiding

6.

5.1.

Beloftevolle resultaten

5.2.

W a t b r e n g t de t o e k o m s t ?

Literatuur

Noten

PERSONEEL EN ORGANISATIE

• AFL. 20, APRIL 2009, 21


• MENTORSCHAP 5

• 2

Krachtlijnen Sinds een aantal jaren m a k e n m e n t o r e n i n vele

scholengemeenschap-

pen) e r n s t i g w e r k v a n de b e g e l e i d i n g v a n j o n g e , d e b u t e r e n d e

collega's.

M e t v e e l e n t h o u s i a s m e n e m e n ze die b e l a n g r i j k e t a a k op, m a a r o n t m o e t e n d a a r b i j g e r e g e l d e e n a a n t a l p r o b l e m e n e n o n d u i d e l i j k h e d e n . Bij h u n z o e k t o c h t n a a r a n t w o o r d e n op h u n v r a g e n k u n n e n ze s i n d s k o r t g e l u k k i g t e r e c h t bij d i v e r s e , v a a k g o e d u i t g e b o u w d e

mentorenopleidingen.

D a a r k r i j g e n ze d e g e l e g e n h e i d h u n b e g e l e i d i n g s v a a r d i g h e d e n te t r a i n e n e n e e n a a n t a l b e l a n g r i j k e i n z i c h t e n te v e r w e r v e n i n v e r b a n d m e t

aan-

vangsbegeleiding. Een en ander v i n d t echter plaats i n een context w a a r i n het onderwijsb e l e i d e r v o o r o p t e e r t o m , n a a s t de n a t u u r l i j k v e e l te g e r i n g e

financiële

en materiële ondersteuning, scholen en mentoren een nagenoeg

com-

p l e t e v r i j h e i d te v e r l e n e n bij de u i t b o u w v a n h u n a a n v a n g s b e l e i d . D i t h o u d t h e t gevaar i n d a t er e e n w i l d g r o e i e n o n v e r a n t w o o r d e variëteit a a n i n i t i a t i e v e n tot s t a n d k o m t , w a a r b i j k w a l i t e i t n i e t a l t i j d

gegaran-

deerd is. O n d e r w i j s k u n d i g onderzoek wijst op het e n o r m e b e l a n g v a n een

dege-

lijke aanvangsbegeleiding voor de toekomstige professionele o n t w i k k e ling v a n startende

leraren.

D a a r o m is h e t

noodzakelijk o m

hieraan

v e r p l i c h t e k w a l i t e i t s i n d i c a t o r e n te v e r b i n d e n . In d e z e b i j d r a g e p r e s e n t e r e n w e i n d i t v e r b a n d e e n v o o r s t e l i n de v o r m v a n elf s t a n d a a r d e n v o o r e e n v e r a n t w o o r d a a n v a n g s b e l e i d .

AFL. 20, APRIL 2009, 22 H U M A N RESOURCES M A N A G E M E N T

»

1



• MENTORSCHAP S

• goede opvang en begeleiding zijn belangnjk

1.

•

3

Inleiding

B i n n e n h e t o n d e r w i j s is de v o o r b i j e j a r e n e e n d u i d e l i j k e e e n s g e z i n d h e i d o n t s t a a n over het b e l a n g v a n een goede o p v a n g en begeleiding v a n n i e u w e leraren op s c h o o l . De m o t i e v e n o m d a a r e r n s t i g w e r k v a n te m a k e n , z i j n er o n d e r t u s s e n alleen m a a r talrijker e n i n d r i n g e n d e r op g e w o r d e n .

Maatschappelijke

o n t w i k k e l i n g e n , n i e u w e i n z i c h t e n b i n n e n de ( l e e r ) p s y c h o l o g i e e n

ont-

w i k k e l i n g e n b i n n e n h e t o n d e r w i j s z e l f h e b b e n d i e e v o l u t i e i n de h a n d g e w e r k t ( C a u t r e e l s , 2008, 18). Z o is, o n d a n k s s o m m i g e

'geruststellende'

b e r i c h t e n o v e r h e t g r o e i e n d a a n t a l a f s t u d e r e n d e l e r a r e n (terloops: de i n s c h r i j v i n g s a a n t a l l e n z i j n w e l n i e t gelijk a a n de a a n t a l l e n

afgestudeer-

den), h e t p r o b l e e m v a n h e t l e r a r e n t e k o r t de k o m e n d e j a r e n z e k e r n o g n i e t de w e r e l d u i t . D u s w i e z i c h a a n de s c h o o l p o o r t als l e r a a r m e l d t , w o r d t h e t b e s t g o e d o p g e v a n g e n . Er is i m m e r s n i e t a l l e e n h e t p r o b l e e m v a n de g e r i n g e i n s t r o o m v a n n i e u w e o n d e r w i j s k r a c h t e n , s t e e d s m e e r is er o o k e e n g r o e i e n d r e t e n t i e p r o b l e e m : j o n g e l e r a r e n s t a p p e n v a k e r d a n v r o e g e r h e t b e r o e p i n m e t e e n b e p e r k t e r t o e k o m s t p e r s p e c t i e f ('Ik doe d i t e n k e l e j a r e n e n d a n z o e k ik a n d e r e h o r i z o n t e n op') e n v e l e n v e r l a t e n n a e e n a a n t a l j a r e n de s c h o o l v a n w e g e ' p r o b l e m e n bij h e t u i t o e f e n e n v a n h e t b e r o e p z e l f . D e cijfers d a a r o v e r l o p e n w e l u i t e e n , m a a r dat h e t o m e e n g r o e i e n d e g r o e p l e r a r e n gaat, is w e l e e n z e k e r h e i d .

In d e z e b i j d r a g e w i l l e n w e s p e c i f i e k i n z o o m e n o p de v o o r w a a r d e n w a a r a a n een effectieve begeleiding v a n b e g i n n e n d e leraren m o e t v o l d o e n . Daartoe presenteren w e een elftal standaarden. Vooraf brengen we enk e l e b e l a n g r i j k e u i t g a n g s p u n t e n o n d e r de a a n d a c h t . W e r o n d e n a f m e t enkele

2.

slotbeschouwingen.

Opvang en begeleiding: enkele punten vooraf

belangrijk onderdeel

L a t e n w e b e g i n n e n m e t h e t i n t r a p p e n v a n e e n o p e n d e u r . Er b e s t a a t n i e t

van het schoolbeleid

z o i e t s als é é n z a l i g m a k e n d m o d e l v a n o p v a n g e n b e g e l e i d i n g v a n beg i n n e n d e leraren. Scholen, leraren, directies verschillen i n zoveel opzicht e n v a n elkaar, dat e l k a a n v a n g s b e l e i d e e n s t u k j e s p e c i f i e k z a l m o e t e n worden ingekleurd. O v e r i g e n s is h e t tot n u toe n o g n i e t o v e r a l i n h e t o n d e r w i j s v e l d d o o r g e d r o n g e n dat e l k e b a s i s s c h o o l d e c r e t a a l v e r p l i c h t is i n h a a r

school-

w e r k p l a n e e n u i t g e s c h r e v e n o p v a n g b e l e i d o p te n e m e n . H e t k o m t o n s v o o r d a t o p d i t v l a k i n v e l e s c h o l e n n o g e n i g w e r k a a n de w i n k e l is.


• AFL. 20, APRIL 2009, 23 URCES M A N A G E M

COACHING E N EVALUATIE

• MENTORSCHAP 5

•

4

E e n u i t g e w e r k t a a n v a n g s b e l e i d h o e f t o v e r i g e n s n i e t a l l e e n g e r i c h t te z i j n o p p a s a f g e s t u d e e r d e j o n g e r e l e r a r e n , h e t h e e f t e v e n g o e d te m a k e n m e t een opvang van 'interims', herintreders enz. Een goed opvangbeleid wordt natuurlijk voorafgegaan o v e r w o g e n aanwervingsbeleid

door een

en wordt opgevolgd door een

goed

systematisch

retentiebeleid. A a n v a n g s b e l e i d m a a k t d u s e e n b e l a n g r i j k o n d e r d e e l u i t v a n een degelijk personeelsbeleid. Onderwijsdecreet kritiek

In h e t O n d e r w i j s d e c r e e t VII (8 j u l i 1996) w e r d s c h o l e n a l v e r a n t w o o r d e rijkheid

t o e g e w e z e n v o o r de o r g a n i s a t i e v a n d e a a n v a n g s b e g e l e i d i n g . H e t

d u u r d e e v e n w e l tot h e t v e r s c h i j n e n v a n h e t n i e u w e D e c r e e t o p de l e r a r e n o p l e i d i n g (6 f e b r u a r i 2007) v o o r d a t de o v e r h e i d h a a r v i s i e o p a a n vangsbegeleiding expliciteerde en hiervoor ook extra financiële m i d d e l e n ter b e s c h i k k i n g s t e l d e .

2

O n d a n k s de g l o b a a l p o s i t i e v e b e o o r d e l i n g d i e

over deze visie op een integrale e n c o n t i n u e p r o f e s s i o n a l i s e r i n g v a n l e r a r e n g e f o r m u l e e r d k a n w o r d e n , z i j n er t o c h e e n b e l a n g r i j k a a n t a l k r i t i s c h e b e m e r k i n g e n o v e r te m a k e n ( C a u t r e e l s , 2005). Z o k u n n e n w e de v r a a g s t e l l e n n a a r de ter b e s c h i k k i n g g e s t e l d e m i d d e l e n . V e r d e r k u n n e n w e s t e l l e n d a t , als de o v e r h e i d h e t b e l a n g v a n a a n v a n g s b e g e l e i d i n g h o o g i n h e t v a a n d e l voert, d i e z e l f d e o v e r h e i d , v e r w i j z e n d n a a r de ' a u t o n o m i e v a n de s c h o l e n ' , n a g e n o e g g e e n v o o r w a a r d e n k o p p e l t a a n h e t g e b r u i k v a n de ( w e l i s w a a r v e e l te b e p e r k t e ) m i d d e l e n d i e ze v o o r

aanvangs-

b e g e l e i d i n g u i t t r e k t . D e v r i j h e i d d i e s c h o l e n h e b b e n bij h e t v o r m g e v e n van

aanvangsbegeleiding,

opleiding en

selectie v a n mentoren,

e n e r z i j d s w e l de m o g e l i j k h e i d o m i n te s p e l e n o p de s p e c i f i e k e

biedt

context,

m a a r d i t k a n a n d e r z i j d s a a n l e i d i n g g e v e n tot e e n k w a l i t a t i e f e r g vers c h i l l e n d e i n v u l l i n g v a n e e n b e l a n g r i j k e (en o m v a n g r i j k e ) taak. In de m e m o r i e v a n t o e l i c h t i n g l e z e n w e : "Een mentor moet voorafgaand begin van zijn mentorschap een mentorenvorming

aan of in het

uolgen, maar welke precies

u w d t niet uoorgeschreuen". H e t ' r e c h t ' o p a a n v a n g s b e g e l e i d i n g w e r k t e v e n e e n s ' v r i j b l i j v e n d h e i d ' i n de h a n d . W a t als de b e g i n n e n d e l e r a a r v a n d i t r e c h t g e e n g e b r u i k w e n s t te m a k e n ? W a t als de s c h o o l d i t i m p l i c i e t a a n moedigt? De v r i j h e i d d i e s c h o l e n k r i j g e n bij de u i t b o u w v a n e e n p r o g r a m m a v o o r a a n v a n g s b e g e l e i d i n g e n de v r i j h e i d v o o r b e g i n n e r s o m d a a r a l d a n n i e t a a n d e e l te n e m e n , h o u d e n d u i d e l i j k h e t risico i n dat w e i n h e e l v e e l gev a l l e n te m a k e n z u l l e n h e b b e n m e t i n c o h e r e n t e , z w a k a a n g e s t u u r d e e n te b e p e r k t e p r o g r a m m a ' s , w a a r i n de r o l l e n e n f u n c t i e s v a n de b e t r o k k e n e n w e i n i g tot n i e t o m s c h r e v e n z i j n . O v e r i g e n s w o r d t o v e r h e t a a n d e e l van eventuele

a n d e r e a c t o r e n (directie, collega's, v a k v e r a n t w o o r d e l i j k e

enz.) i n h e t d e c r e e t m e t g e e n w o o r d gerept.

AFL. 20, APRIL 2009, 24

»



• MENTORSCHAP S • S

De o v e r h e i d h e e f t o o k m e t b e t r e k k i n g t o t de a a n v a n g s b e g e l e i d i n g de o p d r a c h t o m e e n e f f i c i ë n t g e b r u i k v a n de d o o r h a a r t e r b e s c h i k k i n g ges t e l d e m i d d e l e n te c o n t r o l e r e n . D i t h o e f t d a a r o m g e e n a l te d w i n g e n d k e u r s l i j f v a n r e g e l g e v i n g e n t o t g e v o l g te h e b b e n , m a a r t o c h e e n m i n i m a a l aantal voorwaarden waaraan programma's voor

aanvangsbegelei-

ding, m e n t o r e n e n opleidingen v a n mentoren m o e t e n beantwoorden. De groeiende mentaliteitswijziging t e n aanzien v a n de o p v a n g v a n beginn e r s d i e w e i n d e V l a a m s e s c h o l e n k u n n e n v a s t s t e l l e n , m o e t d u s gepaard g a a n m e t e e n m e n t a l i t e i t s w i j z i g i n g bij de beleidsvoerders... In d e z e b i j d r a g e w i l l e n w e i n d i t v e r b a n d e e n a a n t a l i d e e ë n Het gigantische

onderzoeks- en kennisbestand

presenteren.

dat ter b e s c h i k k i n g is

v a n u i t e r v a r i n g e n m e t a a n v a n g s b e g e l e i d i n g i n h e t b u i t e n l a n d , k a n daarbij i n s p i r e r e n d w e r k e n , z o n d e r d a t w e d a a r b i j d e s p e c i f i e k e

Vlaamse

c o n t e x t u i t h e t o o g h o e v e n te v e r l i e z e n ( C a u t r e e l s , 2008, 34).

3.

V o o r w a a i d e n voor e e n goed opvangbeleid

criteria voor een

W i l e e n o p v a n g b e l e i d t e n a a n z i e n v a n n i e u w e l e e r k r a c h t e n effect res-

goed opvangbeleid

sorteren, d a n m o e t de opgezette begeleiding a a n een aantal criteria voldoen. W e w i l l e n ze f o r m u l e r e n als e e n reeks 'standaarden voor e e n goed begeleidingsprogramma voor beginnende

leerkrachten'.

Standaarden voor een programma voor aanvangsbegeleiding (Cautreels, 2003) Programmaopzet. organisatie en context Standaard 1. Regionale partnerschappen Standaard 2. Een degelijke, duidelijke visie Standaard 3. Begeleiding aansluitend bij de werkcondities van de beginnende leraar Standaard 4. Rol en verantwoordelijkheid van de directie Ondersteuning en formatieve evaluatie van de beginnende \eraar Standaard 5. Individuele ondersteuning e n leren in groep Standaard 6. Oriëntatie op continue professionele ontwikkeling van de beginnende leraar Standaard 7. Selectie, opleiding en verdere nascholing van begeleiders


• A F L . 20, APRIL 2009, 25 H U M A N RESOURCES M A N A G E M E N T


• MENTORSCHAP 5

1 6

Standaard 8. Expliciete formatieve evaluatie Hulpmiddelen en programmaontwikkeling Standaard 9. Begeleiding gericht op het werken met genpopulaties

diverse leerlin-

Standaard 10. Toewijzing en gebruik van middelen Standaard 11. Programmaontwikkeling en evaluatie

3.1. regionale samenuierkingsuerbanden

Standaard 1: regionale

partnerschappen

Een p r o g r a m m a voor begeleiding v a n beginnende leraren wordt het best ontworpen, ingevoerd en in stand gehouden v i a regionale

samenwer-

k i n g s v e r b a n d e n ( s c h o o l b e s t u r e n , l e r a r e n o p l e i d i n g e n , p e d a g o g i s c h e begeleidingsdiensten, betrokkenen).

syndicale

afgevaardigden

Die samenwerkingsverbanden

en

eventueel

andere

s t a a n c e n t r a a l bij d e o n t -

w i k k e l i n g en het aanbieden v a n een coherent en efficiënt p l a n voor prof e s s i o n e l e o n t w i k k e l i n g e n o n d e r s t e u n i n g v a n de b e g i n n e n d e leraar. D i t p l a n k a n ook inspelen op 'regionale' behoeften

(bv. i . v . m . d e s c h o o l -

p o p u l a t i e ) . Er is e e n h e e l p r a k t i s c h e r e d e n o m te p l e i t e n v o o r s c h o o l overstijgende s a m e n w e r k i n g . A a n g e z i e n e e n goede b e g e l e i d i n g een extra i n s p a n n i n g v a n m e n s e n e n m i d d e l e n vergt, is h e t a a n g e w e z e n

de i n -

s p a n n i n g e n te b u n d e l e n e n de ' k o s t e n ' te d e l e n . In v e l e ( v o o r a l k l e i n e r e ) s c h o l e n z a l n i e t e l k s c h o o l j a a r e e n ' b e g i n n e r ' a a n de s l a g g a a n e n k u n je de v r a a g n a a r de ' k o s t e n e n b a t e n ' t e r e c h t s t e l l e n . Er z i j n i n e e n s c h o o l b o v e n d i e n z o v e e l z a k e n d i e eerst e n v o o r a l a a n d a c h t De b e l a n g r i j k s t e

verdienen.

r e d e n v o o r r e g i o n a l e s a m e n w e r k i n g ligt e c h t e r i n h e t

c r e ë r e n v a n e x t r a k a n s e n tot p r o f e s s i o n e e l l e r e n v o o r z o w e l de b e g i n n e n d e l e r a r e n als a l l e a n d e r e n d i e bij h e t p r o g r a m m a b e t r o k k e n z i j n . B i j eenkomsten

van

mentoren

en/of

beginnende

leraren,

over

de

s c h o o l g r e n z e n h e e n , k u n n e n e e n s t e r k l e e r e f f e c t h e b b e n (zie o o k s t a n d a a r d 5). E e n v i s i e o p m e n t o r s c h a p e n e e n p r o g r a m m a v o o r

aanvangs-

b e g e l e i d i n g , o n t w i k k e l d n a o v e r l e g m e t de v e r s c h i l l e n d e p a r t n e r s v a n de scholengemeenschap,

z u l l e n ook op een breder draagvlak k u n n e n reke-

n e n . D e b e g e l e i d i n g v a n b e g i n n e n d e l e r a r e n v a n w i e de o p d r a c h t o v e r e e n a a n t a l s c h o l e n g e s p r e i d is, k a n d o o r e e n r e g i o n a l e a a n p a k b e t e r gecoördineerd w o r d e n . H o e b e g i n je er h e t b e s t aan? stuurgroep

Een d e s k u n d i g geleide stuurgroep, samengesteld uit vertegenwoordigers v a n d e d i v e r s e d e e l n e m e n d e i n s t a n t i e s , krijgt h e t b e s t de o p d r a c h t toe-


• PERSONEEL EN ORGANISATIE


• MENTORSCHAP 5

1 7

g e w e z e n o m e e n p r o g r a m m a te o n t w e r p e n , te i m p l e m e n t e r e n , te e v a l u e r e n e n c o n t i n u bij te s t u r e n . D i e s t u u r g r o e p h e e f t o n d e r m e e r als o p d r a c h t : H e t t o e w i j z e n v a n v e r a n t w o o r d e l i j k h e d e n b i n n e n de e i g e n groep. -

Het o n t w e r p e n v a n het programma.

-

Het i m p l e m e n t e r e n e n bijsturen v a n het p r o g r a m m a .

-

H e t z i c h v o o r a f g r o n d i g i n f o r m e r e n o v e r de p r o b l e m a t i e k v a n b e g i n nende leraren: contacten

l e g g e n m e t s c h o l e n ( g e m e e n s c h a p p e n ) die

a l a a n de s l a g z i j n m e t a a n v a n g s b e g e l e i d i n g ,

het d o o r n e m e n

van

literatuur en onderzoek rond programma's voor aanvangsbegeleiding, het inlassen v a n een informatiesessie onderzoek

van

de

geldende

door een externe expert,

administratieve

richtlijnen

het en

m o g e l i j k h e d e n , ...). Het k i e z e n v a n één algemene coördinator of eindverantwoordelijke voor het hele p r o g r a m m a . -

Het leggen v a n contacten

m e t de ' o m l i g g e n d e '

lerarenopleiding(en).

D i t h e e f t e e n d u b b e l e b e d o e l i n g : e n e r z i j d s z i c h t k r i j g e n op de a c t u e l e s t a n d v a n z a k e n i n de o p l e i d i n g v a n l e r a r e n ( w a a r o p h e t p r o g r a m m a moet voortbouwen) en anderzijds het verkennen v a n mogelijke

sa-

m e n w e r k i n g s m o d a l i t e i t e n bij de verdere realisatie v a n het p r o g r a m ma. -

Het opstellen v a n een budget voor de u i t v o e r i n g v a n het p r o g r a m m a e n h e t b e p a l e n v a n de f i n a n c i ë l e b i j d r a g e n v a n de v e r s c h i l l e n d e d e e l nemende

-

instanties.

H e t o m s c h r i j v e n v a n de r o l l e n e n v e r a n t w o o r d e l i j k h e d e n die i n h e t kader v a n het p r o g r a m m a m o e t e n w o r d e n o p g e n o m e n .

/3.2.

Standaard 2: een

duidelijke uisie als grondslag uoor een

programma-

onruierp uitgangspunten

E e n d e g e l i j k e , d u i d e l i j k e v i s i e , g e b a s e e r d o p o n d e r z o e k s g e g e v e n s e n goe-

vastleggen

de p r a k t i j k v o o r b e e l d e n , d i e n t als r i c h t l i j n v o o r de d o e l e n , h e t o n t w e r p e n de u i t v o e r i n g v a n h e t

begeleidingsprogramma.

De f u n d a m e n t e l e u i t g a n g s p u n t e n v o o r h e t p r o g r a m m a m o e t e n d u i d e l i j k z i j n e n er m o e t e e n s g e z i n d h e i d o v e r b e s t a a n . M o g e l i j k e u i t g a n g s p u n t e n zijn: -

leren lesgeven

is e e n l e v e n s l a n g o n t w i k k e l i n g s p r o c e s e n h e t

pro-

g r a m m a b e t r e f t d u s m a a r e e n k l e i n d e e l v a n e e n c o n t i n u ü m v a n het p r o f e s s i o n e l e l e r e n v a n de leraar;


•

ATL. 20, APRIL 2009, 27


• MENTORSCHAP 5

• 8

de g e b o d e n o n d e r s t e u n i n g m o e t a a n s l u i t e n o p d e b e h o e f t e n v a n elke beginnende leraar e n zijn onderwijservaringen; -

l e r a r e n l e r e n h e t b e s t i n e e n o m g e v i n g d i e g e r i c h t is o p s a m e n w e r king;

-

v e r a n d e r i n g e n i n het lesgeven hebben de meeste k a n s o p slagen, i n dien leraren h u n praktijk k u n n e n afwegen tegen heldere,

afgespro-

k e n criteria; o n d e r w i j z e n is e e n c o n t i n u e c y c l u s v a n l e s g e v e n , d e e i g e n p r a k t i j k o n d e r z o e k e n e n evalueren, het opstellen e n w e r k e n m e t e e n verbeterplan; -

het professionele leren v a n leraren m o e t uiteindelijk gericht zijn op het leren v a n de leerling.

E e n p r o g r a m m a h e e f t als g r o n d s l a g e e n w e t e n s c h a p p e l i j k

verantwoorde

visie op de groei en ontwikkeling van de beginnende leraar e n s p e e l t i n o p d i e n s t y p i s c h e b e h o e f t e n e n v r a g e n . H e t p r o b e e r t o o k b e w u s t d e b r u g te s l a a n t u s s e n d e o p l e i d i n g e n d e eerste j a r e n v a n de b e r o e p s u i t o e f e n i n g . Het belang v a n inductie moet duidelijk erkend worden. H e t p r o g r a m m a moet o p m e e r d a n het b e h o u d v a n n i e u w e leraren gericht zijn. H e t moet bijdragen tot h e t bereiken v a n een zo h o o g mogelijke kwaliteit v a n o n d e r w i j z e n . H e t gaat o m e e n n i e u w e v i s i e o p p r o f e s s i o n e l e o n t w i k k e l i n g en o m m e e r d a n h e t traditioneel ingroeien i n de school. Inductieprogramma's k u n n e n krachtige instrumenten zijn voor onderwijsverandering

en professionele v e r n i e u w i n g . Goede programma's vertrekken d a n

ook expliciet v a n u i t deze visie,

De uisie op leren (onderwijzen) d i e a a n d e g r o n d s l a g l i g t v a n h e t p r o g r a m m a , m o e t duidelijk o m s c h r e v e n w o r d e n . W e r k p l e k i e r e n , l e r e n i n de c o n crete c o n t e x t e n d e d a a r m e e s a m e n h a n g e n d e b e h o e f t e s v a n d e b e g i n n e r , m o e t e n m a x i m a l e a a n d a c h t krijgen. Daarbij w o r d t vooral 'lering' getrokk e n uit h e t eigen lesgeven e n h e t observeren v a n de m e n t o r of andere m e e r ervaren leraren. Reflecteren o p de eigen praktijk m o e t e e n centrale plaats i n n e m e n . B o l h u i s e n S i m o n s (2001) b r e n g e n m e n t o r i n g o o k u i t d r u k k e l i j k i n verb a n d m e t w e r k p l e k l e r e n . O m v a n e e n z i n v o l r e s u l t a a t te k u n n e n s p r e ken, moeten

volgens h e n aan een aantal voorwaarden voldaan

zijn:

o n d e r m e e r e e n d u i d e l i j k e s t r u c t u r e r i n g , e e n e x p l i c i t e r i n g v a n d e leerd o e l e n e n d e l e e r i n h o u d e n , e e n o m s c h r i j v i n g v a n de v e r e i s t e v a a r d i g h e d e n enz.). coöperatief leren

Daarnaast verdient het collegiale of coöperatieve leren (samen m e t a n dere b e g i n n e r s , m a a r o o k m e t d e m e n t o r )

aandacht.

Bij h e t o n t w e r p e n v a n h e t p r o g r a m m a m o e t je o o k e x p l i c i e t r e k e n i n g h o u d e n m e t de k e n m e r k e n v a n het leren v a n v o l w a s s e n e n


(Bolhuis,



• MENTORSCHAP 5

2001)

gramma uitwerken

9

en andere recente i n z i c h t e n i n verband met leren

(Oosterheert een begeleidmgspro-

•

(onderwijzen)

& V e r m u n t , 2002).

De stuurgroep moet een aantal belangrijke beslissingen n e m e n . We s o m m e n ze e v e n o p . -

De doelgroep: is h e t p r o g r a m m a a l l e e n b e d o e l d v o o r n i e u w e , s t a r t e n d e l e r a r e n of k o m e n o o k a n d e r e n i n a a n m e r k i n g v o o r d e e l n a m e

(her-

i n t r e d e r s , LIO's, n i e u w e l e r a r e n m e t e e n a a n t a l j a r e n e r v a r i n g enz.)? D e doelstellingen m o e t e n d u i d e l i j k o m s c h r e v e n w o r d e n . W a a r o p l i g t de n a d r u k : de p r o f e s s i o n e l e o n t w i k k e l i n g v a n l e r a r e n , h e t v e r g e m a k k e l i j k e n v a n de o v e r g a n g v a n de o p l e i d i n g n a a r h e t b e r o e p , h e t i n dijken

van

de

uitstroom

van

nieuwe

leraren,

het

behoud

van

k w a l i t a t i e f s t e r k e l e e r k r a c h t e n , h e t v e r d e r o n t w i k k e l e n v a n de v a a r d i g h e d e n v a n d e leraar, d e i n g r o e i i n de c u l t u u r v a n de l o k a l e s c h o o l , het creëren v a n leernetwerken, het stimuleren v a n een cultuur v a n c o l l e g i a l e s a m e n w e r k i n g (en d u s h e t b e s t r i j d e n v a n de c u l t u u r v a n isolatie) e n s c h o o l v e r n i e u w i n g o f e e n c o m b i n a t i e v a n d i v e r s e d o e l e n ? G o e d e p r o g r a m m a ' s z i j n i n elk g e v a l op deze d o e l e n g e n c h t :

oriën-

tatie, v e r b e t e r i n g v a n h e t l e s g e v e n , h e t v e r a n d e r e n v a n de n o r m e n of schoolontwikkeling en -vernieuwing.

drie soorten ondersteuning

S t a n s b u r y e n Z i m m e r m a n (2000) m a k e n e e n o n d e r s c h e i d t u s s e n d r i e soorten o n d e r s t e u n i n g die v i a een begeleidingsprogramma worden •

kunnen

aangeboden:

Persoonlijfee en emotionele ondersteuning ( e m o t i o n e l e

uitdaging van

e e n n i e u w e w e r k p l e k , n i e u w e collega's, u i t z o e k e n v a n g e l d e n d e regels e n a n d e r e p r a c t i c a , v e r m o e i d h e i d , i s o l a t i e i n de k l a s , ...). H e t p e r s o o n l i j k e e n p r o f e s s i o n e l e w e l b e v i n d e n e n de o v e r d r a c h t

•

v a n de c u l t u u r o p s c h o o l s t a a n h i e r b i j v o o r o p . •

Taak- of probleemgerichte

ondersteuning

eerst t e n v o l l e o p g e n o m e n :

(veel t a k e n w o r d e n v o o r h e t

d e p l a n n i n g op l a n g e t e r m i j n ,

het

m e e w e r k e n a a n e e n o u d e r a v o n d , de b e o o r d e l i n g v a n h e t l e e r l i n g e n w e r k e n de r a p p o r t e n , ... ). H u l p k a n h i e r b e t e k e n e n

dat h e t

w i e l n i e t t e l k e n s w e e r m o e t w o r d e n u i t g e v o n d e n e n dat de verw a c h t i n g e n t e n a a n z i e n v a n d e z e t a k e n b i n n e n de s c h o o l d u i d e lijk w o r d e n . De b e g i n n e n d e l e r a a r m o e t o o k z i c h t k r i j g e n op de bredere

schoolgemeenschap.

H u l p bij de a a n p a k v a n

specifieke

l e e r l i n g e n k a n e v e n e e n s z i n v o l z i j n (speciale b e h o e f t e n ,

andere

w i j z e n v a n a a n p a k , a n d e r e m a t e r i a l e n , ...). De u i t b r e i d i n g v a n het didactische repertoire staat hier dus voorop.

ERSONEEL EN ORGANISATIE

• AFL. 20, APRIL 2009, 29


•

• MENTORSCHAP 5

•

10

Kritische reflectie op het lesgeuen (het e i g e n f u n c t i o n e r e n e n h e t ler e n v a n de l e e r l i n g e n ) . In h e t b e g i n w o r d t d i e r e f l e c t i e w e l l i c h t e n i g s z i n s g e s t u u r d ( W a a r m o e t je p r e c i e s o p letten?), m a a r ze w o r d t geleidelijk aan door de beginner o v e r g e n o m e n . Het bevord e r e n v a n h e t r e f l e c t i e v e r m o g e n v a n de b e g i n n e r staat d u s v o o r op; h e t gaat h i e r b i j v o o r b e e l d o m het v e r m o g e n o m z e l f s t a n d i g de m e e s t u i t d a g e n d e a s p e c t e n v a n h e t f u n c t i o n e r e n p r i o r i t a i r te s t e l l e n e n a l t e r n a t i e v e a a n p a k w i j z e n i n o v e r w e g i n g te n e m e n .

V r a g e n w a a r o p zeker een a n t w o o r d m o e t k o m e n , zijn d a a r o m : W a a r legg e n w e de n a d r u k o p ? ' , ' W a t z i j n d a a r v a n d e c o n s e q u e n t i e s v o o r h e t verdere o n t w e r p v a n het p r o g r a m m a ? ' D e k e u z e s d i e h i e r g e m a a k t w o r d e n , hebben i n d e r d a a d een i n v l o e d op h e e l w a t verdere s t a p p e n die z u l l e n w o r d e n gezet (tot e n m e t de u i t e i n d e l i j k e e v a l u a t i e v a n h e t p r o g r a m m a (zie s t a n d a a r d 11). H e t is d a a r o m a a n g e w e z e n o m Figuur 1 te b e k i j k e n e n h e t e i g e n o n t w e r p d a a r i n te s i t u e r e n . Figuur 1: doelstellingen van inductieprogramma's: drie modellen

Leren v a n het 'klappen van de zweep'

/ / 1

Basisoriëntatiemodel

verschillende mentorrollen

-

Inductie k o p p e l e n a a n basiscompetenties o f functieprofielen

\

/ \ 1

/ [

Onderwijsgericht model

Inductie k o p p e l e n a a n a a n schoolontwikkeling

\ \ J

/ / l \

Schooltransformatiemodel

\ \ j /

In h e t l i c h t v a n d i t s c h e m a z a l de r o l v a n de m e n t o r v e r s c h i l l e n d i n g e v u l d w o r d e n . D a a r o v e r m o e t v a n i n h e t b e g i n d u i d e l i j k h e i d bes t a a n . In h e t basisoriëntatiemode! z a l de m e n t o r v o o r a l de f u n c t i e v a n counselor en 'lokale gids' o p n e m e n : hij zorgt voor o n d e r s t e u n i n g v a n de b e g i n n e r bij h e t o m g a a n m e t p e r s o o n l i j k e p r o b l e m e n e n h e t w e g w i j s m a k e n v a n de b e g i n n e r i n de s c h o o l o r g a n i s a t i e . In h e t onderu/ijsgenchte

model w o r d t de

mentor

een

'pedagogisch-didactische

c o m p a g n o n ' : h i j z a l de b e g i n n e r b e w u s t e n s y s t e m a t i s c h b e g e l e i d e n bij h e t v e r d e r o n t w i k k e l e n v a n z i j n b a s i s c o m p e t e n t i e s e n de p r o f e s sionele o n t w i k k e l i n g naar ervaren leraar op gang brengen en s t i m u leren

(o.m.

door

lesobservaties

en

-besprekingen).

In

het

schooltrans/ormatiemodel w e r k t d e m e n t o r o n d e r m e e r v a n u i t h e t i n -


• PERSONEEL E N ORGANISATI


•

MENTORSCHAP S

I

11

z i c h t d a t h i j e e n b e l a n g r i j k e r o l te v e r v u l l e n h e e f t als ' v e r a n d e r i n g s a g e n t ' : h i j i s er z i c h v a n b e w u s t dat d e b e g i n n e n d e l e r a a r als t e a m l i d l a t e r e e n f u n d a m e n t e l e b i j d r a g e z a l m o e t e n l e v e r e n a a n de v e r d e r e s c h o o l o n t w i k k e l i n g . In h e t l i c h t d a a r v a n z a l h i j de b e g i n n e r o o k beg e l e i d e n bij h e t o n t w i k k e l e n v a n e e n k r i t i s c h - c o n s t r u c t i e v e a t t i t u d e ten aanzien v a n vernieuwingsinitiatieven e n processen

op school-

n i v e a u . N a t u u r l i j k k u n n e n d e d i v e r s e r o l l e n e n t a k e n d i e bij de d i verse

modellen

beschreven

werden,

door

dezelfde

mentor

in

m e e r d e r e of m i n d e r e m a t e , a l d a n n i e t i n c o m b i n a t i e m e t elkaar, o p g e n o m e n w o r d e n . E e n e n a n d e r k a n als v o l g t v o o r g e s t e l d w o r d e n . Mentorrollen

Beginnende leraar

School

Ondersteuning

Counselor

Lokale gids

Pedagogisch-didactische compagnon

Veranderingsagent

-

D e plaats van het programma scholengemeenschap

-

in het algemeen beleid van de school of

(en s p e c i f i e k d a a r i n h e t

De omvang van het programma:

de

personeelsbeleid).

a f h a n k e l i j k v a n de d o e l e n e n de m a -

teriële m o g e l i j k h e d e n k u n je k i e z e n v o o r e e n p r o g r a m m a m e t

een

lage o f m e t e e n h o g e i n t e n s i t e i t ( S t a n s b u r y & Z i m m e r m a n , 2000). In h e t e e r s t e g e v a l b e p e r k je h e t a a n b o d b i j v o o r b e e l d tot e e n

oriënta-

t i e m o m e n t o f k o p p e l je d e b e g i n n e n d e l e r a a r a a n e e n m e e r e r v a r e n l e r a a r ; je z o r g t v o o r e e n e n i g s z i n s a a n g e p a s t e w e r k l a s t v o o r de beg i n n e r e n je m o e d i g t c o l l e g i a l e g e s p r e k k e n a a n . In h e t t w e e d e g e v a l k o m e n daar bijvoorbeeld n o g bij: een grondige selectie e n een opl e i d i n g v a n m e n t o r e n , het a a n b i e d e n v a n m i n i c u r s u s s e n r o n d thema's

die

voor

alle

beginnende

leraren

belangrijk

zijn,

n e t w e r k m o g e l i j k h e d e n e n s y s t e m a t i s c h e k a n s e n tot u i t w i s s e l i n g v a n e r v a r i n g e n ( z o w e l v o o r m e n t o r e n als v o o r b e g i n n e n d e

leraren).

In d i t v e r b a n d k u n je o o k o v e r w e g e n o m a a n de b e g i n n e n d e

leraar

t w e e m e n t o r e n toe te w i j z e n : e e n e r v a r e n l e e r k r a c h t , die b i j v o o r b e e l d observaties en l e s b e s p r e k i n g e n uitvoert, e n een j o n g e leerkracht die als e e n

'buddy' functioneert

e n de o v e r g a n g v a n o p l e i d i n g n a a r

s c h o o l k a n v e r g e m a k k e l i j k e n . M e t d e z e l a a t s t e c o l l e g a k a n de b e g i n n e r d a n s a m e n w e r k e n bij h e t v o o r b e r e i d e n v a n l e s s e n o f h i j k a n h e m een aantal persoonlijke problemen voorleggen. A l s je b e s l i s t o v e r de i n t e n s i t e i t v a n h e t p r o g r a m m a , n e e m je h e t b e s t de a a n b e v e l i n g v a n T i c k l e (2000) i n o v e r w e g i n g . Hij stelt d a t h e e l w a t f a c t o r e n (te w e i n i g m i d d e l e n , de s c h o o l c u l t u u r , de w e r k s i t u a t i e v a n l e r a r e n ) k u n n e n l e i d e n tot e e n m i n i m a l e a a n p a k v a n de a a n v a n g s b e g e l e i d i n g . D a a r b i j l i g t de n a d r u k b i j n a u i t s l u i t e n d o p i n h o u d e n , lest e c h n i e k e n e n h e t b e o o r d e l e n v a n l e e r r e s u l t a t e n bij l e e r l i n g e n . E e n b r e d e r e k i j k o p de i n d u c t i e v a n l e r a r e n is n o d i g e n v e r o n d e r s t e l t e e n intensief programma v a n aanvangsbegeleiding. Schoolontwikkeling

EN ORGANISATIE

• AFL. 20, APRIL 2009, 31


• MENTORSCHAP 5

• 12

en e e n verdere individuele professionele o n t w i k k e l i n g v a n leraren z i j n a b s o l u u t n i e t g e g a r a n d e e r d bij p r o g r a m m a ' s m e t e e n lage i n t e n siteit. Te v e r m i j d e n z i j n d u s : p r o g r a m m a ' s z o n d e r s t r u c t u u r , p r o g r a m m a ' s die a l l e e n g e r i c h t z i j n o p d e o n m i d d e l l i j k e , p r a k t i s c h e b e h o e f t e n v a n de b e g i n n e r (tips) e n p r o g r a m m a ' s d i e a l l e e n i n e e n

een-op-een-

mentorrelatie voorzien. -

D e fasering

v a n h e t p r o g r a m m a : vóór de e e r s t e s c h o o l d a g , d e eerste

s c h o o l d a g , d e eerste w e k e n , ... Per fase m o e t je b e p a l e n w a a r u i t h e t aanbod z a l bestaan. De inhouden v a n h e t p r o g r a m m a : n a t u u r l i j k w o r d e n d i e i n grote m a t e b e p a a l d door de d o e l s t e l l i n g e n die vooropgesteld w o r d e n . Verderop s t e l l e n w e e e n m o g e l i j k a a n b o d voor. -

D e activiteiten i n h e t p r o g r a m m a : v o o r m e n t o r e n , v o o r b e g i n n e r s , m a a r o o k v o o r beiden s a m e n ; b i n n e n de school, over de schoolgrenz e n h e e n ; o o k m e t a n d e r e b e t r o k k e n e n (directies bv.).

-

D e m a t e w a a r i n individualisering i n h e t p r o g r a m m a i s v o o r z i e n (gemeenschappelijke leerlingen, bestaan

onderdelen, keuzeonderdelen). N e t zoals

tussen

er o o k t u s s e n b e g i n n e n d e l e r a r e n (vaak grote)

v e r s c h i l l e n . H o e je d a a r m e e r e k e n i n g z u l t h o u d e n , b e p a a l je h e t b e s t v o o r a f , m a a r ... o o k t i j d e n s d e u i t v o e r i n g v a n h e t p r o g r a m m a z u l j e op geregelde t i j d s t i p p e n m o e t e n p e i l e n n a a r de specifieke n o d e n e n behoeften v a n de d e e l n e m e r s . -

D e duur v a n h e t p r o g r a m m a e n e e n g e d e t a i l l e e r d e tijdsplanning: m e e r en m e e r blijkt u i t o n d e r z o e k dat effectieve p r o g r a m m a ' s t e n m i n s t e een twee- tot drietal jaren o m s p a n n e n .

-

D e financiering v a n h e t p r o g r a m m a .

-

D e specifieke contextgegeuens d i e a a n d a c h t m o e t e n k r i j g e n : d e k e n m e r k e n v a n d e l e e r l i n g e n p o p u l a t i e , d e g r o o t t e v a n d e s c h o o l , d e grootte v a n d e s c h o l e n g e m e e n s c h a p , ...

-

D e evaluatie v a n h e t p r o g r a m m a . O m d e k w a l i t e i t v a n h e t a a n g e b o d e n p r o g r a m m a te k u n n e n o p t i m a l i s e r e n , is e e n c o n t i n u e e v a l u a t i e n o d i g . W e l k e g e g e v e n s z u l je v e r z a m e l e n e n h o e z a l d i t v e r l o p e n ?

-

O p w e l k e m a n i e r z a l h e t p r o g r a m m a aansluiten bij de initiële opleiding van de beginnende leraar? D i t v e r o n d e r s t e l t m i n i m a a l d a t de s t u u r groep z i c h i n f o r m e e r t over de actuele s t a n d v a n z a k e n i n de o m l i g gende lerarenopleidingen.

-

D e rolomsehrïjvtng v a n d e b e t r o k k e n e n ( m e n t o r e n , peters/meters, coördinator, d i r e c t e u r , m a a r o o k d e d e e l n e m e r s ) , e v e n t u e e l n e e r g e l e g d i n e e n gedragscode ( w a a r i n o o k o p g e n o m e n w o r d t h o e i n c o n f l i c t - e n probleemsituaties gehandeld moet worden). D e selectiecriteria en -procedure v o o r m e n t o r e n . E e n goede l e r a a r is n o g geen

goede m e n t o r . W e l k e z i j n de s p e c i f i e k e k e n m e r k e n

AFL. 20, APRIL 2009, 32

(kennis,

• PERSONEEL EN ORGANISATt


• MENTORSCHAP 5 • 13

v a a r d i g h e d e n , a t t i t u d e s ) d i e j e v a n d e m e n t o r v e r w a c h t ? H o e verloopt de selectie v a n de m e n t o r e n ? De matching uan mentoren en beginnende

leraren: é é n - é é n , é é n m e n t o r -

verschillende beginnende leraren enz. De tegemoetkomingen v o o r m e n t o r e n e n b e g i n n e r s : t i j d , o p d r a c h t , . . . D e opleiding en uerdere professionalisering v a n d e m e n t o r e n : m e n t o r e n m o e t e n voor h u n taak w o r d e n opgeleid. H o e wordt die training opg e z e t e n ... i n w e l k e v e r d e r e n a s c h o l i n g w o r d t er v o o r z i e n ? De b e n o d i g d e documenten v o o r m e n t o r e n e n d e e l n e m e r s . W e d e n k e n a a n e e n h a n d l e i d i n g en/of e e n i n f o r m a t i e b r o c h u r e v o o r b e g i n n e n d e leraren en m e n t o r e n . In het licht v a n het o n t w i k k e l e n v a n een i n t e g r a a l p e r s o n e e l s b e l e i d o p s c h o o l k u n je o o k o v e r w e g e n o m v o o r alle n i e u w e l e r a r e n m e t e e n m e t e e n P e r s o o n l i j k O n t w i k k e l i n g s p l a n (POP) te w e r k e n . In e e n POP w o r d e n i n d i v i d u e l e o n t w i k k e l i n g s d o e l e n o p g e n o m e n , de m a n i e r e n w a a r o p j e d i e p r o b e e r t te r e a l i s e r e n , e n de r e s u l t a t e n d i e d i t alles o p l e v e r t . H e t P O P b i e d t o o k e e n goede voor toekomstige

basis

functioneringsgesprekken.

De communicatieunjze en de communicatiekanalen d i e z u l l e n w o r d e n a a n g e w e n d o m alle l e d e n v a n d e s c h o o l g e m e e n s c h a p

te i n f o r m e r e n

o v e r h e t a a n v a n g s b e l e i d o p s c h o o l : e e n g e d r u k t d o c u m e n t (een i n f o r m a t i e g i d s , e e n h a n d l e i d i n g w a a r i n alles n e e r g e s c h r e v e n een niet overhaast te werk gaan

staat),

internetsite,...

A l die o p d r a c h t e n vergen overleg, b i j s t u r i n g e n evaluatie b i n n e n de s t u u r g r o e p . E r m o e t a a n d a c h t z i j n v o o r h e t c o m p l e x e g e h e e l v a n factor e n , z o d a t j e h i e r v o o r z e k e r d e n o d i g e t i j d m o e t u i t t r e k k e n . H e t is b e t e r iets l a t e r m e t e e n g o e d u i t g e b a l a n c e e r d p r o g r a m m a v a n s t a r t te g a a n d a n a l te s n e l v a n w a l te s t e k e n . In h e t eerste g e v a l is de k a n s o p s u c c e s h e t g r o o t s t , i n h e t t w e e d e g e v a l is h e t risico o p m i s l u k k i n g e n e n o n t goochelingen niet denkbeeldig.

•

L e g d e l a t n i e t m e t e e n te h o o g . K i e s v o o r e e n b e s c h e i d e n s t a r t a a n s l u i t e n d o p w a t er e v e n t u e e l a l g e b e u r t .

Formuleer s p e e r p u n t e n en blijf

r e a l i s t i s c h . W a a r w i l j e u i t e i n d e l i j k als s c h o o l o f

scholengemeenschap

eindigen? programma-

O m d a t programma's voor aanvangsbegeleiding verschillende doelstellin-

onderdefen

g e n k u n n e n n a s t r e v e n , k a n er e e n grote v e r s c h e i d e n h e i d a a n p r o g r a m maonderdelen

voorkomen. Toch

kunnen

we een aantal

belangrijke

onderdelen aanwijzen. -

D e b e l a n g r i j k s t e p r o g r a m m a c o m p o n e n t is o n g e t w i j f e l d h e t m e n t o r gedeelte, o o k a l is d i t n a t u u r l i j k n i e t d e e n i g e


inductiestrategie.

• AFL. 20, APRIL 2009, 33 H U M A N RESOURCES M A N A G E M E N T


-


Verder zijn n o g aangewezen: oriëntatiesessies:

bij h e t b e g i n v a n h e t p r o g r a m m a e n n a d i e n , t e l -

k e n s a l s z i c h n i e u w e e r v a r i n g e n a a n d i e n e n (bv. v o o r e e n r a p p o r t bespreking); -

w o r k s h o p s voor beginnende leraren over thema's die voor beginnen-

-

b i j e e n k o m s t e n v a n b e g i n n e n d e l e r a r e n o m e r v a r i n g e n u i t te w i s s e l e n

de l e r a r e n b e l a n g r i j k z i j n ; (al d a n n i e t i n s u p e r v i s i e v o r m ) ; deelname aan nascholingsactiviteiten door beginnende -

leraren;

het geregeld observeren v a n ervaren leraren door beginnende leraren en het geregeld geobserveerd w o r d e n (met n a d i e n telkens e e n bespreking);

-

teamteaching,

s a m e n m e t ervaren

-

gelegenheden

o m s a m e n m e t andere leerkrachten a a n actieonder-

leerkrachten;

z o e k te d o e n ; het bepalen v a n specifieke w e r k p u n t e n e n het w e r k e n m e t uitgewerkte -

actieplannen;

het w e r k e n m e t een portfolio e n m e t een persoonlijk ontwikkelingsp l a n (POP); het v o r m e n v a n t e a m s v a n m e n t o r e n

die geregeld ervaringen uit-

wisselen e n verder nascholing volgen.

3.3.

Standaard

beginnende een aangepaste taakomschrijving

3: de begeleiding sluit a a n bij de ujerfecondities

uan elke

leraar

Een aangepaste t a a k o m s c h r i j v i n g voor de startende voor een succesvolle

ingroei i n h e t beroep.

l e r a a r is b e l a n g r i j k

Beginnende

leerkrachten

w o r d e n h e t b e s t ' g e p l a a t s t ' i n s i t u a t i e s d i e k a n s e n b i e d e n o m als p r o f e s s i o n a l te o n t w i k k e l e n . D i t h o u d t i n d a t je m o e t p r o b e r e n te v e r m i j d e n dat b e g i n n e n d e l e e r k r a c h t e n t e r e c h t k o m e n

i n a l te m o e i l i j k e

E e n z e k e r e c o m f o r t z o n e (haalbare o p d r a c h t e n e n goede

situaties.

werkcondities)

k a n h i e r v o o r z o r g e n . B e g i n n e n d e l e r a r e n k u n n e n b i j v o o r b e e l d iets m i n d e r grote k l a s s e n o f k l a s g r o e p e n m e t i e t s m i n d e r

'probleemkinderen'

t o e g e w e z e n k r i j g e n , o f je k u n t v o o r h e n g r a a d k l a s s e n v e r m i j d e n ; je k u n t p r o b e r e n h u n o p d r a c h t e n b u i t e n d e k l a s t o t o p e e n z e k e r e h o o g t e te b e p e r k e n . A l te v a a k k r i j g e n b e g i n n e r s o p d r a c h t e n t o e g e w e z e n d i e d u i d e lijk e e n r e m k u n n e n z e t t e n o p e e n s o e p e l e i n g r o e i i n h e t b e r o e p . D e n k e n we bijvoorbeeld maar

a a n de 'versnipperde' o p d r a c h t e n w a a r m e e

ze

s o m s o p g e z a d e l d w o r d e n ( m u z i e k i n de d e r d e g r a a d k l a s s e n , n i v e a u l e z e n i n d e eerste k l a s , s t e l l e n i n h e t v i e r d e l e e r j a a r e n z . ) o f a a n h e t g e v e n v a n v a k k e n w a a r v o o r ze geen bevoegdheid hebben

verworven of aan het

a a n t a l l e s v o o r b e r e i d i n g e n ( s e c u n d a i r o n d e r w i j s ) . H u l i n g e n A u s t i n (1992) stelden overigens vast dat beginnende

l e r a r e n m e e r l e r e n als ze e e n -




• MENTORSCHAP 5

•

15

z e l f d e les v e r s c h i l l e n d e k e r e n k u n n e n g e v e n . M e t e e n s t a r t e n

in

een

z o g e n a a m d ' s l e u t e l l e e r j a a r ' (eerste o f z e s d e k l a s v a n de b a s i s s c h o o l ) legt o o k e e n e x t r a d r u k o p de b e g i n n e r . I n d i e n de s i t u a t i e h e t e v e n w e l n i e t anders toelaat, d a n z a l een extra b e g e l e i d i n g s i n s p a n n i n g zeker aangew e z e n zijn. Sluit startende leraren niet uit v a n eenmalige, beperkte

engagementen

z o a l s e e n t i j d e l i j k e w e r k g r o e p (sport, e x c u r s i e s , c u l t u u r o p s c h o o l ) of z o . L a a t z e d a a r z e l f vrij i n b e s l i s s e n , m a a r b e s c h e r m ze o o k : g e e f ze (nog) geen eindverantwoordelijkheid. Creatieve scholengemeenschappen

k u n n e n zeker wat opsteken v a n ini-

t i a t i e v e n z o a l s h e t Kanjerproject ( P r o d a s s c h o l e n g e m e e n s c h a p ,

Noord-Bra-

bant). Hierbij m a k e n 'oude r o t t e n ' plaats voor beginners. De beginners krijgen meteen voor een volledig schooljaar een eigen klas toegewezen e n b i n n e n d e s c h o l e n g r o e p n e e m t e e n a a n t a l o u d e r e l e e r k r a c h t e n de r o l v a n invaller op. De ervaringen m e t dit project zijn alleszins veelbelovend (niet a l l e e n v o o r de b e g i n n e r s , m a a r o o k v o o r de o u d e r e l e r a r e n , v o o r w i e v a a k n i e u w e h o r i z o n t e n o p e n g a a n ) (Prins, 2006).

/3A. ondersteuning van de directie

Standaard 4: rol en verantwoordelijkheid van de directie

D e d i r e c t e u r is m e e s t a l de eerste p e r s o o n d i e b e g i n n e n d e l e r a r e n o p h u n school ontmoeten. Deze ontmoeting betekent meteen

de s t a r t v a n de

e e r s t e r e l a t i e v a n de b e g i n n e r o p s c h o o l . K e n n i s , h o u d i n g e n g e d r a g v a n de d i r e c t i e s p e l e n d u s e e n b e l a n g r i j k e r o l bij e e n v l o t t e s t a r t v a n d e n i e u w e l e e r k r a c h t ( W i s c h k a e m p e r , 2005). Beg i n n e n d e l e r a r e n w i j z e n de d i r e c t e u r v a a k a a n als de b e l a n g r i j k s t e b r o n v a n s t e u n e n b e g e l e i d i n g . G e l u k k i g e r k e n n e n s t e e d s m e e r d i r e c t e u r s de n o o d a a n e e n goede b e g e l e i d i n g v o o r b e g i n n e n d e l e r a r e n . S o m s b l i j k t de t e v r e d e n h e i d v a n d e b e g i n n e r s o v e r de s t e u n v a n de d i r e c t i e e e n

be-

l a n g r i j k e r r e d e n te z i j n o m i n h e t b e r o e p te b l i j v e n d a n de a a n w e z i g h e i d v a n e e n m e n t o r ( W y n n e.a., 2006). D e d i r e c t e u r is g e w o o n e e n b e l a n g rijke

persoon i n het leven v a n een startende

leraar.

In e e n a a n t a l g e v a l l e n g e v e n b e g i n n e r s e v e n w e l als v o o r n a a m s t e r e d e n v o o r h u n u i t s t a p u i t de s c h o o l (en/of h e t l e r a r e n b e r o e p ) j u i s t de m o e i z a a m o f s l e c h t v e r l o p e n d e r e l a t i e m e t de d i r e c t i e a a n . D a a r b i j

speelt

v o o r a l h e t t e k o r t a a n e r v a r e n h u l p e n o n d e r s t e u n i n g e e n grote r o l . S o m m i g e d i r e c t e u r s v i n d e n o n d e r s t e u n i n g n i e t z o b e l a n g r i j k , o m d a t ze e r v a n u i t g a a n d a t w i e v a n de l e r a r e n o p l e i d i n g k o m t , w e l i n s t a a t m o e t z i j n o m z e l f s t a n d i g d e k l u s te k l a r e n .


• A F L . 20, APRIL 2009, 35


I

MENTORSCHAP 5

»

16

B a r n e s (1986) v o n d bij e e n o n d e r z o e k i n N o r t h - C a r o l i n a d a t h e t

gebrek

a a n o n d e r s t e u n i n g d o o r de d i r e c t i e de b e l a n g r i j k s t e r e d e n w a s v o o r o n g e v e e r t w e e d e r d e v a n de l e r a r e n die u i t h e t b e r o e p s t a p t e n . U i t e e n s o o r t g e l i j k e s t u d i e i n C l e v e l a n d b l i j k t dat l e r a r e n d i e v a n h u n d i r e c t i e w e i n i g of g e e n o n d e r s t e u n i n g o n d e r v o n d e n , d r i e k e e r m e e r g e n e i g d z i j n o m u i t h e t b e r o e p te s t a p p e n d a n collega's die w e l o n d e r s t e u n i n g h a d d e n g e k r e g e n . In e e n r a p p o r t v a n de N A S B E (1998) w o r d t g e s t e l d dat h e t v o o r n a a m s t e e l e m e n t v o o r t e v r e d e n h e i d bij l e r a r e n h e t k u n n e n w e r k e n i n " s c h o l e n die e e n o n d e r s t e u n e n d e

o m g e v i n g v o r m e n " is é n d a t de

v o o r n a a m s t e v e r a n t w o o r d e l i j k e v o o r h e t c r e ë r e n v a n z o ' n o m g e v i n g de directeur is. D i r e c t e u r s m o e t e n er z i c h b e w u s t v a n z i j n dat i n e e n t i j d w a a r i n ze c o n stant worstelen met papierwerk en beleidskwesties, lerarenteam

de m e e s t k o s t e n b e s p a r e n d e

een kwaliteitsvol

b r o n is w a a r o v e r ze

beschik-

k e n . L e r a r e n die o n d e r s t e u n d w o r d e n , b i e d e n z e l f o n d e r s t e u n i n g . L e r a ren

die

vertrouwen

ondervinden,

zijn

te

vertrouwen.

Leraren

die

a a n g e m o e d i g d w o r d e n , l e v e r e n g o e d w e r k af. L e r a r e n die d o o r h u n d i rectie

als

professionals

behandeld

worden,

zijn

minder

geneigd

de

s c h o o l te v e r l a t e n . H o e w e l de d i r e c t e u r e e n s t u k b e g e l e i d i n g s v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d n a a r a n deren k a n delegeren, m o e t hij zelf toch ook s t i m u l e r e n d optreden door m i d d e l e n ter b e s c h i k k i n g te s t e l l e n , t i j d u i t te t r e k k e n v o o r

observaties

e n e e n k l i m a a t v a n o n d e r s t e u n i n g b i n n e n h e t t e a m te b e v o r d e r e n . D i r e c t i e s m o e t e n v o o r a l o v e r t u i g d z i j n v a n de z i n e n de n o o d z a a k v a n e e n i n t e n s i e v e b e g e l e i d i n g v a n b e g i n n e n d e l e e r k r a c h t e n e n k u n n e n bij h e t v e r d e l e n v a n de o p d r a c h t e n r e k e n i n g h o u d e n m e t de s p e c i f i e k e n o d e n v a n de b e g i n n e n d e

leerkracht. Ze besteden

n a t u u r l i j k de n o d i g e

aan-

d a c h t a a n de i n t r o d u c t i e v a n de ' n i e u w e l i n g ' b i n n e n h e t t e a m e n de s c h o o l e n z u l l e n h e m a a n m o e d i g e n o m d e e l te n e m e n a a n

schoolacti-

v i t e i t e n , n a s c h o l i n g e.d. H e e l b e l a n g r i j k bij d i t a l l e s i s d a t de d i r e c t e u r d u i d e l i j k z i c h t h e e f t o p de t w e e r o l l e n d i e h i j n a a r de b e g i n n e n d e l e e r k r a c h t toe m e e s t a l te v e r v u l l e n h e e f t . E n e r z i j d s is er de r o l v a n de ' b e g e l e i d e r ' ;

anderzijds z a l hij

m e e s t a l o o k , n a a r h e t e i n d e v a n de i n d u c t i e p e r i o d e , de r o l v a n 'beoordelaar' moeten

opnemen.

In d i t v e r b a n d m o e t hij v a n bij h e t b e g i n d u i d e l i j k h e i d c r e ë r e n . V a n bel a n g is z e k e r dat de d i r e c t i e de b e g i n n e n d e l e r a a r m e t e e n de e v a l u a t i e procedure duidelijk m a a k t die op school voor n i e u w e leraren toegepast

A F L . 20, APRIL 2009, 36



• MENTORSCHAP S

»

17

w o r d t . De d i r e c t e u r m a a k t d a n o o k m e t e e n d e n o d i g e a f s p r a k e n i n d i t verband (lesbezoeken, functioneringsgesprekken,

beoordelingsgesprek).

H e t is v o o r d i r e c t i e s e e n e c h t e u i t d a g i n g o m e e n g o e d e v e n w i c h t te v i n d e n t u s s e n h e t b e v o r d e r e n v a n de p r o f e s s i o n e l e o n t w i k k e l i n g e n de e v a l u a t i e v a n de b e g i n n e n d e leraar. E e n effectieve d i r e c t i e b e s t e e d t i n e l k g e v a l m e e r t i j d e n e n e r g i e a a n h e t b e g e l e i d e n v a n de p r o f e s s i o n e l e o n t w i k k e l i n g d a n a a n de s u m m a t i e v e e v a l u a t i e v a n b e g i n n e n d e l e r a r e n . D e d i r e c t e u r z o r g t n a t u u r l i j k v o o r e e n e e r s t e o r i ë n t a t i e v a n de n i e u w e l e e r k r a c h t i n de s c h o o l . H i j stelt de l e r a a r v o o r a a n de collega's e n geeft de b e g i n n e r

een

o v e r z i c h t v a n de b e l a n g r i j k s t e

beleidslijnen die

op

s c h o o l g e l d e n . H i j z o r g t e r v o o r d a t de b e g i n n e n d e l e r a a r i n z a g e k r i j g t i n de d o s s i e r s v a n de l e e r l i n g e n a a n w i e h i j les z a l g e v e n , w i j s t o p s p e c i a l e aandachtspunten

(probleemleerlingen, sociale achtergrond v a n leerlin-

g e n , t a a l p r o b l e m e n , ...). N a t u u r l i j k z o r g t h i j e r v o o r d a t a l h e t b e n o d i g d e materiaal (leerboeken,

h a n d l e i d i n g e n , l e e r p l a n n e n , ...)

ter b e s c h i k k i n g

w o r d t gesteld. Een hele reeks praktische afspraken die op s c h o o l gelden, w o r d e n e v e n e e n s m e e g e d e e l d (kopiëren, a f w e z i g h e d e n ,

onkostennota's,

l e e r u i t s t a p r e g e l i n g e n enz.). H e t i s b e l a n g r i j k dat de b e g i n n e n d e l e r a a r v a n bij h e t b e g i n o p de h o o g t e is v a n de v e r w a c h t i n g e n d i e o p s c h o o l g e l d e n m e t b e t r e k k i n g tot de u i t v o e r i n g v a n de o p d r a c h t , de v e r w a c h t e d i s c i p l i n e , de v a k g r o e p e n e n z . N a t u u r l i j k h o e f t de d i r e c t e u r a l d i e z a k e n n i e t a l l e e n ter h a r t e te n e m e n ; dit g e b e u r t h e t b e s t i n s a m e n s p r a a k m e t e n k e l e a n d e r e c o l l e g a ' s

(maar

d a n w e l b i n n e n een duidelijke taakverdeling). D e d i r e c t i e d o e t e r o o k g o e d a a n de b e g i n n e n d e l e r a a r e x p l i c i e t d u i d e l i j k te m a k e n d a t h i j o p h a a r s t e u n k a n r e k e n e n bij e v e n t u e l e

problemen

m e t l e e r l i n g e n en/of o u d e r s , e n d a t h i j i n v o o r k o m e n d g e v a l n i e t m o e t a a r z e l e n o m m e t e e n c o n t a c t o p te n e m e n . D e d i r e c t i e k a n h a a r b e l a n g s t e l l i n g v o o r h e t ' w e l z i j n ' v a n de b e g i n n e n d e l e r a a r o o k t o n e n d o o r g e r e g e l d e e n i n f o r m e e l g e s p r e k j e te v o e r e n . T i j d e n s h e t eerste j a a r w o r d e n h e t b e s t m e e r f o r m e l e

gespreksmomenten

a f g e s p r o k e n (bv. w e k e l i j k s ) . De d i r e c t e u r m o e d i g t d e b e g i n n e r o o k a a n o m a a n n a s c h o l i n g s i n i t i a t i e v e n d e e l te n e m e n , m a a r b e k l e m t o o n t daarbij d a t s o b e r h e i d a a n g e w e z e n is e n dat n a s c h o l i n g e n h e t b e s t e e n d i r e c t v e r b a n d h e b b e n m e t de a l l e d a a g s e p r a k t i j k v a n h e t l e s g e v e n . H i j stelt h e t p r o g r a m m a v o o r a a n v a n g s b e g e l e i d i n g o p s c h o o l v o o r e n laat d a a r b i j duidelijk b l i j k e n dat hij een actieve d e e l n a m e v a n de b e g i n n e n d e leraar heel belangrijk vindt.


I

AFL. 20, APRIL 2009, 37


De

aanwezigheid

van een

• MENTORSCHAP S

programma

•

18

voor aanvangsbegeleiding

s c h o o l o n t s l a a t de d i r e c t i e e v e n w e l n i e t v a n h a a r

op

begeleidingsopdracht

t e n a a n z i e n v a n d e b e g i n n e n d e leraar. D e l e r a a r h e e f t d u i d e l i j k b e h o e f t e a a n b e l a n g s t e l l i n g e n w a a r d e e r t die sterk. kenmerken van een

O n d e r z o e k ( S t a n u l i s e.a., 2003) w i j s t u i t d a t b e g i n n e n d e l e r a r e n v o o r a l

goede directie

directies appreciëren -

die:

d e c o n t a c t e n t u s s e n de m e n t o r e n de b e g i n n e n d e l e r a a r s t i m u l e r e n ; tijd v r i j m a k e n voor gezamenlijke leraren, mentoren en

reflectie

met andere

beginnende

collega's;

o p de h o o g t e z i j n v a n de d i v e r s e l e e r p l a n n e n ; -

h u l p a a n b i e d e n bij h e t v o o r b e r e i d e n v a n l e s s e n ;

-

o p de h o o g t e z i j n v a n de f a m i l i a l e a c h t e r g r o n d v a n d e l e e r l i n g e n ;

-

de k a n s b i e d e n o m e e n e i g e n p l a a t s te v i n d e n b i n n e n de s c h o o l gemeenschap;

-

op klasbezoek

k o m e n en daaraan een constructieve

nabespreking

vastkoppelen. L i t e r a t u u r o n d e r z o e k v a n G o l d e n (2003) l e v e r d e v i e r b e l a n g r i j k e

factoren

op i n v e r b a n d m e t de r o l v a n de d i r e c t i e bij de i n d u c t i e v a n l e r a r e n . CO

O m te b e g i n n e n m o e t d e d i r e c t i e z o r g e n v o o r e e n i n v u l l i n g v a n de o p d r a c h t d i e z o v e e l m o g e l i j k k a n s e n geeft o p e e n s u c c e s v o l l e

\T\ V e r v o l g e n s is de k o p p e l i n g v a n de b e g i n n e r a a n e e n goede

start. mentor

heel belangrijk. [3]

E e n d e r d e f a c t o r is de b a l a n s t u s s e n de b e o o r d e l i n g e n de b e g e l e i ding.

\A\ E e n l a a t s t e f a c t o r is de c o n s t r u c t i e v e r o l die de d i r e c t i e i n h e t h e l e i n d u c t i e p r o c e s v e r v u l t : als l e i d e r v a n de s c h o o l g e m e e n s c h a p

m o e t ze

h o g e v e r w a c h t i n g e n u i t s p r e k e n , de v i s i e e n de m i s s i e v a n de s c h o o l v e r p e r s o o n l i j k e n , de n i e u w e l e r a r e n s t i m u l e r e n tot r e f l e c t i e o v e r l e r e n e n o n d e r w i j z e n e n ... m a x i m a l e i n s p a n n i n g e n l e v e r e n o m

een

s t e r k p r o g r a m m a v o o r a a n v a n g s b e g e l e i d i n g u i t te b o u w e n . H e t b e l a n g v a n de r o l v a n de d i r e c t i e bij h e t o p z e t t e n v a n e e n

systema-

tische aanvangsbegeleiding k u n n e n we niet genoeg onderstrepen.

3

Dat

h i e r e e n u n i e k e k a n s ligt tot h e t v e r a n d e r e n v a n de op s c h o o l g e l d e n d e c u l t u u r , w o r d t m o o i g e ï l l u s t r e e r d d o o r h e t v e r h a a l v a n H o w a r d (1999). D e invoering v a n aanvangsbegeleiding (eenvoudig opgestart m e t twee leraren

die e e n

m e n t o r e n o p l e i d i n g volgden)

leidde uiteindelijk voor

b e s c h r e v e n ' p r o b l e e m s c h o o l ' tot e e n c o m p l e t e


de

wedergeboorte.



• MENTORSCHAP 5

/ 3.5. Ïeergroepen us.

Standaard

• 19

5: individuele ondersteuning en leren in groep

E e n effectief p r o g r a m m a voor aanvangsbegeleiding voorziet i n een i n d i -

mdiinduele

viduele ondersteuning e n begeleiding en creëert

begeleiding

groep. D i e Ï e e r g r o e p e n

k u n n e n bestaan

kansen

uit beginnende

tot l e r e n i n

leraren of sa-

mengesteld zijn uit beginnende leraren en ervaren leerkrachten of m e n toren. D e i n d i v i d u e l e b e g e l e i d i n g ( m e e s t a l d o o r de m e n t o r ) b i e d t d e k a n s o m o p d e s p e c i f i e k e n o d e n e n v r a g e n v a n d e b e g i n n e n d e l e r a a r i n te s p e l e n . Hierbij k u n je g e b r u i k m a k e n v a n portfolio's of v a n persoonlijke o n t w i k k e l i n g s p l a n n e n (POP), w a a r i n d e e r v a r i n g e n , r e f l e c t i e s

en vorderingen

v a n de b e g i n n e n d e leraar o p g e n o m e n w o r d e n . O o k specifieke v e r b o n d e n a a n de taak

(bv. d i e v a n a m b u l a n t e

leerkracht,

aspecten vakleraar,

b e g e l e i d e r v a n e e n G O N - l e e r l i n g i n d e k l a s enz.) k u n n e n v i a i n d i v i d u e l e begeleiding a a n b o d k o m e n . De i n d i v i d u e l e begeleiding z a l andere vorm e n a a n n e m e n naargelang de mentorrelatie verder evolueert. Groepsbijeenkomsten

b i e d e n k a n s e n tot u i t w i s s e l i n g v a n e r v a r i n g e n e n

het gezamenlijk reflecteren over heel diverse aspecten i n verband m e t leren e n o n d e r w i j z e n . Ze l e i d e n vaak tot de o n t d e k k i n g dat andere beginners soortgelijke p r o b l e m e n k e n n e n en dat ook ervaren leerkrachten n o g geregeld op zoek zijn naar oplossingen voor problematische

situa-

ties. L e r a r e n d i e v a n i n h e t b e g i n v a n h u n l o o p b a a n s a m e n w e r k e n e n reflecteren en

als een ' n o r m a l e ' zaak ervaren, zullen w e l l i c h t m a k k e l i j k e r

constructiever

s c h o o l i n de

k u n n e n participeren

richting

a a n de o n t w i k k e l i n g v a n de

v a n een professionele leergemeenschap

(Verbiest,

2004). Er z i j n v e r s c h i l l e n d e f o r m u l e s v a n g r o e p s b i j e e n k o m s t e n

mogelijk:

m i n i c u r s u s s e n , projectgroepen,

leesgroepen,

supervisie-

of intervisie-

groepen enz. D e s k u n d i g e b e g e l e i d i n g v a n d i e g r o e p e n is n a t u u r l i j k e e n b e l a n g r i j k e

actieonderzoek

c o n d i t i o s i n e q u a n o n (zie s t a n d a a r d 7). R e c e n t w o r d t s t e r k e n a d r u k gelegd o p h e t door (beginnende) onderzoek.

Daarbij

wordt

leraren gezamenlijk opzetten v a n actieuit

de

eigen

ervaring

een

probleem

g e d e s t i l l e e r d e n tot e e n o n d e r z o e k s v r a a g g e p r o m o v e e r d , d i e v e r v o l g e n s l e i d t tot h e t o p e e n s y s t e m a t i s c h e

manier zoeken naar mogelijke

ant-

w o o r d e n (Tickle, 2000). D i t s l u i t o o k a a n bij e e n v a n d e b a s i s c o m p e t e n ties v a n de leraar, n a m e l i j k d e l e r a a r a l s o n d e r z o e k e r . leernetwerken

E e n recente o n t w i k k e l i n g i n h e t d e n k e n over p r o f e s s i o n a l i s e r i n g v a n l e r a r e n b e t r e f t de c r e a t i e v a n l e e r n e t w e r k e n , w a a r b i j l e e r k r a c h t e n , o o k o v e r d e s c h o o l g r e n z e n h e e n , e r v a r i n g e n e n k e n n i s u i t w i s s e l e n . H e t is


i


C O A C W N G EN EVALUATIE

• MENTORSCHAP 5

•

20

z e k e r z i n v o l o m de b e g i n n e n d e l e r a a r te w i j z e n o p de d i v e r s e m o g e l i j k h e d e n die op dit vlak bestaan. V a a k w o r d e n d i e n e t w e r k e n v i a e l e k t r o n i s c h e w e g g e r e a l i s e e r d . In h e t b u i t e n l a n d (USA, U K , Frankrijk) k u n n e n b e g i n n e n d e leraren bijvoorbeeld terecht op talloze websites en f o r u m s voor het i n w i n n e n v a n informatie e n a d v i e s (in d i t v e r b a n d w o r d t w e i e e n s de t e r m ' t e l e m e n t o r i n g '

ge-

bruikt). Bij d i t ' v i r t u e l e ' l e r e n o n t b r e e k t n a t u u r l i j k de r i j k d o m v a n h e t i n t e r m e n s e l i j k e c o n t a c t t u s s e n de m e n t o r e n de b e g i n n e n d e leraar, m a a r h e t k a n zeker een aanvulling betekenen. O v e r i g e n s w o r d e n i n e e n a a n t a l l a n d e n (bv. Z w i t s e r l a n d e n N i e u w - Z e e l a n d ) o o k o p h e t r e g i o n a l e n i v e a u g r o e p e n b e g i n n e n d e l e r a r e n bij e l k a a r gebracht i n het kader v a n een centraal aangestuurd aanvangsbeleid. Tot b e s l u i t k u n n e n w e v e r w i j z e n n a a r G a r e t e.a. (2001), d i e i n h u n o n d e r z o e k tot d e c o n c l u s i e k w a m e n d a t l e e r k r a c h t e n m e e r l e r e n i n n e t w e r k e n e n studiegroepen d a n v i a de klassieke m e n t o r i n g .

/3.6.

Standaard

beginnende

6: oriëntatie op continue professionele ontwikkeling van

de

leraar

E n e r z i j d s m o e t de b e g e l e i d i n g i n s p e l e n o p de s p e c i f i e k e k e n m e r k e n v a n de b e g i n n e n d e l e r a a r (zijn n o d e n e n de fase w a a r i n h i j v e r k e e r t ) , a n d e r z i j d s m o e t ze v o r m k r i j g e n v a n u i t e e n g e m e e n s c h a p p e l i j k e verwachtingen.

Daartoe

behoort

ongetwijfeld

het

door

reeks v a n

de

beginner

s t e e d s d u i d e l i j k e r z i c h t k r i j g e n o p de o n t w i k k e l i n g s d o e l e n e n e i n d t e r m e n , de l e e r p l a n n e n , de e s s e n t i ë l e k e n n i s e n de v a a r d i g h e d e n v a n e e n l e e r k r a c h t (de z o g e n a a m d e ' b a s i s c o m p e t e n t i e s ' ) ,

het s c h o o l w e r k p l a n of

h e t p e d a g o g i s c h e p r o j e c t v a n de s c h o o l w a a r h i j w e r k z a a m is e n z . De b e g e l e i d i n g z a l d u s b e w u s t e n g r a d u e e l o p d i e z a k e n a f g e s t e m d m o e ten w o r d e n e n tegelijkertijd voldoende aandacht m o e t e n b e h o u d e n voor de i n d i v i d u e l e v r a g e n v a n d e b e g i n n e n d e

leraar en een

toenemende

m a t e v a n z e l f s t u r i n g v a n d e z e l a a t s t e . Er k a n b i j v o o r b e e l d g e d a c h t w o r d e n a a n e e n v r i j n a u w k e u r i g v o o r g e s c h r e v e n b e g e l e i d i n g s t r a j e c t v o o r beg i n n e n d e l e r a r e n t i j d e n s h e t e e r s t e jaar. De a c t i v i t e i t e n e n de d o e l e n e r v a n z i j n d a n n a u w k e u r i g g e p l a n d . D e m e n t o r e n de b e g i n n e r k u n n e n h i e r v o o r t d u r e n d o p t e r u g v a l l e n . L a a t t w e e d e j a a r s l e r a r e n z e l f e e n traject uitstippelen.

APL. 20, APRIL 2009, 40



«

MENTORSCHAP S

I

!1

O m d i e o n t w i k k e l i n g n a u w g e z e t o p te v o l g e n , k u n je o v e r w e g e n o m te w e r k e n m e t e e n p o r t f o l i o , e e n r e f l e c t i e j o u r n a a l of e e n p e r s o o n l i j k o n t w i k k e l i n g s p l a n (POP). In v e r s c h i l l e n d e l a n d e n is d i t t r o u w e n s e e n verplichting

voor

beginnende

evaluatiegesprekken

tussen

leraren de m e n t o r

(bv. en

Frankrijk).

Tussentijdse

de b e g i n n e n d e

leraar

zijn

e v e n e e n s n o d i g o m de ' v i n g e r a a n de p o l s ' te h o u d e n . O m de m e n t o r e n de b e g i n n e n d e l e r a a r k a n s e n te b i e d e n tot

effectieve

c o m m u n i c a t i e o v e r de e s s e n t i e v a n h e t l e r a r e n b e r o e p , is h e t n o o d z a k e l i j k d a t ze e e n g e m e e n s c h a p p e l i j k e

t a a l h a n t e r e n . De

basiscompetenties

v a n de l e r a a r b i e d e n i n d i t v e r b a n d e e n d u i d e l i j k k a d e r . Z e k u n n e n als r i c h t s n o e r d i e n e n t i j d e n s de i n d u c t i e p e r i o d e (twee tot d r i e jaar) e n o p basis d a a r v a n k u n n e n heldere, betekenisvolle

en haalbare

doelen

be-

p a a l d w o r d e n . Er k a n o v e r g e r e f l e c t e e r d w o r d e n e n ze k u n n e n u i t d a g i n gen i n h o u d e n voor het verdere leren v a n de beginner. H e t p e r s p e c t i e f m o e t d u i d e l i j k h e t c o n t i n u e , l e v e n s l a n g e l e r e n v a n de l e r a a r z i j n . D a a r o m z i j n b e l a n g r i j k e a s p e c t e n v a n h e t l e r e n t i j d e n s de i n ductieperiode

alvast:

een

toenemende

zelfsturing, een

steeds

betere

b e k w a a m h e i d o m te l e r e n u i t e r v a r i n g e n , h e t c u l t i v e r e n v a n h e t r e f l e c t i e v e r m o g e n , h e t l e r e n l e r e n , e e n geregelde

zelfevaluatie, een

groeiend

v e r m o g e n tot p r o b l e e m o p l o s s e n d l e r e n , ... A l l e d r a g e n ze bij tot h e t verw e r v e n v a n de v e r a n d e r i n g s c o m p e t e n t i e

die de l e r a a r a b s o l u u t n o d i g

h e e f t n a a r de v e r d e r e l o o p b a a n toe (Snoek, 2004).

/3.7.Standaard mentorenopleiding

7: selectie, opleiding en verdere nascholing uan begeleiders

W i e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d v o o r de b e g e l e i d i n g v a n b e g i n n e n d e

leraren

t o e g e w e z e n krijgt, m o e t b e a n t w o o r d e n a a n e n g e s e l e c t e e r d w o r d e n o p basis v a n duidelijke, geëxpliciteerde

c r i t e r i a (leeftijd l i j k t o n s i n d i t ver-

b a n d i n grote m a t e i r r e l e v a n t ! ) . Het spreekt voor z i c h dat m e n t o r e n ook k a n s e n krijgen o m v i a een deg e l i j k e o p l e i d i n g a a n die c r i t e r i a te v o l d o e n of e r n a a r t o e te g r o e i e n . E e n goede l e r a a r m a a k t i m m e r s n o g g e e n goede m e n t o r ; m e n t o r s c h a p

ver-

eist s p e c i f i e k e k e n n i s , v a a r d i g h e d e n e n a t t i t u d e s . D i e c o m p e t e n t i e s

kun-

nen

aan

een

' m e n t o r e n o p l e i d i n g ' l i j k t o n s , g e z i e n h e t b e l a n g v a n de o p d r a c h t ,

aangeleerd

en verder aangescherpt

worden. Deelname

een

m u s t v o o r k a n d i d a a t - m e n t o r e n (Janas, 1996). O p b a s i s v a n de u i t v o e r i g e , b e s c h i k b a r e l i t e r a t u u r e n h e t b e s c h i k b a r e o n d e r z o e k is h e t o n d e r t u s s e n m o g e l i j k o m e e n m i n o f m e e r v o l l e d i g p r o f i e l v a n de m e n t o r s a m e n te s t e l l e n . W e h e b b e n z o ' n p r o f i e l g e f o r m u l e e r d i n


• APL. 20, APRIL 2009, 41 H U M A N RESOURCES M A N A G E M E N T


termen van competenties

• MENTORSCHAF 5

«

22

e n g e b r u i k t e n d a a r b i j als r e f e r e n t i e k a d e r

het

c o m p e t e n t i e m o d e l v a n M c C l e l l a n d (zoals g e c i t e e r d i n L i n g s m a & S c h o l t e n , 2004). W e w e r k t e n de c o m p e t e n t i e s u i t n a a r a n a l o g i e v a n de b a s i s competenties

v a n de l e r a a r ( C a u t r e e l s , 2008, 327 e.v.).

Die competenties

moeten natuurlijk

richtinggevend

zijn voor het

ont-

werpen en uitvoeren v a n een mentorenopleiding. Scholen en kandidaatm e n t o r e n k u n n e n d e z e c o m p e t e n t i e l i j s t h a n t e r e n bij h e t ' s c a n n e n ' v a n h e t o p l e i d i n g s a a n b o d w a a r u i t ze e e n k e u z e z u l l e n m a k e n . H i e r l i j k t e e n b e l a n g r i j k e r o l w e g g e l e g d v o o r de n a s c h o l i n g e n die de l e rarenopleidingen aanbieden. Verschillende lerarenopleidingen verzorgen i m m e r s al g e r u i m e tijd een k w a l i t a t i e f sterke m e n t o r e n o p l e i d i n g voor l e r a r e n die s t u d e n t e n t i j d e n s h u n stages b e g e l e i d e n ( C a u t r e e l s & Jeuris¬ s e n , 2003). De i n h o u d e n e n w e r k w i j z e n die d a a r b i j a a n b o d k o m e n , g e l d e n i n grote m a t e o o k v o o r b e g e l e i d e r s v a n b e g i n n e n d e

leraren.

O n d e r t u s s e n is er d o o r v e r s c h i l l e n d e v a n die l e r a r e n o p l e i d i n g e n a l e e n p o s t g r a d u a a t o p l e i d i n g voor m e n t o r e n uitgewerkt, w a a r i n het aspect v a n de a a n v a n g s b e g e l e i d i n g r u i m s c h o o t s a a n b o d k o m t . S a m e n w e r k i n g t u s s e n de o p l e i d i n g e n e n de b a s i s - o f s e c u n d a i r e s c h o l e n k a n h i e r v o o r b e i de p a r t i j e n

'winst' opleveren: scholen h a l e n expertise

b i n n e n die

ze

k u n n e n a a n w e n d e n bij h e t b e g e l e i d e n v a n n i e u w e collega's e n h e t o p zetten v a n een p r o g r a m m a voor aanvangsbegeleiding. v e r h o g e n de k w a l i t e i t v a n de s t a g e b e g e l e i d i n g 'opgeleide' begeleiders

De opleidingen

wanneer studenten

bij

terechtkomen.

T i j d e n s de o p l e i d i n g v a n m e n t o r e n w o r d t h e t b e s t g e w e r k t o p e e n w i j z e d i e a n a l o o g is a a n de m a n i e r w a a r o p de m e n t o r m e t de b e g i n n e n d e c o l l e g a a a n de s l a g z o u m o e t e n g a a n ( e r v a r i n g s g e r i c h t l e r e n , r e f l e c t i e o p de praktijk, zelfevaluatie, uitproberen, groepsleren, 'surfen' tussen

theorie

e n p r a k t i j k enz.). O o k h e t g e b r u i k v a n e e n p o r t f o l i o o f h e t w e r k e n m e t p e r s o o n l i j k e o n t w i k k e l i n g s p l a n n e n d o o r de m e n t o r e n - i n - o p l e i d i n g k a n w o r d e n o v e r w o g e n , z e k e r n u m e e r e n m e e r s c h o l e n die w e r k w i j z e n i n het kader v a n h u n integraal personeelsbeleid voor het voltallige person e e l h a n t e r e n . M e n t o r e n w o r d e n i n dat v e r b a n d d a n o o k e e n r o l m o d e l voor beginnende

leraren.

K a n d i d a a t - m e n t o r e n k r i j g e n z e k e r e x t r a l e e r k a n s e n , i n d i e n ze de o p l e i d i n g k u n n e n v o l g e n t e r w i j l ze e e n b e g i n n e n d e l e r a a r b e g e l e i d e n . O v e r i g e n s g e l d t o o k v o o r d e o p l e i d i n g v a n m e n t o r e n d a t er r u i m t e m o e t z i j n v o o r de e i g e n i n b r e n g e n de t o e n e m e n d e

m a t e v a n z e l f s t u r i n g v a n de

deelnemers.




• MENTORSCHAP 5

•

23

W e l k e c o m p o n e n t e n i n een o p l e i d i n g v a n m e n t o r e n aan b o d m o e t e n kom e n , h a n g t n a t u u r l i j k v o o r e e n d e e l af v a n de u i t e i n d e l i j k e d o e l e n v a n h e t p r o g r a m m a w a a r b i n n e n de m e n t o r e n z u l l e n f u n c t i o n e r e n . T o c h k u n n e n d e v o l g e n d e t h e m a ' s als e s s e n t i e e l

a a n g e s t i p t w o r d e n : de rolflen)

v a n de m e n t o r , h e t l e r e n v a n v o l w a s s e n e n , de ' p s y c h o l o g i e ' v a n d e beg i n n e n d e l e r a a r (fasen, ' c o n c e r n s ' , p r o b l e m e n ) , h e t g e z a m e n l i j k f o r m u leren v a n w e r k p u n t e n en doelen, observatie- en

gespreksvaardigheden,

o m g a a n m e t w e e r s t a n d e n , r e f l e c t i e als h e f b o o m v o o r p r o f e s s i o n e l e

ont-

wikkeling enz. V o o r b e e l d e n v a n m o g e l i j k e i n h o u d e n k u n je v i n d e n i n de i n s c h r i j v i n g s -

ft

f o l d e r s v a n de d i v e r s e o p l e i d i n g e n d i e m o m e n t e e l i n V l a a n d e r e n a a n geboden

w o r d e n (voor e e n

meer

uitgewerkt voorbeeld, zie

2006; v o o r e e n b u i t e n l a n d s v o o r b e e l d , z i e o n d e r m e e r : ^

Cautreels,

www.teacher-

development.com/media/mentoring/mentor.pdf). goede mentoren-

De school moet aparte aandacht besteden

opleiders

a a n de o p l e i d i n g s d e s k u n d i g -

h e i d v a n d i e g e n e n die de m e n t o r e n z u l l e n v o r m e n . N e t z o a l s e e n goede l e e r k r a c h t n i e t n o o d z a k e l i j k e e n goede m e n t o r is, is e e n goede niet noodzakelijk een

goede

mentorenopleider.

Scholen

mentor

d o e n er

dus

g o e d a a n o m d i e f a c t o r bij h e t s c r e e n e n v a n h e t o p l e i d i n g s a a n b o d m e e i n o v e r w e g i n g te n e m e n . O v e r i g e n s leeft bij o n g e v e e r e e n o p v i j f e r v a r e n l e e r k r a c h t e n de o p v a t t i n g dat een opleiding voor m e n t o r e n niet n o d i g is. Enkele 'klassieke' uits p r a k e n i n dit v e r b a n d zijn: "de beste begeleiding tussen twee leraren v i n d t p l a a t s als g e e n v a n b e i d e n z i c h z e l f als e e n m e n t o r z i e t " , " e n t h o u s i a s m e is n i e t te t r a i n e n " e n " a l s e e n l e r a a r g o e d is, b e l e e f t h i j p l e z i e r i n h e t l e s g e v e n , o o k a a n a n d e r e l e r a r e n " (Peterson,

1989).

D e s t e r k s t e s t i m u l a n s o m v o o r m e n t o r s c h a p te k i e z e n , is n a t u u r l i j k de i n t r i n s i e k e m o t i v a t i e bij de k a n d i d a a t - l e r a a r (de w i l o m e e n d i e n s t te bew i j z e n a a n h e t b e r o e p , a a n j o n g e collega's extra stimulansen

enz.).

T o c h is h e t z i n v o l o m i n e x t r a s t i m u l a n s e n te v o o r z i e n . E n k e l e

moge-

l i j k h e d e n i n d i t v e r b a n d z i j n : e e n gratis o p l e i d i n g die p l a a t s v i n d t t i j d e n s de s c h o o l u r e n , c o n t a c t m o g e l i j k h e d e n

met andere mentoren,

mogelijk-

h e d e n tot v o o r t g e z e t t e o p l e i d i n g , f a c i l i t e i t e n v o o r h e t v o l g e n v a n a n d e r e nascholingen

e n v o o r a l ... t i j d v o o r h e t u i t v o e r e n v a n de

mentorop-

dracht. selectiecriteria kandidaat-mentoren

W e b e s p r e k e n k o r t e n k e l e c r i t e r i a d i e je bij de s e l e c t i e v a n k a n d i d a a t mentoren kunt hanteren.

•

AFL. 20, APRIL 2009, 43


«

MENTORSCHAP S

•

24

E e n e e r s t e c r i t e r i u m d a t v a a k g e c i t e e r d w o r d t , is h e t a a n t a l j a r e n e r v a ring.

In d i t v e r b a n d w o r d t w e l e e n s g e p l e i t v o o r h e t s e l e c t e r e n v a n o u -

dere l e r a r e n , v a a k e n k e l e j a r e n vóór h u n p e n s i o n e r i n g , ... H e t is b e s t m o g e l i j k dat ze e e n s c h a t a a n o n d e r w i j s e r v a r i n g h e b b e n , w a a r v a n beg i n n e n d e l e r a r e n h e e l w a t k u n n e n o p s t e k e n . D i t is e v e n w e l g e e n v a n zelfsprekendheid.

Niet

alle

'oudere'

leraren

hebben

de

intrinsieke

m o t i v a t i e v o o r m e n t o r s c h a p of b e s c h i k k e n o v e r de v e r e i s t e b a s i s a t t i t u des en/of b e g e l e i d i n g s v a a r d i g h e d e n (dit g e l d t n a t u u r l i j k e n h e l a a s ook voor jongere

soms

leraren).

B e l a n g r i j k e r d a n h e t l e e f t i j d s v e r s c h i l t u s s e n de m e n t o r e n de b e g i n n e n de l e r a a r l i j k t h e t e r v a r i n g s v e r s c h i l te z i j n . E e n m i n i m a l e e r v a r i n g (we d e n k e n a a n d r i e tot v i e r jaar) l i j k t o n s w e l e e n n o o d z a k e l i j k e v o o r w a a r de. B e l a n g r i j k z i j n v e r d e r dat de k e u z e v o o r h e t m e n t o r s c h a p o p v r i j w i l l i g e b a s i s g e b e u r t e n d a t de k a n d i d a a t - m e n t o r e n e e n s t a t u s v a n g e l o o f w a a r d i g h e i d h e b b e n bij collega's e n d i r e c t i e . Uiteraard k a n de competentielijst die we eerder voorstelden, ook f u n c t i o n e r e n als h u l p m i d d e l bij h e t s e l e c t e r e n v a n k a n d i d a a t - m e n t o r e n . N a t u u r l i j k m o e t e n ze v o o r a f n i e t a a n a l l e o p g e s o m d e k w a l i t e i t e n v o l d o e n , m a a r h e t p o t e n t i e e l o m i n de g e w e n s t e

richting

te e v o l u e r e n , z o u w e l

aanwezig moeten zijn. Een interessante

o e f e n i n g i n d i t v e r b a n d is d a t de k a n d i d a a t - m e n t o r e n

e e n z e l f e v a l u a t i e o f s t e r k t e - z w a k t e a n a l y s e u i t v o e r e n . H i e r b i j g e v e n ze bij de d i v e r s e c o m p e t e n t i e s u i t de l i j s t a a n i n w e l k e m a t e ze d i e a l b e z i t t e n o f o p w e l k e p u n t e n er v o l g e n s h e n n o g w e r k a a n de w i n k e l is. B e l a n g r i j k is i n e l k g e v a l dat je de s e l e c t i e v a n m e n t o r e n e r n s t i g o p v a t e n n i e t o p e e n drafje a f w e r k t . D a a r o m l e g je v o o r d e z e selectie h e t b e s t e e n p r o c e d u r e v a s t , d i e je d u i d e l i j k n a a r alle b e t r o k k e n e n toe c o m m u niceert. Hoe k u n n e n leraren kandideren? W a t wordt i n dit verband v a n h e n v e r w a c h t ? V i n d t er e e n o r i ë n t e r e n d g e s p r e k p l a a t s ? H o e w o r d t de uiteindelijke selectie

bekendgemaakt?

In de l i t e r a t u u r o v e r m e n t o r s c h a p w o r d t h e e l v e e l a a n d a c h t b e s t e e d

aan

e e n goede k o p p e l i n g ( m a t c h i n g ) v a n d e m e n t o r a a n de b e g i n n e n d e l e raar. H e e l v e e l ' h a r d e ' o n d e r z o e k s g e g e v e n s

zijn daarover evenwei niet

b e k e n d . E n k e l e gegevens d i e w e l v a a k v o o r k o m e n , z i j n : de f y s i e k e n a b i j h e i d (de m e n t o r e n de b e g i n n e n d e l e r a a r w e r k e n i n d e z e l f d e s c h o o l of i n h e t z e l f d e g e b o u w ) e n e e n m i n o f m e e r i d e n t i e k e o p d r a c h t (leerjaar,

AFL. 20, APRIL 2009, 44



• MENTORSCHAP 5

1

25

v a k k e n enz.). S o m m i g e n v i n d e n o o k e e n z e k e r e o v e r e e n k o m s t i n o n d e r wijsstijl en -opvattingen een belangrijk criterium. A n d e r e n stellen d a n w e e r d a t j u i s t e e n v e r s c h i l i n d i t v e r b a n d m e e r k a n s e n tot l e r e n b i e d t . Gelijkheid i n geslacht w o r d t ook vaak v e r m e l d . De s a m e n s t e l l i n g v a n het lerarenteam z a l dit echter niet altijd mogelijk m a k e n . Onderzoek wijst o v e r i g e n s w e l u i t dat b e g i n n e n d e l e r a r e n d i e als m e n t o r e e n l e r a a r v a n h e t a n d e r e g e s l a c h t h e b b e n , bij ' p r o b l e m e n ' v a a k e e n ' k l a n k b o r d ' z o e k e n bij e e n c o l l e g a v a n h e t z e l f d e g e s l a c h t . B o v e n d i e n k a n , o n d e r omstandigheden,

een

gemeenschappelijke

achtergrond

bepaalde

op etnisch

c u l t u r e e l v l a k o f m e t b e t r e k k i n g tot s o c i a l e k l a s s e , m o g e l i j k e

of

drempels

v e r l a g e n bij h e t tot s t a n d k o m e n v a n e e n v e r t r o u w e n s r e l a t i e

en

een

identificatie met elkaar. In e l k g e v a l m o e t de k o p p e l i n g v a n m e n t o r e n e n b e g i n n e n d e

leraren

w e l o v e r w o g e n gebeuren, w a n t een m i s l u k t e k o p p e l i n g k a n zelfs slechter uitvallen d a n het h e l e m a a l ontbreken v a n mentoring. mentormozaïek

G a n s e r e.a. (1994) w i j z e n o o k op de m o g e l i j k h e i d o m d e i n v o e r i n g te o v e r w e g e n v a n e e n a l t e r n a t i e f v o o r h e t k l a s s i e k e p a t r o o n (één m e n t o r é é n s t a r t e n d e leraar). D a a r b i j w o r d t é é n b e g i n n e r g e k o p p e l d a a n vers c h i l l e n d e m e n t o r e n , d i e e l k h u l p b i e d e n o p v e r s c h i l l e n d e s p e c i f i e k e terreinen

(per

vak,

klassenmanagement

per

graad,

gebruik

van

informatietechnologie,

enz.). D o o r die ' m e n t o r m o z a ï e k '

v e r d e e l je de be-

l a s t i n g m e e r g e l i j k m a t i g o v e r e e n groot a a n t a l e r v a r e n l e e r k r a c h t e n . De beginner profiteert v a n meer gespecialiseerde expertise en m a a k t k e n n i s m e t v e r s c h i l l e n d e o n d e r w i j s s t i j l e n (wat v e l e n als e e n b e l a n g r i j k w i n s t p u n t v o o r de b e g i n n e r b e s c h o u w e n ) .

Door die aanpak wordt het pro-

b l e e m v a n de p e r f e c t e k o p p e l i n g t u s s e n b e g i n n e r e n m e n t o r

grotendeels

o p g e l o s t . In h e t s e c u n d a i r o n d e r w i j s k u n je e e n d e r g e l i j k e a a n p a k overw e g e n , a l b l i j f t o o k h i e r de a a n w e z i g h e i d v a n e e n c e n t r a l e , v e r t r o u w e n w e k k e n d e c o n t a c t f i g u u r v a n groot b e l a n g . D e e l n e m e n a a n e e n o p l e i d i n g is v o o r m e n t o r e n e e n m i n i m a l e v o o r w a a r de v o o r de u i t b o u w v a n e e n k w a l i t a t i e f s t e r k p r o g r a m m a v o o r a a n v a n g s b e g e l e i d i n g . T o c h is h e t b e l a n g r i j k o m o o k v o o r h e n i n m o g e l i j k h e d e n tot v e r d e r e p r o f e s s i o n a l i s e r i n g te v o o r z i e n . D i t k a n b i n n e n de s c h o o l

zelf

v o r m krijgen, via gezamenlijke uitwisselingen v a n ervaringen en problem e n o f d o o r h e t bij e l k a a r b i j w o n e n e n n a d i e n b e s p r e k e n v a n b e g e l e i dingsmomenten.

De l e e r k a n s e n

voor mentoren

vergroten

natuurlijk,

i n d i e n h e n de k a n s g e b o d e n w o r d t o m s c h o o l o v e r s t i j g e n d a n d e r e

men-

t o r e n te o n t m o e t e n o f v e r d i e p i n g s c u r s u s s e n te v o l g e n (cf. de hogerver¬ melde postgraduaatopleiding). Net zoals voor beginnende leraren geldt voor


mentoren

dat

een

individuele

begeleiding

in

combinatie

met

• AFL. 20, APRIL 2009, 45 HITMAN RESOURCES M A N A G E M E N T


• MENTORSCHAP 5

•

26

g r o e p s b e g e l e i d i n g de b e s t e f o r m u l e is. D i t alles v e r o n d e r s t e l t d a n w e e r d a t er b i n n e n d e s c h o o l t i j d e n r u i m t e v r i j g e m a a k t w o r d t v o o r d e e l n a m e aan die initiatieven. E e n l a a t s t e p u n t dat o n z e a a n d a c h t v e r d i e n t , b e t r e f t h e t a l d a n n i e t k l a s vrij m a k e n v a n m e n t o r e n . O p s c h o o l n i v e a u is h e t p r o b l e e m o p d i t m o m e n t - g e z i e n de officiële

richtlijnen

i n dit v e r b a n d ( m a x i m a a l een halve

vrijstelling v a n de opdracht) - w e l l i c h t een tekort aan u r e n o m aan m e n t o r e n toe te k e n n e n . D a a r o m o p t e r e n s o m m i g e

scholengemeenschappen

v o o r h e t t o e k e n n e n v a n e e n groter p a k k e t u r e n a a n é é n m e n t o r , d i e d a n v e r s c h i l l e n d e s c h o l e n ' b e d i e n t ' . A a n d i e f o r m u l e z i j n z o w e l v o o r - als m o gelijke n a d e l e n v e r b o n d e n . E e n v a n de v o o r d e l e n is d a t de

aangestelde

m e n t o r o v e r m e e r t i j d b e s c h i k t o m z i c h i n z i j n n i e u w e o p d r a c h t i n te w e r k e n e n d a t h i j bij h e t b e g e l e i d e n v a n b e g i n n e n d e l e r a r e n e n i g e afstand k a n h o u d e n ten aanzien v a n lokale tradities en routines. Een nadeel

is

dat

hij,

ook

vanwege

de

officiële

richtlijnen,

binnen

de

t o e g e w e z e n t i j d e e n te g r o o t a a n t a l b e g i n n e r s z a l t o e g e w e z e n k r i j g e n o m n o g e e n d e g e l i j k e a a n v a n g s b e g e l e i d i n g te r e a l i s e r e n . In e e n

grootstede-

l i j k e c o n t e x t z i j n e r b i j v o o r b e e l d o p d i t m o m e n t (2007-2008) t w e e v o o r de h e l f t v a n de o p d r a c h t v r i j g e s t e l d e m e n t o r e n a c t i e f bij h e t b e g e l e i d e n v a n b e g i n n e r s i n n i e t m i n d e r d a n 85 s c h o l e n ... A l s je v o o r e e n d e r g e l i j k e form u l e o p t e e r t , is h e t v e e l e e r a a n g e w e z e n o m d e v r i j g e s t e l d e l e r a r e n g e e n b e g e l e i d i n g s o p d r a c h t te g e v e n t e n a a n z i e n v a n i n d i v i d u e l e

beginners,

m a a r h e n i n i t i a t i e v e n te l a t e n o p z e t t e n w a a r b i j g r o e p e n m e n t o r e n en/of beginnende leraren aan professionaliseringsactiviteiten k u n n e n deelnem e n . De a a n w e z i g h e i d v a n e e n m e n t o r b i n n e n de e i g e n s c h o o l is v o o r de b e g i n n e r e e n b e l a n g r i j k o n d e r d e e l v a n g o e d e

aanvangsbegeleiding.

De k w a l i t e i t v a n e e n p r o g r a m m a v o o r a a n v a n g s b e g e l e i d i n g staat o f v a l t m e t d e k w a l i t e i t v a n d e m e n t o r ( F e i m a n - N e m s e r , 1996). Selectie,

oplei-

d i n g e n verdere n a s c h o l i n g v a n deze 'spilfiguur' zijn d a n ook cruciaal. E v e r t s o n e n S m i t h e y (2000) s t e l d e n v a s t d a t b e g i n n e n d e l e r a r e n s u c c e s v o l l e r w a r e n n a d a t ze b e g e l e i d w a r e n d o o r o p g e l e i d e m e n t o r e n i n verg e l i j k i n g m e t collega's d i e b e g e l e i d w a r e n d o o r n i e t - o p g e l e i d e m e n t o r e n . E n k e l de a a n w e z i g h e i d v a n e e n m e n t o r is e v e n w e l o n v o l d o e n d e ; de k e n n i s v a n de m e n t o r o v e r h o e h i j b e g i n n e n d e l e r a r e n m o e t b e g e l e i d e n e n z i j n v a a r d i g h e i d o m dat o o k e f f e c t i e f te d o e n , z i j n c r u c i a a l .

/3.8. formatieve evaluatie

Standaard 8: expliciete formatieve

evaluatie

H o e je h e t o o k d r a a i t o f keert, o p e e n o f m e e r v o o r a f d u i d e l i j k a f g e s p r o k e n m o m e n t e n z a l h e t a a n g e w e z e n z i j n o m e e n ' s t a n d v a n z a k e n ' o p te m a k e n . We spreken hier bewust van 'formatieve' en niet van s u m m a -

A F l . 20, APRIL 2009, 46 H U M A N RESOURCES M A N A G E M E N T



• MENTORSCHAP 5

•

27

tieve e v a l u a t i e o f b e o o r d e l i n g . D i t h o u d t i n d a t i n de b e g i n f a s e v a n h e t begeleidingsproces

sterktes en zwaktes v a n de b e g i n n e n d e

leraar i n

k a a r t w o r d e n g e b r a c h t e n dat v a n u i t d i e s t e r k t e - z w a k t e a n a l y s e c o n c r e t e w e r k p u n t e n w o r d e n bepaald. N a een periode w a a r i n m e n t o r en beginner hieraan gezamenlijk w e r k e n , vindt dan een 'voortgangsgesprek' plaats, w a a r i n de o n t w i k k e l i n g tot d a n toe g e ë v a l u e e r d w o r d t e n n i e u w e w e r k p u n t e n w o r d e n afgesproken. Dit evaluatiegesprek w i l l e n we duidelijk o n d e r s c h e i d e n v a n het beoordelingsgesprek. O n d e r dit laatste verstaan w e een gesprek op het einde v a n een w e l b e p a a l d e periode, w a a r i n het v e r d e r f u n c t i o n e r e n v a n de l e r a a r o p s c h o o l ter s p r a k e w o r d t gebracht. T e r w i j l h e t e v a l u a t i e g e s p r e k p l a a t s v i n d t t u s s e n de b e g i n n e n d e l e r a a r e n z i j n m e n t o r , b e h o o r t h e t b e o o r d e l i n g s g e s p r e k d u i d e l i j k tot de b e v o e g d h e i d v a n de d i r e c t i e (of e e n v e r t e g e n w o o r d i g e r v a n h e t s c h o o l b e s t u u r ) .

O n d e r w e r p v a n de f o r m a t i e v e e v a l u a t i e is d u s i n e e r s t e i n s t a n t i e

het

l e e r p r o c e s d a t tot d a n toe d o o r de b e g i n n e n d e l e r a a r d o o r l o p e n w e r d . M a a r o o k a n d e r e a s p e c t e n m o e t e n ter s p r a k e k o m e n . W e d e n k e n h i e r b i j a a n de r e l a t i e t u s s e n de m e n t o r e n de b e g i n n e n d e l e r a a r e n h e t p r o g r a m m a i n zijn geheel. Belangrijke gegevens die uit dit formatieve evaluatiegesprek resulteren, z u l l e n v o r m g e v e n a a n h e t v e r d e r e v e r l o o p v a n de m e n t o r r e l a t i e , m a a r k u n n e n o o k de a n d e r e c o m p o n e n t e n v a n h e t p r o g r a m m a b e ï n v l o e d e n . In h e t l i c h t h i e r v a n is h e t b e l a n g r i j k d a t de m e n t o r e n de l e r a a r de k a n s k r i j g e n h u n b e v i n d i n g e n te c o m m u n i c e r e n n a a r de s t u u r g r o e p toe (bv. v i a de p r o g r a m m a c o ö r d i n a t o r ) . Naast het klassieke 'evaluatiegesprek' zijn nog andere w e r k v o r m e n m o gelijk d i e z i n v o l l e i n f o r m a t i e k u n n e n o p l e v e r e n o v e r de v o r d e r i n g e n v a n de b e g i n n e n d e l e r a a r . W e d e n k e n d a a r b i j o n d e r m e e r a a n h e t w e r k e n m e t 360° f e e d b a c k (van 't H o f , 2001), h e t o n d e r z o e k e n v a n l e e r l i n g e n w e r k ( C a u t r e e l s & V a n P e t e g e m , 2006) e n h e t o p s t e l l e n v a n e e n z e l f e v a luatie i n twee k o l o m m e n (Waar ik al goed i n ben, w a a r ik v o r d e r i n g e n gemaakt hebt / W a a r ik n o g niet zo goed i n ben, w a a r ik n o g m o e t bijleren).

/3.9.

Standaard 9: begeleiding gericht op het werken

met

diverse

leerlingen¬

populaties andere contexten

Effectieve b e g e l e i d i n g is n i e t a l l e e n g e r i c h t o p h e t h e l p e n v a n de l e r a a r

betrekken

o m b e t e r te w e r k e n m e t ' d e z e ' g r o e p l e e r l i n g e n (de g r o e p w a a r v o o r h i j ' n u ' v e r a n t w o o r d e l i j k is), m a a r p r o b e e r t d i t ook o p e n te t r e k k e n n a a r ' e l d e r s ' e n 'later'. L e r a r e n w o r d e n g e h o l p e n o m k e n n i s e n v a a r d i g h e d e n te


• APL. 20, APRIL 2009, 47 H U M A N RESOURCES M A N A G E M E N T


I

MENTORSCHAP 5

«

28

verwerven die h e n i n staat m o e t e n stellen effectief i n verschillende k l a s g r o e p e n te w e r k e n e n e v e n t u e e l i n a n d e r e s c h o l e n . G o e d e b e g e l e i d i n g zal d a a r o m geregeld f o c u s s e n op het w e r k e n m e t m o e i l i j k e r lerende k i n d e r e n , m e t a l l o c h t o n e en/of a n d e r s t a l i g e l e e r l i n g e n , m e t k i n d e r e n u i t diverse sociale achtergronden, k i n d e r e n uit andere leeftijdsgroepen enz. D a a r o m is h e t b e l a n g r i j k d a t t i j d e n s de d i v e r s e p r o g r a m m a o n d e r d e l e n g e r e g e l d de t r a n s f e r v r a a g g e s t e l d w o r d t : ' W a t b e t e k e n t w a t w e h i e r e n n u ontdekt en geleerd hebben, voor het w e r k e n i n andere

contexten

(met a n d e r e l e e r l i n g e n , i n e e n a n d e r e s c h o o l , m e t e e n grotere k l a s , m e t a n d e r e collega's enz.)?' H e t i s v o o r v e e l s c h o l e n e n m e n t o r e n e e n n i e t z o e e n v o u d i g e o p d r a c h t o m h i e r e x p l i c i e t a a n d a c h t a a n te b e s t e d e n ,

zeker

n i e t als ze (te) s t r a k g e f i x e e r d z i j n o p d i e e n e d o e l s t e l l i n g , n a m e l i j k 'het s o c i a l i s e r e n v a n de n i e u w e l e r a a r i n de e i g e n s c h o o l c u l t u u r ' . H e t i s b e l a n g r i j k o m v o o r b e g i n n e n d e l e r a r e n te v o o r z i e n i n v o l d o e n d e k a n s e n tot u i t w i s s e l i n g v a n e r v a r i n g e n m e t s t a r t e n d e e n e r v a r e n c o l l e ga's d i e i n a n d e r e c o n t e x t e n w e r k z a a m z i j n , z o w e l b i n n e n als b u i t e n de eigen school.

3.10.

Standaard 10: toewijzing en gebruik uan middelen

financiële

Het verantwoordelijke partnerschap v a n s c h o l e n voorziet i n voldoende

investering is nodig

t i j d e n f i n a n c i ë l e m i d d e l e n o m de b e g e l e i d i n g v a n d e b e g i n n e n d e l e r a a r

en loont

o p t i m a a l te l a t e n v e r l o p e n . D i t v e r g t e e n a a n t a l b e w u s t e

keuzes.

L e r a r e n o p l e i d i n g e n z u l l e n m o e t e n i n v e s t e r e n i n de u i t b o u w v a n e e n d e gelijke (en l i e f s t gratis a a n g e b o d e n ) m e n t o r e n o p l e i d i n g ; s c h o l e n z u l l e n l e e r k r a c h t e n o p geregelde t i j d s t i p p e n ' k l a s v r i j ' m o e t e n m a k e n v o o r h e t uitvoeren v a n h u n begeleidingstaak, het volgen v a n een opleiding of het deelnemen

a a n v e r v o l g c u r s u s s e n . B e g e l e i d e n v a n n i e u w e collega's

is

g e e n taak d i e je n o g e v e n b o v e n o p de g e w o n e o n d e r w i j s o p d r a c h t o p n e e m t , m a a r h e t is e e n o n d e r d e e l v a n h e t o p d r a c h t e n p a k k e t v a n de begeleidende bewust

leraar. S c h o o l t e a m s

keuzes

moeten

maken

(of g r o e p e n v a n s c h o l e n ) bij

het

uittekenen

zullen

van hun

dus

functie-

omschrijvingen en opdrachtverdelingen. W e w i l l e n o o k u i t d r u k k e l i j k w i j z e n o p d e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d v a n de o v e r h e i d i n v e r b a n d m e t h e t ter b e s c h i k k i n g s t e l l e n v a n m i d d e l e n . Los d a a r v a n m o e t e n s c h o l e n e v e n w e l b e s e f f e n dat h e t h i e r gaat o m e e n i n v e s t e r i n g o p l a n g e t e r m i j n (met e e n grote i m p a c t o p t e l k e n s e e n b i j n a dertigjarige l o o p b a a n ) e n d a t h e t h i e r u i t e i n d e l i j k gaat o m de k e r n v a n de z a a k : h e t b e s t m o g e l i j k e o n d e r w i j s v o o r de l e e r l i n g e n . Het s p r e e k t

ATL. 20, APRIL 2009, 48 H U M A N RESOURCES M A N A G E M E N T



• MENTORSCHAP S

•

29

v a n z e l f d a t e x t r a f i n a n c i e r i n g v a n de a a n v a n g s b e g e l e i d i n g o o k m o g e l i j k is d a n k z i j de n a s c h o l i n g s g e l d e n d i e de s c h o o l ter b e s c h i k k i n g h e e f t . Overigens tonen verschillende kosten-batenstudies

aan dat het

econo-

m i s c h e f f i c i ë n t e r is o m te i n v e s t e r e n i n e e n goed p r o g r a m m a v o o r a a n vangsbegeleiding,

dan

telkens

weer

de

nieuwe

leerkrachten

en

de

i n t e r i m a r i s s e n te o r i ë n t e r e n e n i n te w i j d e n . D e o p l e i d i n g v a n n i e u w e l e e r k r a c h t e n k o s t de o v e r h e i d h e e l w a t g e l d . Je m a g s t e l l e n dat e e n n i e u w e l e e r k r a c h t d i t g e ï n v e s t e e r d e k a p i t a a l h e e f t a f g e l o s t n a o n g e v e e r v i j f j a a r l e s g e v e n . A l s je de u i t s t a p c i j f e r s d a a r teg e n o v e r p l a a t s t , is h e t r e k e n i n g e t j e

snel gemaakt...

cellent Education b e r e k e n d e

dat er i n de U S A o p d i e

onlangs

De Alliance for

Ex-

manier

j a a r l i j k s v i j f m i l j a r d d o l l a r v e r l o r e n gaat. In v e l e g e v a l l e n gaat h e t d u s o m d w e i l e n m e t de k r a a n o p e n : v e e l v a n h e t g e ï n v e s t e e r d e

geld leidt

n o o i t tot h e t g e w e n s t e r e n d e m e n t . H e t is d a n o o k v e r w o n d e r l i j k d a t i n het h u i d i g e k l i m a a t v a n e c o n o m i s c h geïnspireerd, rationeel e n b e z u i n i g e n d o n d e r w i j s b e l e i d , de o v e r h e i d d e z e r e k e n i n g n o g n i e t h e e f t maakt.

4

ge-

Dit k a n w e l l i c h t het i n z i c h t versterken dat het geen overbodige

l u x e is o m de m i d d e l e n v o o r de b e g e l e i d i n g v a n b e g i n n e n d e

leraren

d r a s t i s c h te v e r h o g e n . E e n g r o o t a a n t a l b e l e i d s m a k e r s i n h e t b u i t e n l a n d heeft dit al geruime tijd ingezien.

In de U S A gaat m e n e r v a n u i t dat e l k e d o l l a r d i e i n a a n v a n g s b e g e l e i d i n g geïnvesteerd wordt, een return oplevert v a n anderhalve dollar (AASCU, 2006). In C a l i f o m i ë h e e f t e l k e b e g i n n e n d e l e r a a r e e n ' r u g z a k j e ' m e t d a a r in

5000 d o l l a r , e n k e l te b e s t e d e n

a a n b e g e l e i d i n g s i n i t i a t i e v e n (BTSA,

2006). B e l e i d s m a k e r s e n s c h o o l v e r a n t w o o r d e l i j k e n m o e t e n z i c h d a a r o m r e a l i s e r e n d a t i n v e s t e r e n i n e e n k w a l i t a t i e f s t e r k e b e g e l e i d i n g v a n beg i n n e n d e l e r a r e n e e n m e e r d a n v e r a n t w o o r d e l a n g e t e r m i j n i n v e s t e r i n g is.

/3.11.

Standaard

11: programmaontwikkeling en eualuatie

euafuatie van het

H e t s p r e e k t v a n z e l f dat h e t b e g e l e i d i n g s p r o g r a m m a v o o r t d u r e n d g e ë v a -

proqramma

l u e e r d e n b i j g e s t u u r d m o e t w o r d e n . D e s t e m v a n a l l e b e t r o k k e n e n (trainers, directies, m e n t o r e n , beginnende

leraren)

moet hierbij

'gehoord'

w o r d e n . O o k e x t e r n e i n s t a n t i e s k u n n e n bij d i e e v a l u a t i e b e t r o k k e n w o r d e n . Bij goede p r o g r a m m a ' s w o r d t o p v e r s c h i l l e n d e n i v e a u s i n e v a l u a t i e voorzien. D e e v a l u a t i e c r i t e r i a e n de m a n i e r w a a r o p t i j d e n s h e t p r o g r a m m a e n bij de a f r o n d i n g e r v a n g e g e v e n s v e r z a m e l d z u l l e n w o r d e n , l e g je h e t b e s t v o o r a f v a s t (zie s t a n d a a r d 2). De c r i t e r i a h e b b e n n a t u u r l i j k te m a k e n m e t


»

APL. 20, APRIL 2009, 49 H U M A N RESOURCES M A N A G E M E N T


*

MENTORSCHAP 5

• 30

de v o o r o p g e s t e l d e d o e l s t e l l i n g e n e n er k a n w o r d e n g e d a c h t a a n g e v a r i e e r d e e v a l u a t i e t e c h n i e k e n (niet a l l e e n e e n i n te v u l l e n v r a g e n l i j s t , m a a r bv. o o k e e n f o c u s g r o e p ) . D e p r o g r a m m a c o ö r d i n a t o r

k a n w o r d e n belast

m e t de u i t v o e r i n g v a n d i e e v a l u a t i e s , de s a m e n v a t t i n g v a n de v e r k r e g e n r e s u l t a t e n i n e e n r a p p o r t e n de v o o r s t e l l i n g e r v a n o p e e n b i j e e n k o m s t v a n de s t u u r g r o e p . H e t v e r z a m e l e n v a n f e e d b a c k v a n de d e e l n e m e r s geeft d e z e l a a t s t e n i n e l k g e v a l h e t g e v o e l (en de ervaring) d a t z e de k a n s k r i j g e n o m h u n o p v a t t i n g e n o v e r h u n d e e l n a m e e n de k w a l i t e i t v a n h e t p r o g r a m m a m e e te delen. D i t verhoogt h u n b e t r o k k e n h e i d bij het p r o g r a m m a . evaluatiegegevens

Vijf s o o r t e n gegevens k u n n e n i n het k a d e r v a n e e n evaluatie v e r z a m e l d w o r d e n : de t e v r e d e n h e i d o v e r h e t p r o g r a m m a , d e r e t e n t i e v a n b e g i n n e r s , de b e r o e p s t e v r e d e n h e i d v a n de b e t r o k k e n e n , h e t l e r e n v a n l e r a r e n e n d e i m p a c t o p de l e e r l i n g e n . Vijf reeksen evaluatiegegevens i.v.m. een programma voor aanva ngsbeg etei di n g -

-

-

Tevredenheid over het programma: zijn de deelnemers tevreden over de verschillende componenten van het programma en de aangeboden ondersteuning? Retentie van leraren: bevordert het programma het binnen de school en/of het beroep actief blijven van de startende leraren? Beroepstevredenheid: leidt het programma tot een toename van tevredenheid over de job bij de beginnende leraren (en de mentoren)? Het leren van leraren: leidt het programma tot een verbetering van de kennis en de vaardigheden van de beginnende leraren? Impact op leerlingen: leidt het programma tot betere leerresultaten en/of gedragingen bij leerlingen?

A f h a n k e l i j k v a n de a a r d v a n h e t u i t g e v o e r d e p r o g r a m m a z u l l e n d i v e r s e g e g e v e n s v e r z a m e l d w o r d e n . D i t w o r d t z i c h t b a a r i n Figuur 2.

AFL. 20, APRIL 2009, 50

I




Figuur 2. gegeuensuerzameltng en -analyse bij drie modellen uoor aanuangsbegeleiding L e r e n v a n het ' k l a p p e n

Inductie koppelen aan

Inductie koppelen aan

van de z w e e p '

basiscompetenties of

aan schoolontwikkeling

functieprofielen

/

»

Basis-

\

/

Onderwijs-

\

/

School-

\

/

oriëntatie-

\

/

gericht

\

/

trans-

1

model

J

(

model

J

l

formatie-

j

\

model

/

Tevredenheid

over

het

programma

R e t e n t i e v a n leraren Beroepstevredenheid

+

H e t leren v a n leraren

\

I m p a c t o p leerlingen

+

O n d e r z o e k s t e c h n i s c h n e e m t d e m o e i l i j k h e i d s g r a a d t o e n a a r m a t e je i n d e t a b e l m e e r n a a r r e c h t s gaat. E r z i j n r e l a t i e f w e i n i g p r o g r a m m a ' s b e k e n d w a a r i n s y s t e m a t i s c h h e t v e r b a n d w o r d t nagegaan tussen de participatie v a n b e g i n n e n d e leraren a a n i n d u c t i e p r o g r a m m a ' s e n de leerresultaten v a n leerlingen. N a t u u r l i j k k u n je proberen zoveel mogelijk zinvolle i n f o r m a t i e te v e r z a m e l e n o v e r h e t e f f e c t v a n p r o g r a m m a ' s v o o r a a n v a n g s begeleiding. 1) Gegevens in verband

met de tevredenheid ouer het

programma

Gegevens over de tevredenheid over p r o g r a m m a ' s v o o r aanvangsbegeleid i n g e n de mate w a a r i n de deelnemers z i c h o n d e r s t e u n d v o e l d e n , worden meestal v e r z a m e l d v i a vragenlijsten die voorgelegd w o r d e n op het einde v a n p r o g r a m m a o n d e r d e l e n of op het einde v a n e e n schooljaar. H e t o r g a n i s e r e n v a n e e n f o c u s g r o e p b e h o o r t e v e n e e n s tot de m o g e l i j k h e d e n . D e r e s u l t a t e n v a n d i t s o o r t b e v r a g i n g e n k u n n e n n a t u u r l i j k h e l p e n bij h e t verfijnen v a n h e t p r o g r a m m a e n h e t beter a f s t e m m e n e r v a n o p de n o d e n e n v e r w a c h t i n g e n v a n d e b e g i n n e n d e l e r a r e n . N a t u u r l i j k gaat h e t h i e r o m e e n e v a l u a t i e m e t e e n vrij b e p e r k t e w a a r d e : o v e r d e v i e r a n d e r e thema's wordt hier geen i n f o r m a t i e v e r z a m e l d .


• AFL. 20, APRIL 2009, 51 H U M A N RtSOUHCCS

MANAGEMENT



2) Gegevens in verband met de retentie van leraren O p d i t t e r r e i n w o r d t h e t v e r z a m e l e n e n a n a l y s e r e n v a n gegevens

meteen

een heel stuk moeilijker. Vaak ontbreekt m a t e r i a a l w a a r m e e de v e r z a m e l d e gegevens k u n n e n w o r d e n v e r g e l e k e n v o l l e d i g o f i s h e t s l e c h t s ged e e l t e l i j k t e r b e s c h i k k i n g . O m t o t z i n v o l l e a n a l y s e s te k o m e n , m o e t j e eerst gedurende e e n aantal jaren o p systematische

w i j z e gegevens b i j -

h o u d e n . O m d i e a n a l y s e s e n i g e v a l i d i t e i t te g e v e n , i s h e t a a n g e w e z e n o m de v e r z a m e l i n g e n d e a n a l y s e v a n d a t a o p s c h o o l o v e r s t i j g e n d n i v e a u te organiseren. 3) Gegeuens in uerband met de beroepsteuredenheid D i e gegevens w o r d e n m e e s t a l v e r z a m e l d d o o r d e a f n a m e v a n v r a g e n lijsten en v i a informele gesprekken m e t beginnende leraren, m e n t o r e n en andere betrokkenen. Vragenlijsten k u n n e n onder meer

peilen naar het algemene

school-

k l i m a a t e n de resultaten d a a r v a n k u n n e n w o r d e n geanalyseerd op basis v a n h e t aantal dienstjaren e n de functie v a n de leraren. A n d e r e 'surveys' k u n n e n peilen naar het niveau v a n zelfvertrouwen v a n beginnende leraren e n de door h e n z e l f ervaren k w a l i t e i t v a n h u n lesgeven. Hierbij k a n de l i j s t v a n de b a s i s c o m p e t e n t i e s

v a n leraren overlopen worden.

In d e m e e s t e g e v a l l e n w o r d t o o k h i e r d e a n a l y s e v a n d e r e s u l t a t e n b e m o e i l i j k t d o o r de a f w e z i g h e i d v a n b e t r o u w b a a r v e r g e l i j k i n g s m a t e r i a a l . 4) Gegeuens in uerband met het leren van leraren De m e e s t a a n g e w e z e n w e g o p d i t v l a k i s h e t u i t v o e r e n v a n

rechtstreekse

o b s e r v a t i e s i n de k l a s s e n v a n b e g i n n e n d e l e r a r e n . O p d i e m a n i e r k u n j e p r o b e r e n o p te s p o r e n i n w e l k e m a t e d e d e e l n a m e a a n h e t p r o g r a m m a tot b e t e r l e s g e v e n h e e f t g e l e i d . E e n v a n d e p r o b l e m e n b i j d i e m a n i e r v a n g e g e v e n s v e r z a m e l i n g h e e f t te m a k e n m e t de a f w e z i g h e i d v a n goed opgeleide observatoren, die b o v e n dien allemaal een identieke observatiestrategie ren. Ook hier ontbreekt

meestal

zouden moeten

hante-

v e r g e l i j k i n g s m a t e r i a a l . Je m o e t d a n

bijvoorbeeld ook observaties uitvoeren voordat de beginner i n het prog r a m m a stapt.

AFL. 20, APRIL 2009, 52 • PERSONEEL EN ORGANISATIE


I MENTORSCHAP 5

*

33

5) Gegeuens in uerband met de impact op

teerlingen

D i t is de m o e i l i j k s t e opgave. O p d i t v l a k b e s t a a t er tot o p v a n d a a g w e i n i g t r a d i t i e e n e r v a r i n g . In de A n g e l s a k s i s c h e l a n d e n z i j n er s t i l a a n w e l v o o r b e e l d e n t e r b e s c h i k k i n g ( T h o m p s o n e.a., 2005). De r e s u l t a t e n z i j n a l l e s zins

bemoedigend,

eenmalige

ook

a l gaat

onderzoeken.

het

meestal

maar

om

occasionele,

5

H e t is b e l a n g r i j k o m h i e r n o g m a a l s o p h e t v o l g e n d e te w i j z e n . Er o n t s t a a n g e g a r a n d e e r d p r o b l e m e n als de e v a l u a t i e t e n o n r e c h t e als beoord e l i n g w o r d t b e s c h o u w d . E e n p r o g r a m m a v o o r a a n v a n g s b e g e l e i d i n g is g e e n a f v a l r a c e ...

•

4.

De rol van de begeleiders

Directies h e b b e n e e n u n i e k e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d t.a.v. d e b e g e l e i d i n g

rol van de directie

v a n beginnende leraren. Zoals i n standaard 4 al w e r d aangestipt, m o e t e n ze er b i j d e t a a k i n v u l l i n g v o o r de b e g i n n e n d e l e r a a r o o g v o o r h e b b e n dat die m a x i m a l e k a n s e n b i e d t tot h e t o p d o e n v a n s u c c e s e r v a r i n g e n . V e r d e r m o e t e n ze de b e g i n n e n d e l e r a a r s t i m u l e r e n o m d e e l te n e m e n a a n e e n v a r i ë t e i t v a n b i j s c h o l i n g s i n i t i a t i e v e n , h e m e e n goede i n l e i d i n g g e v e n o p het schoolbeleid (inclusief het opvangbeleid) en h e m uitdrukkelijk uitn o d i g e n de v o o r z i e n e a a n v a n g s b e g e l e i d i n g e r n s t i g o p te n e m e n . Ze v o o r zien

in

het

takenpakket

begeleidingsmomenten,

van

de

beginner

ook

tijd

voor

het observeren v a n ervaren leerkrachten

enz.

B e l a n g r i j k is v e r d e r dat de d i r e c t e u r de v e r t r o u w e l i j k h e i d v a n de r e l a t i e t u s s e n de m e n t o r e n de b e g i n n e n d e l e r a a r r e s p e c t e e r t . U i t e i n d e l i j k v o l g t hij ook het globale opvangbeleid op school op en z a l hij, i n d i e n nodig, i n i t i a t i e v e n n e m e n o m d i t bij te s t u r e n . Mentoren m o e t e n v o o r h e t u i t o e f e n e n v a n h u n t a a k e e n s p e c i f i e k e o p l e i d i n g v o l g e n e n n a d i e n v e r d e r n a s c h o l e n m e t b e t r e k k i n g tot de v e r e i s t e begeleidingsvaardigheden. E e n effectieve m e n t o r e n o p l e i d i n g m o e t g e o r i ë n t e e r d z i j n o p de v o l g e n d e kennis en vaardigheden: ff]

Een vertrouwensrelatie k u n n e n o p b o u w e n met de b e g i n n e n d e leraar: d i t h o u d t o . m . i n h e t k u n n e n t o n e n v a n e m p a t h i e , e c h t h e i d , acceptatie, h e t b e h e e r s e n

[2]

ling


I

v a n d i v e r s e l u i s t e r v a a r d i g h e d e n , ...

O n d e r z o e k e n l i t e r a t u u r i n v e r b a n d m e t de p r o f e s s i o n e l e o n t w i k k e van

leraren

begrijpen

en

toepassen:

zicht

hebben

op

de

AFL. 20, APRIL 2009, S3 H U M A N RESOURCES M A N A G E M E N T


I

MENTORSCHAP S

•

34

v e r s c h i l l e n d e f a s e n i n de p r o f e s s i o n e l e o n t w i k k e l i n g v a n l e r a r e n , o p verschillende begeleidingsmethodieken (coaching, supervisie, collegiale c o n s u l t a t i e , ...). [3J

De verschillende begeleidingmethodieken effectief k u n n e n toepassen e n d a a r b i j v o o r a l o o g h e b b e n v o o r h e t b e v o r d e r e n v a n het r e f l e c t i e v e r m o g e n e n h e t p r o b l e e m o p l o s s e n d v e r m o g e n v a n de b e g i n n e n d e leraar

[4]

Onderwijsgedrag grondig k u n n e n observeren

met het oog op

sterkte-zwakteanalyse

wijze

en

op

constructieve

een

een

feedback-

gesprek k u n n e n voeren. 2]

K e n n i s bezitten over het 'leren v a n v o l w a s s e n e n ' . Dit h o u d t o.m. i n d a t als r o d e d r a a d d o o r e e n m e n t o r e n o p l e i d i n g de v o l g e n d e k e n m e r ken voorop moeten

staan:

leren uit ervaring en theorie; individueel en communicatief leren; -

gepersonaliseerd leren; dit h o u d t aandacht i n voor:

-

•

eigen uitgangspunt,

•

eigen leerdoelen - eindpunt,

•

eigen leerstijl,

•

eigen maat,

•

eigen werkkader,

de z i n i n z i e n v a n het w e r k e n met journaals e n dagboeken

met

het oog op reflectie; -

actieonderzoeksstrategieën

k u n n e n a a n w e n d e n m e t het oog op

probleemoplossing. [6]

E n i g e I C T - v a a r d i g h e d e n z i j n e v e n e e n s g e w e n s t v o o r e e n goede c o m m u n i c a t i e m e t de b e g i n n e n d e l e r a a r ( e - m a i l b i j v o o r b e e l d ) .

\7} B i n n e n h e t t e a m e e n k l i m a a t p r o m o t e n dat o n d e r s t e u n e n d w e r k t t e n a a n z i e n v a n de b e g i n n e n d e leraar. D a a r t o e z a l de m e n t o r o p z e t e n v e r l o o p v a n h e t b e g e l e i d i n g s p r o g r a m m a m e e d e l e n a a n h e t t e a m , ger e g e l d v e r s l a g u i t b r e n g e n , c o n t a c t e n l e g g e n m e t collega's d i e e e n z i n volle bijdrage k u n n e n leveren b i n n e n het begeleidingsproces, enz. De h i e r b o v e n o p g e s o m d e k e n m e r k e n v a n e e n effectieve m e n t o r e n o p l e i d i n g m a k e n m e e r d a n d u i d e l i j k d a t h e t m e n t o r s c h a p e e n n i e t te o n d e r s c h a t t e n o p g a v e is e n d a t d e z e o p l e i d i n g d u s t e n m i n s t e u i t e e n z e s t a l volledige opleidingsdagen moet

bestaan.

AFL. 20, APRIL 2009, S4


C O A C M N C EN EVALUATIE

• MENTORSCHAP 5

I

35

M e t h e t o o g o p de s t a n d a a r d e n 5 e n 6 z a l h e t ' b e g e l e i d i n g s t e a m ' e e n welbepaalde reeks initiatieven n e m e n : [Tl

O p z e t t e n v a n e e n s t a r t g e s p r e k m e t de b e g i n n e n d e l e r a a r (het liefst n i e t o p s c h o o l of b u i t e n de s c h o o l u r e n , z o d a t er zo w e i n i g m o g e l i j k a f l e i d i n g is).

[2]

S a m e n de d o e l e n v a n de a a n v a n g s b e g e l e i d i n g b e p a l e n ,

rj]

B a s i s r e g e l s a f s p r e k e n v o o r de b e g e l e i d i n g : frequentie v a n overleg; d u u r v a n de o v e r l e g m o m e n t e n ; c o m m u n i c a t i e w i j z e n e n - k a n a l e n t u s s e n de o v e r l e g m o m e n t e n ; -

gj

eventueel een noodprocedure afspreken.

Een vaag geformuleerd, open begeleidingsaanbod, waarbij

meestal

doel of focus ontbreken, v e r m i j d e n . [5]

V o o r e l k o v e r l e g m o m e n t e e n d u i d e l i j k e d o e l s t e l l i n g b e p a l e n . In de l o o p v a n h e t b e g e l e i d i n g s p r o c e s k a n de b e g i n n e n d e l e r a a r h i e r geleidelijk a a n m e e r verantwoordelijkheid o p n e m e n . Mogelijke onderw e r p e n zijn: -

ODET, l e e r p l a n n e n , h a n d b o e k e n ,

leerboeken;

e f f e c t i e f g e b r u i k v a n de l e e r t i j d ; onderwijsleerstrategieën:

groepswerk, coöperatief leren, hoeken-

werk, projectwerk,...; evaluatiestrategieën:

opstellen v a n toetsen, i n v u l l e n v a n rappor-

ten, w e r k e n m e t observatie-instrumenten; -

o m g a n g m e t leerlingen m e t specifieke 'behoeften'

(probleemge-

drag, t a a l a c h t e r s t a n d , l e e r m o e i l i j k h e d e n , ...); -

omgang

met

ouders:

het

geven

van

een

ouderavond,

t i e n m i n u t e n g e s p r e k , ...; \6j D e i n d i v i d u e l e b e h o e f t e n v a n de b e g i n n e n d e l e r a a r e r k e n n e n , r e k e n i n g h o u d e n m e t a l o p g e d a n e e r v a r i n g , de s p e c i f i e k e i n v u l l i n g v a n de o n d e r w i j s o p d r a c h t e n z .

•

5.

Slotbeschouwing: is het sop de kool w e l waardP Opbrengsten v a n

programma's voor aanvangsbegeleiding

/ 5.1. positieve resultaten

Belo/tei/olie resultaten

U i t de v e r g e l i j k e n d e s t u d i e v a n v a n K r e g t e n e n M o e r k a m p (2004) b l i j k t dat de b e g e l e i d i n g s p r o g r a m m a ' s i n alle o n d e r z o c h t e l a n d e n , v o o r z o v e r b e k e n d , tot p o s i t i e v e r e s u l t a t e n l e i d e n . O v e r h e t a l g e m e e n b l i j v e n de ler a r e n er l a n g e r e n m e t m e e r p l e z i e r i n h u n s c h o o l w e r k z a a m . O o k de


• AFL. 20, APRIL 2009, 55 MANAGEMENT


• MENTORSCHAP 5

»

36

o v e r h e i d is i n elk g e v a l z o t e v r e d e n o v e r de r e s u l t a t e n , dat de p r o g r a m ma's

financiering

blijven ontvangen.

O n d e r z o e k w i j s t i n d e r d a a d u i t dat, n a a r m a t e e e n p r o g r a m m a v o o r a a n vangsbegeleiding

beter

aan

de

hoger

vermelde

standaarden

beant-

w o o r d t , de k a n s t o e n e e m t dat de v o l g e n d e e f f e c t e n b e r e i k t w o r d e n : -

h o g e r e b e r o e p s t e v r e d e n h e i d , e f f e c t i v i t e i t e n b e h o u d v a n n i e u w e leerkrachten;

-

l e e r k r a c h t e n h e b b e n e e n d u i d e l i j k e r i n z i c h t i n de m i s s i e , de f o c u s v a n de school;

-

i n d i e n v a n u i t de b a s i s c o m p e t e n t i e s ringsprocessen

-

gewerkt wordt, worden verande-

op s c h o o l vergemakkelijkt;

l e r a r e n g r o e i e n s n e l l e r d o o r e e n a a n t a l eerste o n t w i k k e l i n g s f a s e n e n v e r w e r v e n s n e l l e r effectieve

onderwijsstrategieën;

beginnende leraren o n t w i k k e l e n een gevoel v a n professionalisme en groeiend zelfvertrouwen; -

b e g i n n e n d e l e r a r e n g a a n b e t e r o m m e t de s o c i a l e e n b u r e a u c r a t i s c h e a s p e c t e n v a n de j o b ; ze e r v a r e n d a t de o n d e r s t e u n i n g v a n collega's d o o r de d e e l n a m e a a n h e t p r o g r a m m a n o g t o e n e e m t (AFT, 1998);

-

z o w e l m e n t o r e n als b e g i n n e r s h e b b e n de i n d r u k d a t z u l k e p r o g r a m ma's h e l p e n i n v e r b a n d m e t het o m g a a n m e t ouders, collegiaal sam e n w e r k e n , h e t u i t v o e r e n v a n h e t p a p i e r w e r k e n z . (AFT, 1998); b e g i n n e n d e l e r a r e n g a a n e f f e c t i e v e r o m m e t v e r s c h i l l e n t u s s e n leerlingen;

-

beginnende

l e r a r e n o n t w i k k e l e n grotere p r o b l e e m o p l o s s e n d e

vaar-

digheden; beginnende

leraren nemen

m a k k e l i j k e r v e r a n t w o o r d e l i j k h e d e n op

s c h o o l n i v e a u op; -

m e n t o r e n v i n d e n n i e u w e energie e n p a s s i e v o o r l e s g e v e n , o n t w i k k e l e n een breder perspectief op o n d e r w i j s , n i e u w e ideeën en f r i s s e a a n p a k , ... g r o e i e n o o k v a a k d o o r n a a r

een

beleids(ondersteunende)

functies; -

een school met een goed u i t g e b o u w d p r o g r a m m a voor

aanvangs-

begeleiding trekt m e e r e n betere leraren aan; er o n t s t a a t e e n p o s i t i e v e v e r a n d e r i n g i n de s c h o o l c u l t u u r

(samen-

werkingsrelaties, uitbouw v a n professionele n o r m e n b i n n e n het hele t e a m , ... o p w e g n a a r e e n p r o f e s s i o n e l e

leergemeenschap).

B e g i n n e n d e leerkrachten die door een m e n t o r begeleid w e r d e n , zijn volg e n s D a n i e l s o n (1996) e f f e c t i e v e r e l e e r k r a c h t e n , o m d a t ze g e l e e r d h e b ben door een d e s k u n d i g begeleide praktijk in plaats v a n enkel door 'trial a n d e r r o r ' . Z e z i j n b o v e n d i e n m e e r g e r i c h t o p h e t l e r e n v a n de l e e r l i n g e n

AFL. 20, APRIL 2009, S6 H U M A N RESOURCES M A N A G E M E N T

»



• MENTORSCHAP 5

•

37

e n z i j n m i n d e r g e n e i g d h e t o n d e r w i j s te v e r l a t e n . G o e d b e g e l e i d e l e r a r e n h e b b e n de k a n s g e k r e g e n o m h u n r e f l e c t i e v e r m o g e n v e r d e r te o n t w i k k e l e n . K o r t h a g e n e n W u b b e l s (1999) o n t d e k t e n d a t r e f l e c t i e v e l e r a r e n betere l e r a r e n z i j n . Z e h e b b e n

betere i n t e r p e r s o o n l i j k e r e l a t i e s

met

de

l e e r l i n g e n , h e b b e n m e e r z e l f v e r t r o u w e n , v e r t o n e n e e n grotere m a t e v a n arbeidssatisfactie en delen makkelijker h u n ervaringen met anderen. W o r d e n d e l e e r l i n g e n e r b e t e r v a n ? O n d e r z o e k v a n G l e s s e n M o i r (2001) w e e s u i t d a t de l e e r r e s u l t a t e n i n k l a s s e n v a n b e g i n n e n d e l e r a r e n gelijk zijn a a n die i n k l a s s e n v a n ervaren leraren. S o m m i g e o n d e r z o e k e n w i j z e n o o k i n de

richting

v a n e e n v o o r u i t g a n g i n v e r b a n d m e t de i n t e r a c t i e

met leerlingen, het klassenmanagement,

d e c o n t a c t e n m e t o u d e r s , de

techniek v a n het vragen stellen enz. T o c h is er o p dit v l a k v o o r l o p i g o n v o l d o e n d e h a r d b e w i j s m a t e r i a a l v o o r h a n d e n . D i r e c t i e s b l i j k e n i n e l k geval

wel

meer

tevreden

te

zijn

over

het

lesgeven

van

beginnende

leerkrachten die aan begeleidingsprogramma's d e e l n a m e n , d a n over het l e s g e v e n v a n s t a r t e r s d i e h i e r a a n n i e t p a r t i c i p e e r d e n (ATF, 1998). D e z e laatsten hebben volgens vele directeurs n o g altijd meer p r o b l e m e n m e t klassenmanagement, het begeleiden v a n leerprocessen en tal v a n andere p u n t e n .

5.2. toenemende

Wat brengt de toekomst?

H e t is d u i d e l i j k d a t er m o m e n t e e l e e n n o g s t e e d s t o e n e m e n d e

aandacht

aandacht voor

is v o o r de a a n v a n g s b e g e l e i d i n g v a n l e r a r e n , o o k i n V l a a n d e r e n . V e r w a c h t

aanuangsbegeieiding

k a n w o r d e n d a t d e z e a a n d a c h t de k o m e n d e j a r e n n i e t z a l a f n e m e n , i n tegendeel. De o v e r h e i d b e g i n t a a n d a c h t te k r i j g e n v o o r d e z e p r o b l e m a t i e k . D a t is op z i c h n a t u u r l i j k een positief gegeven. Zoals we e v e n w e l al eerder stelden, z a l ze i n d e t o e k o m s t m e e r m o e t e n i n v e s t e r e n i n a a n v a n g s b e g e l e i d i n g . In h e e l w a t o n s o m r i n g e n d e l a n d e n is d i t n u a l h e t g e v a l . Scholengemeenschappen starten programma's voor aanvangsbegeleiding o p of b r e i d e n b e s t a a n d e p r o g r a m m a ' s u i t . O o k o p r u i m e r e s c h a a l ( r e g i o n a a l , b i n n e n de d i v e r s e

onderwijsnetten,

p e d a g o g i s c h e b e g e l e i d i n g s d i e n s t e n ) z i e n w e i n i t i a t i e v e n tot s t a n d k o m e n die g e r i c h t z i j n o p de o n d e r s t e u n i n g v a n de b e g i n n e n d e leraar. H e t t h e m a k r i j g t v e r d e r i n s y n d i c a l e k r i n g e n s t e e d s m e e r a a n d a c h t (lees er de l a a t s t e t w e e j a a r g a n g e n v a n h u n t i j d s c h r i f t e n m a a r o p na). B i n n e n de kringen van wetenschappelijke

onderzoekers kan

eveneens op steeds meer a a n d a c h t

aanvangsbegeleiding

rekenen.

S t i l a a n k o m e n p r o g r a m m a ' s tot s t a n d d i e g e r i c h t z i j n o p s p e c i f i e k e d o e l g r o e p e n , z o a l s a l l o c h t o n e l e e r k r a c h t e n . E e n v o o r b e e l d d a a r v a n is


het



• MENTORSCHAP 5

1

38

N e d e r l a n d s e Full Colorproject, i n h e t k a d e r w a a r v a n h e t c o a c h i n g p r o g r a m m a Coachen op maat w e r d o n t w i k k e l d . D o o r m i d d e l v a n c o a c h i n g e n i n tervisie k u n n e n beginnende leraren v a n allochtone afkomst tijdens

het

eerste j a a r v o o r de k l a s w o r d e n b e g e l e i d . W a n t n o g a l t i j d v a l l e n er te v e e l n a h u n e e r s t e j a a r a l af. In A m e r i k a a n s e e n E n g e l s e s t e d e l i j k e a g g l o m e r a t i e s , w a a r t a l r i j k e s c h o l e n te k a m p e n h e b b e n m e t d e p r o b l e m a t i e k v a n grote a a n t a l l e n l e e r l i n gen

uit

achterstandsbuurten,

worden

programma's

voor

a a n v a n g s b e g e l e i d i n g m e t het oog op die specifieke p r o b l e m a t i e k uitgeb o u w d (bv. Pathuiays to Teaching Careers). D e r g e l i j k e s c h o l e n h e b b e n n a m e l i j k v e e l te m a k e n m e t e e n h o g e u i t v a l v a n b e g i n n e n d e l e r a r e n . O o k i n V l a a n d e r e n z o u de i n v o e r i n g v a n d e r g e l i j k e p r o g r a m m a ' s k u n n e n w o r den overwogen. H e t g e b r u i k v a n de m o d e r n e c o m m u n i c a t i e t e c h n o l o g i e w o r d t m e e r e n m e e r a a n g e w e n d bij a l l e r l e i i n i t i a t i e v e n i n v e r b a n d m e t

aanvangsbege-

l e i d i n g e n die o n t w i k k e l i n g z a l z i c h zeker voortzetten. In h e t k a d e r v a n e e n a a n t a l v e r n i e u w i n g s p r o j e c t e n , w a a r i n s c h o l e n e n lerarenopleidingen betrokken zijn, wordt eveneens expliciet

aandacht

b e s t e e d a a n de a a n v a n g s b e g e l e i d i n g (zie bv. h e t c o n c e p t v a n de Professional Development Schools i n d e U S A , dat o n d e r t u s s e n o v e r g e w a a i d is naar Nederland, waar m e n spreekt v a n 'opleidingsscholen'). Het m a g duidelijk zijn: w i l een school zorg dragen voor haar leerlingen v a n m o r g e n , d a n z a l ze e v e n e e n s z o r g m o e t e n d r a g e n v o o r h a a r toekomstige

leerkrachten. Daar moet

ze v a n d a a g al concreet w e r k v a n

( b e g i n n e n te) m a k e n ...

•

6.

Literatuur

AASCU - American Association of State Colleges and Universities (2006). Teacher Induction Programs: Trends and Opportunities, Policy Matters, 3, 10 (oktober). American Federation of Teachers (AFT) (1998). Mentor Teacher Programs in the States, Educational Issues - Policy Brie/, 5. [-u www.aft.org/pubs-reports/downloads/ teachers/PolicyS.pdfj. Barnes, G.T. (1986). Teacher Supply and Demand in North Carolina Public Schools 2986¬ 1995, Chapel Hill: North Carolina University, Board of Governors. Bolhuis, S. (2001). Leren en ueranderen bi; uoiuiassenen - een nieuwe benadering, Bussum: Coutinho. Bolhuis. S. & Simons, P.R.J. (2001). Leren en werken, Deventer: Kluwer BTSA (2006). BTSA Induction program budget allocation 2006-2007, [•"- www.ccbtsa.org/pdfs/BudgetInfo06-07.pdf].

APL. 20, APRIL 2009, 58



• MENTORSCHAP S i

39

Cautreels, P. (1996). Help... de meester verzuipt - Over problemen en opvang van beginnende leerkrachten - deel 1, Basis-Schoolunjzer, 20 (103), 15-19. Cautreels, P. (1996). Help... de meester verzuipt - Over problemen en opvang van beginnende leerkrachten - deel 2, Basis-Schoolwijzer, 21 (103), 15-22. Cautreels, P. (2003). Opvang en begeleiding van nieuwe leerkrachten: ook een kwestie van balans en evenwicht, Basis-Schoolwijzer, 110, 6, 10-12. Cautreels, P. (2005). Perpetuum mobile: de hervorming van de lerarenopleiding in Vlaanderen - Een kritische beschouwing bij de conceptnota lerarenopleiding, Basis-Schooluiijzer, 112, 3, 15-21. Cautreels, P. (2006). De mentorenopleiding van het departement lerarenopleiding uan de Karei de Grote-Hogeschool Antwerpen, Leuven, lezing op de studiedag 'Begeleid leren op de werkplek', 11 januari 2006, http://ppw.kuleuven.be/cod/downloads/Presentatie_Cautreels.pdf]. Cautreels, P. (2008). Met beginnende leraren op meg naar professionaliteit - Studie- en werkboek uoor mentoren en schoolteams, Mechelen: Plantyn. Cautreels, P. & Jeurissen, A. (2003). De mentorenopleiding van het departement lerarenopleiding van de Karei de Grote-Hogeschool Antwerpen, Basis-Schoolwijzer, 110, 14, 4-9. Cautreels, P. & Van Petegem, P. (2006). Ik zie, ik zie wat jij niet ziet. Collegiale uisitatie als hefboom uoor schoolontwikkeling, Mechelen: Wolters Plantyn. Danielson, C. (1999). Mentoring beginning teachers: The case for mentoring, Teaching and Change, 6, 3, 251-257. Evertson, C M . & Smithey, M.W. (2000). Mentoring effects on protegé's classroom practice: A n experimental field study, The Journal of Educational Research, 93, 5, 294-304. Feiman-Nemser, S. (1996). Teacher mentoring: A cnticai review, Washington, DC: ERIC Digest, ERIC Clearinghouse on Teaching and Teacher Education. AACTE, www.ericdigests.org/1997-l/mentoring.html). Ganser, T. (1994). The Impact of Time and Place in Mentoring, The Mentoring Leadership & Resource Network, occasional paper, \ www.mentors.net/ 03oeasspapers/time_place.html]. Garet, M . , Porter, M . , Desmoine, L., Birman, B. & Kwang, S. (2001, winter). What makes professional development effective?, American Educational Research Journal, 38, 4, 915-946. Gless, J. & Moir, E. (2001). Supporting beginning teachers with heart and mind. A decade of lessons learned from the Santa Cruz New Teacher Project, Santa Cruz, CA: New Teacher Center at the University of Santa Cruz. Golden, J.A. (2003). The extent to which Connecticut elementary school pnncipals are implementing best practices in the teacher induction process, as perceived by beginning teachers, mentors and principals, University of Connecticut (doctoraalscriptie). Howard, S. (1999). Mentonng - trans/orming school cultures. Paper presented at the AREE Conference, Melbourne, [-* www.aare.edu.au/99pap/how99257.htm]. Huling-Austin, L. (1992). Research on learning to teach: Implications for teacher i n duction and mentoring programs, journal of Teacher Education, 43, 3, 173-180. Janas, M . (1996). Mentoring the mentor: A Challenge for Staff Development, Journal of Staff Development, 17, 4, 2-5, [ www.nsdc.org/library/publications/jsd/ janasl74.cfm). /M

A

Korthagen, F. & Wubbels, T. (1999). Zijn reflectieve leraren betere leraren?, VELONTijdschrijt uoor Lerarenopleiders 20, 1, 7-13. Lingsma, M . & Scholten, M . (2004). Coachen op competentieontwikkelmg. Soest: Nelissen.


• AFL. 20, APRIL 2009, 59 URCLS M A N A G


• MENTORSCHAP S

• 40

National Association of State Boards of Education (NASBE) (1998). The Numbers Game: Ensuring Quantity and Quality in the Teaching Work Force. The Report of the NASBE Study Group on Teacher Development, Supply, and Demand, Alexandria: VA. www.nasbe.org/Educational_'ssues/Reports/Number..Game.pdf]. Oosterheert, I. & Vermunt, J. (2002). Hoe leraren-m-opleiding leren, Velon-Tijdschnft uoor lerarenopleiders, 23, 3, 4-10, [^5 www.velon.nl/uploads/kennisbank/ document_93.pdf], Peterson, R, (1989). The new mentor handbook, Science and Mathematics Mentor Teacher Project (NSF), Irvine: University of California. Prins, E. (2006). Oude rotten maken plaats voor beginners (Kanjerproject), Straksuoordeklas (Algemene Onderwijsbond), 11. Snoek, M . (2004). Van veranderd worden naar zelf veranderen - Verandenngsbekwaamheid als metacompetentie uan leraren, Amsterdam: HVa Publicaties, [-*' www.ehva.nl/documenten/openbare_les_25-ll-04.pdfj. Stansbury, K. & Zimmerman, J. (2000). Lifelines to the classroom: Designing support for beginning teachers, San Francisco, CA: WestEd, ["* www.wested.org/online_pubs/ tchrbrief.pdf]. Stanulis, R., Burrill, G. & LaRose, ). (2003). Teachers for a new era induction initiative, East Lansing, MI: Michigan State University. Texas State Board for Educator Certification Panel on Novice Teacher Induction Support System (1998). Final Report, www.sbec.state.tx.us/pubrep/induct.htmj. Thompson, M . , Paek, P., Goe, L. & Ponte, E. (2005). The Impact of New Teacher Induction on Teacher Practices and Student learning, Paper presented at the Annual Meeting of the American Educational Research Association, Montreal. Tickle, L. (2000). Teacher induction: The way ahead, Buckingham: Open University Press. van Kregten, A. & Moerkamp, T. (2004). Startende leraren in het buitenland. Begeleiding van beginnende leraren in Canada, Engeland, Frankrijk, de Verenigde Staten en Zwitserland, Den Haag: Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO). van 't Hof, L. (2001). Aan het werk met '360-graden-feedback', Amersfoort: CPS. Verbiest, E. (2004). Samen wijs - Bouwstenen uoor professionele leergemeenschappen in scholen, Antwerpen/Apeldoorn: Garant. Wischkaemper, B.A. (2005). A comparatiue case study of the principal's role in new teacher induction, Texas Tech University (academisch proefschrift). Wynn, S., Carboni, L.W. & Patall, E. (2006). Beginning Teachers' Perceptions of Mentoring, Climate, and Leadership: Promoting Retention Through a Learning Communities Perspective, Paper presented at the AERA-conference, San Francisco. Noten 1.

2.

3.

Een meer uitvoerige beschrijving van deze standaarden is te vinden i n : Cautreels, P. (2008). Met beginnende leraren op weg naar professionaliteit - Studie- en werkboek uoor mentoren en schoolteams, Mechelen: Plantyn. Zie: "'" www.ond.vlaanderen.be/edulex/bundel/pdf/decreetlerarenopleidingvlaanderen.pdf. Overigens zijn de beschikbaar gestelde middelen voor scholen volstrekt onvoldoende om een degelijke aanvangsbegeleiding uit te bouwen (zie het artikel 'Elke school krijgt een druppel' van Pieter Lesaffer i n De Standaard (5 november 2008)), Een lijst van het volledige takenpakket van de directie ten aanzien van beginnende leraren is te vinden op: -t) www.ascd.org/portal/site/ascd/template.chap-




» MENTORSCHAP 5 I

41

ter/menuitem.5d91564f4fe4548cdeb3ffdb62108a0c/ chapterMgmtId=49eOb2cc2fcaffO0VgnVCM10OOOO3d01a8cORCRDb. Uit een recente studie bleek dat elke dollar die in aanvangsbegeleiding geïnvesteerd wordt, er anderhalve oplevert (zie: Villar, A. (2004). Measuring the benefits and costs of mentor-based induction. A value-added assessment of new teacher effectiveness linked to student achievement, Santa Cruz, CA: New Teacher Center). Schoolteams die met de evaluatie van programma's van start willen gaan, vinden wellicht enkele suggesties i n het volgende materiaal (The NEA Foundation, 2002): 7

Beginning Teacher Assistance Programs: Survey of School Districts, Washington State Institute for Public Policy, 1998. Beginning Teacher Support and Assessment Program Evaluation Survey: Beginning Teacher Form, California Educational Research Cooperative, 2000. Beginning Teacher Survey, Washington State Teacher Assistance Program, 2001, \-t www.kl2.wa.us/profed/tap/bt2001.pdf]. Best Practice Formative Assessment, Long Beach Unified School District New Teacher Project, geen datum. California Beginning Teacher Support and Assistance Program Statewide Evaluation Study, California Educational Research Cooperative, 1999, [-'- cerc.ucr.edu/publications/publications.aspj. Principals' Evaluation of Beginning Teacher Preparation and Development, The Washington State Institute for Public Policy, 1999, [ www.wa.gov/wsipp/edueation/pdf/prcplsurvey.pdf]. Teacher Preparation and Development Survey, The Washington State Institute for Public Policy, 1999. [•% www.wa.gov/wsipp/education/pdf/teachsurvey.pdf]. A

'ERSONEEL EN ORGANISATIE


Opvang en begeleiding van nieuwe leerkrachten: nood aan standaarden

Recommend Documents