opmaak noyon :30 Pagina 1 De geschiedenis van de familie Noyon Utrecht Sneek

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 1

De geschiedenis van de familie Noyon Utrecht – Sneek 1668 – 1856

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 2

Tjerk en Willy Noyon, 1955

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 3

De geschiedenis van de familie Noyon Utrecht – Sneek 1668 – 1856

Beschreven door Tjerk Frederik Noyon Redactie Madelon d’Aulnis

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 4

© Tjerk Frederik Noyon, 2001 ISBN: 90 6455 364 5 4

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 5

Woord vooraf Zoals uit de hierna volgende inleiding zal blijken heeft het onderzoek naar deze familiehistorie vele jaren geduurd. Met de herpublicatie van onze genealogie in 1982 achtte ik mijn taak beëindigd. Mijn kinderen vonden echter dat niemand later nog wijs zou kunnen worden uit de massa aantekeningen, correspondentie en documenten die er in de loop der tijden verzameld waren, indien ik daar geen ordelijk verslag van zou geven. Ik zette me dus aan het werk en schreef bij vlagen delen van de hier volgende publicatie, waarbij mijn dochter Johanna veel typewerk voor mij verrichtte. Het manuscript bleef weer jaren liggen. Het is pas onlangs, dat ik op het idee kwam, de hulp in te roepen van mijn nichtje Madelon d’Aulnis, die geschiedenis en bibliotheekwezen had gestudeerd. Er volgde een plezierige samenwerking. Het is aan haar critische bewerking te danken, dat deze publicatie nu eindelijk het licht kan zien. Den Haag, 2001 T.F. Noyon

Bijschrift Tjerk Noyon is na een ziekbed overleden op vijf augustus 2001. Wij hebben de drukproeven nog voor zijn dood kunnen doorspreken en na nog wat wijzigingen was de auteur hierover ten volle tevreden. Zijn aanwijzingen zijn in deze uitgave verwerkt. Coenraad Noyon heeft het door zijn vader verzamelde familie-archief in beheer gekregen en hoop de teboekstelling hiervan voort te zetten. Madelon d’Aulnis, september 2001

5

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 6

Inhoud 1. 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9

INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Publicatie Nederland’s Patriciaat, 1950 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Lyon 1963 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Bibliothèque Nationale 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Bibliothèque Wallonne 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Familieportretten 1965-1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Gegevens uit Utrecht 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Onderzoek Friesland 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Verder onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Herpublicatie Nederland’s Patriciaat 1982 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

2. 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7

DE FAMILIEPORTRETTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Het begin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 De familie Van der Veen-Vonk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 De fiches Moes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Het Fries Scheepvaartmuseum en Sneker Oudheidkamer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Reis naar Zuid-Amerika 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 De repatriëring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Restauratie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

3. 3.1 3.2 3.3

NAAMSVERKLARING EN HERKOMST UIT FRANKRIJK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Galloromeinse plaatsnaam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Naamgenoten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Het Franse telefoonboek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

4. 4.1 4.2 4.3

HET FAMILIEWAPEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 The French connexion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 De oudste vermeldingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Het wapenbord uit 1782. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

5.

HET TEXTIELBEDRIJF VAN DE FAMILIE NOYON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

6. 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5

DE EERSTE GENERATIE: ANTHONY I EN ANNICHEN SICKES . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Genealogie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Het huwelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 De woonplaatsen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 De doop van de kinderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Het verdere verloop. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

6

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 7

7. 7.1 7.2

DE ZEVENTIENDE EEUW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 De Republiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 De stad Utrecht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

8. 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.5.1 8.5.2 8.5.3

DE TWEEDE GENERATIE: ANTHONY (1644-1704) EN JOSINE BONTE . . . . . . . . . . 49 Genealogie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Antonies reizen als labadist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Vestiging van Antony en Josine in Sneek na opheffing van de labadistengemeenschap te Wieuwerd (1694) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Catherina in Utrecht en Sneek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 De tak Jacob: Utrecht en Den Haag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Genealogie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Niesgen (Agnes) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Anna (Johanna). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

9. 9.1 9.2 9.3 9.4

DE STAD SNEEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Ontstaan en ligging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Bewoners. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Het belastingstelsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

10. 10.1 10.2 10.2.1 10.2.2 10.3 10.3.1 10.3.2 10.3.3 10.3.4 10.3.5

DE DERDE GENERATIE: JOSEPH (1675-1720). SIMEON (1681-1755) . . . . . . . . . . 63 Archiefvondsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 JOSEPH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Genealogie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Huwelijken, huizen en ambten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 SIMEON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Genealogie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Kinderjaren en huwelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 De ververij. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 De “Labadist” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Simeons verdere leven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

11. 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5

DE VIERDE GENERATIE: PETRUS (1707-1760) EN ANTIE GONGGRIJP . . . . . . . . . . 75 Genealogie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Jeugd en huwelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Het niaarproces tegen Simeon. (1750).. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Verdere levensloop. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Het doosje van Josyna, Petrus’ zuster. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

12. 12.1 12.2

DE VIJFDE GENERATIE JOSEPH (1732-1806) EN GEERTRUIJDT MUNNIKS . . . . . . 81 Genealogie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Huwelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 7

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 8

12.3 12.4 12.5 12.6 12.7 12.8 12.9 12.10

De familie Munniks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Kinderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Josephs loopbaan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Intrede in het stadsbestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 De strijd tussen behoudenden en nieuwlichters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 De woelingen in Sneek, augustus/september 1787 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Het einde van het Ancien Regime. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Latere levensloop. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

13.

13.9

DE ZESDE GENERATIE: PETRUS SIMEON (1761-1848) EN REMELIA TERPSTRA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Genealogie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Portretten en andere voorwerpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Kinderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Petrus Simeons loopbaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 De dood van Remelia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Tweede huwelijk met Trijntje Heslinga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Het Memorieboekje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Het proces van Remelia Bokma tegen grootvader Petrus Simeon en oom Johannes van der Veen (1842) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Memorie van Successie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

14

DE BRIEVENCOLLECTIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

15

SLOTBESCHOUWING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

13.1 13.2 13.3 13.4 13.5 13.6 13.7 13.8

8

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 9

BIJLAGEN 1 Brief van mijn grootvader aan het Genealogisch Instituut . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 2 Chronologisch overzicht van het leven van de auteur Tjerk Noyon . . . . . . . . . . 126 3 Lijst van de in 1978 van de familie Rudolph te Baradero, Argentinië, . verworven portretten, voorwerpen en documenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 4 De geschiedenis van de wolnijverheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 5 De verdere Ampten en Bedieningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 6 Lijst van aankopen van generatie III (Joseph en Simeon) en van generatie IV (Pyter) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 7 Register van Requesten, enz. 1668-1802 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 8 Politieboek Sneek 1681-1774 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 9 Antwoords Simeon op ordonentie magistraat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 10 Resolutie n.a.v. Simeons verzoek raamten te mogen verplaatsen, etc. . . . . . . . . . 142 11 Antwoord op Simeons verzoek om een koopmansgebouw op de stadssingel te zetten, aanvulling op resolutie bijl. 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 12 Proces tegen turfmeters en -dragers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 13 Handschrift Van der Schaff in Argentijns archief Van der Veen. Uitreksel betreffende mr. Jacobus Hendrik van der Schaaff (1767-1852) Joseph Gerard van der Schaaff, oud 1e luit. der Infanterie . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 14 Overzicht kinderen en kleinkinderen Petrus Simeon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 15 Plan voor een nieuw Reglement van Regeringe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 16 Transcriptie van de blz. 28 en 29 van het zakboekje van Petrus Simeon Noyon . 149 17 Uittreksel uit de acte van verkoop van ververij en klanderij .. aan de stadsgracht te Sneek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 18 Inhoudsopgave van de brievencollectie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 VERKLARENDE WOORDENLIJST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 BRONNEN EN LITERATUURLIJST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 LIJST VAN AFBEELDINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 STAMBOOM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 NOTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 REGISTER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

9

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 10

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 11

1.

Inleiding

1.1

Publicatie Nederland’s Patriciaat 1950

Mijn onderzoek naar de familiegeschiedenis begint in 1948. In dat jaar kwam ik, uit hoofde van mijn werk bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken in Den Haag, in contact met H.L. Kruimel, destijds conservator van het kort na de oorlog opgerichte Centraal Bureau voor de Genealogie (CBG). Dit Bureau stelde zich, met overheidssteun, ten doel een documentatiecentrum voor alle verspreide activiteiten op dit gebied te worden en was in Den Haag gevestigd. Hier was ook de uitgave ondergebracht van “Nederland’s Patriciaat” (het “blauwe boekje”), een jaarlijkse verschijnende publicatie van genealogieën van vooraanstaande Nederlandse families. Kruimel vertelde mij van plan te zijn in een volgende uitgave een genealogie Noyon op te nemen en vroeg mij of ik hier materiaal voor kon verschaffen. Jaren later trof ik bij het CBG een dossier aan, waaruit bleek dat mijn grootvader reeds in 1916 door de toenmalige uitgevers benaderd was om een genealogie te leveren. Wars als hij was van uiterlijk vertoon, had hij geantwoord, dat hij daar geen prijs op stelde aangezien hij zich niet kon voorstellen, dat iemand daarin geïnteresseerd zou zijn1. Ik dacht daar anders over. De genealogie was inmiddels van een snobistisch streven tot een respectabele (hulp-) wetenschap uitgegroeid: de semi-overheidsstatus van het bureau en de persoon van Kruimel waren daar, om mij dat de bewijzen. Ik wist van het bestaan van stambomen en handschriftgenealogieën bij oudere familieleden en zette mij aan het werk. Met hulp van mijn vader en mijn achterneef Tarquinius waren wij in juli 1948 zo ver dat een doorlopende stamreeks, beginnend met Pierre Noyon en Josine Bonte kon worden ingeleverd. Archiefonderzoek deed ik niet. Daar belastte immers het Centraal Bureau zich mee, dat dan ook talloze aanvullingen aan mijn concept wist toe te voegen. Toch prijkten onder het artikel dat in 1950 verscheen mijn initialen. Uiterst tevreden met dit resultaat en inmiddels huisvader geworden, verhuisde ik in 1952 naar Luxemburg, waar mijn werk bij de pas opgerichte Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) al mijn tijd en aandacht in beslag nam. Wel werd ik in 1962 contribuerend lid van het CBG en van het Nederlands Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde met de periodiek de “Nederlandse Leeuw” en begon door de lectuur van hun publikaties meer inzicht te krijgen in wat genealogisch onderzoek eigenlijk inhield. Het artikel van 1950 had vermeld: “De uitwerking begint na generatie IV”, hetgeen betekende dat de oudere generaties niet of niet voldoende gedocumenteerd waren. Dit feit, en de herkomst van Pierre en Josine uit Lyon lieten mij niet los. 1.2

Lyon, 1963

Mijn vrouw Willy en ik namen op een van onze vakantiereizen naar het Zuiden in 1963 de tijd om in Lyon te zoeken. Dit was immers de stad, die door de familieoverlevering als plaats van herkomst van Pierre en Josine werd aangewezen. Bij de lange afdaling naar deze stad, die men destijds met de auto moest maken, was haar grapje altijd: “Arme Josine, die in 1685 deze hele weg de kinderwagen omhoog heeft moeten duwen”! 11

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 12

INLEIDING

Op de immense zolder van het stadhuis mochten wij ongestoord in de kaartenbakken grasduinen waarin de fiches stonden van tienduizenden personen, voorkomend in het oud archief: ... geen Noyon, geen Bonte! Ook de tabellen van de protestantse doopregisters leverden geen resultaat op. Achter de herkomst van Pierre en Josine uit dit gebied moest dus wel een groot vraagteken worden geplaatst. 1.3

Bibliothèque Nationale 1964

Mijn achterneef Tarquinius had in zijn tijd nasporingen verricht in de Bibliothèque Nationale te Parijs, in de hoop hier aanwijzingen te vinden naar de Franse herkomst van zijn voorgeslacht. De mooiste vondst was wel de adellijke kwartierstaat van een jongedame de Noyon, in 1686 opgesteld door niemand minder dan de officiële hofgenealoog van Lodewijk XIV, d’Hozier en die moest dienen om haar toegang te verschaffen tot het door Madame de Maintenon gepresideerde meisjesinstituut St. Cyr. Hoewel hiertoe geen enkel aanknopingspunt bestond, was de familie er heimelijk van overtuigd, dat wij van deze Normandische edelen afstamden en eigenlijk de Noyon d’Hérouval moesten heten. Er was ook nog een Pierre Noyon, avocat en parlement in 1536, die een voorvader zou kunnen zijn. Profiterend van dienstreizen, die ik naar Parijs moest maken, deed ik zelf ook een onderzoek in de Bibliothèque Nationale, maar vond niet veel meer dan neef Tarc al gedaan had, en in ieder geval geen enkel aanknopingspunt met onze stamvader Pierre. 1.4

Bibliothèque Wallonne 1965

De gedachte kwam toen op om liever in Nederland naar archiefmateriaal te gaan zoeken, dat een duidelijker beeld van de eerste generaties zou kunnen geven en - wie weet - een vermelding van de herkomst van stamvader Pierre zou opleveren. Begonnen werd met een bezoek aan de Bibliothèque Wallonne. Bij dit instituut, gehuisvest aan het Pieterskerkhof te Leiden, berustte de beroemde ficheverzameling van een miljoen fiches van hugenoten, die in de 19de eeuw door vrijwilligers was samengesteld. De verzameling is thans in beheer bij het CBG. Deze fiches leverden negen Noyons op, waarvan slechts één mij bekend: het overlijden in 1796 van Joseph Noyon, burgemeester van Sneek. De overige fiches besloegen doop, huwelijk en overlijden van 1657 tot 1740. Tot mijn grote verbazing zouden er dus reeds vóór 1685 (de herroeping van het Edict van Nantes) Noyons in Nederland geleefd hebben! 1.5

Familieportretten

Inmiddels was ik ook begonnen aan een onderzoek naar de vier 18de eeuwse familieportretten (burgemeester Joseph en zijn vrouw, zijn zoon de notaris Petrus Simeon en diens vrouw) waarvan foto’s in mijn bezit waren, maar de originelen spoorloos. Hoe deze uiteindelijk konden worden opgespoord, zal in het volgende hoofdstuk worden beschreven.

12

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 13

INLEIDING

1.6

Gegevens uit Utrecht 1965

Ik schreef aan de nog steeds bestaande Eglise te Utrecht om inlichtingen te ontvangen over de oudste, te Leiden gevonden fiche: Baptisé le 3 mai 1657 à Utrecht Noyon, Catherine fille de Noyon, Antoine et de Fyttjen, Annichen Uit het uitvoerige antwoord bleek, dat er op 23 april 1643 in de Gereformeerde (en dus niet Waalse) kerk St. Jacob te Utrecht in het huwelijk waren getreden Anthony Noyon, jonggesel uit Vrankrijk en Annichen Sickes, jongedochter van Utrecht, beiden wonende in de Vrouw Juttensteeg. Zij hadden tussen 1644 en 1657 hun vier kinderen Anthony, Joannes, Maria en Catharina laten dopen in de Geertekerk te Utrecht. Een en ander werd mij door het Utrechtse Gemeente Archief schriftelijk bevestigd2. Aangezien ik met deze te vroeg in Nederland aanwezige Noyons niet veel kon aanvangen, liet ik dit voorlopig rusten en wendde ik mijn aandacht naar Sneek. 1.7

Onderzoek Friesland 1965

Een vakantieverblijf in het huisje van mijn zwager Maarten Cieremans aan het Tjeukermeer bood een goede gelegenheid om kennis te nemen van het oud-archief van de Gemeente Sneek op het stadhuis, het kerkelijk archief aanwezig in de Martinikerk aldaar, en het provinciale Rijks Archief te Leeuwarden. Hierbij kwam een enorme hoeveelheid gegevens aan het licht: doop-, trouwen begrafenis-inschrijvingen, requesten aan en resoluties van het stadsbestuur, lijfrenten, processtukken voor het hof van Friesland, vermeldingen in belastingcohieren, etc., etc. Hoewel de oude Pierre onvindbaar bleef, vonden wij wel een heel aantal - jong gestorven - Antony’s. Willy, met een juist inzicht in de regels die gelden bij het vernoemen van borelingen, was van mening dat hun grootvader dan Antony en niet Pierre geheten moest hebben. Op grond van deze veronderstelling zochten wij verder en de stukjes van de puzzel sloten zich tot een overtuigend geheel. Pierre uit Lyon had nimmer bestaan! In zijn plaats trad „Antoni Nojon, geboortigh tot Utrecht“ die zich met zijn vrouw en zijn twee zoons Joseph en Simeon in 1694 aan het Grootsand te Sneek vestigde, komende van Wieuwerd. Hij werd op zes maart 1696 als burger beëdigd. De familie-overlevering was dus fout gebleken3, de verbinding met Utrecht was gelegd en de genealogie was meteen een generatie opgevoerd. 1.8

Verder onderzoek

Een grondig onderzoek in de Utrechtse archieven was dus geboden. Bovendien bleek bij de bewerking van het in Friesland gevonden materiaal, dat een hernieuwde raadpleging van die rij13

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 14

INLEIDING

ke bronnen wenselijk was. Dit heeft in de loop van de volgende jaren plaats gehad, voor zover afstand en tijd dat toelieten. Zo leidde de herkomst van Antony uit Wieuwerd en het feit dat zijn zoon Simeon blijkens een processtuk voor “Labadist” werd gescholden tot de hypothese, dat Anthony en Josine tot de secte van Jean de Labadie hadden behoord. Deze enkele honderden personen tellende geloofsgemeenschap had zich immers na een omzwerving door Duitsland in 1685 te Wieuwerd op Waltastate neergelaten, waar zij na enige jaren uit elkaar viel. Hoewel ik nooit anders dan „circumstancial evidence” voor Anthony en Josines lidmaatschap vond, verzamelde ik over deze secte zoveel materiaal, dat dit het bestek van dit boek te buiten gaat en misschien eens afzonderlijk gepubliceerd moet worden. In ieder geval behielden mijn vrouw en ik een aangename herinnering aan de zomervakantie 1969 die wij in Duitsland doorbrachten in het voetspoor van de Labadisten: Herford, Bremen en Altona. De nasporingen in het Gemeente en in het Rijks Archief in Utrecht brachten, behalve de eerder gemelde vier kinderen van Anthony Noyon (die we verder Anthony I zullen noemen) en Annichen Sickes, de geboorte van nog twee kinderen aan het licht, benevens de sterfdata van Anthony I en sommigen van deze kinderen, het huwelijk van de zoon Jacobus Noyon en de geboorte van diens vijf kinderen. Na 1685 verdwenen al deze personen echter uit de Utrechtse DTB-registers4 en konden tot nu toe niet teruggevonden worden. Ook van Antony II ontbreekt tussen zijn geboortedatum in 1644 en het jaar 1694 waarin hij te Sneek weer boven water kwam, ieder spoor. Aangezien in Utrecht geen precieze plaats van herkomst van Anthony I kon worden gevonden, deed ik, zonder veel hoop op succes ook vele pogingen om de draad in Frankrijk weer op te vatten. Dit leidde over de jaren tot herhaalde bezoeken aan de bibliotheek van de Société de l’Histoire du Protestantisme Français te Parijs en tot vakantiebezoeken aan de Normandische en noordelijke departementen van Frankrijk. Hier blijken namelijk nog steeds veel naamdragers Noyon voor te komen. Hoewel tot nu toe negatief, leverde ook dit mooie tochten, interessante bezoeken aan departementale en communale archieven en relaties met Franse “cousins” op, die nog steeds onderhouden worden. De reis, die ik met mijn vrouw in 1978 naar Argentinië ondernam (nader beschreven onder hoofdstuk 2: familieportretten), leverde mij behalve de portretten en andere familiecuriosa, nog een familie-archief van Van der Veen op. En aangezien ik nu als familiehistoricus te boek stond, schonk mijn tante Miep mij de nagelaten papieren van mijn oom André Fortanier. Mijn achternicht Truus Noyon gaf mij de collectie brieven, door onze voorvader, de dokter Tarquinius Johannes, aan zijn ouders gericht tijdens zijn jaren durende studiereis naar Berlijn en Wenen. Hij ondernam deze reis om de conscriptie in de Napoleontische tijd te ontlopen. Het werd hoog tijd de onderzoeksresultaten, de vondsten en schenkingen te ordenen en te beschrijven. Met dit boek zal ik daartoe een poging doen, hoewel het onderzoek natuurlijk nooit ophoudt.

14

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 15

INLEIDING

1.9

Herpublicatie Nederland’s Patriciaat 1982

Voordien heb ik het evenwel nuttig geacht, in het beperktere kader van de uitgaven van het Nederland’s Patriciaat, een correctie aan te brengen op de manifest onjuiste en onvolledige oudere generaties van de uitgave van 1950. Ook de redactie zag de wenselijkheid hiervan in, zodat in 1982 een heropneming plaats vond, gebaseerd op de resultaten van mijn onderzoek in Utrecht en Friesland, bijgewerkt voor wat de état présent betreft en verlucht met de familieportretten. Het is op basis van de generatie-indeling van deze uitgave, dat ik in het laatste deel van dit verslag melding zal maken van de meer gedetailleerde gegevens, documenten en vondsten, die ik heb kunnen verzamelen.

15

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 16

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 17

2

De familieportretten

2.1

Het begin

Toen mijn moeder in 1959 was overleden, kreeg ik van mijn vader de 19de eeuwse olieverfportretten, die Izaak Beerents Wouters en zijn vrouw Catharina Hesselink voorstelden. Als jongen had ik ze in hun zware gouden lijsten bij mijn grootouders zien hangen, later bij mijn ouders. Het waren de grootouders van moeders zijde van mijn grootvader Noyon, wiens vader met hun dochter Johanna Wouters was getrouwd. Het waren fraaie, statige portretten, die echter danig aan een opknapbeurt toe waren. Aangezien wij in Luxemburg woonden en mijn zwager Maarten Cieremans in de Haagse schilderswereld thuis was, werden de schilderijen tijdelijk bij hem opgeslagen, tot een geschikte restaurateur gevonden zou zijn. Ze vielen echter ten offer aan de baldadigheid van de neefjes, die ze als doelwit voor het pijltjes werpen geschikt achtten, zodat ze uiteindelijk geheel verdoekt moesten worden! Sindsdien vormen ze, geheel hersteld, de eerste van de voortdurend aangegroeide reeks familieportretten, die nu in mijn bezit is. Met de Woutersen kreeg ik namelijk ook de vier ingelijste fotografische portretreproducties van twee echtparen Noyon, die ik me eveneens uit mijn grootouderlijk en ouderlijk huis herinnerde. De mannen, waarvan de één oud en lelijk en de andere jong en knap, dragen laat 18de eeuwse gepoederde pruiken en de vrouwen, ook oud en jong, een merkwaardig wijduitstaand kanten hoofddeksel. Ik ontdekte later dat het een “Duitse muts” heet, die in Friesland in de laatste helft van de 18de eeuw algemeen gedragen werd. Blijkens de aantekening op de achterzijde waren het Joseph Noyon (1737-1796), eens burgemeester van Sneek, diens echtgenoot Geertruida Munniks (1732-1806) en hun zoon en schoondochter Petrus Simeon (1761-1848) en Remelia Terpstra (1760-1814). De foto’s deden vermoeden, dat zij door dezelfde schilder en ongeveer op hetzelfde tijdstip, eind 1700, geschilderd waren5. Maar waar waren de originelen? Mijn moeder had mij eens verteld, dat vorige generaties ze “naar Amerika verkocht hadden”, waar rijke Amerikanen het immers met de authenticiteit van hun voorouders niet zo nauw namen. In dat geval had zoeken natuurlijk weinig zin meer. Het vraagstuk liet mij echter niet los: dezelfde foto’s bleken zich ook te bevinden of bevonden te hebben bij andere tijdgenoten van mijn grootvader: zijn broer Izaak en zijn neef Tarquinius Terpstra Noyon, terwijl geen van deze drie heren ervan verdacht kon worden de voorouders naar Amerika verkwanseld te hebben. Mijn achterneef Sybrand (zoon van Izaak), die mij in 1964 een - tamelijk onbeholpen geschilderd - portret van “Petrus Simeon op oudere leeftijd” cadeau deed, bracht mij eindelijk op het rechte spoor. Zijn inmiddels in 1962 gestorven broer Piet zou dit portret cadeau gekregen hebben van een relatie van hem, een zekere mr. Van der Veen uit Wassenaar. 2.2

De familie Van der Veen Vonk

Bij een volgend bezoek aan Den Haag in februari 1964, slaagde ik erin de oorspronkelijke ge17

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 18

DE FAMILIEPORTRETTEN

ver op te sporen. Het bleek de toen 60-jarige heer Johannes van der Veen Vonk te zijn, die ons allervriendelijkst in zijn huis in Duinrell ontving. Zijn grootvader, de notaris Arnoldus Vonk (1842-1891) was destijds met een meisje Van der Veen getrouwd en zijn vader had, na het uitsterven van de manlijke Van der Veens, de naam aan de zijne toegevoegd. Onze gastheer kende onze Noyonportretten niet, maar was wel in het bezit van een aantal andere portretten uit deze familie afkomstig, o.a. van Aaltje van der Veen-Noyon (1783-1853), haar man Johannes Martinus van der Veen (1770-1850)6 en hun zoon Petrus van der Veen (1809-1879). Aangezien mijn gastheer door vererving twee portretten van Petrus Simeon Noyon “op oudere leeftijd” in zijn bezit had, had hij er één van aan mijn achterneef Piet geschonken. Hij wist te vertellen, dat de familie Van der Veens een grote staat had gevoerd en dat er zelfs een vleugel aan hun buitenhuis was gebouwd, om de collectie portretten in onder te brengen. Gezien het grote aantal dochters waren er copieën van gemaakt, terwijl de originelen voor de stamhouder bestemd bleven. Deze was omstreeks de eeuwwisseling naar Argentinië geëmigreerd, waar zijn afstammelingen nu nog leefden. Het vraagstuk van de verdwenen Noyonportretten leek dus opgelost: zij waren al na het overlijden van Petrus Simeon in 1848 via Aaltje in de portrettenverzameling van de familie Van der Veen terechtgekomen en tenslotte geheel legaal met de stamhouder Van der Veen naar Argentinië geëmigreerd7! Voor hun vertrek waren ze nog gefotografeerd ten behoeve van mijn familie. De heer Van der Veen Vonk had nog meer voor mij in petto. Hij schonk mij een gedrukt afstammingsschema op grijs karton (40 x 64 cm) van de hand van zijn vader waarop de verstrengeling van de familie Van der Veen met de Noyons is weergegeven en dat mij vaak van nut is geweest. Ook was hij in het bezit van een foto van een gesneden alliantiewapen Noyon-Terpstra, waarop de wapens van Petrus Simeon en zijn echtgenote prijkten. Hij leende mij een brief van Petrus Simeon aan zijn kleindochter Lemke Boelens, geboren Bokma, van 31 augustus 18398, die ik evenals het alliantiewapen, fotocopiëerde. Ik kreeg een lakafdruk van een zegel uit zijn bezit, gedeeld Van der Veen - Noyon, en zijn vrouw stuurde ons later nog een lapje toe, dat zij voor ons afgesneden had van een in hun bezit zijnde cashmere sjaal, die aan Aaltje toebehoord zou hebben, en door hen “de sjaal van Aal” werd genoemd. Ook de lange witte glacéhandschoenen, waarmee Aal was geportretteerd, hadden zij nog. Blijkbaar had Aal sinds haar intrede in de familie Van der Veen een grote rol gespeeld, zo vol piëteit waren haar memento’s bewaard. 2.3

De fiches Moes

Op dezelfde dag bracht ik nog een bezoek aan het Iconographisch Bureau, een instelling vergelijkbaar met het Centraal Bureau voor Genealogie, maar dan op het gebied van portretten. Het was toentertijd in hetzelfde gebouw aan de Nassaulaan in Den Haag ondergebracht en werd geleid door de stichter, Jhr. van Kretschmar, die ik nog als studiegenoot van mijn zwager Louis d’Aulnis had leren kennen. Hier beschikte men over de fiches die eind vorige eeuw door de Amsterdamse conservator Moes waren aangelegd van alle portretten in Nederland die hij kon achterhalen9. Hij beperkte zich evenwel tot de periode vóór 1800. In deze collectie kwamen drie fiches Noyon voor:

18

opmaak noyon

07-01-2002

17:30

Pagina 19


1) -Burgemeester van Sneek, 1737-1796 -door een Italiaanse schilder -Mevrouw de wed. Van der Veen - Kniphorst te Assen 2) -Geertruida Munniks, echtgenote van Joseph, met een gelijkluidend opschrift 3) -Noyon -mansportret 18de eeuw -mr.. J.T. Boelens, ’s-Hertogenbosch. De eerste twee fiches betroffen ongetwijfeld twee van de portretten, waarvan ik foto’s had en bevestigden nog eens dat deze toen in het bezit waren van de in 1893 gestorven schoondochter van Aaltje. Met de derde fiche was voorlopig niet veel te beginnen. Was dit misschien het portret van Petrus Simeon, dat ik zocht? Maar waarom was het dan niet beter geïdentificeerd door de toenmalige eigenaar, mr. Jan Tarquinius Boelens (1844-1920), die een achterkleinzoon van hem was geweest? Merkwaardig is het wel, dat er ook hier weer een lijn loopt naar de familie Van der Veen. De moeder van mr. Boelens was nl. niemand anders dan Lemke Bokma (1809-1881), die evenals haar zuster Remelia vroeg wees was geworden, en jarenlang in het gezin van Johannes van der Veen en Aaltje Noyon was opgenomen. Na haar huwelijk met de predikant Boelens onderhield zij nog steeds een enge band met grootvader Petrus Simeon Noyon zoals o.a. uit zijn, nota bene bij Van der Veen Vonk berustende brief aan haar blijkt. Mogelijk is het mansportret Noyon (Petrus Simeon?) zo rechtstreeks, of via de Van der Veens, bij haar en vervolgens bij haar zoon terecht gekomen. 2.4

Het Fries Scheepvaartmuseum en Sneker Oudheidkamer

Nog steeds in 1965, enkele maanden later tijdens het eerste archiefonderzoek in Friesland, bezochten Willy en ik ook het Fries Scheepvaartmuseum en Oudheidkamer aan het Kleinzand te Sneek om locale kleur op te doen. Toen wij hier na aanbellen, door een medewerkster waren toegelaten en zij over onze schouder keek toen wij onze namen in het bezoekersboek inschreven, vroeg zij ons geïnteresseerd, of wij soms de portretten van de burgemeester Joseph Noyon en zijn echtgenote kwamen bewonderen, die thans geheel gerestaureerd als nieuwe aanwinst op de bovengang prijkten! En jawel, de lang gezochte portretten van Joseph en zijn vrouw Geertruijdt in prachtige zwart met gouden “geteld geld” lijsten waren terecht. Het bleek, dat zij twee jaar tevoren voor ƒ 300,aangekocht waren van een Mevrouw Ehrens uit Bentveld, die ze aan het gemeentebestuur van Sneek had aangeboden. Zij waren dus niet naar Argentinië geëmigreerd. Of waren zij soms teruggekomen? En wie was wel mevrouw Ehrens? Ik kreeg haar adres en zocht haar bij een volgend bezoek aan Nederland op. Zij bleek een geboren Hartogh Heys van Zouteveen te zijn, de kleindochter van Herman Hartogh Heys van Zouteveen, die in 1866 met één van de vele dochters van Petrus van der Veen en Aleida Kniphorst was getrouwd.

19

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 20


Joseph Noyon 1737-1796 (nr. V uit NP) Collectie Fries Scheepvaartmuseum en Sneker oudheidkamer te Sneek. doek 70 x 56 cm.

20

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 21


Geertruijdt Munniks 1732-1806, echtgenote van Joseph Noyon. Collectie Fries Scheepvaartmuseum en Sneker oudheidkamer te Sneek. doek 70 x 56 cm.

21

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 22


De portretten hadden in slechte staat bij haar op zolder gestaan en aangezien zij haar boedel wilde redderen, had zij naar een gegadigde uitgezien. In het Haagse telefoonboek geen Noyon vindende, had zij zich maar tot het Sneker gemeentebestuur gericht. Door mijn verhuizing naar Luxemburg waren Joseph en Geertruida aan mijn neus voorbij gegaan! Herman Hartogh Heys van Zouteveen had nogal wat genealogische aantekeningen en documenten nagelaten, waarvan mevrouw Ehrens zo vriendelijk was mij er enige cadeau te doen. Hieronder bevond zich een brief van mijn overgrootvader Petrus Simeon aan zijn tante Tetje van der Veen uit 1873 waarin hij uit zijn geheugen mededelingen deed over de eerste generaties in Sneek. Deze merkwaardige brief bleek de sleutel te zijn tot de legende van Pierre die uit Lyon naar Sneek gekomen was na de herroeping van het Edict van Nantes en die door Hartogh Heys van Zouteveen en zijn schoonvader Petrus van der Veen in hun afstammingschema’s werd verwerkt10. Om nu de nog ontbrekende portretten van Petrus Simeon en zijn vrouw Remelia op te sporen, moest het onderzoek naar Argentinië worden verlegd. Een aan de Nederlandse ambassade gerichte brief om inlichtingen over de afstammelingen van de emigrant Van der Veen resulteerde na enkele maanden in een brief van de consul generaal te Buenos Aires, gedateerd 21 mei 1965. Hij had zich veel moeite gegeven en berichtte mij, dat ik me in verbinding kon stellen met Ernesto Juan Rudolph, een arts die in het stadje Baradero in de provincie Buenos Aires woonde op de Calle Anchorena 748. Aangezien deze de Nederlandse nationaliteit niet meer bezat en die taal niet machtig was, zou ik in het Spaans of een andere taal met hem moeten corresponderen. Aangezien mijn Spaans te roestig was geworden om lange brieven te schrijven, richtte ik een Engels epistel aan hem op 19 december 1965, waarin ik vroeg naar de Noyon-portretten, het alliantie-wapen Noyon-Terpstra en het Noyon-geslachtsregister (1720-1816) dat in afschrift bij de familie berustte. Al op 21 januari schreef hij een vriendelijk maar kort antwoord: hij was inderdaad in het bezit van een grote collectie portretten, documenten en voorwerpen! In de volgende maanden wisselden we nog enkele brieven, waaruit tenslotte bleek, dat hij wel bereid zou zijn het deel van de collectie, dat mij interesseerde, aan mij over te doen, indien wij het eens konden worden over de prijs. Op mijn laatste brief van 25 april 1966, waarin ik hem schreef, dat de twee Sneker portretten voor ƒ 300,- door het Sneker Museum waren overgenomen en hem om een redelijk globaal bod vroeg, kreeg ik nooit meer antwoord. Ik dacht hem beledigd te hebben en wist niet goed, hoe de zaak weer op te vatten. Daar kwam bij, dat mijn hoofd naar andere dingen stond. Ik was werkzaam bij de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) en daar de fusie van de EGKS met de andere Europese Gemeenschappen te Brussel voor de deur stond was mijn toekomst gedurende vele maanden onzeker11. 2.5

Reis naar Zuid-Amerika 1978

Het duurde tien jaar voor ik het onderwerp weer opvatte. Inmiddels naar Brussel verhuisd en verantwoordelijk voor de veiligheid van de Europese Commissie, vatte ik het plan op om ons nieuwe kantoor in Caracas12, waar een code-telexverbinding zou worden geïnstalleerd, eens zelf 22

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 23


te gaan inspecteren in plaats van er iemand anders heen te sturen en daar met Willy een vakantie in Argentinië aan vast te knopen. Ik had immers altijd al beloofd haar eens dat land en de estancia, waar ik in 1938 als jongmens een jaar had doorgebracht, te zullen tonen. Dat liet zich dan meteen combineren met een bezoek aan mijn correspondent-achterneef Rudolph. Ik schreef hem dus een brief en kreeg al spoedig antwoord in het Spaans, maar ditmaal van zijn weduwe. Haar man was het jaar tevoren gestorven. Zij schreef dat zijn laatste brief onbestelbaar uit Luxemburg was teruggekomen en verklaarde zich bereid, ons in haar huis in Baradero te ontvangen. Toen wij na enkele weken bij haar aanklopten (wij hadden in Buenos Aires een auto gehuurd om een grote rondrit door centraal Argentinië te maken) werden wij door de voltallige familie ontvangen: moeder Matilde, de inwonende zoon Ernesto en de uit Buenos Aires overgekomen dochter Ines met haar man, beiden arts. Na lange, moeizame besprekingen in het Spaans werden uit het achterhuis de portretten van Petrus Simeon en Remelia te voorschijn gehaald, zonder lijsten en in een deplorabele staat, vol winkelhaken en slijtplekken. Behalve die schilderijen waren er nog, alles zonder lijst: een kniestuk van Aaltje in groot formaat, een dito portret van een gezette oude heer, twee portretten van een onbekend echtpaar, een kleiner portret van een jongeman in militair uniform met een brilletje op en, last but not least, het in hout gesneden en gepolychromeerde paneel met het alliantie-wapen Noyon-Terpstra. Wij waren sprakeloos, en tegelijkertijd teleurgesteld door de lamentabele staat, waarin één en ander zich bevond. De volgende dag kreeg ik ook het familie-archief te zien, waarin zich o.a. het Noyon-geslachtsregister bevond in de vorm van uitgescheurde bijbelbladen, een aantekenboekje van Petrus Simeon en een collectie brieven door Petrus van der Veen aan zijn ouders geschreven ten tijde van de 10-daagse Veldtocht13. Onder de vele Van der Veen documenten bevond er zich nog één, dat bij latere bestudering thuis, een helder licht op de portrettensituatie deed schijnen. Het is een afschrift van het testament van Aleida van der Veen, geboren Kniphorst, die op dertien februari 1893 verklaart dat “tengevolge van het overlijden van mijnen zoon J.H.P.E. van der Veen, mijne plannen omtrent de familieportretten zijn veranderd en ik er nu op gesteld ben deze familie-portretten onder mijne drie overgeblevene kinderen Eliza, Anna en Henriette zullen verdeeld worden twee aan twee, zoodat zij bij elkander hooren. Zij zullen die portretten hun leven lang in vruchtgebruik houden en later na hun overlijden moeten ze komen aan mijn kleinzoon J.H.P.E. van der Veen”. Het mechanisme is dus duidelijk. Drie dochters, respectievelijk getrouwd met Hartogh Heys van Zouteveen, Hoogeboom en Alma werden bedacht. De schoonzoon Arnoldus Vonk, sinds 1877 weduwnaar, een schoonzoon Willinga Gratama, sinds 1880 eveneens weduwnaar, als ook de schoondochter geboren Parmentier, wier man in 1892 was gestorven maar die toch de moeder was van de negenjarige kleinzoon en stamhouder Van der Veen, werden gepasseerd. Bij de boedelscheiding op 28 mei 1893 behield deze schoondochter zich dan ook alle rechten voor op de familieportretten, waarvan zij beweerde, dat haar minderjarige kinderen reeds bij het leven van de erflaatster de directe volledige erfgenamen waren. Dit werd door de overige erfgenamen betwist. 23

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 24


Om hoeveel portretten het ging, weten wij niet. Een groot deel van de originelen kwam uiteindelijk bij de kleinzoon in Argentinië terecht. Een paar bleven toch bij de familie Hartogh Heys van Zouteveen. De Kniphorsten zullen wel via de Alma’s of de Hoogebomen op de Amsterdamse veiling zijn beland. En de Van der Veen Vonken bewaren tot op de dag van heden een aantal copieën14. Verder was er nog, wat in de ogen van de familie Rudolph het waardevolste stuk van de collectie uitmaakte: een boek waarin een honderdtwintigtal opticaprenten uit de 18de eeuw waren ingebonden, met het bijbehorende toestel om ze te bekijken. Tenslotte ook twee mooie palmhouten15 met koper beslagen pijpenétuis met het jaartal 1782. Aangezien dit Petrus Simeons huwelijksdatum was, hadden ze waarschijnlijk aan hem toebehoord en had hij ze misschien van zijn vrouw gekregen. De familie Rudolph was kennelijk niet in al te beste financiële omstandigheden en dochter Ines was op zoek naar een appartement. De ingebonden prenten wensten zij voor veel geld van de hand te doen: een expert van Christie had hun verteld, dat zij wel 4000 dollar zouden opbrengen. Aangezien wij niet al te gretig wilden lijken, sleepten de onderhandelingen zich vele weken voort. Wij vervolgden intussen onze tochten naar noord en zuid om dan steeds weer in Buenos Aires terug te komen. Kort voor ons vertrek werd de koop bezegeld. Voor 7000 dollar konden we alles meenemen16. Dit bedrag mag wat hoog lijken, vooral omdat de waarde van de prenten schromelijk overdreven was, maar hiervoor had ik dan toch een hartewens vervuld: Petrus Simeon en Remelia terug te vinden, na een vaak hopeloos lijkende zoektocht. Ook de overige portretten, geheel gerestaureerd en geïdentificeerd hebben ons sindsdien veel genoegen verschaft. Wij waren juist op tijd gekomen: enkele jaren later zou het meeste waarschijnlijk op de vuilnishoop terecht zijn gekomen. 2.6

De repatriëring

Betaling en transport kostten nog heel wat hoofdbrekens. Matilde verlangde contante betaling, maar zo’n grote som hadden wij niet bij ons en konden wij enkele dagen voor ons vertrek ook niet over laten komen. Gelukkig was de jonge Duits-Argentijn Haigis, die wij bij onze aankomst op het vliegveld hadden leren kennen, zo vriendelijk ons het bedrag te lenen! Verder bleek, dat uitvoer van schilderijen en kunstvoorwerpen uit Argentinië zonder speciale vergunning verboden was. Wij hadden niet de tijd daarop te wachten en namen het risico van een weigering niet. Na een aanvankelijke halve toezegging bleek de Nederlandse ambassade ook niet te kunnen helpen. Uiteindelijk zijn onze aanwinsten langs verschillende wegen het land uit gesmokkeld. Zelf namen we Petrus Simeon en Remelia als handbagage in het vliegtuig mee. De verdere transporten werden georganiseerd door onze Nederlandse vriendin Isabel, eigenares van het reisbureau in Buenos Aires, dat ook onze reizen per huurauto en vliegtuig had georganiseerd. Een deel werd met een scheepspassagier naar Nederland meegegeven, en een ander deel door Haigis naar Duitsland overgebracht, waar wij één en ander bij zijn schoonouders konden gaan ophalen. Hij bleek met een meisje Hohner getrouwd te zijn zodat we ook met deze familie - eigenaars van de bekende mondharmonicafabriek - konden kennismaken. Zo is met de belangeloze hulp van velen deze operatie tot een goed einde gebracht. 24

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 25


2.7

Restauratie

Het Iconografisch Bureau toonde grote belangstelling voor de portretten, die alle gefotografeerd en geregistreerd werden. Het onbekende echtpaar kon worden geïdentificeerd als Gerrit Kniphorst (1790-1850) burgemeester van Assen en zijn echtgenote, de schoonouders van Petrus van der Veen, zodat ook dit stuk van de legpuzzel op zijn plaats viel. Het militaire portret van Petrus van der Veen werd door van Kretschmar toegeschreven aan Otto de Boer, een leerling van Willem Bartels van der Kooy. De heer Boschma directeur van het Fries Museum te Leeuwarden, die juist een monumentaal boekwerk over het oeuvre van deze bekende Friese portretschilder had voltooid, verzekerde ons dat het kniestuk van Aaltje van de hand van deze schilder was en bovendien van uitstekende kwaliteit. Zijn initialen zijn overigens bij de restauratie van het schilderij tevoorschijn gekomen. Blijkens het opschrift aan de achterzijde werd het nogal houterige portret van Johannes van der Veen (“Opa Stilletje“ uit Wassenaar) enige dagen voor zijn dood geschilderd, wat wel verklaart waarom zijn beeltenis zo’n vreemde indruk maakt. De heer Ten Hoeve, conservator van het museum te Sneek, aan wie wij onze aanwinsten toonden, wees ons er op, dat de portretten van Petrus Simeon en Remelia van een geheel andere hand waren dan die van Joseph en Geertruijdt, in zijn museum aanwezig, en ook onderling nog verschillend: Petrus Simeon vertoont namelijk een roze gelaatskleur, die in de 18de eeuw nog niet op portretten voorkomt. In tegenstelling tot de nog bleke Remelia, moet het portret van Simeon dus na 1800 zijn geschilderd. Gezien zijn leeftijd, zijn kleding en zijn gepoederde pruik, die nog tot het Ancien Régime behoren, moet het dus een copie van een vroeger portret geweest zijn. Misschien het portret, dat Moes bij mr. Boelens in ’s-Hertogenbosch aantrof? Wij zullen het wel nooit weten. Het Iconografisch Bureau wist ons een goede restaurateur aan te wijzen, de heer Vercouteren in Scheveningen. Deze nam achtereenvolgens alle portretten onder handen, wat gezien hun slechte staat en vroegere onoordeelkundige restauratie in Argentinië een hels karwei was. Eind 1978 was het dan zo ver en toen de bekende Brusselse lijstenmaker Schleiper passende lijsten had geleverd, kon de collectie een plaats aan de muren van Overveld vinden17. Nog een merkwaardig voorval deed zich voor toen een medewerkster van het Iconografisch bureau ons meldde, dat er op de veiling van Mak van Waay in Amsterdam twee portretten werden aangeboden, die identiek waren aan de Kniphorsten, die wij hun enkele maanden tevoren hadden getoond. Aangezien de veilingportretten nog in de oorspronkelijke lijsten zaten, leken haar dit de originelen te zijn. Een door ons telefonisch bij de veilingmeester uitgebracht bod bleek te laag te zijn geweest en een andere koper ging ermee strijken. De naam van de verkoper konden wij niet te weten komen, maar wel die van de koper. Het bleek de eigenaar van een tweedehands poppenwinkel te zijn, die wat aan de muur wilde hangen. Hij hoorde mijn mededelingen over de identiteit van het echtpaar met matige interesse aan, maar noteerde wel mijn naam en adres voor het geval hij ze later weer eens van de hand wenste te doen. Eind 1980 was het dan zo ver. Zijn winkel was afgebrand en hij had geld nodig. Zonder veel plichtplegingen veranderden de Kniphorsten voor 3000 gulden van eigenaar. Door de portrettenbacil gebeten, was ik nu de eigenaar van een dubbel stel Kniphorsten, die niet eens tot mijn eigen voorouders gerekend konden worden.

25

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 26

opmaak noyon

3

07-01-2002

17:31

Pagina 27

Naamsverklaring en herkomst uit Frankrijk

In de 17de eeuw was in de noordelijke Nederlanden het voeren van een familienaam, die dus van vader op zoon overging, nog lang niet zo gebruikelijk als dit in de zuidelijke gebieden van West-Europa het geval was. In onze kleine, overzichtelijke leefgemeenschappen gingen de meeste mensen - in sommige streken nog tot de 19de eeuw, toen Napoleon de aanneming van een familienaam verplicht stelde - door het leven met hun voornaam, die (ter onderscheiding van hun eventuele naamgenoten) werd gecompleteerd met de voornaam van hun vader. Dit patronymicum wisselde dus per generatie. De uit Frankrijk komende Anthony bezat echter al een familienaam toen hij in 1643 te Utrecht in het huwelijk trad en werd evenals zijn afstammelingen steeds als zodanig vermeld. Zijn vrouw Annichen Sickes, de dochter van Sicke Jacobs, werd bij haar huwelijk nog onder haar patronymicum ingeschreven. 3.1

Galloromeinse plaatsnaam

De naam Noyon is in Frankrijk wijd verbreid als plaatsnaam. De “Dictionnaire des noms de lieux de France”18 vermeldt talloze varianten van deze toponym (Nouvion, Novion, Noyon, Nyons tot Nosgent toe) en deelt mede, dat hij zeer verbreid is in Gallië en dat hij is samengesteld uit de Gallische woorden novio (= nieuw) en magos (= markt): Nieuwmarkt dus. Om de bakermat van de familie te vinden, ligt het echter voor de hand de afwijkende spellingen terzijde te laten en zich te beperken tot de spelling Noyon. Ook daar is echter keuze te over. De bekendste plaats is wel de stad, waar Calvijn in 1509 werd geboren, gelegen in het landschap Picardië, een honderdtal kilometers ten noorden van Parijs19. Deze bekendheid was waarschijnlijk de reden dat in sommige 19de eeuwse handschriftgenealogieën, die in de familie werden nageschreven, vermeld werd dat de stamvader uit Picardië kwam. Naar mij later bleek, zijn er echter in de Normandische departementen (en wie weet, ook wel elders in Frankrijk) nog vele dorpen en gehuchten die de naam Noyon dragen of droegen. Zo stuitte ik op een stadje Noyon-sur-Andelle in het departement Eure, 25 km ten oosten van Rouen, dat reeds in 1573 werd omgedoopt tot Charleval! Op dezelfde afstand ten zuidwesten van Rouen bevindt zich thans nog een gehucht Noyon, en aan de andere kant van Normandië, schilderachtig aan het kanaal gelegen op de witte rotsen ten oosten van Cherbourg, bevindt zich “le hameau Noyon”, een aantal huizen waar wij zelfs nog een oude dame met die naam aantroffen. Volgens de in de Tweede Wereldoorlog verbrande archieven van de Abdij van Cherbourg bezat een familie Noyon in deze streek grond in 142620. De “plaatsnaam-methode” kan ons dus bij het zoeken naar het herkomstoord van onze stamvader niet verder helpen. Een andere methode is natuurlijk om na te gaan of - en waar - in Frankrijk thans nog naamgenoten leven.

27

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 28

NAAMSVERKLARING EN HERKOMST

3.2

Naamgenoten

In de reeds vermelde brief van mijn overgrootvader uit 187321 was er sprake van een Franse zeeofficier van die naam, die zijn broer Jacob op een reis door Frankrijk in Lyon ontmoet had. Verder sprak de brief van een advertentie, een eeuw eerder door een Franse geestelijke in de Nederlandse dagbladen geplaatst, met het doel afstammelingen Noyon te vinden voor het verdelen van een nalatenschap. De burgemeester Joseph, toen reeds een oud man, had van de verre reis afgezien, zodat een aanzienlijke erfenis de familie was ontgaan, aldus mijn overgrootvader, die dit weer van zijn grootvader had vernomen! Toen ik dan ook van de Franse vrouw van een collega vernam, dat er in Cherbourg een bekende meubelfabriek en een expeditiebedrijf bestonden, die de naam Noyon met grote letters op hun vrachtwagens voerden, was het volgende doel voor een caravanreis cum archiefbezoek gevonden. Cherbourg is een havenstad, gelegen op het schiereiland Cotentin dat, zoals de naam van het departement Manche aangeeft, aan drie zijden door het Kanaal omspoeld wordt. Een onderzoek in het gemeente-archief van Cherbourg en enkele omliggende gemeenten en in het departementale archief van de meer landinwaarts gelegen hoofdstad St. Lo leverde vele, vele gegevens op over daar geleefd hebbende Noyons. Zoals gezegd gingen de oudste hiervan terug tot 1426. In Cherbourg waren ze te traceren tot 1614, bij deze eerste, niet zeer grondige kennismaking. Bovendien bleek dat bij de gealliëerde inval in Normandië in 1944 zeer veel archieven in vlammen waren opgegaan. Een blik in de departementale telefoonboeken volstond om mij duidelijk te maken, dat de naam veel in de streek voorkwam: behalve de industriëlen in de stad, veelal agrariërs en kleine handelaren in de wijde omtrek. Ik noteerde adressen en schreef hun vanuit Brussel een brief. Van de meesten kreeg ik een vriendelijk maar weinig zeggend antwoord: van hun voorgeslacht wisten ze weinig of niets en ook van onderlinge familierelaties waren ze zich nauwelijks bewust. Met de expediteur Charles Noyon, die achteraf een departement verder in Caen bleek te wonen, ontwikkelde zich echter een schriftelijke en later ook persoonlijke relatie. (Wij hebben elkaar inmiddels tot “cousin” gepromoveerd.) Hij bleek zich voor zijn eigen - en dus ook voor mijn - familiegeschiedenis te interesseren. Door zijn toedoen kwam ik in relatie met een neef van hem, en door deze laatste onlangs ook met een nicht, die hulp wilden bieden. Geen van beiden heten overigens Noyon. Deze Mevrouw Cotrez signaleerde mij, dat de voornaam Antoine, waar ik tot nu toe tevergeefs onder al de gevonden Noyons naar had gezocht, zeer veelvuldig voorkwam in een vallei ten Noorden van Rouen in het departement Seine Maritime, waar zich bovendien nog talrijke textielindustrieën bevinden, en raadde mij aan dáár eens te gaan zoeken22.

28

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 29


3.3

Het Franse telefoonboek

Mevrouw Cotrez was bovendien zo vriendelijk mij een printout te sturen van het elektronische Franse telefoonboek, waarop de namen en adressen prijkten van alle abonnees die de naam Noyon dragen. Hiermee beschikken wij dus over uitermate interessant materiaal, dat ons in staat stelt conclusies te trekken aangaande de verspreiding en de dichtheid van die naam in Frankrijk. Dergelijke gegevens zijn natuurlijk niet zonder meer bruikbaar. Niet geabonneerde Noyons zijn natuurlijk niet opgenomen. De eventuele gezinsgrootte blijkt niet. Soms is het duidelijk, dat het om firmanamen gaat, bijvoorbeeld benzinestations in de nabijheid van de stad Noyon. Ook komen er dubbeltellingen voor, zoals ik kon nagaan bij Charles Noyon, die in Caen woont, een zakenadres in Cherbourg heeft en een vakantiehuis in Juan les Pins. Voor zover mogelijk zijn de basisgegevens dus door mij gecorrigeerd.

29

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 30


TELEFOONABONNEES MET DE NAAM NOYON IN FRANKRIJK (1986) Departementen

%

bevolking

12,9

450.000 550.000 300.000 1.300.000

26

15,6

400.000 1.200.000 1.600.000

31.5! 25

8,3

525.000 580.000 535.000 1.640.000

13

17,5

2.490.000 1.400.000 3.890.000

12

54,4

8.430.000

17

11

1.040.000

10.5

Paris 15 Seine St. Denis 11 Val de Marne 2 Hts. de Seine 9 Seine et Marne 8 Essone 5 Yvelines 8 Val d’Oise 0 REGION PARISIENNE 58

22

2.500.000 1.350.000 1.230.000 2-460.000 660.000 1.510.000 970.000 790.000 11.470.000

5

76 OVERIGE DEPARTEMENTEN

19,4

29.000.000

1.75

51.500.000

5

326.01

89!

Manche Calvados Orne BASSE NORMANDIE

aantal 25 7 2 34

Eure 3 Seine Maritime 38 HAUTE NORMANDIE 41 Somme Oise Aisne PICARDIE

11 8 3 22

Pas de Calais 21 Nord 25 NORD/PAS DE CALAIS 46 10 KANAALDEPARTEMENTEN 143 GIRONDE

51

TOTAAL FRANKRIJK (95 DEPART.) 263 PRO MEMORIA: GUADALOUPE

30

26

100

gem. per miljoen inwoners 55!

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 31


De aldus verkregen cijfers stellen ons in staat significante conclusies te trekken ten aanzien van het voorkomen van de naam Noyon in Frankrijk. De telefoongegevens beslaan immers de totale bevolking en de bovenvermelde beperkingen (niet aangesloten, gezinsgrootte, meerdere adressen) gelden voor alle namen in Frankrijk in dezelfde mate. Aangezien het er om gaat na te gaan, waar de naam Noyon ontstaan kan zijn, casu quo waar Anthony in 1643 vandaan gekomen is, zijn de zes overzeese departementen (met 28 Noyon abonnees) buiten beschouwing gelaten. Het exorbitant hoge aantal op Gualdaloupe intrigeerde mij echter23. Deze eilanden werden door emigranten uit Normandië en Bretagne gekoloniseerd. Hoewel de huidige bevolking tengevolge van de massale slavenimport overwegend zwart is, leek het toch niet uitgesloten, dat het hier om al dan niet gekleurde afstammelingen van een pionier ging, die onze naam gedragen had. Een brief van de directeur van de Archives Départementales in Basse-Terre hielp mij helaas uit de droom: op 9 oktober 1848 verleende de burgemeester van de gemeente le Moule aan Jean Charles, oud vijfenveertig jaren, slaaf van de nederzetting Boyvin, stamboeknummer 1346, de achternaam Noyon. In de desbetreffende acte draagt hij het nummer 96, zodat de burgemeester heel wat achternamen heeft moeten verzinnen om alle vrijgelatenen, die tot 1848 alleen met een voornaam rondliepen, tot volwaardige Franse burgers te kunnen maken. Volgens mijn correspondent stammen de huidige Noyons op Guadeloupe allen van deze Jean Charles af. De tabel toont de resultaten van de cijfermatige bewerking van het materiaal: 263 Noyon-abonnees voor een totale bevolking van 51,5 miljoen inwoners, ofwel een landelijk gemiddelde van vijf Noyons per miljoen inwoners. Aangezien namelijk het absolute aantal Noyon-aansluitingen per departement snel tot foute conclusies kan leiden, werden deze omgerekend tot gemiddelden voor de bijbehorende bevolkingscijfers. De 95 departementen van de “Métropole” tonen enorme onderlinge verschillen. De hoogste concentraties, respectievelijk 11 maal en 6 maal zo hoog als het landelijke gemiddelde worden gevonden in de departementen Manche (met Cherbourg) en Seine Maritime (met Rouen), beide in Normandië. Ook de aangrenzende Kanaalregio’s Picardië en Nord/Pas de Calais tonen gemiddelden, nl. 13 en 12, die meer dan het dubbele van het nationale gemiddelde bedragen. De 8 departementen van de Parijse regio met 58 abonnees lijken op het eerste gezicht een beduidende concentratie op te leveren, maar blijken, indien men het bevolkingscijfer in acht neemt, precies op het landelijke gemiddelde van 5 te liggen. Het feit, dat Parijs eeuwen lang provincialen heeft aangetrokken maakt dat men over de “wortels” van de daar wonende Noyons weinig gevolgtrekkingen kan maken. Dan is er nog het departement van de Gironde, met zijn hoofdstad Bordeaux, die een gemiddelde vertoont dat 2 maal zo hoog is als het landelijke. Indien men tenslotte de overige departementen bekijkt, blijkt de naam in 47 departementen in het geheel niet en in 29 departementen één tot enkele malen voor te komen. Het gemiddelde voor deze 76 departementen ligt dan ook met 1,75 aanzienlijk lager dan het landelijke. De drie aaneengesloten kustregio’s van Normandië, Picardië en Nord/Pas de Calais zijn samen goed voor meer dan de helft van de Noyon-abonnees. Met uitzonderlijk hoge gemiddelden in 31

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 32


de Normandische departementen Manche en Seine Maritime, vertonen zij een gezamenlijk gemiddelde van 17, dat ruim 3 maal zo hoog is als het landelijke. Het zijn overigens deze hoge cijfers, die het landelijke gemiddelde tot 5 opvoeren, aangezien de hele rest van het land, de Gironde en Parijs uitgezonderd, het maar tot 1,75 brengt. Dat Parijs precies op het landelijke gemiddelde ligt, mag men, gezien zijn centrumfunctie, wel verwachten. De relatief hoge concentratie in het eveneens aan zee gelegen departement Gironde is, zonder nader onderzoek, niet te verklaren. Dit alles overziende lijkt het gewettigd te veronderstellen, dat de familienaam Noyon in de Noord-Westelijke provincies (en misschien zelfs alleen in Normandië) is ontstaan en zich van hier uit over de rest van Frankrijk heeft verspreid. Wij zullen dan ook, statistisch gezien, de meeste kans hebben dáár het voorgeslacht van onze stamvader, de wolkammer Anthony uit 1643, terug te vinden. Voorlopig blijft dit het zoeken van een naald in een hooiberg. Er is mij echter gebleken, dat ook in Frankrijk de beoefening van de genealogie hoe langer hoe meer ingang vindt en dat lokale onderzoekers zich regionaal aaneensluiten. Indien deze trend doorzet en daar wij het computertijdperk binnen zijn getreden, zal het een komende generatie misschien eens gegeven zijn Anthony’s voorgeslacht terug te vinden. Met een toetsenbord!

32

opmaak noyon

4

07-01-2002

17:31

Pagina 33

Het familiewapen

In rood een zilveren noteboom op grasgrond. Helmteken: de noteboom uit het schild. Dekbladen: zilver en rood. 4.1

The French connexion

Is men eenmaal begonnen met een onderzoek naar de familiegeschiedenis, dan wordt ook het familiewapen, tot dan toe als een vaststaand gegeven beschouwd, het voorwerp van een kritisch onderzoek: wanneer werd het voor het eerst gevoerd, wat is zijn betekenis? In 1964, toen ik mij nog beperkte tot het zoeken van een aansluiting bij de “de Noyons” in Frankrijk, keek ik in de Bibliothèque Nationale ook de heraldische gegevens na. De bewuste familie bleek echter een zwarte adelaar op een zilver schild te voeren. Een andere, niet aan deze familie aan te sluiten Normandische edelman de Noyon bleek wel een boom in zijn wapen te voeren. Veel kon ik hier toen niet mee aanvangen. Zoals later blijken zou, was de afstamming van deze adellijke families uiterst onwaarschijnlijk en zal wellicht het enige punt van overeenkomst het “sprekende” karakter van de noteboom geweest zijn. 4.2

De oudste vermeldingen

Met het “Nederlandse” Noyonwapen kunnen wij niet ver teruggaan in de tijd. Het wordt vermeld door Rietstap in zijn Armorial Général (1861) hetgeen er dus in ieder geval op wijst, dat het in de 19de eeuw een erkend bestaan leidde. In de reeds aangehaalde brief uit 1873 deelde mijn overgrootvader mee, dat ons familiewapen een “sprekend” wapen was, en dat de daarin voorkomende noteboom (noyer) voor Noyon stond. Bij gebrek aan bewijs van het tegendeel blijft dit dan ook de meest aannemelijke verklaring. Terwijl Rietstap nog slechts “boom” geeft, spreekt Nederland’s Patriciaat 1982 van “noteboom”. Veel verder dan de tweede helft van de 19de eeuw brengt ons dit echter niet. Een nasporing in Friesland bracht nog vermeldingen aan het licht in: - De ficheverzameling Heerema van Voss, thans in het Rijksarchief te Leeuwarden. Deze voormalige Rijksarchivaris tekende hierin de familiewapens op, die hij op zegels, grafstenen en dergelijke had aangetroffen. 1) 2) 3)

Petrus Noyon notaris te Sneek 29.12.1811 Petrus Noyon notaris te Sneek januari 1822 J. Noyon

Rekenboek Sneek gedeponeerde akten Rekenboek Sneek klok Sneek

33

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 34

HET FAMILIEWAPEN

- Fries Museum, Leeuwarden 4)

Lakafdruk van het wapen Noyon waarnaast een staande Mercurius, afkomstig uit de collectie Van Wageningen. Bij navraag in 1987 bleek de huidige bewoner van Dekemastate, de heer G. van Wageningen echter niet op de hoogte te zijn van het bestaan van dit zegel.

Hoe dan ook verwijzen 1) en 2) en zonder twijfel ook 4) naar Petrus Simeon, wiens wapen ons door het alliantiebord reeds genoegzaam bekend is. Het wapen 3) verwijst waarschijnlijk naar zijn vader (1737-1796) die gezien zijn positie als Vroedman, bouwmeester en burgemeester zeker ook behoefte zal hebben gehad om te zegelen. De klok heb ik helaas niet terug kunnen vinden. Het is mogelijk, dat onder Josephs bouwmeesterschap een nieuwe klok gegoten is voor de toren van de Martinikerk - die immers bij de stad in beheer was. Maar die is dan thans, mogelijk gedurende de Duitse bezetting24, verdwenen. Wij mogen echter wel aannemen, dat Petrus Simeons wapen niet van dat van zijn vader zal hebben afgeweken en dat wij met de klok van J. Noyon tot nu toe de eerste verwijzing naar het boomwapen hebben gevonden. 4.3

Het wapenbord uit 1782

Dit wapenbord waarvan mij het bestaan reeds door de bij de heer Van der Veen Vonk berustende foto bekend was, heb ik dus in 1978 in Argentinië in eigendom kunnen verwerven. Het is een fraai gesneden paneel van 45 bij 56 cm met afgeschuinde randen, die doen vermoeden dat het ooit een onderdeel heeft gevormd van een meubel, bijvoorbeeld van een kerkbank.

Wapenbord Noyon-Terpstra (1782). Schildering op hout. Collectie auteur. 45 x 65 cm.

34

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 35

HET FAMILIEWAPEN

Het is geheel gepolychromeerd en stelt blijkens het onderschrift “Nojon-Terpstra” een z.g. alliantiewapen voor25. Hier kunnen wij dus een duidelijk jaartal op zetten, namelijk 1782, het jaar waarin Petrus Simeon Noyon met Remelia in het huwelijk trad. Remelia’s wapen is als volgt samengesteld: gevierendeeld: halve Friese adelaar, zwart op goud, drie klaverbladen 1,2, groen op rood, een naar links gewende vogel (duif?) goud op blauw, een naar rechts gewende opgerolde slang, zwart op zilver. Aangezien Rietstap voor Terpstra (Friesland, Holland) een wapen geeft met identieke figuren (halve Friese adelaar en 3 klaverbladen paalsgewijs) moeten wij dus in de vogel en de slang de kwartieren van Buren zien. Remelia was immers de dochter van Tarquinius Terpstra en Aaltje van Buren. Indien de vogel een duif voorstelt, zou dit kunnen wijzen op het “recht van de duiventil” dat aan eigen erfden was voorbehouden. De oorsprong van het geslacht van Buren zal wel buiten Friesland gezocht moeten worden. Helaas geeft Rietstap geen vergelijkbaar wapen en tasten wij voorlopig in het duister aangezien van Remelia’s moeder Aaltje, buiten haar huwelijk, geen nadere gegevens zijn gevonden. Het paneel met het alliantiewapen droeg aan de achterzijde een met de pen geschreven inscriptie, die echter niet meer te ontcijferen viel, zodanig was de inkt in de loop der tijden verbleekt en uitgewist. Ik ging te rade bij een professor aan de universiteit van Louvain la Neuve, die als expert op kunsthistorisch gebied, de beschikking had over een wetenschappelijk laboratorium. Infrarood en ultraviolet konden echter geen oplossing brengen. In het idee “alles of niets” en op gevaar de inscriptie voorgoed te doen verdwijnen heb ik er toen maar een natte spons op gelegd, en ziet, het opschrift kwam bijna geheel leesbaar te voorschijn en luidde: “Dit bord is geplaatst geweest in de kerk te Tjummarum in Vriesland boven de bank behorende bij de .... plaats van de familie Noyon” Hierin moeten wij waarschijnlijk de hand zien van Petrus Simeons schoonzoon Johannes van der Veen, via wie het paneel uiteindelijk in Argentinië terecht kwam. Remelia Terpstra was enig kind van jonggestorven ouders en zal in de buurt van Franeker waar haar vader vandaan kwam, land geërfd hebben, waar een vaste plaats in de kerk te Tjummarum bijhoorde26. Volgens de directeur van het Fries Scheepvaart Museum, aan wie wij onze aanwinst toonden, komt als maker van het paneel in aanmerking Matthijs Ankringa (Lemmer 1754 - Sneek 1814) die in Sneek en omgeving veel beeldhouw- en snijwerk heeft vervaardigd. Tenslotte zij nog vermeld, dat ik één en ander op zijn verzoek aan de genealoog ir. G.L. Meesters ter beschikking heb gesteld, die “onze” Terpstra’s in zijn kwartieren had en de portretten van Petrus Simeon en Remelia en de foto van het wapenbord als illustratiemateriaal heeft gebruikt voor een door hem in Gens Nostra (NGV, januari 1981) gepubliceerd artikel. 35

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 36

Molens te Sneek. De vierde molen van rechts is de volmolen van de Noyons. Bron: S. ten Hoeve. Sneek gephotographeerd 1863-1900 (Leeuwarden 1999).

36

opmaak noyon

5

07-01-2002

17:31

Pagina 37

Het textielbedrijf van de familie Noyon

Antony I, die in 1643 in de Utrechtse archieven opduikt, wordt daarin evenals zijn jongste zoon Jacobus vermeld als wolkammer27. Men mag aannemen dat hij dit beroep - het spinklaar maken van de ruwe wol - reeds in Frankrijk had geleerd en dus uit een (Noord-Franse?) textielstreek afkomstig was. Zoon Jacobus, wolkammer, verzoekt het Utrechtse stadsbestuur in december 1680 om hem de stadsvolmolen aan den Hoogenoord, die door overlijden van de pachter vrij komt, in huur te willen geven28. Hij zegt “kennisse te hebben van het vullen”. De operatie gaat niet door en de molen wordt afgebroken. Opmerkelijk is wel dat Jacobus hier kennelijk een poging waagt om van de bewerking van de grondstof over te schakelen op het veredelen van het geweven laken, en daartoe ook de kennis zegt te hebben. Zijn oudere broer Antony II die zich in 1694 in Sneek vestigt, verdient ongetwijfeld ook in de textiel zijn kost, evenals later zijn twee zoons Joseph en Simeon. Volgens sommige auteurs was één van de produkten die de Labadisten op Waltastate voortbrachten de alom geprezen “Labadisten-wol”. Ik kon hier geen nadere aanwijzingen over vinden, maar mogelijk is dat Antony II zich hier mee bezig hield en zelfs het bedrijfsmateriaal bij zijn vertrek naar Sneek heeft meegekregen, toen de tot dan in de Labadistenkolonie bestaande gemeenschap van goederen werd opgeheven. Als Joseph in 1699 op 24-jarige leeftijd als procureur wordt toegelaten29, vermeldt hij in het daartoe strekkende verzoekschrift “fabriceur in stoffen” te zijn. Tot zijn dood in 1720 wordt hij in koopakten, sententies en stedelijke resoluties herhaaldelijk procureur, koopman, lakenkoper en zelfs eenmaal “coopman en wever” genoemd. Hij heeft dan met twee knechts de vrouw van de wever Pieter Joris “qualijk getracteerd”30. Eén van zijn thuiswerkers? Op 19 mei getuigt Josephus, koopman tot Sneek in een strafproces, dat één zijner werklieden hem twee jaar geleden enig goed heeft ontstolen31, maar dit heeft vergoed door verven en werken. Het betrof hier 4,50 el streepjes- of bontgoed en twee stukjes witgoed tot dassen. Geen wol dus, maar linnen of katoen. Zijn zes jaar jongere broer Simeon komt eveneens in de acten voor als koopman, verver en lakenbereider, linnenverver en meesterverver. In 1715 wordt “een arbeider van de Nojon’s” (van beide broers dus) gevangen genomen32. In 1717 krijgt Simeon het wegens zijn beroepsbezigheden meerdere malen aan de stok met het stadsbestuur: hij laat het bolwerk achter zijn huis aan het Hoogend door zijn arbeiders afgraven, laat hier een “seer grote quantiteit saagmeel met swarte afgeverfde bast” neerwerpen, die stuift en brandgevaar oplevert en slaat bovendien dagelijks wel 40 tot 50 hoge palen in de grond, tot groot ongerief van de inwoners van de Knibbelsteeg. Pas in 1724 krijgt Simeon (zijn broer is dan al dood) ruimte aan de overzijde van de stadsingel toegewezen om zijn “raamten” te plaatsen. Opvallend is ook het grote aantal aankopen van onroerend goed, dat de beide broers in de eerste decennia van de 18de eeuw doen. Behalve woningen voor eigen gebruik of voor de verhuur zijn dat ook soms zeer kleine en vaak aanpalende bedrijfspanden. Joseph komt echter blijkbaar in financiële moeilijkheden, want bij zijn dood moeten er enkele panden door Simeon, die als curator voor de minderjarige kinderen is aangesteld, verkocht worden. 37

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 38

HET TEXTIELBEDRIJF

Tenslotte moet nog worden gememoreerd, dat de zuster van Antony II, Catherina zich in 1698 met haar man Johannes Hagedoorn en twee zoontjes en een dochtertje in Sneek is komen vestigen. De zoons werden wever en één van hen koopt een woning van Joseph, waar hij voor diens overlijden reeds als huurder in woonde. Dit alles doet vermoeden, dat Antony II en zijn beide zoons in Sneek een textielindustrietje hebben gesticht, dat hun geen windeieren legde, en dat een groot deel van het productieproces omvatte, van het weven tot het verven. Behalve wol, was er ook ander goed (linnen) in het spel. De term lakenbereider duidt op een kapitalistische vorm van ondernemen, die de middeleeuwse in gilden georganiseerde ambachten met hun de concurrentie beperkende bepalingen, is gaan vervangen. Getracht werd het hele productieproces, van de inkoop van de ruwe wol, via het spinnen, weven, vollen verven en appreteren, in een enkele onderneming samen te brengen. Hierbij maakte men gebruik van thuiswerkers, maar liever nog van eigen personeel en machines. Het bedrijf in Sneek echter zal zich wel op de laatste fasen van de productie hebben gericht en de stukken goed als halffabrikaat hebben ingekocht. Joseph zal hierbij de hoofdrol hebben gespeeld, terwijl Simeon zich uiteindelijk tot de ververij zal hebben beperkt. Simeon heeft geen zoons en als hij zich in 1748 uit de zaken terugtrekt om zich in Rauwerd, waar zijn getrouwde dochter woont, te gaan vestigen, verkoopt hij zijn huis aan het Hoogend “met alles wat daaraan aard-, band-, spijker- en nagelvast is, mitsgaders staande ijzers, draytreeft, rolbank, [...enz., alsmede het bedrijfspand aan de overzijde van de Singel gelegen, met de zich hier bevindende turf, bast en verfstoffen, als ook] “alles wat tot de Ververie en Klanderye is behorende”, zoals de grote Persen, Platen, Rollen, Tafels, IJzerwerken, de Raamten achter het Bolwerk (dus aan de kant van het huis) en over de Gracht, de Kuipen, Tonnen, Backen, Troogen, Ketel met het nat en toebehoren van dien, ook het paard en het schipke daarbij gebruikt”33. Na een proces wordt zijn neef Pyter hiervan de uiteindelijke eigenaar, zoals hierna verder zal worden uiteengezet34. Wij kunnen hier volstaan met te constateren, dat Simeon de eigenaar was van een grote ververij en klanderij, liggende aan weerszijden van de Singel35. Pyter Noyon was de enig overlevende zoon van Simeons oudere broer Joseph en als zodanig de stamhouder van de familie. Hij trouwt reeds in 1726 op 19-jarige leeftijd met Antie Gonggrijp wier broer Harmen fabrikeur van stoffen wordt genoemd. Als Pyter in 1728 samen met zijn echtgenote het huis de Swaen aan het Grootzand koopt, compareert hij reeds als “Coopman en mr. Verver”. Reeds lang voordat hij het bedrijf van zijn oom verwierf, dreef hij dus al een (blauw)ververij aan het Grootzand, achter het door hem gekochte huis. Na het proces met zijn oom bezat hij dan ook nog diens ververij en klanderij aan de Singel, die ongetwijfeld tot hogere prestaties in staat was dan de eenvoudige blauwververij. Dit alles wordt geërfd door Pyters enige zoon Joseph, die als “koopman met fabrycq” op 32-jarige leeftijd als vroedman toetreedt tot het stadsbestuur. Hij zal het daarin nog op het eind van het Ancien Régime tot burgemeester brengen (1794-1796). Joseph had weer een enige zoon Petrus Simeon, die de verschillende bedrijven in 1796 van zijn vader zal erven. Hij is op jeugdige leeftijd (21 jaar) met de rijke erfdochter Remelia Terpstra getrouwd en wordt zes jaar later - merkwaardigerwijs - destillateur genoemd in een civiele sententie van het hof van Friesland36. Naast zijn carrière als postulant, notaris en ontvanger der di38

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 39

HET TEXTIELBEDRIJF

De lakenbereiding in zestien taferelen. Utrecht ca. 1760. Collectie Centraal Museum Utrecht, cat. nr. 8803. V.l.n.r.: 1. wassen. 2. verven. 3. vlaken. 4. pluizen. 5. schrobbelen. 6. spinnen. 7. spoelen. 8. weven. 9. noppen. 10. vollen. 11. ruwen. 12. droogscheren. 13. borstelen. 14. stoppen. 15. keuren. 16. persen.

39

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 40

HET TEXTIELBEDRIJF

recte belastingen, zal hij ook het familiebedrijf verder hebben gevoerd37. Hiertoe behoort inmiddels ook een windvolmolen aan het Zuidend binnen Sneek. Petrus Simeon noteert aan het eind van zijn leven (± 1845) dat deze toebehoort aan J. Noyon en comp. Aangezien deze zoon Joseph reeds in 1828 is overleden moet het hier gaan om een familievennootschap, waaraan Josephs weduwe Tetje van der Veen en haar kinderen (waaronder de zoons Pieter en Johannes) deel hebben. Petrus Simeons andere, jongere, zoon heeft het medische beroep gekozen en is arts in Harlingen geworden. Tetje, die inmiddels met de rector van de Latijnse school is hertrouwd, koopt in 1833 het reeds door haar bewoonde huis (de Swaen) aan het Grootzand met de daarachter gelegen (blauw-) ververij van haar ex-schoonvader. In 1844, vier jaren voor zijn dood, verkoopt Petrus Simeon de ververij/klanderij aan het Singel/Hoogend, die in 1708 door Simeon was gesticht, aan derden. Tetje en haar zoon Johannes (diens broer Petrus Simeon was stuurman op zee) kunnen het niet meer bolwerken. De windvolmolen aan het Zuidend is inmiddels getransformeerd in een “groot fabrieksgebouw met stoommachine van zestien paardekracht”38, maar de investeringen mogen niet baten en de hypotheken worden ingevorderd. Tussen 1851 en 1856 worden de laatste resten van het familiebedrijf (blauwververij en fabriek Zuidend) verkocht. Tetje en haar zoon verlaten de stad. Zo komt er een einde aan het bedrijf, dat van 1694 tot 1856 in handen van de familie was geweest. In de kleine provinciestad waar Antony II zich met zijn zoons Joseph en Simeon had gevestigd, boekten zij onmiddellijk succes en het bedrijf groeide tot een onderneming die hun en de generaties na hen relatieve welstand en aanzien verschaften. Gaandeweg begonnen zij dan ook, naast het textielbedrijf, andere functies uit te oefenen in het stadsbestuur, de vrije beroepen en de magistratuur. Behalve voor de onfortuinlijke Johannes, die overigens geen manlijke afstammelingen heeft nagelaten, was de liquidatie van het bedrijf voor de toen levende generaties van de familie dan ook geen ramp, slechts de afsluiting van een tijdperk dat 160 jaren had geduurd.

40

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 41

6

De eerste generatie: Anthony I (-1685) en Annichen Sickes

6.1

Genealogie

Anthony Noyon, vestigde zich, komend uit Frankrijk, te Utrecht, kocht in 1668 van zijn schoonvader een huis aldaar, overl. 21 dec. 1685, tr. Utrecht 23 april 1643 Annichen Sickes, uit Utrecht, woonde ald. 21 dec. 1685, overl. ?, dr van Sicke Jacob. Uit dit huwelijk: 1. Antony, gedoopt Utrecht 10 mrt 1644, volgt generatie II 2. Jacob, ged. Utrecht 1 oct. 1646, volgt generatie II 3. Maria, ged. Utrecht 10 nov. 1648, overl. ald. 18 mrt 1650 4. Joannes, ged. Utrecht 26 dec. 1650, overl, 14 okt. 1672 5. Maria, ged. Utrecht 13 maart 1654, overl, ald. 31 dec. 1684 6. Catherina, ged. Utrecht 3 mei 1657, lidmaat te Sneek 1698, overl. ald. 21 mei 1714, tr. Utrecht 15 mei 1683 Johannes Hagedoorn, uit Bochom (Westfalen), overl. Sneek 26 jan. 172139. 6.2

Het huwelijk

Uit de DTB-registers van de stad Utrecht komt een volledig beeld naar voren van het gezin, dat in 1643 werd gesticht met het huwelijk van “Anthony Noyon, J.G. uit Vrankrijk met Annichen Sickes, J.D. uit Utrecht, beiden wondende in de Vrouw Juttensteeg”40. Getuigen worden helaas niet vermeld en - wat erger is - de plaats van herkomst in Frankrijk evenmin. Was dit een hier onbekend dorp of was het voor de inschrijver te veel moeite? Het niet vermelden van getuigen doet het laatste vermoeden. Het huwelijk vond plaats in de St.-Jacobskerk, een voormalige rooms-katholieke parochiekerk in de Noord-Westhoek van de stad, in gebruik bij de gereformeerden. Bruid en bruidegom woonden echter beiden in de verre Zuid-Westhoek van de stad. De naburige Geertekerk aldaar zou dan ook meer voor de hand hebben gelegen. Zoals wij hierna zullen zien, bezat Annichen’s vader echter een huis nabij de Jacobskerk, zodat wij moeten aannemen dat zij, hoewel reeds buitenshuis wonende (in dienstbetrekking?), uit haar ouderlijk huis getrouwd is. Verder blijkt dus, dat onze Franse Anthony niet in de Waalse, maar in de Nederlandse protestantse kerk van zijn bruid in het huwelijk trad. Omtrent de leeftijd van het paar staan ons geen gegevens ter beschikking. Anthony werd niet als lidmaat van de Waalse kerk ingeschreven, hetgeen toch voor de hand had gelegen. Ook komen Anthony en Annichen niet voor op de lijst van lidmaten van de Nederlands Hervormde Kerk, zodat zij niet tot de belijdende gemeente gerekend moeten worden.

41

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 42

DE EERSTE GENERATIE

6.3

De woonplaatsen

Wij kennen de naam van Annichens vader. Uit de transportacten41 blijkt nl.: 23 oct 1668 koopt Antoni Nojon (sic!), wolkammer, als zwager42 van Sicke Jacobs, huysinge met eigen muyren [uitgezonderd de muren die hij met de weduwe Claes Jansz gemeen heeft], gelegen aan de Oostzijde van de Sloyersteech. Belendingen: ZW Peter Valentijn dienaar der justitie, NW de weduwe Claes Jansz, achter de weduwe van Nypoort. Behalve de naam Sicke Jacobs43 leren wij uit deze acte: 1. dat schoonvader Sicke huiseigenaar was, 2. dat Anthony inderdaad wolkammer was en 25 jaar na zijn huwelijk in staat was dit huis van zijn schoonvader over te nemen, 3. dat het waarschijnlijk om een eenvoudige woning “op nette stand” ging, die aan drie zijden vrij stond. De Sloyersteeg is thans verdwenen en moet zich in de Noord-Westhoek van de oude stad bij de Jacobskerk hebben bevonden. Het is, hoe dan ook, aannemelijk dat het echtpaar vanaf 1668 in het huis in de Sloyersteeg heeft gewoond, dat zij thans het hunne mochten noemen. Blijkens hun trouwacte en de doopacten van de kinderen huisden zij aanvankelijk in de Vrouw Juttensteeg en vervolgens in de Molensteeg, respectievelijk in de Zuid-West- en Noord-Oosthoek van de stad. Aangezien geen eerdere transporten zijn geregistreerd waren dit ongetwijfeld gehuurde woningen. 6.4

De doop van de kinderen

De zes kinderen worden in vier verschillende kerken gedoopt: Anthony, Joannes en de tweede dochter Maria (bovengenoemde nrs. 1, 4 en 5) in de Geertekerk, Jacob (nr. 2) in de Dom, en Catherina (nr. 6) in de St Pieter. Van dit zestal was slechts aan nummer 3 een zeer kort leven beschoren. De lotgevallen van de anderen zullen in het volgende hoofdstuk worden beschreven. Waarom de kinderen in verschillende kerken ten doop werden gehouden, weten wij niet. De Geerte- en Nicolaykerk stonden dicht bij de Vrouw Juttensteeg, maar blijkens de doopregisters woonde het echtpaar reeds vanaf het derde kind in de Molensteeg, bijna een half uur lopen aan de andere kant van de stad. Een lange koude tocht met een doopkind op de arm. Beviel de dominee in hun nieuwe buurt hun soms niet? Dat wij überhaupt de Utrechtse Noyons op het spoor zijn gekomen, hebben wij te danken aan de doop van het zesde kind, Catherina, in de St. Pieter in 1657. Immers, deze kerk werd in 1655 aan de Waalse gemeente in gebruik gegeven en het is dank zij de fiches van deze Eglise Walonne, dat onze aandacht op haar en haar ouders werd gericht44. Het is overigens voor het eerst en voor lange tijd dat deze Franstalige kerk een rol in de familie heeft gespeeld. Mijn moeder, Alice Fortanier, introduceerde mijn zusje Blanche en mij in onze jeugd weer in deze kerk. 42

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 43

DE EERSTE GENERATIE

Het opzoeken van de doopgegevens werd overigens niet vergemakkelijkt door de zeer approximatieve wijze waarop de namen van de ouders in de registers bleken te zijn gespeld: van Noyon komen de varianten Noyen45, Noyonck en zelfs Wrejoen voor. De moeder wordt behalve als Syckens en Seckers (=Sickes), ook wel vermeld als Theunes en Fyttjen! Mogelijk een verwarring met de doopgetuigen? Het schijnt, dat zulke acten vaak pas later aan de hand van kladjes werden opgesteld. In ieder geval konden de voornamen van de ouders steeds uitsluitsel geven. 6.5

Het verdere verloop

Met uitzondering van de transportacte van 1668 laten de archiefbronnen ons over het verdere verloop van het leven van het echtpaar in de steek tot 1685, het jaar van Anthony’s dood. In de registers der overledenen vinden wij vermeld: „21 dec 1685 - Anthony Noyon, laet nae sijn vrouw met mondige kinderen. Gesoncken gratis“. Anthony moet naar onze schatting tussen de 66 en 72 jaar oud zijn geweest. Zijn vrouw en drie van zijn kinderen (Anthony II, Jacobus en Catherina) overleefden hem. Naar mij werd meegedeeld is “zinken” een begrafenis in de avonduren, bij toortslicht, waarvoor een “consent” moest worden betaald. Dat Anthony hiervan werd vrijgesteld, duidt wel op de beperkte financiële draagkracht van de erfgenamen... Annichen komt niet in de Utrechtse begrafenisregisters voor. Haar zoon Jacobus heeft in 1692 het huis in de Sloyersteeg aan zijn zwager Hagedoorn overgedaan46 en ik vermoed dat Annichen met Jacobus en diens gezin de stad Utrecht heeft verlaten. In de DTB-registers worden zij niet meer vermeld. Waarheen dit deel van de familie is vertrokken heb ik tot heden niet kunnen achterhalen.

43

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 44

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 45

7

De zeventiende eeuw

7.1

De republiek

Toen Anthony omstreeks 1640 besloot zijn vaderland en zijn geboortestreek te verlaten en naar de Republiek der Verenigde Nederlanden te trekken, waren velen hem reeds daarheen voorgegaan, om geloofsredenen en ook wel om economische redenen. Nog was de Tachtigjarige Oorlog, waarin de onafhankelijkheid van Spanje werd bevochten, niet ten einde maar de ondernemingslust en de economische expansie waarmee de vrijheidsstrijd gepaard ging hadden reeds Nederland’s “Gouden Eeuw” ingeleid. Amsterdam had Antwerpen als centrum van de wereldhandel en als stapelplaats verdrongen, nadat de Noordelijken er in waren geslaagd die stad door de blokkade van de Schelde van de zeeën te isoleren. De in 1602 opgerichte Verenigde Oostindische Compagnie was een succes en had zich tot een wereldconcern ontwikkeld. De geloofsvervolgingen in het Zuiden hadden duizenden kooplieden, intellectuelen en geschoolde handwerkers naar de republiek doen uitwijken, die aan de handel en de nijverheid een enorme impuls hadden gegeven47. De lonen lagen hier hoger dan in de rest van Europa en de welstand was redelijk over de bevolking verdeeld. De kunsten bloeiden. In 1642 voltooide Rembrandt zijn magistrale schuttersstuk, de “Nachtwacht” (Rijksmuseum Amsterdam). Door de toevloed van vaak Franstalige protestanten waren reeds sinds het einde van de vorige eeuw overal in het land Waalse kerken ontstaan, die alhoewel in een eigen synode verenigd, toch gerekend werden tot de officiële (Nederlandse) gereformeerde kerk. Bij deze gemeenten zouden zich in 1685, bij de herroeping van het Edict van Nantes door Lodewijk XIV nog een groot aantal, thans uitsluitend uit Frankrijk afkomstige, Hugenoten voegen. Tot de Waalse Kerk in Utrecht (1582) bijvoorbeeld, traden in 1685 100 nieuwe gezinnen toe. In het door godsdiensttwisten verscheurde land, dat Anthony verlaten had, was Lodewijk XIV zojuist geboren (1638) en in zijn nieuwe vaderland leefde Frederik Hendrik nog. De “Stedendwinger” had door het veroveren van Sas van Gent en Hulst in Zeeuws-Vlaanderen in 1645 het grondgebied van de republiek afgerond en beveiligd. Paradoxaal genoeg was de eerste helft van de zeventiende eeuw, ondanks de oorlog met Spanje, een tijdperk van betrekkelijke rust vergeleken met de tweede, die gepaard ging met voortdurende gewapende conflicten met de buurlanden: liefst drie Engelse zee-oorlogen, waarvan de laatste samenviel met een oorlog te land tegen Frankrijk, Keulen en Munster, de laatste toentertijd nog autonome staten. Hoewel nog niet ten einde, kwa de Nederlandse bloei en expansie onder de druk van zijn buren gaandeweg tot stilstand, om nooit meer tot gelijke hoogte te stijgen.

45

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 46

DE ZEVENTIENDE EEUW

7.2

De stad Utrecht

De voormalige bisschopsstad Utrecht behoorde niet tot de meest dynamische steden van de republiek48. De reeds in de twaalfde eeuw ommuurde stad werd tot aan de negentiende eeuw nimmer uitgelegd; een stagnatie, die uniek is voor grote Nederlandse steden. Het had ten tijde van Anthony’s komst een conservatief, aristocratisch bestuur en telde circa 15.000 inwoners. Toch moeten wij aannemen, dat er een zekere welstand en bedrijvigheid heersten. In 1636 was er de Universiteit gesticht. De textielnijverheid ontbrak niet. De Waal Abraham de Hochepied had 60 kinderen in dienst in zijn “saey-werkerij“49. In 1669 verbood het stadsbestuur droogscheerdersknechts nog langer in natura te betalen50. Wat zijn de gebeurtenissen, die de burgers van Utrecht - en de twee eerste generaties van de familie - hebben beziggehouden? Het waren bewogen tijden: 1647

1652-1654 1665-1667 1672

1674 1689

Dood van Frederik Hendrik. Vrede van Munster, einde van de Tachtigjarige oorlog met Spanje. 1650 Dood van Frederik Hendriks opvolger, Willem II en geboorte van diens zoon Willem III. Eerste Engelse zee-oorlog. M.H. (Bestevaer) Tromp sneuvelt. Vrede van Westminster. Tweede Engelse zee-oorlog. Admiraal de Ruyters tocht naar Chatham. Niettemin gaat de kolonie Nieuw Nederland (New York) verloren bij de Vrede van Breda. Het rampjaar: oorlog met Frankrijk (tot 1678), Engeland (derde Engelse zee-oorlog tot 1674)en met Munster en Keulen (tot 1674). Onder druk van de publieke opinie wordt de 22-jarige Willem III aangesteld tot stadhouder en opperbevelhebber. Utrecht wordt bezet door de troepen van Lodewijk XIV. Een orkaan teistert de stad Utrecht. Het middengedeelte van de Domkerk en vele huizen storten in. Stadhouder Willem III wordt koning van Engeland en verslaat in 1690 zijn voorganger en schoonvader Jacob II in de slag bij de Boyne in Ierland.

Hoewel oorlog en vrede en geboorte of dood van regeringspersonen wel aanleiding zullen hebben gegeven tot feestelijkheden of kerkdiensten in de stad, zijn het ongetwijfeld de Franse bezetting van 1672 en de orkaan die twee jaar later woedde, die het diepst in het dagelijks bestaan van de Utrechtenaars hebben ingegrepen. In 1672 immers had een monsterverbond, bestaande uit Frankrijk, Engeland, Munster en Keulen, wie de Nederlandse expansie en welvaart een doorn in het oog was, de republiek de oorlog aangezegd. De raadspensionaris Johan de Witt, die de nu 22-jarige prins Willem III tot dan toe buiten de ambten had weten te houden, was onder de druk van prinsgezinde volksbewegingen gedwongen diens verheffing tot kapitein-generaal en tot stadhouder toe te staan51. Datzelfde jaar nog werd Johan, toen hij zijn broer Cornelis de Witt in de Haagse gevangenpoort opzocht, met Cornelis door een woedende volksmenigte gelyncht. 46

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 47

DE ZEVENTIENDE EEUW

Inmiddels waren de troepen van Lodewijk XIV via het grondgebied van hun Duitse bondgenoten vanuit het Oosten de republiek binnengedrongen. De Zuidelijke - Habsburgse - Nederlanden, waarmee Lodewijk XIV voortdurend in conflict was, bleven voor hen gesloten. Utrecht werd in staat van verdediging gebracht door het stadsbestuur. In maart 1672 werden de weerbare mannen geregistreerd om met “roers en piecken” bij de stedelijke schutterij dienst te doen52. Anthony I, die toen in de 50 zal zijn geweest, zal hier evenmin als zijn nog geen 30jarige zoons, aan ontsnapt zijn. De vroedschap bepaalde dat “gedurende deze bekommerlijcke tijden” in een aantal kerken publieke avondgebeden werden gehouden om het behoud van de stad af te smeken. De diensten, op dinsdag in de Jacobskerk, op donderdag in de Dom en op vrijdag in de Geertekerk, begonnen om vijf uur in de middag en duurden een half uur. Aan het einde moest een psalm worden gezongen en er mochten geen “aalmoesen uyt de toehoorders” worden verzameld, zeker om deze laatsten niet van deelname af te schrikken... Ter verhoging van de veiligheid mochten de inwoners zich na tien uur ‘s avonds niet meer op straat begeven zonder : “een lichtende flambeau, peckcrans ofte lanteer“, op straffe van een boete van zes gulden. Het mocht echter alles niet baten. Het stadsbestuur weigerde op de eis van Willem III, die met de staatse troepen voor de stad gelegerd was, in te gaan om enkele wijkjes buiten de stadsmuren plat te branden, die in het schootsveld lagen. Willem achtte de stad nu onverdedigbaar en trok zich op bevel van de staten generaal, terug achter de inmiddels in werking gestelde Hollandse waterlinie. Zonder slag of stoot gaf de stad zich aan de Fransen over op 15 juni, en wel op zeer gunstige voorwaarden: handhaving van de status quo wat betreft het bestuur van de stad, van het eigendom van de kerkelijke goederen - slechts de Domkerk werd aan de katholieken teruggegeven - , vrijheid voor de protestantse godsdienst en de toezegging niet te worden geplunderd of gebrandschat. Op 18 juni trokken drie regimenten Franse en twee regimenten Zwitserse soldaten de stad binnen en op de 24ste betrad de “Zonnekoning” Lodewijk XIV, voorafgegaan door zijn uitgebreide hofhouding, de stad. De talloze heren en dames schijnen overigens door hun vele aankopen de middenstand nog heel wat profijt te hebben bezorgd. Anders was het gesteld met de intendant Robert die tot taak had zoveel mogelijk bezettingsgeld uit de burgerij te kloppen. Toen de Fransen na ruim een jaar in november 1673 de aftocht bliezen (Willem had inmiddels Bonn veroverd en de Fransen vreesden van hun thuisland te worden afgesneden) had Robert kans gezien, behalve de rechten van 25% op alle in- en uitgaande goederen, ruim 1,6 miljoen gulden uit de provincie te persen. Van represailles tegen uitgeweken Fransen is nooit iets gebleken, en Anthony I zal de bezetter wel zo veel mogelijk zijn ontlopen. De stad werd onmiddellijk weer bezet door de staatse troepen. Het katholieke meubilair in de Dom werd kort en klein geslagen en de kerk werd weer voor de hervormde eredienst in gebruik genomen. Van de vroedschap, die in zekere mate met de bezetters had gecollaboreerd, werden

47

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 48

22 leden “gecasseert”53. De prins had nu de macht in handen en met de autonomie was het onder de nieuwe reglementen gedaan. In 1674 trof een nieuwe ramp de stad: op 1 augustus raast zulk een zware storm met windhozen over Utrecht, dat het middengedeelte van de Domkerk instort en vele woningen en torenspitsen het begeven54. Door deze vele aderlatingen was de welvaart van de stad danig getroffen. Mogelijk kunnen we hierin één van de redenen zien, die de familie deed besluiten haar heil elders te zoeken. Jacob en zijn gezin verdwijnen uit ons gezichtsveld en de Hagedoorns vertrekken naar Sneek, waar Antony II zich inmiddels heeft gevestigd.

48

opmaak noyon

8

07-01-2002

17:31

Pagina 49

De tweede generatie: Anthony II (1644-1704) en Josine Bonte

Drie van Antony en Annichens zes kinderen stierven vóór hun ouders en lieten geen afstammelingen na. Een eerste kleine Maria (I3, 1648 - 1650) overleed al in de wieg. Haar broer Joannes (I4, 1650 -1672) stierf ongehuwd op 21-jarige leeftijd **en werd in de Geertekerk “gesoncken”. Het register vermeldt van hem “jongman uit de Geertesteeg”. Wij komen op hem straks terug. Ook de tweede Maria (I5, 1654 - 1684) overleed ongehuwd op 30-jarige leeftijd en werd “gratis gesoncken”. De drie overigen, Antony (I,1), Jacobus (I,2) en Catherina (I,6) waren dus de “mondige kinderen” die Anthony (I) blijkens de inschrijving van zijn begrafenis in 1685 naliet. In de Utrechtse DTB-registers en andere archieven vinden wij wel de lotgevallen van Jacobus en van Catherina terug maar, op één uitzondering na, niet die van Antony II. 8.1

Genealogie

II Antony Noyon, ged. Utrecht 10 maart 1644, behoorde (waarschijnlijk ) tot de gemeente van Jean de Labadie, vestigde zich 1694, komend uit Wieuwerd (Baarderadeel) aan het Grootzand te Sneek, burger ald. 6 maart 1696, lakenbereider en verver, overl. Sneek 7 okt. 1704, tr. Josine Bonte, overl. Sneek 7 juli 1726. Uit dit huwelijk: 1. Joseph, geb. 1675 volgt generatie III 2. Simeon, geb. waarsch. Wieuwerd 1681, volgt gen. III59 8.2

Antonies reizen als Labadist

Tussen het moment van Antony’s doop te Utrecht in 1644 en het moment waarop hij zich 50 jaar later met vrouw en twee zoons te Sneek vestigt, zijn wij zijn spoor bijster. Op één uitzondering na, een toevalstreffer, die wij aan een vriendelijke mededeling van een correspondent te danken hebben. Deze pater Weyenborg, OFM60, die Noyon(s) in zijn kwartieren had, had van het Fries Scheepvaartmuseum mijn adres gekregen en schreef mij in 1982 uit Rome, waar hij toentertijd verbleef, een brief. Hij was in de lidmatenboeken van de Nederlands hervormde kerk te Utrecht gestuit op Antony Noyon die met attestatie van de predikant Enoch Bisschop uit Neusen, datum 27 januari 1670, in Utrecht als lidmaat was toegelaten. Ik wilde dit natuurlijk met eigen ogen aanschouwen en vond inderdaad in het deel van de lidmatenboeken van de Nederlands hervormde kerk september 1662 - 1689, op zitdag 25 maart 49

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 50

DE TWEEDE GENERATIE

1670, nr. 35, de gezochte mededeling, waaraan nog was toegevoegd “woont in de Geertesteege”. Het is wel waarschijnlijk, dat het hier om de 26-jarige Antony II gaat, die dan, zoals hierboven reeds werd verondersteld, met zijn twee jongere broers in de Geertesteeg samenwoont, en niet om zijn vader. De volgende stap leidde naar Terneuzen, het stadje dat oudtijds Neusen werd genoemd. De handelingen van de kerkeraad van deze stad, aanwezig in het RA Middelburg vermelden op de zitdag van 5 juli 1669 de aankomst van Antony Noyon, ditmaal met attestatie van Goes! Aangezien van Goes geen lidmatenregisters meer bewaard zijn gebleven, loopt het spoor hier helaas dood. Antony was dus maar zeven maanden in Terneuzen gebleven. De duur van zijn verblijf in Goes - en misschien nog elders - kennen wij niet. Wat moeten wij nu van deze eigenaardige trektocht denken? Het enige dat vaststaat, is dat Antony in die tijd belijdend lidmaat van de officiële kerk was, dat hij zich bij zijn opeenvolgende verplaatsingen voorzag van de toen gebruikelijke kerkelijke getuigschriften, die als “bewijs van goed gedrag” golden, en tenslotte dat hij zich geruime tijd in Zeeland heeft opgehouden, voor hij zich op 26-jarige leeftijd in zijn geboortestad terug meldde. Aangezien ik hierna aannemelijk zal maken, dat Antony deel heeft uitgemaakt van de godsdienstige secte der Labadisten, is een mogelijke verklaring, dat hij zijn tocht heeft ondernomen als propagandist van deze beweging, die in Utrecht een aantal invloedrijke medestanders had en die een actieve politiek van ledenwerving bedreef. Antony’s reizen laten zich dan vrij logisch in het volgende tijdschema passen: 1667

5 juli 1669 10 aug. 1669 1669

27 jan. 1670 Maart 1670 November 1670

Anna Maria van Schuuurman (Utrecht) wordt de stichter van de beweging, Jean de Labadie, naar Nederland gehaald. Maart 1669 De Waalse Synode van Dordrecht spreekt zich uit tegen De Labadie, die zieltjes tracht te winnen. Antony vertrekt van Goes naar Terneuzen. De Labadie en zijn assistent Yvon verlaten Zeeland en vestigen een eigen (huis-) gemeente in Amsterdam. Yvon en zijn assistenten du Lignon en de Menuret bezoeken Rotterdam, Den Haag en Utrecht om zielen te winnen. Anna Maria van Schuurman verlaat Utrecht en voegt zich bij de huisgemeente in Amsterdam. Antony vertrekt van Terneuzen naar Utrecht. De bijeenkomsten van de Labadisten in Amsterdam worden verboden. De huisgemeente (± 50 personen) verlaat Amsterdam en vestigt zich te Herford (Duitsland).

Aan de lotgevallen van de labadisten zal nog een apart hoofdstuk worden gewijd. Bezien wij eerst het vervolg van Antony’s leven, waarvan we pas na 24 jaar het spoor in Sneek weer kunnen opnemen.

50

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 51

DE TWEEDE GENERATIE

8.3

Vestiging van Antony en Josine in Sneek na opheffing Labadistengemeenschap te Wieuwerd

In het Personeel Cohier der goedschatting 1694 staat voor de wijk Grootsand vermeld: „Nieuwe

inwoonders, van Wieuhwert Martinus Schuijr (= Lesueur), van Wieuhwerd Antony Noyon”61. Indien wij de volgende jaargangen van dit cohier bekijken, blijkt, dat Antony voor een bedrag van 800 gulden kapitaal op Grootsand 36 blijft ingeschreven tot en met 1704, het jaar van zijn dood. Martinus Lesueur, waarschijnlijk eveneens een uit Wieuwerd afkomstige Labadist, wordt reeds in 1696 uitgeschreven als “nae Oostindien vertrocken”. In het burgerboek vinden wij vervolgens: “Op huijden den 6 Marty 1696 is burger geworden - Juratus ( = beëdigd) Antony Nojon geboortigh tot Utrecht”62. Hiermee hebben wij een bewijs dat wij in hem de zoon van de inmiddels (1685) in Utrecht overleden Anthony I hebben teruggevonden. De burgereed in Sneek werd pas in 1803 afgeschaft en luidde toen: “Ik zwere (voor de doopsgezinden: belove), dat ik deze stad en derzelver burgerij getrouw en gunstig zal zijn, dat ik aan de stadsregeringen in der tijd alle eerbied zal bewijzen, niets vernemende strijdig met de rust en veiligheid dezer stad en derzelver ingezetenen, hetzelve zal openbaren (= aangeven!) en naar vermogen zal verhinderen”. Ik betwijfel of de laatste zinsnede, die ingegeven lijkt door angst voor de recente revolutionaire woelingen, reeds in het eedsformulier van 1696 voorkwam. Hoe dan ook, eerst na het afleggen van de eed en het betalen van het burgergeld, mocht men in de stad een bedrijf voeren of een ambacht uitoefenen. Waarschijnlijk was Antony hier toch wel al twee jaar eerder mee begonnen en heeft men een oogje toegeknepen ... Tenslotte staat in het register, dat door de koster van de Martinikerk in Sneek werd bijgehouden over het luiden van de doodsklok, op 7 oktober 1704 vermeld: “Antony Nojon, 1-10-0”63. Meer komen wij over Antony II niet te weten. Toen hij stierf, was hij 60 jaar oud en sinds 10 jaren in Sneek woonachtig, waar hij met zijn vrouw en zijn twee zoons een huis had betrokken op één van de deftige grachten. Een bewijs van de koop van dit huis, dat na de dood van zijn weduwe in 1726 niet meer door de familie werd bewoond, heb ik niet kunnen vinden. Als lidmaat van de gereformeerde kerk staat Anthony niet geregistreerd, hoewel dit in 1670 in Zeeland en Utrecht wel het geval was geweest. 51

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 52

DE TWEEDE GENERATIE

Ook zijn beroep staat nergens vermeld, maar wij kunnen aannemen, dat hij evenals zijn vader vóór hem en zijn zoons na hem, in de textielnijverheid werkzaam was. Zijn relatieve welstand en die van zijn zoons, althans in vergelijking met die van de familie in Utrecht, kunnen wij slechts verklaren, indien wij aannemen dat het gezin een aangeboren ondernemingslust had en zich een algemene ontwikkeling en een savoir faire had eigen gemaakt, die hun in het slaperige Sneek goed te stade kwamen. Hoe had bijvoorbeeld de oudste zoon Joseph, die in 1699 op 24-jarige leeftijd als procureur werd geëxamineerd en toegelaten, de benodigde kennis, waartoe waarschijnlijk ook wat Latijn behoorde, opgedaan? Met welk beginkapitaal werd het familiebedrijf gesticht? Alles wijst erop, dat de verklaring bij de redelijk gefortuneerde en goed opgeleide Labadisten moet liggen. Dat Antony II en zijn gezin deel hebben uitgemaakt van deze sekte kan met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid worden afgeleid uit de volgende vaststellingen: 1. Antony’s komst uit Wieuwerd in 1694 2. Antony’s zoon Simeon laat zich in 1705 op 24-jarige leeftijd dopen (de Labadisten verwierpen de kinderdoop) en getuigt in een proces voor het hof van Friesland dat hij in 1723 door een woesteling is aangevallen en voor labadist is uitgescholden. 3. Onder de labadisten vindt men drie Bontes, twee mannen en een vrouw, die verwanten van Antony’s vrouw Josine Bonte kunnen zijn geweest. Door de eigenaardige opvattingen van de secte over huwelijk en doop en door hun zwerftochten zijn er praktisch geen DTB-gegevens van de lidmaten te vinden64. Wanneer en waar Antony en Josine dus zijn getrouwd en hoeveel kinderen zij hebben gekregen, weten wij niet. Huwelijken werden door het “bestuur” van de sekte tamelijk autoritair geregeld. Zij werden soms lang opgehouden en droegen, zo erin werd toegestemd, zeker in de eerste jaren in Duitsland, een tamelijk informeel - niet openbaar - karakter. Ook werden, zoals gezegd, de kinderen niet gedoopt. Toch kunnen wij uit latere gerechtelijke stukken, waarin hun leeftijden zijn vermeld, de geboortejaren van Joseph (1675) en Simeon 1681) reconstrueren. Gezien de gebruikelijke vruchtbaarheid van een huwelijk in die tijd lijkt dit nageslacht klein en de afstand tussen Joseph en Simeon te groot. Het valt dus aan te nemen, dat er meer kinderen zijn geweest, die dan echter bij de vestiging in Sneek in 1694 niet meer in leven waren. Bij Josephs geboorte was vader Antony 31 jaar oud, bij Simeons geboorte 37. Josine misschien iets jonger, indien men in aanmerking neemt dat zij eerst in 1726, dus 45 jaar later is gestorven, hetgeen voor haar de eerbiedwaardige leeftijd van over de 80 oplevert. Wij weten dat de Labadistengemeente een uiterst cosmopolitisch karakter had (Fransen, Duitsers en Nederlanders) en, naast eenvoudige lieden, aristocratische dames, kunstenaars en intellectuelen telde. In Wieuwerd werd door een voormalig predikant Latijnse les aan de kinderen gegeven. Ook zijn er aanwijzingen voor textielwerkzaamheden in Wieuwerd. Naast andere vormen van nijverheid werd er de destijds befaamde Labadistenwol geproduceerd.

52

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 53

DE TWEEDE GENERATIE

Toen de gemeenschap van goederen, waarin de secte tot dan had geleefd, in 1688 formeel werd opgeheven, begon de uittocht, waarbij men een gedeelte van zijn inbreng kon meenemen. Antony moet ten minste over de circa 800 gulden hebben beschikt om het huis op het Grootzand aan te schaffen, en zal mogelijk ook in natura bedrijfsmiddelen hebben mogen meenemen voor het op te richten textielbedrijf. Het transport per schuit van Wieuwerd naar Sneek was niet moeilijk. Waarom zijn vertrek nog zes jaar op zich heeft laten wachten, is niet duidelijk. Dat hij en zijn vrouw nog te verknocht waren aan de idealistische, kloosterachtige levenswijze van de geloofsgemeenschap is niet erg waarschijnlijk, indien men ziet, welke voortvarendheid de familie aan de dag legt, als zij eenmaal “in de wereld” (zoals de Labadisten dat noemden) is teruggekeerd. Of was de financiële spoeling, in de eerste fase van de uittocht uit Wieuwerd nog te dun en moest een gunstiger gelegenheid worden afgewacht? Ook zal er wel contact geweest zijn met de familie in Utrecht, die verarmde stad, waar de vooruitzichten ook al niet rooskleurig waren en die door broer Jacobus in 1692 verlaten werd. Uiteindelijk werd het dus het nabij gelegen Sneek. Ook hier moet het niet gemakkelijk geweest zijn om een plaatsje te veroveren. Hoewel de zondagse preek in Wieuwerd in de hoogtijdagen rond 1685 honderden nieuwsgierigen en sympathisanten had getrokken, mag men toch rustig aannemen, dat de publieke opinie niet onverdeeld pro Labadist was en dat de plaatselijke predikanten de scherpslijpende gemeente op Waltastate geen goed hart toedroegen. Het is dan ook opvallend, dat Antony, noch Josine noch zoon Joseph ooit als lidmaat van de plaatselijke gereformeerde kerk is ingeschreven. Slechts de jongste zoon Simeon die bij aankomst in Sneek slechts dertien jaar oud was, zou zich in 1705, enkele maanden voor zijn huwelijk, laten dopen als noodzakelijke voorwaarde voor zijn belijdenis en zijn lidmaatschap van de kerk en van het establishment. Antony II sterft dus in 1704 op 60-jarige leeftijd. Zijn weduwe Josine, die blijkens de kohieren van de Personele goedschatting het huis op het Grootzand blijft bewonen, zal hem 22 jaar overleven. Zij sterft op 7 juli 1726, meer dan 80 jaar oud. Dit weten wij niet slechts uit het overluidensboek65 maar ook uit de eigenhandige aantekening door haar kleinzoon Pytter (Petrus) gemaakt in het familieregister dat door hem is aangelegd en dat door drie generaties is bijgehouden: “1726 Den 7 july ‘s avonds tussen 10 en elleven is mijn waarde Grootmoeder josina Bonte in Den Heere Gerust66”. Hiermee had het avontuurlijke bestaan van Antony II en Josine een einde genomen. 8.4

Catherina in Utrecht en Sneek

Anthony’s jongste - en enig overlevende - zuster was, 25 jaar oud, op 5 april 168367 in het Kruis Gasthuis te Utrecht in het huwelijk getreden met Johannes Hagedoorn, afkomstig van “Bouckom”68. Bedoeld is de stad Bochom in Westfalen, een Duits gewest waaruit vroeger veel jonge mannen naar de welvarende republiek trokken. Het huwelijk werd Gereformeerd voltrokken. Getuigen waren Jacobus Tromwel voor de bruidegom en moeder Annichen voor de bruid. Uit dit huwelijk werden in Utrecht in de loop der jaren vier kinderen geboren: 53

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 54

DE TWEEDE GENERATIE

1. Johannes, ged. 23 maart 1684 in de Janskerk 2. Antoni, ged. 19 december 1686 in de Jacobikerk 3. Annigjen, ged. 21 december 1689 in de Jacobikerk 4. Jacobus, ged. 10 december 1691 in de Jacobikerk Als adres van de ouders wordt voor de eerste doop de Lambertstraat en voor de tweede de Gooresteeg opgetekend. Deze niet meer bestaande straten moeten in het Noorden van de stad hebben gelegen, gezien de kerken, waar de dopen plaatsvonden. Nog tweemaal treedt Johannes Hagedoorn in de Utrechtse registers op: als zijn zwager Jacobus Noyon op 26 maart 1692 het huis in de Sloyersteeg op hem transporteert en als hij op 4 september 1696 op zijn beurt dit huis van de hand doet aan een zekere Willem van der Elst69. Zijn beroep wordt evenwel niet vermeld. Twee jaar nadien, op 20 oktober 1698, wordt in Sneek als lidmaat van de Gereformeerde kerk ingeschreven: “Catherina Noyon, huisvrouw van Jan Hagedoorn, met attestatie van Utregt”. In den vervolge vinden wij Catherina, haar man en haar drie oudste kinderen (Jacobus was waarschijnlijk reeds voor die tijd overleden) in de Sneker DTB-registers terug. Jan Hagedoorn had dus met zijn gezin Utrecht verlaten en zich waarschijnlijk op voorstel van zijn zwager Antony naar Sneek begeven in de hoop op een beter bestaan, of mogelijk zelfs in het vooruitzicht van een baan in het textielbedrijf. Rechtstreekse aanwijzigingen hiervoor zijn er echter niet. Wel staat vast dat de kinderen van Jan en Catherina en hun afstammelingen (de naam Hagedoorn sterft in Sneek na enige generaties uit) op een heel wat lager niveau van welstand leefden dan hun meer voorspoedige neven. Als beroep staat soms wever genoemd. Ook blijkt één van hen een huis te bewonen, dat door Antony’s zoon Joseph aan het Groot Zuideinde was gekocht en dat bij liquidatie van diens nalatenschap door hen in eigendom kon worden verkregen70. Van Catherina weten wij nog slechts dat zij, na een zestienjarig verblijf in Sneek, op 21 mei 1714 op 57-jarige leeftijd overleed. Haar man Jan Hagedoorn overleefde haar zeven jaren en werd op 26 januari 1721 te Sneek begraven. 8.5

De tak Jacob: Utrecht en Den Haag

Op 27 mei 1672, drie weken voor de Fransen de stad bezetten, vindt in de Dom het gereformeerde huwelijk plaats tussen Jacobus uit de Geertesteeg en Engeltje van Hoboken uit de Brigittenstraat. Getuigen zijn zijn vader Anthoni en haar moeder Niesgen van Emmenes. Opmerkelijk is, dat de bruidegom in de Geertesteeg woont. Dit is ook het geval met zijn jongste broer Joannes, die hier immers vijf maanden later heet te zijn gestorven. En tenslotte is gebleken, dat ook de oudste broer Antony, als zijn terugkeer uit Terneuzen begin 1670 in de Utrechtse kerkboeken wordt aangetekend, in de Geertesteeg huist55. Het ziet er dus naar uit, dat de drie broers, 28, 26 en 22 jaar oud, daar samen woonden en dus niet meer bij hun ouders in de Sloyersteeg.

54

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 55

DE TWEEDE GENERATIE

8.5.1

Genealogie

2. Jacobus Noyon, ged. Utrecht 1 okt. 1646, wolkaarder ald., overl. ? Uit zijn huwelijk met Engeltje: a. Niesgen (Agnes) Noyon, ged. Utrecht 25 dec. 1674, begr. ‚s-Gravenhage 29 april 1740, tr. 1e Utrecht 11 mei 1706 Hendrik van Lochem, uit Utrecht, vestigde zich voor 24 mei 1707 te ‚s-Gravenhage, begr. ald. 16 jan. 1713; tr. 2e Scheveningen 31 sept. 1719 Hendrik van der Horst, uit Deventer, overl. ? b. Antony Noyon, ged. Utrecht 16, overl. ald. 30 april 1677. c. Anna (Johanna) Noyon, ged. Utrecht 1 dec. 1678, overl. ?, tr. (ondertr. ‚s-Gravenhage 7 okt.) 1708 Salomon Bleekman, uit Doesburg, overl. ? d. Abraham Noyon, ged. Utrecht 5 maart 1682. e. Jacoba Noyon, ged. Utrecht 6 juni 1683. Eén van de beide laatste kinderen overl. Utrecht 14 april 168556. Over Engeltjes familie worden wij nader geïnformeerd door een notariëel protocol van 1 september 1679. Hierbij verklaren Johannes van Hoboocken, backer, Jacobus Noyon, wollekaarder gehuwd met Engeltje van Hoboocken, Paulus van Hoboocken en de kinderen van zaliger Jacobus van Hoboocken, dat overleden is Niesgen van Emmenes, weduwe van Abraham van Hoboocken, hun moeder en schoonmoeder. De vijf kinderen worden in twee verschillende kerken gedoopt: Niesgen en Abraham in de Geertekerk (nrs. a en d) en Anthoni, Anna en Jacoba (nrs. b, c en e) in de Catharijnekerk. In het register der overledenen staat vermeld, dat op 14 april 1685 “gratis (is) gesoncken ’t kint van Jacobus Noyen”. Het kan hier zowel om Abraham als om Jacoba gaan. Indien het eerste het geval was, dan stierf met Abraham de tak van Jacobus in de manlijke lijn uit. Betrof het echter Jacoba, dan bestaat de mogelijkheid dat de naam zich via Abraham heeft voortgezet in een “verloren” tak, die ik nog niet heb kunnen terugvinden. Werd bij de eerste doop nog aangegeven dat Jacobus en Engeltje in de Brigittenstraat woonden (hier woonde de bruid ook bij haar huwelijk; trokken zij soms bij haar ouders in?), vanaf het tweede kind is het de nabijgelegen Vrouw Juttensteeg. Het is waarschijnlijk, dat het gezin hier gewoond heeft tot eind 1685 toen het huis in de Sloyersteeg na de dood van zijn vader in Jacobus’ bezit kwam. Het valt aan te nemen, dat moeder Annichen toen bij hem inwoonde. Jacobus transporteert dit huis op 26 maart 1692 aan zijn zwager Johannes Hagedoorn, de man van zijn zuster Catherina. Voordat Jacobus met deze daad voorgoed uit de Utrechtse annalen verdwijnt, komen wij hem echter nog éénmaal tegen in het curieuze document van 6 december 1680, dat reeds ter sprake is gekomen, en waarin hij een vergeefse poging doet om van het stadsbestuur de stadsvolmolen aan de Hoogen Oord in pacht te ontvangen. Van Jacobus’ twee volwassen dochters, Niesgen en Anna kunnen wij nog de verdere levensloop uit de DTB-gegevens afleiden. Hoewel zij eigenlijk tot de derde generatie behoren zullen wij toch met hun verdere lotgevallen dit hoofdstuk over de tak Jacobus afsluiten. 55

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 56

DE TWEEDE GENERATIE

8.5.2

Niesgen (Agnes)

Op 11 mei 1706 treedt de dan 29-jarige Niesgen in het Anthonigasthuis als Agnes, jongedochter aan de Voorstraat, in het huwelijk met Hendrik van Lochem, jongman57 aan de Jeronymusschool. De moeder van de bruidegom en de vader van de bruid waren getuigen. Vader Jacob leeft dus nog. Woonde hij toen toch nog in Utrecht of was hij speciaal voor de plechtigheid overgekomen? Zijn huis in de Sloyersteeg had hij immers reeds in 1692 van de hand gedaan. Blijkbaar vertrok het jonge echtpaar al spoedig naar Den Haag, want op 24 mei 1707 wordt daar in de Gereformeerde Nieuwe Kerk de doop ingeschreven van Gerrit van Lochem, vader Hendrik en moeder Agnes. Een Haagse begrafenisinschrijving op 26 mei 1707 is niet goed begrijpelijk: op die datum zou “de jonge Hendrick Lochem” pro deo zijn begraven. Bedoeld is ongetwijfeld “de jonge zoon van Hendrick Lochum”, namelijk de twee dagen oude Gerrit. Pas op 1 januari 1713 vinden we een tweede doopinschrijving van het echtpaar, en wel ditmaal in de rooms-katholieke(!) kerk in de Assendelftstraat. De geestelijke F. George de St. Agnes schrijft de dopeling in als Jean Henri van Loc(h)um, moeder Agnes Noyon, vader Henri, parrain Jean Cossa. Op 16 januari 1713 wordt Hendrick van Lochem pro deo begraven. Op 31 december 1719 hertrouwt de dan 45-jarige Agnes, weduwe van Hendrick van Lochem, geboren te Utrecht, met Hendrik van der Horst, jongman van Deventer, beiden wonende in Den Haag. Het huwelijk vindt nu weer in de gereformeerde kerk van Scheveningen plaats58. Kinderen worden er uiteraard niet meer geboren en op 29 april 1740 vinden we vermeld: Agnes Noyon, 4de klas begraven [ƒ ]3,- zestig jaar [moet zijn 66!]. 8.5.3

Anna (Johanna)

Anna was blijkbaar haar zuster naar Den Haag gevolgd, want als Johanna Noyon, jongedochter uit Utrecht, gaat zij daar op 7 oktober 1708 in ondertrouw met Salomon Bleckman (Bleekman), jongeman van Doesburg, beiden wonende in Den Haag. Johanna is dan 29 jaar oud. De trouwdatum en verdere gegevens over dit echtpaar heb ik niet gevonden. Met Anna’s ondertrouw sluiten wij de tak Jacobus af.

56

opmaak noyon

9

07-01-2002

17:31

Pagina 57

De stad Sneek

Zeven generaties lang - en om precies te zijn van 1694 tot 1861 - hebben er Noyons in Sneek gewoond. Het lijkt dus dienstig hier een schets te geven van de stad, die door de familie altijd als haar eigenlijke bakermat is beschouwd71. 9.1

Ontstaan en ligging

Snits, zoals de stad in het Fries wordt genoemd, dankt zijn ontwikkeling aan zijn ligging aan diverse waterlopen die reeds in de 13de eeuw door hanzeatische koopvaarders werden benut72. Ten noorden van de stad strekte zich de uitgebreide waterplas uit van de Middelzee, die in de loop van de volgende eeuwen werd bedijkt en drooggelegd evenals de andere moerassige gebieden die de stad omringden. Hier werd voornamelijk veeteelt bedreven en de stad ontwikkelde zich dankzij haar centrale ligging aan goede waterwegen tot een marktplaats van betekenis, vooral voor de handel in boter en kaas. Het verplichte gebruik van de Sneker boterwaag ondersteunde deze monopoliepositie. Daarnaast was er veel handel in andere agrarische producten als vee, huiden en granen. Reeds vroeg werd Sneek, één van de elf steden van Friesland, in staat

Enige beurtschepen en een spiegeljacht in de Kolk voor de Hoogendster Pijp of Waterpoort te Sneek. Toegeschreven aan Ype Ulbes staak. Collectie gemeente Sneek, in bruikleen bij het Fries Scheepvaartmuseum en Sneker Oudheidkamer. circa 1750.

57

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 58

DE STAD SNEEK

van verdediging gebracht door middel van grachten, aarden wallen en paalwerken. Omstreeks 1550 werden deze opgehoogd door een brede stenen muur waardoor Sneek de eerste - en enige - ommuurde stad in Friesland werd, met de bijbehorende torens en poorten. Een eeuw later worden deze verdedigingswerken reeds als verouderd beschouwd. Aangezien ze nooit gebruikt hadden hoeven worden, had men geen geld meer over voor de hoge onderhoudskosten. Zij raakten danig in verval en wij zullen hierna zien, dat Simeon Noyon, wiens achterhuis aan het bolwerk grensde, niet schroomde om er een deel van te egaliseren voor zijn ververij. Het stadsbestuur ging er overigens zelf tussen 1710 en 1725 toe over om de muren af te breken. Eeuwen lang is voor de bevolking van Sneek voldoende woongelegenheid geweest binnen de veilige beslotenheid van de stadsmuren. Een blik op de vogelvluchtkaarten, die aan het eind van de 17de eeuw werden vervaardigd, doet zien dat er toen nog veel onbebouwde grond binnen de muren beschikbaar was in de vorm van sier- en moestuinen, boomgaarden en zelfs weiden. 9.2

Bewoners

Niettemin is Sneek altijd een betrekkelijk kleine stad gebleven, met een inwonersaantal van rond de 4000 zielen ofwel een 1000-tal gezinnen73. Het grootste gedeelte hiervan, circa 75%, behoorde tot de officiële gereformeerde kerk en had de beschikking over twee voormalige roomskatholieke godshuizen, de Grote kerk of Martinikerk en de Kleine of Broerekerk, beide in het hartje van de stad gelegen. De overige inwoners, een duizendtal, waren het rooms-katholieke geloof trouw gebleven (de papisten) of behoorden tot de doopsgezinde gemeente (de Mennisten). Beide beschikten over een kerk in het nieuwe stadsdeel op de Singel. Hoewel klaarblijkelijk aan hun godsdienstoefeningen niets in de weg werd gelegd (de rooms-katholieke kerk werd in 1695 nog vergroot, de “Vermaning” of Mennistenkerk dateert van 1654) waren hun lidmaten toch, als niet behorende tot de officiële kerk, van alle openbare ambten uitgesloten. Van de lidmaten van de gereformeerde gemeente zijn twee uitvoerige lijsten bewaard gebleven, die een goed inzicht geven in de samenstelling van de bevolking van Sneek in de 17de eeuw74. De eerste van 1629 betreft 710, de tweede van 1655 betreft 1181 lidmaten. De aanmerkelijke groei in deze betrekkelijke korte tijdspanne zal eerder aan “overlopen” van andersdenkenden dan aan immigratie moeten worden toegeschreven. Hoe dan ook ligt de datering van de laatste lijst dicht genoeg bij het vestigingsjaar van Antony II om een indruk te kunnen krijgen van de activiteiten die toen in de stad werden uitgeoefend. Bij de 1181 opgetekende personen worden 187 beroepen vermeld. Zoals te verwachten was, hangt een aantal daarvan samen met de scheepvaart: zevenentwintig schippers, zeven wieldraaiers (touwslagers op de lijnbaan), drie schuitemakers en een zeilmaker. Sterk vertegenwoordigd is ook de textiel- en kledingsector: zesentwintig wevers, vijftien snijders (kleermakers), elf linnenwevers (waaronder, naar Kalma vermoedt, ook de lakenbereiders, droogscheerders en vlassers vallen). Er zijn elf bakkers en vijf koekebakkers, vijf slagers, twee gortmakers en drie brouwers in de voedingsbranche. Verder nog zeven schoenmakers, vier schoenlappers en een handschoen-, een knopen- en een messenmaker. Smeden, kistemakers, kuipers, soldaten, schoolmeesters, kannegieters en zilversmeden completeren het beeld van een beroepsbevolking, waarbij zich 40 jaar later de Noyons zouden voegen. 58

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 59

DE STAD SNEEK

9.3

Bestuur

De stad werd bestuurd door een college van 36 “vroedschappen”, bestaande uit de vooraanstaande burgers, die door coöptatie werden aangevuld75 en hun leven lang zitting bleven houden. Het dagelijks bestuur van de stad lag in handen van de magistraat, de uit deze vroedschap gekozen vier burgermeesters, vier schepenen (voor de lagere rechtspraak) en twee bouwmeesters (voor de publieke werken). Zij traden volgens het reglement om beurten na vier jaren terug, en moesten hun plaats aan collega’s afstaan76. Deze ambten werden niet bezoldigd maar brachten talloze emolumenten met zich mee door het vervullen of tegen betaling wegschenken van wel bezoldigde nevenfuncties. Dat werd door de heren onderling geregeld of zelfs in contracten vastgelegd. Deze kwalijke praktijken werden door de burgerij, die geen toegang tot het bestuur kon krijgen, hoe langer hoe meer als ondraaglijk ervaren. Uiteindelijk heeft dit geleid tot de patriottische opstanden en de ineenstorting van het “Ancien Regime” aan het eind van de 18de eeuw. De achterkleinzoon van Antony II, Joseph, in 1769 in de vroedschap gekozen, had het toen net tot burgemeester gebracht! Het stadsbestuur werd bijgestaan door de Secretaris, een gezworen klerk, twee gerechtsboden en een executeur (deurwaarder en politiechef ) met drie livrei dragende assistenten (die tevens als bierdrager fungeerden!). Een en ander is ontleend aan Eelco Napjus’ Historisch Chronijk van Sneek (1772). Zijn lijst van “Ampten en Bedieningen van deze stad” vermeldt nog 94 ambten, die de stad te vergeven had en die een curieuze kijk geven op de wijze waarop het leven in een kleine stad in die tijd georganiseerd was77. De stad moest natuurlijk ook zorgen voor het handhaven van de openbare orde en voor de verdediging. Zij was verdeeld in zes espels of wijken, waarvan de inwoners een aantal weerbare mannen moesten fourneren voor de “Burger Compagniën” die om beurten dienst hadden78. Deze werden gecommandeerd door de “Heeren Bevelhebberen”, de burgerhoplieden die door de magistraat werden benoemd. Wij zullen hierna zien dat Pytter (Antony’s kleinzoon Petrus) het tot burgerhopman heeft gebracht. De bevelhebbers werden geassisteerd door zes faendriks, 12 sergeants, een secretaris en een burgertamboer, allen door de magistraat benoemd. Het behoeft dus geen betoog dat dit machtsapparaaat een betrouwbaar instrument was in de handen van de zittende oligarchie. Toen dan ook aan het einde van de 18de eeuw de onvrede een hoogtepunt bereikte, werden er door de patriotten (de tegenstanders van het gevestigde regime) concurrerende “exercitiegenootschappen” opgericht, die uiteindelijk de macht zouden overnemen. Ook op andere terreinen ging de invloed van het stadsbestuur heel ver en werden gedetailleerde voorschriften gegeven. De acht leden van de magistraat waren ieder ook “commissaris” voor een bepaald gebied van het openbare leven, zoals de nog bestaande gilden79, het weeshuis en de stadsarmen. Ook de 28 overige leden van de vroedschap hadden nevenfuncties op het gebied van de stedelijke of provinciale belastingen als “collecteur” of zaten als “mederegent” of als “boekhouder” (financieel verantwoordelijke) in de besturen van kerk of liefdadige instellingen. Toen de reformatie in de republiek zijn beslag had gekregen, waren de rooms-katholieke kerkgebouwen en kloosters met hun vaak uitgebreide bezittingen aan land verbeurd verklaard en aan stad of gewest vervallen. De opbrengst van deze bezittingen moest dan dienen voor de zorg voor armen en wezen. Zo bezat Sneek een gasthuis voor 50 ouden van dagen, een spinhuis waar armlastigen te werk konden worden gesteld ten behoeve van de plaatselijke wevers en een wees59

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 60

DE STAD SNEEK

huis, dat sinds 1675 door de gereformeerde diaconie werd bestuurd. Van een ziekenhuis is nergens sprake. De kerkgebouwen waren het eigendom van de gereformeerde gemeente terwijl de toren onder der verantwoordelijkheid van het stadsbestuur bleef vallen. In 1771 werd in het vernieuwde torentje aan de Martinikerk door het stadsbestuur een nieuw klokkenspel van 30 klokken geplaatst van 11 tot 500 pond zwaar. Het is dus mogelijk dat het wapen van Joseph Noyon (1737-1796) die op dat moment als lid van de vroedschap “mederegent van de Martiny-kerk” was op één van deze klokken heeft geprijkt80. Hoewel het kerkbestuur in principe autonoom was, benoemde het stadsbestuur toch twee mederegenten in dat college en had op deze wijze invloed op de kerk en de beroeping van de predikanten, die immers een grote invloed op de publieke opinie konden uitoefenen. 9.4

Het belastingstelsel

Het aantal indirecte belastingen en heffingen was hoog. Uit de nevenfuncties als “collecteur die de leden van de vroedschap in 1772 uitoefenden, blijken er heffingen te zijn op: brandewijnen en zoete wijnen, ‘s lands en stads turf en brandhout, dito gemaal, koffie en thee, tabak, lakens en kramerijen, ‘s lands en stadswaag, beestiaal, havenspeciën en zoete waren. Buiten deze waren er dan de belastingen die rechtstreeks aan de eigenaars van kapitaal, huizen of land werden opgelegd. De oudste hiervan is wel de floreenbelasting die om de 10 jaar op grondbezit werd geheven. Zij was niet hoog en drukte dus meest op agrarisch bezit. Toch vinden we in de vroedschap twee ontvangers, respectievelijk voor de geestelijke staat en voor de Eigenerfden81. In de 17de eeuw werd een jaarlijkse vermogensbelasting van 11 pro mille ingevoerd, Personele goedschatting geheten, waar wij reeds in par. 8.2.2 mee kennismaakten, omdat hij ons in staat stelde het spoor van Antony II in Sneek te vinden. In 1637 was er ook een belasting ingevoerd uitsluitend ten bate van de stedelijke financiën. Deze “Vijf Speciën” hielden in: 1. een hoofdgeld (zes gulden voor iedere inwoner van een huis boven de 12 jaar) 2. een schoorsteengeld (drie gulden per schoorsteen) 3. hoorngeld (op hoornvee) 4. paardengeld (op paarden) 5. bezaaid land Deze belasting werd eerst in 1805 opgeheven en tot die tijd leren de kohieren ons veel over de bewoners, zoals over overlijden en verhuizing. Tenslotte is er dan de in 1711 ingestelde “Reële goedschatting of 100ste penning”. Hierbij werd 25% van de huurwaarde van vast goed en 1% van de opbrengsten van obligaties en lijfrenten geheven. De kohieren vermelden de eigenaars en de gebruikers van de huizen in de stad en zijn ons van veel nut geweest voor het inzicht in het huizenbezit van de eerste generaties Noyon in Sneek. Voor al deze belastingen, die met uitzondering van de vijf speciën aan de provincie werden afgedragen, vinden we weer “collecteurs” in de vroedschap, die hier ongetwijfeld vergoedingen voor toucheerden. 60

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 61

DE STAD SNEEK

De belastinggelden, die niet voor de stad waren bestemd, werden aan het gewest overgedragen, dat daaruit zijn bestuursapparaat financierde: staten, (gerechts-)hof en stadhouder. Het gewest moest dan weer een door de staten generaal van de republiek per provincie vastgesteld bedrag afdragen ter financiering van het staatsapparaat, de krijgsmacht en de vloot, kosten die door de voortdurende oorlogen danig opliepen. De inning van deze belastingen was vaak geprivatiseerd (om een moderne term te gebruiken) en werd dan aan een particulier verpacht, hetgeen een ambtelijk apparaat overbodig maakte. De pachter moest dan een tevoren vastgesteld bedrag aan de overheid overmaken en diende natuurlijk als privé-ondernemer nog winst voor zichzelf over te houden. Dit systeem, waar natuurlijk misbruik insloop, raakte dermate gehaat, dat er in 1747 in de noordelijke provincies pachtersoproeren losbraken die weldra op het hele land oversloegen en tot afschaffing van het systeem hebben geleid.

61

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 62

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 63

10

De derde generatie:

10.1

Archiefvondsten

Joseph (1675-1709) Simeon (1681-1755)

Van Joseph en zijn zes jaar jongere broer Simeon is een onwaarschijnlijk groot aantal sporen in de stedelijke en provinciale archieven teruggevonden82. Zij trouwden vroeg (respectievelijk op 22- en 25-jarige leeftijd; Joseph zelfs driemaal), waren actieve zakenlieden, kochten veel onroerend goed in de stad, traden op als zaakgelastigde en curator voor onmondige kinderen en werden, last but not least, meerdere malen als getuige geciteerd in rechtszaken, die voor het hof van Friesland werden gevoerd. De vaak uitvoerige dossiers van deze criminele en civiele processen, lopende van de eerste helft van de 16de eeuw tot aan 1811, zijn in het Rijksarchief bewaard gebleven, en bevatten uiteraard een schat van gegevens over de toen levende personen, die er in voorkomen. Voor de individuele onderzoeker, die hierin iets over zijn voorouders hoopt te vinden, zou dit echter een hopeloze taak zijn, indien niet de onvolprezen R.S. Roarda, een Friese onderwijzer en amateurgenealoog in jarenlange noeste arbeid, voor de periode vanaf 1700, alle namen uitgetrokken en op kaart had gebracht. Hetzelfde deed hij met de zogenaamde lijfrenteregisters, waarin de personen werden aangetekend, die aan de provinciale overheid een som geld hadden afgestaan, waarop jaarlijks 7% rente werd uitgekeerd aan een door de betaler aangewezen persoon, gedurende diens hele leven. De overlijdensdatum van de beneficiant staat dan in de marge aangetekend. Zo konden voor Joseph vier en voor Simeon drie gedateerde getuigenissen worden gevonden, waarin zoals gebruikelijk was, hun leeftijd werd vermeld. Enig rekenwerk levert dan de geboortejaren 1675 voor Joseph en 1681 voor Simeon op. Door het ontbreken van hun doopgegevens zouden wij anders nooit hierover zijn ingelicht. Enkele curieuse passages, die een aardig licht werpen op het leven in die tijd zullen hierna nog ter sprake komen. Ook hun aankopen van onroerend goed zijn behoorlijk te reconstrueren uit de registers die door de stedelijke overheid werden aangehouden, indien er grond of huizen van eigenaar verwisselden. De koopbrief werd geregistreerd en werd slechts rechtsgeldig nadat de koop gedurende drie achtereenvolgende weken was “geproclameerd”, dit om eventuele betwistingen te voorkomen. Door het ontbreken van een kadaster lagen de percelen niet onomstotelijk vast en ook de vele servituten83 konden moeilijkheden opleveren. Bovendien bestond er in Friesland het “niaar”. Dat wil zeggen het recht voor een belanghebbend familielid of buurman om op dezelfde voorwaarden in de plaats van de toekomstige koper te treden. Dit levert ons in 1747 nog een interessant proces op als Simeon, die zich op het land wil terugtrekken, blijkbaar in onmin leeft met zijn neef Pytter, en zijn woonhuis en ververij aan derden wil overdoen. Terwille van de overzichtelijkheid zijn de aankopen van Joseph en Simeon in lijstvorm weergegeven, waaraan de aankopen van Josephs zoon Pytter zijn toegevoegd, die uiteindelijk de door zijn vader begonnen aankoop van het complex “de Swaen”, thans Grootzand 48, zou afronden84. 63

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 64

DE DERDE GENERATIE

10.2

JOSEPH

10.2.1 Genealogie III. Joseph Noyon, geb. (mogelijk Wieuwerd) 1675, burger, lakenkoper en fabrikeur van wollen stoffen te Sneek, procureur (beëdigd Sneek 18 aug. 1699), overl. ald. 9 nov. 1720, tr. 1e Sneek 2 mei 1697 Hylkjen Agnes, ged. Sneek 26 mei 1676, overl. ald. 12 juni 1709, dr. van Anne Reyners en Yffke Yppes; tr. 2e Sneek 31 aug. 1710 Tryntje Sytses, ged. Sneek 26 jan. 1683, overl. ald. 23 jan. 1712, dr. van Sytse Jarichs en Pyttie Gerrits; tr. 3e Sneek 13 nov. 1712 Taetske Eelkes, ged. Leeuwarden 17 febr. 1675, vertrok uit Sneek naar Leeuwarden 3 maart 1723, overl. ?, dr. van Eelke Douwes en N.N. Uit het eerste huwelijk: 1. Antoni Noyon, ged. Sneek 17 maart 1699, overl. jong. 2. Antoni Noyon, ged. Sneek 15 april 1701, overl. ald. 28 mei 1725. 3. Jissyna (Josyna) Noyon, ged. Sneek 28 jan. 1703, overl. ald. 15 jan. 1726, tr. Sneek 24 sept. 1724 Harmanus Thomas Gonggrijp, geb. Harlingen 8 maart 1698, burger van Sneek 24 mei 1726, lakenfabrikeur, vroedsman en schepen van Sneek, overl. ald. 12 maart 1739, zn. van Thomas Harmens en Aagtie Sybrands; hij hertr. Sneek 1 mei 1729 Antie Louws Fopma. 4. Petrus, volgt IV. Uit het tweede huwelijk: 5. Pyttie Noyon, ged. Sneek 22 nov. 1711, overl. ald. 9 maart 1712. Uit het derde huwelijk: 6. Eybertie Noyon, ged. Sneek 30 mei 1715, overl. ald. 4 juni 171585. 10.2.2 Huwelijken, huizen en ambten Joseph’s geboortejaar dat we op 1675 mogen stellen, (plus of min enkele maanden), valt samen met het tijdstip waarop de Labadisten zich te Wieuwerd kwamen vestigen. Of hij daar geboren is of nog in Duitsland is niet vast te stellen. Hij moet een voortvarende knaap zijn geweest, die al vroeg in zijn levensonderhoud kon voorzien, want reeds drie jaar nadat hij als 19-jarige met zijn ouders in Sneek arriveert, trouwt hij op twee mei 1697 met de Sneker jongedochter Hijlkje Annes, een jaar jonger dan hij. Voor deze op 33-jarige leeftijd overleed, schonk zij hem vier kinderen, zoals boven vermeld. Twee jaar na zijn huwelijk, Joseph is dan 24 jaar, richt hij op 20 juli 1699 een verzoekschrift aan de magistraat waarin hij te kennen geeft dat hij “wel van sins was om voor U.E. gerecht als procur(eur) postulant te dienen” en verzoekt als zodanig geëxamineerd en beëdigd te worden86. Er wordt een commissie samengesteld, bestaande uit burgemeester Edema en schepen Pruisbeek, waaraan als deskundigen worden toegevoegd de procureur Gorp (tevens stadssecretaris!) en notaris Ferst. De uitslag van het examen was blijkbaar bevredigend en reeds op 18 augustus 1699 kan de nieuwe procureur in handen van de praesiderende burgemeester “den behoorlijken Eed” afleggen en “praxim exerceren”87. 64

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 65

DE DERDE GENERATIE

Hoewel het hier slechts een lagere rechtbank betreft (misdrijven en, uiteraard, hoger beroep waren aan het hof te Leeuwarden voorbehouden) was er toch een zekere kennis van het recht en van het vaak Latijnse jargon voor de functie vereist. De “postulant” trad op als zaakwaarnemer (procureur) bij het rechtscollege en was als enige bevoegd om daar conclusies in te dienen88. Hoe Joseph zich deze kennis heeft eigengemaakt, weten we niet. We moeten aannemen dat hij bij de Labadisten een opvoeding heeft gekregen die boven zijn vaders stand van wolkammer uitging. Mogelijk is hij ook in Sneek bij een procureur (Gorp?) in de leer geweest89. Hoewel hij in de stukken een enkele maal procureur wordt genoemd (en bij de inschrijving van zijn dochter Jissyna zelfs notaris) vormden zijn rechtskundige bezigheden toch niet zijn hoofdberoep. Reeds in zijn request van 1699 noemt hij zich fabric.(eur) in stoffen en hij staat dan ook meestal vermeld als koopman of lakenkoper. Men krijgt de indruk met een actief zakenman te doen te hebben, door wiens handen heel wat geld ging in de circa twintig jaar van zijn korte werkzame leven. De negen huisaankopen die hij deed en die hem tezamen zo’n 1500 Carolische guldens moeten hebben gekost, concentreren zich op vier plaatsen: 1. Huis met grond en bijgebouwen aan de Oosterdijk.(drie aankopen in 1700)ƒ 2. Enkele kleine (bedrijfs-?)panden aan de DoedHaitse steeg. (drie aankopen in 1711-1715) ƒ 3. Twee kleine huizen aan het Groot Zuidend. (twee aankopen in 1712-1713) ƒ 4. Terrein met gebouwen achter de Swaen aan het Grootzand (aankoop in 1713) ƒ

690,250,160,350,-

Niet vergeten moet worden, dat zijn moeder Josine Bonte hem zes jaar heeft overleefd en tot haar dood in 1726 het huis aan het Grootzand is blijven bewonen, waar zij zich bij hun aankomst in Sneek met haar man en kinderen gevestigd had. Toen Joseph ging trouwen, moest hij dus wel naar een andere woning omzien. Hij vond die in een ander huis aan het Grootzand, waar hij tot zijn dood als huurder heeft gewoond90. Merkwaardig is dus wel dat hij het huis aan de Oosterdijk, dat nog lang in het bezit van de familie is gebleven, nooit zelf heeft bewoond. Een geldbelegging? Zoals reeds vermeld, werd in minstens één van de kleinere huizen aan het Groot Zuidend een deel van de familie Hagedoorn uit Utrecht ondergebracht. Het Proclamatieboek vermeldt althans dat de echtelieden Antoni Hagedoorn en Hilletje Hogenbrug, die dit huis reeds bewoonden als huurders, deze “huysinge, samt hovinge, bomen en plantagie” konden kopen voor 143 Carolus guldens vijftien stuivers van de erven van Fedde Wykes, die crediteuren waren van wijlen Joseph Noijon, door “regt van abandon” van Simeon Noijon, die optrad als curator over Joseph’s kinderen, “volgens acte daarvan gemaakt en verkregen hebbende op alle deszelfs nagelaten goederen en effecten”91. Hoewel ik helaas geen andere stukken over het curatorschap van Simeon heb kunnen ontdekken, wijst deze passage er toch wel op, dat Josephs zaken er bij zijn overlijden in 1720 niet florissant voorstonden en dat hij misschien wat te veel hooi op de vork had genomen. Hoe dan 65

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 66

DE DERDE GENERATIE

Grootzand te Sneek, panden Oostzijde. Foto vòòr 1905. Bron: S. ten Hoeve. Sneek gephotographeerd 1863-1900 (Leeuwarden 1999).

66

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 67

DE DERDE GENERATIE

ook, broer Simeon schijnt de zaak naar behoren geklaard te hebben, want er treedt geen merkbare verandering in het levensniveau van de familie op. Josephs laatste aankoop in 1713 betreft waarschijnlijk weer een bedrijfspand: een “heerlijk pakhuis, kelder, gorthuis en koestallen met twee zolders achter de huysinge van de Swaen”92. Deze gebouwen lagen dus op een achtererf en waren in gebruik bij een burgemeester, een vaandrig en een gortmaker. Ongetwijfeld is hier de (blauw-)ververij gevestigd, waar zoon Pytter later de eigenaar van zal blijken te zijn nadat hij in 1728 ook het er voor liggende woonhuis de Swaen aan het Grootzand in eigendom heeft verworven. Joseph is driemaal getrouwd geweest. Als zijn eerste vrouw Hylkje Annes na een 12-jarig huwelijk op 12 juni 1709 overlijdt, blijft hij achter met drie kinderen van respectievelijk acht, vijf en twee jaar oud. Reeds op 31 augustus 1710 treedt hij dan ook weer in het huwelijk met de in Sneek geboren 27-jarige Tryntje Sytses. Maar helaas is ook dit huwelijk geen lang leven beschoren. Tryntjes naar haar moeder genoemde dochter Pyttie (geboren 22 november 1711, overleden 9 maart 1712) kost waarschijnlijk haar moeder het leven want deze overlijdt zelf op 23 januari 1712. Josephs huwelijkspad gaat waarlijk niet over rozen. Hetzelfde jaar nog vindt hij een nieuwe huisvrouw in de persoon van Teetske Eelkes, een reeds wat oudere (evenals hij 37 jaren oud) jongedochter, geboren in Leeuwarden. Zij was sinds 1705 in het ten noorden van Leeuwarden gelegen Cornjum één van de twee dienstmaagden van de Heer Valerius van Glinstra, oud-grietman van Gaasterland93. Het voorgenomen huwelijk wordt in Cornjum en Sneek geproclameerd en op 13 november 1712 in de laatste stad gesloten, nog geen tien maanden na de dood van haar voorgangster Trijntje. Hoe Joseph deze vrouw heeft ontmoet, blijft een raadsel. Grietman Glinstra zal wel niet tot zijn vriendenkring hebben behoord, maar mogelijk hadden zij een zakelijk contact. Een huwelijk uit passie zal het wel niet geweest zijn, maar het gezin had weer een verzorgster en Teetske kon haar betrekking verruilen voor de positie van zelfstandig huisvrouw van een welvarend burger van Sneek. Ook zij schonk Joseph nog een kind, het dochtertje Eybertie, dat op 39 mei 1715 werd geboren, doch reeds binnen een week stierf. Dat Joseph zijn textielzaken (gedeeltelijk) samen met zijn broer Simeon dreef, blijkt uit een mededeling uit het Resolutieboek 1713-1719, waarin sprake is van de arrestatie van een zekere Willem, die blijkbaar iets op zijn kerfstok had en naar Leeuwarden moest worden overgebracht en als “arbeider van de Nojons” wordt omschreven94. Een andere (straf-)zaak, die in 1710 voor het hof van Friesland diende, werpt ook enig licht op de activiteiten van de familie95. Hierin verklaart Joseph op 19 mei 1710, dat Albert Willems hem twee jaar geleden een stuk sgortelsdoek96 had ontstolen, maar dat hij na gedane bekentenis, dit door verven en werken had goedgemaakt, zoals tussen hen was afgesproken. Uit een andere getuigenis blijkt verder, dat de beklaagde Albert Willems aan Arjaantje Nicolaas, oud 30 jaren, had gevraagd “voor hem bij de huisen te verkopen 4 en een half ellen streepjes of bontgoed en twee stuckjes witgoed tot dassen, seggende sulx van Joseph gekocht te hebben”. Zij verkocht het tezamen voor ruim vijf Carolus guldens. Zelf kreeg Joseph, ondanks zijn officiële positie als procureur het enige malen aan de stok met het stadsbestuur. Zo kreeg, volgens hetzelfde Resolutieboek, de fiscaal Van den Uil op 26 mei 67

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 68

DE DERDE GENERATIE

1716 opdracht om Joseph (coopman en wever alhier) “op het spoedigst proces te maken over ‘t qualijk tracteren van Deborah Hornsma, huisvrouw van Pieter Joris. wever alhier”. Kennelijk had deze zich beklaagd over de tegen haar “begane delicten” door drie van Josephs met name genoemde knechts, die blijkbaar in zijn opdracht hadden gehandeld en eveneens in staat van beschuldiging werden gesteld. De zaak kwam enige maanden later voor het hof van Friesland, waar het met een sisser is afgelopen. Dat blijkt uit de volgende passage die hier curiositeitshalve in zijn geheel wordt weergegeven: 26 november 1716. „Josephus Noyon, lakenkoper tot Sneek, oud 44 jaeren97 geciteert in cas van purge, geedight en gevraeght als vooren, verclaerde op alle gebilletteerde art. waer te wesen, dat Pytter Joris en Debora Harmsma echteluijden eenige tyt tot Sneeck hebben gewoont, en geweest van een seer ergerlijck gedragh, bestaande in vloecken, schelden, rasen, veghten, en nogh meer buytensporigheden welke soo slim bij nae niet kunnen worden geseght, als waer aen voorscreven menschen sych wel schuldigh hebben gemaeckt, dat oock verscreven personen andere menschen door het opnemen van gelt hebben bedrogen sonder oeyt wederom het selve betaelt te hebben, en wanneer eenige tijt tot Sneeck hadden doorgebraght sijn deselve van daer vertrocken en sijn sy verscheidene menschen onder anderen hem getuyge schuldigh gebleven, en hadde hy getuige van haar sedert niet meer gehoort, als alleen was hem geseght dat zij tot Amsteldam omliepen te bedelen, meer van de saecke niet wetende sloot en persisteerde nae praelectie. Act. den 26 November 171698. Een laatste bewijs van Josephs strijdlust wordt nog gevormd door het geschil, dat in 1716 ontbrandde tussen hem en het stadsbestuur over de betaling van negen stuivers die hij aan de stadsturfdragers verschuldigd zou zijn. Wat was het geval? Om aan de nodige brandstof te komen, moesten de burgers van Sneek zich wenden tot de officiële turfmeters en -dragers, die immers door het stadsbestuur waren aangesteld. Ook kon men, wat waarschijnlijk goedkoper was, turf rechtstreeks van de producent buiten de stad kopen en deze dan per schuit tot voor zijn huis laten aanvoeren, waarbij dan evenwel het halve meetgeld aan de officiële turfmeters verschuldigd was als een soort van schadevergoeding voor gederfde inkomsten. Joseph, die in de herfst van 1716 enige vrachten turf heeft laten aanvoeren, weigert dit echter, waarop de turfmeters en -dragers, na herhaald vergeefs manen, op 20 februari 1717 een verzoekschrift richten aan de magistraat, waarin zij verwijzen naar de reglementen, zoals die nog in 1655 en 1670 zijn bevestigd, en zij vragen alsnog de betaling af te dwingen. burgemeester Frieswijk disponeert hierop (26 februari 1717), dat Joseph negen stuivers zal moeten betalen. Deze laat het er niet bij zitten. Na nog enig heen en weer geschrijf laat hij de magistraat op 22 januari 1718 bij schrijven van notaris Van der Uijl weten, dat hij in beroep gaat bij het hof van Friesland. En waarachtig, op 20 september 1718 vernietigt dit hof “het disposityff van de Nederrechter” en ontzegt de turfmeters hun verzoek, zonder gerechtskosten! Men vraagt zich af hoe het hof tot deze uitspraak is gekomen. Het (ongedateerde) reglement, dat in de processtukken aanwezig is, is toch in zijn artikel drie op dit punt vrij duidelijk99. Jo68

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 69

DE DERDE GENERATIE

seph moet wel sterke argumenten naar voren hebben gebracht. Waren de turfdragers in beleefdheid te kort geschoten, of te inhalig geweest, zoals hun in de eerste artikelen, nadrukkelijk wordt voorgehouden? Of heeft Joseph met deze uitspraak de nietigheid van het hele reglement afgedwongen? Hoe het ook zij, zijn koppigheid en juridisch inzicht leverden hem na twee jaar procederen over een som van negen stuivers een principiële overwinning op zijn eigen stadsbestuur op. Het zal hem wel niet in dank zijn afgenomen en hem persoonlijk een veelvoud aan advocatenkosten hebben gekost. Met dit proces beëindigen wij de beschrijving van Josephs leven. Toen hij op negen november 1720 op 45-jarige leeftijd stierf, liet hij zijn derde vrouw Teetske Eelkes en twee zoons (17 en 23) en een dochter (19) achter. Zijn jongste zoon Petrus (Pytter) vermeldt later, als eerste inschrijving in zijn familiebijbel: “1720 Den 9 November ‘s morgens tussen 10 en elleven is mijn waarde Vader in Den Heere gerust Josep Nojon” Grootmoeder Josine Bonte leefde nog in haar eigen huis aan het Grootzand en oom Simeon, 39 jaar oud en inmiddels gevestigd aan het nabijgelegen Hoogend, ontfermde zich over de achtergeblevenen. 10.3

SIMEON

10.3.1 Genealogie Simeon Noyon, geb. waarsch. Wieuwerd 1681, ged. (herv.) Sneek 25 sept. 1705, lakenbereider en verver te Sneek, vertrok 16 juni 1748 naar Rauwerd, overl. ald. In 1755, tr. Sneek 15 aug. 1706 Sjoukjen Sydses, ged. Leeuwarden 12 juni 1670, vermeld te Sneek 16 maart 1725, overl. waarsch. voor 11 jan. 1729, dr. van Sydse Piers en Reinscke Simens100.` Uit dit huwelijk: a. Tytia Noyon, ged. Sneek 26 aug. 1708, overl. ald. 16 maart 1779, tr. Rauwerd 29 okt. 1747 ds. Theodorus Mentes, geb. Bergum 21 febr. 1712, hervormd predikant te Rauwerd en Imsum, overl. Rauwerd 24 juli 1773, zn. van ds. Hillebrandus en Lammechien Adriani en wedr. van Henrica Maria Reen. b. Janneke Noyon, ged. Sneek 6 april 1710, overl. ald. 21 mei 1712. c. Antoni Noyon, ged. Sneek 17 sept. 1713, overl. ald. 26 juni 1721101. 10.3.2

Kinderjaren en huwelijk

Zoals gezegd was Simeon, toen hij met zijn ouders naar Sneek kwam, dertien jaar oud. Het valt dus aan te nemen, dat hij in het ouderlijk huis aan het Grootzand is opgegroeid. Hij was 23 toen zijn vader Antony daar overleed. Een jaar later vinden wij in de registers van de Martini69

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 70

DE DERDE GENERATIE

kerk vermeld, dat hij zich laat dopen alvorens lidmaat van de Nederlands Hervormde kerk te worden102. Deze zogenaamde volwassen doop was een uitzondering in die tijd en een sterke aanwijzing dat hij in de Labadistengemeenschap geboren - en dus ongedoopt - was. De band van Simeon met de kerk is altijd nauw gebleven. Uit de Handelingen die zich in het archief van de Nederlands hervormde kerk te Sneek bevinden, lezen wij dat de kerkeraad op 14 november 1714 een geschil besprak dat er tusssen Simeon en de bouwmeester Feenstra bestond. Helaas wordt niet duidelijk wat dat geschil inhield, maar hierna zal blijken dat Simeon in 1717 danig met de bouwmeesters overhoop lag. Op 21 januari 1717 wordt Simeon door de Kerkeraad bedankt voor zijn gift van 100 Carolus gulden aan de diaconie. Op één januari 1730 wordt hij samen met de koopman Harmen Gonggrijp103 in de diaconie gekozen en op één januari 1736 in de kerkeraad benoemd. Op 15 aug. 1706 volgt dan zijn huwelijk met de uit Leeuwarden afkomstige elf(!) jaar oudere Sjoukje Sydses104. Dit grote leeftijdsverschil plaatst ons weer voor een raadsel. Het eerste kindje, Tytia, wordt na twee jaar op 26 augustus 1708 geboren! Sjoukje is dan al 38 jaar. Mogelijk woont het gezin in bij moeder Josine, want eerst op 21 december 1708 koopt Simeon samen met Sjoukje voor het hoge bedrag van 1540 Carolus guldens het huis aan het Hoogend, aan de Knibbelsteeg. Daarachter zal hij zijn ververij vestigen en tot over de stadsgracht uitbreiden. In dit huis worden, zoals vermeld, nog twee kinderen geboren:

Hoogend te Sneek. Foto na 1885. Bron: S. ten Hoeve. Sneek gephotographeerd 1863-1900 (Leeuwarden 1999).

70

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 71

DE DERDE GENERATIE

Janneken die slechts twee jaar werd, en Antoni. Bij zijn geboorte was zijn vader 32 en zijn moeder al 43. Op 26 juni 1721 sterft met Antoni de tak Simeon in manlijke lijn uit. Over de dood van moeder Sjoukje zijn wij helaas niet precies geïnformeerd. In een stuk van 16 maart 1725, dat hieronder nog ter sprake zal komen, wordt zij nog met name genoemd. Zij is dan 54 jaar oud. Als Simeon in 1729 weer onroerend goed koopt, doet hij dit alleen, zodat wij mogen veronderstellen dat zijn vrouw tussen deze twee data in overleden is, nog geen 60 jaar oud. Simeon, tegen de 50, blijft achter met dochter Tytia van 19 en zal niet hertrouwen. 10.3.3 De ververij Zoals uit de lijst in bijlage 6 te lezen valt, breidt Simeon zijn bezit naast zijn dure huis aan het Hoogend uit met de aankoop van een pakhuis met woning aan de Knibbelsteeg in 1713. Tevens verkrijgt hij in 1725 concessies om zijn bedrijf, dat blijkbaar op de stadswal achter zijn huis grote overlast bezorgde, te verplaatsen naar de overkant van het water - de stadssingel - dat zijn bezit aan de achterkant begrensde. Hierover later meer. In 1718 volgt de aankoop van een huis met erf, en tenslotte in 1729, twee aparte woningen met erf, waarvan ik de juiste locatie niet heb kunnen vaststellen. Al met al heeft Simeon dan met deze aankopen 2125 Carolus guldens uitgegeven, ongerekend de (onbekende) investeringen in zijn nieuwe fabrieksgebouw aan de overzijde van de Singel. Het moet hem dus financieel niet slecht gegaan zijn. In de stukken wordt hij meestal koopman, verver en lakenbereider genoemd. Merkwaardig is dat hij, hoewel geen officiële positie bekledende zoals zijn broer, reeds vanaf 1712, als hij 31 jaar oud is, optreedt als curator en zaakgelastigde voor minderjarige wezen, wier erfdeel moet worden behartigd. Blijkbaar werd hij als een betrouwbaar en gezaghebbend man beschouwd105. Hoe men in deze functie werd aangesteld en of dit werk pro deo werd uitgeoefend, weet ik niet. Wel werd een en ander nauwkeurig in de “Autorisatieboeken” aangetekend en men moest tegenover het stadsbestuur verantwoording afleggen. Simeons groeiende ververij was blijkbaar niet erg milieuvriendelijk en moet de buren nogal wat overlast hebben bezorgd. In 1717 krijgt hij dan ook moeilijkheden. Er komen schriftelijke en mondelinge klachten binnen en de magistraat besteedt twee zittingen (8 en 27 maart 1717) aan de kwestie. Wat was er gebeurd? Zoals in Hoofdstuk 9 par. 9.1 uiteengezet, was het Bolwerk (de met een muur verzwaarde stadsomwalling) danig in verval geraakt. Aangezien deze achter langs Simeons grond liep en hij die ruimte best kon gebruiken voor zijn bedrijf, had hij, zoals de bouwmeesters aan de magistraat rapporteerden, op vrijdag en zaterdag vijf en zes maart, twee met name genoemde arbeiders aan het werk gezet om het Bolwerk aldaar “merkelik te raseren met het uitgraven, uitkraden en wegvoeren van de eerde en verdere materie daarop leggende, sonder de minste consent van haar Achtbaarheden”106. Aangezien “de publijque stadswallen daardoor geschonden en gevioleert” waren, werd Simeon, zijn helpers, medestanders of arbeiders verboden enige verdere werkzaamheden uit te voeren op 71

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 72

DE DERDE GENERATIE

straffe van zes Carolische guldens en inbeslagname van alle “schoppen en verdere gereedschappen met de praam of pramen waarin enige eerde of materie gevonden wordt”. Voorts werd hij gelast alles in de vorige staat te herstellen en alle kosten van herstel te betalen. Dit alles volgens de deliberatie van acht maart 1717. Op 27 maart daaraanvolgend wordt de zaak opnieuw door de magistraat besproken. In deze zitting wordt medegedeeld, dat de bouwmeesters een onderzoek hebben ingesteld om visie te nemen wat en hoedanig Simeon Nojon op de stadsveste verrichtte, naar aanleiding van binnengekomen schriftelijke en mondelinge klachten. Gebleken was dat Simeon “een seer grote quantiteit saagmeel met swarte afgeverfde bast hadde laten werpen, leggende bult en bergswiese”, zodat de “vestingen welna een vuilnisbak geleken”. Een en ander zou door de wind in de haven kunnen waaien tot grote schade van de klagers. Bovendien bestond het gevaar dat bij droog zomerweer - zoals reeds was gebeurd - het zaagmeel “door een pieptoebak aangestoken”107 zou worden, tot gevaar van de nabijgelegen molen van Marten Minties. Maar dat was nog niet alles: “Waar boven Simeon ondernam om tusschen zijn raamten hoge palen te slaan, settende daarnevens noch losse na eigen welgevallen”, dagelijks wel 40 50108. Dit was niet alleen schadelijk voor de muur, maar belemmerde tevens de omwonenden in hun recht van vrije uit- en doorgang op het Bolwerk. Tegen deze, op het oog niet onredelijke terechtwijzingen, die hem natuurlijk zeer in de uitoefening van zijn groeiende bedrijf hinderden, komt Simeon in verzet en richt op drie mei 1717 een uitvoerig bezwaarschrift aan de magistraat109. Hij wijdt de vijf klachten aan naijver van enkele medeburgers en zegt voor het afgraven toestemming van vroegere bouwmeesters te hebben verkregen “tot verbeteringe van de stadswallen en niet tot verslimmeringe derselver”. De hoge palen zijn in werkelijkheid kleine stokjes, hij is zich van geen schade aan de stadswal bewust, en de toegankelijkheid is door zijn “neerstigheit” eerder verbeterd dan afgenomen. Hij wil echter aan de intentie van de magistraat voldoen en heeft deze dan ook stipt uitgevoerd. Hopende dat de Edelachtbaren “met die volstrekte gehoorsaamheit souden bevredigd zijn”, verzoekt hij nu toestemming om op zijn straat, die zeer ruim en breed is, naar het voorbeeld van andere burgers en handwerkslieden, dicht aan de vaart “een klein bakjen van omtrent 2 1⁄2 voeten” te zetten, om er zijn zaagmeel op te slaan tot het per schip wordt afgevoerd. Helaas: ook dit verzoek wordt afgewezen en hij moet het bakjen binnen de twee dagen afbreken! Het is wel duidelijk dat de coalitie tegen Simeon te sterk was. Tot overmaat van ramp wordt hem op vijftien oktober 1717 bevolen ook nog zijn raamten weg te halen, teneinde de reparatie van de stadswal achter zijn huis mogelijk te maken. Blijkbaar heeft hij zich toch weten te redden. Zeven jaar later, op acht september 1724, is de magistraat hem veel gunstiger gezind en verhuurt hem een stuk grond aan de overzijde van de stadssingel achter zijn huis gelegen, om zijn raamten op te zetten110. De huurtijd is vijf jaar, telkens vernieuwbaar, en de jaarlijkse huursom bedraagt vijftien Carolus guldens, te betalen aan de stad en het burgerweeshuis tezamen. Reeds zes maanden later, op zestien maart 1725, volgt dan de toestemming om op dit stuk grond een (fabrieks-)gebouw te plaatsen van circa 18 bij 20 meter, de “muirage” drie meter hoog, tegen een jaarlijkse grondpacht van drie Carolus guldens111.

72

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 73

DE DERDE GENERATIE

Er wordt tevens bepaald dat, mocht Simeon komen te overlijden, zijn weduwe Sjoukje het contract naar eigen keuze mag voortzetten of beëindigen112. Deze besluiten zijn natuurlijk in schriftelijke vorm aan Simeon ter hand gesteld en zijn daarom zo belangrijk omdat zij ongetwijfeld behoord hebben tot de “titels van aankomst” die mijn overgrootvader abusievelijk had aangehaald in zijn brief van 1873. Bovendien is het merkwaardig dat een stuk grond dat door de stad in huur is gegeven in 1725 anderhalve eeuw later, met de zelf gebouwde opstallen, door de familie als eigendom kan worden verkocht! Het lijkt op usurpatie die bij de invoering van het kadaster in 1832 zijn definitieve beslag heeft gekregen113. 10.3.4

De labadist

Aan een proces dat voor het hof te Leeuwarden wordt gevoerd tussen hopman Martinus Schuirmans en diens echtgenote Anna Reinalda, waarin Simeon als getuige wordt gehoord, danken wij één van de merkwaardigste stukken, die wij dankzij Roarda hebben kunnen opsporen114. 26 februari 1725 Simeon Noijon, Koopman tot Sneek, old omtrent 43 jaar, gecit. : geëd: en gevraagd115 seide (....) dat de getuige, nu omtrent twee jaar geleden tot Amsterdam scheepgaande, hoorde dat de posrde116, wanneer hij getuige sig al, te rust begeven hadde, vroeg of de labadist al te scheep was en seide dat die er van soude hebben; dat weinig daarna de posrde sonder enige voorgaande quaestie hem getuige aangreep ende been van ‘t lijf haalde; waarop de getuige om hulp roepende en de schipper versoekende om ordre te stellen heeft de posrde sig van verdere feitelikheit ontholden dog niet van schelden en tieren, (....) dat de posrde in het gemeen voor een verguister, doorbrenger en moeitemaker te boek staat en bekend is; dat de posrde eerst geweest is sergiant, daarna faandrig en daarna hopman117 en sloot na voorlesinge. Behalve het feit dat Simeon voor zijn zaken naar Amsterdam reist, vinden we hier ook de enige authentieke verwijzing naar het “Labadisme” van Simeon. Hoewel deze gemeente reeds meer dan 25 jaar geleden uiteengevallen was en Simeon reeds in 1705 tot de gereformeerde kerk was toegetreden, is de herinnering aan zijn afkomst na al die tijd nog sterk genoeg, dat de “verguister en moeitemaker” het woord labadist als scheldwoord kan gebruiken.

73

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 74

DE DERDE GENERATIE

10.3.5 Simeons verdere leven Wij moeten aannemen dat Simeon alle lange jaren na de dood van zijn vrouw door zijn dochter Tytia is verzorgd. Eerst op 39-jarige leeftijd trouwt zij met ds. Theodorus Mentes, de predikant van het nabijgelegen dorp Rauwerd. Hij is vier jaar jonger dan zij en als weduwnaar met enkele minderjarige kinderen achtergebleven. Het huwelijk vindt te Rauwerd plaats op 29 oktober 1747. Vader Simeon had reeds enige maanden eerder het besluit genomen zijn bedrijf op te doeken en als rentenier te gaan leven in hetzelfde dorp als zijn dochter. Helaas gaf deze verkoop aanleiding tot een ruzie met zijn neef Pytter, die immers achter zijn huis aan het Grootzand eveneens een ververij dreef. Mogelijk konden zij het niet eens worden over de prijs. In ieder geval volgde er een proces, waarop wij in een volgend hoofdstuk nader zullen ingaan. In 1749 werden in verband met een voorgenomen wijziging van het belastingstelsel, in heel Friesland lijsten opgesteld van de belastingplichtigen, de zogenaamde Quotisatiekohieren. Voor Rauwerd vinden wij dan vermeld: - Simeon Nojon, rentenier, 2 volw., aanslag 28-7-0 - Theod. Mentes, predikant, 3 volw., 4 kinderen, aanslag 42-15-0 Aangezien inwonend personeel bij het gezin werd gerekend, zullen beiden wel een inwonende dienstbode hebben gehad. Tenslotte vinden we Simeon nog tweemaal terug in de lijfrenteregisters van de provinciale overheid, die in ruil voor het storten van een bepaald kapitaal een jaarlijkse lijfrente van 7% van dit bedrag garandeerde aan een door de storter aangewezen persoon gedurende diens gehele verdere leven118. Gezien de lage levensverwachting in die tijd, zat hier natuurlijk een flink speculatief element in. Hoe het ook zij, Simeon koopt op 12 oktober 1750 twee lijfrentes van 600 Carolus guldens, respectievelijk voor zijn gehuwde dochter, dan 42 jaar oud en voor zijn twaalf jaar oude neefje Joseph de zoon van neef Pytter, met wie hij drie jaar tevoren een proces gevoerd had. Op 24 juni 1752 koopt Simeon nogmaals lijfrentes van 600 gulden, wederom voor Tytia en de andere voor het vijfjarige zusje van Joseph, Hilkjen. Waarom slechts twee van Pytters vier toen levende kinderen werden bedacht, weten we niet, maar we kunnen wel concluderen dat de ruzie was bijgelegd, en dat oom Simeon genereus in de beurs had getast. Hilkjen stierf reeds in 1760 en heeft dus niet lang van haar lijfrente kunnen genieten. Tytia daarentegen nog tot haar dood in 1779 en Joseph tot 1796, toen hij op 59-jarige leeftijd stierf. Aangezien er voor die tijd geen DTB gegevens voor Rauwerd bewaard zijn gebleven, moeten wij Simeons overlijdensdatum afleiden uit de Reëelcohieren van Sneek, waar hij tot 1756 werd aangeslagen voor een pakhuis en twee kamers, die hij daar nog bezat en die in dat jaar door Tytia en haar man verkocht werden. Hij moet dus in 1755 gestorven zijn te Rauwerd, 74 welbestede jaren oud, waarin hij veel aan de familiegeschiedenis had bijgedragen. Zijn voornaam werd in de combinatie Petrus Simeon tot op heden doorgegeven.

74

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 75

11

De vierde generatie: Petrus (1707-1760) en Antie Gonggrijp

11.1

Genealogie

Petrus Noyon, ged. Sneek 7 jan. 1707, lakenfabrikeur en verver, burgerhopman te Sneek, overl. ald. 9 maart 1760, tr. Sneek 13 okt. 1726 Antie Thomas Gonggrijp, geb. Harlingen 30 jan. 1701, overl. Sneek 25 aug. 1784, dr. van Thomas Harmens en Aagtie Sybrands. Uit dit huwelijk: 1. Aagjen Noyon, geb. Sneek 27 sept. 1728, overl. ald. 31 okt. 1806, tr. Sneek 16 juli 1757 Ruird Radersma, geb. Sneek 23 nov. 1727, vroedsman en schepen ald., overl. ald. 10 juni 1807, zn. van Piter en Boukje Sjoerds. 2. Joseph, geb. 9 jan. 1737, volgt generatie V. 3. Josyna Noyon, geb. Sneek 28 jan. 1740, overl. Oppenhuizen (Wymbritseradeel) 23 april 1777, tr. Oppenhuizen 26 aug. 1770 ds. Sigefridus (Sieuwert) Gardingius, ged. Enkhuizen 17 sept. 1744, hervormd predikant laatst. te Wolsum, overl. Sneek 17 juni 1809, zn. van Isaak en Hiltjen Rieuwerts: hij hertr. Winsum 25 mei 1801 Elisabeth Tjittes Sijbema, wed. van Klaas Hibma. 4. Hilkjen Noyon, geb. Sneek 24 juli 1743, overl. ald. 21 aug. 1743. 5. Hilkjen Noyon Geb. Sneek 11 dec. 1745 overl. ald. 27 juni 1760119. 11.2

Jeugd en huwelijk

Als Joseph in 1720 op 45-jarige leeftijd sterft, blijven zijn derde vrouw Teetske Eelkes en de drie kinderen uit zijn eerste huwelijk, Antoni, Jissyna (Josyna) en Petrus (Pytter) respectievelijk 19, 17 en 13 jaar oud, alleen achter in hun huurhuis aan het Grootzand. Aangezien de kinderen pas op 25-jarige leeftijd meerderjarig worden, behartigt oom Simeon als curator hun belangen. Dat blijkt uit de acte van 1724, waarin Simeon een deel van het huizenbezit van de hand doet aan een crediteur120. Antoni, gedoopt op 15 april 1701, sterft echter reeds op 24-jarige leeftijd zodat slechts Pytter. die dan 18 is, als stamhouder overblijft121. Inmiddels is stiefmoeder Teetske weer naar Leeuwarden teruggegaan, waar zij op drie maart 1723 op attestatie als lidmaat van de Nederlands Hervormde Kerk wordt ingeschreven. Daarna raken wij haar spoor bijster. Waarom heeft zij de familie, waar zij toch tien jaar de huismoeder was geweest, verlaten? Waren er wel financiële voorzieningen voor haar getroffen? Wij weten het niet en kunnen slechts veronderstellen, dat de verhouding tussen de bijna volwassen kinderen en hun stiefmoeder niet goed was. Het is ook in deze jaren dat twee jeugdige Harlingers, een broer en zuster Gonggrijp zich te Sneek kwamen vestigen. Zij raakten zodanig met de kinderen Noyon bevriend dat zij een dubbel huwelijk sloten. Hun ouders Thomas Harmens Gonggrijp en Aagtie Sybrands waren op 75

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 76

DE VIERDE GENERATIE

acht maart 1696 te Harlingen getrouwd. Vader Thomas, geboren in 1660, bekleedde er de belangrijke functie van ontvanger generaal ter admiraliteit van Friesland. Het echtpaar kreeg zeven kinderen, allen gedoopt te Harlingen: 1. Harmen Thomas, 1697 geboren en overleden 2. Harmanus Thomas, 8 maart 1698, overl. Sneek 12 maart 1739 3. Antie, 30 jan. 1701, overl. Sneek 25 aug. 1784 4. Sybren Thomas, 25 dec. 1703, ontvanger van de wederhelft van het verhoogde lasten veilgeld, overl. Sneek 22 nov. 1790 5. Aaltie, 18 nov. 1706, overl. Sneek 20 sep. 1769 6. Roelofke, 19 sep. 1709, overl. Sneek 12 nov. 1769 7. Joost, 27 nov. 1712. vroedschap te Harlingen 1772 - 1780, overl. Harlingen 1780 Het is opvallend, dat van het zestal overlevende kinderen allen, met uitzondering van Joost (nr. 7) hun leven te Sneek eindigden122. Ons interesseren vooral Harmanus en Antie. Harmanus Thomas Gonggrijp, lakenfabrikeur, wordt op 24 mei 1726 burger van Sneek en trouwt op 24 september van datzelfde jaar met Jissyna (Josyna) Noyon. De bruidegom is 28, de bruid 21 jaar oud. Dit huwelijk zal echter slechts anderhalf jaar duren. want reeds op 15 januari 1726 wordt Josyna begraven zonder kinderen te hebben voortgebracht123. De weduwnaar hertrouwt na een drietal jaren met de uit Harlingen afkomstige Antje Lous Fopma en krijgt met haar een aantal kinderen124. De zonen Thomas en Tjalling zullen later in Sneek nog een belangrijke rol spelen als glasschilder en in de politiek. Vader Thomas zelf vindt al snel zijn weg naar de Sneker vroedschap (1732-1739) waar hij de functie van schepen uitoefent (1735-1738). Hij overlijdt betrekkelijk jong op 41-jarige leeftijd125. Zijn weduwe blijft in Sneek wonen en zij zal hem nog 45 jaar overleven. Terug naar Pytter, zoals hij zichzelf in zijn bijbel noemt. Het zijn emotievolle jaren voor de jongeman. Na eerst zijn vader (1720), zijn oudere broer (1725) en zijn getrouwde zuster (1726) verloren te hebben, moet hij weer een sterfgeval aantekenen: „1726 Den 7 julij ‘s avonds tussen 10 en elleven is mijn waerde Grootmoeder Josina Bonte in Den Heere Gerust“. Spoedig volgt er echter vrolijker nieuws want de volgende aantekening luidt: „1726 Den 13 oktober Ben ik Pijtter Noyon met mijn Beminde Huisvrouw tot Sneek in de Grote Sintmartenkerk getrout met de name Antie Thomas Gonggrijp Door Domeni Hansma“. Harmens jongere zuster die, zoals wij gezien hebben in 1701 te Harlingen is geboren en dus 25 jaar oud is, trouwt dus met haar broeders zwager, die met zijn 19 jaar wel een erg jeugdig huwelijk sluit. Ondanks de dood van Josyna, waren de twee families nu hechter dan ooit met elkaar verbonden, waarschijnlijk tot wederzijds voordeel: Gonggrijp verkiesbaar voor het stadsbestuur en Pytter enig erfgenaam van de zaken van zijn vader. Niets wijst er echter op, dat het een slecht huwelijk was. Er zijn nog niet helemaal negen maanden verstreken als het eerste kind, een dochtertje, wordt geboren op 14 juli 1727. Helaas moet Pytter toevoegen “en heeft geleeft uren”. Maar blijkens de verdere bijbelaantekeningen komt moeder Antie nog vijfmaal in de 76

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 77

DE VIERDE GENERATIE

kraam, zoals boven vermeld: Aagjen, Joseph, die het geslacht zal voortzetten en als eerste lid van de familie tot de kring der Sneeker regenten zal doordringen, Josyna, Hilkjen en een tweede Hilkjen, die als baby en veertienjarige overlijden. Opvallend hierbij is het negenjarig hiaat tussen de nrs. 1 en 2., Aagjen en Joseph. De familiebijbel meldt geen miskramen of jonggestorven kinderen in deze periode. Opmerkelijk is ook, dat het voor die tijd gebruikelijke ritme zich in 1737 herstelt en dat moeder Antie nog een laatste kind krijgt als zij al 44 is. Twee jaar na zijn huwelijk koopt Pytter met zijn echtgenote voor de aanzienlijke som van 1025 gulden het grachtenhuis “de Swaen” aan het Grootzand (thans nr. 48) waar de opeenvolgende generaties nog tot 1852 zullen wonen en werken. Hierachter lagen immers de grond en de gebouwen die vader Joseph reeds in 1713 had aangekocht en waar Pytter zijn verversbedrijf uitoefende. Over Pytters leven - hij werd 53 jaar oud - zijn wij met uitzondering van zijn hierna beschreven geschil met zijn oom Simeon, niet zo uitvoerig ingelicht als dat met de voorgaande generatie het geval was. Hij was een eerzaam burger, die in de schutterij van zijn wijk tot de bevelhebbersrang van hopman opklom. Ook assisteerde hij het stadsbestuur bij de schattingen van de belastingen, die aan zijn medeburgers werden opgelegd. Maar ondanks zijn huwelijk met een Gonggrijp wist hij niet tot de vroedschap door te dringen, zoals zijn zoon later wel zou doen. Men krijgt bij de bestudering van zijn handschrift en zijn wispelturige, vaak fonetische spelling (Jannewari, Desember) de indruk dat zijn schoolopleiding wat te wensen heeft overgelaten en in ieder geval niet op het niveau lag van die van zijn vader voor en van zijn zoon na hem. 11.3

Het niaarproces tegen Simeon, 1750

Toen Pytters oom Simeon, 67 jaar oud, zich in 1748 uit het actieve leven wilde terugtrekken om zich in de buurt van zijn enige dochter Tytia - inmiddels domineesvrouw geworden - te Rauwerd te vestigen, wenste hij natuurlijk zijn ververij en klanderij, achter zijn huis en aan de overzijde van de Singel gelegen, van de hand te doen. In plaats van aan zijn neef, die immers zelf verver is, verkoopt hij de grond en opstallen voor 2131 en de inventaris voor 1200 gulden aan het echtpaar Jan Freerks van der Boogh en Trijntje Wouters. Bij de gebruikelijke proclamatie gedurende drie opeenvolgende weken treedt Pytter echter onmiddellijk in het geweer en doet als familielid zijn naastingsrecht gelden. De zaak komt op acht september 1747 voor het gerecht126. Uit de stukken blijkt dat de onenigheid groot was. Niet alleen het echtpaar Van der Boogh, dat al flinke sommen gestort had, verzet zich, maar ook Simeon! Retrahent (= niaarnemer) Pytter laat dan ook zijn raadsman notaris Mulder verklaren: “wat aanbelangt de protestatie van de verkoper Simeon Noion wort deselve bij de retrahent niet anders geconcidereert als impertinent en volcomen injurieus. Derhalve protesteert de retrahent wel expres bij desen de atrocissima injuria hoewel sulx om sijn eere en reputatieniet geschiede, niet gaarne soude hebben gedaan als sijnde de protestant Simeon Noion sijn retrahents w.1.(wijlen) vaders enigste broeder en sijn retrahents eenigste vaderlijke oom, betuigende de retrahent 77

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 78

DE VIERDE GENERATIE

dat hem hels smerte is. dat dit affront in ‘t oog van de Regter, stante juditio, wordt aangedaan. Edog om sijn, retrahents, gedachte Oom nog boven alle de maat vol te geven, so verklaart hij bereit te sijn om genoegsame Borge, bijaldien het geproclameerde op hem, retrahent, werde geadjudiceert, te sullen stellen voor de gehele coopschat”, etc. etc. Retrahent verklaart verder deze “coopschat” wel contant te willen voldoen, omdat hij reeds meer dan “een darde part van de coopschat en de gehele illiquide costen van de Egtel. copers heeft gepraesenteert ende geoffereert”. Pytter wordt in het gelijk gesteld, want de acte vermeldt: “En is de Niaarnemer geadjudiceert den 8 Sept. 1747”. Voor 3331 gulden en 10 stuivers benevens circa 132 gulden overdrachts-, registratie- en proclamatiekosten werd Pytter dus de eigenaar van: “huisinge stede, erf c.a., so in voegen ‘t selve bij de Vercopers tegenwoordigs werd bewoondt aan het Hoogendsulx met alle hetgeene dat daaraan aard-, band-, spijker- en nagelvast is mitsgaanders staande ysers, draytreeft (= ijzeren driepoot), rolbank en boven een groote kleerkast, borden in de bottelerijen, (alsmede) de huisinge en erff c.a. staande en gelegen alhier over de gragt op de Stads Zingel, met alle hetgeene de verkopers daaraan dependeert, exempt de turff, Bast en verfstoffen voor sooveel bij de overdrachte aldaar mogen gevonden worden, sijnde onder deze Coop mede begrepen de gereedschappen en alles wat, tot de Verwerie en Klanderije is behorende en gebruikt wert, gelijk mede de grote Persen, Platen, Rollen, Tafels. Yserwerken en alle vordere Gereedschappen”. Verder nog: “ de Raamten agter het Bolwerk en over de Gragt, de Kuipen, Tonnen, backen, troogen. Ketel met het nat en toebehoren van dien, ook het Paard en ‘t Schipke daarbij gebruikt werdende”. En tenslotte: “de profitelijke inhuizinge ofte het regt aan de Singel, loopende van het brugjen op de Draisloot tot aan de Brabantse brugh synde voor ‘t geheel beswaart met vier Cargls, twee Strs jaarlijxe grondpagt en vijftien Cargls aan jaarlijxe huir, dog alles breder en in conformite van de Grondpagtbrieven en Huircontracten, soo van de magistraat deser stede als ‘t burgerweeshuis daaraf gemaakt”, waarmee dus de concessie bedoeld wordt die in 1724/25 aan Simeon was verleend127. Het ziet er dus naar uit, dat oom en neef het in eerste instantie niet eens zijn geworden over de prijs of de wijze van betalen. Toen Simeon het bedrijf dan maar aan derden te koop heeft geboden, was Pytter wel gedwongen naar het rechtsmiddel van het niaar te grijpen en zijn oom volledige genoegdoening te schenken.

78

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 79

DE VIERDE GENERATIE

11.4

Verdere levensloop

De laatste drie aantekeningen van Pytters hand in de familiebijbel betreffen zijn schoonfamilie: 12 oktober 1749 trouwt nicht Jetske Gonggrijp. “met de luittenant Jean Fransois de Vassy, waarbij hij aantekent “was out 15 1/2 jaar doe sij de Bruut was”. (Op 1 februari 1753 moet hij dan echter vermelden, dat zij van) “een Doodt Kint verlost is, sijnde een Dogtertie” en dat zij zelf op 4 februari ‘s morgens tussen 11 en 12, oud 18 jaar en 10 maanden gestorven is, zijnde getrouwd geweest 3 jaar en 3 maanden met Jan Fransois de Vassy”. Deze Jean Francois was een telg uit een van oorsprong Frans geslacht dat reeds enige generaties lang officieren in Staatse dienst had geleverd. Van Jetske bestaat er nog een portret, dat aan een van haar glasschilderende broers wordt toegeschreven. Het hangt thans in de Gonggrijpkamer, een stijlkamer in het Scheepvaartmuseum in Sneek. Op acht juni 1753 volgt dan Pytters laatste aantekening, als zijn “waarde Neef Louwerens (moet zijn Lourens) Gonggrijp overlijdt, oud zijnde 21 jaar, 4 maanden en 6 dagen” In deze jaren rondt Pytter ook zijn bezit achter Grootzand af met twee aankopen in 1750 en 1752 van kleine huisjes aan het achterom128. Enkele maanden na het huwelijk van zijn enige zoon Joseph, overlijdt Pytter, nog maar slechts 53 jaar oud. Mogelijk was het de heel strenge winter die zijn tol eiste129. Zijn enige zoon Joseph, die de familiebijbel erft, schrijft hierin later met zijn fraaie hand: ”1760 Den 9 Maart is mijn lieve Vader Petrus Nojon In de Ouderdom van (oningevuld) overleden”. Blijkens de reëelcohieren trekt Joseph met zijn gezin nu in het huis de Swaen op het Grootzand en verhuist Antje met de dochters naar het Hoogend. Drie maanden na haar vader overlijdt ook de jongste dochter Hilkje, op 15-jarige leeftijd “aan een inteerende ziekte”, zoals de familiebijbel vermeldt. Nog weer tien jaren later verlaat dochter Josina, dan 30 jaar oud, haar moeder om in het nabijgelegen Oppenhuizen te trouwen met de hervormde dominee S. Gardingius, maar zij sterft reeds zeven jaar later in 1777. Op het Hoogend vindt nog een verandering plaats. Nicht Tytia, Simeons dochter en inmiddels weduwe geworden van dominee Mentes in Rauwerd, komt in 1775 het huis op het Hoogend bewonen en de 74-jarige Antje vertrekt naar Oppenhuizen. Als Tytia op 76-jarige leeftijd in 1779 overlijdt, wordt het huis verkocht. Ik neem aan dat Antje bij haar schoonzoon Gardingius de rol van huisvrouw is gaan vervullen, maar dat haar dit, hoogbejaard als zij was, toch te zwaar werd. In ieder geval keert zij weer terug naar Sneek, waarschijnlijk bij haar zoon Joseph en sterft daar, 83 jaar oud, in 1784.

79

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 80

DE VIERDE GENERATIE

11.5

Het doosje van Josyna, Petrus’ zuster

Door een toevalstreffer, zoals er al meer in dit relaas zijn opgetreden, bezitten we van de jong gestorven Josyna een kleine stoffelijke herinnering. Van een antiquair in Sneek had ik vernomen dat zich bij een particulier in Sneek een Noyondoosje bevond. Ondanks herhaald aandringen kon hij het toch niet voor mij verwerven. Enige jaren later kreeg ik een brief van directeur ten Hoeve van het Sneker museum, waarin hij mij mededeelde, dat hem een doosje was aangeboden, dat hij niet voor de Oudheidkamer had aangeschaft, maar waarvan hij vermoedde, dat het mij zou interesseren. Een foto en de naam en het adres van de aanbieder waren bijgevoegd. Er was geen twijfel mogelijk: dit moest het gezochte doosje zijn. Met de aanbieder kon ik snel tot overeenstemming komen en het doosje is nu in mijn bezit. Het betreft een houten op de draaibank gedraaid, beschilderd doosje, dat allang geleden gebarsten en weer keurig gerepareerd is. Het heeft een deksel met schroefsluiting, is zeven cm in diameter en vijf cm hoog. Volgens ten Hoeve werd dit type doosje gebruikt om munten in te sparen. Op de bodem staat in inkt het opschrift, dat mijn begeerte rechtvaardigt (ik moest ƒ 250,- voor het onooglijke voorwerpje betalen): JOSYNA

1711

NOYON

Het lijdt geen twijfel dat het hier gaat om een cadeautje aan de kleine Jessyna, die toen zeven jaar oud was. Na haar vroege dood zal het in de familie van haar man Gonggrijp zijn gebleven tot het na meer dan twee en een halve eeuw weer in Sneek opdook.

80

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 81

12

De vijfde generatie: Joseph (1732-1806) en Geertruijdt Munniks

12.1

Genealogie

Joseph Noyon, geb. Sneek 9 jan. 1737, textielfabrikant, vroedsman, bouwmeester, schepen en burgemeester van Sneek, overl. ald. 18 nov. 1796, tr. Joure 19 aug. 1759 Geertruijdt Munniks, ged. Leeuwarden 26 okt. 1732, overl. Sneek 18 april 1806, dr. van Bernardeus en Magdalena Leffring. Uit dit huwelijk: 1. Dochter, geb. Sneek 30 april 1760, overl. ald. 3 mei 1760 2. Petrus Simeon, geb. Sneek 17 aug. 1761, volgt generatie VI 3. Magdalena Noyon, geb. Sneek 2 juli 1765, overl. Amsterdam 24 maart 1850, tr. Sneek 14 mei 1795 mr. Jacobus Hendrik van der Schaaff, ged. Amsterdam 21 okt. 1767, raadsheer gerechtshof Amsterdam, overl. ald. 11 juli 1852, zn. van Jacobus en Maria Louisa Petronella Renard130. 12.2

Huwelijk

Pytters enige zoon en stamhouder Joseph, genoemd naar zijn grootvader, was 23 jaar oud toen zijn vader overleed. Hij was toen al een half jaar getrouwd met Geertruijdt Munniks, vijf jaar ouder dan hij, uit het naburige Joure. In het (Arqentijnse) familiearchief Van der Veen zijn twee alleraardigste documenten bewaard gebleven, die aan het huwelijk van Joseph en Geertruida herinneren: twee met een extra nette hand geschreven bruiloftsgedichten. Het eerste draagt als opschrift: “Ter blijde bruilofte van Joseph Nojon en Geertruida Munnik plegtig in den egt verbonden” en is dertien vierregelige coupletten lang. Vol van brave vermaningen en langdradige heilwensen, waagt de dichter toch in het voorlaatste couplet de opmerking: “Treedt dan ter slaapzaal in, schept zuiver vergenoegen “Verwekt een talrijke kroost, waardoor Noion nog lang “In naam en wezen blijv’, bevrijd voor ondergang. “Wilt steeds uw beider hart in liefde voegen. De schrijver, Hillebrandus Mentes, was waarschijnlijk een zoon van dominee Theodorus Mentes, de dominee te Rauwerd, die door zijn huwelijk met Tytia Noyon met de familie verwant was. De dichter moet een perfectionist geweest zijn, want in een voetnoot vermeldt hij, verwijzend naar één van de dichtregels:

81

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 82

DE VIJFDE GENERATIE

“NB per abuis twee verzen naast elkander “met een staande voet begonnen, dat, “wegens gebrek aan tijd niet veranderd is. Het tweede gedicht telt negen zesregelige coupletten en blinkt minder uit door zijn stijl (“Gij hebt u kuer heel wel gedaan, dat gij Geertruida hebt genomen aan”) dan door de kalligrafie en de fraaie pentekening van de twee elkaar drukkende handen van bruid en bruidegom. Het is getiteld: “TER BRUYLOFTE van de Heer Josep Noion “EN DE DEUGTRIJKE IUFFROU GEERTRUIDA “Munniks in den egte vereenigt tot “Sneek den 18 Augustus 1759 Deze datering is onjuist en hoort eigenlijk te luiden: tot Joure den 19 augustus. De schrijfster, Geertruy Robbers, die wij niet verder hebben kunnen identificeren, zal dus wel niet persoonlijk aanwezig zijn geweest. 12.3

De familie Munniks

Buiten de elf steden was het Friese platteland verdeeld in 30 bestuursdistricten of grietenijen die onder het gezag van een veelal adellijke grietman stonden. Deze werd bijgestaan door een klein bestuurscollege en een door de staten van Friesland benoemde hoofdambtenaar, de Secretaris. Joure nu was de standplaats van de secretaris van Haskerland, Bernardus Munniks. Hartogh Heijs van Zouteveen vermeldt in zijn aantekeningen, die ik van zijn kleindochter kreeg, over de familie Munniks ondermeer het volgende: “De Friese familie stamt af van Bernardus Munniks, geboren te Ankum (Hannover) in 1696. overleden te Joure den 15 aug 1776. Deze Bernardus woonde te Leeuwarden tot het jaar 1739. Den 17 maart 1739 is hij aldaar beëdigd door HEM131 de gedeputeerde staten van Friesland als Secretaris van de grietenij Haskerland te Joure. Zijn opvolger is in 1776 benoemd”. Hij tekende “Munnick, secretaris”. In 1729 is hij gehuwd met Magdalena Leffringh. Uit dit huwelijk zijn zeven kinderen geboren: 1. Rinske Munniks, geb. Leeuwarden 3 aug 1730, overl. Oudega 28 jan 1795 2. Geertruijdt Munniks geb. Leeuwarden 26 okt 1732, overl. Sneek 18 april 1806, gehuwd Joure 19 aug 1759 met Joseph Noyon, burgemeester te Sneek 3. Johanna Munniks, geb. Leeuwarden 16 dec 1734, overl. Meppel 31 jan 1810, gehuwd met Willem van der Sande, officier in dienst der staten. 4. Anna Marya Munniks, geb. Leeuwarden 21 april 1738, overl. Sneek 28 aug 1764, gehuwd Joure 19 feb 1764 met Thomas Gonggrijp van Sneek 5. Johannes, geb. Joure 31 maart 1741, overl. Jengum (0ost-Friesland) 15 feb 1815. Gehuwd doch van zijn vrouw gescheiden. Dit huwelijk was kinderloos. Hij was meester in de beide rechten. Advocaat bij den Hove van Friesland en later bij den Hove van Justitie in Holland, aangesteld consul van den Staat te Messina. Hij heeft veel van zich doen spreken en 82

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 83

DE VIJFDE GENERATIE

na de echtscheiding is zijn vrouw in Groningen gaan wonen. Hij was auteur van enige rechtsgeleerde werken. In het laatste der 18de eeuw heeft hij zich als advocaat gevestigd te Jengum in Oost-Friesland en aldaar tengevolge van een ongeluk bij het uitstappen van rijtuig overleden tot zijn erfgenaam instellende zijn juffrouw of huishoudster. 6, Wynoldus (Wynnout) Munniks, geb. Joure 4 dec 1744, overl. op de huize Oldgaarde, gemeente Dwingelo in Drente, op 8 sep 1806. In 1780 te Amsterdam gehuwd met Antonia Haasbaart, geb. Amterdam 5 nov 1751, overl. Groningen 21 maart 1806. Vanaf 1771 hoogleraar aan de Hogeschool te Groningen in de ontleed- en heelkunde, verlos- en kruidkunde, belast met het opperbestuur van ’s lands kruidtuin. Zijn levensbeschrijving is in 1812 uitgegeven bij J. Oomkens te Groningen. Hij ontving van stadhouder Willem V een ring met brillanten wegens aan hem verleende medische hulp. 7. Hendrik Munniks, geb. Joure 13 dec 1750, overl. Heerenveen 21 jan 1817, houthandelaar en lid van de grietenijraad van Schoterland. Den 25 april 1773 huwde hij te Heerenveen Neeltje Coopmans (of Koopmans) geb. Heerenveen 19 aug 1750, overl. aldaar 24 feb 1817. Notitie inzake nr. 5, mr. Johannes Munniks „Citatie

bij edict, verleend bij den Hove van Friesland tegen mr. J. Munniks, gewezen advocaat voor welgedachten Hove en voormaals aangesteld consul van den Staat te Messina voortvluchig is gedaagde en beklaagde, gewoond hebbende te Heerenveen in Friesland, Canselarie binnen Leeuwarden, 22 juni 1774“. (Men schrijft deze citatie toe aan politieke beweegredenen. Na enige jaren in Holland te zijn geweest, is betrokkene later weer in Friesland teruggekomen.) “Schoon getrouwd man en zijn vrouw nog in leven is, hij nogthans met allerlei vrouwspersonen, getrouwde en weduwen, op eene onbetamelijke wijze bij nacht en soms bij dag converseert en op ene verleidende wijze debaucheert en tot zijn wille weet te krijgen. Door deze verfoeielijke handelwijze deszelfs vrouw eindelijk genoodzaakt is geweest separaat te Groningen te gaan wonen en dat hij sedert niet naar haar omziet, enz. ... Zijn onbetaamelijke conversatien met vrouwspersonen heeft hij al sedert iaren, zoo in Holland als elders in deze provincie ondernomen en bij zoodanige conversatien met fatzoenlijke vrouwspersonen dringt hij zich in de affaire en administratie derzelver goederen enz”. Tot zover deze lange uitweiding van Hartogh Heijs van Zouteveen over de broers en zusters van Geertruijdt. De immigrant Bernardus Munniks moet wel over een goede vooropleiding hebben beschikt om op deze Friese bestuurspost benoemd te worden en ook zijn kinderen blijken de nodige intellectuele gaven te hebben. Twee van zijn dochters trouwen met zonen van de geparenteerde families Noyon en Gonggrijp. De kleurrijke oom Johannes zullen wij veel later nog eens tegenkomen als zijn verre achterneef Tarquinius Johannes Noyon hem op medische studiereis naar Berlijn in het Oost Friese Jengum een bezoek brengt.

83

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 84

DE VIJFDE GENERATIE

12.4

Kinderen

Niettegenstaande de aanbevelingen van de zoon van dominee Mentes kregen Joseph en Geertruida maar drie kinderen, waarvan het eerste, een ongedoopt, en dus naamloos dochtertje, slechts drie dagen geleefd heeft (overl. 3 april 1760). In 1761 volgt dan de zoon en stamhouder Petrus Simeon genoemd naar zijn grootvader, zowel als naar de stichter van het familiebedrijf, de in 1795 overleden Simeon. Diens naam bleef, aangezien hij zelf geen manlijke afstammelingen had, op deze wijze in de familie behouden. Vier jaar later wordt Magdalena geboren (2 juli 1765). Zij trouwt in 1795 op 29-jarige leeftijd met mr. Jacobus Hendrik van der Schaaff. Deze twee jaar jongere jurist was in Amsterdam geboren en woonde ten tijde van zijn huwelijk in Heerenveen, waar bij zich, volgens een mededeling van een kleinzoon, gevestigd had om in de nabijheid te kunnen zijn van het patriottische, zwarte schaap van de familie Munniks, oom Johannes, de oom van zijn bruid132. Het echtpaar verhuisde na verloop van tijd naar Amsterdam, waar Jacobus tot raadsheer in het gerechtshof werd benoemd. Hij overleed in 1852. Magdalena ging hem voor. Zij stierf te Amsterdam in 1850 op 84-jarige leeftijd. Met deze familie en de eruit gesproten zoons werden door de Friese familie nog lang schriftelijke contacten onderhouden. 12.5

Josephs loopbaan

De tijd was eindelijk aangebroken, dat een telg van het geslacht Noyon toegang zou krijgen tot de Sneker magistraat. De huwelijken van Pytter en Joseph zullen hieraan wel niet vreemd zijn geweest. Joseph voerde natuurlijk het familiebedrijf verder, dat immers zijn bron van inkomsten was. In 1760 wordt hij in de vijf speciën aanges1agen voor een en een halve schoorsteen “wegens de ververij buiten” (het door Simeon gestichte bedrijf aan de stadssingel). In datzelfde jaar krijgt hij, met 60 andere inwoners, van het Groot- en Kleinzand de aanzegging de open goten, die van hun huis tot in de gracht liepen, binnen de maand “over te vloeren tot in de wallinge” op straffe van drie gulden bij nalatigheid133. Pas in 1760 werd er dus een einde gemaakt aan de middeleeuwse toestanden die blijkbaar nog op de voornaamste grachten van de stad heersten. Per resolutie van 31 december 1764 waarbij het stadsbestuur de tarieven voor het gebruik van de stadswallen door particulieren herziet, wordt de “Koopman Noyon voor het, gebruik van zijne raamten” aangeslagen voor vier gulden ‘s jaars. Op deze zelfde datum wordt het in 1728 met Simeon gesloten contract voor het gebruik van het terrein “buiten de kleine palen verlengd zo lang hij (Joseph) deselve Cingel tot zijn Fabryck nodig zal hebben”. De huur wordt van 15 tot 30 gulden ‘s jaars verhoogd en sommige servituten worden nog eens nader gepreciseerd: de vissers mogen op de gebruikelijke plaats hun netten te drogen hangen, de magistraat mag er, zo vaak zij willen. de brandspuiten laten proberen en vrije doorgang, zowel te land als te water, zal aan een aantal aanpalenden moeten worden verleend134. De magistraat behoudt zich het recht van opzegging voor. Zoals reeds eerder vermeld, is dit nooit gebeurd en staat Josephs zoon, Petrus Simeon bij de invoering van het kadaster, 70 jaar later, zelfs als eigenaar van terrein en opstallen te boek.

84

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 85

DE VIJFDE GENERATIE

Vermelding verdient ook nog de overlijdensaankondiging die Joseph doet rondgaan, als in 1779 zijn “nigte” Tytia sterft, naar wiens vader hij zijn zoon (Petrus) Simeon had genoemd. De gedragen en godvruchtige stijl van het bericht zal, dunkt mij, niet alleen terug te voeren zijn op de conventies van die tijd. maar ook aan de innerlijke overtuiging van de schrijver hebben beantwoord135. 12.6

Intrede in het stadsbestuur

Op 15 december 1769 doet Joseph zijn intrede in de vroedschap, 34 jaar oud136. Dezelfde bron vermeldt dat hij in 1772 tevens “mede Regent van de Martiny-kerk” is. In par. o 4.2 opperden wij reeds de veronderstelling dat zijn familiewapen mogelijk in een nieuwe klok van de toren van deze kerk kan zijn gegoten. In 1773 volgt zijn benoeming tot bouwmeester (wethouder van openbare werken), in 1786 tot schepen (rechter in het nedergerecht) en in 1794 tot burgemeester (één van de vier)137. 12.7

De strijd tussen behoudenden en nieuwlichters

Deze normale opklimming van gecoöpteerd138 lid van de gemeenteraad tot de hoogste functies had echter plaats in een tijd van toenemende onrust. De burgerij nam hoe langer hoe minder genoegen met de misbruiken en met de vriendjespolitiek van de heersende oligarchie. Groepen van het bestuur uitgesloten burgers, zoals doopsgezinden en katholieken, begonnen hervormingen te propageren op grond van de verlichtingsideeën, die ook onder vrijzinnige regenten aanhang begonnen te vinden. Zij wensten de macht van de stadhouder, die door zijn benoemingsrecht en het aanstellen van een “premier” in het stadsbestuur de gang van zaken verregaand kon beïnvloeden, te beknotten. Toen er in 1781 een geschil ontstond tussen de staten van Friesland en de landsregering over de te hoog geachte belastingbijdrage van Friesland, waarbij zelfs de dreiging van een militaire interventie onder ogen werd gezien, wist de “Nieuwstaatsgezinde” Coert van Beyma het stadsbestuur van Dokkum ertoe te bewegen, zijn burgers in de gelegenheid te stellen, zich in het hanteren van wapens te oefenen. Overal werden nu vrijkorpsen opgericht, ook in Sneek bij raadsbesluit van 24 oktober 1783. Pas later kwamen de “Oudstaatsgezinden” tot de slotsom, dat zij hiermee het paard van Troje hadden binnengehaald. Er was nu immers, naast de door hen beheerste schutterij, een tweede gewapende macht ontstaan, die overwegend de nieuwe ideeën aanhing. Ook in het Sneker stadsbestuur had zich een scheiding der geesten voltrokken tussen behoudsen hervormingsgezinden. Deze laatsten dienden bij de magistraat een op 14 september 1784 opgesteld stuk in waarbij zij te kennen gaven een overeenkomst te hebben gesloten “tot redres van ingeslopen abusen en tot praestatie van hun plechtig gedane eden”. In een afzonderlijk samengeroepen bijeenkomst hadden zij zich, op straffe van een boete van 150 gulden, verbonden een tiental artikelen te respecteren, die inhielden dat zij in het vervolg bij de verkiezing tot openbare ambten uitsluitend op de bekwaamheid van de kandidaten zou85

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 86

DE VIJFDE GENERATIE

den afgaan en geen recommandatie meer in acht zouden nemen. Hierbij zouden zij aan de ondertekenaars van de conventie de voorkeur geven en de niet-ondertekenaars uitsluiten. In feite was deze overeenkomst tegen de stadhouderlijke premier en zijn aanhang gericht en was er op deze wijze een hervormingsgezinde politieke partij opgericht. In artikel drie worden zelfs de woorden “ware patriotten” gebruikt, de term waaronder later deze in het ganse land ontbrande politieke tweespalt de geschiedenis in zou gaan als die tussen patriotten en prinsgezinden. Het behoeft geen betoog dat de magistraat deze rebellie niet over zijn kant kon laten gaan. Een pikant detail was echter, dat magistraat (tien personen) plus vroedschap (26 personen) tezamen 36 telde en de ondertekenaars, negentien in getal, in een gecombineerde vergadering dus de meerderheid zouden hebben. In de magistraat hadden zij de nieuwlichters met vier tegen zes de minderheid, in de vroedschap echter met vijftien tegen elf de meerderheid. Onder de ondertekenaars vinden wij warempel ook Joseph die zoals gebruikelijk dat jaar naar de vroedschap terug was gekeerd, in afwachting van een volgende, hogere benoeming in de magistraat139. Joseph bekent dus tot het progressieve deel der burgerij te behoren, een daad waar toch een zekere moed voor nodig moet zijn geweest. De niet-ondertekenaars in de magistraat nemen scherp stelling en hekelen de acte “door enige leden der regering in een herberg opgericht”: De uitsluiting wordt niet ten onrechte voor onwettig gehouden en in strijd met het bestaande reglement zowel als met Gods gebod om anderen te behandelen zoals wij zelf behandeld wensen te worden. Aan deze scherpe veroordeling waarin zelfs op straffen wordt gezinspeeld, wordt echter een “Voorstel” toegevoegd aan het adres van de vroedschap, waar de ondertekenaars immers in de meerderheid zijn: indien deze bereid is de questieuze acte uit de weg te ruimen, is de magistraat bereid alle sporen van deze onenigheid uit de ambtelijke stukken te doen verdwijnen. Wegens “verward geroep” kan de kwestie evenwel niet in de vroedschap in stemming worden gebracht. Men heeft de zaak blijkbaar niet verder op de spits willen drijven. Beide partijen traden met behoedzaamheid op. Joseph wordt in november van hetzelfde jaar nog eens in een commissie benoemd die een nieuw conceptreglement van regering voor Sneek zal formuleren. Josephs zoon Petrus Simeon wordt een jaar later voor het hof van Friesland gedaagd - en vrijgesproken - omdat hij zijn handtekening had geplaatst onder een request met voorstellen bestemd voor deze commissie. Het waren moeilijke tijden, maar gelukkig schijnt er in de familie geen generatie-conflict te hebben bestaan140. In 1786 neemt Joseph weer zitting in de magistraat, ditmaal als schepen, tevens commissaris van de schutterij. Deze stadsmilitie had zich inmiddels verbroederd met het Exercitiegenootschap, het officieel toegelaten vrijkorps van onvervalst patriottische signatuur. Er stonden hem dan ook roerige tijden te wachten, culminerend in de gebeurtenissen van augustus en september 1787. Het waren de jaren, waarin stadhouder Willem V steeds meer aan gezag begon te verliezen en de aanhangers van de nieuwe denkbeelden en de conservatieven steeds scherper tegenover elkaar kwamen te staan. In september 1785 had de stadhouder zijn residentie in Den Haag reeds verwisseld voor het veiligere Nijmegen, dat vlakbij het hem steunende Pruisen was gelegen. Dat 86

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 87

DE VIJFDE GENERATIE

was het vaderland van zijn echtgenote, prinses Wilhelmina van Pruisen. In een poging het tij te doen keren, begaf deze energieke dame zich in 1787 op reis naar Den Haag, waarbij haar koets echter door de patriottische militie in Goejanverwellesluis (bij Gouda) werd tegengehouden. Deze euvele daad was voor haar broer, koning Frederik Willem II van Pruisen, aanleiding om een leger van 20.000 man naar de Verenigde Provincieën te sturen (13 september 1787) om de gezagsverhoudingen ten behoeve van zijn zwager te herstellen. Zij maakten korte metten met de vrijkorpsen. De anti-prinsgezinde staten van Holland en de stad Amsterdam capituleerden en de prins werd in al zijn rechten hersteld. Patriottische oproerkraaiers werden uit hun ambten ontzet, moesten onderduiken of weken naar Frankrijk uit. Japinga schat dat zich onder de circa 43.000 naar Frankrijk gevluchte patriotten circa 300 Snekers hebben bevonden141. Dat lijkt echter een onwaarschijnlijk hoog aantal, indien men in aanmerking neemt, dat de stad toen ongeveer 4600 inwoners zal hebben geteld. 12.8

De woelingen in Sneek, augustus/september 1787

Ook Sneek, waar de regering zich hoe langer hoe vooruitstrevender had opgesteld, ontkwam niet aan de woelingen. Het exercitiegenootschap en de schutterij, die zich inmiddels tot “het Defensiewezen” hadden verenigd, eisten eind augustus 1787 van het stadsbestuur. dat het kanon gerepareerd zou worden om de stad, in staat van verdediging te brengen en dat hun buskruit ter beschikking zou worden gesteld.

Gezicht op de wapenschouwing van het patriottisch vrijkorps te Sneek in 1786, opgesteld op de Marktstraat. Door Hermanus van der Velde 1786. Collectie Fries Scheepvaartmuseum en Sneker oudheidkamer te Sneek, doek 69 x 111 cm.

87

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 88

DE VIJFDE GENERATIE

Herhaaldelijk vatten zij met geladen geweer post bij het raadhuis om voor hen welgevallige beslissingen af te dwingen en sloten zij de poorten om alle contact met de autoriteiten in Leeuwarden te verhinderen. Een detachement vrijwilligers uit Franeker, waar intussen een provinciale tegenregering was opgericht, was zelfs behulpzaam om ten behoeve van dit orgaan circa 17.000 gulden aan de stedelijke belastingcollecteurs te ontfutselen. Gedurende vier weken moest het onderling verdeelde stadsbestuur de ene concessie na de andere doen, maar zij bleven zitten. De rol van Joseph, als schepen belast met het toezicht op de schutterij, was te midden van dit alles natuurlijk uitermate delicaat. Blijkbaar kon hij zich, ondanks zijn eerdere progressieve opstelling, niet verenigen met de heethoofdige acties, die hij moet hebben beschouwd als een ontoelaatbare aantasting van orde en gezag. Hij blijft trachten de ergste brokken te voorkomen, maar stemt steeds mee met de ordelievende fractie. Als dan dank zij het Pruisische ingrijpen de “opstand” eind september als een nachtkaars uitgaat en de opstandigen uit de bestuursorganen worden weggezuiverd, blijft hij in zijn functies gehandhaafd. 12.9

Het einde van het Ancien Regime

Van 1790 volgt er dan voor Joseph weer een periode van vier jaar in de Vroedscbap, totdat hij in 1794 tot het burgemeestersambt wordt gekozen. Dit zal echter maar twee jaar duren. In 1789 heeft in Frankrijk de revolutie plaatsgevonden. De patriotten steken weer overal de kop op en in de winter 1794/95 vallen Franse troepen onder Pichegru de Noordelijke Provincies binnen. Willem V vlucht in januari naar Engeland. Overal in den lande, ook in Sneek, grijpen revolutionaire comités naar de macht. In de raadsbestellingen vinden wij dan ook onder de namen van Joseph en zijn drie collega-burgemeesters, de vier schepenen, de twee bouwmeesters en de secretaris aangetekend: “en op den 11 Febr. is de magistraat, Secretaris en de Gehele Vroetschap gerenoveert door het Commité Revolutionair, synde Ane Buwalda, Tjalling Gonggrijp, dr. van der Ley, dr. A.B. Felting.” In hun plaats wordt een “Municipaliteit” van acht personen aangesteld. Het “Ancien Règime” is voorgoed ten einde en de “Bataafse Republiek” is geboren. Deze republiek zal in 1806 plaats maken voor het Koninkrijk Holland onder Lodewijk Napoleon tot hij door zijn broer zal worden afgezet en ons land van 1810 tot 1813 een deel van het Franse rijk zal worden. 12.10

Latere levensloop

Joseph en Geertruidt zijn de eerste Noyons van wie ons geschilderde portretten zijn overgeleverd. Zoals reeds eerder beschreven, hangen deze schilderijen nu in het Fries Scheepvaartmuseum in Sneek142. De kleurstelling van de niet onverdienstelijk geschilderde portretten - de artiest is onbekend - is zwart, wit en grijs, hetgeen prachtig omlijst wordt door de fraai gesneden, zwart met goud “geteld geld” lijst. Hoewel niet naar elkaar toegekeerd, zijn zij ongetwijfeld door deze1fde schilder ge1ijktijdig gemaakt. 88

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 89

DE VIJFDE GENERATIE

De geportretteerden zijn duidelijk van middelbare leeftijd en moeten dus pas ve1e jaren na hun huwelijk zijn afgebeeld, mogelijk in de jaren ’70, toen Joseph tot bouwmeester was benoemd. Beiden zijn op hun paasbest uitgedost, Joseph met pruik en jabot, Geertruidt met een fijne kanten “Duitse muts” en fichu. Schoonheden kan men hen niet noemen, maar de schilder heeft in beider gelaatsuitdrukking een milde ironie weten te leggen, die bij Joseph een vage herinnering oproept aan zijn oudere tijdgenoot Voltaire. Anderhalf jaar na Josephs aftreden verscheen er in de Oprechte Haarlemmer Courant de volgende advertentie: “Heden namiddag, ten half 3 uuren, overleed Christelijk tot mijn en mijner Kinderen grievende smerte, mijn tedergeliefde Man JOSEPH NOYON, in leeven Oud burgemeester dezer stad aan een Keelziekte met Koortsen van vijf dagen, in den ouderdom van 59 jaaren en 10 maanden, na ene gezegende Echtverbintenisse van 37 jaaren. Geeve langs deeze thans gebruikelijken weg hiervan kennis aan Vrienden en Bekenden, met verzoek om van Brieven van Rouwbeklag verschoond te zijn. Sneek, den 18 November 1796 GEERTRUIDA MUNNIKS, Wed. Joseph Noyon”. Geertruida, wier dochter enkele maanden eerder getrouwd was, bleef alleen achter in het huis aan het Grootzand. Hier blijft zij wonen tot zij in 1800 verhuist naar het Scharnsterkwartier. Haar zoon Petrus neemt dan met vrouw en vijf kinderen op het Grootzand zijn intrek. Op 18 april 1806 deelt P. Noyon, mede namens zijn zuster M. van der Schaaff, in een advertentie mede dat zijn moeder dien namiddag aan de gevolgen van een beroerte is overleden in de ouderdom van 71 jaren.

89

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 90

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 91

13

De zesde generatie: Petrus Simeon (1761-1848) en Remelia Terpstra

13.1

Genealogie

I. mr. Petrus Simeon Noyon, geb. Sneek, 17 aug. 1761, procureur 1790, vroedschap 1815, notaris 1809-1823 te Sneek, sinds 1823 ontvanger directe belastingen, in- en uitgaande rechten ald., overl. ald. 18 april 1848, tr.1e Sneek 17 nov. 1782 Remelia Terpstra, ged. Peins 7 maart 1760, overl. Leeuwarden 18 jan. 1814, dr. van Tarquinius en Aaltje van Buuren; tr. 2e Menaldumadeel 17 nov. 1816 Trijntje Heslinga, geb. Deetgum 12 dec. 1790, overl. Sneek 22 okt. 1862, dr. van Sijbren en Trijntje Abes en wed. van Jan Wijbes Bottinga. Uit het eerste huwelijk: 1. Aaltje Noyon, geb. Sneek 4 okt. 1783, overl. Smilde 22 juni 1853, tr. Leeuwarden 21 aug. 1808 Johannes van der Veen, geb. Leeuwarden 25 juni 1770, koopman, vroedschap, lid raad en vrederechter 1e kanton te Leeuwarden, sinds 1833 kantonrechter te Oldeberkoop, overl. Wolvega, h. Lindenoord, 1 aug. 1850, zn. van Martem en Elisabeth Stellingwerf(f ) en wedr. van Tjebbigje Klaases Gorter. 2. Geertruida Noyon, geb. Sneek 16 febr. 1785, overl. ald. 2 juni 1826, tr. Sneek 30 juni 1808 Jakob Sibbles Bokma, geb. Sneek 1 maart 1786, koopman, overl. ald. 23 febr. 1813, zn. van Sibble Jakobs en Lemke Garlofs Wiersma; tr. 2e Sneek 24 nov. 1824 Gerhard Doris Simon, geb. Veere 13 nov. 1791, directeur directe belastingen in Friesland, overl. Haarlem 23 mei 1876, zn. van mr. Martinus en Amelia van der Zandt; hij hertr. Sneek 25 maart 1829 Margaretha Feickens, wed. van Jan Oenes Gorter. 3. Tarquinia Noyon, geb. Sneek 25 maart 1787, overl. ald. 7 mei 1816. 4. Joseph, volgt VIIa. 5. Tarquinius Johannes Terpstra, volgt VIIb143. Van Petrus’ jonge jaren en opleiding is ons niets bekend. Het is waarschijnlijk, dat hij de voor zijn verdere loopbaan nodige kennis van het Latijn opdeed op de plaatselijke Latijnse School. Deze school leidde echter in die jaren een kwijnend bestaan, “vermids de burgerij deezer stad haare kinders veelal tot den Koophandel opleidt”144. De school bereidde in principe voor op een verdere studie aan “de Academie”, hetgeen voor Friesland betekende de Hogeschool in Franeker. Daar is Petrus evenwel nooit ingeschreven. Wij leren uit de cohieren der 5 Speciën dat Petrus Simeon reeds op 19-jarige leeftijd in 1780 het ouderlijk huis aan het Grootzand verwisselt voor een verblijf aan het Kleinzand en dat de schoorstenen van het bedrijf aan de Singel op hem worden overgeschreven. Ook hij was dus voor de koophandel bestemd door zijn inmiddels tot magistraatspersoon opgeklommen vader. Op zeven november 1782 - hij is dan 21 jaar oud - volgt dan zijn huwelijk (met dispensatie van de magistraat) met de een jaar oudere erfdochter Remelia Terpstra uit het nabijgelegen Peins. Petrus, de laatste die de aantekeningen in de familiebijbel bijhoudt, vermeldt dat het huwelijk “door onzen oom S. Gardingius Predikant te Wolsum, egter te Sneek” werd voltrokken145. 91

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 92

DE ZESDE GENERATIE

Remelia was de dochter van Aaltje van Buren, wier ouders ik niet heb kunnen opsporen en van Tarquinius Terpstra, advocaat bij het hof van Friesland. De vader overleed reeds in 1761, toen Remelia pas een jaar was, en ook de moeder moet haar in haar kinderjaren zijn ontvallen want bij haar huwelijk behoefde zij de toestemming van haar voogden, zoals de uit Peins verzonden, gedrukte huwelijksaankondiging vermeldt. Blijkbaar was de bruid zeer bemiddeld, want als het echtpaar zich weer in Sneek vestigt, ditmaal aan de Koornmarkt, wordt Petrus (namens zijn vrouw) voor 22.200 gulden aangeslagen in de Personele Goedschatting. Zijn vader staat in hetzelfde cohier te boek voor 3.200! Waaruit Remelia’s bezittingen bestaan hebben, heb ik niet kunnen nagaan. Er moet ook land in de omstreken van Harlingen, waar haar familie vandaan kwam, toebehoord hebben, want een aantekening op de rug van het trotse wapenbord Noyon-Terpstra vermeldt, dat het in de kerk van Tjumarum heeft gehangen boven de bank behorende bij de plaats van de familie Noyon. Bij Petrus’ overlijden in 1848 is er echter in zijn “memorie van successie” geen spoor meer van dit grondbezit. 13.2

Portretten en andere voorwerpen

Dankzij de verzameling van de familie Van der Veen zijn ons behalve dit alliantiewapen nog de portretten en enige andere curiosa van het echtpaar overgeleverd. Door het feit, dat het portret van Petrus een copie moet zijn van een thans verloren origineel, is het moeilijk te vergelijken met het portret van Remelia en met die van de ouders. Daarvoor is de factuur te glad en het gezicht mogelijk te geflatteerd. Het is hoe dan ook kundig geschilderd en laat op de beschouwer de indruk na van een knappe welgestelde jonge man die zelfbewust de hem toekomende plaats in de maatschappij inneemt. Hij ziet er ouder uit dan de 21 jaar die hij geweest zou zijn, indien hij kort voor ziin huwelijk geportretteerd was. Ook Remelia, getooid in Duitse muts, blauw zijden jurk en kanten fichu toont ouder dan haar huwelijksleeftijd en lijkt reeds een geposeerde huisvrouw met kindertjes. Toch blijft het gevoel dat de twee portretten niet van de zelfde hand zijn en dus niet gelijktijdig geschilderd. De stijl van Petrus’ portret lijkt op die van zijn ouders, de schildertrant van Remelia’s portret niet. Uit Argentinië komen ook twee met fraai koperbeslag bewerkte houten etuis, waarin de roker, die zijn rookgerei op zak wenste te hebben, een korte goudse pijp kon opbergen. Aangezien beide het ingegraveerde jaartal 1782 dragen, hebben wij hier hoogstwaarschijnlijk Remelia’s bruidsgeschenk aan haar echtgenoot voor ons. Mij werd verteld, dat het in Friesland lang de gewoonte is geweest, dat de bruid aan haar bruidegom een lange gouwenaar ten geschenke gaf. Dit kostbaardere geschenk zal dan hierop een variant zijn geweest. En tenslotte bevond zich in de collectie nog een boek met een l20-tal ingebonden “opticaprenten”. Ook het bijbehorend toestel, een grote loupe met spiegel op standaard, dat dient om de beoogde dieptewerking tevoorschijn te roepen, was nog aanwezig. De platen zijn met de hand ingekleurd en bevatten, behalve het onderschrift, aan de bovenzijde een opschrift in spiegelschrift, voor het geval men ze met behulp van het toestel wil bekijken. Voor het grootste gedeelte gedrukt in Augsburg, maar ook in Parijs en Londen, waren zij 92

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 93

DE ZESDE GENERATIE

blijkbaar aan het einde van de 18de eeuw in de plaatselijke boekhandel te koop. De onderwerpen gaan van de lotgevallen van de verloren zoon over de zeven wereldwonderen tot aan gezichten op paleizen en steden in Europa en zelfs daarbuiten: Boston en Constantinopel ontbreken niet. Leerzaam vertier dus voor jong en oud in de ledige uren. Een vergelijking met de televisie dringt zich op. Of echter de verzameling door Petrus of door de familie Van der Veen is aangelegd, valt nu niet meer uit te maken. Het Memorieboekje van Petrus zal hierna (par. 13.6) nog uitvoering ter sprake komen. 13.3

Kinderen

Het huwelijk van Petrus en Remelia werd, zoals wij boven zagen, reeds aanstonds met kroost gezegend. Binnen de tien jaar zagen eerst drie dochters en toen twee zoons het leven: 1. Aaltje, vernoemd naar haar grootmoeder Terpstra 2. Geertruida, naar haar grootmoeder Noyon 3. Tarquinia, naar haar grootvader Terpstra 4. Joseph, naar zijn grootvader Noyon 5. Tarquinius Johannes, wederom naar zijn grootvader Terpstra Hier doet voor het eerst de naam Tarquinius, de verlatijnsing van het Friese Tjerk, via de Terpstra’s zijn intrede in de familie. De namen Petrus Simeon en Tarquinius Johannes zullen elkaar in de volgende generaties nog lang blijven afwisselen. De namen Antony en Joseph verdwijnen, tot in 1978 mijn kleinzoon de naam Anthoni krijgt, ter ere van de wedergevonden stamvader. De familie breidt zich dus aanmerkelijk uit. Aaltje zal trouwen met Van der Veen. Geertruida met Bokma, Joseph met Tetje van der Veen en Tarquinius Johannes, die de stamhouder zal blijken te zijn met Baudina Stinstra. Slechts Tarquinia zal ongehuwd op 29-jarige leeftijd in het ouderlijk huis overlijden146. Haar vader, die dan reeds twee jaren weduwnaar is, tekent in de familiebijbel aan: “1816 den 7 May zijnde op een Dinsdag’s morgens 7 uur is mijn geliefde dochter Tarquinia Noyon overleden in den leeftijd van negenentwintig Jaren 2 maanden 18 dagen en is op haar begeerte bijgezet bij haar moeder in de grafkelder te Blessum”. In een overlijdensadvertentie deelt hij nog mee: “aan een uitterende ziekte”. De overige zoons en dochters echter zorgden allen voor kleinkinderen met wie Petrus, die de eerbiedwaardige leeftijd van 86 jaar zou bereiken, altijd nauwe banden heeft onderhouden. Zij zullen in de volgende hoofdstukken nog nader ter sprake komen.

93

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 94

DE ZESDE GENERATIE

13.4

Petrus’ loopbaan

Als Petrus zich in 1780 op 19-jarige leeftijd zelfstandig aan het Kleinzand vestigt, mag hij zich reeds burger Faandrik, dat is zoveel als onderluitenant van de schutterij, noemen147. De positie van zijn vader zal hieraan niet vreemd zijn geweest. Ook bij de geboorte van Aaltje in 1783 wordt hij als zodanig vermeld. Als lid van de jongere generatie staat hij open voor de moderne ideeën want in februari 1786, als er vanwege de landsregering in Friesland repressief wordt opgetreden tegen de woelingen van het jaar daarvoor, wordt hij door de procureur-generaal (PG) van het hof van Friesland aangeklaagd wegens het ondertekenen van een seditieus geschrift148. Curieus hierbij is overigens dat Petrus in de aanklacht “Distalateur” wordt genoemd, een beroep dat we nooit eerder in de familie hebben aangetroffen en dat later ook nooit meer wordt vermeld. Waarschijnlijk betrof het dus slechts een kortstondige zakelijke interesse. Wat was nu het geval? Uit de uitvoerige conclusies van de PG vernemen wij, dat er in september 1785 gedurende acht dagen “een zeker Request ter tekening heeft gelegen ten huize van Hermanus van der Velde, Meester schilder te Sneek, op de kamer waar Sociëteit wordt gehouden”, waarschijnlijk dus de plaats waar de lokale nieuwlichters bijeenkwamen. Dit request nu had grote aanstoot gegeven want er was een conceptplan aan toegevoegd nopens het verkiezen van de leden van de vroedschap, dat geheel indruiste tegen “de bekende constitutie deser Landschappen”. Vooral de bepaling “dat voortaan alle burgers, van welke Staat ofte Conditie, sonder onderscheidt van Religie (alleen Joden uitgezondert) zullen geregtigt zijn tot het verkiesen van een Representant der burgerij ofte medelidt in de vroedschap” [werd beschouwd als te] “tenderen tot Renversement der Regeeringe en tot” omkeeringe van de Forme”. Bepaalden immers niet de statenresoluties van 1609, 1621, en 1652 dat slechts gestemd mocht worden door “die bekent is voor de waare en de oprechte Gereformeerde Religie te bekennen, aannemen ende beloven”? Aangezien “de beklaagde benevens eenige andere persoonen zig niet ontzien hebben gedagte Request op voorschreven tijd te ondertekenen”, was dit een zaak “van zeer kwaaden gevolge, anderen ten Exempel ten hoogste strafbaar”. De PG laat de strafmaat aan het hof over. Blijkbaar veranderde de politieke situatie intussen weer, want acht maanden later worden eis en conclusie door het hof “niet ontvangbaar” verklaard en behoeft Petrus geen proceskosten te betalen. Het vermakelijke bij dit alles is dat het gewraakte request gericht was aan de commissie, die door het stadsbestuur zelf was aangesteld om een nieuw regeringsreglement te ontwerpen en waar Petrus’ vader Joseph zitting in had. In het request wordt betoogd, dat de Natie, zolang de ingezetenen een vrij volk zijn geweest, noch nooit zo verlicht (sic!) zijn geweest als juist nu. Met herhaalde strijkages aan de Edele en Agtbare Heren wordt een beroep gedaan op de ware vaderlandse regenten, getrouwe en belangeloze representanten des Volks, om de “verdonkerde” voorrechten van de burgers bij de verkiezing van hun representanten te herstellen. Het bijgevoegde verkiezingsplan bevat, behalve de door de PG als revolutionair gewraakte passage (zonder onderscheid van religie) een gedetailleerd voorstel, hoe de verkiezing bij een vacature in de vroedschap per espel (wijk) zou dienen te worden geregeld. Afgelopen met de coöptatie dus. Dat de voorstellers wel verlicht maar nog niet erg democra94

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 95

DE ZESDE GENERATIE

tisch waren, blijkt uit het feit, dat zij aan het stemrecht de voorwaarde verbinden dat de kiezer, behalve dat hij twintig jaar oud en burger der stad moet zijn, een bezit aan vaste goederen van 500 gulden in de stad moet hebben, de gekozene zelfs 900. Bovendien vinden zij het nog steeds nodig dat de aanstaande vroedman van de gereformeerde religie en behoorlijk gedoopt moet zijn, als hij maar “bekend, [is] voor een waer Patriot of Liefhebber en voorstander an stad en Vaederland”! Tot zover het oproerige geschrift, dat Petrus op de rand van een veroordeling bracht. Dat de zaken in Sneek gewoon doorgingen, bewijst het in 1786 door de stadhuisbode, schilder en kastelein Hermanus van der Velde vervaardigd schilderij, dat een wapenschouwing van het Sneker exercitiegenootschap voorstelt149. Deze Hermanus nu is niemand anders dan degeen “op wiens kamer Sociëteit werd gehouden”! Het bewuste logement, de Witte Arend, staat rechts op het schilderij en in de twee toeschouwers voor het bovenraam mogen wij waarschijnlijk de artiest en zijn vrouw zien. Dit gebouw heeft sindsdien plaats moeten maken voor het huidige gerechtsgebouw en ook de links afgebeelde Waag is inmiddels verdwenen, maar de rest van het straatbeeld met het door een torentje bekroonde stadhuis is nog goed herkenbaar. De fraai uitgedoste compagnieën van bet vrijcorps staan keurig opgesteld met hun kapiteins, luitenants, tamboers en pijpers en de van een hellebaard voorziene sergeants. Links staan de grenadiers, kenbaar aan hun hoge muts en halve laarzen, midden op de voorgrond de “collenel” en zijn adjudant. De wapenschouw had plaats ten overstaan van de magistraat, rechts op de voorgrond door de in burger geklede figuur voorgesteld. Het is wel erg verleidelijk in deze schrale gestalte Petrus’ vader Joseph te willen zien, die immers op dat moment de schepen was, belast met het toezicht op de schutterij met wie het exercitiegenootschap samen placht te exerceren. Een subversief element in het schilderij vormt nog het keeshondje dat immers het symbool was van de patriottische beweging. Zo zullen de krachten van de vernieuwing blijven toenemen tot zij uitmonden in de omwenteling in 1796. Inmiddels investeert Petrus in huizenbezit: In 1784 een huis “achter de Kruizebroeders” (thans Kruizebroedersstraat) plus ruime stalling en twee kamers, alles bewoond, voor 2371 gulden 14 stuivers, In 1788 kwam hier voor 1000 gulden het naastgelegen huis bij door niaar-neming, Eveneens in 1788 een waterput in de Kleine Kerkstraat voor 100 gulden, ten behoeve van zijn oom Gardingigos de dominee uit Wolsum, die hem voor anderhalve gulden ‘s jaars zal huren. In 1815 woont (waarschijnlijk hier) zijn weduwe in een aan Petrus toebehorend huis op nr. 273, Wijk 3. De oude indeling in espels is inmiddels vervangen door een modernere nummering150. Eveneens in 1788 een huis met bleek in dezelfde straat voor 300 gulden, en 5. tenslotte in 1791 nog een huis in een steegje tussen Koemarkt en Zuidoud voor 150 goudgulden 21 stuivers. In 1790 doet Petrus de stap naar het openbare ambt, die zijn overgrootvader Joseph een eeuw eerder ook gedaan had. Hoewel van enige formele scholing niets blijkt, legt hij op twee juli de eed af als postulant151. Na hem zullen nog slechts drie beëdigingen volgen, tot in 1796 het systeem - met het Ancien Régime - een einde neemt. In datzelfde jaar 1790 wordt hij door het stadsbestuur aangesteld als Fiscaal, een functie die de omwenteling overleeft en die hij tot 1809 zal blijven uitoefenen, 95

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 96

DE ZESDE GENERATIE

wanneer hij honorabel ontslag krijgt152. Als fiscaal treedt hij op in gerechtszaken ten behoeve van de magistraat. In een onderzoek naar een erfeniskwestie voor het hof van Friesland in 1786, waarin hij als fiscaal namens het Sneker stadsbestuur een verklaring indient, schroomt hij niet om te ondertekenen met P. Noyon, advocaat en notaris153. In deze roerige tijden waren alle oude normen op losse schroeven komen te staan. Volgens de candidaatnotaris S. Koopman in zijn verhandeling “Het notariaat in Friesland voor 1811” (Leeuwarden, 1883), waarin Petrus reeds in 1791 als notaris te Sneek wordt vermeld, bestond het notariaatschap op het eind van de 18de eeuw in Friesland “hoofdzakelijk nog in naam en in niets meer”. Reeds sinds een eeuw treden advocaten, procureurs, dorpsrechters en schoolmeesters als zodanig op. Het beroep wordt dan ook op acht november 1810 bij keizerlijk decreet opnieuw geregeld. Reeds op acht juni 1796 hadden de “Representanten des Volks” die in Leeuwarden aan de macht waren een resolutie afgekondigd waarbij “tot wegneming van alle zoogenaamde voorrechten en preminentiën als strijdig met de grondrechten van gelijkheid en vrijheid” werd bepaald: 1. dat de titel van Edel Mogende Heren (voor het hof van Friesland) werd vervangen door burgers Raden van Justitie, dat voor dit ambt het meesterschap of licentiaat in de Rechten geen vereiste meer was, dat de procureurs en postulanten voortaan bevoegd waren voor het hof (als advocaat dus) te practiseren, en dat de hoedanigheid van Notarius Publicus zou ophouden te bestaan en voortaan door de advocaten en procureurs zou worden uitgeoefend. Hieruit wordt duidelijk hoe Petrus, uitsluitend op grond van zijn procureurschap, toegang tot zijn latere functies heeft kunnen krijgen. Hij houdt zich echter bij zijn leest, want voor een echte advocatuur was zijn juridische opleiding toch ontoereikend. De openbare functies volgen elkaar nu op. In 1795 komen wij hem eerst nog een keer tegen in het cohier der 5 speciën op een lijst, getiteld “Omschrijving van alle rijtuigen, rijpaarden en jachten welke in en onder Sneek voor plaisier worden gehouden, ingaande mei 1795”. Een nieuw ingevoerde luxebelasting dus. Van de 34 aangeslagenen blijken er 17, waaronder ook Petrus, in het bezit van een “overdekte wagen met twee paarden”. Zij moeten hiervoor twaalf gulden per jaar betalen. De rijke doopsgezinde koopman Wouters, met wiens kleindochter Petrus’ kleinzoon later zal huwen, bezat bovendien nog een jacht, wat hem op vier gulden extra kwam te staan. In 1797, na de omwenteling dus, wordt “de burger P. Noyon” mededirecteur van het Algemene stadswerkhuis, wat hij tot 1804 zal blijven154. In 1798, als de scheiding tussen kerk en staat wordt doorgevoerd en de gereformeerde kerk financieel en anderszins geheel op eigen benen komt te staan, wordt er een “Commissie ter waarneeming van de belangen der Gereformeerden Volks te Sneek” gevormd, waarin Petrus zitting heeft. Het door hem eigenhandig geschreven huishoudelijk reglement bevindt zich nog in het archief van de Nederlands hervormde kerk te Sneek. De achttien artikelen bevatten nauwkeurige bepalingen over de vergaderingen (dinsdagavonds van vijf tot acht), de bestuursfuncties (predi96

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 97

DE ZESDE GENERATIE

kant Schotsman is praeses, Docter (sic) P. Noyon secretaris en de ouderling Beck penningmeester), de boeten op absentie en te laat komen, de verplichting tot geheimhouding van het besprokene, de dagorde, de wijze van stemmen, enz. ... Het laatste artikel bepaalt, dat de leden recht hebben op gratis vuur, licht, pijpen en tabak. De rest van de verteringen zal uit de boeten (zorgvuldig bijgehouden door de penningmeester) of uit eigen zak betaald worden! Tevens vond ik van Petrus’ hand nog een “Instructie” van 1825 voor de twee “Kerkelijke Deurwachters”. Voor een tractement van vijf gulden per kwartaal moesten deze bij iedere godsdienstoefening aanwezig zijn, “voorzien van een stok” om ieder in hun helft van de kerk de orde te bewaren. Zij dienden met name “het gewoel, geraas en gepraat der kinderen met ijver [te] weeren door dezelven in stilte van elkander te verwijderen, zonder zelf daardoor geraas te bevorderen”. Zij moesten het nutteloze en aanhoudende in- en uitlopen der kinders en het wijd openhalen en hard klappen der deuren tegengaan en behulpzaam zijn bij de collecten. Na afloop moesten zij, tot de koster de kerk had gesloten, toezien dat geen kinderen zich zonder geldige reden in het kerkgebouw ophielden. Er vinden immers “verkeerde zaaken [plaats] waar veelen over klagen, van ‘t wegneemen van staven, kussens, boeken, ja zelfs kaarsen”! Kinderen die in de banken of hier of daar slopen, moesten dadelijk gepakt en bij verdenking gefouilleerd worden en hun namen aan de boekhouder gerapporteerd. De kerk werd kennelijk door een talrijke jeugd bezocht, die minder in de preek dan in baldadigheid was geÏnteresseerd. In 1812 wordt Petrus benoemd tot percepteur (ontvanger) der directe belastingen, terwijl de “Liste des habitans de la Commune de Sneek qui ont droit d’être inscrits sur le Régistre de l’Arondissement” van het inmiddels tot een Frans departement gedegradeerde Friesland vermeldt: “10 juillet 1813 Noyon, Petrus, Notaire Impérial”154. Bij het herstel van de Nederlandse onafhankelijkheid na het vertrek van de Fransen wordt hij als notaris gehandhaafd. Zijn archief, dat de jaren 1809 tot 1823 bestrijkt, wordt in het Rijksarchief te Leeuwarden bewaard. Hoewel ik dit niet grondig heb bestudeerd, viel het mij op dat Petrus enige acten heeft gepasseerd voor de heer Brenninkmeyer, een Westphaalse textielhandelaar - ex marskramer. Brenninkmeyer is in Sneek een winkel begonnen die later tot het wereldconcern C&A zou uitgroeien. In 1815 neemt Petrus nog korte tijd zitting in de nieuwe vroedschap. 13.5

De dood van Remelia

Inmiddels had zich echter een tragedie in Petrus’ leven voltrokken: het verlies van zijn vrouw Remelia. De twee oudste dochters, Aaltje en Geertruida hadden het huis verlaten, beiden in 1808 gehuwd. Aaltje trouwde met een dertien jaar oudere weduwnaar, de koopman Johannes van der Veen in Leeuwarden en haar zusje met de een jaar jongere Jacob Bokma, koopman te Sneek. In beide gezinnen waren al kleinkinderen geboren. Toen de vierjarige Petrus, het enige zoontje van Aaltje en Johannes ziek werd, vertrok Remelia naar Leeuwarden om haar dochter bij te staan, maar werd toen zelf ziek en stierf. In haar bijbel tekent Aaltje aan: 97

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 98

DE ZESDE GENERATIE

mr. Petrus Simeon Noyon 1761-1848 (nr. VI uit NP). 19de eeuwse kopie van 18de eeuws origineel. Collectie auteur. doek 70 x 55 cm.

98

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 99

DE ZESDE GENERATIE

Remelia Terpstra 1760-1814 (echtgenote van VI). Collectie auteur. doek 70 x 56 cm.

99

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 100

DE ZESDE GENERATIE

Palmhouten pijpen-etuis met koper beslagen. Vermoedelijk een huwelijksgeschenk van Remelia Terpstra aan Petrus Simeon Noyon. Collectie auteur. 1782.

100

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 101

DE ZESDE GENERATIE

Wapenbord Noyon-Terpstra (1782). Schildering op hout. Collectie auteur. 45 x 65 cm.

101

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 102

DE ZESDE GENERATIE

Aaltje Noyon 1783-1853, dochter van VI, echtgenote van Johannes van der Veen. doek van Willem Bartels van der Kooi. Collectie auteur. doek 105 x 85 cm, ca. 1808.

102

opmaak noyon

07-01-2002

17:31

Pagina 103

DE ZESDE GENERATIE

Johannes van der Veen 1770-184?, echtgenoot van Aaltje Noyon. Bijnaam: Opa Stilletje. Collectie auteur.

103

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 104

DE ZESDE GENERATIE

Petrus van der Veen 1809-1879, zoon van Aaltje Noyon en J. van der Veen. Toegeschreven aan Otto de Boer. Collectie auteur. doek 65 x 58 cm, ca. 1835.

104

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 105

DE ZESDE GENERATIE

Het doosje van Josyna Noyon, Petrus’ (IV) zuster. Collectie auteur. 1711.

105

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 106

DE ZESDE GENERATIE

mr. Gerrit Kniphorst 1790-1850. Collectie auteur. doek 65 x 52 cm, ca. 1835.

106

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 107

DE ZESDE GENERATIE

Elisabeth Carsten 1790-1847, echtgenote van Gerrit Kniphorst. Collectie auteur, ca. 1825.

107

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 108

DE ZESDE GENERATIE

Izaak Beerents Wouters 1789-1857. Toegeschreven aan Tj. Eernstman. Collectie auteur, doek 84 x 64 cm.

108

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 109

DE ZESDE GENERATIE

Catharina Hesselink 1797-1837, echtgenote van Izaak Beerents Wouters. Toegeschreven aan Tj. Eernstman. Collectie auteur, doek 84 x 64 cm.

109

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 110

DE ZESDE GENERATIE

“den 18 Januarij 1814 des morgens om 8 uur is te Leeuwarden aan ons huis gestorven aan het roodvonk, ons lieve Moeder Remelia Terpstra in den ouderdom van 54 jaar en is te Blessum in ons grafkelder bijgezet, soo ook mijn zuster T. Noyon”. Waarom Remelia niet in Sneek is begraven maar in de grafkelder behorende bij het landgoed van Aaltjes schoonvader in Blessum is bijgezet, is niet duidelijk. Het buiten is inmiddels gesloopt en in de kerk was de grafkelder onder het plankier dat de gehele vloer bedekte bij mijn bezoek in 1982 niet te zien. De twee jaar na haar moeder gestorven Tarquinia had, zoals hierboven reeds is meegedeeld, de wens te kennen gegeven naast haar moeder begraven te worden en is ook daar bijgezet155. Van de beide zoons was ten tijde van Remelia’s overlijden, de 23-jarige Joseph in Sneek, maar zijn jongere broer Tarquinius Johannes, was in 1813 op een medische studiereis naar Duitsland vertrokken, en zou pas na de dood van zijn moeder terugkeren. Op 16 februari 1814 - hij is dan in Wenen - schrijft hij nog aan zijn vader, dat hij hoopt op Moeders snelle herstel. Pas in zijn laatste nogal laconieke briefje van 20 maart blijkt het bericht van haar dood hem in Berlijn bereikt te hebben. 13.6

Tweede huwelijk met Trijntje Heslinga

Zo heeft Petrus Simeon, als hij 55 jaar oud is en nog midden in het actieve leven staat, zowel zijn vrouw als zijn thuiswonende dochter verloren. Het kon dan ook niet uitblijven: op 17 november 1816 hertrouwt hij te Beetgum met de negen jaar jongere weduwe Trijntje Heslinga voor wat een lange en gelukkige verbintenis zal blijken te zijn156. Had Petrus’ eerste huwelijk 32 jaren geduurd, zijn tweede huwelijk zou nog eens 31 jaren duren! Tot het eind van zijn leven bleef Petrus het gerespecteerde en geliefde middelpunt van zijn omvangrijk nageslacht. Met hen werd voor zover zij buiten de stad Sneek woonden, een regelmatige correspondentie onderhouden, waaraan ook Trijntje deelnam. Uit haar hartelijke brieven blijkt, behalve haar zorgzaamheid voor haar bejaarde - en in zijn laatste jaren gehandicapte echtgenoot, haar warme genegenheid voor de talrijke nakomelingen van de patriarch. Het valt aan te nemen, dat Petrus het met het klimmen der jaren rustiger aan ging doen. Van zijn beide zoons had de jongste zich als arts in Harlingen gevestigd. Joseph, de oudste zoon, geboren in 1791, was echter de textielbranche trouw gebleven. Zijn vroege dood op 37-jarige leeftijd verhindert ons echter hierop een duidelijke kijk te krijgen. Wel vermeldt zijn vader in zijn memorieboekje nog in 1840 “de volmolen van J. Noyon en comp.”, die blijkens de memorie van successie, bij Josephs overlijden opgemaakt, aan het Zuideind stond en toen door zijn weduwe Tetje werd “gebruikt”. In 1833 verkoopt Petrus Simeon het huis met turfschuur en ververij aan het Grootzand (de vroegere Swaen) tot aan het Achterom voor 4800 gulden aan Tetje van der Veen, als moeder en voogdesse van haar kinderen Alida, Petrus Simeon en Johannes Noyon (resp. tien, acht en zes jaar oud). Hoewel inmiddels hertrouwd met de rector der Latijnse school, Hendrik Amersfoordt, zet Tetje dus blijkbaar de “compagnie” van haar overleden echtgenoot voort.

110

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 111

DE ZESDE GENERATIE

In 1844 tenslotte verkoopt Petrus zijn laatste belang in de familiale textielzaken: voor ƒ 2036,25 (plus ƒ 200,- voor de “gereedschappen als anderszins tot de fabrijk gebruikt”) gaat de ververij en klanderij, in 1725 door Simeon gesticht, over in de handen van een buitenstaander, de Sneker koopman Pieter van de Feer. De oude heer had voor deze gelegenheid zijn kleinzoon Jacob Sibbles Bokma, notaris te Akkrum, gemachtigd om hem bij de transactie te representeren. Verkoper verklaarde dat er voor “de voormelde percelen geene schriftelijke titel van aankomst of bewijzen van eigendom voorhand waren”157. Dat die er wel waren, weten we uit de vaker geciteerde brief van mijn overgrootvader, die ten tijde van de verkoop als officier van justitie in Sneek gevestigd was en ze had ingezien! Waren ze nu op tafel gekomen, dan was gebleken dat het slechts een huur met erfpacht betrof, en er nooit overdracht van eigendom had plaatsgevonden! 13.7

Het Memorieboekje

Het wordt nu tijd enige aandacht te schenken aan Petrus’ memorieboekje, een in zwart leer gebonden zakboekje, dat in het Argentijnse Van der Veen-archief werd aangetroffen. Zijn bedoeling wordt ons al onmiddelijk duidelijk als wij de aantekening lezen, die aan de binnenzijde op het schutblad is aangebracht: “De inhoud van dit almanak is geschreven door onzen Grootvader P. Noyon nadat ZE ten gevolge eener beroerte in de spraak was belemmerd door eenigzins het geheugen te verliezen; moetende dit handboekje strekken om daarin te gemoet te komen. ZE is overleden te Sneek den 18 April 1848 (w.g.) P. van der Veen Wanneer het boekje precies is geschreven, wordt nergens vermeld, maar blijkens enkele later aangebrachte toevoegingen moet dit omstreeks 1840 zijn geweest. Deze conclusie wordt bevestigd, indien men de brief beschouwt, die Petrus kort na zijn 80ste verjaardag (17 augustus 1841) aan zijn kleinkinderen Boelens in Nijmegen schreef en waaruit blijkt dat de oude heer, in tegenstelling tot vroeger, nog maar moeilijk uit zijn woorden en zinsconstructies kon komen158. Het valt dus aan te nemen, dat de hersenberoerte die Petrus trof, in 1840 heeft plaats gevonden en dat hij zich kort daarna en met grote wilskracht er toe heeft gezet om datgene, wat hem dagelijks bezig hield, systematisch op papier te zetten. Gezien zijn leeftijd en zijn handicap is zijn handschrift nog merkwaardig krachtig. Het bevat 36 beschreven pagina’s, plus aan de achterzijde vijf pagina’s inhoudsopgave. De eerste zestien bladzijden zijn aan de stad Sneek gewijd: de straten van de stad met de namen van liefst 370 hem bekende inwoners, de samenstelling van de rechtbank (met kleinzoon P.S. Noyon als “rechter ter instructie”159, van het stedelijk bestuur, regenten der gevangenhuizen (waaronder Petrus zelf ), kerkvoogden (dito), predikanten en geestelijken (twee gereformeerden, een doopsgezinde, een rooms-katholiek en een rabbi) en tenslotte de veertien windmolens op het Sneker stadsgebied, waaronder “de volmolen van J. Noyon en Comp”. Petrus’ grote belangstelling voor kerkelijke zaken blijkt uit de volgende acht bladzijden, waar van alle steden en dorpen van Friesland de kerken en predikanten worden genoemd160.

111

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 112

DE ZESDE GENERATIE

Dan volgen drie bladzijden met de opsomming van de steden en “voorname plaatzen” van de Nederlandse provinciën161. De laatste zeven bladzijden vormen eigenlijk het aandoenlijkste deel van het boekje. Onder het opschrift “de kinderen wan P. Noyon” somt hij hier per stad zijn kinderen en kleinkinderen met hun eventuele echtgenoten op162. Dan volgen, eveneens per stad, de namen van vrienden en bekenden, onder het opschrift “Van de Heeren te ...”. De laatste bladzijden bevatten lange lijsten met woorden, onder de volgende hoofden: - “van Eenderley diertjes” (meest vogels: “oyevaar, duifjes, Nagtegaal, Hennen en Moschen”, [en eindigend met meer eetbare zaken :] “Een kapuin, Een kalkoen, Jonge Duiven, patrijsen, Een Taling, Een Endvogel, Een Haas”) - van Andere Koeijen, etc” (handelt over het boerenbedrijf : “de Bul Stier, Een Kalf, de Huismans Landen, de Meiden en Jonge Knegten, Schaap, Ram, etc.“) - “Van de spijzen” noemt hij behalve ossen-, kalfs-, schapen-, lams- en varkensvlees, die dus alle gegeten werden, ook roggebrood, terwijl tarwebrood ontbreekt. Als dranken: „melk, room, karnemelk, glas bier, brandewijn en wijn. - “zeevisch” vermeldt onder andere ook oesters! - “riviervisch” vermeldt zalm, snoek, karper, baars en aal (paling). - “Algemeen eeten” bevat een lijst groenten (kropslaad, doperwten, grote bonen, peulen, rapen, wortels, aspergie) en vruchten (aardbeijen, kersen. kruisbessen, morellen, peeren, appelen, druiven, perzikken, abrikozen, noten). Al met al toch wel een gevarieerd menu. En verder: - “van de Tafel” (Tafellaken, servet etc, tot en met kaars, kandelaar en snuiter). - “van ‘t Huisraad” (in de slaapkamer) en “van het huis” (deur, venster, de haard, turf, kolen en asch, hout, rook, de tang, een doofpot etc, en voor de volledigheid eindigend op: de kok, de keukenmeid en de naaister!). Op de voorlaatste beschreven bladzijde heeft Petrus uitgerekend, dat hij op 17 augustus 1843 82 jaar werd. Daaronder volgt dan ieder jaar een aantekening tot hij 86 wordt. Voor zijn volgende verjaardag stierf hij. 13.8

Het proces van Remelia Bokma (1842) tegen grootvader Petrus Simeon en oom Johannes van der Veen

Op 29 juli 1842 schrijft Petrus Simeon eigenhandig een nieuw testament onder herroeping van alle vorige. Hij benoemt zijn kinderen en kleinkinderen tot erfgenamen, met uitzondering van zijn kleindochter Remelia Bokma, aan wie hij een legaat toedenkt ter grootte van een twaalfde van zijn nalatenschap (waartoe zij normaliter zou zijn gerechtigd) minus tweehonderd gulden. Mocht zij hiermee niet tevreden zijn, dan wordt zij in de legitieme positie gesteld en wordt het als dan vrijkomende geld over de andere erfgenamen verdeeld. 112

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 113

DE ZESDE GENERATIE

Aan zijn geliefde huisvrouw Trijntje Heslinga legateert hij het recht zijn aandeel in hun “meubelen en huisgeraden, daaronder ook de zilverwerken en de linnens tot huishoudelijk gebruik begrepen, tegen taxatie over te nemen”. Ik neem aan, dat het echtpaar in gemeenschap van goederen was getrouwd en dat dus slechts de helft van hun vermogen vererfde, zoals ook de hierna volgende Memorie van Successie suggereert. Hoe nu valt de onterving van Remelia te verklaren? Dit wordt duidelijk bij raadpleging van de stukken in het proces, dat Remelia haar grootvader Petrus en haar oom Johannes van der Veen in 1842 heeft aangedaan163. Wat was het geval? Toen vader Jacob Sibbles Bokma in 1813 stierf, bleef de 28-jarige weduwe Geertruida Noyon achter met haar drie kinderen Lemke (4 jaar), Remelia (2 jaar) en Jacob (postuum geboren). Naast de moeder als voogdes stelde de familieraad Johannes van der Veen, de echtgenoot van haar zuster Aaltje aan tot toeziend voogd. Moeder Geertruida hertrouwde in 1824 met de zes jaar jongere Gerhard D. Simon, maar overleed zelf reeds in 1826. Op dat moment werd grootvader Petrus Simeon in haar plaats tot voogd benoemd van de drie wezen die toen 17, 15 en 13 jaar oud waren. Zij werden toen – of drie jaar later toen stiefvader Simon hertrouwde – in het huis van oom en tante Van der Veen in Wolvega, waar Van der Veen kantonrechter was, opgenomen. Lemke was in 1838 met dominee Boelens in Nijmegen getrouwd en Remelia trouwde in 1841 met haar achterneef, de luitenant ter zee Jacob van der Schaaff164, die te Amsterdam woonde. Of het nu onder invloed van haar echtgenoot was of omdat zij een moeilijk karakter had valt niet uit te maken, maar kort na haar huwelijk beschuldigde zij haar grootvader Petrus en haar oom Johannes van wanbeheer over haar erfgoed. Haar moeder zou kort na haar mans dood een compagnieschap hebben aangegaan met haar broer Joseph en daartoe de gelden hebben gebruikt van de onder haar voogdij staande minderjarige kinderen. Deze compagnieschap zou in 1824 zijn ontbonden waarbij het belang der erven Bokma op slechts twintigduizend gulden werd bepaald, terwijl zij in werkelijkheid oneindig veel meer zou hebben bedragen. Oom Van der Veen, wiens dochter Tetje inmiddels met Joseph Noyon was getrouwd en grootvader Petrus, die bij moeder Geertruida’s dood in 1828 tot voogd was benoemd, hadden nagelaten de belangen van de kinderen Bokma in deze te behartigen. Verder zou toeziend voogd Van der Veen zonder toestemming gelden voor de opvoeding van de kinderen hebben opgenomen en zouden de beide gedaagden haar kort na haar meerderjarigheid hebben gedwongen zich op de som van twintigduizend gulden te verbinden. Zij vraagt schadevergoeding en alsnog deugdelijke rekening en verantwoording. Het proces waarbij drie advocaten waren betrokken, duurde ruim een jaar, mede omdat Remelia haar zuster en broer verzocht, zich aan haar zijde te scharen, hetgeen zij weigerden. Uiteindelijk viel op 18 oktober 1845 het vonnis van de rechtbank: Remelia werd in haar eis niet ontvankelijk verklaard en werd veroordeeld tot de kosten van het proces. Hoewel de vrijspraak de oude man voldoening moet hebben geschonken, heeft deze vijandige daad van één van zijn kleindochters hem veel verdriet gedaan, waaraan hij door zijn betrekkelijk milde onterving (in feite moest zij maar 20 gulden van haar twaalfde deel inleveren) uiting heeft gegeven. Hoewel de familie van een “schandelijk proces” sprak, werd het contact met de Van der Schaaffs niet geheel verbroken: in 1847 brengt dominee Boelens hun nog een bezoek in Amsterdam165. 113

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 114

DE ZESDE GENERATIE

Petrus’ blijvende belangstelling voor wat er rondom hem gebeurde blijkt nog uit de laatste aantekening in het Memorieboekje, die hij waarschijnlijk uit de krant had overgenomen : op 31 mei/l juni van 1844 zou er een totale maansverduistering plaats hebben, “die bij eenen helderen hemel geheel bij ons zal kunnen gezien worden”, van 10 uur 35 1/2 minuut tot 12 uur 52 minuut. De 82-jarige zal hiervoor wel speciaal zijn opgebleven. Op 18 april 1848 blies Petrus in zijn huis aan de Marktstraat de laatste adem uit. Hij is 86 jaar geworden. Trijntje Heslinga woont blijkens de volkstelling van 1849 op de Marktstraat 887 met een dienstbode van 48 en één van 20 jaar. Zij is liefst 91 jaar geworden en stierf daar op 22 oktober 1862. Met haar stierf de naam Noyon in Sneek uit, want kleinzoon Petrus Simeon was met zijn gezin een jaar tevoren reeds naar Amsterdam verhuisd. 13.9

Memorie van successie

Na zijn overlijden wordt, zoals gebruikelijk, de memorie van successie opgemaakt166. Executeurs zijn de kleinzoons Jacob Sibbles Bokma, notaris te Akkrum en Petrus Simeon Noyon, substituut officier bij de Arrondissementsrechtbank te Sneek. die tezamen voor hun bemoeienis ƒ 200,- krijgen. De erfenis moet worden verdeeld over: 1. Aaltje van der Veen te Wolvega, het eniqe nog levende kind van Petrus, 2. De drie kinderen van de overleden Geertruida Bokma (Jacob de notaris, Lemke Boelens en Remelia van der Schaaff, 3. De drie kinderen van de overleden Joseph (Alida gehuwd met Berend Wouters, Petrus Simeon en Johannes), 4. De vijf kinderen van de overleden dokter Tarquinius Johannes (de executeur mr. P.S. Noyon, Aaltje gehuwd met van Beyma Thoe Kingma, Jacob, koopman te Harlingen en de twee ongehuwde meisjes Remelia en Geertruida). De memorie zwijgt over waardepapieren, vorderingen en kasgeld. Als “vastigheden” worden slechts vermeld de helft van het huis aan de Marktstraat, Wijk 8 No 90, waar Petrus stierf (was de andere helft van Trijntje?), een huis aan het Achterom, Wijk 3 No 82, een twaalfde gedeelte van de Groendijkster Fenne onder Sneek167, drie vrouwenzitplaatsen in de Grote (Martini) kerk en vier graven op de nieuwe begraafplaats. Hoe groot de “zuivere nalatenschap” geweest is, valt niet na te gaan, maar hij moest wel in vele delen verdeeld worden. Aaltje kreeg een kwart en blijkbaar nu of later, de portretten en curiosa. De kleinkinderen moesten zich met een twaalfde tot een twintigste tevreden stellen.

114

opmaak noyon

14

07-01-2002

17:32

Pagina 115

De brievencollectie

Voor wij deze familiegeschiedenis (voorlopig) met de zesde generatie afsluiten zal eerst iets worden medegedeeld over de vele brieven, die ons uit de eerste helft van de l9de eeuw zijn overgeleverd dankzij de bewaarzin van Aaltje Noyon en haar Van der Veen-afstammelingen. Daarin wordt een aardig tijdsbeeld gegeven en soms onverwachte informatie. De brieven zijn afkomstig van vier verschillende vindplaatsen168, en thans samengebracht in een brievenboek, waarvan de inhoudsopgave is afgedrukt169. Aan de hand van deze nummering zal nu voor zover van belang, wat dieper op deze correspondentie worden ingegaan met uitzondering van twee grote series (de 27 brieven die Tarquinius Johannes Noyon op zijn medische studiereis in 1812/14 naar huis stuurde en de 46 brieven (l831/32) door Petrus van der Veen aan zijn ouders geschreven tijdens de mobilisatie en veldtocht tegen de Belgen. Deze series zullen in een volgend deel van de familiegeschiedenis afzonderlijk worden besproken. Nr. 2. Brief van Aaltje van der Veen aan Lemke en Remelia Bokma (23 januari 1829). Aaltje van der Veen, Petrus Simeon Noyons oudste dochter en reeds twintig jaar gehuwd met Johannes van der Veen, schrijft een lange brief aan haar nichtjes Lemke en Meeke Bokma op “het Instituut voor Jongejuffrouwen te Zeist”. De beide meisjes waren de dochters van Aaltjes zuster Geertruida en haar in 1813 gestorven echtgenoot Jacob Bokma, die zijn weduwe met twee dochtertjes en een zoontje had achtergelaten. Toen de weduwe na elf jaar hertrouwde met de controleur der belastingen G.D. Simon, overleed ook zij reeds spoedig, in 1826. De drie kinderen, vijftien, veertien en twaalf jaar oud, waren dus volle wezen en werden toen de stiefvader in 1829 hertrouwde - en misschien al eerder - door familie opgenomen. Uit de latere correspondentie blijkt, dat de meisjes bij Aaltje en Johannes op het huis Lindenhof in Wolvega wonen, door Johannes gekocht als hij in 1831 in het nabijgelegen Oldeberkoop tot kantonrechter is benoemd. Op dit moment bevinden de jongedames zich echter op het bekende instituut van de Hernhutters op het slot van Zeist. Deze evangelische broedergemeenschap was een stichting van de Moravische broeders, een doopsgezinde gemeenschap die, uit Tsjechoslowakije verdreven, via Hernhut in Duitsland, zich in 1735 in Nederland had gevestigd en zich op het onderwijs toelegde. Aaltje en haar man blijken zeer verontrust over het verzoek van de 20-jarige Lemke om in Zeist haar belijdenis te mogen doen en het grootste deel van de brief bevat dan ook argumenten om haar daar vanaf te houden. Het geeft geen pas uit een genootschap te treden, waarin men geboren, gedoopt en opgevoed is, en als zij weer thuis is moet zii eerst maar eens een goed onderricht krijgen van een gereformeerde predikant van haar keuze. Het was blijkbaar een zeer strenge winter. De Sneker trekschuit kon vijftien weken niet varen, en de Kromme Rijn, die niet ver van Zeist stroomt en zelden dichtvriest, werd nu als een gewone landweg gebruikt170. Aaltje vermoedt dat het op de slaapzaal wel erg koud zal wezen en hoopt dat er voldoende gestookt wordt. De manlijke familieleden profiteren van het ijs om de schaatsen onder te binden: Oom Klaas reed van Leeuwarden naar Sneek, waar allen wel zijn. Oom Tjerk wordt iedere dag 115

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 116

DE BRIEVENCOLLECTIE

uit Harlingen verwacht en Piet kwam uit Groningen en vertrok weer met Coos171. Tegen afstanden van 30-40 en zelfs 60 km (Groningen) zag ons Friese voorgeslacht blijkbaar niet op. In Leeuwarden zelf was “morgen een hardrijderij voor mans” (er waren ook wedstrijden voor vrouwen) maar als het zo koud blijft, zullen er wel niet veel mensen komen. Lemke heeft blijkbaar Aaltjes raad ter harte genomen en trad negen jaren nadien in het huwelijk met de hervormde dominee Jan Sikens Boelens. Nr. 4. Ter 72ste verjarinq van mijnen Waarden Vader P.S. Noyon gevierd den 17 augustus 1832. Dit lange gedicht (dertien verzen van zeven regels) is meer dan een jaar, nadat het aan de feesttafel was gereciteerd, samen met een ander gedicht (“Tranen”) nog eens gecopieerd. Petrus’ verjaardag viel altijd in kermistijd en de dichter(es) vraagt dan ook vergiffenis, dat zijn “lier is ontstemd” en vraagt hem een andere jaardag te kiezen. Het gedicht is keurig geconstrueerd en hoewel de hoogdravende stijl ons nu niet meer ligt, bevat het enkele amusante toespelingen op de actualiteit en strijd om de troonsopvolging (?) in Portugal, het geschil met België, moeilijkheden met de beroeping van een predikant in Sneek en verwijzingen naar het kermisvermaak: men verkoopt er shawls, de dochter van de Griek tovert de heren hun laatste vijfje uit hun zak voor een lekker stuk zeep en ‘s avonds treden het sterke meisje van Tirol, Blondin de Paardrijder en een qrote “zakdoeksnijder” op. Nr. 5. Brieven van Petrus van der Veen aan zijn ouders tijdens een reis in Duitsland In de maanden juli en augustus 1834 maakt Petrus, pas afgestudeerd in de rechten aan de Groningse universiteit, met twee vrienden een vacantiereis in Duitsland. Van Nijmegen met de boot naar Düsseldorp (veel Engelsen aan boord), dan de bergen in en de Neanderhöhle bezocht (het beroemde skelet werd hier eerst in 1856 ontdekt!) Zij trekken verder per diligence en bezichtigen een textielfabriek, een ijzersmederij en een zwavelmijn, slapen in een logement op de Drachenfels en bezoeken Bonn, Frankfort, Coblenz, Bad Ems en Wiesbaden, kortom: het traditionele reisje langs de Rijn. Petrus meent geconstateerd te hebben, dat men in Duitsland zeer met de Hollanders is ingenomen. De badplaatsen kunnen hem echter niet zo bekoren, hij trof er geen kennissen aan: van rovers of gauwdieven heeft hij niets gemerkt - waarschijnlijk een verzinsel van de courantiers172! Nrs. 6. en 7. Twee brieven uit Wolvega respectievelijk van Johannes van der Veen en zijn vrouw Aaltje aan Tetje Amersfoordt (4 en 6 oktober 1834) Felicitatiebrieven ter gelegenheid van de geboorte van Tetjes eerste kind Tjebbigje173 op drie oktober 1834 uit haar huwelijk met Hendrik Amersfoordt, de rector van de Latijnse school in Sneek. Zoon Piet en de nichtjes Lem en Mee (Lemke en Remelia die bij hen in huis zijn) doen ook groeten. Aaltje stuurt een korf zoete appelen, wat groenten en druiven voor de kraamvrouw mee.

116

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 117

DE BRIEVENCOLLECTIE

Nr. 8. Brief van Petrus Simeon aan zijn kleindochter Lemke te Wolvega (25 november 1837). Hij wenst haar geluk met haar voorgenomen huwelijk met dominee Boelens. Grootmoeder (Trijntje) en hij zijn het er geheel mee eens, evenals de overige familie in Sneek. Petrus verontschuldigt zich nog voor de late aankomst van zijn vorige brief: hij had hem zelf zondagavond om half zeven gepost, zodat zij hem maandagmorgen had moeten krijgen (!). Maar door de slechte weersomstandigheden kon de post, die te voet van Sneek naar Yrnsum gebracht moest worden, ‘s nachts niet meer zonder levensgevaar reizen, en was reeds om twee uur vertrokken177. Als men dit leest, krijgt men wel repect voor de snelheid en de plichtsbetrachting van de toenmalige posterijen, die nog uitsluitend aangewezen waren op trekschuit en benenwagen. Nrs. 9. en 10. Brieven van Petrus Simeon aan zijn kleindochter Lemke en haar man te Nijmegen (31 augustus en 12 september 1839) Petrus heeft zojuist zijn 78ste verjaardag gevierd en bedankt voor hun brieven. Hij betreurt, dat zij niet aanwezig konden zijn, want dan had hij zijn geliefde achterkleinzoontje Roelof “bij het desert, als de hoofdschotel, midden op de tafel gezet om koud te presenteren tot een zoentje”. De Nijmegenaars en Piet en Leida (kleinzoon Petrus van der Veen en zijn vrouw Aleida Kniphorst) waren de enige absenten. Het gaat hem en zijn vrouw goed: het is een zegen, die slechts weinigen genieten, op die hoge jaren zo gezond en vrolijk zonder gebreken te leven, met lust om het voorkomende aardse te genieten en door godsdienst gesterkt, de eeuwigheid met het oog op den Heiland te zien naderen. Blijkbaar is Lemkes nog ongetrouwde zuster Remelia bij hem in huis, zij zal ook een brief schrijven, die wel over kermispartijtjes en huwelijksgissingen zal gaan ... ln zijn tweede brief schrijft hij weer over zijn geliefde Roelofje : “Hoe is het, begint de kleine baas haast Opa te zeggen en is hij nog zo vet en moggelig?”. Over Lemkes broer Jacob {26 jaar) bericht hij: “Koos is reeds werkzaam in zijn nieuwe betrekking als notaris [te Akkrum]; heeft een huis, een meid, een meublement, daar met kopen, inpakken en verzenden Moeder, Meeke (Remelia)en ik vrij wat werk mede hebben gehad”. Meeke zal gaan helpen kasten, bedden en gordijnen in orde te brengen. Koos komt in het huis van de vorige notaris; “als er nu maar Aal in de Foek (= fuik) wil lopen is alles in order, gisteren was er reeds een klein aaltje van 12 stuivers gevangen”! B1ijkbaar was de oude heer nog naar Nijmegen gereisd, want hij memoreert, dat het toen zulk goed weer was! Over de familie Amersfoordt weet hij nog te melden, dat allen wel zijn, “behalve Tette die wat gammel is”. In de medicinale wetenschap zal gammel wel een andere naam hebben. Dit is de laatste brief, die van Petrus bewaard is gebleven, waar hij nog in blakende gezondheid is”.

117

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 118

DE BRIEVENCOLLECTIE

Nr. 12. Brief van Petrus Simeon en Trijntje aan het echtpaar Lemke en Jan Boelens te Nijmegen (1 september 1841). Wat een tegenstelling met de vorige brief! Hoewel met een ferme hand geschreven, is Petrus kennelijk nog de gevolgen van zijn beroerte niet te boven, zo onsamenhangend is de stijl van zijn anderhalf kantje beslaande brief, waarin hij bedankt voor de hem uit Nijmegen toegezonden cadeaus voor zijn 80ste verjaardag : een brillenhuisje van Lemke en van de dominee een prent of tekening. Natuurlijk worden ook Roelofje en zijn inmiddels geboren broertje Jacob genoemd. Dan neemt Trijntje het met een heel wat minder geoefende hand van hem over om de Nijmegenaars het meer concrete nieuws te geven. Het was een heel vrolijke verjaardag, zij waren liefst met zijn twintigen aan tafel! Het waren allen kinderen en kleinkinderen, “vermeerderd door den Heer Beyma van Kingmastate”, de verloofde van de twintigjarige Alie Noyon uit Harlingen175. Trijntje voegt eraan toe: “Hij lijkt mij een hups mens toe. Hij heeft in de Kermis dagelijks bij ons geweest”. Verder waren er natuurlijk Johannes van der Veen en zijn vrouw Aaltje, uit Wolvega overgekomen. Hun zoon Petrus was niet gekomen aangezien zijn vrouw Aleida Kniphorst in verwachting was. Trijntje hierover: “Lieve Lem, UE moest dien blijdschap gezien hebben, toen er een brief aan Grootvader kwam, die berichtte dat Leida de zeventiende bevallen was van een meisje179.Tante Veen was zo verblijd dat zij was er ontsteld van”! Boukje (Bandina, de vrouw van de dokter) was met twee kinderen (waarschijnlijk de zeventienjarige Jacob en de zestienjarige Remelia) uit Harlingen gekomen. Haar man wordt niet genoemd, misschien door zijn beroep verhinderd? Verder natuurlijk de Amersfoordts, hij rector van de Latijnse school in Sneek, zij weduwe van de jonggestorven Joseph Noyon, met haar kinderen Alida Johanna (twintig) Petrus Simeon (zeventien) en Johannes (vijftien), en een dochtertje uit een eerste huwelijk Amersfoordt, Jansje (eenentwintig). En tenslotte de reeds in de vorige brief genoemde notaris uit Akkrum met zijn jonge vrouw Jeannette van Loenen, de laatste “in goeie verwachting”. En dan waren er ook brieven gekomen van Petrus’ bejaarde zuster Magdalena van der Schaaff uit Amsterdam, evenals haar man (die wel heel erg doof begon te worden) in goede gezondheid, en van hun zoon Jacobus, de zee-officier, die vier maanden geleden met zijn achternicht Remelia (Meeke) Bokma was getrouwd. Hij schreef dat zij heel gelukkig met elkaar waren. Zo gaat de brief door met gezellige informatie waarbij speciaal de volgende passage voor ons van belang is: “Pyt Noyon is naar Dordrecht om er eens na te zien of hij daar ook kan klaar worden, om op een schip geplaatst te worden. Het varen is zijn lust.” Deze Petrus Simeon was de zoon van Joseph en Tetje, en was op zijn zeventiende blijkbaar al niet bang voor avontuur. Wij zullen later zien, dat hij in de Californische goudvelden het leven heeft gelaten. Merkwaardig is tenslotte nog, dat Trijntje de ontvangst bevestigt van een zending aardappelmeel (!) die Lemke haar had doen bezorgen. Nr. 13. Brief van Aaltje van der Veen - Noyon aan Lemke Boelens (11 januari 1845). Aaltje, nu 62 jaar oud, bedankt Lemke voor haar nieuwjaarsbrief “Het is eigenaardig, dat men op dien dag bij de verlopene tijd stil staat om eens na te gaan wat er alzoo op ons levensweg is voorgevallen” […] ”Gelukkig blijft de toekomst voor ons verborgen, de tegespoed die we ont118

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 119

DE BRIEVENCOLLECTIE

moeten, moet met Christelijke gelatenheid gedragen worden en wij moeten God danken voor de zegeningen, die wij onverdiend van hem ontvangen hebben”. Na de heilwensen aan Lemke, haar man en haar twee zoontjes Roelof en Jacob, volgen dan nog twee kantjes met familieberichten. Haar zesjarige kleinzoontje Gerrit heeft van de winter leren schaatsrijden, zijn ouders en zusje zijn wel, maar het andere zusje, “de kleine Lize, dat anders een gezond dik en voordelig kind is, lijdt geweldig aan de tanden en heeft daar dan gedanig stuipen van”, zodat haar moeder haar geen ogenblik alleen durft te laten. Grootvader en grootmoeder Noyon in Sneek “houden zich deze winter bijzonder wel, en gaan op hun leeftijd zoals vandaag voor acht dagen op Hansjedag tot half twaalf ‘s nagts”177. Het jonge paar Beerent Wouters/Aleida Noyon gaat het best, maar Aaltje gelooft nog in geen blijde verwachting. Er is ook bericht over de twee Pieten Noyon. De onstuimige zoon van Joseph en Tetje is verstandig geworden en studeert in Groningen om zijn examen als stuurman te doen. De andere Piet, zoon van de Harlingse dokter, is advocaat en “is aan het vreijen bij de oudste dochter van Mijnheer Isak Wouters, ‘t is een lief meisje en ik geloof dat de zaken niet ongunstig staan”178. Aaltje hoopt, dat hij maar eens een betrekking krijgt want met de praktijk valt weinig te verdienen in Leeuwarden en Harlingen179! Coos, Lemkes broer, notaris in Akkrum en sinds drie jaar weduwnaar, is “met de belsleed” over het ijs naar Wolvega gekomen en is een nacht overgebleven. Hij heeft het druk en het gaat hem en zijn zoontje Johan goed, vooral nu hij in juffrouw Mesdag zo’n goede huishoudster heeft gevonden. Blijkbaar bracht het notarisambt meer op dan de advocatuur. Er volgen nog talloze bijzonderheden over wederzijdse kennissen waarbij, naar de gewoonte van de tijd, uitvoerig op ziektes, kwalen en sterfgevallen wordt ingegaan. Ook Aaltje en haar man hebben gekwakkeld: sinds oktober heeft zij zich niet wel gevoeld, door de vroege strenge koude was zij “koortsachtig en zenuwachtig” en moest altijd het huis houden180. Maar het gaat nu wat beter en ook oom is “eens weer begonnen op de middag een weinig te wandelen “ Nr. 14. Brief van Trijntje aan Aaltje en Johannes van der Veen te Wolvega (16 december 1846) Trijntje heeft zojuist (twaalf december) haar 76ste verjaardag gevierd en bedankt voor de mooie kapoenen. Van alle kanten ondervond zij achting en liefde op haar hoge jaren, zodat zij uitroept: “God zij ervoor gedankt dat ik in Ued. famylje geplaatst zijn”! Blijkbaar zijn drie van Aaltjes kleinkinderen, allen even lief, op bezoek geweest. En het is weer koud, maar “Vader is so wel tegenwoordig, niets geen hinder van de koude, vrolijk en opgeruimt; ik wat koude gevat, doen was ik senuagtig, is nu beter”181. Zij besluit met “Nu Geliefde Kinders zijt gegroet van UEd. Liefhebbende Ouders T. Noyon geb. Heslinga” waaraan haar man toevoegt “En voor mij, P. Noyon”. Dit is de laatste brief, die wij van Petrus en Trijntje bezitten. Nr. 15. Brief van ds. Jan Boelens aan zijn vrouw Lemke te Nijmegen (1 mei 1847) Dominee Boelens schrijft een lange, liefdevolle brief aan zijn vrouw om verslag te doen van zijn reis naar Amsterdam. Hij is het reizen niet gewoon en moet dan altijd denken: “daar ga ik de wereld in - hoe veel, dat mij het dierbaarst is op aarde, laat ik achter? Welke schatten, vrouw en kinderen, vrienden en vriendinnen! Een gewoon Commis-voyageur kan dat niet zo hebben”. 119

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 120

DE BRIEVENCOLLECTIE

Maar gelukkig neemt de heimwee niet de overhand, want aan het eind van zijn brief schrijft hij: “Ik ben dankbaar aan God, die mij zoo veel verkwikking en ontspanning schenkt, dat kan ik aan geen mensch zeggen, hoe reis en beweging mij sterkt. Ik ben nu de ooijevaar, zegt Meiboom, die mij vrij laat voortwaaijen op den adem van Gods wind. Maar toch, mijn nest met de jongen is in de lage lucht van Nijmegen.[…] Mijn hart is bij U. Zorg gij intussen met onze goede baker voor onze lievelingen ….” Voorwaar: stichting gepaard aan romantiek! Hij blijkt met de diligence naar Arnhem te zijn gegaan, waar hij plaats nam “op de waggon, die dicht was”. Hij had een prachtig uitzicht en kwam behouden met de trein in Amsterdam aan. Met de omnibus naar het huis van Meeke van der Schaaff, zijn schoonzuster. Haar man, die zeeofficier is, is in Suriname. Ook de ouders Van der Schaaff, hoewel oom wat zwak door een zware verkoudheid, zijn in goede welstand. Boelens werkt een druk programma af (hij wil een flink aantal Amsterdamse dominees horen preken) en ziet op tegen de komende zeereis: “een stoomboot op zee! liever een spoortrein of diligence op land”. Waarschijnlijk steekt hij over naar Friesland, maar daarover tasten we verder in het duister. Nr. 18. Brief van mijn overgrootvader mr. Petrus Simeon Noyon, 56 jaar oud, aan zijn tante Tetje, 74 jaar oud. te Amsterdam ( 14 december 1873) Waarde tante! Alvorens Uwen brief op de hoofdzaak te beantwoorden, heb ik eens in de papieren door GrootVader Noyon nagelaten, gezocht om te weten of zij ook nog iets van eenig belang behelsden. Schriftelijke renseignementen vond ik echter niet en daarom kan ik U niets mededelen dan wat ik van tijd tot tijd van mijn Vader vernomen en in mijn geheugen bewaard heb. Volgens die mededelingen is onze familie afkomstig uit Lyon, en heeft ze met de stad Noyon niets dan dan de naam gemeen. Onze geslachtnaam zou in verband staan met het fransche woord noyer, zoals daaruit blijkt dat wij in ons familiewapen een notenboom voeren. Dat er in Lyon nog Noyons wonen, o.a. een officier der fransche marine, heeft mijn broeder, toen hij voor eenige jaren zich in die stad ophield, persoonlijk ondervonden. Ter gelegenheid en ten gevolge van de bekende herroeping van het Edict van Nantes, kwamen onze voorvaderen zich hier te lande neerzetten. Dat zij reeds kort na het jaar 1700 te Sneek waren gevestigd, is mij gebleken toen in der tijd, wegens den verkoop der fabriek op de Singel (verwerij of klanderij), de titels van aankomst door mij zijn ingezien. In die stukken stond vermeld dat destijds aan Symeon en (ik meen) Pierre Noyon door het toenmalig stedelijk gezag vergunning is verleend tot het plaatsen van gebouwen, etc. op den stadsgrond aldaar. Sedert dien tijd was onze familie onafgebroken in Sneek gevestigd met uitzondering van een enkel lid als b.v. mijn Vader, totdat ik in 1861 als laatste vertegenwoordiger de stad verlet met de mijnen. Wat nu de oproeping van uit Frankrijk gerefugieerde Noyons betreft, volgens mijn Vader was, ten tijde dat zijn grootvader (dus mijn overgrootvader) een oud man was, in nieuwsbladen werkelijk onderzoek naar de in Holland uitgeweken Noyons door middel van de dagbladen gedaan, met uitnodiging zich te komen legitimeren als bloedverwanten van zekeren franschen overledene, pa meende, een Abbé. De Oude Heer had evenwel wegens zijne hooge jaren en de bezwaren die eenen reis naar Frankrijk voor hem medebracht aan de zaak geen gevolg gegeven e zoo was de kans op eene nogal aanzienlijke erfenis onze familie ontgaan. 120

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 121

DE BRIEVENCOLLECTIE

Ziedaar waarde Tante! Alles wat ik op Uwe vragen weet te antwoorden. Wellicht is een en ander U beter dan mij bekend. Maar, ik herhaal het, familiepapieren zijn er niet, althans niet onder mijn bereik. Het was ons recht aangenaam te vernemen dat het op Uwen 74 jarigen leeftijd nog al wel gaat, dat Uwe gezondheid weinig te wenschen overlaat en een vrij kalm leven, veraangenaamd door de gezelligheid, en vriendschap van familie v.d. Veen , thans te Assen Uw deel is. Ieder heeft zooal zijn deel in de bezwaren en zorgen van ’t leven en dat er zaken zijn die U teregt hinderlijk of onaangenaam zijn, kan ik uit Uw schrijven wel opmaken. Gelukkig dan hij die de gave bezit op zich door ’t kwade niet te laten terneerslaan en ’t goede te waarderen, en die gave is, naar ’t mij voorkomt, U nog al eigen. Moge ’t lang zoo blijven. Mij en de mijnen gaat het zeer goed. Alleen is onze Baudien dezen winter wat sukkelende, zij wordt geplaagd door zwaren hoest, gedurende de laatste 14 dagen vergezeld van koortsen. De Doctor houdt evenwel vol dat er geen de minste reden bestaat zich te verontrusten, dat haar gestel reeds in beterschap toeneemt en geduld alles weldra zal overwinnen. Jans is hier op den duur veel gezonder dan vroeger te Sneek. Onze Tjerk is tot zijn genoegen in eene zeer goede betrekking werkzaam aan het ministerie van justitie, met leven in den Haag bevalt hem best. Onze jongste zoon Izaäk, nu 12 jaren oud, zal hopen wij, aanstaanden zomer, het Gymnasium bezoeken. Hij zal studeren en wel, indien aanleg en lust zulks toelaten, in de medicijnen. Tot dusverre loopt ons leven kalm en rustig voort. Mijne moeder draagt hare jaren nog steeds met eere. Behalve dat haar gezicht vrij slecht is, ondervindt zij de lasten des ouderdoms tot dusverre slechts in geringe mate. Geregeld ontvangen wij ’s zomers haar bezoek, den afgeloopen zomer alleen werd zij door ongesteldheid tot ons leedwezen verhinderd om te komen. Zij is echter weder hersteld. Zoals reeds U bekend is, heeft mijn broeder Coos, na een 13 à 14 jarig kinderloos huwelijk, toch nog een zoon gekregen wien het goed schijnt te gaan. Melle alsook Trui met man en kinderen zijn in den regel welvarende. Wellicht heeft U reeds vernomen, dat Bokma zijne dochter door de dood verloren heeft, zeker voor hem, op zijn leeftijd, een zware slag. Nu ik voor het sluiten van mijn schrijven Uwen brief nog eens inzie, bemerk ik dat ik één punt heb over het hoofd gezien. ’T Betreft de familie Terpstra. Wel weet ik dat de Rotterdamsche Rector Terpstra tot onze familie behoorde, maar of de vrouw van mr. Lemke en haar broeder uit ’s Hage van die familie zijn is mij niet bekend. Lemke zelf is eenigszins aan de Noyons geparenteerd door zijne moeder Nauta, zuster van onzen neef, den voormaligen President der Rechtbank te Heerenveen. Al zal dus mijn antwoord op Uwe vragen U niet kunnen bevredigen toch was mij Uw schrijven aangenaam daar het mij de gelegenheid gaf mij eens met U te onderhouden ’t geen in langen tijd niet is geschied. Komt U eens weer in Amsterdam, dan hopen wij daarvan kennis te mogen dragen en U eens te zien en de vroegere dagen te bespreken. En hiermede Vaarwel! Groet s.v.p. Neef en Nicht van der Veen van ons en geloof mij als vroeger steeds: Uw liefh: Neef (w.g.) P.S. Noyon 121

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 122

DE BRIEVENCOLLECTIE

Nr. 16, 17, 19 en 20 doen voor ons in het verband van dit hoofdstuk niet terzake.

122

opmaak noyon

15.

07-01-2002

17:32

Pagina 123

Slotbeschouwing

Op aanraden van de bewerkster van dit geschrift maken wij hier een einde aan deze familiehistorie. Hoewel ik over meer materiaal beschik – over de labadisten, die destijds mijn nieuwsgierigheid opwekten, over de Van der Veens, wier familie-archief ik in Argentinië aantrof en uiteraard over de generaties Noyon die volgden met het nageslacht van de patriarch Petrus Simeon – zal dit moeten wachten tot een volgende publicatie – Deo volente -.

123

opmaak noyon

124

07-01-2002

17:32

Pagina 124

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 125

Bijlagen BIJLAGE 1 Brief van mijn grootvader aan het Genealogisch Instituut

’s-Gravenhage, 19 november 1916

Weledelgeboren Heer, Vermits ik er geen belang in stel en er, naar mij voorkomt, niemand anders belang bij hebben kan, dat mijn geslacht wordt vermeld in Nederland’s Patriciaat, meen ik mij van medewerking daartoe te moeten onthouden. Ik heb de eer te zijn Uw dw. dr. T.J. Noyon

125

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 126

BIJLAGEN

BIJLAGE 2 Chronologisch overzicht van het leven van de auteur Tjerk Noyon Vroege jeugd 24 december 1920 word ik te Rotterdam geboren als zoon van Coenraad Noyon (1890-1966) en Alice Wilhelmine Fortanier (1898-1959). Vader was zee-officier maar na zijn huwelijk in 1919 aan een bankcarrière begonnen. Moeder was de dochter van een Nederlandse vader en een Franse moeder. 1 oktober 1922 wordt mijn zuster Blanche geboren te Courbevoie, een voorstad van Parijs, waar mijn ouders zijn gaan wonen: vader werkt bij een Franse bank. 1924-1928 Terug in Nederland wonen wij in Den Haag, Belvedèreweg. Ik ga op vijfjarige leeftijd naar de lagere school. 1928-1936 Wij wonen in Schiedam boven de Incassobank, waarvan mijn vader directeur is. Na de lagere school afgemaakt te hebben bezoek ik het Schiedams Gymnasium tot en met de vierde klas. 1936 Wij wonen weer in Den Haag. Ik bezoek het tweede Stedelijke Gymnasium, Blanche het vrijzinnig Christelijke Lyceum, waar zij haar toekomstige man leert kennen. Juni 1938 doe ik eindexamen Gymnasium bêta. Argentinië 1938/1939 Aangezien ik nooit ben blijven zitten en nog wat jong ben voor de universiteit of de militaire dienst, mag ik van mijn vader “een jaar voor mezelf hebben”. De keus valt op een verblijf op de estancia La Cata van Louis baron Taets van Amerongen op de Argentijnse pampa, 600 km van Buenos Aires. Via zijn connecties regelt vader mijn (gratis) overtocht naar Buenos Aires, heen als werkend passagier en terug als (aangemonsterde) stuurmansleerling. Militaire dienst en vijfdaagse veldtocht Oktober 1939 Ik kom vervroegd op in militaire dienst bij de School voor Reserve-Officieren Bereden Artillerie (SROBA). Door de mobilisatie is de school van Ede naar Breda verplaatst en de opleiding in stukken gehakt : 3 maanden school (tot de rang van wachtmeester), 3 maanden troep (om een nieuw stel op de school toe te laten), en dan weer 3 maanden terug naar de school tot de rang van kornet. Januari 1940 Ik ga als wachtmeester naar de batterij 1-1-6 RA, gelegerd in de gevorderde bollenschuren in Sassenheim. 10-15 mei 1940 126

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 127

BIJLAGEN

Duitse inval en vijfdaagse veldtocht. Ik word gebombardeerd tot (onbereden) stukscommandant van het eerste stuk. Bij het verlaten van Sassenheim krijgen wij een Stuka-aanval te verduren, waarbij mijn vriend en schoolgenoot Leonard van den Broek omkomt. Wij beschieten de parachutisten op het vliegveld Valkenburg en rukken op naar Delft, ten Zuiden waarvan mijn stuk positie inneemt om uit Rotterdam afkomstige pantservoertuigen onder vuur te nemen. Zij zijn echter niet verschenen en Nederland capituleert. Wij keren terug naar Sassenheim en worden beschouwd als krijgsgevangenen. Studie Juni 1940 Wij worden ontslagen uit krijgsgevangenschap en ik schrijf mij in september in voor de studie in de geologie aan de Leidse Universiteit. Ik blijf bij mijn ouders wonen en word geen lid van het corps, hetgeen mijn ouders financieel slecht zou passen. Herfst 1941 De universiteit wordt door de Duitsers gesloten na de rede van rector magnificus Cleveringa waarin hij protesteert tegen het ontslag van de joodse hoogleraar Meyers. Maart 1942 Hervatting van de studie aan de Groningse universiteit. April 1943 De Duitsers eisen een loyaliteitsverklaring van de studenten en roepen de in 1940 gedemobiliseerde militairen op om zich weer te melden. Ik heb hieraan geen gevolg gegeven en Groningen verlaten. Onderduik en illegaliteit Najaar 1943 Na enkele maanden ondergedoken te zijn geweest bij vrienden in Hattem weer maar Den Haag, waar ik de rest van de oorlog heb doorgebracht, hetzij bij mijn ouders in de Imhoffstraat, hetzij op diverse onderduikadressen in de stad. Louis d’Aulnis, die wij in Engeland waanden, verblijft enige tijd in mijn ouderlijk huis, waarvan hij het platte dak gebruikt voor het spannen van zijn antenne waarmee hij radiocontact met het Bureau Inlichtingen (BI) in Londen onderhoudt. Maart 1944 Ik ben getuige bij het huwelijk dat Blanche en Louis onder een valse naam sluiten in een “bevriende” gemeentesecretarie. Ik treed toe tot de inlichtingengroep Packard, die door Louis is getraind en van zenders voorzien en onderhoud het contact tussen de tweehoofdige leiding en een tiental “verkenners” in de provincie. 3 maart 1945 Bombardement en brand van het Bezuidenhout, waar ik inmiddels weer bij mijn ouders woon. Met een vriend zien wij kans om het afbranden van ons huizenblok te voorkomen. Mei 1945 Bevrijding. De hele familie is nog intact.

127

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 128

BIJLAGEN

Bureau Nationale Veiligheid (BNV) en Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) Juni 1945 Ik hervat mijn geologische studie niet maar treed met de rang van kapitein in Algemene Dienst in dienst bij het BNV, dat onder kolonel mr. L. Einthoven is belast met het opsporen van oorlogsmisdadigers. Ik maak deel uit van een kleine groep verbindingsofficieren bij de geallieerde strijdkrachten onder leiding van kapitein Gerbrands van BI, die mij hiervoor uitnodigde. Eerst te Breda (Canadezen), later te Frankfurt (Amerikanen). Door dit dienstverband word ik gevrijwaard van uitzending naar Nederlands-Indië. Herfst 1946 Met een groep van vijf collega’s word ik uitgezonden naar MI5, de befaamde Engelse veiligheidsdienst, voor een opleiding van twee maanden. Na afloop moeten wij een blauwdruk ontwerpen voor een nieuwe Nederlandse veiligheidsdienst. Bij de verdeling der banen valt mij de taak toe van het opzetten van de centrale registratie en documentatie. Met de rang van referendaris zal ik deze functie blijven uitoefenen tot mijn vertrek eind 1952. 24 november 1948 Huwelijk met Willy Cieremans (1919-1991). Wij gaan wonen aan de Imhoffstraat. Dochter Doranne uit haar eerste huwelijk (geboren 1943) wordt in ons gezin opgenomen. 1950 en 1951 Onze zoons Tarquinius en Coenraad worden geboren. Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) te Luxemburg 1 december 1952 Wegens verminderd plezier in mijn werk en slechte toekomstperspectieven solliciteer ik bij mijn bevriende relatie Max Kohnstamm, Secretaris van de Hoge Autoriteit van de EGKS in Luxemburg. Hij nodigt mij uit hem enige maanden als expert bij de administratieve opbouw van het apparaat terzijde te staan. Ik begin mijn dienst in Luxemburg, die uiteindelijk mijn gehele verdere werkzame leven zal duren. Ik bekleed successievelijk verschillende functies in de administratieve sector, te beginnen met Hoofd Personeel. 1954 Ons jongste en laatste kind, dochter Johanna wordt te Luxemburg geboren. 1958 Oprichting te Brussel van de twee nieuwe Europese gemeenschappen: de Economische (EEG) en de Atoomgemeenschap (Euratom) Januari 1962 Benoeming tot Directeur Interne Zaken, de omvangrijke afdeling waarin alle infrastructurele diensten, behalve Personeel en Financiën zijn ondergebracht. Zij omvat o.a. Huisvesting, Inkoop, Tolken en Vergaderdienst, Vertaaldienst, Rekencentrum, Publicatiedienst (die o.a. ons “staatsblad” uitbrengt). 1965 Dochter Doranne trouwt in Nederland met ir. Willem de Waard. Hun kinderen zullen in 1967 (Delia) en 1968 (Tjerk) geboren worden. 1967 De drie Gemeenschappen worden samengevoegd en hun uitvoerende organen (Hoge Autori128

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 129

BIJLAGEN

teit en Commissies) worden versmolten. Ik verlies mijn functie in Luxemburg en moet naar een nieuwe baan uitkijken. Europese Commissie te Brussel Juni 1968 Ik begin mijn nieuwe werkzaamheden als Directeur Beveiliging van de geüniformeerde Commissie in Brussel en ressorteer rechtstreeks onder de President. Ik zal deze functie tot mijn pensionering eind 1985 blijven uitoefenen. Voorjaar 1969 Wij verhuizen van Luxemburg, waar we 16 jaar gewoond hebben, naar Overijse, 20 km van mijn werk in Brussel, aanvankelijk in een huurhuis en vanaf 1971 in de voor ons gebouwde villa: Overveld. 1972-1976 De drie laatste kinderen verlaten het ouderlijk huis. Tarquinius behaalt aan de Gentse kunstacademie het diploma van beeldhouwer en trouwt in 1972 met een Engels meisje van wie hij reeds weer in 1975 scheidt; Coenraad studeert Business Administration in Manchester, treedt in dienst bij de ABN en trouwt in 1977 met de Franse concertpianiste Caroline Murat, die een dochter Deborah in het huwelijk meebrengt, en hem nog een zoon Anthoni (1978) en een dochter Laetitia (1980) schenkt; Johanna trouwt in 1976 vanuit Overveld met de Italiaanse ingenieur Emilio Brambilla en gaat in Milaan wonen. Het echtpaar blijft kinderloos en adopteert in 1983 de zoon Vincent. Het huwelijk wordt in 1990 ontbonden. 1 januari 1973 Toetreding van Engeland, Ierland en Denemarken, in 1981 gevolgd door Griekenland. September 1981 Ik word getroffen door een hartinfarct, waar ik zonder operatie maar wel met een derde verminderde hartcapaciteit vanaf kom. 31 december 1985 Ik word gepensioneerd na 33 dienstjaren bij de Europese gemeenschappen, waarvan de laatste 17 jaar als Directeur van het Beveiligingsbureau. In die laatste kwaliteit heb ik onder zes verschillende Presidenten gewerkt: Jean Rey (1967), Malfatti (1970), Mansholt (1972), Roy Jenkins (1976), Thorn (1981) en last but not least Delors (1985). In die tijd bezocht ik regelmatig de inlichtingen- en veiligheidsdiensten van de deelnemende landen, om te beginnen die van de stichters (Frankrijk, Duitsland, Italië, België, Nederland en Luxemburg) later uitgebreid met Engeland, Ierland, Denemarken en tenslotte Griekenland. Het Bureau had een erkende plaats gekregen in de organisatie van de Commissie. Ik werd opgevolgd door het Hoofd van de (Nederlandse) Binnenlandse Veiligheidsdienst, die hiertoe ontslag nam. 1986-1990 Er volgden nog enkele gelukkige jaren met o.a. mooie reizen naar Indonesië, de Verenigde Staten en Zuid-Afrika tot er in 1990 borstkanker bij mijn vrouw werd geconstateerd die ongeneeslijk bleek.

129

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 130

BIJLAGEN

2 augustus 1991 stierf mijn echtgenote met wie ik 42 jaar lief en leed had gedeeld en die een onuitwisbare rol in mijn leven en loopbaan heeft gespeeld. Ons huis in Overijse heb ik aangehouden, maar ik heb een flat gehuurd in Den Haag waar ik veel oude vrienden en familie heb weergevonden. September 1994 Er wordt longkanker bij mij geconstateerd. De operatie is succesvol maar het wegnemen van een deel van de long, gecombineerd met de verminderde hartcapaciteit zorgt voor kortademigheid. Ik ben gestopt met roken en kan nog goed voor mezelf zorgen. 27 juni 1995 sterft mijn zuster Blanche, die ik weer zo veel zag de laatste jaren. Maart 1999 schrijf ik dit verhaal. 24 december 2000 is de voltallige familie uit aller heren landen naar Monaco gekomen om bij mij te zijn op mijn tachtigste verjaardag. Het was een bijzonder succes. Ieder heeft de onderlinge contacten kunnen hernieuwen. Het was een impuls voor het familiegevoel waar de kleinkinderen volop hun deel in hadden.

Familiefoto kerst 2000 ter ere van de tachtigste verjaardag van de auteur. De auteur is de vierde van rechts, staande rij.

130

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 131

BIJLAGEN

BIJLAGE 3 Lijst van de in 1978 van de familie Rudolph te Baradero, Argentinië, verworven portretten, voorwerpen en documenten A. Portretten 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Petrus Simeon Noyon (de notaris), circa 1785 Remelia Terpstra, zijn echtgenote met ”Duitse muts” Aaltje Noyon, dochter van 1 en 2, groot formaat, circa 1820 Johannes van der Veen, echtgenoot van 3, groot formaat, 1850 Petrus van der Veen, zoon van 3 en 4, in militair uniform, klein formaat, circa 1831 Mansportret, later geïdentificeerd als Gerrit Kniphorst, schoonvader van 5, circa 1835 Vrouwenportret, later geïdentificeerd als Maria Elisabeth Carsten, echtgenote van 6, circa 1835

B. Boeken en voorwerpen 1. Boek met 114 ingenaaide, met de hand gekleurde opticaprenten, eind 18de eeuw. Enkele bladen uitgesneden 2. Bijbehorend houten toestel (met loupe en spiegel) om de prenten te bekijken 3. Twee palmhouten pijpetuis met koperbeslag en ingegraveerd jaartal 1782 4. Gesneden en gepolychromeerd houten wapenbord met alliantiewapen “Noyon-Terpstra”, circa 1782 5. In perkament gebonden “Naamswijzer der Edele Mogende Heeren Staaten van Friesland, —- benevens de magistraat en vroedschap van Leeuwarden”, Leeuwarden 1783, 65 blz., 7 blz. index. Hierin aangestreept Martinus van der Veen, sinds 1768 lid van de Leeuwarder vroedschap, tevens de schoonvader van Aaltje Noyon en de waarschijnlijke eigenaar van het boekje (zie ook C13) 6. “Mijne brieventasch”, door een onbekend auteur. - Deventer L.A. Karssenbergh en G. Brouwer, 1790. - blz. 112. - Op een schutblad staat: Aaltje Noyon is dit boek op haar zevende verjaardag Present gedaan den 4 Oktober 1790 7. Kamperstukjes, berijmd door een Kampenaar. - Kampen : Gebrs. Fels, 1846 8 “Het Nieuwe Testament, psalmen en gezangen. Amsterdam, 1778. - Zakbijbeltje, dat aan Aaltje Noyon heeft toebehoord en waar zij vanaf haar huwelijk in 1808 dopen, trouwen en overlijden in de familie in heeft aangetekend tot 1850. Deze zijn nu afzonderlijk opgeborgen 9 “Album amicorum” in de vorm van een boekje met losse bladen, geborgen in een etui. Het bevat negentien, meest berijmde vriendschapsbetuigingen aan Petrus van der Veen (18091879) uit de jaren 1820 – 1830. 10. In leer gebonden zakboekje, blijkens aantekening van P. van der Veen toebehoord hebbende aan zijn grootvader P. Noyon (1761-1848). Het bevat door deze geschreven aantekeningen en lijsten, die als geheugensteun moesten dienen, toen “ZE ten gevolge van een beroerte in de spraak belemmerd was door enigsins het geheugen te verliezen”, circa 1843. Zie ook par. 13.6

131

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 132

BIJLAGEN

C. Documenten 1. Drie losse bladen (uitgescheurde bijbelbladen) met familie-aantekeningen Noyon (17201816) van de hand van Pytter (1707-1769), Joseph (1737-1796) en Petrus Simeon (17611848) Noyon 2. Een dito blad La Falye/Rybrugh/Du Fresne (1672-1734) 3. Twee dito bladen Buytenpost (1688-1769) 4. Twee dito bladen Boltjes/Buitenpost/Du Fresne/Van der Veen/Van Dijk (1750-1802) 5. Aantekeningen van Aaltje Noyon (1808-1850) in haar bijbel 6. Huwelijksaankondiging Petrus Noyon x Remelia Terpstra, 1782 7. Gedicht van Hillebrand Mentes ten gelegenheid van het huwelijk van Joseph x Geertruida Munniks, 1759 8. Gedicht van Gertruy Robbers, idem, 1759 9. Extract overlijdensacte Remelia Terpstra (1814), gedateerd 1822 10. Overlijdensaankondiging Remelia Terpstra, getekend Petrus Noyon, 1814 11. Advertentie ondertrouw Johannes van der Veen x Aaltje Noyon, 1808 12. Gedicht door Bouwe van der Berg aan de vorigen ter gelegenheid van het overlijden van hun vader M. van der Veen, 1820 13. Huishoudkasboekje (1786) van M. van der Veen (zie ook B5) 14. Enkele mappen met genealogische aantekeningen betreffende Van der Veen, Noyon, Van der Schaaff, Terpstra, Amersfoordt, Kniphorst, Carsten, Monter, Ten Wolde en anderen van de hand van Petrus van der Veen, zijn schoonzoon Herman Heys van Zoutenveen, en diens zoon H.P.J.E. van der Veen 15. Map met curiosa Van der Veen (1837-1903), waaronder familie-aankondigingen, brieven, een menu uit 1865, enz. 16. Zeven brieven (van Johannes, Aaltje en Petrus van der Veen, van Petrus en Trijntje Noyon, enz., (1833-1904) zijn thans in een afzonderlijk album met brieven ondergebracht 17. Twee conceptverhandelingen van Hendrik Amersfoordt voor het Friesch Genootschap (1832 en 1838) 18. Een collectie van 48 brieven (1830-1832), geschreven door Petrus van der Veen aan zijn ouders, hoofdzakelijk de mobilisatie en de tiendaagse veldtocht betreffende, benevens twee brieven (1831) van zijn halfbroer Klaas Oenes van der Veen 19. Dagboekje van de tiendaagse Veldtocht, geschreven door Petrus van der Veen, benevens enige aan hem uitgereikte militaire getuigschriften 20. Notariële boedelscheiding J.H.P.E. van der Veen (overl. 1892) 21. Notariële boedelscheiding A. van der Veen, geboren Kniphorst (overl. 1892)

132

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 133

BIJLAGEN

BIJLAGE 4 De geschiedenis van de wolnijverheid Bij mijn nasporingen heb ik behoefte gevoeld een verklaring te vinden voor de textieltermen die ik in de acten tegenkwam, zoals wolkammer en -kaarder, lakenbereider, ververij en klanderij. Wat men zich daaronder moet voorstellen, ontleende ik aan een boek over de Tilburgse wollen stoffen industrie, dat diep op de historische ontwikkeling van de hierbij gebruikte procédés ingaat. De Leidse lakenfabrikanten, die in de republiek een leidende rol speelden, hebben in de 18de eeuw hun activiteiten naar dit lage lonengebied verplaatst. Daarop is Tilburg Nederlands voornaamste wolcentrum geworden totdat het eind 1970 de strijd tegen de buitenlandse concurrentie moest opgeven182. Daarnaast zullen er in Nederland talloze lokale industrietjes hebben geopereerd, die voor de plaatselijke markt werkten en dezelfde fabricagemethoden toepasten. Het familiebedrijf in Sneek speelde ongetwijfeld zulk een rol. De ruwe wol Deze was veelal afkomstig uit het buitenland en werd door handelaren hetzij ter plaatse (in Spanje of Portugal, waar de beste soorten afkomstig van het Merinoschaap, vandaan kwamen) hetzij op de Antwerpse wolmarkt gekocht. De “vliezen”, die tot 50 gewichtsprocent verontreinigingen bevatten (zand, stof, platenresten, klitten, zweet en vet) werden in Nederland gesorteerd, om er de voor de lakenindustrie geschikte wol uit te halen. Deze werd dan op de plaats van bestemming eerst in ijzeren ketels onder toevoeging van urine bij 50° Celsius gewassen en daarna in veel water in manden gespoeld183. Na het wassen en drogen werd de ruwe wol door gespecialiseerde arbeiders en arbeidsters verder bewerkt om de strengen te ontwarren. De wol werd op verende roosters gelegd en door mannen met stokken geslagen (vlaken) waarna de vrouwelijke “pluisters” nog eens met de hand de laatste klitten konden verwijderen. De wol verloor bij deze bewerking nogmaals 5% aan gewicht. Voordat er gesponnen kon worden moest de wol nóg een bewerking ondergaan: het schrobbelen of kaarden. Om deze bewerking te vergemakkelijken werd hij eerst licht met olijf- of raapolie ingevet. Het schrobbelen gebeurde met schrobbelkaarden, twee met gebogen metalen haakjes bezette planken die over elkaar werden getrokken met de wol ertussen. Het zwaardere werk werd door mannen in een bank (de kaardebok) verricht, het lichtere door vrouwen op de knie. Ik ben in het boek van Van Gorp niet de term “kammer” tegengekomen, maar neem aan dat met dit woord het bovenbeschreven schrobbelen wordt aangeduid, zodat Antony en zijn zoon zich waarschijnlijk hiermede hebben beziggehouden. In hun tijd bestond er ook een gilde van wolkammersknechts in Utrecht, een vereniging tot wederzijdse ondersteuning bij ziekte en overlijden. Het woord “kaarden” leidt tot verwarring aangezien het is afgeleid van de kaardenbol, de met weerhaakjes bezette vrucht van de kaardendistel. Deze zullen wij later tegenkomen bij het ruwen van het geweven laken. Het schrobbelen werd echter gedaan met een werktuig van leer en metaal, mogelijk ter vervanging van vroeger gebruikte kaardenbollen, die waarschijnlijk voor dit zware werk te snel vervangen moesten worden. De term kaarden kan dan behouden zijn gebleven en hetzelfde betekenen als kammen. In dit stadium van de bewerking werden de wolvezels dus zoveel mogelijk parallel gelegd voor 133

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 134

BIJLAGEN

het spinnen. Ook konden verschillende wolsoorten worden gemengd. Zo werden bijvoorbeeld tegen het midden van de 19de eeuw minderwaardige soorten (allerlei afval) of zelfs “kunstwol” (van uit elkaar gescheurde lompen afkomstig) bijgemengd. Recyclage avant la lettre dus. Vóór het schrobbelen werd de wol soms reeds blauw of zwart geverfd. De “in de wol geverfde” stukken moesten echter nog zoveel hardhandige bewerkingen ondergaan, dat de kleuren terugliepen en er de voorkeur aan gegeven werd de lakens pas in het laatste stadium “in het stuk” te verven. Het spinnen en weven De wolvezels die in rechthoekige plakken van de kaarden waren afgenomen, konden nu tot garen worden gesponnen. De samenstelling van de wol en de wijze van spinnen bepaalden hierbij de kwaliteit van het toekomstige product. Op het weefgetouw werkt men met vaste kettinggarens, die aan een grotere spanning blootstaan en met de “inslag” die hier telkens doorheen geschoten wordt. De kettinggarens werden dus harder ineengedraaid, het inslaggaren losser, om het laken bij het latere volproces beter te doen vervilten. Het gesponnen garen werd vervolgens op klossen gewonden om bij de weefgetouwen te kunnen worden gebruikt. De kettingdraden werden veelal eerst gesterkt met lijm voor ze op het weefgetouw konden worden opgespannen. Afhankelijk van de breedte van het te weven laken werd er op een één- of tweemans weefgetouw gewerkt. Deze laatste had een werkbreedte van ruim 2.50 meter, waarbij de wevers elkaar de schietspoel met het inslaggaren toewierpen. De standaardlengte van het stuk was 52 meter, soms onderbroken door een anders gekleurde inslag, om het doorknippen te vergemakkelijken. De appretuur en het vollen Als het ruwe laken van het getouw kwam zag het er nog onooglijk uit en moest het nog vele verfraaiende en veredelende bewerkingen ondergaan. Door vrouwen werden de knopen en andere ongerechtigheden met schaartjes verwijderd en het stuk met de stopnaald hersteld. Vervolgens werd het laken “gevold”. Hierbij werden de vochtige lakens, waaraan een brij van vollersaarde184 en urine was toegevoegd uren lang in vollerskommen gekneed, met als doel: - de stof zwaarder en dichter te maken door vervilting, en zodoende ook sterker en meer isolerend, - hem te spannen en in de lengte en breedte te laten krimpen, - hem door een volgende bewerking van de viltlaag (ruwen, scheren, strijken, enz.) een bepaald appretuurkarakter te kunnen geven (bijv. laken, velours, baai, duffel, enz.). Gebeurde dit vollen aanvankelijk met de voet (twee man gedurende twee dagen) zo werd dit werk later machinaal verricht door de zware houten stampers van een volmolen, waarin de bewerking toch altijd nog twaalf uren vroeg! In de molen werd de stof dan nog nagewassen om het vet, de lijm, de vollersaarde en de urine te verwijderen. 134

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 135

BIJLAGEN

Ruwen en droogscheren De nog vochtige stof werd vervolgens opgespannen en met een met kaardenbollen bezet instrument - het kruishout - geruwd, waarna het pluizige oppervlak door de droogscheerder met enorme scharen op een tafel werd geschoren. Twee scheerders konden in een uur circa 4 meter laken van 1.40 meter breedte bewerken. Dit beurtelings ruwen en scheren werd voor goede kwaliteiten vele malen herhaald. De vochtige lakens werden daarna op ramen opgespannen en in de buitenlucht gerekt en gedroogd. Dit vergde veel plaats, terwijl weer en wind de resultaten ongunstig konden beïnvloeden, waardoor het gewenst was afdaken boven de ramen aan te brengen. Nadat de stopsters het laken nogmaals hadden nagezien werd het uiteindelijk gestreken, d.w.z. dat het haardek met brede borstels in één richting werd geborsteld. Teneinde de glans te verhogen kon het laken dan nog worden geperst. Het werd hiertoe opgevouwen, waarbij tussen de vouwen gladde kartonnen platen en, in sommige gevallen, verhitte ijzeren platen werden gelegd. De stapels werden dan in een grote schroefpers een week lang onder druk gezet. Hierna zullen wij zien, dat hiervoor ook een andere gespecialiseerde machine - de calander - kon worden gebruikt. Het verven Gezien de hardhandige bewerking bij het vollen en de geringe kleurvastheid van de gebruikte natuurlijke kleurstoffen, werden de lakens meestal pas geverfd na het vollen en voor het ruwen. In Holland en Brabant was het “blauwverven” reeds in de 14de eeuw in zwang. Het was een ingewikkeld proces, waarbij water, tarwezemelen en meekrap (die een rode kleur geeft, maar samen met indigo ook voor groen en zwart werd gebruikt) in grote ketels gekookt en daarna in houten kuipen werd overgegoten, onder toevoeging van wede (voor het blauw) en potas (een uit houtas gewonnen kaliumverbinding). De zaak begon dan te gisten, waarbij stekende dampen vrijkwamen. Na 48 uren en voortdurend omroeren was dan het verfbad gereed. In latere tijden werd de inheemse, maar zwakkere, wede vervangen door de veel sterkere, van overzee geïmporteerde indigo en deed ook de urine in het proces zijn intrede. Opmerkelijk is, dat het verfbad altijd een geelgroene kleur had en dat de erin geverfde lakens pas nadien door oxidatie aan de lucht hun blauwe kleur aannamen. Behalve blauw en zwart konden ook andere kleuren, als rood, bruin, geel en groen worden aangebracht. Daartoe moest van de meest uiteenlopende grondstoffen gebruik worden gemaakt voor de kleur, voor het beitsen (het hechten van de kleur aan de wol) en het fixeren. Hierbij vallen vele uitheemse plant- en diersoorten te noemen zoals blauw- en geelhout uit de tropen, purperslakken en bepaalde soorten gemalen schildluizen (cochenille) voor het rood, als ook aluin uit Luik en koperrood uit Spanje, galappels uit Aleppo en elzenschors en gebluste kalk van dichterbij huis. Het zou tot de 19de eeuw duren, voordat deze alchemistische procédés zouden wijken voor de langs chemische weg vervaardigde kleurstoffen.

135

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 136

BIJLAGEN

BIJLAGE 5 De verdere Ampten en Bedieningen, welke meest door hun Ed. Achtbare worden begeven, dog die met een * getekent zyn, worden van een Lid, uit hare Ed. Achtbare op zyn Toer-beurt, aan bequame Personen vereert. Stads Doctor Medicinae Conrector der Latynse Scholen Stads Chirurgyns Rouleert 2 Collecteurs van ‘t Reëel 1 Collecteur van ‘t Lantarengeld 1 Commissaris van de Trekwegs Tollen 1 Kapitein van de Turfdragers en meeters *1 Stads Om-roeper 1 Boelgoeds Proclamant 2 Wegers in de Waag *1 Grafmaker en Poester treder 1 Merk-meester *1 Ytig-meester van de Gewigten en Tinnen maten *1 Van de Houten maten, en Korven *1 Van de Vaten, en Tonnen *1 Rogmeeter *1 Storter *1 Zak-ophouder *3 Portiers 2 Ratelaars *6 Rogdragers *10 Turf-meeters

136

2 Noodmeeters *20 Turf-dragers *2 Lantaarn-vulders *2 Lantaarn-opstekers 3 Pyp-houders by de Brandspuiten 1 Brief bestelder 1 Schippers Bode 1 Stads Dood-bidder 1 Dood-bidder voor de Minnoniten 2 Pioniers *1 Wagt-klok-luider 4 Vaste grote Klok-luiders 2 Kool meeters 1 Hooy-loeger 1 Konstapel 1 Hondeslager, en Stadsreinig *1 Appel meetster *1 Dood-kleed t’huis brengster *3 Stoel-zetters in de grote kerk 1 Stoel-zetter in de kleine Kerk 2 Vroed-vrouwen En nog Eenige zeer geringe.

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 137

BIJLAGEN

BIJLAGE 6 Lijst van aankopen van generatie III (Joseph en Simeon) en van generatie IV (Pyter)

JOSEPH (1675 - 1720) 1) 26 sep 1700 (met Hylkje Annes)

Huysinge met hovinge aan de Oosterdijk

300.— à 20 st.

2) 6 nov 1700 (idem)

Erf, wagenhuis en plantagie ten O. van 1), van de straat tot aan de haven

3) 21 nov 1700 (idem)

Twee bewoonde huizen op het achtererf van 1)

192,— à 20 st. + 1 gouden ducaat 198,— à 20 st.

4) 31 dec 1711 (alleen)

Halve kamer, h. pakhuis, h. hovinge aan de DoedHaitse Steeg met vrije uitgang naar Bolwerk

20,— à 28 st.

5) 5 feb 1712 (met Trijntje Sytses)

Huysinge, loods, put en erf in het Groot Suidend

60,21 (goudgeld)

6) 8 feb 1712 (alleen)

Halve huysinge achterom op de Singel, hoek D.H. Steeg

78,07 (goudgeld)

Halve kamer, half pakhuis aan de D.H. Steeg 20,— (goudgeld) Halve hovinge in de D.H.Steeg

29,— (goudgeld)

7) 20 jan 1713 (alleen)

Huysinge, hovinge, bomen en plantagie in het Groot Suidend

55,— à 28 st.

8) 19 oct 1713 (met Teetske Eelkes)

Pakhuis, kelder, gorthuis en koestallen met twee zolders achter “de Swaen” (= Grootzand)

250,7 à 28 st.

9) 4 nov 1715 (alleen)

Huysinge met twee kamers, loodsje en erf, achterom op de Singel, in en naast D.H. Steeg

78,7 (goudgeld)

137

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 138

BIJLAGEN

SIMEON (1681 –1755) 1) 21 dec 1708 (met Sjoukje Sydses) 2) 25 dec 1713 (idem) 3) 2 dec 1718 (idem) 4) 8 sep 1724

Huysinge en hovinge aan het Hooghend

1100,— à 28 st.

Huur van stuk grond aan de stads-cingel buiten de kl. palen, voor vijf jaar tegen jl huur aan de stad en burgerweeshuis van

15,—

5) 16 mrt 1725

Mag op 4) gebouw zetten van 60 voet lang, muirage 10 voet hoog, grondpacht aan dezelfde

2,—

6) 21 jan 1727 (alleen)

Twee bewoonde woningen met erf van de straat tot achteraan het dwarsstaket

Pakhuis en kamer in de Knibbelsteeg

290,— à 20 st.

Huysinge en erf Oostwaarts van paaltje N2

210,21 à 28 st.

300,— à 20 st.

PYTER (1707 – 1760) 1) 8 jan 1728 (met Antie Gonggrijp)

Huysinge en hovinge “de Swaen” aan het Grootzand (thans nr. 48)

2) 17 apr 1750 (als waarnemer)

Kamerke met bedstee, schuurke met bedstee, paardestallen, vrije doorgang, gebruik regenwaterbak en secreet in de steeg, benevens een huis, op het Achterom

3) 1752?

Twee kamers, bergplaats en zolders achter de Swaen aan het Achterom thans Singel 65)

Noot: De Carolusgulden bevatte 20 stuivers, de goudgulden 28.

138

1025,— à 20 st.

200,— (goudgulden)

?

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 139

BIJLAGEN

BIJLAGE 7 Register van requesten, enz. 1668-1802 Oud Archief Sneek, nr. 41, blz. 6 en 7 Copie aan de Achtbare magistraat de Stede Sneek Geeft met verschuldigde eerbiedigheit en reverentie te kennen Joseph Noijon, burger en fabric in stoffen ter Stede Sneek, soe dat hij suppleant wel van sins was om voor U.E. gerecht als procureur-postulant185 te dienen, hetwelke niet konnede geschieden sonder U.E. Achtbare consent, soo versoekt de suppleant Woordentlijk Commissaris uit U.E. Achtbare ten overstaan van dewelke de Suppleant mag worden geëxamineert en na sulks als Procur. Geadmitteert onder praesentie des Eedes daartoe staande, quo facto versoekt U gunstig appointement. Actum 20 julius 1699 J. Noijon In Margine stonde De burgemeester Ede Edema en de schepen Hermanus Pruisbeek worden ten versochten fine gecommitteert om ‘t examen te doen *beneffens de notaris Martinus Ferst en de Procur[eur], Gerardus Gorp met rapport in forma. Actum den 4 augusti 1699. Ter ord[onan]tie der stadt Sneeck vertekent Secr[etario] G. Gorp Cler[icus] Jur[atus] Casper Stonde De Suppleant heeft ingevolge van bovenstaende appointement den behoorlijken Eed in handen van de Praesid[erende] burgemeester Edema gepraesteert. Actum extraord. Den 18 Augusti 1699. Vertekent als boven

139

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 140

BIJLAGEN

BIJLAGE 8 Politieboek Sneek 1681-1774 GA Sneek, OA 19 Eed der postulanten voor den Gerechte der Stede Sneeck staende in ‘t oud:politij:boek in de Secretarije aldaer berustende fol:31 vers: Ick sweer en beloov dat ick mij in de bedieninge mijns postulants amt, daertoe ick bij de magistraat deser Stede g’admitteert ben, getrouw en vroom houden en dragen sal, de magistraat eeren en ontsien, geen onregtveerdige saecken tegen regt bestrijden offte tegen staen, maer alles in train van justicie en mijn beste verstand in neerstigheit en sorgvuldigeit bedienen en tot dien eynde van alle calumnien, concussien, malarum et quarum cumque litium redemptionibus, ongeoorleffde actien en pratiecquen mij ganschelijck ontholden [zal] en mij geheel reguleren nae de generale Landts ord[onan]tie en speciale politien en resolutien deses stadts. Soo waerdelijck helpe mij Godt Almachtich Hier op geedight en geadmitteert: 25 mei 1683, Folcherus Dosselman 17 dec 1685, Gerardus Gorp 4 mei 1687, Martinus ...ff 18 aug 1699, Joseph Nojon 20 juni 1700, Minno Rodenhuis 25 juli 1700, Wilhelmus Augustinus Sloterdijk 2 dec 1701, Henricus van der Uil 2 dec 1701, Abrahamus Fiert 24 mei 1715, Petrus Wilhelmus Mulder 2 nov 1715, Oetsonius Ottama 26 jan 1717, Willem Olijvier 26 mrt 1784, Bauke Faber *2 juli 1790, Petrus Noijon 26 sept 1794, Hoite Born 23 sept 1796, Bernardus Borneman 23 sept 1796, Hendrik Stevens (geen verdere inschrijvingen)

140

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 141

BIJLAGEN

BIJLAGE 9 Bezwaarschrift Simeon op ordonantie magistraat Den 3. May 1717 Aan de E.A. magistraat der stad Sneek. Remonstreert, met schuldig respect, Simeon Nojon burger linnenverwer en Lakenbereider alhier, hoedat eerstelijk aan hem op den 30 maart 1717 op de naam van de olde schepen B. Borduin nevens de olde schepen P. Seilstra crim soc : ‘t sy door een besondere odieusheit ofte door een sporelose instigatie van andere is geïnsinueert door de beide stadsboden een poenale ordonnantie van den 8 maart 1717 bij U.E.A. op haar regt verleent, continuerende verbot om geen afgeverfd saagmeel en bast van bomen op de stadswallen te brengen en alhoewel de suppleant de frivole redenen waarop ‘t voorgenoemd regt en versogte ordonnantie was geinventeert, hoewel de suppleant sulks gemakkelijk conde doen om langwijligheit te vermijden niet sal refuteren, als alleen genoeg sijnde dat hij ‘t voorgenoemd goed met consent van de dier tijts gewesene bouwmeesters tot verbeteringe van de stadswallen en niet tot verslimmeringe derselver, als te onrechte hem te laste geleid wert op de stadswal agter sijn huisinge heeft gebragt, so sal de suppleant alleen maar seggen dat hij sonder de opgedigte queerele zo te perscruteren, aanstonts aan UEA bevelen om met de voors. suppleanten niet te twisten heeft geobedieert na welks ten tweden gevolgd is dat UEA een seker extraordinaire Resolutie van den 27 dito aan den suppleant mede hebben doen insinueren behelsende na een lang verhaal van veel niet wel gesupponeerde saken, een seer rigoureuse ordonnantie om van stonden aan het saagmeel en afgeverfde bast van de stadsvestinge op syn eigen kosten te vervoeren, en alles, behalve de raamten tot de kleine stokjes incluis, die de suppleant nu en dan wel bij sijn linnen kwam te steken en welke in de resolutie hoge palen (sed abusive) genoemt worden, weg te brengen alles bij poene van een pond groot voor de eerste maal en arbitrale correctie bij vervolg, de suppl. een vredelievend, eerlijk en voor de stad een nuttigen burger sijnde, schoon daarom bij velen gehaat con sig in de eerste opslag over deze inconvenientïen niet genoegsaam verwonderen als menende dat UEA qualijk van de saken souden geïnformeert sijn, doordien hij bij sij selve bewust was geen het minste breuk aan de vesting, die achter des suppleants de beste passagie en egaliteit door sijn neerstigheit komt uit te leveren, toegebracht te hebben en dat UEA om de suppl. sijn klein gerijf dat hij als een burger Uwer stad door nu en dan enige stokjes in de grond bij sijn raamten te steken niet te onttrekken, niet eens na so een beuseling souden omsien, dum salus populi suprema resiesto, en daarom hadde de suppl. eerst van intentie geweest de saken gansch aan UEA ter contrarie te demonstreren, als deselve in de resolutie op het geseid rapport van de bouwmeesters worden uitgemeten, dog ten twedemaal sig erinnerende dat hij mogelijk beter aan de intentie van UEA soude voldoen als hij absoluit desselfs resolutie quam te respecteren, so heeft de suppl. daarom het daarin geordonneerde tot het minste stip toe nagekoment verhopende dat UEA met die volstrekte gehoorsaamheit souden bevredigd zijn maar alsodan suppl. als die nu alle gelegenheit benomen was om sijn afgeverfde bast en saagmeel te kunnen bergen daarop, op sijn straat die seer ruim en breed is, na ‘t exempel van meer andere burgers en handwerkslieden. dicht aan de vaart een klein bakjen van planken van omtrent 2 1/2 voeten hadde geset om sijn materij daar in te brengen en deselve te scheep dan te laten vervoeren, want in sijn kast en camers con hij het niet sluiten.[etc. etc.]. Zijn verzoek om toestemming het hokjen, bakjen of schutsel te gebruiken, werd afgewezen en hij moest het binnen 2 dagen afbreken. 141

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 142

BIJLAGEN

BIJLAGE 10 Resolutie n.a.v. Simeons verzoek raamten te mogen verplaatsen, etc. Den 8. Septemb : 1724 Praesent de Heren: Staak (praes) Wybinga, Looxma. Vogelsang, Buma, Coops, Radersma, Feenstra, Secretrs De Coopman Simeon Noijon wort geaccordeert om sijn raamten, staande op de stadswal te mogen verplaatsen en nederzetten op de stads Cingel buiten de kleine palen, 300, en invoegen, als hem door de bouwmeesters deser Stede aangewesen sal worden voor welke vriheit hij aan de stad en aan het burger-weeshuis hy ‘t samen jaarliks sal betalen vijftien Carl. Gul:, ende sulks voor de tijt van vyf aan een volgende jaren in te gaan op St Pieter 1725. en eindigende op gelijke tijt in den jare 1730, dog sal hij sijn keur behouden of nog vijf jaren sal willen continueren, en daarna so veel vijf jaren als hij sal requireren ten sy Haar Achtbh. om enige nodige en moverende redenen anders te rade bevinden mogten: wordende hun mede toegestaan, om allen nu en dan sijn peert op gesyde cingel te mogen laten weiden, sullende vervolgens tot sijn laste en kosten komen die door ‘t losbreken van ‘t paart mogten veroorsaakt worden, so aan de netten van de Visschers, die rede vergunt is deselve op meergesegde cingel, volgens de gemaakte afpalingen, te mogen hangen om te drogen, als aan andere goederen, waar aan enige schade toegebracht mogte worden, en sal door hem Noijon op desselfe kosten mede gemaakt en onderhouden worden een slagboom voor de brugge leggende over de Brabander, waarvan hij ijder van de gebruikers van de Landen een sleutel sal laten toekomen ende sal hem Simeon Noijon hiervan copia des sulks versoekende worden ter handen gestelt. Get. van Frieswijk

142

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 143

BIJLAGEN

BIJLAGE 11 Antwoord op Simeons verzoek om een koopmansgebouw op de Stadssingel te zetten, aanvulling op resolutie bijl. 10 Praesent de Heren: Staak (sequens Praes), Wybinga, Seilstra, Buma, Coops, Feenstra, Swaga, Secretrs den 16. Martij 1725 De burgermeester Staak en de beide bouwmeesters Feenstra en Swaga beneffens de Secretrs Frieswijk hebben ingevolge van Haar Achtbb. commissie, ter vergaderinge gerappoorteert, dat sy na genomene oculaire inspectie en gedane rojinge door de old schepen Geldersma als mr. Metselaar, aan de Coopman Simeon Noijon hadden geaccordeert, om een gebouw tot sijn coopmanschap dienstig te setten op de Stads Cinqel tussen de hoge en laqe palen, van tien voeten hoog de muiragie, in ‘t geheel lang sestig voeten, ten oosten van ‘t afgeperkte paaltie af na de gragt toe vijf en dertig voeten wijd, en van gelijken ten westen vijf en dertig voeten wijd, waar voor hij aan de stad en aan het burger weeshuis ‘t samen jaarliks tot grondpagt sal betalen twee carl. gul. so lang hij Simeon Noijon, of desselfs erven hetselve gebouw aldaar ter plaatse sullen laten staan, ende in cas van afbrekinge sal dese grondpagt komen te cesseren, dog alsdan sal Noijon of sijne erven alles weder tot hunnen kosten in pristinum statum moeten herstellen en het ingegane jaar gehouden worden voor geheel verlopen te sijn ten respecte van de grondpacht, ende sal Simeon Noijon dit gebouw niet mogen verbouwgen, verwijden, verhogen nog veranderen als op speciale last en ordre van Haar Achtbb:, blievende daar te boven de huiringe van de Cingel selve volgens resolutie van den 8 septemb: 1724 in sijn volle kragt en geheel, behalve dat bij versterf van hem Simeon Noijon, desselfs Wed. niet verpligt sal sijn, de ingegane vijf jaren huiringe te continueren, maar sal met het ene ingegane jaar, waarin hij Noijon mogte komen te overlijden van dese huiringe mogen afstaan, dog sal desselfs Wed. alsdan aan haar behouden de keur, of sij dit gebouw voor de opgestelde pagt wil behouden of niet, ende in cas van opgevinge van de Cingel, sal tot grondpagt van het gebouw alleen gegeven worden vier carl. gul. jaarliks, sullende dese grondpagt ingegaan met May 1725 aanstaande. (van Frieswijk)

143

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 144

BIJLAGEN

Bijlage 12 Proces tegen turfmeters en –dragers Afschrift van een processtuk RA Leeuwarden Bijlagen Civ. Sent. 318/3 Geextraheert uit de Articulen raekende de Turfmeters en de turfdragers der Steede Sneek Ordonnantie gemaekt bij burgemeesteren schepenen ende raden van de stad Sneek waerna hun voortaen alle stadsmeters en turfdragers sullen hebben te reguleren soowel in het comporteren van haer dienst, als ‘t loon daeraf te genieten, bij Welgedagte Magistraet tot gerijf van hunne inwoonderen mits desen gestatueert. 1 Eerstelijks sullen de turfdragers en meters alle beleeftheit betonen aen degeene, waer sij versogt ende gestelt werden, om haer dienst te doen, besonder trouw ende stilswijgend daer sij gebruikt werden, ende vooral goede vreede ende eenigheit onder malkanderen houden, hun wachtende van eenige jalusie, kijven ende vechten, bij poene dat de Magistraet klagten ter ooren komende, soodanige sal casseren, en andere bequamer in de plaets stellen, ofte andersins na existentie van saeken behoorlijk straffen en brengen tot gehoorsaemheit 2 Item sullen allen turfdragers als meters en een ijder van henlieden in het besonder hun wachten bij poene als vooren meerder loon te eijsschen ofte ontvangen als bij desen wert geconsenteert, ende in het navolgende bij meer welgedagte Magistraet op dat subject beraemt 3 Alle burgeren ende Inwoonderen van de stad sullen vrij staen buiten ende binnen te copen eenig ruisvrachten turf, soowel schuiten als pramen, sonder juist meters te versoeken, mits nogtans dat soodane Coper en verkoper van het gecogte tesamen sullen betalen de gerechte helfte van ‘t meetgelt, te weten 4 stuivers, dat is een ijder 2 strs, waermede hij sal mogen volstaen, met dien verstande, wanneer deselve Coper niet gesint is soodanigh turf persoonlijk ofte met help van sijn huisgesin op sijn souder te brengen, sal genoodsaekt sijn daertoe stadsdragers te gebruiken eende geen andere

144

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 145

BIJLAGEN

BIJLAGE 13 Handschrift Van der Schaaff in Argentijns archief Van der Veen. Uittreksel betreffende mr. Jacobus Hendrik van der Schaaff (1767-1852) Vader: Jacobus (1732-1803) koopman (op Rusland), te Amsterdam Moeder: Maria Louisa Petronella Renard (1734-1801) dochter van Dan. Renard, consul van Engeland en Hannover te Amsterdam. “In 1785 begaf Jacobus Hendrik zich naar de Hoogeschool te Utrecht (...) Dan ongelukkig liet hij zich al te zeer meesleepen door den geest der vrijheidszucht en nam deel aan de burgerwapeningen, eerst als scriba, later als luitenant en kapitein der Utrechtsche schutterij en werd ook secretaris der algemene vergadering van officieren186. Den 19-jarigen jongeling zag men van student geheel als militair herschapen, en woonde in 1787 eene dappere schermutseling bij van zijne compagnie tegen een Bataillon stadhouderlijken aan de Vaart187. Dit duurde tot 15 Septr. 1787 door de vrijwillige ontruiming der stad Utrecht188 toen ook hij de stad verliet en zijne studiën voortzette aan de Leidsche Hoogeschool, [...] waar hij 6 decr. 1788 op 21-jarigen leeftijd den Akademischen graad van Doctor in de beide Regten verwierf. [...] [Vestigde zich 1789 als advocaat te Amsterdam] In Mei 1795 huwde hij met Magdalena Noyon en begaf zich met der woon naar het Heerenveen, waar hij minder aan de praktijk deed, doch waar hij met den Predeikant E. Finga, later Professor te Groningen, eene afdeeling “Tot nut van ‘t algemeen”189 in 1795 hielp oprigten. Zijn vrouw’s oom mr. Johan Munniks, om wiens nabijheid hij zich voornamelijk daar had neergezet, ten gevolge der burgerlijke onlusten van die dagen gevangen gezet190, verliet hij na den dood zijns schoonvaders in Mei 1797 die plaats, en vestigde zich te Utrecht om als Domheer zelf zijne prebende in het Domkapittel te besturen191. In zijn vroeger verkregen burgerregt aldaar hersteld vond hij er een werkzame praktijk. Verdere lotgevallen: 1807 Naar Amsterdam, alwaar van 1809 advocaat, verhuist wegens gezondheidsredenen naar Voorschoten, Den Haag, 1817 Naar Zutphen, 1825 Op zijn buiten Dulkershof te Velp, 1830 Een jaar in Arnhem, vervolgens Utrecht (waar hij veel omgang had met Petronella Moens192, 1832 Aanstelling tot rechter in de Regthank van eerste aanleg te Amsterdam, 1841 Raadsheer bij het Gerechtshof aldaar, 1845 op 78-jarige leeftijd op zijn verzoek gepensionneerd. (Overleden 11 juli 1852, zijn vrouw Magdalena 24 mrt 1850) Scherpenzeel, 30 aug 1890 Joseph Gerard van der Schaaff193, oud le luit. der Infanterie

145

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 146

BIJLAGEN

BIJLAGE 14 Overzicht van kinderen en kleinkinderen van Petrus Simeon Noyon Petrus Simeon Noyon X 1782 1) Remelia Terpstra 1816 2) Trijntje Heslinga Geertruida Noyon X 1808 Jacob Bokma

Aaltje Noyon X 1808 Johannes vd Veen

Petrus vd Veen X 1837 Aleida Kniphorst

7 k. vd Veen

146

Tarquinia (overl.1816)

Lemke Bokma X 1838 ds.Jan Boelens

Remelia Bokma X 1841 Jacob vd Schaaff

Jacob Bokma X Jean.v. Loenen

Alida Joh. Noyon X 1844 Berend Wouters

3 k. Boelens

1 z. ? vd Schaaff

1 z. Bokma

? Wouters

Joseph Noyon X 1821 Tetje van der Veen (1a X 1832 H. Amersfoordt)

Piet Noyon (overl. 1857)

Johan Noyon X 1869 Joh.Mar. Sybrens

1 d. Mennink

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 147

BIJLAGEN

Tarquinius Johannes Terpstra Noyon X 1816 Boukje Stinstra

Petrus S.Noyon X 1846 Johanna Wouters

Aaltje Noyon X 1843 Fr.Beyma thoe Kingma

Jacob Noyon X 1858 Rijkje v. Sch

Remelia Terpstra Noyon X 1857 Freerk Hoekstra

Geertruida Noyon X 1856 Sybrand Hoekstra

7 k. Noyon

? Beyma

1 z. (uitgestorven)

? Hoekstra

? Hoekstra

147

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 148

BIJLAGEN

BIJLAGE 15 Plan voor een nieuw Reglement van Regeringe RA Leeuwarden, Civiele sententies 344-19 Aan de Edele en Achtbare Heeren Gecommitteerden uit de vroedschap der stad Sneek, tot het maken van een Plan van nieuwe Reglement van regeringe Edele Achtbare Heeren, Is ooyt onze Natie, zoo lang de Ingeseetenen deezer republicq een vrij volk geweest zijn, verligt geweest, het is in deze dagen. Wie is er, die thans niet het belang van ‘t Lieve vaderland kent en ter harte gaat? Niemand voorzeker, die enige kundigheid bezit of zal moeten zeggen dat in vele gevallen der burgeren rechten en voorrechten verdonkert zijn. Dit met bewijzen te staven is nodeloos. Meenigvuldige voorbeelden in deze republicq hebben dit in onze daagen genoegzaam beweezen. Zijn er veele der burgeren voorrechten die in de vergetelheijd begraven waren, wederom door belanglooze getrouwe en vaderlandlievende regenten en burgeren uit de donkerheyd opgedolven, in haren eersten stand hersteld, de ondergeteekende aarselen en schroomen daarom ook niet (dewijl ze overtuigt zijn dat het in deeze stad meede niet ontbreekt aan ware vaderlandsche regenten, aan getrouwe en belangloze repraesentanten des volks die den burger hoogschatten, en alles willen aanwenden wat tot heijl en weezentlijk welvaard van deese stad en goede Ingezeetenen zal kunnen verstrekken) zig tot UEd: Agtb: te wenden, met ootmoedig verzoek dat, daar UEd: Agtb: uit het midden der Ed: Agtb: vroedschap deezer stad gecommitteert zijt tot het opmaken van een nieuw plan van een regerings reglement. U Agtb: gelieven bedacht te zijn van in dit Reglement der burgeren verdonkerde voorrechten (zoo als de ondergeteekende meenen niet ongegrond te kunnen sustineeren, dat omtrent dit poinct plaatse heeft, dewijl in den Jaare 1635 de burgers dezer stad meede bestelling hadden over de regering ‘t welk blijkt uit een reglement van regering in ‘t opgenoemde Jaar door gecommitteerden uit de burgerij opgemaakt) zoo veel mogelijk te herstellen. Naamlijk, dat de verkiezing van de Leeden der Vroetschap. zoals de aard der zaake medebrengt, aan de Ingezeetenen mag worden overgelaaten, en de ondergetekende dus hunne repraesentanten gelijk als de stad Dockum, die omtrent dit poinct de ware constitutie, en zoo het met rechten van een vrij volk overeenkomt, tot heeden toe onveranderlijk behouden heeft, mogen worden gelijkgesteld, en alzoo in vervolg diegeene welke de burgerij deezer stad repraesenteeren zelve te verkiezen. Ten welken einde de ondergeteekenden de vrijheijd neemen UEd: Agtb: een plan nopens het verkiezen der Vroetschappen aan te bieden, hoopende en vertrouwende van UEd: Agtb: bekende Vaderland- en vrijheijd-lievende Sentimenten (waarvan de ondergeteekenden ten volle overtuigt zijn) dat deze Stap der Supplten niet alleen niet gewraakt en afgekeurt, maar zelvs met UEd: Aqtb: qoedkeuring en toestemming gunstig vereerd worde. (was get) Jacob S: Bokma, Sibble S. Bokma, Tjal(in)g Gonggrijp, Joachim van der Velde, Jan Bern Spandauw, Jouke Feddes, F.: Wierdsma, M. Ankringa, Marten Hendriks, Jacob Roets Dijkstra, Jan T.: Tierema, Atte Bokma, Willem Sweep, Jan Br. Wie1inga, Douwe Tierema, Claas de Wit, P.: Noijon Afschrift gecollationeerd en in orde bevonden, in opdracht van het hof, 14 jan 1786, w.g. J. Faber 148

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 149

BIJLAGEN

BIJLAGE 16 Transcriptie van de blz. 28 en 29 van het zakboekje van Petrus Simeon Noyon betreffende de kinderen en kleinkinderen (Let op verwijzing noot 145 en noot 162). Petrus Simeon was notaris te Sneek, hij heeft dit waarschijnlijk geschreven in 1840 met latere toevoegingen tussen haakjes geplaatst. Bijhorende data tussen vierkante haken van mijn hand. te Nijmegen Jan Boelens, Predikant Lemke Bokma, de vrouw de oudste zoon Roelof de jongste zoon Jacob te Assen Petrus van der Veen, advocaat Aleida Kniphorst, de vrouw de zoon Gerrit (en Alida) [geboren 17 augustus 1841] te Wolvega Johannes van der Veen, Kantons Regter Ake Noijon, de vrouw te Akkrum Jacob S. Bokma notaris Jeannette van Loenen, de vrouw (overleden 8 Meij 1842) de Jonge Johannes te Harlingen Tarquinius Johannes T. Noijon, Medicijn docter (overleden ) [2 juni 1846] Baudina Elizabeth Stinstra, de vrouw de kinderen Petrus Simeon Noijon Aaltje Noijon Remelia Terpstra Noijon Jacob Noijon Geertruida Noijon

149

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 150

BIJLAGEN

te Sneek Hendrik Amersfoort, de Rector (is overleeden) [8 mei 1846] Tette van der Veen, de vrouw aan de kinderen Jansje Amersfoord Aleida Noijon Petrus Noijon Johannes Noijon Bettje Amersfoort te Amsterdam Jacobus van der Schaaf, Luitenants der 1ste klasse [Marine} Remelia Bokma, de vrouw [N.B. Hun kinderen Jacobus Hendrik (1841) en Joseph (1844) werden niet vermeld. Waarschijnlijk waren zij gebrouilleerd. Volgens een mededeling van Hartogh Heys van Zouteveen deed Van der Schaaff enige dagen na zijn huwelijk (20 mei 1841) haar grootouders een schandalig proces aan]. Zie ook: bijlage 15 en stamboom pagina 162.

150

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 151

BIJLAGEN

BIJLAGE 17 Uittreksel uit de acte van verkoop van de ververij en klanderij aan de stadsgracht te Sneek. (Dagregister deel 5 nr. 186, 17 mei 1844, Bewaring Leeuwarden deel 41 nr. 55, voormalig kantoor Sneek) Op 30 november 1843 heeft Jacob Sibles Bokma, notaris residerende te Akkrum, daartoe bij monde gemachtigd door de weledelgestrengen Heer Meester Petrus Noyon, voorheen notaris later ontvanger der directe belastingen te Sneek, thans zonder beroep, ten overstaan van notaris Aggens Haagsma te Sneek verklaard te willen overgaan tot de publieke verkoop van: “Eene Linnenverwerij en Klanderij, met de daarbij behoorende woonhuizinge en tuin, benevens het gebruik der Cingel tot droogerij van linnen, cum annexis, alles staande en gelegen even buiten de Kleene palen aan de stadsgracht te Sneek bevattende de ververij, een stal voor twee paarden, pomp, zomerhuis en zijvertrek, de woonhuizinge [bevattende] eene regenwaterbak, hok of werkplaats en de tuin een trekkast, tuinhuisje met kast, bekend ten kadaster van de gemeente Sneek in sectie C onder nummers 147 blaauwverwerij groot een roede twee en dertig el, 148 huis en erf een roede twintig el, 149 tuin een roede twintig el, 150 bleek en erf tachtig el194, alsmede de aschbak, [...], bezwaard met eene jaarlijksche uitkeering of pacht aan de stad Sneek en het Old Burger Weeshuis aldaar te zamen ter som van vier en twintig gulden195. Zynde volgens verklaring van den Comparant verkooper in qualiteit van de voormelde perceelen geene schriftelijke titel van aankomst of bewijzen van eigendom voorhanden noch daarvan eenige hypothecaire overschrijving bekend”196. Onder de “speciale conditiën” zijn nog voor ons van belang: “Ten Tienden: De kooper zal de losse voorwerpen zoo van gereedschappen als anderzins tot de fabrijk gebruikt wordende, alsmede de bij aanvaarding voorhanden zijnde goederen moeten overnemen voor eene som van twee honderd gulden boven de koopprijs bij den eersten termijn van dien te voldoen. welke vorenbedoelde voorwerpen en goederen zijn de volgende: dertien vaten, vijf stellingen, een trog en verfbak, een koperen ketel, een winderij, twee tafels, vier losse rollen onder den klander, twee kruiwagens, vier emmers, een launtobje, een houten bakje, een houten booits, een bootje, een paard, twee duizend Nederlandsche ponden hooi, honderd dito ponden provinciehout, vijfhonderd dito ponden ijzervijlsel, achttien ton elzenbast, alsmede de palen op de cingel [...] en overigens de klander met toebehooren in den koop versmolten”197. “Ten Elfden: De voormelde Cingel is bezwaard met regt voor de visschers om daarop hunne netten te droogen, hebbende de magistraat dezer stad het recht om op dezelve de brandspuiten te laten proberen, wijders bezwaard met reede en drift van diverse landen Ten Oosten en Zuiden, alsmede met algemeen pad ook van en naar de huizinge ten Zuiden”. () “Ten dertienden: De Tuingereedschappen en verdere losse gereedschappen, zegge goederen in den tuin, de broeikast en in het tuinhuis aanwezig, benevens de Zonnewijzer met voetstuk blijven buiten den koop [...]”.

151

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 152

BIJLAGEN

Van de aanwezige gegadigden bleek de landmeter Klaas Kornelis Kooy het hoogst te hebben ingeschreven. Deze werd dan ook voor FL 1305.- tot “provisioneel koper” aangewezen en de “finale toewijzing” vastgesteld op 14 december “des avonds ten zeven uur, ten huize van Pieter van Meurs, in het logement de Wijnberg te Sneek”. Op laatst genoemde datum werd het voorlopige bod van FL 1305,— door verschillende gegadigden die tegen elkaar opboden verhoogd (eenmaal zelfs met 25 cent!) totdat de goudsmid Menne Bokma zich het goed zag toegewezen voor FL 2036,25. Deze verklaarde toen te zijn opgetreden voor de - eveneens aanwezige - koopman Pieter van der Feer, die zulks beaamde en dus de nieuwe eigenaar werd.

152

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 153

BIJLAGEN

BIJLAGE 18 Inhoudsopgave van de brievencollectie 1. Duitsland en Oostenrijk 26 sep 181220 mrt 1814

27 brieven van Tarquinius Joh. Noyon aan zijn ouders te Sneek (nr. 22 aan zijn zuster te Leeuwarden) tijdens zijn medische studie

origineel 1984 van nicht Truus

2. Leeuwarden 23 jan 1829

Aaltje van der Veen aan haar nichtjes Lemke en Remelia Bokma bij de Hernhutters in Zeist

fotocopie 1979, Van der Veen Vonk jr.

3. Te velde 6 mrt 183123 dec 1832

- 46 brieven van Petrus vd Veen aan zijn ouders te Leeuwarden en Wolvega tijdens de mobilisatie tegen de Belgen - aantekeningen 10-daagse veldtocht - twee brieven van zijn halfbroer Klaas Oenes vd Veen aan dezelfden

originelen 1978, Archief Van der Veen, Argentinië

4. 27 nov 1833

Verjaardagsgedicht voor P.S. Noyon, die op 17 aug 1832 72 jaar werd

origineel 1965, Mevr. Hartog Heys v Zouteveen

5. Duitsland 24 juli 1834 - aug 1834

vier brieven van Petrus vd Veen aan zijn ouders tijdens vacantiereis in Duitsland

originelen 1978, Arch. vd Veen

6. Wolvega 4 oct 1834

Johannes vd Veen aan dochter en schoonzoon Tetje en Hendrik Amersfoordt te Sneek

origineel 1978, Archief vd Veen

7. Wolvega 6 oct 1834

Aaltje vd Veen aan Tetje Amersfoordt te Sneek


8. Sneek 25 nov 1837

P.S. Noyon aan zijn kleindochter Lemke Bokma te Wolvega

fotocopie 1979, vd Veen Vonk Jr.

9. Sneek 31 aug 1839

P.S. Noyon aan ds. Boelens en zijn vrouw Lemke te Nijmegen

fotocopie 1965, vd Veen Vonk Sr.

10. Sneek 12 sep 1839

P.S. Noyon aan dezelfden


11. Sneek 1840/1841 .

P.S Noyons memorieboekje

origineel 1978, Archief vd Veen 153

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 154

BIJLAGEN

12. Sneek 1 sep 1841

P.S. Noyon en Trijntje Heslinga aan Ds. Boelens en zijn vrouw Lemke te Nijmegen

origineel 1984 van nicht Truus

13. Wolvega 11 jan 1845

Aaltje vd Veen aan Lemke Boelens te Nijmegen


14. Sneek 16 dec 1846

Trijntje Heslinga aan Joh. en Aaltje vd Veen te Wolvega, met onderschrift van P.S. Noyon


15. Amsterdam 1 mei 1847

Ds. Boelens op reis aan zijn vrouw Lemke te Nijmegen

fotocopie 1979, vd Veen Vonk,Jr.

16. Smilde 17 oct 1872

Petrus vd Veen aan zijn (half-)zuster Tetje Amersfoordt


17. ?

Wed. M.J.P. Amersfoordt aan “waarde neef ” (op keerzijde stamboom Amersfoordt)


18. Amsterdam 14 dec 1873

Mr. P.S. Noyon aan zijn tante Tetje Amersfoordt met genealogische inleiding

origineel 1965, mevr. H.H. v. Z.

19. Wageningen 30 dec 1904

Overlijdensbericht Elisabeth Parmentier, geboren Amersfoordt

origineel 1978, Arch. vd Veen

20. Brussel 12 juni 1938

Wed. Theda Nuykens-Parmentier aan Hr. en Mevr. A. Vonk te Den Haag


154

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 155

Verklarende woordenlijst Verklarende woordenlijst Bouwmeester: wethouder voor publieke werken Burgemeester: vormen met de schepenen en de bouwmeesters de uit de vroedschappen gekozen magistraat Burger compagnieën: per wijk georganiseerde weerbare mannen, ter verdediging van de stad. Zij werden gecommandeerd door de “Heeren Bevelhebberen” (Burger-)hopman: de door de magistraat benoemde bevelhebber van de burgercompagnie Espel: wijk. Er waren er zes in Sneek Floreenbelasting: om de tien jaar geheven van grondbezit Grietenij: onderdeel van een gouw, schoutambacht. Vormden, naast de steden, de plattelandsgemeenten tot 1795 Grietman: hoofd van rechtspraak en bestuur in een grietenij Heeren Bevelhebberen: de burgerhoplieden die door de magistraat werden benoemd om de burger compagnieën aan te voeren Hopman: zie (burger-)hopman Lijfrenteregister: Daarin werden de personen aangetekend, die aan de provinciale overheid een som geld hadden afgestaan, waarop jaarlijks 7% rente werd uitgekeerd aan een door de betaler aangewezen persoon, gedurende diens hele leven Magistraat: de uit de vroedschap gekozen vier burgermeesters, twee schepenen en twee bouwmeesters. De leden van de magistraat waren ieder ook “commissaris” voor een bepaald gebied van het openbare leven, zoals de nog bestaande gilden, het weeshuis en de stadsarmen. Zij vormden het dagelijks bestuur van de stad Niaarrecht: het recht voor een belanghebbend familielid of buurman om op dezelfde voorwaarden in de plaats van de toekomstige koper van vast goed te treden. Nieuwstaatsgezinden: zie patriotten. Oudstaatsgezinden: zie prinsgezinden.

155

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 156

VERKLARENDE WOORDENLIJST

Patriotten: hervormingsgezinden of nieuwlichters. Zij wensten hervorming van het staatsbestel op basis van verlichtingsideeën Personele goedschatting: een vermogensbelasting van 11 pro mille, ingevoerd in de 17de eeuw Prinsgezinden: waren op de hand van de stadhouder en de heersende oligarchieën Procureur postulant: zaakwaarnemer bij de lagere rechtbank, d.w.z. de schepenbank Quotisatiekohieren: lijsten van belastingplichtingen uit 1749 Reële goedschatting of 100ste penning: Bij deze belasting werd 25% van de huurwaarde van vast goed en 1% van de opbrengsten van obligaties en lijfrenten geheven. Schepen: rechter in het nedergerecht, d.w.z. lid van de magistraat, die de verantwoordelijkheid droeg voor de lagere rechtspraak Schout: gerechtelijk ambtenaar in een stad of een district; hoofd van de politie Schutterij: plaatselijke organisatie van burgers ter verdediging van hun stad. Van 1815-1901 verplichte burgerwacht voor personen van 25-35 jaar Spinhuis: gevangenis, waarin behalve opsluiting ook te werk gesteld werd Staats: in dienst van de staten-generaal, ook wel politieke gezindheid die zich tegen het prinselijke gezag keerde (zie patriotten) Vroedschappen: De 36 vroedschappen vormen samen ‘de vroedschap’. De leden hadden nevenfuncties op het gebied van de stedelijke of provinciale belastingen als “collecteur” of zaten als “mederegent” of als “boekhouder” (financieel verantwoordelijke) in de besturen van kerk of liefdadige instellingen Vroedschap: het bestuur van de stad Vijf Speciën: belasting uitsluitend ten bate van de stedelijke financiën

156

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 157

Bronnen en literatuurlijst 1. PRIMAIRE BRONNEN Privé-archieven Archief Van der Veen, Argentinië, met onder andere: - Memorieboekje Petrus Noyon en opvolgers - Brievenboek: voor inhoudsopgave zie hoofdstuk 14 Openbare archieven - Doop-, trouwen begrafenisregisters per kerkelijke gemeente - Lidmatenregisters, dito Gemeente Archief Sneek (Oud Archief) - Autorisatieboeken - Burgerboek 1580 - 1803 - Kohieren van de Personele goedschatting - Kohieren van de Reeële goedschatting of 100ste penning - Proclamatieboek - Register van requesten - Resolutieboeken Archief Nederlands Hervormde Gemeente Sneek Gemeente Archief Utrecht - Fiches transportacten Rijks Archief Leeuwarden - Bijlagen Criminele Sententies - Civiele Sententies - Memorie van Successie (Petrus Noyon) - Lijfrenteregisters 2. SECUNDAIRE BRONNEN 2.1 Artikelen Kalma, J.J. Gereformeerden in Sneek in de zeventiende eeuw In: Jaarverslag 1963 van het Fries Scheepvaartmuseum Utrecht in de branding, 1672. In: Spiegel Historiael. (juni-juli 1972) 157

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 158

BRONNEN EN LITERATUUR

Meesters, G.L. Ons pad gaat niet altijd over rozen: wie was Inskien Ruurds Terpstra In: Gens Nostra. – Jrg. XXXVIII, Nr. 1. (januari 1983) 2.2 Periodieken Gens Nostra / Nederlandse Vereniging voor Genealogie Nederlandse Leeuw / Koninklijk Nederlands Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde 2.3 Naslagwerken Buisman, J Bar en boos : zeven eeuwen winterweer in de Lage Landen. – Baarn : Bosch en Keuning, 1984 Halbertsma, H Sneek, drie Kronen met Eere. / H. Halbertsma en W.H. Keikes. - Sneek : Weissenbach, 1956 Hoeve, S. ten Sneek gephotografeerd, 1863-1900, Leeuwarden, 1999 Japinga, F.J. Sneek in de achttiende eeuw. - Bolsward : Osinga, 1977 Koopman, S. Het notariaat in Friesland voor 1811. - Leeuwarden: Meyer, Kuipers en Wester, 1883 Napjus,Eelco Sneek : Historisch Chronijk, 1772. – Leeuwarden : de Tille, 1969 Facsimile uitgave met een inleiding van K. de Vries Hierin opgenomen is een lijst van “Ampten en Bedieningen Rietstap, J.B. Armorial général, 1861. – verm. uitg. 1884-1887 Getekende wapens door V. en H.V. Roland in zes delen uitgegeven als “Planches de l’Armorial général”(1909 – 1926) Hiervan een fotografische herdruk: “Illustrations to the armorial general”. – In: Heraldry Today. – 10 Beauchamp Place, London, 1967 Roorda,(Roarda) R.S. Namen uit oude Lijfrente-Registers in Friesland (1624-1809). – [Leeuwarden] : Fryske Akademie, [z.j.]

158

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 159

BRONNEN EN LITERATUUR

Roorda, (Roarda) R.S. Namen uit de [civiele] sententies van het hof van Friesland, 1700-1709. – Leeuwarden : Fryske Akademie, 1957 Roorda, R.S. Namen uit de [civiele] sententies van het hof van Friesland, 1710-1727. – Leeuwarden : Fryske Akademie, [z.j.] Wadman, A.S. Schola Alvini. - Bolsward : Osinga, 1958

159

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 160

Lijst van afbeeldingen De illustraties zijn opgenomen met toestemming van de bruikleengevers en eigenaars. De cijfers verwijzen naar de pagina’s waarop de afbeeldingen zijn gereproduceerd. In kleur: 98. Mr. Petrus Simeon Noyon 1761-1848 (nr. VI uit NP). 19de eeuwse kopie van 18de eeuws origineel. Collectie auteur. doek 70 x 55 cm. 99. Remelia Terpstra 1760-1814 (echtgenote van VI). Collectie auteur. doek 70 x 56 cm. 100. Palmhouten pijpen-etuis met koper beslagen. Vermoedelijk een huwelijksgeschenk van Remelia Terpstra aan Petrus Simeon Noyon. Collectie auteur. 1782. 101. Wapenbord Noyon-Terpstra (1782). Schildering op hout. Collectie auteur. 45 x 65 cm. 102. Aaltje Noyon 1783-1853, dochter van VI, echtgenote van Johannes van der Veen. doek van Willem Bartels van der Kooi. Collectie auteur. doek 105 x 85 cm, ca. 1808. 103. Johannes van der Veen 1770-184?, echtgenoot van Aaltje Noyon. Bijnaam: Opa Stilletje. Collectie auteur. 104 Petrus van der Veen 1809-1879, zoon van Aaltje Noyon en J. van der Veen. Toegeschreven aan Otto de Boer. Collectie auteur. doek 65 x 58 cm, ca. 1835. 105. Het doosje van Josyna Noyon, Petrus’ (IV) zuster. Collectie auteur. 1711. 106. Mr. Gerrit Kniphorst 1790-1850. Collectie auteur. doek 65 x 52 cm, ca. 1835. 107. Elisabeth Carsten 1790-1847, echtgenote van Gerrit Kniphorst. Collectie auteur, ca. 1825. 108. Izaak Beerents Wouters 1789-1857. Toegeschreven aan Tj. Eernstman. Collectie auteur, doek 84 x 64 cm. 109. Catharina Hesselink 1797-1837, echtgenote van Izaak Beerents Wouters. Toegeschreven aan Tj. Eernstman. Collectie auteur, doek 84 x 64 cm.

160

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 161

LIJST VAN AFBEELDINGEN

Zwart-wit: 20. Joseph Noyon 1737-1796 (nr. V uit NP) Collectie Fries Scheepvaartmuseum en Sneker oudheidkamer te Sneek. doek 70 x 56 cm. 21. Geertruijdt Munniks 1732-1806, echtgenote van V. Collectie Fries Scheepvaartmuseum en Sneker oudheidkamer te Sneek. doek 70 x 56 cm. 36. Molens te Sneek. Bron: S. ten Hoeve. Sneek gephotographeerd 1863-1900 (Leeuwarden 1999). De vierde molen van rechts is de volmolen van de Noyons. 39. De lakenbereiding in zestien taferelen. Utrecht ca. 1760. Collectie Centraal Museum Utrecht, cat. nr. 8803. 57. Enige beurtschepen en een spiegeljacht in de Kolk voor de Hoogendster Pijp of Waterpoort te Sneek. Toegeschreven aan Ype Ulbes staak. Collectie gemeente Sneek, in bruikleen bij het Fries Scheepvaartmuseum en Sneker Oudheidkamer. circa 1750. 66. Grootzand te Sneek, panden Oostzijde. Foto vòòr 1905. Bron: S. ten Hoeve. Sneek gephotographeerd 1863-1900 (Leeuwarden 1999). 70. Hoogend te Sneek. Foto na 1885. Bron: S. ten Hoeve. Sneek gephotographeerd 1863-1900 (Leeuwarden 1999). 87. Gezicht op de wapenschouwing van het patriottisch vrijkorps te Sneek in 1786, opgesteld op de Marktstraat. Door Hermanus van der Velde 1786. Collectie Fries Scheepvaartmuseum en Sneker oudheidkamer te Sneek, doek 69 x 111 cm. 130. Familiefoto met kinderen en kleinkinderen kerst 2000, ter ere van de tachtigste verjaardag van de auteur. Eigendom erven Noyon.

161

opmaak noyon

07-01-2002

Stamboom

162

17:32

Pagina 162

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 163

STAMBOOM

163

opmaak noyon

07-01-2002

STAMBOOM

164

17:32

Pagina 164

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 165

STAMBOOM

165

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 166

Noten 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

26 27 28 29 30 31 32

166

zie bijlage 1 er waren echter nog twee kinderen, zoals mij later zou blijken toen ik zelf ter plaatse een onderzoek instelde een verklaring hiervoor wordt in par 2.4 gegeven, zie hfd. 14, brief 18 zie lijst van afkortingen achteraf zou dit geheel onjuist blijken te zijn! vanwege zijn verstarde houding en hoge leeftijd door de familie “opa stilletje” geheten overigens een aardig voorbeeld van hoe een familieoverlevering vervormd kan worden in Hoofdstuk 14 de Brievencollectie,(nrs. 8, 9 en 10) komt de briefwisseling tussen grootvader en kleindochter nader aan de orde E.W. Moes (1864-1912) was adviseur van het Rijksprentenkabinet en adjunct bibliothecaris van de Universiteitsbibliotheek te Amsterdam zie deze brief in hoofdstuk 14: Brievencollectie, brief 18 zie bijlage 2: Chronologisch overzicht van het leven van de auteur de Commissie opende gaandeweg “ambassades” in vele voor haar van belang zijnde hoofdsteden en regio’s twee tot twaalf augustus 1831. Het Nederlandse leger valt het naar zelfstandigheid strevende België binnen in een poging die afscheiding ongedaan te maken zie laatste alinea’s van par. 2.7 palmhout = buxus, zie p. 100, foto voor een volledige lijst van de in 1978 van de familie Rudolp te Baradero, Argentinië verworven portretten, voorwerpen en documenten, zie bijlage 3 Baraklaan 4 in Overijse, ons huis in België Albert Dauzat en Charles Rostaign. - s.l. : Larousse, 1963 Frans reformator, 1509-1564 volgens de - niet verbrande - inventaris in de Archives Départementales te St. Lo (H-2574) zie par. 2.4 en hoofdstuk 14, brief 18 ik heb dit tot nog toe niet gedaan (1988) de 26 abonnees van dit eiland leveren nl. op een bevolking van 326.000 inwoners (anno 1970) een gemiddelde van 80 Noyons per miljoen inwoners op, of wel 16 keer het nationale gemiddelde kerkklokken werden door de bezetter geroofd en in de oorlogsindustrie verwerkt curieus is hier de fonetische spelling van Nojon die er op wijst dat de Friese Noyons hun naam niet op zijn Frans uitspraken. Deze spelling komt dan ook veelvuldig in acten en registers voor, hoewel met name de notaris Petrus Simeon de opdrachtgever van het wapenbord, met Y placht te tekenen en zijn naam als Noyon liet vastleggen bij de verplichte naamsaanneming van 1815, zie ook p. 101 een bezoek aan die kerk leerde mij, dat er van het oude meubilair niets over is zie voor nadere kennismaking met de beroepen en activiteiten in bijl. 4: De geschiedenis van de wolnijverheid GA Utrecht afd. II. Inv. Nr. 1114 (Finantiekamer). zie ook par. 8.1.1.1 zie bijl. 7, Register van Requesten, enz. 1668-1802 = slecht behandeld. Resolutieboeken Sneek, 26 mei 1716, OA 6 RA Leeuwarden, Bijlagen Criminele Sententies 26, 17 december 1710 Resolutieboeken Sneek, 22 maart 1715, OA 6

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 167

NOTEN

33

34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48

49 50 51 52

53 54 55 56 57 58 59 60

61

RA Leeuwarden, X 17, f37 mitsgaders = benevens draytreeft = ijzeren drievoet zie par. 11.2 Niaarproces de calander (= cylinder) was een werktuig waarmee door middel van verhitte metalen rollen, die gegraveerde patronen konden bevatten, glans en/of reliëf aan stoffen kon worden gegeven. RA Leeuwarden, Civiele Sententies, …. 1785 postulant = pleitbezorger bij het stadsgerecht in 1856 vermeldt de burgerlijke stand dat Tetje die inmiddels voor de tweede maal weduwe is geworden, een spinnerij heeft uit: Nederland’s patriciaat : genealogieën van bekende geslachten / Centraal Bureau voor Genealogie. - 66e jrg. - ‘s-Gravenhage : CBG, 1982. - p. 307 e.v. DTB-registers: zie ook lijst van afkortingen. J.G. = Jonggezel en J.D. = Jongedochter. Dat wil zeggen: beiden tot dan ongehuwd fiches transportacten, GA Utrecht zwager = schoonzoon van Sicke Jacobs kon ik geen nadere (DTB-) gegevens vinden zie ook par. 1.6 zeer verwarrend, aangezien dit een veel voorkomende (niet Franse) naam is Catherina’s echtgenoot zo steeg bijvoorbeeld de bevolking van Leiden, de stad van de wollen lakenindustrie, van 12.000 in 1580 tot 72.000 in 1665 in 1528 had Karel V in Utrecht de wereldlijke macht van de bisschop overgenomen; in 1579 toen Willem I van Oranje als stadhouder erkend werd, had de reformatie er definitief zijn intrede gedaan saey of saayet is een lichte wollen stof voor herenkleding een en ander volgens het artikel “1672, Utrecht in de branding” in Spiegel Historiaal van juni en juli 1972, waaraan ook de bijzonderheden over de Franse bezetting zijn ontleend kapitein-generaal = opperbevelhebber der strijdkrachten roers en piecken = musketten en steekwapens; de laatsten werden drieling genoemd, indien zij drie punten hadden. Het was voor de rijkeren mogelijk, zich te laten vervangen indien men een man met een musket met 50 kogels “monteerde”. Zie noot 50 gecasseert = uit hun ambt gezet dit middengedeelte is nimmer herbouwd en vormt nu het Domplein tussen toren en kerk zie par. 8.2.1 NP. zie noot 39 Jongman = ongehuwd Haagse ingezetenen trouwden vaak in Scheveningen, wat een feestelijk tintje aan de plechtigheid schijnt te hebben gegeven. NP, zie noot 39 OFM = Ordo Fratrorum Minorum = Orde van de Minderbroeders (Franciscanen). Weyenborgs belangstelling ging uit naar het echtpaar Alexander Noyon/Aleidis Janssen, die op 17 juli 1733 een zoon Joannis Henricus lieten dopen in de rooms-katholieke kerk in Kleve (Duitsland). Een familieverband met ons is niet waarschijnlijk. De naam werd later in Nederland Noyons geschreven GA Sneek. De Personele goedschatting was een vermogensbelasting van 11 pro mille

167

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 168

NOTEN

62 63 64 65

66 67 68 69 70

71 72

73

74 75 76

77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88

168

GA Sneek, burgerboek 1580-1803, nr. 73 archief Martinikerk, Beluidensboek 1700-1726. Het bedrag van 1-10-0 = 1 gulden 10 stuivers wordt achter de meeste namen vermeld tochten naar: 1669 Amsterdam, 1670 Herford, 1672 Altona, 1675 Wieuwerd “1726 - 8 juli Symion nion 1 - 10 Moeder dyto gestorven”. Zij werd dus aangegeven door haar tweede zoon Simeon, die na het overlijden van zijn broer Joseph in 1720, het hoofd van de familie was. De stamhouder Petrus was nog slechts 19 jaar oud zie voor dit register ook par. 11.1 en niet 15 mei zoals in NP 1982 is vermeld zie par. 6.1, 6.5 GA Utrecht, Transportregisters. 24 maart 1724 kopen Antoni (sic!) Hagedoorn en zijn vrouw Hilletje een huis c.a. aan het Groot Suidend, dat aan wijlen Josephus Noyon (± 1720 heeft toebehoord, en dat zij reeds als huurders bewoonden. veel van deze gegevens zijn ontleend aan “Sneek, drie Kronene met Eere” van H. Halbertsma en W.H. Keikes. Sneek, 1956 een Hamburgs document van 1296 maakt gewag van de exorbitante bedragen, die werden geheven van de Hamburgse kooplieden die waarschijnlijk bier importeerden en boter uitvoerden. Zie ook noot 67 drs. J. Visser van RA Leeuwarden geeft de volgende cijfers: 1672 - 4032 1714 - 3252 1744 - 3746 wij zagen dat de vorige stad waar Antony gewoond had, nl. Utrecht, ongeveer 4x zoveel inwoners telde. artikel van ds. J.J. Kalma in het jaarverslag 1963 van het Fries Scheepvaartmuseum te Sneek dat wil zeggen: door de leden van het college zelf erbij werden gekozen Friesland had een eigen stadhouder, die op voordracht van het stadsbestuur de leden van de magistraat benoemde. Om zijn greep op het bestuur te versterken, drong hij het bovendien een eigen candidaat op, “Premier” genaamd. In de periode 1690 tot 1720 was dit de uit Leeuwarden afkomstige Edo Frieswijk die meermalen voorkomt in de raadsbesluiten, de Noyons betreffende. zie ook bijl. 5 de wijken: Dyk, Kleinzand, Grootzand, Scharn, Marktstraat, Koornmarkt. er waren in 1772 gilden van bakkers, schippers, glaasmakers of schilders, zilversmeden, chirurgijns en schoenmakers zie par. 4.2 eigenerfden = natuurlijke persoon = eigenaar zakelijke last, waarmee het goed is bezwaard, zoals b.v. het recht van overpad zie bijl. 6 : Lijst van aankopen : generatie III en IV voor ieder van beiden een dertigtal NP Ga Sneek, 41, blz. 6-7. Zie bijl. 7 : Register van Requesten. Met “U.E.Gerecht” wordt bedoeld de schepenbank, die lagere delicten en civiele zaken in het stadsgebied behandelde. zie bijl. 8 advocaten daarentegen moesten een universitaire graad hebben en pleitten voor het hof in Leeuwarden.

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 169

NOTEN

89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121

122 123 124

volgens de lijst van bijl. 7 waren er ten tijde van zijn beëdiging nog minstens drie andere procureurs in Sneek toegelaten. Volgens de kohieren van de Reële goedschatting, die eerst in 1711 werd ingesteld, een huis met drie schoorstenen en een huurwaarde van 60 gulden GA Sneek X 14, f 229, 230. Proclamatie 10, 17, 24 maart 1724 zie bijlage 6 gegevens ontleend aan RA Leeuwarden, Oude burgerlijke Stand, Leeuwarderadeel 5 (Cornjum) GA Sneek, OA 6, 22 maart 1715 RA Friesland, Crim. Sent. 26, 1710 Sgortelsdoek = waarschijnlijk doek voor schorten. uit getuigenverklaringen in andere processtukken blijkt dat deze leeftijd op een abuis berust en in werkelijkheid 41 behoort te zijn RA Leeuwarden Civ. Sent. 349 zie afschrift in bijl. 12 NP, zie noot 39 Sydse Piers van Huysum en Reynscke Simens, eerder weduwe van Anne Hylckes, waren op 17 oktober te Leeuwarden getrouwd NP, zie noot 39 doopboek Sneek (1683-1715) OBS 7.: “25 sept. 1705: Simeon Nojon heeft hemselfs laten dopen”. deze Harmen was geparenteerd met neef Petrus Noyon: zij trouwden elkaars zusters! Trouwboek Sneek (1696-1750) OBS 93 in zijn verweerschrift van drie mei 1717 dat nog hierna ter sprake zal komen, noemt Simeon zich “een vredelievend, eerlijk en voor de stad een nuttigen burger, schoon daarom bij velen gehaat” zie bijl. 9: reactie hierop van Simon in bezwaarschrift bedoeld wordt: door vonken uit een tabakspijp raamten zijn houten rekken waarop de bewerkte lakens werden gespannen. Hiertoe had Simeon blijkbaar wel toestemming zie bijl. 9 zie bijl. 10 zie bijl. 11 dit is de laatste maal dat we Sjoukje in de stukken tegenkomen. zie hoofdstuk 14, brief 18 RA Leeuwarden, Civ. Sent. 435 = geciteerd, geëdigd en gevraagd poseerde = geposeerde = gedaagde, namelijk hopman Schuirmans (burger-)hopman is de hoogste rang (er waren er zes) in de schutterij; Schuirmans was dus een notabel RA Leeuwarden: Lijfrenteregisters nr. 3 (RIC) nrs. 116 17/8, 117634. 53 NP, zie noot 39 GA Sneek, Proclamatieboek X 14, f 229/30 Pytter tekent in zijn bijbel aan: 1725 Den 28 May smorgens tussen 10 en elleven is mijn waerde Broeder Antooni Noyon in den Heere gerust. Zie ook einde par. 10.3 Voor de genealogie Gonggrijp zie Nederlands Patriciaat, 1912 Pytter tekent in zijn bijbel aan: 1726 Den 15 Jannewari s nagts tussen 12 en eennen is mijn waerde Suster Josina Noyon in den Heere gerust Haar vader heette Lourens

169

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 170

NOTEN

125 Pytter’s bijbelaantekening: 1737 Den 12 Maart is mijn waarde Swaager Harmen Gonggrijp tussen 9 en tienen overleeden out sijnde 41 jaar en eennege dagen 126 RA Leeuwarden, Proclamatieboeken Sneek, X17 folio 37 e.v. 127 zie bijl. 6 128 achterom is de straat parallel aan het Grootzand achter, zie bijl. 6, vergelijk 17 en 10.4.3 einde zijn huis 129 drs J. Buisman. Bar en Boos, zeven eeuwen winterweer in de Lage Landen. - p. 162: “Alle grote rivieren waren reeds half december toegevroren. Sneeuw, vorst en stormen volgen”. 130 NP, zie noot 39 131 HEM = Hunne Edelachtbare Mogendheden 132 handschrift Joseph Gerard van der Schaaff, 1890, in het Argentijnse Van der Veen archief. Zie bijl. 13 133 Resolutieboeken Sneek 31.12.1764 134 in 1767 werd de huur echter “om moverende redenen” teruggebracht tot 24 gulden 135 Napjus. Historisch Chronijk van Sneek, p. 111 136 Oud archief Sneek, Raadsbestellingen 137 door de aanwezige leden erbij gekozen. 138 zie bijl. 14 139 zie uitvoeriger par. 13.4 140 Opus citatus, blz. 175 141 zie par. 2.4 142 NP. Zie ook noot 39 143 dr. A. Wadman. Schola Alvini. - Bolsward, 1958 144 de echtgenoot van Josina, de in 1777 overleden zuster van zijn vader. Deze dominee deelde met Joseph en Radersma (de andere zwager, gehuwd met Josephs zuster Aagje) voor een derde in de opbrengst van het huis aan de Oosterdijk, dat drie generaties lang aan de familie had toebehoord. hij stierf in 1806 te Sneek. 145 zie bijl. 15: Deel van de stamboom 146 in 1788 blijkt hij reeds opgeklommen te zijn tot hopman. (RA Leeuwarden 213, folio 81: aankoop van een huis) 147 seditieus = opstandig. RA Leeuwarden, civiele sententies 344-19 148 sinds 1982 in het Fries Scheepvaartmuseum, Sneek, zie p. 99 149 DA Sneek 315. Belasting huurwaarde deuren en vensters. 150 zie bijl. 8 151 DA Sneek, Resolutieboeken, folio 299 152 RA Leeuwarden, Civiele sententies 1090 - 2a 153 OA Sneek, Resolutieboeken, resp. folio’s 154 en 48/49 154 OA Sneek 76, blz. 82 155 zie par. 13.3 156 zijn eerste huwelijk was ook op 17 november gesloten 157 zie hiervoor meer in extense bijl. 17 en 10.4.3 158 zie Hoofdstuk 14, nr 12 159 kennelijk is hij pas na het samenstellen van het boekje benoemd, want de naam van zijn voorganger is doorgehaald en door de zijne vervangen 160 hij noemt ook een enkele pastoor 161 negen stuks: Friesland was al behandeld en Limburg werd eerst in 1866 een echte provincie 162 zie bijl. 16

170

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 171

NOTEN

163 RA Leeuwarden, rol van burgerlijke zaken nr. 241 van september 1841 164 hij was de zoon van mr. J.H. van der Schaaff, raadsheer van het gerechtshof te Amsterdam en Magdalena Noyon, de jongere zuster van Petrus Simeon. Zie ook bijl. 13 165 brief nr. 15 uit het brievenboek 166 RA Leeuwarden, Memorie van Successie, 66 Sneek 167 waarschijnlijk een participatie in eeen ontginning ten Noord-Oosten van Sneek: er staat nu een nieuwe wijk 168 1. Archief Van der Veen - Argentinië (de nummers 3, 5, 6, 7, 11, 14, 16, 17 en 19) Archief familie Van der Veen Vonk (de nummers 2, 8, 9, 10, 13, 15 en 20) Archief mevrouw Hartogh - Heys van Zouteveen (de nummers 4 en 18) Familiepapieren Noyon (nicht Truus: de nummers 1 en 13). Het lijkt overigens waarschijnlijk dat deze eerst bij de familie Van der Veen (Vonk?) bewaard zijn en veel later aan mijn oud-oom Izaak zijn afgestaan 169 zie bijl. 18 170 drs. J. Buisman. Bar en Boos : zeven eeuwen winterweer. - Baarn, 1984. - blz. 99 171 Klaas = Klaas Oenes van der Veen, tabakshandelaar in Leeuwarden, de 35-jarige zoon uit het eerste huwelijk van Johannes Oom Tjerk is Aaltjes broer, de 37-jarige medicus Tarquinius Johannes Noyon te Harlingen Piet is Aaltjes 20-jarige zoon, student in Groningen en Coos is Jacob Bokma, de 19-jarige broer van Lemke en Remelia 172 courantiers zijn journalisten 173 Tjebbigje, genoemd naar Tetjes moeder, de eerste vrouw van Johannes, was niet sterk en stierf voor haar vijfde verjaardag 174 circa twee uur lopen Buisman, opus citatus, blz. 202. Reeds van eind oktober winterse buien. December rustig maar in januari drie weken diepvrieskou. Overal werden hardrijwedstrijden georganiseerd met gouden horloges en zilveren tabaksdozen als prijs. In Sneek op 19 januari een “Groot Vries Ysfeest” met 95 rijders. 175 Aaltje (1819-1900), dochter van dokter T.J. Noyon uit Harlingen, trouwt in 1843 met Jhr. mr. Frederik Hessel van Beyma Thoe Kingma (1819-1899) 176 zeventien augustus, precies op Petrus’ 80ste verjaardag 177 Petrus, blijkbaar weer geheel de oude, was 83 en zijn vrouw 73. Hansjedag zal wel “laat uit” betekenen. 178 Johanna Wouters, de zuster van de eerder genoemde Beerent, trouwde het jaar daarop met Piet. 179 waarschijnlijk een aanstelling bij de magistratuur. Die zou ook niet lang op zich laten wachten: hij wordt reeds het volgend jaar tot substituut officier van justitie te Sneek benoemd 180 Buisman, opus citatus, blz. 208. Een zeer strenge winter, met de koudste maartmaand in eeuwen. eind november (1844) treedt de vorst in, die met enkele onderbrekingen, aanhoudt tot Pasen, dat dat jaar op 23 maart valt. Op tweede kerstdag hadden drie Snekers alle Friese steden afgereden: de eerste (onofficiële) Elfstedentocht 181 Buisman, opus citatus, blz. 210. Koude winter, sneeuw op zes december en witte Kerst (in 1846). o - 10 C op oudejaarsdag

171

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 172

NOTEN

182 ing. P.J.M. van Gorp. Tilburg eens de wolstad van Nederland. - Eindhoven : Nederlands Documentatiecentrum van de Stichting Nationaal Industriemuseum, 1987 183 Urine scheidt na verloop van tijd het zwak-alkalische ammoniak af, dat een reinigende werking heeft. Het was zachter en goedkoper dan zeep, aangezien de “grondstof ” voor enkele centen door de textielarbeiders en hun familie geleverd werd! 184 een kleisoort die de eigenschap heeft de verontreinigende en verkleurende deeltjes, die in de wol nog ruimschoots aanwezig waren, aan zich te binden 185 procureur: vertegenwoordiger van partijen in burgerlijke rechtzaken, bij uitsluiting bevoegd tot het indienen van conclusies postulant: postuleren is het optreden als procureur bij enig rechtscollege 186 Utrecht was het centrum van de patriottenbeweging, waar zij in 1786 zelfs de macht overnamen 187 300 burgers met drie kanonnen en een compagnie scherpschutters raakten bij Vreeswijk aan de Vaartse Rijn slaags met de stadhouderlijke troepen. Twee Utrechters sneuvelden maar de troepen trokken zich terug op posities ten oosten van de stad 188 de Pruisische troepen lagen voor de stad! 189 in 1784 door vooruitstrevende vaderlanders opgericht ter bevordering van het (volks) onderwijs, spaarbanken, bibliotheken en dergelijke meer 190 blijkbaar woonde hij in 1796 bij Heerenveen 191 Jacobus Hendriks patriottisme blijkt dus wel van de regentensoort te zijn geweest! Behalve over deze inkomsten moet J.H. nog over andere inkomsten hebben beschikt, om zich jarenlang aan zijn liefhebberijen te kunnen overgeven 192 destijds een bekende schrijfster. Geboren in 1760 in een predikantengezin in Friesland, werd zij op vierjarige leeftijd blind. Zij schreef stichtelijke en vaderlandse gedichten, zedekundige en met historische inslag en populaire kinderboeken. Zij stierf in Utrecht in 1843 193 zoon van Jacobus van der Schaaff (1800-1877) die gehuwd was met zijn nicht Remelia Bokma. Hij was dus een kleinzoon van Jacobus Hendrik van der Schaaff. 194 roede = are en el = centiare. De oppervlakken zijn dus respectievelijk 132, 120, 120 en 80 m2. Simeon kreeg in 1725 toestemming een gebouw te zetten van 18 x 20 m. Zie bijl. 11 195 deze som is dus onveranderd gebleven sinds hij in 1767 voor Joseph opnieuw werd vastgesteld. 196 wij schreven hierover reeds uitvoerig. 197 vergelijk de inventaris in het niaarproces Simeon/Pytter van 1750 launtobje en booits zijn mij onbekende termen.

172

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 173

Register Abes, Sijbren en Trijntje 103 Adriani, Lammechien 68 Agnes, F. George de St. 56 Alma 23 Amersfoordt (Amersfoort, Amersfoord) Amersfoordt, Jansje 148 Amersfoordt, Hendrik 110,116,130,148,151 Amersfoordt, M.J.P. 152 Amersfoordt, Tetje 116, 152, zie ook Veen, Tetje (Tette) van der Amersfoordt, Bettje 148 Ankringa, M. 146 Ankringa, Matthijs 35 Annes (Agnes), Hijlkje (Hylkje) 64,66 Aulnis, Louis d’ 18, 125 Beck 109 Berg, Bouwe van der 130 Beyma, Coert van 97 Bleekman, Salomon 55 Boelens (Boelen), ds. Jan Sikens 113,116,118,119,144,147,152 Boelens, Lemke 18, 114, 118, zie ook Bokma, Lemke Boelens, mr. Jan Tarquinius 19 Boer, Otto de 25 Bokma, Atte 146 Bokma, Geertruida 113,114,144 Bokma Jacob (Jakob) 109,113,115,144 Bokma, Jacob Sibbles (Sible,Sibles) 103,111,113,114,146,147,149 Bokma, Lemke 19, 113,115,117,119,144,147,151,152, zie ook Boelens, Lemke Bokma, Remelia 19,112,113,115,117,118,144,148,151, zie ook Schaaff, Remelia van der Bokma, Sibble S. 146 Bonte, Josine (Josina) 11,13,14,49,52,53,65,68,76 Boogh, Jan Freerks van der 77 Born, Hoite 138 Borneman, Bernardus 138 Boschma 25 Bottinga, Jan Wijbes 103 Brambilla, Emilio 127 Brenninkmeyer 109 Buren (Buuren), Aaltje van 35,103,104 Buma 140 Buwalda, Ane 100 Carsten, Maria Elisabeth 87,129

Cieremans, Maarten 13,17 Cieremans, Willy 126, zie ook Willy (NoyonCieremans) Claes Jansz 42 Coopmans (Koopmans), Neeltje 95 Coops 140 Cossa, Jean 56 Cotrez 28 Dijkstra, Jacob Roets 146 Dosselman, Folcherus 138 Douwes, Eelke 64 Edema 64 Eelkes, Teetske (Taetske) 66,68,75,135 Ehrens 19 Elst, Willem van der 54 Emmenes, Niesgen van 54,55 Ernstman, Tj. 90,91 Faber, Bauke 138 Feddes, Jouke 146 Feenstra 140 Feer, Pieter van de 111 Feickens, Margaretha 103 Felting, dr. A.B. 100 Ferst 64 Fiert, Abrahamus 138 Fopma, Antie (Antje) Louws (Lous) 64,76 Fortanier, Alice Wilhelmine 42,124 Fortanier, André 14 Frieswijk, van 140,141 Fyttjen, Annichen 13 Gardingius, Sigefridus (Sieuwert, S.) 75,79,103 Gerrits, Pyttie 64 Glinstra, grietman Valerius van 66 Gonggrijp, Antie (Antje, Aaltie) (Antie Thomas) 38,75,76,77,136 Gonggrijp, Harmanus (Herman) Thomas 64,76 Gonggrijp, Jetske 79 Gonggrijp, Joost 76 Gonggrijp, Lourens 79 Gonggrijp, Roelofke 76 Gonggrijp, Sybren Thomas 76 Gonggrijp, Thomas 94 Gonggrijp, Thomas Harmens 64,75 Gonggrijp, Tjalling (Tjal(in)g) 100,146 Gorp, Gerardus 64,138 Gorter, Jan Oenes 103 Gorter, Tjebbigje Klaases 103 Gratama, Willinga 23 Haagsma, Aggens 149

173

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 174

REGISTER Haasbaart, Antonia 95 Hagedoorn, Annigjen 54 Hagedoorn, Antoni 54,65 Hagedoorn, Jacobus 54 Hagedoorn, Johannes (Jan) 38,41,53,54,55 Harmsma, Debora 67 Hendriks, Marten 146 Heslinga, Trijntje 103,110,113,114,119,144,152 Hesselink, Catherina (Catharina) 17,91 Hibma, Klaas 75 Hillebrandus, ds. 68 Hoboken zie Hoboocken Hoboocken (Hoboken) van Hoboocken, Abraham van 55 Hoboocken, Engeltje van 54,55 Hoboocken, Jacobus van 55 Hoboocken, Johannes van 55 Hoboocken, Paulus van 55 Hochepied, Abraham de 46 Hoekstra, Freerk 145 Hoekstra, Sybrand 145 Hogenbrug, Hilletje 65 Hoogeboom 23 Hornsma, Deborah 67 Horst, Hendrik van der (ten) 55,56 Hozier d’ 12 Hylkje (Hylkkjen)Annes (Agnes)zie Annes Jacob, Sicke 41,42 Jacobs, Sicke 27,42 Jakobs, Sibble 103 Jansz, Claes 42 Jarichs, Sytse 64 Joris, Pieter (Pytter) 67 Kingma (Kingmastate), (Fr.) Beyma thoe 114,118,145 Kniphorst, Aleida 19,25,88,117,118,144,147 Kniphorst, Gerrit 25, 86, 87, 129 Koopman, S. 108 Kooy, Klaas Cornelis 150 Kooy, Willem Bartels van der 25,84 Kretschmar, Jhr. van 18 Labadie, Jean de 14,49 Leffring (Lefferingh), Bernardeus 93,94 Leffring (Lefferingh), Magdalena 93,94 Lesueur (Schuijt), Martinus 51 Ley, dr. van der 100 Loc(h)um, Jean Henri van 56 Lochem, Gerrit van 56 Lochem, Hendrik (Hendrick, Henri) van 55,56 Loenen, Jeannette (Jeanette, Jean.) van 118,144,147 Maintenon, Madame de 12 Meesters, ir. G.L. 35

174

Mentes, Hillebrand(us) 68,93,130 Mentes, Theodorus 68,74,79,93 Mesdag 119 Meurs, Pieter van 150 Mulder 77 Mulder, Petrus Wilhelmus 138 Munniks, Anna Marya 94 Munniks, Bernardus 94,95 Munniks, Geertruydt (Geertruid,Geertruida,Geertruijdt) 17,19,21,22,25,93,94,100,101,105,130 Munniks, Hendrik 95 Munniks, Johan 143 Munniks, Johanna 94 Munniks, Johannes 94,95 Munniks, Rinske 94 Munniks, Wynoldus (Wynnout) 95 Murat, Caroline 127 Nicolaas, Arjaantje 66 Noyon (Noijon, Nojon) Noyon d’Hérouval 12 Noyon, Aagjen 75 Noyon, Aaltje (Alida, Aleida,Aaltie) 18,19,23,84,85,92,103,105,110,115,116,119,129, 130,144,147, zie ook Veen, Aaltje van der Noyon, Abraham 55 Noyon, Agnes (Niesgen) 55,56 Noyon, Ake 147 Noyon, Anna (Johanna) 55,56 Noyon, Antoni (Anthony, Antony) Noyon, Anthony (Antoine, -1685) 13,14,27,31,4151 Noyon, Antoni 54,64,68,75 Noyon, Antony (1644-1704) 13,14,37,40,41,43,46,48-55,68,75 Noyon, Blanche 42,124,125,128 Noyon, Catherina (Catharina) 13,38,41,42,49,53,54 Noyon, Charles 28,29 Noyon, Coenraad 124,126,127 Noyon, Eybertie 64,66 Noyon, Geertruida 103,113,144,145 Noyon, Hilkjen 74,75,79 Noyon, Izaak 17 Noyon, Jacoba 55 Noyon, Jacobus (Jacob, J.) 14,33,37,41,42,49,5355,96,145,147 Noyon, Janneke 68 Noyon, Jean Charles 31 Noyon, Jissyna (Josyna, Josina, 1703-1726) 64,75,76,80,89 Noyon, Joannes 13,41,42,49,54 Noyon, Johan 144

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 175

REGISTER Noyon, Johanna 56 Noyon, Johanna (1954-) 126,127 Noyon, Johannes 13, 40,110,114,148 Noyon, Joseph (1737-1796) 12,17,1922,25,28,33,34,37,38,40,49,53,54,59,60, 63-67,75,79,93,96,97,98,100,101,103,105,113, 114,130,135,138,148,152 Noyon, Laetitia 127 Noyon, Magdalena 93,143 Noyon, Maria 13,41,42,49 Noyon, Petrus (Pytter,Pyter, 1707-1760) 14,38,59,63,64,66,7480,93,96,136,`38,146,148,149 Noyon, Petrus Simeon (1761-1848) 12,17-19,2224,34,35,38,40,82,88,93,96,98,103,105-112,114, 115,117,118,129,144,145,147,149,151,152 Noyon, Pierre 11,12,13,22 Noyon, Piet (Pyt,Petrus Simeon) 118,144 Noyon, Piet (Petrus Simeon) 119,147 Noyon, Pyttie 64, 66 Noyon, Remelia (Hoekstra-) 145,147 Noyon, Remelia (Terpstra-) zie Terpstra Noyon, Remelia Noyon, Simeon (16811706)14,37,38,40,49,52,58,63,66,6872,74,77,78,96,136,140,141 Noyon, Tarquinia 103, 105,110,144 Noyon, Tarquinius Johannes 11,12 Noyon, Tarquinius Johannes (1950-) 126,127 Noyon, Tarquinius Johannes Terpstra 95,105, 110,114,115,144,147,151, zie ook TerptraNoyon, Tarquinius Johannes Noyon, Tetje, zie Amersfoordt, Tetje en Veen, Tetje (Tette) van der Noyon, Truus 14 Noyon, Tytia 68,74,77,79,93,97 Noyon, Willy zie Cieremans, Willy en Willy Nuykens-Parmentier, Theda 152 Noijon zie Noyon Olijvier, Willem 138 Ottama, Oetsonius 138 Parmentier 23 Parmentier, Elisabeth 152 Piers, Sydse 68 Pruisbeek 64 Radersma 140 Radersma, Ruird 75 Reen, Henrica Maria 68 Reinalda, Anna 71 Renard, Dan. 143 Renard (Renards), Maria Louisa Petronella 93,143 Renard (Renards), Jacobus 93

Reyners, Anne 64 Rietstap 33,35 Rieuwerts, Isaak 75 Rieuwerts, Hiltjen 75 Roarda, R.S. 63 Robbers, Geertruy 94 Rodenhuis, Minno 138 Rudolph 22-24 , Rudolph, Ernesto Juan 22 Sande, Willem van der 94 Schaaf, van der, zie Schaaff, van der Schaaff (Schaaf) van der Schaaff, Jacob van der 113,144,148 Schaaff, Jacobus Hendrik van der 93,96,143 Schaaff, Joseph Gerard van der 143 Schaaff, Magdalena (M.)van der 96,101,118 Schaaff, Remelia (Meeke) van der 19,112,113118,120,144,148,151, zie ook Bokma, Remelia Schleiger 25 Schotsman 109 Schuijt zie Lesueur Schuirmans, Martinus 71 Schuurman, Anna Maria van 50 Sickes, Annichen 13,14,27,41-43,49,53,55 Sijbema, Elisabeth Tjittes 75 Simens, Reinscke 68 Simon, Gerhard 113,115 Simon, Gerhard (G.) Doris (D.) 103,115 Sjoerds, Boukje 75 Sjoerds, Piter 75 Sloterdijk, Wilhelmus Augustinus 138 Spandauw, Jan Bern 146 Stellingwerf(f), Martem en Elisabeth 103 Stevens, Hendrik 138 Stinstra, Baudina Elizabeth (Boukje) 105,144,147 Sweep, Willem 146 Sybrands, Aagtie 64,75 Sybrens, Joh.Mar. 144 Sydses, Sjoukje (Sjouke, Sjoukjen) 68,71,136 Sytses, Tryntje 64,66 Taets van Amerongen, Louis baron 124 Terpstra Noyon, Tarquinius 17 Terpstra (Terpstra-Noyon), Remelia 17,22-24,35, 38,83,88,103,110,129,130,144,145,147 Terpstra (Terptra-Noyon), Tarquinius Johannes 17,35,103,104, zie ook Noyon, Tarquinius Johannes TerpstraTierema, Douwe 146 Tierema, Jan T.: 146 Tromwel, Jacobus 53 Uil, van den 66 Uil, Henricus van der 138

175

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 176

REGISTER

Valentijn, Peter 42 Vassy, Jean (Jan) Fransois de 79 Veen-Kniphorst, wed. Van der 19 Veen Vonk, Johannes van der 17,18,151,152 Veen, Aaltje van der 25,115,118,151,152 zie ook Noyon, Aaltje Veen (-Kniphorst), Aleida van der 19,23,130 Veen, Eliza van der 23 Veen, H.P.J.E. van der 23,130 Veen, Henriette van der 23 Veen, J. van der 85 Veen, J.H.P.E. van der 23,130 Veen, Johannesvan der 18,19,25,35, 84,85,92,103,109,112,113,116,118,119,129,130, 144,147,151 Veen, Klaas Oenes van der 130,151 Veen, Martinus van der 129,130 Veen, Petrus (Pieter, P.) van der 18, 19,22,23,25,40,85,111,115,116,117,129,130,144, 147,151 Veen, Tetje (Tette) van der 22,40,105,110,116,117,144,148,152 zie ook Amersfoordt, Tetje Velde, Hermanus van der 107 Velde, Joachim van der 146 Vercouteren 25 Vogelzang 140 Vonk, Arnoldus 18,23,152

176

Voss, Heerema van 33 Wageningen, G. van 34 Weerd, Delia de 126,127 Weerd (-Timmer), Doranne de 126,127 Weerd, Tjerk 126,127 Weerd, Willem de 126,127 Wie1inga, Jan Br. 146 Wierdsma, F.: 146 Wiersma, Lemke Garlofs 103 Willems, Albert 66 Willy (Noyon-Cieremans) 13,19,23,126 zie ook Cieremans, Willy Wit, Claas de 146 Wouters, Berend (Beerent) 114,119,144 Wouters, Isak 119 Wouters, Izaak Beerents 17,90,91,119 Wouters, Johanna 17, 145 Wouters, Trijntje 77 Wouters (-Noyon), Aleida (Alida) 110,114,119,144,148 Wybinga 140 Wykes, Fedde 65 Yppes, Yffke 64 Zandt, Martinus en Amelia van der 103 Zouteveen, Herman Hartogh Heys van 19,2224,94,95,130,148

opmaak noyon

07-01-2002

17:32

Pagina 177

177

opmaak noyon :30 Pagina 1 De geschiedenis van de familie Noyon Utrecht Sneek

Recommend Documents