Opgedragen aan al wie zich over het begrip
ANDY WARHOL veel vragen stelt.
ADRIAN DAVID
Brein HET
ANDY WARHOL
Inhoud Proloog
7
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10
De massacommunicator
9
Het narcisme
11
Het concept van de leegte
15
De evacuatie van onze intelligentie
17
Warhol People
23
De vampier met de bleke huid
27
The factory en zijn supersterren
31
Inktvlekken, en de kogel voor Marilyn
37
De geradicaliseerde ready-made
41
Massale edities en de vals-historische zeefschermen
45
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Marilyn Monroe verving Mona Lisa
55
Ik ben een machine
59
Psyche en vrije zeden
67
Wereldbefaamd voor 15 minuten
71
Experimentele underground films
77
The Chelsea Girls
81
De banaan: ‘Peel slowly and see’
87
Club 54
93
Een geschiedenis op zeef
95
De triomf van de kunst
Namenregister
107
111
Proloog
Self-portrait, 1963-64 acrylic and silkscreen ink on canvas • 4 x (101.6 x 81.3 cm) Private Collection
Hij droeg platinablond haar en een bril met een brede montuur. Zijn gezicht was bleek en er stak een aarzelende glimlach boven zijn zwart jasje uit. Hij droeg een losse das en een strakke jeans. Achter de façade van deze frivoliteit verborg hij ernst en betrokkenheid. Hij was niet zo naïef als hij wel leek, noch was hij onschuldig. De man liep niet te koop met wat hij wist, maar had wel het grote talent om aan te voelen welke vibraties en tekenen zich vanuit zijn omgeving opdrongen. Hij creëerde een visie over de samenleving en had een geheel eigen ideologie omtrent de kunst. De witharige excentrieke man had zijn eigen standpunt en wentelde met genot een nieuwe generatie in alles wat afschuwelijk was, geweldig en smakeloos. In een tijd van angst voor de atoombom waarin men liefst hoopte op de ‘American Dream’, zette hij het Amerikaanse leven op zijn kop. Andy Warhol, buitenaards excentriek en theatraal maar vol ernst, streed tegen de conventies in de samenleving. Hij leidde een volk boven het normale Amerikaanse leven en stond symbool voor een nieuwe levensstijl van de jaren zestig. Een nieuwe cultuur kende de groei van optimisme en veel uitbundigheid, en Andy werkte aan het mechanisme van de stercultus. Als mens en kunstenaar bewees hij de moed te hebben gehad om de clichés van de avant-garde in de praktijk om te zetten. Met zijn filosofische kunstgrepen leidde hij het volk naar een vrijheid binnen de kunst. De Pop-art is ontstaan binnen de noodzaak tot de heropleving van een nieuwe wereld en Andy Warhol was haar eerste grote roerganger binnen de Amerikaanse kunst. Hij vervolg-
de zijn voorlopers van de moderne kunst en beantwoordde de Parijse avant-garde. Hij werd de ‘producer’ van de avant-garde van de grote massa. Met het zeefdrukscherm als zijn extatische minnaar heeft Andy Warhol zich als mens vrijwel volledig vereenzelvigd met de machine van zijn tijd. Hij was de eerste kunstenaar die de schildertechniek van zijn voorgangers niet meer toepaste en hiermee elke conventionele techniek heeft geweigerd. Wat reeds eeuwenlang een gewoonte was binnen de schilderkunst heeft Warhol totaal genegeerd. Hij verkoos te werken zoals een machine die wedijvert met zijn productiemogelijkheid. Hij streed onophoudelijk met de tijd en met de dood. De eigenwijze manier waarop zijn oeuvre zich heeft ontwikkeld, heeft de ganse kunstwereld opnieuw doen nadenken over ‘het begrip kunst’. Warhols grootste ‘Triomf’ zat in zijn ongeziene vaandeldracht waarmee hij onophoudelijk inpikte op het maatschappelijk verwachtingspatroon en tegelijk de media heeft bespeeld. Hij was de machinerie zelf, de machine die zijn geschiedenis schreef en nog steeds blijft schrijven – Andy Warhol was ‘het toen en het nu’. Stelt zich daarom niet de vraag of deze grote moralist binnen de kunst niet mag worden vergeleken met de triomferende ‘Marianne’ in ‘La Liberté guidant le peuple’? Eugène Delacroix schilderde haar met de vlag in de hand, zij leidde de Julirevolutie van 1830 en werd het symbool voor alle geschiedkundige revoluties. Andy Warhol daarentegen staat symbool voor de grote revolutie in de kunst. Hij overwon de conventionele gedachte en is op heden ‘de grote triomf’ van de Kunst!
7
01
De massacommunicator
“Gewone mensen vinden mijn schilderijen mooi,” zo stelde Andy Warhol, “en intellectuelen vermoeien zich eerst jarenlang om telkens de kunst in een te benoemen richting te willen plaatsen. Ik denk daar niet over na en het zou daarom ook voor de wereld veel gemakkelijker zijn als we allemaal een machine waren.”
Self-portrait, 1967 email red on vynil • 28 x 21.5 cm International Modern Art foundation • Knokke, Belgium
Wie de kunstenaar had ontmoet kreeg het gevoel in contact te staan met een profeet. Hij was de meest bekritiseerde Amerikaanse kunstenaar maar bleef door zijn nonchalante nederigheid en Slavische spiritualiteit een onaantastbaar figuur. Zijn goddelijke naïviteit beschermde hem. Andy voelde de geest van zijn tijd en deelde het tot in de kleinste details mee aan de massa om zich heen. Andy observeerde mensen en dingen om hem heen en hervormde alles tot een ‘nieuw voorwerp’. Hij wist hiermee de vele Amerikaanse realisten, die sinds eind 19de eeuw vanuit Philadelphia met hun kunst overheersten, zondermeer naar de Ashcan School te verwijzen. Voor Warhol was nu ‘alles en iedereen’ éénzelfde ding, hij had een dominante visie en haalde de ganse kunstwereld doorheen zijn ‘machinale creatie’. Zijn moraal was mysterieus, hij voltrok zich met een betoverend ritueel doorheen de wereld van de kunst en wrong zich als een rode draad door zijn tijd. Hij verdreef om het even welke entiteit uit zijn existentie en reïncarneerde deze naar zijn wil telkens opnieuw in een nieuw object. Warhol was ‘de voyeur van het alledaagse’, absorbeerde en elimineerde het belang om
zich heen en verwierp het verschil tussen high and low culture. De kunstenaar bewees amper nog het onderscheid tussen een soepblik en een koningin – zijn ‘conceptuele ziel’ was hiermee erg trendsettend. Om de Warholiaanse passie binnen de kunst beter te begrijpen is het noodzakelijk de kunstenaar zelf in al zijn kwelling en demonische bezetenheid te onderzoeken. Zijn leven was tegendraads rijkelijk interessant, maar tegelijk waren elk van zijn rituele gelatenheden om als een leeg omhulsel door het leven te gaan, uitputtend en vernietigend. Als kind noemden ze Andy de albino, hij had toen reeds een excentriek voorkomen, het zat allemaal in zijn genen. Andy Warhol bewoog zich als een acteur in een passiespel. Maar Warhol was ernstiger dan men dacht. Zijn katholicisme was in tegenstelling met zijn levenssloop een onontbeerlijk ultiem geluk en helemaal geen aanstellerij. Wie Andy Warhol zou vergelijken met de beeltenis van Maria Magdalena en hem hiermee beschouwt als de heilige hoer die zichzelf verkocht binnen de kunstgeschiedenis – moet dit even herzien. Op een passieve wijze heeft hij inderdaad massaal veel aandacht
9
De massacommunicator
01
10
van een publiek geaccepteerd. Doch, de mensen waren niet zozeer de bewonderaars van zijn kunst, dan wel diegenen die liefst hem als de kunstenaar zelf vereerden. Maar hiervoor offerde Andy zichzelf op, om zich dan weer over te geven aan het systeem om zijn vernieuwend werk geschiedkundig te laten noteren. Het was met deze bewonderenswaardige grote sprong dat hij als Amerikaanse kunstenaar zijn sublieme vernieuwing aan de kunstwereld heeft verduidelijkt. Andy werd op deze eigen wijze de eerste ‘massacommunicator’ binnen de kunst.
02
Het portret beslaat een belangrijke plaats in het werk van Andy Warhol. Vele geportretteerden hebben hun persoon doorheen de Warholmachine zien passeren en konden erop rekenen dat ‘hun zelfbeeld’ een nieuw leven werd geboden. Popsterren, koninginnen, gevangenen, presidenten, sportlui, modekeizers, travestieten en andere individuen - de ganse populatie werd via Warhols nieuwe techniek aan de kunstliefhebber voorgelegd. Andy had aandacht voor bloemen, voorwerpen en bekende mensen. Warhol maakte begin de tachtiger jaren het portret van de keizer van de mode Giorgio Armani. Het waren allemaal consumptie elementen die zijn ontstaan door de ‘happy flower power’ periode. Tot op vandaag omringt de massa zich met zijn werk en beschouwt men het nog steeds als revolutionair en vrij. De ongeziene blijvende appreciatie voor Andy Warhols oeuvre lijkt een onvervangbare subcultuur geworden. Zijn pop-creaties worden na vele decennia nog steeds massaal door hedendaagse amateurs nagebootst. Warhols visionair gedachtengoed is als een tijdsbeeld onze cultuur binnen getreden. Zijn geniale kunst blijkt stilaan een hoofdcultuur en dit maakt hem voor altijd onsterfelijk. Warhols ogen hadden een vale kleur, ze knipperden achter een zonnebril, zijn gezicht was mottig en bleek. Hij liet zich altijd goed omringen door een garde van drukdoende volgelingen die hem als een wandelend schild beschermden. Andy sprak moeizaam. Hij sprak slechts enkele woorden en dacht dan na over wat hij had gezegd en nog zou moeten zeggen. Hij was
Het narcisme
Giorgio ARMANI, 1981 acrylic and silkscreen ink on canvas • 101.8 x 101.8 cm International Modern Art foundation – Knokke, Belgium
de kunstenaar die de juiste omstandigheden om zich heen wist te creëren, in de juiste stad en op de juiste plaats. Hij begreep dat een stad als New York de behoefte had aan een society-portrettist. Hij kon de noodzaak op alle niveaus tegelijk waarnemen en begroette zijn context met een mengeling van ernst en humor. Hij was een vreemdsoortig kunstenaar maar ontweek de vervreemding niet. Andy stond bekend als de naïeve blonde tiener-Popper die het ideale milieu voor hem om zich heen wist te kristalliseren.
11
Het narcisme
02
Warhol bepaalde niet enkel een nieuwe kunsttijd, maar dwong ook anderen om zich te onderwerpen aan zijn keuze-onderwerp en zijn kunst onder een ‘nieuw voorwerp’ te beschouwen. Hij zeefde portretten en maakte ook vele zelfportretten. Zijn portret als society-portrettist gaat samen met zijn drang naar een zekere wanorde een theatrale kracht van waaruit Warhol zichzelf onaantastbaar voor het publiek bracht. Met zijn vele zelfportretten wou hij op een narcistische wijze iedereen herinneren dat hij er nog is. Om zijn portretten beter te leren begrijpen is er het Grieks mythologisch verhaal van Narcissus. • • •
12
Het begon bij de praatzieke nimf die de naam Echo droeg en oppergod Zeus hielp om zijn ontrouw met de nimfen voor zijn vrouw Hera te verbergen. Echo werd hiervoor gestraft door diens vrouw en diende voortaan monddood door het leven te gaan. Echo leefde nu in de bergen. De tijd verliep en Echo zag hoe een mooie jongeman regelmatig doorheen de bergen trok. De nimf bewonderde zijn schoonheid maar kon omwille van haar straf niet spreken. In de hoop dat de jongen die Narcissus heette haar zelf zou benaderen, ritselde ze met de takken van de struiken waarin ze achter hem zat verborgen. Zij hoopte dat de jongeman zich om zou draaien en haar met vleiende woordjes zou aanspreken. Echo weergalmde slechts de daadkrachtige woorden die hij tijdens zijn zoeken sprak. De verbaasde jongeman draaide zich om, zag niemand, en riep: "Kom hier en laat je toch zien!" Zij weergalmde zijn woorden en rende dolverliefd naar hem toe. Echo wou zijn schoonheid omhelzen. Onverwachts stootte Narcissus haar van zich af en schreeuwde dat ze van hem weg moest blijven. De knappe jonge man had op deze wijze al vele vrouwen en zelfs ook mannenharten pijn gedaan. Het was niet ongewoon dat in de Griek-
se oudheid de mannen ook voor mannen kozen – doch hij wilde echter niets van liefde weten en wees elke schoonheid van zich af. Echo trok zich vol van schaamte in de bossen terug en verloor haar mooi gevormde lichaam, slechts enkel haar weergalmende stem bleef bestaan. Met Narcissus ging het niet veel beter. Omwille van zijn afwijzen van de passie voor een ander zou hij door Aphrodite worden gestraft. De godin van de liefde en de schoonheid leidde hem naar een betoverend mooie kristalheldere vijver. Daar bewonderde Narcissus er het zuivere water en bukte zich om zijn dorst te lessen. In de weerspiegeling van het heldere water zag hij hoe een mooie geest vanuit de vijver hem aanstaarde. Hij zag vol van bewondering naar de heldere ogen, het krullend haar en de als uit hout gesneden mooi gelijnde contouren van de prachtige verschijning in het water. Narcissus werd verliefd, het was de allereerste keer dat hij de man van zijn dromen zag. Hij tuitte zijn lippen tot bij het wateroppervlak en poogde de schone verschijning te kussen. Telkens vluchtte zijn geliefde en kwam pas terug toen het water weer stil voor zich lag omdat hij het niet langer aanraakte. Narcissus had veel verdriet, vergat te eten en te drinken. Hij dacht enkel nog aan die ander en hunkerde tevergeefs naar de aandacht van die schoonheid in het water. Zijn tranen dropten onophoudelijk in de waterspiegel en daarop verdween de verschijning telkens weer. Narcissus kwijnde weg van verdriet, de weemoed takelde hem af en hij verloor zijn schoonheid. Het was de schoonheid die Echo jarenlang vruchteloos had bemind. De nimf was hem trouw gebleven, vertoefde in zijn omgeving en vergezelde hem blijvend met haar weergalmende echo. Telkens Narcissus met klagende kreten om zijn onmogelijke liefde riep, kwelden haar weergalmende woorden. Narcissus liefde voor zijn zelfbeeld tergde hem uiteindelijk dermate, dat hij stierf. Het enige wat van Narcissus overbleef was ‘een bloem’. Een
bloem met witte blaadjes als fiere nimfen omheen de kern. Die bloem kreeg de naam Narcis. Het mythologisch verhaal van Narcis staat symbool voor zijn leven- en denkwijze die Andy Warhol in zijn ganse oeuvre heeft toegepast. Het verhaal over ‘het zelfbeeld’ bewijst hoe alles en iedereen “gelijk is”. Ook ons lichaam zal zich ooit eens ontbinden en onze botten zullen zich verpulveren tot stof. Het stelt ‘alles en iedereen’ in vraag en bewijst hoe ‘alles en iedereen’ gedoemd is te reïncarneren in een nieuw voorwerp. Andy’s moeder Julia Warhola maakte jarenlang bloemen van conservenblikjes. Zij knipte bloemsculpturen uit de restmetalen van haar verzamelde conservenblikken en verkocht ze voor 25 tot 50 dollarcent het stuk. Hierdoor werd de bloem voor Andy reeds een deel van zijn jeugd. Hij zag hoe zijn moeder de vele Campbells’ Soup blikken verzamelde om haar metalen bloemen te kunnen maken. Het is dan ook niet zonder reden dat Andy Warhols vroegste schilderijen de ‘Campbell’s Soup can’ als onderwerp voorstelden. Zijn wereldberoemde Flower staat symbool voor de hippie tijd, alsook voor het leven en de dood. De bloem die hij in 1964 zeefde is een papaver, ze heeft zuivere heldere kleuren en straalt veel optimisme uit. Ze symboliseert tegelijk de kracht van de consumptie, doch ook de oppervlakkigheid, vergankelijkheid en de leegheid van zijn tijd. De bloem was geen opiumpapaver en dus niet ‘de bloem van de dood’. De achtergrond had wel de onheilspellende zwart witte kleur van verwelking, het verval en de dood. De bloem symboliseert de distillatie van veel van Warhols kunst. Ze duidt op het proces van een onderwerp dat zich transformeert en vervolgens condenseert tot een nieuwe originele staat. De Flower en vele andere werken van Andy Warhol zijn als de flits van schoonheid die plotseling weerom tragisch wordt. ‘The Flower’ was afkomstig van een foto gemaakt door Patricia Caulfield. Warhol vond de foto in een krant en gebruikte deze als onder-
Flower, 1964 acrylic and silkscreen ink on canvas • 12.6 X 12.6 cm International Modern Art foundation – Knokke, Belgium
werp. Toen de fotografe vernam dat Andy rijk was geworden heeft ze hem omwille van haar ‘flower’ een langdurig proces aangespannen. Ter vereffening van haar auteursrecht nam ze tenslotte vrede met een aantal schilderijen en een procent op alle winst uit Andy’s toekomstige reproducties. Andy Warhol plukte altijd een onderwerp dat staat afgebeeld als de consumptie voor de massa. Hij bracht ons hierdoor ook het alledaagse, wat eigen was aan de Pop-art. Zijn oeuvre brengt ons de geestelijke extase waarmee we ‘ons van onszelf’ onttrekken en geeft ons ‘een teken’. Het werk van deze Pop artist leidt het publiek dichtbij het narcisme, het reïncarneert met iconografische ‘power’ het alledaagse en herleidt ons hiermee tot ‘ons nieuw zelfbeeld’. 13
03
Zijn kunstwerken ontstonden door de strijd tussen de kunstenaar zelf en de machine van zijn tijd. Hij maakte zijn kunstwerken via het eenvoudigste middel: Andy Warhol creëerde met de machine. Warhol heeft zijn nieuwe generatie kunstenaars tot een dergelijk inzicht gebracht, zodat ook zijn tijdsgenoten zich niet langer meer aan de klassieke plichtregels hielden. Hij duidde het nieuwe pad aan als het universele middel dat de ‘conventie van de kunst’ voor altijd van zijn sokkel zou stoten. Om een dergelijk ingrijpende verandering in de kunstwereld voorop te gaan, moet het de kunstenaar bijzonder veel moed en overtuigend inzicht hebben gevraagd. Warhol nam hiervoor zelfs afstand van zichzelf. • • •
210 Coca-Cola Bottles, 1962 acrylic and silkscreen ink on canvas • 144.8 x 208.9 cm Private Collection
Andy Warhol was de eerste kunstenaar die creëerde zonder het gebruik van de ‘menselijke maateenheid’. Geen enkele kunstenaar had zich ooit eerder creatief ingelaten zonder het direct gebruik van het creatief talent via het gevoel van zijn natuurlijke ledematen. Het proces om kunst te maken gebeurde bij hem zonder een directe fysieke menselijke inbreng in het werk zelf. Warhols oeuvre was als een ironische registratie van dingen die dit soort emotie misten. Het werk was ‘alles wat er niet is’ en precies dit was het verklarend inzicht in zijn grootheid. Omwille van ‘het soort productieproces’ onthield Warhol zijn kunst van elke verleidelijke meerwaarde en maakte slechts met zijn absolute wil een nieuw voorwerp. Zijn fatale keuze van een onderwerp was als een
Het concept van de leegte ontstane leegte die reïncarneert naar een nieuw verkozen voorwerp dat dan kunst wordt. Kunst geradicaliseerd, en alsof door vampirisme omgetoverd tot ‘het concept van de leegte’. Met een mix van energie, onbeholpenheid en naïviteit, bewees Andy Warhol een bovenmenselijke intuïtie, met zijn helderheid voelde hij de wereld om zich heen. Zijn onbewogen gezicht achter zijn eeuwige zonnebril leek vastbesloten alle menselijkheid uit zijn persoon te willen verwijderen. Warhols mysterie vertoonde de leegheid in zijn persoon. Als een stille paragnost maakt hij op een transcendente wijze angstaanjagend zichtbaar wat er zich ergens diep in ons allen voltrok. Warhol zag de mens en het voorwerp als een gelijke waarde en bracht hierdoor zijn beeldende kunst op een cynische wijze. Zijn variabele onderwerpen uiten zich als een maatschappij van een voorbijtrekkende iconische beeldenstoet van de Amerikaanse cultuur. Warhol koos geen elitaire afbeeldingen en conceptualiseerde zijn geliefde onderwerp zonder enige inbreng in het onderwerp zelf. Deze kunstenaar handelde totaal tegenstellend aan de moderne revolutionaire avant-gardes van zijn tijd. Met de absolute afwezigheid van ‘een nieuwe inbreng’ aan het onderwerp heeft hij alle aandacht voor de principes binnen de voorgaande regels van de grote kunst volledig weggekaapt. Het abstract expressionisme dat vooraf aan de popart alle aandacht genoot, beantwoordde Warhol met objectgerichte kunst. Hij plaatste zijn maatschappij een spiegel voor en verving hiermee de kunst van de jaren ’50. Op deze wijze verkondigde hij zijn strategie: promotie en macht.
15
Het concept van de leegte
03
Big Campbell's Soup Can with Opener, 1962 casein and graphite on linen • 182.9 x 132.1 cm Private Collection
16
Warhol werkte over een breed terrein aan artistieke mogelijkheden. Elke vorm van volksvertier die de populatie verleidde was welkom in zijn kunst. Zijn werken waren als een beeldenmassa die elke banaliteit registreert en zich opwerpt als het schijnbeeld van een soort werkelijkheid waarin het volk leefde. Andy zag de wereld zoals hij was en plaatste zich in de luchtspiegel van de tijd. Hij fungeerde in de generatie van de jaren ’60 en dacht vanuit een gelijk behoeften patroon. Amerikanen, rijk of arm, hebben weinig onderscheid in hun consumptie. Ieder leeft tussen dezelfde publiciteit en allen kijken naar dezelfde films van Hollywood. Zo dacht Warhol. Comics waren het nieuw opkomend medium, ook grote sterren en
presidenten kleurden in die tijd het volkse leven. Hij bood ons zicht op iconografische American buildings, Coca-Cola flesjes, Brillo-Boxes of Campbell’s-soup blikken, het was ieder zijn dagelijkse kost. De maatschappij leidde ons ook tot hun ‘disasters’ en hun kranten waren de spreekbuis. Dit alles was te vinden in Warhols werk. De keuze van zijn onderwerpen was in een dermate uiterst geradicaliseerde kunstvorm, dat ‘zijn waarheid’ ook de dimensie van een sacraal fetisj uitstraalde. Warhol maakte vooral kunst voor mensen die vreemd waren aan kunst. Tijdens de turbulente hippe jaren zestig gebruikte de Pop-paus elke productievorm die door een machine kon worden verwezenlijkt. Hij confronteerde de kunstliefhebber met de leegheid die is te vinden achter de oppervlakkigheid van de velerlei dingen om zich heen. Warhol produceerde kunst zoals een product zich laat produceren. Hij gebruikte het fotoapparaat, de filmcamera, de rotatiepers en de zeefdrukpers. Warhol radicaliseerde de penseelslag op machinale wijze en bracht binnen zijn wereld zelfs een uiterste doorgevoerde vorm van ogenschijnlijke zelfvernietiging. Het is wonderbaarlijk hoe Andy Warhol met deze blootstelling als kunstenaar er alsnog in slaagde om met de meest gemarginaliseerde kunst ooit, steeds een positief gevolg te resulteren. Hij bracht ons de radicaalste vorm van negatieve creativiteit en gaf zo de nutteloosheid van de kunst zijn autonome waarde weer. Totaal tegenstellend aan ‘het concept van de autonomie’ leidde Warhol met zijn nieuwe vormgeving ‘het concept van de leegte’. Andy Warhol beëindigde de kunst van de opeenvolgende kunststromingen en weerhield ze van de onophoudelijke conventionele kunstbegrippen. Hij wordt om deze reden nog steeds beschouwd als de grote vernieuwer die met zijn techniek de daaropvolgende moderne kunstgeschiedenis een nieuwe wending gaf.
04
Pop-art is de kunst voor de populatie. Voor Warhol was kunst als een weergaloos object van de verslaving, ontstaan vanuit zijn alledaagse voorwerpen die hij jarenlang in systematisch gedateerde dozen had verzameld. Hij noemde de verzamelde objecten zijn “tijdcapsules”. De spulletjes waren een geheel van alledaagse hebbedingentjes, niks ervan was elitair. Blikken Campbell’s soup, foto’s van auto’s, US-dollars, modegadgets, prijsetiketten, krantenknipsels, huishoud reclamefolders en foto’s van pop- en filmsterren. Wat Warhol had bijeen gespaard, vatte alles samen dat voor en door zowat iedereen was ontstaan! De kunstenaar ritualiseerde wat hij vond en bezegelde met zijn kunst de toekomst ervan. Warhol zeefde in 1966 het werk met Marlon Brando. Het portret is afkomstig uit ‘The Wild One’, een film anno 1953 waarin hij de leider van een motorbende speelde. Vandaag de dag is Marlon Brando vooral gekend door zijn hoofdrol als Don Vito Corleone in de eerste Godfather-film uit 1972. Zijn aandacht voor Marilyn Monroe waarbij hij beweerde haar goed te hebben gekend, moet Warhol ook niet zijn ontgaan. Andy bracht op deze wijze dan ook de kunst voor iedereen. Het veilinghuis Sotheby’s had na zijn dood negen volle dagen nodig om Andy’s gekste verzameling ‘tijdcapsules‘ te kunnen veilen. Andy verzamelde kunst maar ook vele knettergekke ‘prullaria’. Zijn ‘timecapsules’ waren dichtgesnoerde dozen waarvan de inhoud was verzegeld uit angst dat ook maar iets in zijn verzameling dreigde te ontbreken. De attributen van deze verwoede
De evacuatie van onze intelligentie
Silver Liz, 1963 acrylic, silkscreen ink and spray enamel on canvas • 101.6 x 101.6 cm Private Collection
verzamelaar brachten kort na zijn dood reeds 20 miljoen Amerikaanse dollar op. Om zijn zeefdrukken te produceren gebruikte Andy Warhol zijn tijdscapsules en de vele in de media gevonden foto’s. Er waren ook de portretten die hij zelf vooraf op foto vastlegde. Hij had zoveel liefde voor de polaroidcamera dat deze hem snel eigen werd. Speciaal voor Warhol heeft de Polaroid fabriek nog een tijdlang het fotomateriaal geproduceerd omdat het belang ervan voor de kunstenaar zeer groot was. Zeer veel van zijn zeef-schilderijen ontstonden vanuit
17
zijn vooraf gemaakte grote hoeveelheid aan Polaroid-snapshots. Andy Warhol maakte zeer veel fotosessies, hij maakte de ene polaroidfoto na de andere. Vooraf aan het ogenblik waarop de geportretteerden voor de foto bij Andy plaats namen, gaven zijn assistenten de klanten advies over hun kapsel of make-up. Op zijn beurt gaf Warhol voorkeur aan driekwartsprofielen, hield niet van gezichtsdetails en wilde zijn beelden liefst met grafische contrasten. Hiervan is de door hem vooraf gefotografeerde actrice Liz Taylor en kunstschilder Robert Rauschenberg, telkens een mooi voorbeeld. • • •
Het gebruik van een zeefpers, het summum instrument om de ‘totale nivellering’ van een onderwerp, voelt aan als een ‘Leonardische’ gedachte. Met de zeeftechniek heeft Andy Warhol een nieuwe fase binnen de kunst helpen verwezenlijken. Elke entiteit dewelke Warhol in zijn werk via de menselijke maateenheid had kunnen uitdrukken, heeft hij met zijn zeefpers buiten spel geplaatst. Met een vampirisme doodde hij ‘het autonome concept’ en vernietigde hij de humanisering van het gegeven die de naam kunst in zich draagt. Warhol trok alle hendels van de kunstwereld naar zich toe en ontpopte met zijn kunst een totaal vernieuwd zelfstandig gebeuren. De dynamiek waarmee Warhol in onbeperkte oplage zijn kunst voortbracht, dwong ieder tot een intellectuele overgave aan wie hen opslorpt binnen de entiteit van een nieuwe eenheid. Met dank aan zijn tijdcapsules onderwerpt de massa zich blijvend aan zijn kunst. De ver-
< Marlon, 1966 acrylic and silkscreen ink on canvas • 104.2 x 117.1 cm Private Collection
Robert Rauschenberg, 1967 synthetic and silkscreen ink on canvas • 28 x 28 cm International Modern Art foundation – Knokke, Belgium
zamelaar die denkt zijn kunst te kiezen, werd zonder het zelf te beseffen al voorheen door deze kunstenaar zelf gekozen. Zijn oeuvre is democratisch, magisch en despotisch tegelijk. De machinaal werkende Andy Warhol produceerde tienduizenden afbeeldingen waarmee we onszelf kunnen identificeren en ons tegelijk ook zo gelijkstellen met alle anderen om ons heen. Met de keuze voor het werk van Warhol bewijzen we zondermeer dat wij de populatie zelf zijn en we ook daar als individu best mee tevreden zijn! Geen enkel moralistisch perspectief achter de ideologische voorstelling van de kunst is nog aan het individu zelf besteed. Het menselijk intellect is hierbij sterk gemigreerd en leeft nu buiten onszelf. De drang naar traditionele kunst onthecht zich omwille van het verlies aan individualiteit waarmee we eerder zijn opgegroeid. Onze per-
19
soonlijkheid vloeit weg uit ons brein en we bewegen als marionetten met Warhols werk tussen het vermeend belang van de magische sterren en iconen van onze tijd. Zijn kunstwerken bewijzen het aarzelend en nihilistische karakter van onze massamaatschappij, en dit met een populatie die enkel nog gelooft in de macht van het zinloze en de utopie om zich heen. • • •
De zeefdrukken van Warhol bewegen zich op de grens van twee werelden: er is de voorstelling van het onderwerp en er is de weergave van haar kopie. Niks werd uit de werkelijkheid weggehaald noch werd er ook maar iets aan zijn werkelijkheid toegevoegd. Warhols’ Pop-art blijkt eerder een ‘demon’ te bevatten die de visionaire functie van kunst en cultuur in een niet te onderschatten crisis heeft gebracht. De Warholiaanse zeefmachine werkte als een superorgaan, het was de afdrukspiegel van de vervormde menselijke intelligentie die op zoek was naar zichzelf. Het werk van een alles verslindend groot kunstenaar als Andy Warhol weten te waarderen, is kiezen voor een objectieve overgave. Het bewonderen van Warhols’ werk kan pas door een totale evacuatie van onze intelligentie. Wij die willen bewonderen ledigen ons denken. De ganse filosofie van Warhol staat voor een terechte ‘brain drain’ die werd veroorzaakt door een efficiënte visie afkomstig vanuit één mens. Warhol laat onderwerpen overeenstemmen die gelijk staan aan een ‘massa-persoonsgelijkheid’. De kunstenaar pleit voor ‘de ontmaskering’ van
< Muhammad Ali, 1978 acrylic and silkscreen ink on linen • 101.6 x 101.6 cm Private Collection
De gepassioneerde warholverzamelaar
het beeld dat de entiteit biedt van zichzelf, hij bood de mogelijkheid om ‘alles en iedereen’ als het ‘zelfconcept’-icoon voor te stellen. Ieder werd op een ironische wijze tot bij zijn achterliggend narcistisch trekje geleid. Er is de onvermijdelijke libidineuze ‘Ik’ van de hedendaagse verzamelaar die investeert in de kunst als een consument in zijn noodzakelijk consumptiegoed. Andy Warhol had al tijdig begrepen dat de kunstkoper niet bepaald de behoefte heeft in een kwalitatief product, dan wel in de meerwaardige perceptie van het product zelf. Warhol verkoos daarom portretten te maken van prominente figuren zoals kunstenaars, filmsterren, presidenten en kunstverzamelaars. De kunstkoper kiest niet langer meer de autonome meerwaarde via het intellectuele kunnen van een nieuwe stijlbeweging. De popart kunstenaar bouwde zijn kunsttijdperk waarin niet de kwaliteit dan wel de ‘interpretatie van de kwaliteit’ aan belang won. Zijn kunstenaarschap lijkt op een entiteit die alle individualiteit overstijgt en in één massa autonoom fungeert. Alles ‘over en voor’ de massa zelf! De kunst van Warhol bewijst hoe de ‘gemarginaliseerde massa-existentie’ als een vermomde
21
