OPMAAK RUIMTE MENS EN TIJD.qxp:Opmaak :26 Pagina 1

OPMAAK RUIMTE MENS EN TIJD.qxp:Opmaak 1

26-01-2011

16:26

Pagina 1


INTRO

In de vorige nummers van de bladen Ruimte en Mens & Tijd hebben wij aangekondigd er vanaf januari 2011 één tijdschrift van te gaan maken. Welnu, hier is dan dat eerste gezamenlijke nummer.

26-01-2011

Waarom samen?

16:26

Pagina 2

De redactie

Ook bij de onderhandelingen om te komen tot een gezamenlijk vrijzinnig blad, nu nog een brug te ver, zijn de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap NPB en de Zwinglibond steeds samen opgetrokken vanuit hun vrijzinnig christelijke en met name een religieus humanistische basis. Ruimte gaat meer levensbeschouwelijke inhoud krijgen dan voorheen; dat is althans het beleid van het landelijk bestuur. Daarom is er naast de redactie ook een adviesraad in het leven geroepen. Die Raad bestaat uit prominenten die de redactie met raad en daad ter zijde staan en ook zelf artikelen zullen leveren. Behalve de informatie van en voor de leden van de NPB moet het er bij de artikelen primair om gaan de identiteit van de NPB helder te houden door de vrijzinnige boodschap, soms ook vanuit tegenover elkaar staande visies, uit te dragen. Het moet niet alleen een blad zijn voor ons als insiders, maar vooral ook aantrekkingskracht bezitten voor mensen die wij van buitenaf bij onze beweging willen betrekken. Juist het bewust vrijzinnige karakter van de Zwinglibond zal voor ons vrijzinnig christelijke en bovenal ook het religieus humanistische stempel van de NPB een meerwaarde hebben die moderne, geïnteresseerde mensen, jong en oud, zal kunnen aanspreken. Dit eerste nummer staat uiteraard in het teken van mogelijkheden en voorbeelden van vernieuwing.

Hoe samen? Als u het vernieuwde blad leest zult u de volgende 6 rubrieken aantreffen: 1 Intro

en korte toelichting op de inhoud van het betreffende nummer.

2 Perspectieven

artikelen van religieuze, levensbeschouwelijke of filosofische aard en bijdragen aan actuele thema’s of discussies.

3 Column

met wisselende schrijvers.

4 Vrijzinnig Nederland

agenda NPB, jeugdwerk, internationale situatie via bijv. IARF en berichten vanuit de Zwinglibond.

5 Boeken

recensies of signalementen van interessante boeken.

6 Commentaar

een rubriek voor lezers die suggesties hebben.

Met vaart en vertrouwen De redactie en de adviesraad gaan met enthousiasme en vertrouwen in een goede afloop aan de slag. We hopen dat dit tijdschrift velen zal bereiken en stimuleren.

RUIMTE - MENS & TIJD

2


PERSPECTIEVEN

26-01-2011

Vernieuwing via taal

16:26

Pagina 3

Frans Brinkman

Natuurlijk zijn het mensen die (willen) vernieuwen maar zonder taal zouden ze niet ver komen. Een mooi voorbeeld is het recente boek van de filosoof Jan Bor. Hij schreef een beknopte maar Nieuwe geschiedenis van de filosofie. Op 2e kerstdag 2010 vertelde hij erover op TV (VPRO, rubriek ‘Boeken’). In woorden wordt uitgedrukt dat je niet alleen met een Europese bril naar het begin van het denken kunt/moet kijken. Aan zo’n brede blik hebben we wat. Ik ga hierover verder tegen de achtergrond van het vernieuwde blad dat u in handen hebt. Ik noem een viertal aspecten van de taal die een rol spelen als je wilt vitaliseren of als je een (religieuze) traditie nieuw leven wilt inblazen. De grote veranderingen in onze samenleving die na zeg maar 1950 versneld optraden hebben ook geleid tot nieuwe woorden.

Taalontwikkeling Willen we de tijd(geest) begrijpen dan moeten we die woorden [kunnen] gebruiken. Ter wille van een eigentijdse interpretatie van wat we presenteren of doorgeven. I] In dat verband is een eerste kenmerk van taalgebruik dat je er naar moet streven de wisselwerking tussen woorden en gedachten of gevoelens niet te vergeten. Wollige taal is verhullend. Zo kun je in religieus opzicht vitaliseren door een verhaal of een woord te vervangen door een moderne aanpassing. Een prachtig voorbeeld is het Nieuw Testamentische verhaal van de zg. barmhartige Samaritaan door het verhaal van de Turkse schoonmaakster uit de bundel ’Kijk, een ster’ van Annegert Fuchshuber. Vervanging van het woord ‘vrede’ door bijvoorbeeld ‘positieve onderlinge verhoudingen’ uiteraard in een bepaalde samenhang onderstreept de diepere betekenis van het begrip. Taalontwikkeling leidt tot betekenisontwikkeling. Op die manier blijft het leven ook in levensbeschouwelijke zin transparant.

3

De Zweedse dichter W. Aspenstrom (19181997) zegt in dit verband: “Niemand kan zijn leven in zijn eentje bewaken. Iemand moet kunnen stijgen, iemand dalen, af en toe vuur zijn en af en toe vergetelheid, aldoor wisselen, aldoor verbeiden….” (p. 59) II] Taal kan mensen ‘bij de tijd’ houden. Neem bijvoorbeeld het ‘douchelied’ AH van de dichter K. Michel (1958). Daarin staan zinnetjes als “…de klok turft de rook van de uren maar je ziet het niet….” En “….bij eb is je eiland groter blauw groen in en uit geel groen enzovoorts…..”(p. 29). Wie wat zegt of schrijft heeft de opdracht (= een kunst!) dat zo te doen dat mensen [jong/oud] wel moeten luisteren. Bij de tijd zijn geeft geen aanleiding tot misverstanden. III] Door woordgebruik kun je een ander, nieuw, perspectief op (de basis van) het leven krijgen. In de nieuwe bundel verhalen van Toon Tellegen (1941) buigen de dieren zich over het gedrag van de olifant die zichzelf steeds herhaalt: Hij klimt in een hoge boom, ziet de verte, gaat dansen en valt

januari 2011


PERSPECTIEVEN

26-01-2011

Vernieuwing via taal

naar beneden. De dieren vragen zich af: wat zou ik doen als ik olifant was? De beantwoording van die vraag levert nieuwe doorkijkjes op. Trouwens, de olifant denkt ook zelf na over wat hij (niet) doet. Zonder taal zou alles bij het oude blijven. Wie, een voorbeeld uit de religieuze praktijk, het woord ‘preek’ of ‘meditatie’ vervangt door ‘toespraak’ kan veel meer kanten op dan het beperkende ‘preek’. IV ] Ten slotte: Vitalisering via taal maakt mensen actief en ‘open’ voor anderen. In haar bekende boek over taal schrijft Paulien Cornelisse over een vrouw die zich zo voorzichtig uitdrukt dat het niet alleen ontroerend is maar ook effectief. De vrouw is solidair met een pianiste die geen kruk heeft als ze moet spelen en ze bereikt met haar woordkeus dat Paulien de kruk onmiddellijk overdraagt. Ook Joke van Leeuwen heeft er een

16:26

Pagina 4

Frans Brinkman

handje van je aan het werk te zetten bijvoorbeeld d.m.v. de uitdrukking “iemand een hart onder de riem steken” er is altijd wel een piekeraar in de buurt die via jou lef kan krijgen (vgl. p.70, 88).

Conclusie Het (ver)nieuw(d)e blad dat u zit te lezen is niet zomaar een blad. Het wil u van dienst zijn bij het correct(er) uitdrukken van uw (religieuze) gedachten of gevoelens en het wil u ook van dienst zijn bij uw beweging richting medemensen binnen en buiten uw levenskring en land. Dat is niet niks. Als we er met z’n allen voor gaan komen we er wel.

Literatuur 1) Jan Bor, Een (nieuwe) geschiedenis van de filosofie, Amsterdam 2011 2) Annegert Fuchshuber, Zie, een ster, Zoetermeer 2000 3) De mooiste van Aspenstrom, Amsterdam 2008 4) K. Michel, Bij eb is je eiland groter, Amsterdam 2010 5) Toon Tellegen, Het wezen van de olifant, Amsterdam 2010 6) Paulien Cornelisse, Taal is zeg maar echt mijn ding, Amsterdam 2009 7) Joke van leeuwen, Waarom een buitenboordmotor eenzaam is, Rekkem 2006


4

Meert s alle v

o

‘V


26-01-2011

16:26

Pagina 5

PERSPECTIEVEN Vrijzinnigen hebben meer...? Wies Houweling

Meerten ter Borg schreef voor alle vrijzinnigen een zeer opwekkend boek. ‘Vrijzinnigen hebben de toekomst’.

Een hart onder de riem van een kleiner wordende organisatie zoals de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap NPB en anderen. Als godsdienstsocioloog geeft hij een analyse van de huidige tijd en de huidige zingevingvragen. Vragen zoals ‘ Wat voor een wereld willen wij’ en ‘Wie ben ik?’ . Hij schetst de reikwijdte van vrijzinnigheid, vrijzinnig geloof, vrijzinnige kerken, vrijzinnige politiek. Hij probeert te duiden wat al die vormen van vrijzinnigheid nu gemeenschappelijk hebben. Hij noemt twee inspiratiebronnen voor vrijzinnigheid: het geloof in de kracht de werkelijkheid te veranderen en verantwoordelijkheid. Hij schetst een vrijzinnigheid die veel groter en breder is dan de ‘vrijzinnige geloofsgemeenschappen. Vanaf Socrates en de Verlichting tot in de huidige tijd is vrijzinnigheid ook een begrip dat niet per definitie aan geloof gekoppeld is.

Vrijzinnigheid is meer dan een stroming in de christelijke dogmatiek, vrijzinnige theologie en christendom zijn meer dan opvolgers van het 19e - eeuwse modernisme. Vrijzinnigheid is uitgewaaierd over bijna alle politieke en levensbeschouwelijke stromingen en instituten. Als definitie hanteert Ter Borg: een mentaliteit die zich kenmerkt door een open kritische houding ten aanzien van de traditie waarin men nu eenmaal staat, zonder die traditie los te willen laten, en die gepaard gaat met tolerantie ten aanzien van andermans traditie. Als kenmerken geeft hij mee: relativering, zekerheid en openheid. Een boeiend pleidooi met veel kennis van zaken, een brede visie en inzicht. Er wordt geen gemakkelijke toekomst geschetst, Vrijzinnigen hebben de toekomst omdat de toekomst vrijzinnigen nodig heeft. Vrijzinnigheid als geesteshouding.

Vrijzinnigen hebben de toekomst? Helpt dit boek het gesprek over de toekomst van vrijzinnige geloofsgemeenschappen? Onder vrijzinnigen wordt een bepaald deel van de Nederlandse samenleving gerekend dat in staat is genuanceerd te denken, te relativeren, overtuigd is van zijn of haar eigen waarde en een openheid heeft voor anderen. Dit zijn waarschijnlijk nog steeds het overgrote deel van de 5

mensen in ons land en waarschijnlijk ook in een groot deel van West-Europa. Het wordt misschien minder, maar het is nog steeds een zeer grote groep. Het is een erg brede groep in de maatschappij waarvan we inderdaad hopen dat die het in de toekomst voor het zeggen gaan krijgen. Een tweede constatering moet zijn vanuit de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap NPB dat we dit nu eigenlijk al 25 jaar zeggen, beweren en geloven, maar helaas blijven de spectaculaire resultaten uit. Er is blijkbaar nu niet meer aansluiting bij de maatschappelijke tendensen dan vijfentwintig jaar geleden. Dan zou je kunnen zeggen dat de kerkelijke vrijzinnigheid er in dit boek niet op de juiste wijze bij betrok-ken wordt. Hoe verhoudt die brede vrijzinnigheid zich met de vrijzinnige geloofsgemeenschappen? Gaat dit boek dan eigenlijk wel over de vrijzinnigheid van de NPB, de remonstranten en de doopsgezinden? Vanaf p. 125 legt Ter Borg sterk de nadruk op de ethische kant van geloof en christelijke traditie. Het gaat om de waarden die het vrijzinnig geloof leert en het gebruik dat we ervan maken bij de huidige zingevingvragen. Het hele systeem van waarden en normen dat een mens nodig heeft om verantwoordelijk te leven. Een beladen begrip dat tegenwoordig steeds vaker gebruikt wordt om de januari 2011


PERSPECTIEVEN

26-01-2011

Vrijzinnigen hebben meer...?

rol van kerken in de samenhang van de samenleving te benadrukken. Maar gaat het daar echt om? Wie zit er te wachten op kerkelijke of geloofswaarden en normen en wie laat zich daar in deze tijd iets door gezeggen? Wij leven in een tijd van individuen die shoppen en ook wel eens bij religies aankloppen, maar zich er liever niet aan verbinden. Vrijzinnige kerken kunnen hun toekomst niet bouwen op de noodzaak van het voorzien van waarden en normen voor een gezonde maatschappij. Kom niet aan met vrijzinnige zingevingethiek, is het niet juist deze rol van religie die helemaal uitgespeeld is? Vertellen wat je wel en niet moet doen? Natuurlijk hebben de vrijzinnige geloofsgemeenschappen ook hun rol hierin gehad, maar zij zijn de eersten geweest die juist tegen dit aspect van kerken hebben geprotesteerd. Vrijzinnigen zijn pluriform, zij hebben de waarden niet gemeenschappelijk, maar dat wat aan de waardevorming vooraf gaat. De huidige groei bij enkele vrijzinnige geloofsgemeenschappen komt ook niet doordat men zich ethisch vormt, maar uit het omgaan men bronnen die eventueel leiden tot waarden vorming. Waar halen we het vandaan? Dat is een zeer diffuus veld dat soms nauwelijks met woorden te beschrijven is. Verhalen die ons raken, uit onze eigen traditie, uit tradities wereldwijd en verhalen van nu. Wat raakt ons, wat inspireert ons tot handelen? Met welke verhalen en rituelen worden mensen spiritueel gevoed en gebruiken zij om hun leven richting te geven. Veel mensen doen het onbewust, maar binnen vrijzinnige geloofsgemeenschappen gaan mensen bewust de bronnen van levensovertuiging om. Er is deskundigheid en ontmoeting. Er zijn rituelen en er is een plaats voor kinderen.


16:26

Pagina 6

Wies Houweling

Het zijn vrijplaatsen van bezinning op de vraag wie zijn wij als mensen en hoe laten wij ons raken, voeden en in beweging zetten en waarom? Wat wij dan vervolgens doen in de maatschappij is vaak een privé zaak. Dit is geen wens of opzet, maar een constatering. Mensen die zich aangesloten hebben voelen allemaal de noodzaak tot deze herbronning of oplading, de ruimte voor de inspiratie in ons leven. Maar is de huidige structuur van de meeste geloofsgemeenschappen adequaat om een rol te spelen in die grotere vrijzinnige positieve invloed in de Nederlandse maatschappij? Vaak moeten mensen die behoefte hebben aan vrijzinnige verdieping vele gewoonten en gebruiken die hun niets zeggen of helpen voor lief nemen. Er is veel kennis en openheid in deze vrijplaatsen, maar om nou te zeggen dat effectief bijdragen aan de oplossing voor de negatieve trends in onze samenleving, is ver gezocht. Juist in de aansluiting op de vragen van de maatschappij hebben geloofsgemeenschappen vaak hele goede punten gehad, maar nu slagen zij er niet in op grote schaal die mensen aan te spreken die verdieping zoeken. Er wordt een diepere laag geraakt in vrijzinnige geloofsgemeenschappen en vrijplaatsen. Deze sluit nauw aan bij cultuur, literatuur, films, poëzie muziek. Niet makkelijk in woorden te vatten maar wel te leren herkennen en duiden. Filosofie en theologie sturen kwaliteit en richting, maar mensen zelf bepalen wat hen raakt en waar ze met elkaar over willen spreken. De leden van de NPB zijn bezig met hun wortels voor zingeving, individueel en in gesprek, maar helaas is het ook eigen aan vrijzinnigheid om redelijk bescheiden te zijn. Dit draagt ook niet toe aan de wervende rol die Ter Borg de vrijzinnigheid toedenkt. Er is voor de vrijzinnigheid werk aan de winkel, maar hoe en wat er moet gebeuren daar geeft Ter Borg geen antwoord op. Jammer, want veel van wat hij schrijft wisten we al.

6


PERSPECTIEVEN

26-01-2011

16:26

Pagina 7

Hoezo, geen mogelijkheid voor verandering

Hans le Grand

A: Vertel mij eens wat over je geloofsgemeenschap B: Ik ben lid van een hele leuke gemeente, maar als we zo doorgaan bestaan we over 10 jaar niet meer. A: Hoezo? B: We hebben een leuk programma, en inspirerende diensten, maar we zijn gemiddeld 72 jaar, en we weten niet hoe we jonge mensen de kerk in moeten krijgen A: Wat zouden jullie willen doen om dat voor elkaar te krijgen? B: … Dit soort discussies kun je op het moment in heel veel gemeenten en afdelingen horen … en veel verder komt het ook niet. Hoe is dat mogelijk? Zijn de geloofsgemeenschappen misschien al modern en eigentijds en zijn er dus geen mogelijkheden meer? Of zijn er gewoon geen manieren om jonge mensen de kerk in te krijgen? Of zijn die methoden er wel, maar zijn die niet acceptabel voor de mensen die nu de geloofsgemeenschap vormen? Uit de godsdienstsociologie en de godsdienstwetenschap is het wel bekend: Door de geschiedenis heen komen en gaan de godsdiensten, of ze passen zich aan. Hierbij is er een parallel te trekken tussen de geschiedenis van de maatschappij en de vorm van de godsdienst. Zo hebben godsdiensten in maatschappijen zonder schrift een eigen karakter. Daarna kwamen de maatschappijen met schrift met typische vaak polytheïstische, nationale godsdiensten zoals het Hindoeïsme en de Romeinse godsdiensten. In de eerste axiale tijd (ruwweg 800 v. Chr. -200 BC) vond een overgang plaats naar religies met een meer filosofische onderbouwing en ethische uitwerking. Daarna kwamen de transnationale wereldgodsdiensten op. Met name sinds de verlichting en met de glo-

7

balisatie komen weer een hele serie nieuwe godsdiensten op. De les die hier uit te trekken is, is dat godsdiensten steeds bij de maatschappij waarin ze voorkomen aansluiten. Doen ze dat niet, dan krimpen ze en sterven ze tenslotte uit om plaats te maken voor nieuwe godsdiensten die wel een profiel hebben dat bij de maatschappij past. Laten we in dit licht de vrijzinnige geloofsgemeenschappen eens beschouwen. Van deze geloofsgemeenschappen wordt vaak gezegd dat ze modern of eigentijds zijn. Als dat zo is, dan is het wel heel wonderlijk, gegeven de lessen uit de vorige paragraaf, dat deze geloofsgemeenschappen niet groeien, maar juist steeds kleiner worden. Ook is het raar dat, als de geloofsgemeenschappen werkelijk eigentijds zijn, de groep mensen die hen bevolken qua leeftijd zo ongebalanceerd is. Ik denk dat we de lessen van de godsdienstwetenschap en godsdienstsociologie serieus moeten nemen en dat vrijzinnige geloofsgemeenschappen werkelijk met open vizier bereid zouden moeten zijn om te kijken of ze wel eigentijds zijn. Of omgekeerd: Als de vrijzinnige kerken groei door willen maken, moeten ze zich afvragen wat voor maatschappij de 21ste

januari 2011


PERSPECTIEVEN

26-01-2011

16:26

Pagina 8


eeuwse maatschappij eigenlijk is, wat voor soort geloofsgemeenschappen daar bij passen en of de vrijzinnige kerken bereid zouden zijn om zich om te vormen in zulke geloofsgemeenschappen. Ik kom daarbij op de volgende aspecten: Van Tale Kanaans naar de taal van het gevoel. Mensen uit de 21ste eeuw kennen de bijbelse taal niet meer. Wil men deze mensen aanspreken dan zal men hun taal moeten spreken. Spreekt men in de geloofsgemeenschappen de tale Kanaans dan vereist men van de 21ste eeuwse voorbijganger een vertaalslag, die vervreemdend werkt. Waarom niet “God, wil je bij me zijn?” in plaats van “Heer ontferm u”, of “Lieve God, waar je ook bent” in plaats van “Onze Vader die in de hemelen zijt”.Voor vrijzinnige geloofsgemeenschappen betekent dit een omkering. We moeten niet meer de oude schriften willen uitleggen aan de moderne mens, maar we moeten de moderne mens aanspreken op zijn gevoel en met hem op zoek gaan naar inspiratie om daarmee verder te komen. Van modern naar postmodern. Vrijzinnige geloofsgemeenschappen vinden zichzelf vaak modern. Waarschijnlijk is dit terecht, maar men moet zich dan wel afvragen wat modern precies betekent, want als hier modern bedoeld wordt in de zin van eigentijds, dan is deze conclusie zeker niet terecht. Vrijzinnige geloofsgemeenschappen zijn modern, in de zin van aansluiting vindend bij de moderne theologie. Dit betekent een theologie waarbij onnodige dogmatische franje als ballast verwijderd is, men teruggaat naar de functionele essentie van het grote verhaal, en veel ruimte maakt voor de rede en voor wetenschappelijke bestudering van de schriften. De theologie die deze principes omarmd wordt moderne theologie genoemd. Deze is echter niet eigentijds,


Hans le Grand

maar heeft zijn bloeiperiode gehad tussen 1850 en 1930. Willen we een geloofsgemeenschap vormen die eigentijds is, dan zullen we op zijn minst naar een postmoderne theologie moeten streven, of misschien nog wel nieuwer. Dit betekent dat er geen waarheid, geen groot verhaal meer is, maar een chaos van meningen, inspiraties en verhalen waar net zoals op het internet, de gelovige op een persoonlijke, individuele manier doorheen aan het zwerven is. Het antwoord van vrijzinnige kerken moet niet zijn terug te keren naar de moderne wortels, maar een plek te bieden waar men op een vrije en verantwoorde manier in de chaos van het postmoderne religieuze landschap kan rondzoeken. Van gesproken woord naar een veelheid van communicatietechnieken. Hoe wordt in de 21ste eeuw informatie overgebracht? Men hoeft hiervoor maar een bezoek te brengen aan een eigentijds conferentiecentrum. De presentaties worden gegeven met behulp van een wijd scala van multimediatechnieken, terwijl daarna in allerlei vormen van parallelsessies, workshops, vaak op een interactieve manier, de impact van het gebodene verder doorleefd en toegeëigend kan worden. De standaard preek, hoe dierbaar die velen ook zal zijn, is geen eigentijdse stijlvorm. Van christelijk naar algemeen religieus. Alhoewel het Christendom wereldwijd begonnen is aan nieuwe bloeiperioden geldt dit niet voor West-Europa en al helemaal niet voor Nederland. Christendom, zeker als georganiseerde kerkvorm, maar ook als geïdentificeerd geloof is in Nederland op zijn retour. Dit betekent niet dat er geen behoefte meer is aan zingeving, inspiratie, symboliek en levensbeschouwing. Een toenemende hoeveelheid mensen gelooft wel in iets, zoekt wel naar inspiratie, en wenst symbolen en rit-

8


PERSPECTIEVEN

26-01-2011

16:26

Pagina 9


uelen bij hun rites-de-passage. Veel van deze mensen identificeren de christelijke identiteit echter met achterhaalde instituten, en met voorgegeven religieuze ankers die hun persoonlijke zoektocht beperken. Wil men als vrijzinnigen ontevredenen uit de orthodoxere kerken aanspreken, dan is de identiteit van verlicht christendom wellicht behulpzaam, maar als men de grote groep typische 21ste eeuwers beziet die buiten de christelijke traditie opgegroeid is dan is een algemeen religieuze, pluralistische identiteit veel passender. Van gebed naar een veelheid van meditatietechnieken. In de 21ste eeuwse maatschappij wordt er een veelheid van allerlei meditatietechnieken gebruikt. Wil een geloofsgemeenschap hierbij passen dan zal de spirituele praktijk daar een afspiegeling van moeten zijn. Nu is de kern van de inkeer in de vrijzinnige spiritualiteit nog altijd gebouwd op het gebed. Weliswaar wordt wel met stiltes gewerkt en wellicht ook met andere meditatievormen geëxperimenteerd, maar deze zouden daarin volledig moeten worden geïntegreerd. Van de toetssteen in het verleden naar de toetssteen in de toekomst. Is er twijfel aan het eigen geloof of de structuur van de geloofsgemeenschap, dan bestaat er een sterke neiging terug te gaan in de geschiedenis. Wat is er werkelijk bedoeld in de oude schriften? Wat heeft de grote religieuze voorman bedoeld? Men gaat dan na wat er in deze bron, of door deze mensen werkelijk bedoeld is: Hoe dit opnieuw en beter uitgelegd kan worden zodat de geloofsgemeenschap terug kan keren van de foute weg die zij is ingeslagen. De toetssteen wordt daarmee in het verleden gelegd. Ik denk dat dit slecht aansluit bij de hedendaagse zoekende mens. De hedendaagse mens shopt rond in

9

Hans le Grand

de diversiteit van levensbeschouwelijke paden met de vraag: Wat kan mij nu verder helpen? Wat spreekt me nu aan? Vindt iemand deze vragen op een aansprekende manier beantwoord dan zal hij of zij verder zoeken in die richting. De toetssteen wordt daarbij in het heden of zelfs in de toekomst gelegd: Religie is de juiste religie als zij werkt, dat betekent als zij ons helpt onszelf te realiseren, als persoon te groeien, ons te inspireren en onze samenleving in de richting van een betere samenleving te brengen. Het criterium daarvoor is primair onze toekomst en secundair wat er in het verleden geschreven is, en niet andersom. Van mentaal naar een combinatie van mentaal, emotioneel en fysiek. De moderne manier van geloven heeft sterke wortels in de verlichting met haar nadruk op de rede. Daarmee hebben mentale, rationele argumenten een belangrijke plaats gekregen in deze traditie. Dit is een grote kracht, immers wat anders dan de ratio kan op een gegeven moment nog het onderscheid maken tussen zin en onzin in religie. Het is echter ook een belangrijke beperking. De moderne coaching praktijk benadrukt over en over dat het voor persoonlijke ontwikkeling noodzakelijk is om dichter bij je gevoel te komen. Hierbij wordt een veelheid van technieken gebruikt variërend van klassieke meer mentaal georiënteerde coaching, via technieken die barrières naar je gevoel opruimen, tot allerlei vormen van emotioneel lichaamswerk, waarbij fysieke methoden gebruikt worden voor spirituele of persoonlijke groei. De moderne coachingpraktijk kan niet meer zonder boksbal. Waarom zouden de kerken dat dan wel kunnen? Naar eigentijdse symboliek en markeringsmomenten. De huidige geloofspraktijk is opgebouwd rond het klassieke kerkelijke

januari 2011


PERSPECTIEVEN

26-01-2011

16:26

Pagina 10


jaar alsmede de rites-de-passage (geboorte, huwelijk, overlijden). Men zou verwachten dat symboliek opgebouwd wordt rond de gebeurtenissen die het meest betekenisvol zijn in een mensenleven. Uiteraard horen de bekende ritesde-passage daarbij, maar meer dan advent, vasten, hemelvaart en pinksteren zijn vakantie, overgang naar een andere klas op school, een andere baan, volwassen worden en/of zelfstandig gaan wonen, oprichting van een bedrijf, pensionering, het vieren van het jubileum van een relatie en verhuizing de belangrijkste momenten in een huidig mensenleven, en het is dan ook de vraag of de geloofspraktijk niet juist rond deze gebeurtenissen opgebouwd moet worden. Maar ook de symboliek zou op een heel andere manier kunnen. In plaats van het avondmaal wordt één keer in de zoveel tijd een ketting of touw door geknipt als symbool voor het ons losmaken van onze bindingen en beperkingen. De focus van ethiek naar persoonlijke groei. In mijn interpretatie is ethiek een belangrijke focus van het christendom. De belangrijkste vragen zijn: Wat moet ik doen? Hoe moet ik een juist leven leiden? Als kern van het christelijk geloof worden dan ook vaak de tien geboden, de bergrede of het gebod van naastenliefde genoemd. Persoonlijke groei in deze context is primair gericht op het worden van een beter mens, of zo je wilt, op een mens die door zijn handelen dichter bij God staat. Ook dit is zowel een kracht als een beperking. De ethiek van het christendom wordt vaak afgeleid uit de bijbel, of uit de boodschap van Jezus Christus, maar is dit “Grote Verhaal” nog wel maatgevend in deze postmoderne tijd? De postmoderne mens, die zich veeleer verward voelt door de veelheid van grote verhalen, probeert het veeleer in zichzelf te vinden: Wat vind


Hans le Grand

ik hier eigenlijk van? Verder komen in deze wereld heeft dan primair te maken met persoonlijke groei en het zijn van een beter mens is daar een mogelijk gevolg van. Pas als men de kracht in zichzelf gevonden heeft, kan men er zijn voor de ander. Persoonlijke groei in plaats van ethiek zou dus de primaire focus moeten zijn van 21steeeuwse religie. Van geloofsgemeenschap naar een geloof op maat. Mensen willen zich niet meer binden. Dit blijkt niet alleen uit het leeglopen van de kerken, maar ook uit de problemen van verenigingen, politieke partijen etc. Spiritualiteit vindt men niet meer door zich te binden aan de kerk op de hoek, maar men probeert dit vorm te geven in het gezin, ondersteund door een rondgang langs individuele activiteiten, lezingen, cursussen, retraites en dergelijke. Voor een rite de passage wordt in toenemende mate op internet een pastor gezocht die een individuele ceremonie in elkaar zet. 21ste eeuwse religie is veel meer liquide dan de conventionele geloofsgemeenschappen. Mensen beleven spiritualiteit in een door hen gekozen ritme, bezoeken door hen gekozen activiteiten en bediscussiëren hun pad met door hen gekozen vrienden in de huiskamer of kroeg. Dit alles in een telkens wisselende samenstelling van frequentie, en met telkens andere mensen. Het is een enorme uitdaging voor 21ste religie om vormen te vinden die hier bij passen. Maar twee dingen lijken duidelijk: Ten eerste sluit de huidige opzet van gemeenten of afdelingen slecht aan bij de 21ste eeuw. Ten tweede zal internet een grote rol spelen in de richting waarin de oplossing wel gezocht moet worden. Misschien zijn toekomstige geloofsgemeenschappen eerder (gedeeltelijk) virtueel dan reëel.

10


PERSPECTIEVEN

26-01-2011

16:26

Pagina 11


Hans le Grand

Conclusies In dit artikel heb ik een serie hoofdzaken genoemd waarin de huidige vrijzinnige geloofsgemeenschappen afwijken van datgene dat zou passen bij de 21ste-eeuwse maatschappij. Dit moet in deze fase niet uitgelegd worden als een concrete rij aanbevelingen voor door te voeren veranderingen. Daarvoor zijn de verschillende zaken nog te weinig uitgewerkt en zijn er op punt-voor-punt basis nog te veel vraagtekens. Wat wel geconcludeerd kan worden is dat er op dit moment een grote discrepantie is tussen de huidige vrijzinnige geloofsgemeenschappen en wat een eigentijdse geloofsgemeenschap zou kunnen zijn. De leegloop en vergrijzing van de vrijzinnige geloofsgemeenschappen is daarmee in sociologische zin ver-klaard. In de discussie waarmee dit artikel begon is het gevoel van onmacht om tot vernieuwing te komen van vrijzinnige geloofsgemeenschappen onterecht. Als men werkelijk creatief durft te zijn is er veel te bedenken waarmee men de huidige geloofsgemeenschappen zou kunnen moderniseren en aantrekkelijker zou kunnen maken voor jongere generaties. Wil men dit, dan zal men zich echter niet kunnen beperken tot cosmetische ingrepen, maar moet een werkelijke, grondige reflectie plaatsvinden op de religieuze behoeften van de 21ste-eeuwse maatschappij. De vraag is waarom dit zo weinig gebeurt: waarom blijft het aanbrengen van veranderingen in de huidige gemeenten beperkt tot het initiëren en weer afblazen van voorzichtige experimenten? De huidige vrijzinnige geloofsgemeenschappen worden bevolkt door een vaak oudere populatie die zich comfortabel voelt bij de huidige praktijk. De voorgestelde aanpassingen zouden veel van de huidige kerkgangers een grote mate van discomfort brengen.

11

Het is zeer de vraag of deze mensen dit wel willen, of dat ze dat zelfs maar zouden moeten willen, want tenslotte zijn zij het die de huidige vrijzinnige activiteiten financieren. Desalniettemin moet de conclusie van dit artikel zijn, dat de huidige vraag: “hoe maken we de kerk aantrekkelijk voor jonge mensen?” weldegelijk antwoorden heeft, maar dat het veel eerder een faire vraag is aan de huidige generatie kerkgangers of ze de daarvoor benodigde veranderingen wel serieus willen nastreven.

Slotwoord: De auteur is erkend als predikant door de Engelse Unitarische kerk en lid van de NPB. Hij gaat regelmatig voor als gastpredikant in verschillende NPB afdelingen. Hij dankt Christiane Berkvens, Marc Padberg, Meindert Boersma, Harm Knoop, Diet van Dorsser, Mirjam de Baar, Wies Houweling en Peter Korver voor de inspirerende discussies die bijgedragen hebben aan dit artikel.

januari 2011


PERSPECTIEVEN

26-01-2011

16:26

Pagina 12

Ds. Jacob Johannes Meyer (1878-1956)

Een veelkleurige persoonlijkheid deze predikant in wiens leven de rode toets nadrukkelijk overheerste.

Hij was al vroeg lid van de SDAP, maar veelzeggender nog, hij was van 1918 tot 1932 (kunst)redacteur van het christen-socialistische weekblad De Blijde Wereld (1902-1932) en later medewerker voor cultuur in diens opvolger Tijd en Taak dat onder redactie stond van de bekende Willem Banning. In deze bladen werd op de grondslagen van christendom en socialisme gepleit voor vernieuwing van de maatschappij. Die vernieuwing moest zich ook richten op de emancipatie van de arbeider; Meyer onderzocht welke rol de kunst daarbij kon spelen en in vele artikelen en boeken verwoordde hij zijn inzichten daarover. Hij werd geboren in het Drentse Veenhuizen, waar zijn vader een kantoorfunctie had bij de zogenoemde Rijks Werkinrichtingen, van oorsprong een dwangkolonie en bedelaarsgesticht.

Zijn moeder overleed toen hij nog geen jaar oud was; zijn vader hertrouwde met een vrouw van eenvoudige komaf. Na vier jaren volgde een verhuizing naar Amsterdam, omdat zijn vader een baan had gekregen als medewerker bij het Museum voor Kunstnijverheid. Jacob kwam daar veel en graag en hier werd de kiem gelegd voor een levenslange belangstelling voor het kunsthandwerk. Na de lagere school bezocht hij het Barlaeus gymnasium, maar zijn belangstelling ging vooreerst niet uit naar een universitaire studie: hij wilde evenals zijn broer zeeman worden, maar werd niet toegelaten op de Kweekschool voor de Zeevaart te Den Helder vanwege een zwak linkeroog, zijn broer overigens wel. Het is niet geheel duidelijk geworden waarom hij vervolgens voor een studie in de theologie koos; hij studeerde een jaar in Amsterdam en schreef zich vervolgens in aan de theologische faculteit te Utrecht. Hij was daar direct al een opvallende figuur: vegetariër, geheelonthouder en aanhanger van het gedachtegoed van Tolstoy. In Amsterdam had hij ook kennis gemaakt met de histoloog Jacob van Rees (1854-1921), hoogleraar aldaar, die in 1899 mede de Kolonie van de Internationale RUIMTE - MENS & TIJD

Derk Jansen

Broederschap te Blaricum stichtte. Daar probeerden de deelnemers te leven volgens de principes van de Bergrede, want: ‘samenleven in een kolonie op basis van liefde en broederschap was daarvoor de aangewezen weg.’ Via deze kolonie maakte Meyer ook kennis met Frederik van Eedens fameuze stichting Walden te Bussum. Veel later nam hij afstand van de daar gehanteerde principes en in 1924 schreef hij daarover in De Blijde Wereld: ‘En ik? Ik zag alles aan met belangstelling en een glimlach. Maar de belangstelling slonk, de glimlach werd nadrukkelijker. Ja, ging af en toe over in een schaterlach. Maar dat ging nimmer ten koste van het beginsel. (…) Van Eeden offerde zijn geld. Oók een heel ding, dat men bij al zijn dwalingen nimmer moet vergeten.’ Na voltooiing van zijn studie te Utrecht werd Meyer in 1903 predikant te Noordgouwe op Schouwen-Duiveland. De ‘kandidaat’ Meyer, was niet de eerste keus van de kerkenraad geweest, maar diverse gevestigde predikanten bedankten voor het op hen uitgebrachte beroep. In Noordgouwe beleefde hij niet de gelukkigste tijd van zijn leven; dat zal niet te maken hebben gehad met het feit, dat hij als vrij12


PERSPECTIEVEN

26-01-2011

16:26

Pagina 13


gezel de pastorie had betrokken, maar kwam eerder door zijn prediking waarin sympathie voor het socialisme soms onmiskenbaar doorklonk. In kerkenraadsvergaderingen leidde dat soms tot gespannen situaties, zoals op 1 november 1904 toen een van de kerkenraadsleden vroeg of Meyer tijdens de catechisaties bezig was met het propageren van het socialisme en ‘of deze een Sociale Bond oprichtte’. Meyer ontkende dat natuurlijk, maar de toon was gezet en hij zou het in Noordgouwe maar drie jaren volhouden. Gelukkig voor hem volgde in 1906 een beroep naar het Friese Wijnaldum ten noorden van Harlingen. Zijn naaste collega dr. J. Helder van Zierikzee zal hem ongetwijfeld verteld hebben, dat de hervormde gemeente van Wijnaldum onversneden vrijzinnig was, want die was daar zelf predikant geweest. Bovendien werd Meyer in Wijnaldum de opvolger van S.K. Bakker die in diverse opzichten als leermeester en voorganger van hem beschouwd kan worden, want naast Wijnaldum volgde hij Bakker na diens overlijden op als redacteur van De Blijde Wereld, hij schreef in dezelfde tijdschriften, bij voorbeeld Teekenen des Tijds, een tweemaandelijks tijdschrift ‘in vrijzinnig godsdienstigen geest’ en ook hij was een hartstochtelijk pleitbezorger van het christen-socialisme, ‘dat onze liefde heeft’. Gehuwd met Elizabeth Klein betrok hij de pastorie aan de ‘Buorren’ en samen met vrouw en de vier dochters die daar geboren werden zou hij er een gelukkige periode beleven, die meer dan twee decennia duurde. In de kleine hervormde gemeente Wijnaldum had Meyer alle tijd en gelegenheid om te studeren en te publiceren; hij schreef er een zevental boeken, waaronder Kunst en zedelijkheid dat in 1912 verscheen. Vijf jaren daarvoor had hij in De Hervorming, het weekblad van ‘den Nederlandschen Protestantenbond’ onder 13

Derk Jansen

dezelfde titel over ‘realistische kunst’ de staf gebroken. Deze kunst was voor hem niets anders dan naturalisme, dat de sexualiteit centraal stelde. ‘De zonde der kamertjes werd de vreugde der leesgezelschappen’ schrijft hij beeldend en van deze literatuur moest hij niet veel hebben, want die was vervelend leeg, pervers en letterlijk geestdodend. In het boek nam hij scherp stelling tegen de kunstenaars die sedert de jaren tachtig van de negentiende eeuw de toon hadden aangegeven, Willem Kloos en Lodewijk van Deyssel voorop. Want Meyer stemde met de Utrechtse wijsgeer C.W. Opzoomer in, dat de kunst niets mag voortbrengen, wat strijdig is met de deugd. De Tachtigers, met uitzondering van Frederik van Eeden en de dichter Herman Gorter, waren te individualistisch en stonden te afzijdig van het leven om daar rekening mee te houden. Zij kenden slechts de wereld der zinnen en niet wat daarachter zit, de Idee, het Eeuwige. In hun verliefdheid op het zogenoemde schone en ware kwamen zij soms tot de weergave van het walgelijke en afzichtelijke als uiterste consequentie van hun credo l’ art pour l’ art. En daarmee was de scheiding tussen ethiek en esthetiek een feit geworden. Als voorbeelden noemt hij dan Oscar Wilde en Jacob Israël de Haan, die een lans brak voor onzedelijke letterkunde waarin elke moraal ontbrak. Zo ook Félicien Rops, ‘den Waalschen schilder met het duivelsch-schoone uiterlijk’, of Karel de Nereé tot Babberich, ‘ in ons land de teekenaar van het perverse.’ Zij lieten zien, waar de uiterste consequentie van het l’ art pour l’ art leidde: liederlijkheid en anders niet. In 1929 maakte Meyer met zijn gezin de oversteek van Wijnaldum naar Enkhuizen; ook daar bleef hij productief: hoofdredacteur van Kerk en Volk: orgaan van de Vereeniging voor Vrijzinnig Hervormden, redacteur van De Blijde Wereld en medewjanuari 2011


PERSPECTIEVEN

26-01-2011

16:26

Pagina 14


erker voor kerknieuws van het dagblad Het Vaderland, waarin hij ook de Zondagmorgen-overdenking verzorgde. De lezers van die krant vormden zijn ‘tweede gemeente’ is er wel eens gezegd. Naast dit werk en de zorg voor de gemeente in prediking, pastoraat en catechese bleef er gelukkig nog tijd voor een andere grote liefde: de zeilsport. Meyer, die zelf zijn boot bouwde, had daarmee al in Wijnaldum de Friese wateren doorkruist en in Enkhuizen kreeg dat een vervolg waarvan zijn publicaties in De Waterkampioen getuigen. Meyer is met de andere redacteuren van De Blijde Wereld min of meer vergeten, Willem Banning uitgezonderd. Ten onrechte mijns inziens, maar in zijn geval wel enigszins verklaarbaar. Een aantal jaren geleden schreef ik in Steevast 2008. Jaaruitgave van de Vereniging Oud Enkhuizen: ‘Mogelijk lijdt de geestelijke nalatenschap van deze bescheiden aristocraat onder een défaut de ses qualités: hij schreef veel, over diverse onderwerpen en in een breed palet van tijdschriften. Wat hij publiceerde was meestal van hoog niveau. Zijn werk en de betekenis daarvan kunnen mijns inziens niet in één, zelfs niet in een aantal artikelen gevangen worden. Daar is een monografie voor nodig.’ Die monografie is – met dank aan velen – nu verschenen.

Derk Jansen

ove

op 1 Derk Jansen, Een kunstenaar op de kansel. Ds. J.J. Meyer (11 oktober 1878 - 18 november 1956), Enkhuizen 2010. ISBN 978-90-5572-004-0; 124 blz.; prijs € 15 Voornaamste geschriften van ds. J.J. Meyer. Het godsdienstig gehalte in onze nieuwe letterkunde. Baarn 1909. Kunst en zedelijkheid. Baarn 1912. Deze wereld gaat voorbij. Haarlem 1913. Wij wandelen door geloof en niet door aanschouwen. Leeuwarden 1915. Bespiegeling en strijd. Leeuwarden 1918. Rust een weinig. Korte overdenkingen. Den Haag 1922. De Openbaring van Johannes van Odilon Redon. 1927. Hij werkte mee aan: Religie en bouwkunst. Lochem 1928. Ds. L. de Baan herdacht. Huis ter Heide 1929. De kerkbouw. V.P.R.O. uitgave, Utrecht 1930. Het Lutherboek. Zaltbommel z.j. Beschouwingen over de Vrijmetselarij. Den Haag 1931. Tientallen bijdragen aan: De Blijde Wereld (1918-1932); Tijd en Taak (1932-1937); Het Vaderland (1918-1940); Kerk en Volk (1929-1931); De Hervorming (weekblad N.P.B.); Omhoog (orgaan van de Woodbrookers); Teekenen des Tijds; de Smidse: maandblad voor moderne religie en humanistische cultuur; de Waterkampioen.


14


JEUGD

Symposium over zingeving in de opvoeding op 12 maart a.s. in Zwolle.

26-01-2011

Klaar voor het leven

16:26

Pagina 15

Marjan Hengeveld

Ouders combineren de opvoeding met volle agenda’s. Pubers trekken zich terug in hun eigen wereld en willen al helemáál niet praten over de dingen waarover ouders willen praten. Kun je met pubers in gesprek komen over dingen die jij wezenlijk vindt? Waar vinden pubers zelf eigenlijk inspiratie? En (hoe) kun je daar als ouder bij aansluiten?

Op initiatief van het Apostolisch Genootschap krijgt het symposium `Klaar voor het leven` steeds meer vorm en het belooft een inspirerende gebeurtenis te worden, in meerdere opzichten. Allereerst omdat het vrijzinnige geluid in relatie tot opvoeding en zingeving zeer professioneel en ludiek wordt vertolkt in een bijzonder programma. Maar niet in het minst omdat er een waardevolle samenwerking is ontstaan tussen de participanten: initiatiefnemer het Apostolisch Genootschap en andere vrijzinnige organisaties, zoals humanisten, liberale joden en liberale moslims, Bahaí en vrijzinnig-protestanten, onder wie Remonstranten, Doopsgezinden, VVP, jeugdwerkorganisatie V-link en de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap NPB (vertegenwoordigd door Wies Houweling en ondergetekende). Het waardevolle van deze samenwerking is dat die in een sfeer van dienstbaarheid plaatsvindt. De uitgangspunten zijn leidend, zonder drang de eigen organisatie te ‘verkopen’. We kunnen niet ontkennen dat we vaak drukker zijn met het voortbestaan van onze geloofsgemeenschap dan dat we ons afvragen hoe we ons,

15

vanuit ons vrijzinnige perspectief, dienstbaar op kunnen stellen in een wereld vol vragen. Dit laatste is zichtbaar en voelbaar het uitgangspunt van deze vernieuwde samenwerking en brengt mijns inziens het vrijzinnige perspectief weer terug bij de essentie. Respect voor elkaars inspiratiebronnen, vragen en antwoorden en ‘agree tot disagree’ over de nadere invulling daarvan: dat is één van de uitgangspunten. We vinden elkaar in het besef dat aan dit kritisch en creatief nadenken ook een ‘achterkant’ zit: in onze snel veranderende maatschappij, waarin individualisering en virtualiteit toenemen,de grote verhalen hun betekenis verliezen en betrokkenheid bij maatschappelijk organisaties afneemt, zijn nog maar weinig ijkpunten. Ook de zekerheid waarmee ouders en andere opvoeders (hun) levensbeschouwelijke oriëntatie doorgeven aan hun kinderen staat onder druk. Zingeving in de opvoeding: in de praktijk van alle dag is dat niet zo makkelijk. Kinderen moeten zich niet alleen ontplooien, maar ook aanpassen. Ouders en opvoeders kunnen in tijdschriften, boeken, onderlinge contacten en eventueel d.m.v.

januari 2011


JEUGD

26-01-2011

Klaar voor het leven

professionele hulp terugvallen op een breed pakket aan opvoedingsondersteuning, maar dit geldt niet of veel minder voor de ondersteuning bij zingevingsvragen. Zingeving is een moeilijk begrip. Vaak gaat het al snel over waarden en normen. Heel belangrijk natuurlijk: waar mensen in een respectvolle sfeer een beetje netjes met elkaar omgaan, wordt het leven beter. Maar zingeving is breder. Zingeving gaat over verlangen, hoop, dankbaarheid, verwondering. Eigenlijk kun je alle zingevingsvragen herleiden tot drie grondvragen (die opvoeders ook aan zichzelf kunnen stellen): Wie wil ik zijn? Wie is mijn medemens? Hoe sta ik in de samenleving? Onder deze vragen ligt een vierde vraag, die sommigen religieus invullen, maar anderen niet: Wat ervaar ik als de grond van mijn bestaan? Wat draagt mij? Wat is mijn opdracht? Zingevingsvragen staan centraal tijdens het symposium, maar zijn ook leidend binnen de samenwerking. Het is verheugend te kunnen melden dat deze samenwerking door alle participanten als zeer opbouwend is ervaren en ook na het jeugdsymposium een vervolg zal krijgen. Ik ben daarom bijzonder gelukkig met het initiatief van het Apostolisch Genootschap, dat we hebben leren kennen als een sympathieke en uiterst professionele organisatie.

Programma Wat kunt u verwachten op 12 maart in Zwolle? Grote namen en boeiende thema’s! • 'Zingeving in de leefwereld van jongeren', door Ton Zondervan, onderzoeker en docent bij hogeschool Windesheim • ‘Wat is goed leven en hoe kunnen ouders daaraan bijdragen?’ lezing door Doret de Ruyter, hoogleraar theoretische pedagogiek aan de Vrije Universiteit.


16:26

Pagina 16

Marjan Hengeveld

Naast een film van Nieuwwij, de aftrap van het forum op de website Ouders online, een interactief theater, een materialenmarkt, vindt u een divers aanbod aan workshops, waaronder: • ‘Zingeving in popmuziek’, door Ivo de Jong. • ‘Verlies en rouw bij jongeren’, door Ciska Peters. • ‘De betekenis van vriendschap bij pubers’, door Tamar de Vos-van der Hoeven. • ‘Waarden en ethische dilemma's in de opvoeding’, door Ingrid Schröder. • ‘Korte lontjes’, door Hans Kaldenbach. • ‘Altijd online’ en ‘Schrijf je eigen gezinsmissie!’ door Jan Willem Roseboom • ‘Je passie vinden’, door Jolien Slavenburg. • ‘Moet ik mijn gevoel volgen of juist niet?’ door Hannie van Beelen • ‘Help! Mijn puber opvoeden’, door Irma van der Wijk. • ‘Opvoeden tot levenskunstenaar’, door Kim Dusch en Ibeline Polak • Stellingenspel, door Japke van Malden.

Voor wie? Het symposium is bestemd voor ouders en opvoeders van pubers in de leeftijd van 11- 17 jaar, die wel eens met deze vragen bezig zijn. Misschien hebt u zelf wel een levensbeschouwelijke achtergrond en wilt u daar elementen van doorgeven? Kunt u daarom wel wat inspiratie, informatie, (zelf)inzicht en concrete ondersteuning gebruiken? Dan bent u van harte welkom bij het symposium “Klaar voor het leven?”. Voor meer informatie over het symposium in Hogeschool Windesheim in Zwolle en kaarten (€ 20,00 incl. lunch en infopakket) in kunt u terecht bij het landelijk bureau. Mochten de kosten voor u bezwaarlijk zijn: meldt u dit gerust. We hopen u te mogen verwelkomen op deze inspirerende dag!

16

“De o g lief

h

geda

Thom “De


COLUMN

26-01-2011

16:27

Pagina 17

Wat kan er anders? Jeanne Traas-Hageman voorganger afd. Oost-Twente, NPB

Adel van de Geest

“De mens mag omwille van goedheid en liefde de dood geen heerschappij toestaan over zijn gedachten” ....... Thomas Mann in “De Toverberg” 1924

Dit afgelopen seizoen gebeurde er iets opmerkelijks bij ons in de afdeling Oost-Twente van de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap NPB, waar ik de voorganger ben. Iemand bracht het boek “Adel van de Geest” mee, geschreven door Rob Riemen, de oprichter van het Nexus Instituut in Tilburg. “Laten we dat nu eens samen lezen” was de gedachte. Het gebeurde. Het boek is het verslag van Riemens zoektocht naar het verloren ideaal van de adel van de geest. Riemen is bezorgd over de kwestie dat tegenwoordig niet zozeer materiële zaken, maar “de beschaving van onze ziel op het spel staat”. In het genoemde boek, maar ook in wat hij erna schreef, “De terugkeer van de Spoken”, (is een verslag van de conferentie van 11 november 2010 met dezelfde naam) hebben hij en zijn geestverwanten het over de nihilistische, soms zelfs fascistoïde, tendenzen in onze tijd. Zo maken we ons bezorgd over de toenemende verwildering, en verhuftering, van de samenleving. We leven onder de dreiging van terroristische aanslagen, economische recessies, klimaatsveranderingen, ecologische catastrofes, het leven wordt er kortom niet vrolijker op.

De mens als zandkorreltje Wat kun je nu doen, als leden van een zich religieus-humanistisch noemende geloofsgemeenschap? We namen een moedig besluit: op advies van Rob Riemen besloten we “De Toverberg” van Thomas Mann te gaan lezen. Wat een onderneming. Ruim 900 pagina's lang. Met behulp van allerlei ondersteunend materiaal kregen we een goed beeld van het verhaal over Hans Castorp, die in de periode voor het uitbreken van de 1e Wereldoorlog terecht komt in een sanatorium hoog in de Zwitserse bergen, waar hij een zieke neef bezoekt. Castorp is net afgestudeerd als scheepsbouwkundig ingenieur, en beschouwt het bezoek aan het sanatorium hoog op die berg eigenlijk als een soort uitstel, voordat hij de verantwoordelijkheid van het volwassen leven op zich neemt. Maar in wat voor een verwarring komt Hans Castorp terecht! Via allerlei ontmoetingen met volstrekt verschillende mensen, met de “leermeesters” Settembrini en Naphta, met de cynische dr. Behrens, met de zinnelijkheid

17

van de Russin Clawdia Chauchat, met de levenslustige Hollander Peeperkorn, beseft Castorp dat dat alles “er is”, het is allemaal te veel om te bevatten, de mens is slechts een zandkorreltje in het geheel, het leven is overal en alom, en dat de vraag wie hem te hulp schieten kan, niet beantwoord zal worden. Hij staat alleen, zonder god of maatschappij die hem betrekt in een bezield verband (zoals ook Marsman dichtte).

Wat zal winnen? Het gevaar dreigt dat ook Hans Castorp zal worden meegezogen in het gevoel dat het er toch allemaal niet toe doet, dat de keuze voor humanisme het tenslotte verliezen zal van nihilisme en vernietigingsdrift. Glashelder wordt dit uitgedrukt in het moment waarop Castorp terecht komt in een sneeuwstorm, symbool voor de grens-ervaring waarin als het ware alle tegenstellingen samenkomen: leven-dood, ziekte-gezondheid, liefde-geweld, humaniteit-macht, gebruik van het verstand-

januari 2011


COLUMN

26-01-2011

16:27

Pagina 18

Wat kan er anders? Jeanne Traas-Hageman voorganger afd. Oost-Twente, NPB

pogingen om het verstand en beschaving tegen te houden. Castorp komt tenslotte tot het verlossende inzicht dat hem – ons – in contact brengt met een bezielende kracht die ons met het leven verbindt. Je overgeven aan het leven, en kiezen, dus, is de conclusie, en een antwoord vinden op de vraag: “Wie ben jij, mens?” Volgens ons is dat nu juist de functie van een groep mensen die ook in onze verwarrende tijd anno 2011 zichzelf geloofsgemeenschap noemen wil. Maar dan bedoelen we met “geloof” wel: de houding die vertrouwen in het bestaan uitstraalt. En dat ondanks alles, omdat alleen vanuit dat vertrouwen kan worden gekozen voor het weerstand bieden aan de heerschappij die nihilisme, angst en dood opeisen.

Hoe word je “hoopvol realist?” Samen bezig zijn met “adel van de Geest”, met schoonheid die voedend is, en dat vol-

VRIJZINNIG NEDERLAND

NPB

houden, dat is iets wat verandering zal brengen in deprimerende en nihilistische tijden en wat ons, hopelijk, zal helpen “hoopvolle realisten” te worden. Machiavelli bracht het in de praktijk: “...wanneer de avond valt, keer ik naar huis terug en ga naar mijn studeervertrek. Ik leg mijn doordeweekse kleren vol slijk en vuil af,....en passend gekleed betreed ik de oude hoven van de mannen uit de Oudheid, waar ik me tegoed doe aan die spijs......waarvoor ik geboren ben. …....Vier uur lang voel ik geen verveling, vergeet ik alle zorgen, vrees ik geen, armoede, ben ik niet bang voor de dood: ik ga helemaal in hen op”.. (Il Principe) En vergeet Socrates niet: “een betekenisvol gesprek is de beste wijze om je leven te onderzoeken en de moeite van het leven waard te maken”.

samengesteld door

Elsbeth Goettsch

Voorgangers In Rijssen is Alie Manenschijn-Ponsteen begonnen. Varsseveld heeft Netty Hengeveld aangetrokken voor de pastorale zorg. In het afgelopen kwartaal zijn ons twee emeriti ontvallen. Mevrouw ds. J.Ph. Feikema en de heer P.H. Jung. U vindt een in memoriam van ds. Feikema van de hand van Elske Bast-Fokkema op de website www.vrijzinnigen.nl.


18



26-01-2011

Inspiratie & ontmoetingen

16:27

samengesteld door

28 jan. 30 jan. 30 jan.

20.00 uur 10.30 uur 14.00 uur

Lunteren Bilthoven Soest

Emmy Noorlander Jan Bodisco Massink Marco Glastra

01 febr.

14.00 uur

Schiedam

01 febr.

14.00 uur

Hilversum

Roos Crama en Maja Nieuwenhuis Henny van der Wilt

02 febr.

14.30 uur

Laren/Blaricum Joke Krijnen-Kriek

02 febr.

10.30 uur

Wassenaar

Albert Reinders

04 febr. 04 febr. 06 febr. 06 febr. 07 febr. 08 febr. 08 febr. 09 febr.

20.00 uur 20.00 uur 10.30 uur 10.30 uur 20.00 uur 20.00 uur 14.00 uur 20.00 uur

Varsseveld Veenendaal Zeist Voorburg Amerongen Laren/Blaricum Soest Baarn

09 febr.

15.00 uur

Renkum

10 febr. 10 febr. 13 febr. 13 febr. 14 febr.

20.00 uur 20.00 uur 10.00 uur 15.30 uur 20.00 uur

Bennekom Maassluis Brummen Baarn Woubrugge

Café Cult Ronald Naar Michiel Keyzer Anton Wessels Anton Wessels Filosofisch Café Jaap Euwema Lia Jansen en Machteld van Woerden Aart van Lunteren en Henk Spijker Daniël van Egmond Ineke Koedam-Visser Bram Moerland Pien Jansen Ruud Bartlema

15 febr. 15 febr. 15 febr. 17 febr. 20 febr. 20 febr.

20.00 uur 10.00 uur 20.00 uur 20.00 uur 10.30 uur 10.30 uur

Schiedam Brielle Bilthoven Wassenaar Bennekom Oost-Twente

Minke Weggemans Cor Lageweg Lisette Thooft Frits Duparc Martine Kruider Jeanne Traas-Hageman

20 febr. 23 febr. 23 febr.

10.30 uur 14.30 uur 15.00 uur

Rhenen Bilthoven Renkum

27 febr. 27 febr.

10.30 uur 10.00 uur

Velp Veenendaal

Marianne Verkade Nuria Snijders Aart van Lunteren en Henk Spijker Lena Huisman Gerard Zwart

19

Pagina 19

Elsbeth Goettsch

Jassentechniek Bakens verzetten Vliegbasis Soesterberg, verleden en toekomst Dromen als een weg naar wijsheid Fietstocht door tuinen van Normandië en Bretagne Franciscus van Assisi Over de documentaire ‘Terug naar Beslan’ Aansprekende spreker Lied van de ziel Honger in de wereld De spiritualiteit van Van Gogh Godsbeelden in de Islam Eckhart Tolle Was Jezus een religieus humanist? Bijbelse beelden in de kunst Het kerklied Mystiek als levende ervaring Dienstbaarheid: leven in verbinding Vaardig jezelf zijn Gebedssnoeren Chagall en zijn kerkramen in West Europa Rouw in de zijlijn Reisverhaal over Japan Mythen en spirituele ontwikkeling Passie in de schilderkunst Hoop bij jongeren Over Joseph Campbell ‘een kamer, een stoel, vijf jaren en alle mythen van de wereld De stem: geluidsbeeld van culturen Soefisme: religie van het hart Het kerklied Spiritualiteit in het dagelijks leven Multimediale meditaties

januari 2011



26-01-2011


16:27

samengesteld door

27 febr.

10.30 uur

Bilthoven

Peter Idenburg

27 febr. 01 mrt. 01 mrt. 02 mrt. 03 mrt.

14.00 uur 20.00 uur 14.00 uur 14.30 uur 19.30 uur

Wim Zondag Jorit van Bavel Foeke Knoppers Joke Krijnen-Kriek Bram Moerland

04 mrt. 06 mrt. 06 mrt. 06 mrt.

20.00 uur 14.30 uur 10.30 uur 10.30 uur

Soest Huizen Hilversum Laren/Blaricum Rijssen/ Nijverdal Veenendaal Brielle Zeist Oud-Beijerland

06 mrt. 07 mrt. 08 mrt. 08 mrt. 08 mrt. 08 mrt.


Voorburg Amerongen Laren/Blaricum Heerde Doorn Soest

Katrijne Bezemer Cees den Heyer Filosofisch Café Wim Schuwirth Sam Janse Dick Hoek

09 mrt.

15.00 uur

Renkum

10 mrt. 11 mrt. 11 mrt. 13 mrt. 15 mrt. 16 mrt. 16 mrt.

20.00 uur 20.00 uur 19.30 uur 10.00 uur 10.00 uur 14.30 uur 14.30 uur

Aart van Lunteren en Henk Spijker Bennekom Bas Klinkhamer Lunteren Maria Boonzaaijer Maarssen Janne Freij Brummen Roger Rundqvist Brielle Jeannet Schröder Laren/Blaricum Hr. Vlaanderen Woubrugge Martin Roos

16 mrt. 16 mrt. 16 mrt. 16 mrt. 17 mrt. 20 mrt.


Tholen Apeldoorn Wassenaar Driebergen Lunteren Bennekom

Bruin Buitelaar Marga Vos Casper Staal Manuela Kalsky Andries van Rossum Tom Minderhoud

20 mrt. 20 mrt. 23 mrt.

10.30 uur 10.30 uur 14.30 uur

Oost-Twente Rhenen Bilthoven

Jan Oegema Koert van der Velde Mieneke Bron-Samsom

23 mrt. 24 mrt. 24 mrt. 27 mrt.

15.00 uur 20.00 uur 20.00 uur 10.30 uur

Renkum Lunteren Brielle Velp

Aart van Lunteren Andries van Rossum Aart van Lunteren Bas van Stokkum


Pagina 20

Elsbeth Goettsch

Keerpunt en verandering Kunst als inspiratie voor inzicht in jezelf De burgerlijke stand en het naamrecht Van Nul tot novazero Brieven van Vincent van Gogh Hildegard von Bingen De Egyptische godin Isis en de drie Maria’s, een verrassende gelijkenis Lied van de ziel Het Thomas-evangelie De grenzeloze generatie Teksten uit christelijke en oosterse tradities De gnostisch-christelijke weg Godsbeelden in het christendom Franciscus van Assisi Rudolf Steiner over Jezus van Nazareth Geweld in het Nieuwe Testament Het elektronisch patiënten dossier (EPD), bedreiging of uitkomst

Ronald Naar Bram Moerland Frits Spangenberg Marianne Zandbergen

Het kerklied Vergeving; de vraag naar Genade Levende klankschaal Bewustzijn Bezield leven Reis met de Trans Mongolië Expres Goois Natuur Reservaat Heeft het leven zin en kunnen wij die kennen? Het Taoïsme Het onbekende levensverhaal van Jezus Het lijden van Christus in zilver en goud Traditie in dialoog Mystiek in de muziek Architectuur bouwt aan hoop: ‘Van tent tot toren..’ Openheid Flirten met God Meditatie: verschillende vormen van meditatie in het dagelijks leven Bidden .. waarom zou je Mystiek in de muziek De kunst van (het) leven Herstelrecht: Genoegdoening en Verzoening

20



26-01-2011


16:27

Pagina 21

samengesteld door

27 mrt.

10.00 uur

Veenendaal

Jan Keij

27 mrt.

10.30 uur

Bilthoven

Rens van Tilburg

29 mrt.

20.00 uur

Bilthoven

Hans le Grand

29 mrt.

20.00 uur

Doorn

Roel van den Broek

30 mrt. 01 apr. 03 apr.

20.00 uur 20.00 uur 14.00 uur

Ivo de Jong Ronald Naar Ralph Scheurwater

03 apr. 03 apr. 03 apr. 04 apr. 05 apr. 05 apr. 05 apr.

14.30 uur 10.30 uur 10.30 uur 20.00 uur 20.00 uur 14.30 uur 14.00 uur

Lunteren Veenendaal Rijssen/ Nijverdal Brielle Zeist Voorburg Woubrugge Heerde Huizen Hilversum

06 apr. 07 apr. 11 apr. 12 apr. 12 apr. 12 apr.


Sytze de Vries Henri Beunders P.H. Kooijmans Gerben Groenewoud Aart van Lunteren Rob Nepveu Dorinde Smit Duyzentkunst Rhenen Pieter Zuidema Soest Roy Sheldon Oud-Beijerland Marianne Zandbergen Laren/Blaricum Filosofisch Café Apeldoorn Foeke Knoppers Bilthoven Hans le Grand

13 apr. 14 apr.

20.00 uur 20.00 uur

Lunteren Bilthoven

Herman Wijffels Jan Siemons

14 apr. 17 apr. 17 apr.

20.00 uur 19.30 uur 10.00 uur

Wassenaar Velp Brummen

Harry van der Meer Klaas Hendrikse Tjeu van den Berk

17 apr. 19 apr. 20 apr. 22 apr.

19.30 uur 20.00 uur 14.30 uur 19.30 uur

Rhenen Huizen Laren/Blaricum Maarssen

Carel ter Linden Thom Breukel Henk Blokland K. van der Wal

Elsbeth Goettsch

De zin van de dood volgens Heidegger en Levinas Van veel hebben naar welzijn: de moraal terug in de economie Geschiedenis van het unitarisme en universalisme De gnostische uitleg van Genesis: een alternatieve exegese in het vroege christendom Paasmissen Lied van de ziel Evangeliën als midrasjiem Poëzie en religie De waan van de communicatie Rechtspreken en rechtdoen Filosofie en godsbeelden De kunst van (het) leven Mattheus Passion Muziek en historie van de Aboriginals en Maori’s Kijken naar Chagall Welzijn in Soest in balans? De laatste woorden van Jezus Hildegard von Bingen Humanisme, calvinisme en modernisme Geschiedenis van het unitarisme en niversalisme Duurzaamheid De Johannes Passion van Johann Sebastian Bach Passie in de muziek Geloven in een God die niet bestaat Eigenzinnig Kunstzinnig, de visie van Carl Gustav Jung op kunst Het land waar je de weg niet kent Iconen, spiegels van stilte God en het Goddelijke in de kunst De botsing van mytisch en modern denken

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het landelijk bureau 038-4211333. Daar kunt u ook het gehele jaarprogramma 2010-2011 opvragen waarin ook alle filmvoorstellingen, concerten en andere bijzondere activiteiten in de afdelingen staan.

21

januari 2011



26-01-2011

16:27

Pagina 22

Beraadsdag ’Uit de kunst’

De voorbereiding en organisatie is in handen van de doopsgezinden, remonstranten, de VVP en de NPB. In de Nicolaikerk Utrecht en het Utrechts Centraal Museum worden we gastvrij ontvangen. De Landelijke Vrijzinnige Beraadsdag zal plaatsvinden op zaterdag 9 april 2011 in Utrecht.

Het wordt een dag met lezingen, debat, workshops, ontmoeting en muziek. Gekozen is voor het thema Uit de kunst. Welk appèl doet dit boek op mij? Wat raakt mij in deze muziek? Waarom komt dit schilderij zo binnen? Deze en andere vragen krijgen op de landelijke beraadsdag Uit de kunst de ruimte, in woord, beeld, geluid en ontmoeting. Hoofdspreker is Hans den Hartog Jager, bekend van het AVRO´s kunst uur en schrijver van boeken als Zelf God worden – over zijn fascinaties voor kunst, kijken en interpretatie. Voor dit boek werd hij genomineerd voor de debutantenprijs en kwam op de longlist voor de AKO literatuurprijs. Naast de hoofdspreker verzorgen vele bekende en minder bekende personen uit de vrijzinnigheid programmaonderdelen.

Programma 10.00 uur 10.30 uur 10.40 uur 10.45 uur 10.55 uur 11.40 uur 11.45 uur 13.00 uur 14.15 uur 15.30 uur 16.00 uur 16. 25 uur 16. 30 uur

ontvangst opening door de dagvoorzitter openingsritueel muziek lezing door Hans den Hartog Jager muziek workshopronde 1 (incl. debat in centrale ruimte) lunch (met vrolijke muziek) workshopronde 2 (incl. debat in centrale ruimte) koffie/thee Uitreiking Compassieprijs 2010 sluitingsritueel/ liturgische sluiting borrel (vrolijke muziek) Op de speciale website is meer informatie te vinden over het programma en de invulling van workshops en sprekers: www.beraadsdag.nl. Via de website kunt u zich ook aanmelden voor deze dag.


22

27 2010

De afd de v



De AV is 27 november 2010 gehouden in Zeist. De afdeling heeft de vergadering gastvrij ontvangen.

26-01-2011

16:27

Pagina 23

Algemene Vergadering (AV)

De voorgangers, Johan de Wit en Rob Nepveu, hebben beide een boeiende inleiding gehouden die u kunt terugvinden op de website: www.vrijzinnigen.nl. Daar staat ook de jaarrede van de landelijk voorzitter, Kees Mosselman. Het motto, dat de voorzitter de vereniging meegeeft voor 2010-2011, bouwt voort op de vitalisering, vindt u in volgend citaat: ‘Het motto voor het komend jaar, ons zesde vitaliseringsjaar, bouwt uiteraard voort op het motto van het afgelopen jaar (de regie is en blijft in handen van de mens) en luidt als volgt: “Zal wel van onszelf afhangen, of daar wat van komt, van die toekomst”.’ De beslissing om wel of niet het geassocieerd lidmaatschap van de Raad van Kerken aan te vragen is uitgesteld tot 17 maart 2011. De afdelingen en de algemene leden zijn hierover geïnformeerd en hebben zodoende tijd om de leden te informeren. Het besluit wordt via schriftelijke stemming genomen. De contributie is voor 1 jaar vastgesteld op € 33,- per individueel lid/ begunstiger. Als experiment is het individu en partnertarief vervangen. In mei zal dit experiment worden geëvalueerd met de afdelingsvoorzitters- en penningmeesters. Op de AV is afscheid genomen van bestuurslid Fred Grootenboer. De dames Sjoukje Bouwes Bavinck-van der Wal (afdeling Wageningen) en Ineke Jacobsen Jensen (afdeling Zuid-Kennemerland) en de heer Rob Tuk (afdeling Hilversum) zijn toegetreden tot het landelijk bestuur.

23

januari 2011



26-01-2011

Buitenbeentjes

16:27

De reporter

Pagina 24

Nico van Hartesveldt

Het grote Instuif feest op 13 november 2010 De reporter Nico van Hartesveldt Al 25 jaar wordt in Doorn instuifbijeenkomsten georganiseerd voor zogenaamde buitenbeentjes. Dit jubileum werd groots gevierd zoals u kunt lezen in het verslag van een van de bezoekers.

Mijn moeder en ik waren om half 11 in de NPB-kerk voor de voorbereidingen voor het feest. Terwijl ik voor de muziek zorgde en aan het lezen was, versierde mijn moeder de bestuurskamer met slingers die we nog zelf gemaakt hebben op de Instuif. Ik heb aan mijn moeder gevraagd of ik een exemplaar uit het archief mocht om te kijken wat we zouden gaan doen, want dat vind ik makkelijker. Zoals bijna iedereen al weet, gaan we op 13 november vieren dat we 25 jaar bestaan. Toen mijn moeder en ik in de bestuurskamer waren om die te versieren, dekte mijn moeder de tafel, waar even later plastic schoteltjes op werden gezet. Terwijl mijn moeder de bestuurskamer versierde, stond er een gezellige CD op. Op die plastic schoteltjes kwam een stukje taart te liggen met het getal 25. En dat wordt een groot feest. Een voor een kwamen de mensen binnendruppen. De vroegere leiding, o.a. mw Jacobs en mw Ooms, maar er kwamen meer bekende mensen binnen. Het programma is een beetje anders dan anders. We beginnen al om twee uur 's middags.

Eerst gaan we theedrinken met iets lekkers erbij. We kregen allemaal en medaille en een NPB-rugzak van het Hoofdbestuur en ongevaarlijke waxinelichtjes en de leiding kreeg bloemen. Om drie uur is er een verrassingsprogramma, heel leuk en erg bijzonder. En dat was het ook. Het was een piratenkoor ‘Man over Boord’ uit Driebergen dat ik nog ken van de gecombineerde braderie in Doorn bij het Cultuurhuis. Om drie uur gingen we naar de kerk waar het piratenkoor al op ons stond te wachten. Ik heb er zo van genoten, want het piratenkoor was bij het Cultuur-


huis in augustus 2009. En ik heb ook gedanst met een piraat. Daarna deed Jacqueline een quiz in twee groepen en we kregen allemaal een place-mat waar je foto’s in kan doen. Om zes uur hebben we de maaltijd en die is ook anders dan anders. Niet eenvoudig maar heel luxe en daar heb ik ook van genoten en wel met volle teugen. Om zeven uur verwachten we de ouders en/of de begeleiding voor een kopje koffie, ook weer met iets lekkers. Rond acht uur gaat iedereen weer naar huis. In december is er geen Instuif. We hebben dan geen zaterdag beschikbaar. In januari kijken we verder. Als er net zoveel sneeuw komt als vorig jaar, wachten we wel tot die weg is.

24



26-01-2011

TomTom

16:27

Pagina 25

Berte Waardenburg

Een nieuwe missie! ’t Werkt besmettelijk …. of aanstekelijk: werd er op de jaarvergadering in Zeist druk gediscussieerd over de toekomst van de vereniging NPB, elders op de Utrechtse Heuvelrug was men getuige van de jaarvergadering van de firma God & Co. Preciezer gezegd: van de aandeelhoudersvergadering van dit bedrijf. Via een satellietverbinding werden de aanwezigen in de Driebergse Parklaankerk op 12 december in de gelegenheid gesteld deze vergadering te volgen. Aanwezig waren miljarden engelen en aan de grootaandeelhouderstafel namen zitting Jezus, Lucifer en Boeddha. God, de voorzitter leidde de vergadering onzichtbaar vanachter een preekgestoelte. Op het punt van de rondvraag werd het interessant: Lucifer legt de vinger op een zere plek binnen het bedrijf: de aarde. Daar hebben de mensen er een zooitje van gemaakt. Er is geen ontzag meer voor God en dat zou eigenlijk afgedwongen moeten worden. Verhitte discussie volgt. Heikel punt: in hoeverre kun je de mensen vrij laten om hun eigen gang te gaan? Teveel vrijheid lijkt de oorzaak van het mislukken van dit onderdeel van de onderneming. Men spreekt in de wandelgangen van de hemelse sferen over het V-woord …… pijnlijk…. Maar juist omdat mensen hun vrijheid zo lijken te waarderen, komt een nieuwe slogan in beeld: “God bevrijdt uit de slavernij”. Dat moet aanslaan! Die verspreiden wordt de nieuwe missie voor het bedrijfsonderdeel aarde.

het verhaal “God in het gekkenhuis” gelezen en daarmee op mij zoveel indruk gemaakt dat ik zijn boek aanschafte en er een verhaal uit voorlas bij de eerstvolgende jongerengroep. Geamuseerd, enigszins van hun stuk gebracht waren ze, maar ook vol ideeën over de firma God & Co en met kritische kanttekeningen bij het reilen en zeilen van het bedrijfsonderdeel aarde. Ze besloten vervolgens het verhaal uit te spelen tijdens de dienst van 12 december en daarna aan de aanwezigen een paar pittige vragen voor te leggen over vrijheid en de kans op verbeteringen op aarde. Mijn inbreng bestond uit een aanvangs- en slotlied van de hand van Henk Harmsen. (Dat kan hij ook, liedjes schrijven! Hij is niet voor niet supervisor namens de NPB voor het nieuwe liedboek voor de kerken)

Lag aan de gedachtewisseling op de Zeister vergadering de notitie “Ruimte zien en ruimte nemen” ten grondslag, de discussie binnen de fa. God & Co is gebaseerd op een verhaal van Henk Harmsen uit Veenendaal. Henk Harmsen had enige weken daarvoor als gastvoorganger in Driebergen

25

januari 2011



TomTom

26-01-2011

16:27

Pagina 26

Berte Waardenburg

Terugblikkend vertoonden vele bezoekers eenzelfde reactie als de jongeren bij het horen van het verhaal en waren de jongeren zelf zeer tevreden over wat ze teweeg hadden gebracht!

Na afloop van de dienst ontvingen alle mensen als relatie-geschenk een sterrenkaarsje met daaraan het visitekaartje van de firma. Ook deze firma moet namelijk netwerken!


Het boek van Henk Harmsen “Een brandende braamstruik” (Uitgeverij Benharim, prijs € 20,-) is dit jaar jl. verschenen. Anne van der Meiden, zelf auteur van vrijzinnige boeken en Eef Talstra, hoogleraar Oude Testament aan de VU, schreven een voorwoord waarin zij het boek zeer aanbevelen, juist omdat het je zo op een ander (niet het verkeerde!) been zet. “In deze (50) vertellingen is alle ruimte voor emotie en crisis zonder dat die wordt opgelost door direct iemand aansprakelijk te stellen, òf God òf mens” (prof. Talstra). Uitdagend om God als uitdager van de mensen te zien, fantastische verhalen voor jongeren dus! Wie weet worden zij missionarissen voor deze nieuwe missie?

26


INTERNATIONAAL NIEUWS

26-01-2011

16:27

International Association of for Religious Freedom

Pagina 27

Annelies Trenning

De Nederlandse ledengroep van de International Association for Religious Freedom (IARF), de Taakgroepen Europese Contacten (TEC) en Vrede organiseren op zaterdag 26 maart 2011 de tweejaarlijkse ontmoetingsdag in de Remonstrantse Kerk te Bussum. Het dagthema luidt: "Bruggenbouwers in gesprek". Voor deze dag zijn Zainab Al-Touraihi en Dr. Toine van Teeffelen uitgenodigd. Zainab Al-Touraihi is jurist, studeerde in Frankrijk Internationale betrekkingen en is een voorvechtster van mensenrechten, speciaal die van vrouwen en allochtonen. Zij zal in het middagprogramma een inleiding houden over de relaties tussen Christenen en Moslims in Nederland. Toine van Teeffelen woont sinds tien jaar in Bethlehem in de bezette Palestijnse gebieden. Hij is daar werkzaam als projectontwikkelaar in het onderwijs. Hij zal in het ochtendprogramma spreken over de christelijk Palestijnse cultuur. Voorafgaand aan het themagedeelte is er gelegenheid voor gedachtewisseling over de gemeentecontacten. De dag wordt gezamenlijk geopend en besloten met een korte liturgische viering. Aanvang ca 10.00 uur, einde rond 16.00 uur. De kosten incl. koffie, thee en soep bedragen € 10,-. per persoon. Lunch zelf meebrengen. U kunt ook inlichtingen inwinnen bij: O.Oeseburg, Hofstedering 130, 3763XM Soest, tel: 035 6783777, e-mail: [email protected]

Opgave U kunt zich opgeven vóór 10 maart 2011 per post, telefoon of e-mail bij het Landelijk Bureau Remonstranten, Nieuwegracht 27a, 3512 LC Utrecht, tel. (030)231 69 70, email: [email protected]. onder vermelding van naam, adresgegevens, telefoon en e-mailadres.

27

januari 2011


ZWINGLIBOND

26-01-2011

Kanttekening

16:27

Pagina 28

Frans Brinkman

Synode of Kerkendag(en)?

De VVP, die een “beweging voor eigentijds geloven” wil zijn, ging niet naar de Nationale synode die de PKN in december 2010 organiseerde.

Men was wel uitgenodigd, maar nee. Men vond de info over doel en opzet te dogmatisch en te exclusief (orthodox) protestants. Eigenaardig is dit wegblijven wel omdat de VVP nadrukkelijk binnen de PKN wil opereren. Ik kreeg een boekje toegestuurd [“keuze voor openheid”] dat zomer 2009 werd uitgegeven. Elf interviews (8 vrouwen, 4 mannen) afgenomen door ds. Joke van der Velden uit Amsterdam. Zij stelde drie punten aan de orde: de term ‘nationale synode’ (a), wat zijn eventuele mijlpalen die de ondervraagde zag, terug- of vooruitkijkend (b) associaties bij het woord ‘openheid’ (c). Het is jammer dat er geen algemene conclusies uit de gesprekken worden getrokken want die zitten er wel in bijvoorbeeld dat men liever een kerkendag wilde dan een synode.

Mij vielen -als nieuwsgierige lezer- de volgende zaken op (in grote lijnen weergegeven): 1) De eigenaardige rol van bijbelteksten in veel interviews. Ook vrijzinnige gespreksdeelnemers komen met de bijbel aanzetten. De vraag rijst dan hoe men de bijbel ziet (als bewijsplaats voor persoonlijke ideeën?) en wat de alternatieven zijn in ethisch of levensbeschouwelijk opzicht. 2) Het wordt tijd dat er eens een vrijzinnig groepsmodel wordt uitgewerkt. Is dat het model Klaas Hendrikse of een vergelijkbaar model? 3) Veel ondervraagden noemen sociale, maatschappelijke of diaconale kwesties als gespreksthema’s voor gezamenlijk overleg (met name de Doopsgezinde Stenvers). Hoe en waarom wil men die thema’s aanpakken? 4) Waarom zijn organisaties als Modern Beraad (Den Haag / Achterhoek) , De Vrije Gemeente (Amsterdam) en de Zwinglibond (Leerstoel Groningen) niet


benaderd voor een interview? De georganiseerde vrijzinnigheid heeft toch meer stromen dan aan het woord komen? 5) Tenslotte: wat gebeurt er eigenlijk met de “zinvolle suggesties en kritische kanttekeningen” (p. 5) uit dit boekje? Naar een beraadsdag over groeps- of gemeentebeelden in 2013?

Sterke vrouwen 1) van vroeger (oratie Leerstoel Zwinglibond 16/11/2010) De oratie 2) van mevrouw dr. M.P.A. de Baar [bijzondere leerstoel geschiedenis en beginselen van het unitarisme te Groningen] stond in het teken van het feminisme als emancipatiebeweging. Mirjam de Baar heeft een katholieke achtergrond. Ze studeerde (kerk)geschiedenis o.a. in Utrecht. Ze promoveerde in 2004 op een proefschrift over de mystica en spiritueel leider Antoinette Bourignon ( 1616-1680) 3). Haar voorganger op de Leerstoel, dr. E.H. Cossee uit Rotterdam, gaf een beknopte schets van de levensloop van zijn opvolgster van 1960

28


ZWINGLIBOND

26-01-2011

Kanttekening

tot 2010. Mevr. De Baar publiceerde veel op haar vakgebied en draait ook mee in verschillende organisatorische verbanden van de faculteit godgeleerdheid en godsdienstwetenschap in Groningen en van haar studiegebied. Haar belangstelling voor dissidente vrouwenfiguren in de ( kerk) geschiedenis bleek ook uit haar oratie.

Jacoba Mossel (1859 – 1935) In de gang van haar betoog ging mevr. De Baar in op het Unitarisme als internationale vrijzinnige beweging. Met name wat de Angelsaksische wereld betreft. De Verlichting had een positieve en ondersteunende invloed op het al bestaande gedachtegoed. Figuren als Priestly, Channing en Parker konden voor Amerika en Engeland veel invloed uitoefenen. Gezien de uitgangspunten van deze beweging hadden vrouwen van meet af aan een eigen inbreng. In de 19e eeuw speelden vrouwen een rol als voorgangster (1863 in de VS, in 1904 in Engeland) en als voortrekkers in emancipatiestromingen zoals het feminisme. In Nederland ‘liep’ de Unitarische inspiratie vooral via de Amsterdamse Vrije Gemeente (een vereniging!). De gebroeders Hugenholtz die aan de wieg van deze vereniging stonden richtten zich op vrije religiositeit en op de bevordering van maatschappelijke betrokkenheid. Al in de tachtiger jaren van de 19e eeuw. Een van de eerste voorgangers was Jacoba Mossel. (NB De eerste kerkelijk aangestelde voorganger was mevr. Zernike die bij de Doopsgezinden ging werken in 1911).

Onafhankelijk Mevrouw Mossel hield zich op eigen en onafhankelijke wijze ook met maatschappelijk-politieke thema’s bezig. Zo zette zij de vrijzinnige religie in een brede(re) context. Zij was in de 19/20e eeuw een sterke vrouw en een feministisch voorbeeld. Het unitarisme leverde haar motieven om zich sociaal en geëngageerd op te stellen. 29

16:27

Pagina 29

Frans Brinkman

Actueel? Mevrouw De Baar begon haar oratie met een verwijzing naar de titel van het laatste boek van Meerten ter Borg over vrijzinnigen die de toekomst hebben 4). Waarom ze dat deed weet ik niet. Ze kwam ook niet meer op die publicatie terug. Met haar voordracht heeft ze laten zien hoe de vrijzinnigheid als denken leefpatroon vrouwen kon inspireren bij persoonlijke en maatschappelijke activiteiten. Hoe is dat nu? De situatie is heel anders dan eind 19e en begin 20e eeuw. Zeer velen (v/m) hebben geen boodschap meer aan religieuze gedachtegangen. De vrouwen van ‘Opzij’ ook niet lijkt mij. Hoe kom je opnieuw voor het voetlicht? Misschien is het van belang dat vanuit de Leerstoel de ‘beginselen’ van het unitarisme (van verleden naar heden) worden uitgediept en op de ‘markt van geloven’ gebracht. Samen met geestverwanten in binnen en/of buitenland kan dat het beste. Levensbeschouwelijk en maatschappelijk zijn er altijd sterke vrouwen (mannen ook als het goed is) nodig. Wil de vrijzinnigheid de toekomst ‘hebben’ dan moet er nog heel wat ondernomen worden binnen of buiten de georganiseerde clubs. Doordacht, creatief en altijd bewogen met wat er gaande is met mens en wereld.

Aantekeningen 1) Vgl. Marie NDiaye, Drie sterke vrouwen, Breda 2010 2) Titel: “religie en feminisme in de negentiende eeuw: het unitarisme als inspiratiebron” 3) Mirjam de Baar, Ik moet spreken, Zutphen 2004 4) Meerten B. ter Borg, Vrijzinnigen hebben de toekomst, Zoetermeer 2010 Vgl. Meerten B. ter Borg en Berend ter Borg, Zingeving als machtsmiddel, Zoetermeer 2009

januari 2011


BOEKEN

26-01-2011

16:27

Pagina 30

Over vrijzinnige Frans Brinkman personen en plekken Toen prof. dr. E.H. Cossee uit Rotterdam zijn werk voor de bijzondere leerstoel Unitarisme vanwege de Zwinglibond in 2009 beëindigde kreeg hij een bundel met 12 opstellen aangeboden door zijn vrouwelijke collega’s De Baar en Van Dijk [redactie] verbonden aan de faculteit godgeleerdheid en godsdienstwetenschap RU Groningen. In het boek verder een voorwoord met een toelichting op het begrip “plaatsen van herinnering” toegepast op (een deel van) de Nederlandse vrijzinnigheid. Eveneens een biografische schets van leven en werk van de Eric Cossee. Een bundel vol terugblikken op religieus, vrijzinnig-kerkelijk of praktisch terrein. Wij lezen onder meer, om een indruk te geven, over theologische thema’s, over ‘het Remonstrantse graf ‘ of over het Hooghalense vrijzinnige jeugdwerk. Ik kan hier natuurlijk geen samenvatting geven van de artikelen. Ze vormen een aanvulling op de al bestaande kennis over de voorgeschiedenis van de huidige toestand. Als u daarin geïnteresseerd bent is het de moeite waard het boek te lezen. Ik wijs op een aardig artikel van historicus Paul Abels die in zijn bijdrage nog eens aantoont dat de stad Gouda (en niet Amsterdam!) beschouwd kan worden als de “de kraamkamer van de vrijzinnigheid in de Nederlanden”. Al vroeg in de 16e eeuw had je Erasmus, later Coornhert ( 1522-1590) die zijn laatste levensjaren in Gouda doorbracht. Abels betoog is grappig, hartverwarmend en ter zake kundig. Hij heeft in zekere zin gelijk met zijn kraamkamerstelling. N.a.v. Herinnering en identiteit in het vrijzinnig protestantisme (redactie Mirjam de Baar en Mathilde van Dijk), Hilversum 2009 (NB. Zie voor Gouda en Coornhert ook: Joris van Eijnatten en Fred van Lieburg, Nederlandse religiegeschiedenis, Hilversum 2005)


30


26-01-2011

16:27

Pagina 31

ADVERTENTIE

TE HUUR: SENIOREN APPARTEMENTEN MET EEN VRIJZINNIG RELIGIEUZE UITSTRALING

De Roosebrink te Wageningen

De Timanshof en

In de complexen heerst een tolerante, vrijzinnig religieuze sfeer, iedereen is er welkom. Alle drie de gebouwen zijn op loopafstand gelegen van het stads- respectievelijk dorpscentrum. De gebouwen liggen tevens gunstig ten opzichte van het openbaar vervoer. Voorzieningen: De drie complexen zijn voorzien van camerabewaking bij de ingang. De appartementen zijn aangesloten op een alarmsysteem. Hierdoor kan er 24 uur per dag in geval van nood snel eerste hulp geboden worden. Tevens beschikken de gebouwen over twee liften, een wasserette, fietsenstalling, logeerkamers, recreatieruimte, hobbykamer en een bibliotheek/vergaderruimte. De bewoners worden vertegenwoordigd door enthousiaste bewonerscommissies. Huurprijs: De huurprijs varieert van € 426,05 tot € 721,56. De servicekosten variëren van € 114,-tot € 237,--. Geïnteresseerd en bent u 50 jaar of ouder? Maak geheel vrijblijvend een afspraak met Mw. L. Kik of Mw. C. Besselink voor meer informatie en/of een bezichtiging.

De Aleidahof te Bennekom

31

Seniorenhuisvesting “Zuid-Veluwe” Hof van Sint Pieter 27 6721 TN Bennekom Telefoon: 0318 – 431134 www.vrssh-zuidveluwe.nl Email: [email protected]

januari 2011


26-01-2011

16:27

Pagina 32

OPMAAK RUIMTE MENS EN TIJD.qxp:Opmaak :26 Pagina 1

Recommend Documents