Operatie Atlantis. Oogst van ideeën voor een waardevolle snelweg. (Tweede druk)

Operatie Atlantis Oogst van ideeën voor een waardevolle snelweg (Tweede druk)

Operatie Atlantis Oogst van ideeën voor een waardevolle snelweg

Inleiding De snelweg als aantrekkelijke plek om aan te wonen, werken en recreëren. Dat is het doel van de wereldwijde en grensverleggende zoektocht genaamd Operatie Atlantis. Hoe kunnen we snelwegen zo bouwen, beheren en inpassen dat ze meerwaarde voor de mens opleveren? Dit inspiratieboek bevat alle ideeën die tot nu toe uit verschillende hoeken van de wereld zijn gevonden. Grootse ideeën uit Japan, Amerika en Dubai. Maar ook kleine ideeën uit eigen land, of ideeën uit andere domeinen zoals de ICT-wereld. De bestaande voorbeelden en vernieuwende ideeën kunnen inspireren tot nieuwe concepten voor de Nederlandse snelwegen. We hebben één bekende snelweg uitgekozen om deze ideeën op los te laten: de A20 bij Rotterdam. Het is een weg die vanwege zijn complexiteit bijzonder uitdagend is. Wonen, werken, recreëren, alles gebeurt in de buurt van de A20. De stiekeme gedachte is: als het ons bij deze snelweg lukt om

de waarde voor mensen te vergroten… dan moet het elders zeker lukken. We hopen dat de nieuwe concepten zo aanslaan dat ze leiden tot concrete plannen. Voor de A20, of misschien wel voor een heel andere snelweg. In ieder geval inspireert dit boek om op een andere manier te kijken naar de snelweg. Want genieten van een snelweg is mogelijk. Ingrid Roos Wil René Jansen Guido Enthoven Nathalie Lécina

Leven langs de snelweg? Operatie Atlantis maakte een fotografisch verslag van de omgeving van de A20 bij Rotterdam. Draai het boek een kwartslag en zie de huidige omgeving van de A20.

Wat is Operatie Atlantis? Operatie Atlantis is een bijzondere verkenningstocht om tot antwoorden te komen op complexe vraagstukken. Rijkswaterstaat en het IMI werken samen aan het vraagstuk: Hoe kun je de waarde van de snelweg vergroten voor mensen, waardoor de snelweg juist gewenst wordt? Francis Bacon schreef in 1626 de utopie getiteld The New Atlantis. Daarin ondernemen de 36 ‘best and brightest’ inwoners een permanente zoektocht naar ‘kennis van de oorzaken en de verborgen bewegingen der dingen (...).’ Geïnspireerd door dit verhaal heeft Operatie Atlantis 36 mensen gevraagd om een rol te vervullen in een zoektocht naar innovatie concepten die van de snelweg een prettige plek maakt. De menselijke factor is in belangrijke mate bepalend voor het welslagen van de verkenningstocht. Het zijn vaak mensen die de doorslag geven, ­mensen die iets willen, met ‘hart en verstand op de goede plaats’. Naar de inschatting van Bacon is een groep van 36 mensen voldoende krachtig én compact om betekenisvol te kunnen opereren.

De groep van 36 bestaat uit deelnemers vanuit drie verschillende perspectieven: - Twaalf uit eigen organisatie, zoals: kennis­ werkers, betrokkenen bij vraagstuk, beslissers - Twaalf uit andere betrokken departementen, ­overheden, bedrijven, organisaties - Twaalf creatieven, buitenstaanders, burgers, ­adviseurs, kunstenaars Operatie Atlantis bestaat uit vijftig deelnemers die worden verdeeld in negen verkennings­ troepen, identiek aan Bacons indeling. - Negen kooplieden van het licht gaan op ­verkenning in binnen- en buitenland. Wat zijn de meest interessante en veelbelovende ont­ wikkelingen? Wat is er gaande aan de randen? - Twee plunderaars speuren in bestaande literatuur naar nieuwe ideeën. - Vijf handwerkslieden, of mannen der geheimnissen verzamelen beste praktijken uit het veld en uit andere disciplines.

- Zes pioniers krijgen de ruimte en middelen om eigen nieuwe ideeën uit te proberen. - Vijf verzamelaars verzamelen, analyseren en systematiseren de ontdekkingen van de vorige vier groepen en ontwikkelen kengetallen en theorieën. - Zes weldoeners onderzoeken hoe de ont­ wikkelde kennis toegepast kan worden voor het algemeen nut in innovatieve producten en diensten. - Vijf lampen ontwikkelen nieuwe experimenten en ideeën die voortvloeien uit de nieuw gevonden kennis. - Vijf inenters rapporteren direct aan de ­bewinds­persoon en aan de samenleving over de ontdekte innovaties. - Zeven duiders der natuur, tot slot, ontwerpen een nieuw proces voor de verzameling, ontwikkeling en verspreiding van kennis en innovatie, dat tot nog dieper inzicht zal leiden. Ze zorgen voor het naar buiten brengen van informatie en zijn bezig met de transitie in het bewustzijn van mensen.

Kooplieden van het licht

Tiemen Winkel Frans Soeterbroek

Negen mensen zijn op verkenning in binnenen buitenland. Zij zijn op zoek naar de meest interessante en veelbelovende ontwikkelingen…

Marc Heleven Jenny Fix Joke Jager Jan Kolvoort Ellen Verkoelen Fred Verweij Judith van Heeswijk

De kooplieden van het licht hebben bijna 300 verschillende beelden verzameld van over de hele wereld. De beelden zijn zeer divers: van foto’s van de omgeving van de snelweg in het buitenland tot utopische wensbeelden. De nadruk ligt bij de kooplieden met name op het eerste: de voorbeelden die daadwerkelijk uitgevoerd zijn of worden uitgevoerd. Het zijn deze beelden die ons laten zien dat er ook daadwerkelijk meer mogelijk is met de snelweg dan we misschien aanvankelijk dachten. Toch laten we sommige utopien niet onbespaard, omdat ze desondanks geestruimend werken. Ruim 300 beelden verzameld door de Kooplieden blijft veel. Deze verkenners hebben daarom een rubricering aangebracht en laten per rubriek de sterkste beelden zien.

Atlantis Scenario’s 2025

A De snelweg voor het snelle leven A1 Dijkwonen A2 De glazen snelweg A3 De vluchtweg/waterweg

kooplieden van het licht

Techniek De creatieve stad

Hightechroad

Meervoudig ruimtegebruik

Smartroad Multimodale Energieweg weg Bijzondere woonvormen Weg boven wonen

C

Stadsboulevard

Creatieve Economie

D

A

E

Slow city

Snelweg

Dijkwonen Rustzones

F

C Een technische weg, een creatieve stad C1 De multimodale weg C2 Wonen boven of onder de weg C3 Bijzondere woonvormen D De stadsboulevard D1 De groene snelweg D2 Iconen D3 Spelen met betekenis

Het mobiele wonen

Vrijzones

Mens

De HighTech weg De energieweg De smartroad De Fly Highway

Flyhighway

Glazenweg Iconen Vluchtweg Groene weg

Spelen met betekenis

Evenementenweg

B

B B1 B2 B3

Snelwegleven

E Slow City E1 De evenementenweg F F1 F2 F3

De weg om de mens heen Freezones Rustzones Het mobiele wonen

A. De snelweg voor het snelle leven

A1. Dijkwonen aan de weg

Techniek De creatieve stad

Hightechroad

Meervoudig ruimtegebruik

Smartroad Multimodale Energieweg weg Bijzondere woonvormen Weg boven wonen

C

Stadsboulevard

Creatieve Economie

D

A

Slow city

Snelweg

Dijkwonen Rustzones

Evenementenweg

Flyhighway

Glazenweg Iconen Vluchtweg Groene weg

Spelen met betekenis

E

B

F

Het mobiele wonen

Vrijzones

Mens

Snelwegleven

Dijkwonen aan de weg Vroeger betekende wonen op een dijk wonen aan het water. Maar als we nou eens wat meer zouden spelen met hoogteverschillen tussen snelweg en omgeving? Dan kun je wallen van aarde creëren met huizen erop, waarop je kunt genieten van een wijds uitzicht. In één woord: snelwegbalkons.

001

A1

A15-bos In het A15-bos vermengen de geluiden van de dieren zich met de motorgeluiden. De ‘turbodijk’ waar het bos op ligt, begrenst de snelweg en is tegelijkertijd een plek waar je prettig kunt verblijven. Ontwerp: Lola-landschapsarchitecten

002

A1

Moderne dijkwoningen Dijkwoningen anno nu. Links: wonen op de holle dijk over de snelweg bij Voorburg. Rechts: wonen tussen water en weg.

003 Weg snelweg Je ziet ‘m niet, maar hij is er wel. De snelweg ligt verscholen achter een brede geluidswal met daarop een promenade en een restaurant. Met uitzicht natuurlijk.

A1

004

A1

Wandelwal Op deze ‘wandelwal’ maken buurtbewoners hun dagelijkse ommetje, of laten de hond uit. En de wal houdt ook nog eens het geluid van de snelweg tegen.

005

A1

Waar is de snelweg? De snelweg loopt half onder de grond door, met woningen er tegenaan gebouwd. De snelweg maakt nieuwsgierig, alleen de boomtoppen zijn zichtbaar. Wegen en wonen gecombineerd in het groen.

006

A1

Wegen naar Dubai In Dubai wordt hard gebouwd, waarbij het waterfront volop wordt benut. Gebouwen zijn luxueus, hoog, hoger en hoogst. De snelwegen worden als eerste aangelegd. Rustige wegen, groot, en soms nog zonder bestemming.

A2. De glazen snelweg

Lusten zonder lasten Door gebruik te maken van glazen overkappingen en doorzichtige schermen kunnen we de visuele ervaring van de snelweg loskoppelen van zaken als fijnstof, lawaai en onveiligheid. Zo willen we er wel naast wonen. Wel de lusten, niet de lasten.

007 Eroverheen Door de glazen overkappingen kun je over de snelweg heen bouwen, zonder dat je er verder last van hebt.

A2

008 Landschapsverfraaiing Hetzelfde idee, maar anders uitgewerkt. De bijzon­dere architectuur verfraait het landschap.

A2

009 Bijzondere overkapping Een bijzondere overkapping, die op zichzelf al het bekijken waard is.

A2

A3. De vluchtweg/waterweg

010

Hoge wegen Nederland leeft met water, dat wisten we al. Waarom niet: Nederland rijdt langs water? Door wegen verhoogd aan te leggen zodat ze als vluchtroute kunnen worden gebruikt bij een calamiteit? Of, nog een stap verder, een ­drijvende snelweg bouwen, met drijvende ­woningen erlangs?

Drijvende stad? Nederland ziet er over vijftig jaar niet meer hetzelfde uit als nu. We gaan anders wonen, werken, eten, drinken en recreëren. Is de drijvende stad een wenkend perspectief?

A3

Drijvende wijk/stad (transitie-experiment) woon/werk-units

energie: decentraal warmte/koude opslag waterrecreatie mobiliteit: drijvende snelweg, watertaxi

ecologie: wetlands

technologie: drijvende fundering

011 Oude toekomstvoorspelling De toekomst voorspellen deden ze vroeger ook al. The Sea City 2000 is een toekomstbeeld uit 1979. Het is een drijvende gemeenschap met scholen, winkels en huizen voor 5000 bewoners. Zonne-energie is de voornaamste energiebron.

A3

012

A3

Wederopbouw van New York De New York Office of Emergency Management heeft onlangs een wedstrijd uitgeschreven onder de naam ‘What if New York’. Welke ideeën zijn er voor de stad als er een grote ramp plaatsvindt? Hoe kun je honderdduizenden mensen van tijdelijke huisvesting voorzien? Hoe zou je New York weer opbouwen? Kijk op www.whatifnyc.net voor de winnende ideeën.

B. De HighTech Weg

B1. De energieweg

De energieweg De weg als bron van energie voor zijn omgeving.

Techniek De creatieve stad

Hightechroad

Meervoudig ruimtegebruik

Smartroad Multimodale Energieweg weg Bijzondere woonvormen Weg boven wonen

C

Stadsboulevard

Creatieve Economie

D

A

Slow city

Snelweg

Dijkwonen Rustzones

Evenementenweg

Flyhighway

Glazenweg Iconen Vluchtweg Groene weg

Spelen met betekenis

E

B

F

Het mobiele wonen

Vrijzones

Mens

Snelwegleven

013 Weg als energiecentrale Deze overkapte weg is een verkapte energie­ centrale. Warmte en koude wordt in de bodem opgeslagen. Per kilometer weg verwarmt dit systeem 2400 huishoudens.

B1

014

B1

Zonne-energie De directe omgeving van snelwegen is een veelbelovende plek om zonne-energie te winnen. Denk aan geluidsschermen, maar ook aan lege velden langs de wegen die nu onbenut blijven.

015

B1

Verbrande voeten In de zomer kun je je voeten verbranden op het hete asfalt. Zonde van de hitte. Een Nederlands bedrijf ontwikkelt een techniek om deze warmte weer uit het asfalt te halen, op te slaan en later te gebruiken om gebouwen mee te verwarmen.

016

B1

Automolens Ze zien er anders uit dan normaal, maar dit zijn echt windmolens. Door de turbulentie van passerende auto’s en vooral vrachtwagens draaien de bijzondere vormen rond en wekken ze elektriciteit op. Goed idee of luchtfietserij?

B2. Smartroad

017 Intelligente weg De ene weg is de andere niet. Dat is de kern van dit idee, met verschillende typen wegen voor verschillende typen voertuigen en bestemmingen. Een intelligente weg, die de dreigende permanente verstopping van het hoofdwegennet helpt te voorkomen. Op de illustratie rechts zijn alle maatregelen die de dreigende permanente verstopping van de hoofdwegen moeten voor­ komen, bijelkaar gebracht. Verklaring van de nummers: 1. Een veel intensiever gebruik van de binnenvaart voor het vervoer van containers (tussen nu en 10 jaar). 2. Wachtpleinen met toeritdosering tijdens spitsuren (binnen 15 jaar). 3. Speciale gescheiden banen voor vrachtverkeer (binnen 10 jaar). 4. Speciale betaalstroken boven de middenberm, met elek­ tronische betaling en verkeersregeling (eerst op de drukste spitsplaatsen; later overal, naarmate de markt daarom vraagt. 5. Speciale linkerstrook voor ‘cruise-control’ met hoogte­ beperking. Alleen voor auto’s met aanpassingen voor

B2

door de weg geregelde snelheid en onderlinge afstand (kan binnen 10 jaar overal in Europa worden ingevoerd met geringe kosten en groot effect). 6. Combi-wegsystemen voor automatische besturing van vrachtwagens en vergroting van het aantal aanhangers op speciale wegen (binnen 25 jaar). 7. V-poldersystemen voor doorgaand vrachtverkeer met weinig afslagen en stringente snelheidsregeling. Automatische besturing met magnetische systemen (binnen 60 jaar). 8. Speciale vrachtspoorlijnen onder dijklichamen, volgens het plan Lievense (zou nu i.p.v. de Betuwelijn kunnen worden aangelegd voor minder geld). 9. Auto’s met dezelfde eindbestemming koppelen tot ­‘treinen’ op de hogesnelheidsweg, voor ultrasnel inter­ nationaal verkeer (over 70 tot 80 jaar?). 10. Veel nieuwe wegen en bruggen (tussen nu en 80 jaar).

10 2

1 2

9

8 3

4 3 5

6

7

B3. De vliegende snelweg

018

Hoogte en diepte Hoogte en diepte maken indruk. Vanuit een wolkenkrabber op een snelweg kijken, of juist vanuit een diep dal turen naar een brug hoog boven je. In beide gevallen geeft het de weg een nieuwe dimensie.

Hoogste brug De hoogste brug ter wereld is in het Franse ­Millau te bewonderen en daar rijden we graag voor om. Toch blijft de oude N-weg druk, want er zijn ­mensen die de weg liever willen zien dan erop rijden.

B3

019 Wegen in Tokyo Tokyo bestaat niet zonder zijn wegen. Overal zichtbaar, altijd voelbaar aanwezig.

B3

020 Dubai’s Mile-Long Super Bridge Set for March Construction

B3

De weg als orgaan, een levend wezen. Hij heeft een eigen bestaan en gaat zijn eigen weg.

Bij ander licht, een ander uur lijkt hij anders, organisch en stijf.

021 Auto-fietssnelweg Onder de Bir-Hakeimbrug, Parijs. Alle vervoermiddelen bij elkaar. Een snelweg voor auto’s en in het midden plek voor de fiets. Met uitzichten op de Seine, stress in auto’s en flanerende mensen langs de quais.

B3

022

B3

Sal van Brug, Macau Een viaduct een ontsiering van het landschap? Niet per se. Met een mooi ontworpen onderkant lijkt het eerder een zwevend tapijt.

023

B3

Lichtval in Hamburg Om te zien wat lichtval kan doen, moet je naar Hamburg. Iets om rekening mee te houden bij het ontwerpen? “Te koop: snelweg, mooi gelegen op het zuiden...”

024

B3

Skyway Florida De Skyway in Florida kent grote hoogteverschillen. Dat is praktisch, maar ook spannend. Is dit het concept dat het Nederlandse landschap zal laten glooien?

025 Collections intersections en traffic jams Het wegennetwerk als doolhof. Steeds een bijzondere ervaring, want je weet nooit waar je uitkomt. Het is ook nog eens leuk om naar te kijken: komt die rode auto waar hij wilde zijn?

B3

026

B3

Snelweg in de lucht (China) Snelwegen en doorgaande lokale wegen kunnen boven elkaar bestaan. Hetzelfde geldt voor wegen die boven water worden aangelegd.

027 Spiraalbrug (Japan) Een snelweg in spiraalvorm. Autorijden boven en onder elkaar. Wonen doen we immers ook in flatgebouwen.

B3

028 Simplicity Rijden over deze weg is bijna vliegen.

B3

029 Lange Wapper, Antwerpen Belgische architectuur van wereldklasse. De Lange Wapper in Antwerpen is bijzonder, omdat het wegdek een flink stuk parallel aan het water loopt. Waterweg en snelweg leveren synergie op.

B3

C. Een technische weg, een creatieve stad

C1. De multimodale weg

Techniek De creatieve stad

Smartroad

Multimodale weg Bijzondere woonvormen

Stadsboulevard

Creatieve Economie

D

Energieweg

C

A

Slow city

Flyhighway

Snelweg

Dijkwonen Rustzones

Evenementenweg

B

Weg boven wonen Glazenweg Iconen Vluchtweg Groene weg

Spelen met betekenis

E

Hightechroad

Meervoudig ruimtegebruik

F

Het mobiele wonen

Vrijzones

Mens

Snelwegleven

Auto’s, bussen en treinen die wegen en sporen delen; door de sterke punten van vervoerssystemen te benadrukken en de zwakke plekken te beperken, kun je files en negatieve milieueffecten oplossen. Ook kun je op een en dezelfde weg meerdere functies combineren. Rob van Nes promoveerde in 2002 af aan de TU Delft. Van Nes: ‘Multimodaal vervoer is erg nuttig, maar de grote vraag is eigenlijk hoe ziet een effectief multi­ modaal netwerk er nu precies uit. Is dat anders dan de netwerken die we nu kennen of gaat het vooral om de knooppunten tussen de netwerken?’

030 Weggebruik op de helling Wijngaarden op de helling naast de snelweg? Of een zwembad? Zelfs een skipiste is mogelijk.

C1

031 Wedstrijd Een race tussen metro, fietsers en auto’s op een brug in Stockholm.

C1

032 Super Hydrogen Highway (Michigan) Onderstaand beeld lijkt een futuristisch plaatje, een mooi plan, maar niet iets wat ergens ­uitgevoerd zal worden. Niets is minder waar! In Michigan zal deze zero-carbon Highway ­binnenkort Ann-Arbor verbinden met Detroit. De techonologie is gebaseerd op Magleytechnologie, zonne-energie en waterstof. De Super Hydrogen Highway is een feit. Geplande oplevering: eind 2008.

C1

033

C1

Groen openbaar vervoer Deze shuttle reduceert de CO2 uitstoot met 99,7%, vergeleken met de bussen die hij gaat vervangen. Deze groene vorm van openbaar vervoer is vanaf 2009 te vinden tussen Detroit en Ann Arbor in de Verenigde Staten. Door gebruik te maken van zonne-energie, waterstof- en magneettechnologie kan de shuttle hoge snelheden behalen met behoud van comfort voor de passagiers.

034 Koeien op de snelweg Idee: leg wegen halfverdiept aan, plaats er een koepel overheen, en benut de bovenkant om er woningen op te bouwen of koeien op te laten grazen. Misschien nog wat afbeeldingen van de omgeving in de tunnelbuis, zodat ook de auto­ mobilist kan meegenieten van het landschap.

C1

035

C1

Geluidswalwoningen Bij Boxtel (afrit 26) staat een blok met geluids­wal­ woningen, ‘de Kantelen’. Het is een buffer tussen de snelweg en de woonwijk ‘In Goede Aarde’. De Kantelen bestaat uit zogenaamde zonne­ woningen en energiezuinige woningen. Zie www.levenlangsdesnelweg.nl

C2. Wonen boven of onder de weg

036

C2

De Snelwegstad WiMBY! (Welcome in My Backyard) zag de ­verbreding van de A15 bij Hoogvliet als een kans om het gebied op een veelzijdige en kwalitatief hoogstaande manier te verbeteren. Architect Stijn van Tuyl tekende deze snelwegstad waarin stedelijke functies worden gecombineerd. Zie www.wimby.nl

037 Ondergrondse steden/winkelcentra Zijn het de snelwegen die ontsieren of de grote shopping malls eromheen? Nieuwe kansen ontstaan voor de omgeving als we ondergronds gaan shoppen, met de snelweg op het dak.

C2

038 Kunstenaar onder asfalt Is het niet veel gemakkelijker als je vanaf de ­snelweg direct bij de plek van bestemming kunt komen? Dat kan door twee verdiepingen te bouwen. De benedenverdieping biedt plaats aan winkels, ateliers, of disco’s. Er loopt een ­gewone weg langs. Daarboven, op het dak van de panden, loopt de snelweg.

C2

C3. Bijzondere woonvormen

039 Leven op een billboard Een spectaculair uitzicht en een lage grondprijs: wonen in een billboard. Deze ‘aeroform’ is ontworpen door n:dL, voor mensen met een klein budget. Het is een prefab-unit die aan de bestaande billboard-units kan worden vastgezet. Wellicht ook een tweede leven voor ANWBborden?

C3

040

C3

Snelweghuis In dit snelweghuisproject kun je wonen aan het water, in het bos of aan de landelijke zijde. In het midden ligt het winkelcentrum, waar de snelweg overheen ligt. Je kunt gemakkelijk van de ene naar aan de andere kant van de snelweg komen.

041

C3

Clean Air Park Ook in 1959 dacht men na over schone lucht, zo blijkt uit deze utopische afbeelding uit dat jaar. Onder de koepel is de lucht altijd schoon. Auto­ rijden is verboden en ook vervuilende fabrieks­ gassen zijn uitgebannen. Dit Clean Air Park is groot genoeg voor vogels om in te leven, om je ver weg te wanen, en tegelijkertijd klein genoeg om te onderhouden.

042

C3

Berlijn Wonen aan de snelweg biedt kansen om reclame te maken om zo in het onderhoud van de panden te voorzien.

D. De stadsboulevards

D1. De Groene snelweg

De Champ Elysées in Parijs of Broadway in New York, zijn even groot of soms groter dan de gemiddelde snelweg. Tegelijkertijd horen ze bij de stad. Weg en stad zijn één.

Met een groene, ecologische snelweg wordt wonen langs de snelweg weer aantrekkelijk. Groen is rustgevend, vangt fijnstof af, filtert het geluid en biedt tegenwicht aan de kilheid van glas en beton. Niet groen maar wel ‘groen’ zijn toepassingen als warmte-koude opslag en zonnepanelen.

C

Bijzondere woonvormen

Stadsboulevard

Creatieve Economie

D

Weg boven wonen

Glazenweg Iconen Vluchtweg Groene weg

A

Spelen met betekenis

Dijkwonen Rustzones

E

Evenementenweg

Slow city

Snelweg

F

Het mobiele wonen

Vrijzones

Mens

Snelwegleven

043 Bedekt met zon Overkapping van snelwegen biedt ecologische kansen om energie te winnen: een overkapping van zonnepanelen.

D1

044 Green Highway: cradle to cradle Deze snelweg is gemaakt van gerecycled materiaal, investeert in zijn omgeving, plant bos aan in plaats van het te kappen en biedt alternatieve brandstoffen aan.

D1

D2. Iconen

Een stadsboulevard heeft iconen nodig. Plekken die bijzonder zijn, een Arc de Triomphe of een ­bijzonder design van de snelweg, plekken waardoor je verbindingen ziet ontstaan met de omgeving.

045 De snelweg als raadsel Verdwijnt de weg in het gebouw of loopt hij erachter gewoon door?

D2

046 Nanpu Bridge Interchange Highway Art Gyratory De snelweg als bijzonder kunstwerk.

D2

047 Buitenreclame Als je er zeker van wilt zijn dat je reclameuiting opvalt...

D2

048

D2

Landmarks Bijzondere gebouwen langs de snelweg maken de snelweg herkenbaar en uniek. Deze beeld­ bepalende objecten hebben een dubbele functie: goed voor de omgeving en prettig voor de automobilist.

D3. Spelen met betekenis

049

Onder iedere snelweg gaan meerdere betekenis­ lagen schuil. Zoals de geschiedenis van de plek, de route waar de weg onderdeel van uitmaakt, de bijzondere bewoners uit het verleden, of de verrassende ontmoetingsplekken. De archeologie van de snelweg is van groot belang om (het wonen aan) de weg een eigen identiteit te geven.

De fenomenale weg De fenomenale weg is een artistiek onderzoek naar het imago van de snelweg, geïnitieerd door Stichting Kunst en Openbare Ruimte en Rijkswaterstaat voor het programma Wegen naar de Toekomst, in 2001. De snelweg biedt kansen als kunstobject: Het is maar net hoe je het bekijkt. Een stukje snelweg of bijzonder kunstobject?

D3

050 Openluchtmuseum De snelweg als openluchtmuseum waar ­geschiedenis, literatuur en kunst samengaan.

D3

051 Kunst met weg De snelweg als plek voor grootschalige kunst. Daar waar Nederland soms kampt met gebrek aan ruimte, biedt de snelweg juist dat: ruimte voor bijzondere projecten.

D3

052

D3

Verhaalweg Geluidsschermmodules met afbeeldingen van hoogwaardige architectuur sturen de automobilist door zijn eigen wenslandschap.

053 Pelgrimsroute Kleine kapellen langs de snelweg: de weg als pelgrimstocht.

D3

054

D3

Kleine kunstkapellen Een russisch-orthodoxe kapel langs de A1 voor de ‘carboys’uit Wit-Rusland die iedere week deze plek twee keer passeren, heen en terug van de automarkt in Utrecht. De kapel maakt onderdeel uit van het kunstproject ‘Parkscape A1’ van het Kunstenplan Deventer.

055 Doorsneden historisch landschap Romeins aquaduct in Frankrijk (boven) Fort Altena in Brabant, A27 (onder)

D3

056

D3

De zingende snelweg Waar we in vroegere tijden een muziekdoos hadden om muziek uit te halen, zo stijgen er nu muzikale klanken op uit deze snelweg. De ribbelstructuur op de weg vervormt de monotone ruis van de snelweg tot een melodieus nieuw geluid.

057

D3

Route 66 Een snelweg door een bijzonder landschap, maar ook een snelweg met een verhaal. De weg speelt een belangrijke rol in de Amerikaanse cultuur van de 20e eeuw. De snelweg verbindt twee uiterste gebieden en brengt je langs zeer verschillende landschappen.

E. Slow City

Langzaamweg Slow food, slow life, slow city. De ‘langzame stad’ moet ons helpen om leefruimte en wegen weer te integreren. Op zoek naar een nieuw evenwicht tussen onthaasten en leefbaarheid enerzijds, en doorstroming en ruimte voor de auto anderzijds.

Stadsboulevard

Creatieve Economie

D

Glazenweg Iconen Vluchtweg Groene weg

A

Spelen met betekenis

E

Evenementenweg

Slow city

Snelweg

Dijkwonen Rustzones

F

Het mobiele wonen

Vrijzones

Mens

Snelwegleven

E1. De evenementenweg

De snelweg is de slagader van de belevenis­ economie. Dat geldt voor religieuze beleving (kapelletjes, pelgrimages), de entertainment­industrie (pretparken, grote evenementen, parades), het moderne bermtoerisme op de verzorgingsplaatsen en de straatraces.

058 The Pilgrimage to Cartago. July 31st, 2007 I admire people with faith such as these Romeros… the word used to describe those pilgrims who come from as far away as Mexico, on foot, to petition “La Negrita”, or the Virgen de Los Angeles, for a favor or to give thanks for favors received. Some travel barefoot, others on horseback. Many will be on their knees for the final trip down the aisle as they approach the alter. Regardless, many travel for days and days and eschew autombiles, motorcycles or any other convenience. They take this very seriously, and some leg or foot pain is a small price to pay for honoring their Virgin. Most major highways here, especially the Pan American Highway and local roads in and around Tres Rios are filled now with the p ­ ilgrims, many wanting to arrive early. The traditional date is August 2nd. Tomorrow, the main highway to Cartago (which is also the Pan American Highway and major route to points South), will be closed entirely.

E1

059

E1

Loveparade Berlijn Uitgegroeid van verzetje voor vijftig mensen naar jaarlijkse (en veelvuldig gekopieerde) bedevaart voor meer dan een miljoen partyfans.

060

E1

Landtunnel Utrecht The Wall: een multifunctioneel gebouw om in te winkelen, ontspannen, logeren, dat tevens dienst doet als geluidsmuur tussen de A2 en de vinex­ locatie Leidsche Rijn. Het markante ontwerp is maar liefst 800 meter lang en 12,5 meter hoog.

061 Snelwegkunst Blij met files baan je je een weg, niet te snel, dan mis je een mooi verhaal of beeld. De snelheid kan terug naar 70 kilometer per uur. Als je maar geniet, geniet de omgeving ook van jou.

E1

062

E1

Paradijsweg De Champs Elysées, verwijzend naar het Griekse paradijs (de Elyseische velden) doet deze weg zijn naam eer aan. Althans, het is maar hoe je het bekijkt: een rollercoaster om op te rijden, een paradijs om langs te lopen.

E2. De snelweg uit

063

Door goed na te denken over de snelweg en zijn rol in een leefbare samenleving, kunnen er nieuwe ideeën onstaan, waardoor de snelweg soms geheel of gedeeltelijk ‘uit’ gaat.

The Greening of Seoul Wat eerst nog een weg was met een onbestemd middengebied, is nu een middengebied met een weg erlangs.

E2

voor

na

064

E2

Autoloze zondagen, 1973-nu Milieuorganisaties hebben sinds 1973 regel­matig gepleit voor een vrijwillige autovrije zondag, als antwoord op de files en de bezetting van de stad door de auto. Zij noemden deze dag ook wel ‘Zonderdag’. Sinds 2003 is de Autovrije Dag onderdeel van de Europese week van de vooruitgang.

F. De weg om de mens heen

F1. De snelweg als vrijzone

De mens (Homo sapiens, ‘wijze of verstandige mens’) is een sociaal wezen, met gevoelens, verstandelijke vermogens, bewustzijn en een wil. Descartes schreef in zijn Méditations: ‘Ik denk, dus ik ben.’ De mens denkt, maar is de mens ook een puur rationeel wezen? De mens heeft ook behoefte aan een bepaalde ongeregelde ruimte, waarin hij kan experimenteren, spelen en leven zonder dat het logisch en verantwoord is. Niet alles hoeft wettelijk verankerd en opgelost.

De snelwegzone is de plaats voor het ongere­ guleerde wonen, leven en ontmoeten. We zullen deze vrijzones met zijn spreekwoordelijke rand­ figuren ook als zodanig moeten koesteren. Vraag jezelf eens af: wat is eigenlijk goed en slecht?

Rustzones

E

Evenementenweg

Slow city

F

Het mobiele wonen

Vrijzones

Mens

Snelwegleven

065 Lekker plekje of treurige buitenruimte?

F1

066 Economische kansenzone of lugubere schaduwwereld?

F1

067 Zelfbeheer of illegaal volkstuintje?

F1

068 Illegaal kamperen of fijne vrije stek?

F1

069

F1

De snelweg: disco by night Waarom zou je de snelweg(tunnels) ’s avonds niet een heel andere functie geven?

070

F1

Enjoy guerilla-natuur Geef mensen en bloemen een kans: zorg voor een snelweg waarbij guerilla-natuur mogelijk wordt: ‘Werp je zaad langs de weg’.

071

F1

Snelweg beter door hanggroepjongeren Ruim baan voor de hanggroepjongeren langs en onder de snelweg. Ruimte voor graffiti art, disco, en bijzondere muziek, bieden hanggroepjongeren nieuwe kansen.

072

F1

Volkstuin aan de snelweg Bij Ouder-Amstel (Duivendrecht) liggen direct aan de snelweg twee volkstuinparken, Dijkzicht en Ons Lustoord. In deze tuinparken kunnen mensen tuinieren, genieten van de rust, en ze mogen er ook overnachten. Bewoners en recreanten van Dijkzicht vertellen dat ze niet zoveel last hebben van de snelweg, zeker niet in de zomer als er veel begroeiing is. De meesten komen ook al zo lang in de volkstuinen dat ze gewend zijn aan de snelweg.

073

F1

Speeddate Te lang single, op zoek naar die ene partner om je leven mee te delen? Stress, werk, weinig tijd? En zit je ook het merendeel van je tijd in de auto? Speeddate! Letterlijk speeddaten als antwoord op je bestaan als single. Gedurende één rit. Op snelheid maak je kennis. Pik de date die bij je past op aan de start van je traject en zet hem/haar af aan het einde.

F2. De snelweg als rustzone

…

074 Rustzones Greenstopdesign heeft een wedstrijd ­uitgeschreven voor de rustzones langs de ­snelweg. De winnende ontwerpen.

F2

F3. Het mobiele wonen

De snelweg is de broedkamer voor het flexibele en mobiele wonen en werken.

075 Wonen op de snelweg De campers, de mobiele werkplekken en de ­snelweghotels staan model voor een wereld waar wonen,werken en reizen zich vermengen.

F3

076

F3

Drive-by gyms Fitness op de snelweg, de eerste fietsbus is gelanceerd. Een bus met zestien fietsen, kleedruimte en koelkast. De bus stopt op verschillende plekken, zodat je onderweg van en naar werk kan sporten, onder professionele begeleiding.

077 De mobiele snackbar Niet meer zelf met de auto langs de snackbar, want de snackbar rijdt langs jou. Vast in de file? Fastfood. Langzaam rijden? Slow food.

F3

078

F3

Snelwegnomaden De snelweg als favoriete woonplek, altijd anders. Geen moment willen missen van wat zich hier afspeelt.

079 Tijdelijk ‘legoblokken’-hotel Een verplaatsbaar hotel, in twaalf weken kan het hotel worden opgebouwd en zo op wisselende plekken plaats krijgen.

F3

080 Wigwamhotel Een wigwam langs de weg: markante plek voor een bijzondere overnachting?

F3

081

F3

Met paard en wagen Recreatie langs de snelweg, met paard en wagen genieten van de groene mobiele omgeving.

082 Eten op en van de snelweg.

F3

083 Werken op en langs de snelweg door mobiele netwerken.

F3

F4. De tijdelijkheid van de snelwegzone

084

Snelwegen en snelwegzones zijn altijd ‘under construction’ en kennen veel loze ruimte. De rommelruimte die daardoor ontstaat kun je gebruiken voor tijdelijk wonen, tijdelijke ­voorzieningen, tijdelijke natuur en bijzondere kunstmanifestaties. Snelle bouwmethoden zijn daar zeer behulpzaam bij.

De opblaaskerk Uit Amerika overgekomen: een opblaaskerk die daadwerkelijk op zondag dienst doet. Zodra de kerk is uitgelopen, loopt de lucht uit de kerk en kan op dezelfde plek een balletje worden getrapt.

F4

085 Recreatiestrand A20 Goed bereikbaar Goed spelen Goed zonnen

F4

Enkele losse opmerkingen

Uitdaging en menselijke maat De snelwegomgeving is voor mensen leefbaar en interessant als je zowel investeert in de menselijke maat als in gedurfde vormgeving. Massa en intimiteit gaan vaak verrassend goed samen. In de schaduw van het immense viaduct spelen zich de kleine verhalen af. Globaal en lokaal Voor werkelijke innovatie moet je de interessante voorbeelden van ver weg en het inzicht in de grote maatschappelijke trends mixen met de lokale situatie en de lokale verhalen (‘sociale en planologische acupunctuur’).

Het collectieve geheugen We moeten nieuwsgierig en respectvol omgaan met alles wat al eens is bedacht en door anderen in gang gezet rond wonen aan de snelweg in het algemeen (‘het snelweghuis’) en de A20 in het bijzonder. Het collectieve geheugen is een grotere kracht dan het onbeschreven blad.

Pioniers

Hans Dekker personen Jeroen van Beele

Zes mensen krijgen de ruimte en middelen om dingen uit te proberen, naar eigen inzicht.

Liesbeth Bijnens Melle Smets Sophie Blussé Saskia de Zee

086 De deltasnelweg Van snelweg naar deltaweg: de weg als integraal onderdeel van de stad. Deze weg hoort bij zijn omgeving. De omgeving en weg versterken elkaar en kunnen niet meer zonder elkaar.

De infrastructuur biedt kansen om de stad karak­ter te geven. De snelweg gaat op in de stad, verdwijnt in de stad en gaat er deel van uitmaken. De verschillende wegen hebben elk hun eigen gebruikers. Het wordt mogelijk om bijzondere

routes samen te stellen (bijvoorbeeld een mooi weer-, kunst-, sport-, of cultuurroute) met een weg die zich aanpast aan de gebruikers en de functies langs de weg. De ‘nieuwe weg’ krijgt toegevoegde waarde door aansluiting te vinden met de stad. Zo wordt de weg ‘natuurlijk’ en vanzelfsprekend. Vereisten: a. doorgaand verkeer onder de stad door of over de stad heen. ‘Over Rotterdam rijden’ betekent niet meer ‘door Rotterdam’. b. verminderen van ongezonde uitlaatgassen. Vergelijk het eens met het vatenstelsel van het menselijk lichaam: een ingenieus netwerk, waardoor het bloed overal komt. Het kiest de weg van de minste weerstand. Gevaar: filevorming. Maar zelfs als een weg afgesloten wordt, blijven er nog genoeg andere wegen open.

087 Virtuele infrastructurele werken Leg met een navigatiesysteem een virtuele infrastructuur aan door de bestaande infrastructuur beter te benutten. Zo ontstaat er interactie tussen weggebruiker en omgeving, en kan lokaal verkeer gescheiden worden van regionaal verkeer. Hoe? - Bij het aangeven van de gewenste bestemming, biedt het navigatiesysteem alternatieve routes. Behalve voor de snelste route, kan de auto­mobilist bijvoorbeeld ook kiezen voor een tulpenroute, een kinderroute, een restaurantroute, of een kunstroute. - Onderweg krijgt de automobilist naar keuze informatie over: de omgeving waar hij doorheen rijdt, wegrestaurants, of over tankstations met aan­biedingen en kortingen. - Ook kunnen automobilisten allerlei diensten afnemen zoals brengen en halen van de was, regelen van kinderoppas, afhankelijk van waar hij zich op dat moment bevindt.

- Andersom werkt het ook: buurtbewoners kunnen door automobilisten die toch diezelfde kant opgaan pakjes laten bezorgen of met hen meerijden. - Ook zijn er allerlei extra mogelijkheden. Op zoek naar een goed restaurant in deze buurt? De navigator attendeert je erop. Gerecenseerd door de buurt en gevonden door de automobilist.

088 Vluchtstrook wordt flirtstrook

089

090

Tijdelijk gebruik snelweg We gebruiken wegen niet op elk moment van de dag even intensief. Een weg kan best meerdere doelen dienen: in de spits als ontsluiting naar de woonwijk, de rest van de dag een ontmoetingsplek in de wijk.

In Shanghai wordt infrastructuur ingezet om de stad tot een spektakel te maken.

091 Stad van suiker ‘City of flows. In dit project hebben we de ­binnenstad van Arnhem nagebouwd uit suiker. Uit de hoofdverkeersaders lieten we kokend (rood) water de suikerstad inlopen. Het eindresultaat was de basis voor het ontwerp van een nieuw stadshart.’ (Melle Smets)

092 3D-stad: een ondergrondse wereld Wegen gaan op en neer, en langs en door gebouwen. Als een achtbaan verandert de weg continu van functie.

093 Multifunctionele plateaus De weg gaat over in een grote vlakte waar het vrij rijden is. Op deze vlaktes kunnen tijdelijke grote evenementen plaatsvinden. Bijvoorbeeld: - manifestaties of festivals - markten - oldtimershows - carraces - P&R voor festivals in de stad - slipcursus of motorrijles

094 Rijd door De weg leidt langs een aantal voorzieningen. Parkeer langs de kant van de weg, en je bent toeschouwer. Stap uit, en je kunt deelnemen. Of blijf in je auto zitten en maak gebruik van een: a. drive-in bioscoop b. sportpark (waarbij je langs de sportvelden rijdt en parkeert op de tribune) c. autowasserette (lopende band)

d. drive-in winkel - Haal je online bestelde artikelen op die automatisch in je auto worden ingeladen als je je bestelnummer hebt doorgegeven. - Laad je gekochte meubels direct in het magazijn al in je auto in plaats van ze met een karretje eerst naar de parkeergarage te vervoeren.

095 De wegwerksnelweg Een flexibel systeem waarbij het talud van de ­snelweg tijdelijk een andere functie kan krijgen.

096

097

Keuzefiles Waarom zou iemand bewust in de file gaan staan? Maak halverwege de snelweg een keuze­ station, vergelijkbaar met de poorten op de Franse tolwegen. Op een groot bord wordt een belangrijke vraag gesteld. Elk poortje staat voor een ander antwoord. Er ontstaat een file bij dat antwoord waar de meeste mensen het mee eens zijn. Sta je echt achter het antwoord, dan wil je wel in de file staan!

Slimme geluidswallen Geluidswallen zijn voor de omgeving een bijzonder en interessant onderdeel van de snelweg.

098 Liftchip Een manier waardoor lifters met hun chipknip de automobilist kunnen betalen per meegereden kilometer. In een speciaal ontworpen kastje kunnen zowel de bestuurder als een of meerdere lifters hun pasje steken. Voor mensen uit de omgeving een gereduceerd tarief, aangevuld door een bijdrage voor de automobilist?

099

100

De wegwerpsnelweg Breng per gewenste snelweg drie taluds aan op verschillende locaties. Een snelweg gaat vijftien jaar mee en wordt niet onderhouden. Na zijn afschrijving biedt de snelweg plaats aan aller­hande nieuwe functies. De snelweg is zo een ­dynamische locatie en niet een vaststaand gegeven.

Fly-over Rotterdam Een fly-over over Rotterdam, waarbij lokaal v­ erkeer van regionaal verkeer wordt gescheiden. De weg gaat over of door gebouwen heen. Rijd van Dordrecht naar Den Haag zonder dat je je hoeft te mengen in het lokale verkeer van Rotterdam. Het lokale verkeer heeft toegang tot kantoren, winkels en appartementen in de gebouwen.

101 De snelweg als wandelroute

102 Verlicht asfalt Laat je verlichten door het nieuwe asfalt!

103 Greenbelt Groen is belangrijk in nieuwe ontwerpen voor de snelweg. Combineer het met de deltaweg, en nieuwe kansen ontstaan.

De groenstructuur is de doorgaande structuur in het gebied. Hierdoor wordt de deltaweg ingebed en krijgt de stad een nieuw kwaliteit

104 Contact maken tussen automobilist en omgeving TomTom, flirtstrook, slimme geluidswal, verlicht asfalt, ze zorgen ervoor dat er een verbinding ontstaat tussen de omgeving en de automobilist: de automobilist bepaalt wat de omgeving te zien krijgt. Wat zijn de gewenste verbindingen rondom de A20?

Plunderaars

personen Wim Nijenhuis Louk Rademaker

Twee mensen onderzoeken de literatuur. Ze zijn gedoken in de plannen van afstuderende studenten en in boeken van oude meesters.

De plunderaars presenteren hun bevindingen in de breedte en tonen verschillende mogelijkheden, die (nog) geen samenhang hebben. Wat de verschillende ideeën bindt, is dat er eerst veranderingen moeten plaatsvinden. Alleen dan kan het fascinerende beeld van de bewoonbare snelweg in de grote stad van de toekomst realiteit worden. Om tot de gewenste verandering te komen, moeten we bestaande ideeën wijzigen, oude denkbeelden herzien. Dat kan door tech­nische en sociale regels te volgen, maar als we kunstzinnige regels volgen, levert dat een origineler resultaat op. Wanneer er een vorm is gevonden die doet denken aan een levensvatbaar mythisch wezen, dan is de verandering, oftewel de mutatie, geslaagd. De beelden, in twee delen: jonge denkers en oude meesters.

A. Jonge denkers

112

105

Tien recente plannen van studenten en professionals voor snelwegen in de stad.

Circuit City. Een ontwerp van NL architects waarin snelwegen op bedrijventerreinen dienst doen als racecircuits. ‘De politie heeft zaterdagavond een groep illegale autoracers aangehouden in het Westelijk Havengebied. Een groep van ongeveer honderd man was rond tienen in de Coentunnel gestopt om vervolgens met afwisselend te lage en zeer hoge snelheden over de A10 te rijden. Met hun stop actie in de Coentunnel eisten de autoracers een plek voor hun weekendactiviteit. Volgens hen leveren de races geen enkel gevaar op. Medeweg­ gebruikers zijn er niet op verlaten industrieterreinen en het publiek blijft keurig aan de kant, aldus de illegale coureurs. Parool 11-02-2002’ Racen over bedrijventerrein Bij het ontwerpen van bedrijventerreinen moeten we meer rekening houden met andere activiteiten die op die plek kunnen plaatsvinden. Activiteiten

A

die verband houden met de bedrijven op het terrein, zodat er wederzijds profijt is. Circuit City Als een stadion een imagoboost betekent voor een bedrijventerrein (het ‘Arena-effect’), zou dat zeker ook kunnen gelden voor een racecircuit. Hoe zou Monte Carlo eruit hebben gezien als al bij de aanleg meer ideale curven waren gebruikt? Het voorstel is dan ook de infrastructuur voor nieuwe bedrijventerreinen zo in te richten dat er buiten kantoortijden hard gereden kan worden. In het weekend en ’s avonds kunnen hier dan illegale races worden gehouden. Gedogen moet mogen Overdag is het circuit een prachtige oprijlaan waarlangs je kunt parkeren. Eén bocht wordt verhoogd zodat het centrale gebied bereikbaar blijft als er wordt geracet en het circuit extra aantrekkelijk is om te rijden. Ook kan deze plaatselijke

A

verhoging van de weg de daken van enkele bedrijven bereikbaar maken zodat daarop kan worden geparkeerd: een flinke ruimtebesparing.

Gaarne nodigen we u uit voor een proefrit Een aantal keer per jaar kunnen er races worden georganiseerd die een gunstige uitstraling hebben voor het imago van de verschillende bedrijven. De infrastructuur vormt het visitekaartje van het bedrijventerrein: de Marlborobocht, Reebokbaan, Ikeabocht, Mc-bocht, et cetera. De omringende kantoren vormen een ideale skybox. Het tankstation doet dienst als pits. De rit gaat verder langs de autodealers: Fiatbocht, Audibocht, Renaultbocht: perfecte condities voor een proefrit.

106 Onder de snelweg Onder de A8 zijn een supermarkt en een skatepark aangelegd.

A

107 A20 als stadsboulevard Wonen aan de stadsboulevard tussen de Rotte en het Kralingse Bos Het gebied Veilingterrein/Boezembocht ligt tussen het Terbregseplein en de Rotte langs de A20, en heeft veel verschillende functies en voorzieningen. Er is een politiekantoor, jachthaven, tuinbouwschool, een klein bedrijventerrein en een spoorwegmuseum. Ook is er een spoorwegemplacement dat niet meer gebruikt wordt. Er kan veel met deze locatie. Door het ontstaan van een nieuwe ring rond Rotterdam verliest de A20 zijn huidige functie. De snelweg kan dan een stadsboulevard worden. Hierdoor is er minder overlast van de snelweg op het gebied van luchtkwaliteit, geluid en files. Er is meer ruimte voor woningbouw. Ook kan de stadsboulevard de omliggende woonwijken en functies beter met elkaar verbinden. Het Kralingse Bos sluit aan bij Crooswijk, NieuwTerbregge, het Oude Noorden en Alexander.

Idee: - A20 omvormen tot stadsboulevard - Verlagen maximumsnelheid naar 50 km/u - Versmallen wegdelen, waardoor rijen bomen langs de weg kunnen staan - Er ontstaat ruimte voor overige weggebruikers zoals voetgangers en fietsers. Bebouwing vormt de wanden langs de straat. Ter hoogte van het Terbregseplein fungeert de stadsboulevard ook als kenmerkende stadsentree. Het knooppunt is de entree tot het centrum van Rotterdam. Een idee van Ronald Flipsen

A

108 Sculpturaal asfalt Een shocktherapie voor de Westelijke Tuinsteden van Amsterdam. Het asfalt is onderdeel van vormgeving geworden.

A

109 De snelweg als Deltametropool De Randstad als wereldstad: een Deltametropool. Wat voor functie heeft de snelweg dan, en hoe ziet de rest van het gebied eruit? De A13 verandert in een stadsboulevard à la Champs Elysées, met parallelwegen voor de doorrijders, en verbeterde op- en afritten. Het tussenliggende gebied kan volop worden bebouwd en Rotterdam en Den Haag gaan op in een nieuwe Deltastad. Tussen de noord- en de zuidkant komt een waterverbinding. Het Groene Hart is bestemd voor waterberging en natuur. De paden, meren en vaarten zijn open voor het publiek om bij te komen van het drukke stadsleven. Dit beeld schetst het ontwerpatelier Deltametropool. Het Office for Metropolitan Architecture (OMA) is een van de bureaus die een ontwerp hebben gemaakt van de Randstad als wereldstad. De Deltametropool was daarbij een uitgangspunt.

A

110

A

Almere A6 Op wat voor manier kan de verdubbeling van de A6 worden ingezet om de symbiose tussen stad en snelweg te versterken? Duijvestein: “We hebben enkele voorstudies laten verrichten door o.a. Office for Metropolitan Architecture (OMA) die laten zien dat ook een A6 met acht rijstroken (vier hoofd- en vier parallelle stroken) op een prachtige manier kan worden ingepast in het gebied waarbij je de dubbele hoeveelheid asfalt niet als zodanig ervaart. Je moet dan bijvoorbeeld denken aan een soort parkway of boulevard, met brede groenstroken.”

111 Ontwikkelingsvisie Boezembochten Met de ontwikkelingsvisie Boezembochten wordt de snelweglocatie A20 bij het Kralingse Bos getransformeerd tot een woongebied voor de mobiele middenklasse. Voor een optimale bereikbaarheid worden de afslagen van de A20 afgemaakt. Verscheidene woonclusters grenzen direct aan de afslag.

Kenmerkend voor de clusters is een rand van stedelijke woonblokken met water in het midden. De ruimte tussen de clusters sluit aan op het Kralingse Bos en heeft landschappelijke kwaliteiten. Met de ontwikkelingsvisie wordt deze vergeten locatie binnen de ruit van Rotterdam omgevormd tot woonmilieu voor de zo door de gemeente gewenste middenklasse.

A

Een idee van Jos Hartman Itkinos nominatie.

112 E17 Gent Een ontwerp voor een snelwegtraject in Gent, België. Aan de ene kant lijkt de ruimtelijke ordening in België chaotisch, aan de andere kant biedt het juist veel mogelijkheden, zoals flexibiliteit en het vermengen van functies. Deze kwaliteiten komen terug in dit ontwerp voor de snelweg: een verticale structuur boven de bestaande snelweg E17 (Antwerpen-Kortrijk) ter hoogte van Gent. De geplande structuur kan de gehele stad Gent (en de uitbreidingsplannen tot en met 2008) vervangen.

A

De snelweg is niet langer een probleem dat de stad doorsnijdt, maar is wezenlijk onderdeel van de stad geworden. Ontwerp van Pieter van Kruysbergen en Marjon Jongmans uit 2003.

113

A

Passage Maastricht Een korte uitsnede van een indrukwekkend verhaal over een nieuwe functie voor de Passage van Maastricht. Drie huizen in een straat Het verhaal eindigt in de straat. De straat die vroeger een route vormde door het landschap, een route die daar de Maas overbrugde en de plaats van Maastricht bepaald heeft. De plek van de drie huizen is willekeurig bepaald maar vormt een model voor de beleving van de straat en de relatie van de drie huizen ten opzichte van de rest van het weefsel waar ze onderdeel van uitmaken. Ze maken deel uit van een gesloten wand, de wand die een harde grens vormt tussen het ­gebouwde en het onbebouwde. Zij zijn de massa, de rest is leegte. Maar als het slechts een wand vormt die een scheiding is tussen de twee, waarom spreken we dan van massa en leegte? Waar kunnen we de geest van de stad

nog vinden, de diepgang, een poëtische stilte in de openbare ruimte? 1. Het begint met het verhaal van De Hoek. De ruimtelijke beleving van de straatruimte is bepalend vanaf de hoek. De hoek is het begin en het einde van de ruimte.

2. De Blinde Gevel. Door het ontbreken van het begrip rooilijn lijkt de plaatsing van de bebouwing aan het lint willekeurig; bebouwing staat dan weer aan de straat, dan weer enkele meters terug van de straat. Dit verspringen van de bebouwing levert een gevarieerd straatbeeld op, en heeft ‘de blinde gevel’ als gevolg.

A

3. De Doorgang. De ontsluiting van de achter­ gevels profileert zich door een minimale doorgang tussen de bebouwing; de doorgang. 4. Het Karkas. De bebouwde omgeving is voortdurend in beweging. Verval en leegstand in steden is een onoverkomelijk gegeven maar wordt als een negatief aspect beschouwd. Leegstaande ruimte is een afgeschermde open ruimte binnen de stad. Wanneer de toegang is dichtgetimmerd transformeert een leegstaand pand in een aanplakbord. Het ‘leegstaan’ is een uitdaging, een verlangen. De ontoegankelijkheid van leegstaande ruimte is een provocatie maar tegelijkertijd een bevestiging van de ruimte als ruimte. De lege ruimte met als ­essentiële functie: ruimte. 5. De Nis. Een beperkte open ruimte is het ­terugliggende vlak, een verbreding van de straatruimte. In een straatgevel waar de plint is ingevuld met een commerciële functie liggen de etalages in de rooilijn.

114

De autocraat, afstudeerproject

A

B. Oude meesters

115 De Ceintuurbaan Van Eesteren bedacht de functionele stad met strikte scheiding van functies zoals wonen, verkeer, werk, recreatie en natuur. Dit plan van C. van Eesteren kan met een paar kleine ingrepen worden omgetoverd tot een snelwegboulevard door de grote stad. In tegenstelling tot zijn ontwerp Unter den Linden, gaat het er hier niet om om van de weg een plek te maken. Van Eesteren dacht niet aan de verkeerssnelheid en -intensiteit van vandaag, en de latere planners dachten niet meer aan zijn uitgangspunten voor de wederzijdse aanpassing van stad en auto­ verkeer. Zijn idee van het afwisselen van open en gesloten ruimten, van hoogbouw en laagbouw, van groen en water, werd niet begrepen door latere generaties en de wegenbouwers.

B

116 Unter den Linden Dit bekroonde ontwerp voor een boulevard in ­Berlijn uit 1926 toont een visie op het wonen en werken aan een grote stadsboulevard die met ­enkele kleine ingrepen gemodificeerd kan worden tot een snelweg in de grote stad. Het ontwerp van Eesteren tovert een lineair en atopisch wegdeel om tot onderdeel van een plaatsgebonden stadsdeel: een doorgang wordt getransformeerd tot een plek. Het ontwerp werd destijds in het juryrapport geprezen om het ritme van de ruimten en de volumen, de evenwichtigheid in de doorsnede en om de indeling van de bouwblokken. Van belang hierbij is de grote wolkenkrabber. De jury sprak van een ‘campanile­ artig wirkender Büroturm’. Zij waardeerde het ontwerp vanwege zijn harmonische compositie en zijn eenheid in de vorm, waarvoor de toren (die herinnerde aan een kerktoren) garant stond.

B

117 Motopia van Sir Sir Geoffrey Mellicoe In dit boek stelt de architect voor de snelweg op de daken van de gebouwen aan te leggen. Hij droomt van een groene stad, die als een raster gelegd is in het landschap dat zo behouden blijft op de begane grond.

B

118 Plan Obus Slingerend flatgebouw door het landschap, met de weg op het dak: uitzicht gecombineerd met bereikbaarheid.

B

119

B

The view from the road Studie van de visuele kwaliteiten van een snelwegtracé door de stad. Het voorstel is om een snelweg in Boston anders aan te leggen. Het markeren van tijdruimtelijke ervaringen op de weg.

120

B

Le Corbusier Hedendaagse stad voor driemiljoen bewoners van Le Corbusier. Het centrum is een station tussen vier enorme torenflats. Op het platform kunnen vliegtuigjes en helikopters landen. Onder het platform door loopt een kaarsrechte magistrale autosnelweg, met aan weerszijden restaurants en parkeerplaatsen.

121 Champs Elysées. Een van de meest beroemde stadsboulevards.

B

122 Kunsttheorieën voor de snelweg De historische snelweg is het resultaat van het denken over kunst, techniek en natuur in termen van de moderne kunsttheorieën uit de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Alles draaide om synthese en de naadloze wederzijdse aanpassing van weg en omgeving (natuur en landschap). Het geheel moest (esthetische) harmonie en positieve gevoelens uitstralen. Wat gebeurt er als we de waarden en principes uit die tijd omkeren? Misschien kunnen we de regels en principes van de alternatieve kunst uit die tijd, zoals Dada en het Surrealisme voortzetten. De dadaïsten en de surrealisten plaatsten tegenover de harmonische synthese de disjunctieve synthese: het samenstellen van een geheel uit delen die in eerste instantie niet passen. Zo verzon Max Ernst de ontmoeting tussen een paraplu en een naaimachine. Er werd veel met woorden gespeeld: koe-paard. En ook creëerden de kunstenaars wonderwezens door allerlei figuurtjes aan elkaar te plakken.

Laten we eens zoeken naar een synthese tussen snelweg en stad. Bij dit plakken en combineren hoeft niet altijd alles netjes in elkaar te passen. Zo is er meer kans om een mooie, of interessante combinatie te creëren. Om niet in gewoontes te vervallen, zijn er aanvullende regels nodig: 1. Het gevoel bij het geheel bijvoorbeeld hoeft vandaag de dag niet meer harmonisch te zijn: (lichte) angst, disharmonie en ongerustheid mogen ook. De weg en zijn omgeving worden dan op een andere manier aansprekend en mooi, omdat de situatie spannend is. 2. Bij het zoeken naar een regel voor modificatie kunnen we ons laten leiden door het mythische beeld van het diabolische…

B

Handwerkslieden

personen Rob Prins

Vijf mensen verzamelen de beste praktijkvoorbeelden uit andere domeinen. De onderzochte domeinen: zorg, energie, water, en ICT.

Dick van Dongen

Wat kunnen we leren over infrastructuur en de perceptie van infrastructuur uit deze domeinen?

Ebami Tom

Gerben in ‘t Hout

Petrouchka den Dunnen

De handwerkslieden hebben gezocht naar analoge terreinen die iets kunnen toevoegen aan de wegeninfrastructuur. Als eerste hebben zij ideeën uit de domeinen energie, ICT en zorg gehaald. Per domein hebben de handwerkslieden onderzocht welke lering er is te trekken op het gebied van: - fysieke vormgeving - omgang met de vraag naar capaciteit - gebruiksvriendelijkheid/-functies - beschikbaarheid

A. Energie

Snelwegen en snelwegzones zijn altijd ‘under construction’ en kennen veel loze ruimte. De ­rommelruimte die daardoor ontstaat kun je gebruiken voor tijdelijk wonen, tijdelijke ­voor­zieningen, tijdelijke natuur en bijzondere kunstmanifestaties. Snelle bouwmethoden zijn daar zeer behulpzaam bij.

A1. Elektriciteit

123 Infrastructuur aan het zicht onttrekken Elektrische voorzieningen worden steeds beter weggewerkt uit het zicht en geïntegreerd in ­wanden en vloeren om de ‘verrommeling’ van de ruimte tegen te gaan.

A1

124

A1

Geen files bij elektriciteit door diversiteit Door een grote diversiteit in energie-opwekkende voorzieningen is er een continue beschikbare capaciteit aan elektriciteit, die tevens zeer betrouwbaar is.

125

A1

Veiligheid is vriendelijkheid Het gebruik van elektriciteit is in de loop van de tijd steeds veiliger geworden door toepassing van nieuwe technieken zoals randaarde, stoppenkasten, laagspanningsadapters, et cetera.

126 Gebruiksvriendelijk door mobiel gebruik Elektronische apparatuur wordt steeds mobieler door toepassing van accu’s. Denk aan laptops, zaklampen, fototoestellen.

A1

127

A1

Standaardisatie van de basisvoorziening Elke woning en kantoor is uitgerust met een basisvoorziening voor elektriciteit, de meterkast. Deze standaardisatie heeft geleid tot grote efficiëntie door de vaste afmetingen en technische voor­ zieningen die overal hetzelfde zijn.

A2. Gas

A1

128 Uit het zicht Transport van gas vindt steeds meer uit het zicht plaats om de kwaliteit van de openbare ruimte niet te veel aan te tasten.

A2

129 Monitor maakt efficiënt gebruik mogelijk Met behulp van metingen en grafische kaarten zijn we nu in staat de capaciteit van het gas­ netwerk te monitoren en efficiënter te maken.

A2

130

A2

Sensoren werken bevorderlijk Door gebruik te maken van sensoren of automatische stoppen is het gebruik van gas steeds veiliger gemaakt.

131 Gas tot aan de deur Door de aanleg van landelijke netwerken is het gas voor zo veel mogelijk mensen bereikbaar gemaakt.

A2

A3. Brandstoffen

A2

132

A3

Hef de schadelijke effecten op Er komen steeds meer voorzieningen om het milieu geen schade te berokkenen, zoals speciale bestrating met opvangputten bij tankstations. De schaarste van fossiele brandstoffen vraagt om alternatieve brandstofvoorzieningen.

133

A3

Maak gebruik van nieuwe technologie Door toepassing van nieuwe productietechnieken en nieuwe technieken in verbrandingsmotoren is het gebruik van brandstoffen schoner geworden en daarom minder schadelijk.

134 Bied alternatieven aan Er komen steeds meer alternatieve brandstof­ voorzieningen door de schadelijkheid voor het milieu van fossiele brandstoffen.

A3

B. ICT

Alleen voor nerds ‘ICT is ingewikkeld, traag en duur. ICT is alleen voor het leger of w ­ etenschappers.’

Verandering van de beleving van omgeving en/of gebruikers

Een kind kan de was doen ‘Zonder ICT ben ik niet bereikbaar, kan ik niet werken en ben ik niet op de hoogte van het nieuws.’

135 Maak gebruik van ikonen De software om gebruik te maken van de ICTinfrastructuur is fysiek veranderd. Van zwart scherm met groene letters en cijfers naar kleur en ikonen.

B

136

B

Van machine naar mens De hardware is veranderd van grote, logge kasten in hanteerbare apparaten zoals een PDA of een desk- en laptop.

137

B

De capaciteit neemt toe, de omvang niet Het geheugen is vergroot, van 2 MB naar veel GB. Maar de omvang bleef gelijk. Door ingenieuze toepassingen bleek met minder ruimte meer te kunnen.

138 Snelheid Verbinding tussen verschillende gebruikers is van langzaam naar snel gegaan.

B

139

B

De prijs bepaalt het gebruik van de infrastructuur Computers, internetaansluitingen en IT-toepassingen zijn goedkoper geworden, waardoor een grotere groep mensen in staat werd gesteld de infrastructuur te gebruiken.

140 Dienstverlening koppelen aan infrastructuur Steeds meer dienstverlening is bereikbaar ­geworden. Daardoor verandert de perceptie over de ICT-infrastructuur: hé, als ik er ook boeken mee kan bestellen, prijzen mee kan vergelijken… dan wil ik het ook wel hebben!

B

141

B

Netwerkeffecten Als mensen om mij heen me vertellen hoe goed en prettig de infrastructuur werkt, dan ben ik eerder geneigd ook positief naar die infrastructuur te kijken.

C. Zorg

142

De zorg is volop in beweging. De vergrijzing en een toenemend aantal chronisch zieken maakt de druk op de sector steeds groter. Er moeten kosten bespaard worden door efficiënter te werken en door inzicht te krijgen in het werkproces. Dit stelt hoge eisen aan de infrastructuur.

Van ziekenhuisje tot medisch cluster Van streekziekenhuis naar grootschalige medische clusters rond universiteiten: - schaalgrootte ++ - kennis ++ - samenwerking ++

C

143 Specialisatie Niet elk ziekenhuis hoeft hetzelfde te zijn. Elke infrastructuur maakt gebruik van andere producten en voorzieningen om zich te onderscheiden van de rest.

C

144

C

Wie betaalt, bepaalt! Wachtlijsten in de gezondheidszorg – oplossing: marktwerking? De verzekeraar is geïntroduceerd als ‘buying power’: wie betaalt, bepaalt! Hoewel we uiteindelijk zelf de verzekeraar betalen, gaat het om krachten bundelen om op die manier meer mogelijk te maken.

145

C

Individu centraal Vroeger kreeg de klant weinig tot geen informatie en kon hij alleen terecht in afstandelijke, klinische en kille instellingen. Ook was er nog geen concurrentie tussen ziekenhuizen onderling. Dat is veranderd. Tegenwoordig hebben we steeds meer informatie tot onze beschikking door internet en televisie. Instellingen hebben de klant ontdekt wat zorgt voor meer sfeer, horeca, winkels en soms zelfs marktpleinen in zieken­ huizen. Er zijn nieuwe vormen van zorg ontstaan, zoals het kraamhotel en zorg op afstand door middel van ICT-toepassingen.

146

C

De patiënt als mens Ziekenhuizen zijn niet langer ondoordringbare medische fabrieken waar bezoek eigenlijk niet gewenst is en de patiënt geen mening heeft. Het is een plek geworden waar zowel de bezoeker als de patiënt prettig kunnen verblijven, waar je mensen ontmoet (sociale functie), en waar je over je behandeling afspraken kunt maken.

147

C

Noot van de handwerkslieden bij de bevindingen Vanuit een menselijke behoefte ontstaat een domein/ infrastructuur. De komst ervan leidt tot gebruik. En hoe meer gebruik, hoe meer aanzuigende werking; we kunnen niet meer zonder. Negatieve effecten worden weggewerkt en gebruiksvriendelijkheid wordt vergroot. We willen, doordat er extra gebruiksfuncties ontstaan, meer capaciteit. Hier zit echter een grens aan, die leidt tot schaarste.

De schaarste zet zichzelf om in een sense of urgency om aan de capaciteitsvraag te kunnen voldoen. Innovatie is het gevolg. Deze innovatie leidt op de korte termijn tot de gewenste capaciteit, maar op de lange termijn tot meer gebruiksvriendelijkheid en meer vraag naar capaciteit. Er is een vicieuze cirkel ontstaan, die alleen door nieuwe innovatie kan worden doorbroken.

Weldoeners

personen Peter Heij Ineke den Heijer

Zes mensen onderzoeken hoe de opgedane kennis omgezet kan worden in producten en diensten. Wat is nodig om ook daadwerkelijk de perceptie van en op de snelweg te veranderen?

Dick Laheij Martijn Kriens Hans Pronk David van Zelm van Eldik

De weldoeners zijn aan de slag gegaan met het bedenken van manieren om verbinding te brengen tussen de belanghebbenden (gemeente, bewoners, et cetera) en de ideeën voor de snelweg. Zij ontdekten dat het in elk geval belangrijk is om helder en eerlijk uiteen te zetten aan je gesprekspartner wat je te bieden hebt. “Het glas is half leeg of half vol. Als je het er beiden mee eens bent dat het glas half vol is ben je een stuk positiever. Concreet voorbeeld: vroeger stonden huizen met de achterkant naar het water omdat water smerig is en een afvoer vormt voor stoffen die je niet wilt zien. Nu staan huizen met de voorkant naar het water en betaal je veel geld voor het uitzicht. In negatieve zin zou je klotsen van water geluidsoverlast kunnen noemen. In db’s verschilt dit niet veel met een gemiddelde geluidsdruk van een snelheid.” Naast het bedenken van manieren om verbindingen te leggen tussen de oplossingen van Operatie Atlantis en de omgeving, brengen de weldoeners de ideeën ook meteen in de praktijk.

148

149

Verbindingen zoeken tussen de oplossingen en de specifieke belanghebbenden De oplossingen en de belanghebbenden bijelkaar brengen, in positieve en negatieve zin. Is er geen verbondenheid met de informatie die je geeft, dan komt de boodschap niet aan. Specifieke groepen moeten daarom specifieke informatie krijgen.

Maak belanghebbenden zelfstandig Randvoorwaarden kunnen ervoor zorgen dat belanghebbenden ook zelf aan de slag kunnen met oplossingen. De weldoeners kunnen bijvoorbeeld mensen buiten Atlantis beschikbaar stellen om bewoners uitleg te geven.

150 Zo vroeg mogelijk starten met het bouwen van een netwerk Het is zaak zo snel mogelijk een netwerk op te bouwen. Leg contact met belanghebbenden en anderen die kunnen bijdragen aan oplossingen.

151

152

Denk niet voor maar met bewoners De weldoeners hebben bejaardentehuizen langs de A20 bezocht. Wat blijkt? Bewoners hebben minder last van de snelweg dan we denken. Eén van de reacties: De snelweg is best prima, een bingo zou het leven nog veel aangenamer maken.

Met de gemeente en stadsregio in overleg Wanneer een snelweg vlak langs of door een gemeente en stadsregio loopt is het zaak zo vroeg mogelijk met elkaar in contact te komen: welke verbindingen zijn er te leggen? Welke gebieden hebben versterking nodig? Hoe kan de inpassing verbeteren en er verbondenheid ontstaan tussen weg en gemeente?

153 Bedrijven denken mee Bedrijven langs de snelweg en zelfs wat verderop: ondernemers hebben genoeg ideeën waardoor de snelweg voor hen meerwaarde kan opleveren.

154

155

Integrale infra Naast de trein en de metro is de snelweg één van de infrastructuren die Rotterdam verbindt. Ideeën voor de snelweg kunnen interessant zijn voor andere infrastructuren, en andersom. In sommige gevallen kan samenwerken ook aantrekkelijk zijn.

Contact met woningcorporaties Woningcorporaties kunnen inzicht geven in ideeën en klachten van bewoners. Ook hebben woningcorporaties zelf een bepaalde expertise die van pas kan komen.

156 Projectontwikkelaars weten wat verkoopt Projectontwikkelaars weten welke woningen verkopen: wat is van belang, wat bepaalt de waarde? Deze ontwikkelaars kunnen meedenken in de mogelijkheden van waardestijging door een snelweg met meerwaarde.

157

158

Een goed milieu voor de snelweg Fijnstof, luchtvervuiling is een van de meest genoemde nadelige effecten van de snelweg. Tegelijkertijd komt ‘groen’ veel voor in ideeën voor het verbeteren van de snelweg. Als de snelweg kan bijdragen aan een beter milieu door milieuorganisaties te betrekken in de plannen, kan de perceptie van de snelweg veranderen.

Wegenbouwers Wegenbouwers kennen de mogelijkheden van de snelweg en hebben ideeën over hoe een snelweg eruit moet zien. Samen met wegenbouwers nadenken over de meerwaarde van de snelweg, vergroot de kans op levensvatbare nieuwe plannen.

159 Alice in Wonderland als inspiratiemodel Alice in Wonderland is wonderbaarlijk goed bruikbaar om gedachten te vormen over de snelweg. Het sprookje kent verschillende fasen die van betekenis kunnen zijn bij het vormen van ideeën. Ongerichte fase Sta toe om ongericht en onbevangen als Alice in Wonderland te mogen lezen, met mensen te praten, van gedachten te wisselen, verbindingen te leggen en te fantaseren. Interessefase Zoals Alice in haar belangstelling getriggerd wordt door een konijn dat snel voorbij loopt met een horloge in zijn hand, zo is het belangrijk in een beginstadium een veilige omgeving te bieden voor ontwikkeling van ideeën.

Actie Alice ontdekte een sleutel waarmee ze groter en kleiner kon worden. Het vereist durf om die sleutel te gebruiken, om alles vanuit een ander perspectief te zien. Verandering Ook deze fase vereist moed, het durven loslaten van de gevestigde orde, het niet bij voorbaat ordenen. Denk eens anders dan anders. Angst Angst tonen is voor een geordende organisatie zoals een overheid een grote stap. Maar je kwetsbaar opstellen kan nieuwe inzichten bieden. Fantasie De angst eenmaal voorbij levert deze fase vrij denken op, schatten, door vele groepen gecreëerd.

“ sprookjes maken niet voor niets de werkelijkheid waar ”

Chaos Op dit moment is alles (on)mogelijk. De fase waarin weliswaar gestuurd mag en moet worden, en toch voorzichtig laten gaan. Er kunnen parels tussenzitten. Doorzetting Dit leidt onherroepelijk tot een dialoog/botsing met gevestigde orde. Alice wordt meegezogen met de koningin waar je het mee eens moet zijn, anders gaat je kop eraf. Ordening Met of zonder kop komt er nu een ordening in de ideeën en plannen.

De kat staat bij een zevensprong. Alice vraagt: ‘Waar moet ik heen?’ ‘Weet je waar je heen wilt?’ vraagt de kat. ‘Nee’, zegt Alice. ‘Dan is elke weg goed’, zegt de kat. Een waardevolle tip van de kat waarop gebouwd kan worden. Als we alle fasen hebben door­ gemaakt, verbintenissen zijn aangegaan met elkaar, dan is elke oplossing goed.

Lampen

Simoon Fransen Roberto Garibaldi

Vijf mensen geven bekendheid aan ideeën en zorgen voor opschaling van uitkomsten.

Alrik Koudenburg Sonja van Steekelenburg Willem Hamel

De lampen ontwikkelen een ‘soulspace’. Een plek op internet waar alle ideeën te vinden zijn. Een plek waar ideeën gezien kunnen worden, door iedereen: projectleiders, architecten en alle andere belangstellenden. Ze zorgen ervoor dat al eerder dan voor de A20 ideeën ter verbetering van de waarde van de snelweg gebruikt kunnen worden.

160 Soulspace: een website met bezieling

Het is de bedoeling om, als deel van Operatie Atlantis, een grotere groep mensen dan alleen de deelnemers op de hoogte te brengen van de vergaarde kennis en ideeën. Om zo te laten zien hoe er over de snelweg van de toekomst nagedacht wordt en ook om mogelijk uit deze groep feedback en ideeën te verzamelen. Bij de oogst zal de site de plaats zijn om de verzamelde resultaten (de ideeën) aan de wereld te laten zien. Alle deelnemers en groepen kunnen hier hun resultaten presenteren in de vorm van foto’s, video en tekst. Behalve het concrete doel van het tonen van informatie is inspiratie en bewustwording ook ­belangrijk. De site moet mensen bewust maken van snelwegen en hun omgeving, en hen inspi­ reren tot het anders kijken naar de snelweg en het zelf ontwikkelen van ideeën.

161

162

Een finale-dvd Een idee gelanceerd door weldoener Martijn Kriens om als eindproduct een dvd te laten maken door studenten. De lampen en Martijn kunnen hier mee aan de slag.

Operatie Atlantis junior Naast de ‘gewone’ Operatie Atlantis hebben de lampen een voorstel gedaan om Operatie Atlantis junior te starten. In dit schaduwtraject pakken kinderen op dezelfde wijze, met gelijke rolverdeling hetzelfde thema aan. Dit om twee redenen; op de eerste plaats is Operatie Atlantis een langetermijnproject: we streven naar de opwaardering van de snelweg over ongeveer dertig jaar. Tegen die tijd zal de A20 heringericht zijn waarbij ook de omgeving en het landschap onder de schop genomen wordt. De gebruikers van dan zijn de kinderen van nu. De generatie die tegen die tijd voor hoge prijzen huizen in die populaire omgeving koopt, en wonend en recreërend aan de snelweg als zeer gewenste locatie zijn kinderen grootbrengt, die generatie zit nu op de basisschool.

Junioren

omschrijving

personen Atlantis junior is in mei 2008 gestart. Operatie Vijftien kinderen van groep 7 en 8 van de Bergse Zonnebloem hebben zich bezig­gehou­den met het thema waardecreatie langs de snelweg. In de eerste maanden oriënteerden zij zich op het thema. Ze zochten op internet, wandelden door de buurt, fotografeerden, en droomden over de toekomst. De snelweg stinkt en maakt herrie maar van bovenaf is het wel leuk om naar te kijken! Hoe kun je het leuke houden zonder last te hebben van de nadelen?

163

De Plunderaars jr.

Praten, praten, praten We gaan bellen naar ministeries en universiteiten om te kijken of ze al een idee hebben gemaakt. Die ideeën gaan wij opschrijven en aan de verzamelaars geven.

164

Kooplieden van het licht jr.

Op naar een goed idee via internet, kranten en tv We gaan struinen en zoeken, tv kijken en chatten. Op naar een goed idee, wat is er allemaal eigenlijk al bedacht. Daarna gaan we een informatiefolder maken. In de informatiefolder kun je vinden wat we uit het binnen- en buitenland hebben gevonden.

165

Kooplieden van het licht jr.

Wensvensters Een eerste idee hebben we al gevonden. Buurtbewoners mogen hun wens op een schilderij aan een geluidsscherm ophangen. Dit is een project langs de A12. Ook leuk om hier te doen. Misschien kunnen we er al snel mee starten. Idee voor de pioniers?

166

Kooplieden van het licht jr.

Bloeiende bermen We vonden een project in Arnhem, met heel veel natuur langs de snelweg. We gaan er nog meer over zoeken en misschien kunnen we daar dan ook al mee starten.

167

Kooplieden van het licht jr.

Start nu met je dromen! We denken in de toekomst maar ook in het nu, sommige plannen kunnen al meteen uitgevoerd worden. We vragen de pioniers om sommige experimenten uit te proberen.

168

Verzamelaars jr.

Goede plannen goed beoordeeld Niet alle plannen zijn altijd goed. Het gaat erom dat we een mooiere en betere snelweg krijgen. We hebben een aantal criteria ontwikkeld waar we de plannen van alle andere groepjes aan gaan toetsen: - minder geluidsoverlast; - meer natuur; - de huizen vrolijker; - meer vermaak voor kinderen; - niet of weinig huizen slopen; - veel begroeiing

169

Verzamelaars jr.

Allemaal bezig Ook de verzamelaars vinden het belangrijk zelf te zoeken naar wat beter kan. We zullen dan ook niet wachten tot anderen van alles gezocht hebben, maar meehelpen in de zoektocht en ideeën aandragen.

170

Pioniers jr.

Een snelweg zonder asfalt We gaan op zoek naar een andere stof dan asfalt, zodat er minder geluid is.

171

Pioniers jr.

Test het nu We gaan een test doen. We maken van tevoren een vragenlijst voor de buurtbewoners. Hoe vinden ze het nu? Dan gaan we posters, bloemen en misschien wel meer in de buurt aanbrengen. Daarna doen we nog een keer een test. Zo kunnen we zien wat het effect is van bepaalde veranderingen.

172

Pioniers jr.

De megafoontest We hebben al een test gedaan door met een mega­foon door de buurt te fietsen. Dat was niet echt een plan, maar dat hebben we gewoon gedaan. Dat vonden de bewoners niet fijn! Geluidsoverlast is best vervelend.

173

Handwerkslieden jr.

Ruim baan voor het spoor Wij gaan onderzoeken wat er te leren is van spoorwegen: Wat doet de NS om de omgeving mooi te maken?

174

Handwerkslieden jr.

Waterwegen Waarom is de omgeving van water zo mooi en wat kunnen we daarvan leren? We gaan op zoek op internet, in de bieb, rondfietsen en bellen.

175 De lampen houden een logboek bij…

Lampen jr.

176

Lampen jr.

...en de lampen maken een scheepsjournaal.

177

Lampen jr.

Contact zoeken met de bestuurders Onder andere gaan we in op het aanbod van Dick van Dongen, portefeuillehouder van deel­ gemeente Overschie om ons samen over dit vraagstuk te buigen. Ook zijn wij op zoek naar contacten binnen andere overheden (LNV en VROM) en zoeken we contact met ­studenten van relevante studies.

178

Lampen jr.

Gastbezoeken Junioren en senioren kunnen veel van elkaar leren. Daarom komen op school ook andere Atlantisdeelnemers op bezoek. Wie is de eerste?

179

Lampen jr.

Gezocht: speelsnelweg We zijn op zoek naar een al wel grotendeels aangelegd stukje snelweg dat nog niet echt in gebruik is genomen om mee te (laten) spelen. Eventueel voor filmpjes op de dvd. Wie biedt?

Inenters

Gerbrand Boonstra Wil René Jansen

Vijf mensen regisseren de uitvoering en rapporteren over het proces.

Ingrid Roos Guido Enthoven Nathalie Lécina

Over leiderschap en luisteren

Een duivels dilemma Het is misschien wel een van de meest fundamentele dilemma’s van deze tijd. Enerzijds verwachten we van politici leiderschap. Wie zijn oor goed te luister legt op feesten en partijen, op kantoren en fabrieken, hoort tussen de regels door een langgerekte schreeuw om sturing. We willen leiders die we vertrouwen, die voorop lopen en zeggen: “Dié kant moeten we op”. We hebben behoefte aan een leider bij wie ons lot in goede handen is, die onze problemen voor ons oplost.

Richting geven én ruimte geven, geleid worden én gehoord worden, dat verlangen we van onze leiders. Daarmee zadelen we politici op met een duivels dilemma, want kunnen deze kwaliteiten wel samengaan? Een opmerkelijk gegeven in dit kader is dat de kabinetten van de afgelopen jaren, ongeacht de politieke signatuur, historisch laag scoren in de opiniepeilingen. We willen blijkbaar beter geleid worden én beter gehoord worden. Het is een bijna onmogelijke opgave en de maatschappelijke teleurstelling lijkt op voorhand ingebakken.

Anderzijds verwachten we van politici dat ze ook luisteren. Wie de kranten leest en de actualiteiten­ rubrieken bekijkt, wie de tekenen des tijds verstaat, beluistert ook één langgerekte schreeuw om aandacht, een indringende behoefte om erkend en gehoord te worden. We willen dat onze problemen, meningen en ideeën doorklinken in de politiek, dat er naar ons geluisterd wordt. Goed luisteren is een noodzakelijke voorwaarde voor modern leiderschap.

De praktijk Dit is geen abstract probleem. De afweging van de juiste balans tussen richting en ruimte, tussen leiding geven en luisteren wordt elke dag gemaakt, op de gangen van departementen en in het politiek debat in de Kamer. Een voorbeeld om een en ander te illustreren: Rijkswaterstaat (RWS) beheert het weg- en waternetwerk van Nederland en wordt aan­

gestuurd vanuit de beleidskern van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Er werken van oudsher competente ingenieurs aan de infrastructuur van Nederland. Enerzijds wil RWS zich ontwikkelen tot een publieksgerichte netwerk­ beheerder, met een open oog en oor voor ideeën en geluiden uit de samenleving. Maar anderzijds verwacht diezelfde samenleving dat er wel gewoon gebouwd wordt, dat problemen op het gebied van water en mobiliteit worden opgelost. Het innovatieprogramma ‘Wegen naar de Toekomst’ is een zoektocht naar ‘waardecreatie van de weg’. Op welke wijze kan de snelweg van meerwaarde zijn voor omwonenden? Rijkswaterstaat is op zoek naar concrete mogelijkheden om de snelweg anders vorm te geven, zodat de weg beter beleefd en meer wordt gewaardeerd. Nu wordt de snelweg vaak gezien als luidruchtig en vervuilend. De basisvraag luidt: Wat moet er gebeuren zodat in 2025 de snelweg ‘the place to be’ is om aan te wonen?

De maatschappelijke betekenis van deze vraag­ stelling is niet gering. Nederland is een land met een relatief fijnmazig netwerk van snelwegen in een verstedelijkte omgeving. Als de snelweg zich ontwikkelt tot een aantrekkelijke woonomgeving, is de maatschappij erbij gebaat omdat het prettiger wonen is, en omdat tegelijk de grond miljarden euro’s meer waard wordt. Sturen van innovatie Wat is de beste manier om dit innovatieproject te leiden? Is gezaghebbend en richtinggevend leiderschap noodzakelijk? Of moet Rijkswaterstaat eerst en vooral heel goed gaan luisteren naar de ideeën, wensen en behoeften van omwonenden? Er zijn goede argumenten voor een sterke en inhoudelijke sturing van deze verkenning. De dijken, de Deltawerken en het wegennet, ze zijn ontstaan op de tekentafels van Rijkswaterstaat. Bij Rijkswaterstaat is veel kennis en expertise aanwezig.

De samenleving heeft behoefte aan krachtige projectleiders, met visie en passie, die hun rug recht kunnen houden en over doorzettingsvermogen beschikken. Een projectleider die weet hoe de hazen lopen, kan schaken op verschillende borden en in staat is om door te pakken. Er is veel bij gebaat als RWS weer de richtinggevende rol zou vervullen op het gebied van het ontwikkelen van infrastructuur door te investeren in de maatschappelijke betekenis en beleving van het rijkswegennet. Er zijn echter ook goede argumenten om dit vraag­stuk meer in samenspraak met de maat­ schappij aan te pakken. Uiteindelijk gaat het om de beleving van bewoners aan de snelweg, om mensen van vlees en bloed, om burgers die nu en in de toekomst aan de snelweg wonen en willen wonen. Wat ligt er dan meer voor de hand dan het centraal stellen van hún problemen en ideeën? De samenleving heeft behoefte aan leiders die een fijne neus hebben voor maatschappelijke signalen

en voorkeuren. Het zou ook wat waard zijn als RWS zich kan omvormen tot een publieks­ gerichte netwerkorganisatie die nieuwe ontwikkelingen rond wonen langs de snelweg mogelijk maakt. Een organisatie die burgers, gemeenten en marktpartijen uitdaagt en verleidt tijd en geld te investeren in waarde in en rond de snelweg. Valkuilen De verschillende leiderschapsstijlen kennen ook risico’s. Een valkuil voor een sterke leider is dat hij onderweg ‘mensen verliest’, omdat hij zo gefixeerd is op het bereiken van het doel. Een misschien nog belangrijker risico is dat er een project uitgevoerd wordt waarvan het niet duidelijk is wat de maatschappij eraan heeft. Een luisterende leider biedt echter ook geen garantie voor succes. Projecten lopen het risico om het tempo van de traagste te volgen, met een projectleider die wanhopig blijft zoeken naar overeenstemming. Uiteindelijk kan een luisterend

leiderschap ook uitmonden in middelmatige oplossingen, waar niemand echt gelukkig van wordt. Luisteren naar burgers Er zijn verschillende vormen om burgers te betrekken bij nieuwe plannen. Van oudsher bestaat er de wettelijk voorgeschreven inspraak, maar de laatste jaren hebben zich tal van nieuwe vormen van interactie en dialoogvoering ontwikkeld. In hoeverre heeft de burger ook echt een stem in de besluitvorming? Er zijn verschillende gradaties te onderscheiden in de mate waarin de mening van de burger meegenomen wordt in besluitvorming: - Inspraak wordt voor de vorm georganiseerd. Onder de noemer ‘we nemen het mee’ komt de inbreng van burgers niet eens bij de beslissers aan. - Beargumenteerde afwijzing. De inbreng van burgers wordt formeel behandeld en verwerkt en met argumenten wordt aangegeven waarom deze niet wordt gehonoreerd.

- ‘Cherrypicking uit de oogst’. Een aantal interessante ideeën en denkrichtingen worden over­ genomen in het besluit. - Inbreng van burgers vormt een ‘zwaarwegend uitgangspunt bij de politieke besluitvorming’, zo luidde de formulering bij de toekomstdialoog in Heerenveen. - Als burgers en organisaties tot een gemeenschappelijk gedragen plan komen, toetst het bevoegd gezag dit slechts marginaal. Deze constructie wordt soms gehanteerd bij gebiedsinrichting. - Deelnemers worden gevraagd om gezamenlijk vier voorstellen in te dienen en vooraf zeggen bestuurders toe minimaal één voorstel over te nemen, waarbij de deelnemers ook worden uitgenodigd voor de vergadering waar de besluiten worden genomen (formule AbvaKabo rond toekomststrategie). - Overbesteding van wijkbudgetten binnen vooraf vastgestelde kaders (formule ‘Onze Buurt aan Zet’).

De praktijk laat vele mengvormen zien. Het is belangrijk om in deze besluitvormingsarrangementen een juiste balans tussen leiden en luisteren te ontwikkelen. Rond het vraagstuk van waardecreatie rond de weg hebben we een transdisciplinaire methode ingezet, dat wil zeggen, mensen met verschillende achtergronden buigen zich allen op hun eigen manier, vanuit hun eigen expertise, over het vraagstuk. Vijftig totaal verschillende mensen spelen een actieve rol: van kunstenaar tot onderzoeker, van wethouder tot directeur, van plaatsvervangend Secretaris-Generaal tot ICT- specialist en van innovator tot omwonende. Rijkswaterstaat en het Instituut voor Maatschappelijke Innovatie leiden het proces in goede banen en leggen periodiek verantwoording af over voortgang en resultaten. Het is een poging om een nieuwe invulling te geven aan de verhouding tussen leiden en luisteren.

Onmogelijke spagaat Een bestuurder of projectleider aan het begin van de 21-ste eeuw moet kunnen schakelen tussen verschillende stijlen. Hij of zij moet zelf een visie hebben én heel goed kunnen luisteren. Zijn nek uit durven steken én bescheiden zijn. Ergens voor durven staan én kunnen meebewegen. Deskundig zijn én nieuwsgierig blijven naar andere invalshoeken. Kunnen vasthouden aan eerder genomen beslissingen én kunnen terugkomen op voorheen ingenomen standpunten. Overtuigingskracht kunnen combineren met empathie. Een stevig ego hebben én anderen kunnen laten bloeien. Het is een bijna onmogelijke spagaat die we van onze leiders verwachten. Het opmerkelijke is dat steeds meer mensen in staat blijken te zijn die dubbele rol te vervullen. In de gangen van departementen, politieke partijen en maatschappelijke organisaties loopt een nieuwe generatie leiders zich warm. De voortekenen zijn niet ongunstig; de tijd is een groot meester…

Verzamelaars

Hein van Bohemen Hans Kombrink

Vijf mensen analyseren de experimenten en ontdekkingen op de achterliggende mechanismen en onderzoeken welke ideeën een nadere bestudering waard zijn.

Evelien Eshuis René van der Ent John Weebers

De verzamelaars verzamelen, analyseren en rubriceren de ontdekkingen van de andere groepen. Tot nu toe hebben de verzamelaars in een aantal sessies hun aanpak in een notitie vast­ gelegd, een beoordelingsformulier ontwikkeld, en interviews afgenomen. Van de ongeveer 180 ideeën in dit boek werken de verzamelaars de 80 beste ideeën verder uit om deze te beoordelen op relevantie en nut voor de A20. Natuurlijk gebeurt dit met en dankzij de deelnemers die de ideeën hebben verzameld.

Sterrenhemel

Duiders der natuur

Gijs Ockeloen Jurgen van der Heijden

Zeven mensen brengen alle bevindingen samen en vormen omvattender gezichtspunten.

Matthijs van Dijk Bert Cremers Peter Walbeek Yung Lie Ab van Luin

De duiders brengen alle beoordeelde en interessante ideeën bij elkaar en maken met hulp van alle andere verkenningstroepen de uiteindelijke voorstellen voor de A20. Maar ook de duiders kunnen niet zonder eigen ideeën en plannen.

180

Pitstopwoningen Het toekomstbeeld van de snelweg: geen lucht­ vervuiling meer door uitlaatgassen en geen lawaai. Want de technologie heeft zich aangepast aan de torenhoge olieprijzen en strenge emissie-eisen. Dankzij de voortschrijdende technologie hebben de auto’s die er rijden geen vervuilende uitstoot meer. Ook voor de huizen geldt dat dankzij de techno­ logie verschillende energiebronnen beschikbaar zijn. De zon, de wind, de snelweg, de aarde en vooral nieuw te ontwikkelen technologieën, alles kan energie opleveren. Daar kunnen we al op inspelen. Er is een groep mensen die nu al baat heeft bij huizen langs de snelweg: forenzen. Een nieuw woningtype met eigen ontsluiting op de A20 moet hen over de streep trekken. Deze zogenaamde ‘pitstopwoning’ biedt daarnaast een spectaculair uitzicht op verkeersstromen en doorbreekt de barrière van de A20 doordat de gebouwen elkaar op verschillende plekken ontmoeten en zo bruggen vormen.

Bijlagen

TRIZ de snelweg Aan de start van Operatie Atlantis hebben de deelnemers een probleemverkenning uitgevoerd aan de hand van de methode TRIZ. Hieronder is een samenvatting te vinden van alle ideeën die ten grondslag liggen aan de gebruikte ideeën in dit boek. TRIZ is een door Genrich Altschuller ontworpen methodiek en staat voor Teoriya Resheniya Izobreatatelskikh Zadatch, dat zich vrij vertaalt als een ‘theorie om inventief problemen op te lossen’. Hoe kunnen we de weg tot een gewilde verblijfplaats maken? Door: 1 De weg als bestemming op zich te zien. 2 Energie te halen uit het lawaai dat van een snelweg afkomt. 3 De weg duurzaam te gebruiken (warmteopslag, overkapping gebruiken voor filteren lucht en als fundering gebruiken voor meerdere huizen). 4 De snelweg te benutten om het imago van de stad te verbeteren.

5 De weg te laten aansluiten bij het imago van de omgeving: Rotterdam en haven, bedrijvigheid. 6 De weg tot stadsboulevard te benoemen. Denk aan de ring A10 als buitenste gracht van Amsterdam. 7 De weg met een doorzichtige koepel te over­ dekken. 8 Een achtbaan van de snelweg te maken: je kunt je auto parkeren op een bobslee en zo hoef je ook geen benzine meer te betalen. 9 Random philosophical gatherings: op randomtijden verplichten de filedetectiesystemen je om met de automobilist naast je vijf minuten lang een filosofisch gesprek te voeren. 10 Bomen te planten naast de snelweg die fijnstof afvangen. 11 Er een jungle van te maken. 12 Er exotische planten te kweken. 13 De weg ook voor leuke zaken te gebruiken: racecentrum, praalwagens, optochten. 14 Niet alleen de omgeving van de snelweg driedimensionaal te beschouwen maar ook

te kijken naar andere vormgeving van de snelweg zelf (banen boven elkaar, uit elkaar). 15 Financiële compensatie voor snelwegoverlast in te voeren; wonen naast de snelweg wordt dan een lucratieve bezigheid. Een snelweg als kunstobject? 1 Infrastructuur is landschapskunst: het wegdek verkleurt door de auto’s die erover rijden. 2 Onder de snelweg zitten kleine ateliers en bedrijven. Aan de snelweg staan warmtekassen waar planten en groenten groeien. In winkels aan weerszijde van de snelweg worden de producten uit de kassen en ateliers verkocht. 3 Ideeën ontspruiten uit de snelweg: iedereen kan ideeën langs de snelweg ophangen en automobilisten kunnen stoppen om hun idee daaraan toe te voegen. Een natuurlijke weg 1 Parkachtige omgeving met veel natuur en ruimte. De snelweg wordt een lintbebouwing.

Het achterland wordt teruggegeven aan de natuur zodat Nederland enorme natuurparken ontwikkelt. 2 Een natuurlijk onderdeel van de stad. De snelweg is een tribune waar we genieten van prachtig ontworpen stadszichten en grote open landelijke ruimtes. Via een navigatiesysteem worden we geïnformeerd over al het moois en interessants dat via de volgende afslag is te bereiken, waar we lekkere streekproducten kunnen kopen, et cetera. Met hetzelfde navigatiesysteem maken we afspraken met medereizigers voor een etentje in die boeiende stad of een wandeling in dat mooie bos waar we zojuist langskwamen. Een interactieve weg 1 Snelwegen als zoekmachine: als je een vraag hebt, stel je die aan de snelweg. De vragen worden door de snelweg aan de boordcomputers van de auto’s gesteld, bestuurders kunnen antwoorden maar ook de vraag meenemen naar hun bestemming.

2 Fileradio. Elke file krijgt een eigen radiostation. Zo ontstaat er een sociale plek en mensen haasten zich naar de file om op tijd mee te luisteren naar hun favoriete programma. 3 Geef de omgeving een deel van de opbrengsten van een betaalsysteem: hoe meer passanten, hoe meer opbrengst. 4 Maak een vrijhaven rond een bepaalde snelweg waar marktpartijen alles mogen uitproberen zonder hinder van regelgeving. Een andere weg 1 Neem de Heinz-knijpflacon als voorbeeld: draai het om. Dus niet alleen ‘snel’weg maar ook een ‘langzaamweg’ voor andere vervoersvormen. En wellicht geen ‘weg’. In elk geval niet visueel. Maak het tot ontmoetingsplaats (voorzieningen?) in plaats van een ruimte die snelheid naar elders biedt.

2 Vervang lineaire kenmerken (bijv. vorm, beweging, krachten) door gebogen of bolvormige eigenschappen. Denk aan het schuurapparaat ‘Mouse’ van Black & Decker. 3 Dynamiseren. Maak een product, toestand of eigenschap kortstondig, tijdelijk, beweegbaar, aanpasbaar, flexibel of veranderbaar. Korting voor ‘vroegboekers’. 4 Een andere dimensie. Verander de oriëntatie van een lineair (rechtlijnig) product van verticaal naar horizontaal, van horizontaal naar diagonaal, van horizontaal naar verticaal et cetera. Werk in een andere dimensie of in meerdere lagen. Koekjes met meerdere laagjes. 5 Mechanische trillingen. Gebruik trillingen, vibraties of slingeringen om een positief effect of een gewenste functie te krijgen. Powerplate.

Wetmatigheden en eerste ideeën Verslag werkgroep Operatie Atlantis bijeenkomsten 7 februari en 7 maart “De weg waarover men spreken kan, is niet de ware weg.” (bron: Tao Te Ching, 300 v Chr.)

Op donderdag 7 februari en vrijdag 7 maart 2008 vonden de startbijeenkomsten plaats voor Operatie Atlantis met als opdracht ‘waardecreatie rond de snelweg’. Op deze middagen gingen de deelnemers in werkgroepen uiteen om het vraagstuk met verschillende creatieve technieken te benaderen. De werkgroepen verzamelden inzichten en wetmatig­ heden uit verschillende disciplines.

Economie - Wet van het afnemend grensnut. Hoe meer je ergens van hebt, hoe minder de waarde van toevoegingen. - Ieder aanbod schept zijn eigen vraag. - ‘Zero sumgame’, een nadeel is verhandelbaar. (rond de snelweg is het nadeel verdisconteerd in de prijs van het huis). - Recombinatie van functies is economisch efficiënt. Eén euro investeren in wonen en één euro in zorg levert minder op dan twee euro investeren in woon-zorgcombinaties. Stedebouw/architectuur - Modes in de stedebouw en architectuur variëren in de tijd. Deze zijn afhankelijk van de waardering van het landschap, ontwikkelingen in design, stand van de technologie, psychologie. - Ingenieurs denken niet na over metaforen. - De motivatie van een architect is belangrijker dan wat hij kan.

- Ruimtelijke kwaliteit is de synergie tussen drie waarden: gebruikswaarde, toekomstwaarde en belevingswaarde (Vitruvius, Romeins architect). - Landschap is wat je ziet als je naar buiten kijkt. Ontwerpen, esthetica - Definitie schoonheid: creëren van maximaal effect met minimum aan middelen. - Kunstenaars zien mogelijkheden vanuit een ander perspectief. Fysica - Hoe meer je weet, hoe meer je je realiseert wat je allemaal niet weet. - De waarnemer beïnvloedt het waargenomene. Door aan mensen te vragen wat ze van de snelweg vinden, gaan ze er anders naar kijken. - Van ketendenken naar cyclisch denken (transport kan dan aanzienlijk verminderd worden).

Sociale wetenschappen - Andragologie. De basiswet van de verandering bestaat uit drie stappen: Unfreezing, Moving, Freezing. - Sociologie. Alles is veranderlijk en veranderbaar, maar het gaat wel traag. - Waarnemingspsychologie. De Wet van Weber. Mensen willen verschillen kunnen waarnemen. Evolutiebiologie - Er zijn drie niveaus om dit probleem te beschouwen. Het niveau van het ik, de persoonlijke smaak en de eigen ervaring, het niveau van de groep of de wijk en het niveau van de samenleving als geheel. - Water stroomt naar het laagste punt. Wijsheden - Was man nicht weiss, das eben brauchte man; und was man weiss, kann man nicht brauchen (Goethe, Faust) - Tao Te Ching. De weg waarover gesproken kan worden, is niet de ware weg.

Creative problem solving - Voor ieder probleem is een oplossing - Er is altijd wel een ‘ja maar’, kunst is die te overwinnen. - Wet van de Rakeling: mislukken bestaat niet; er zijn alleen maar andere uitkomsten. Bestuurskunde - Voor beleidsveranderingen is een ‘policy window’ nodig (Kingdon). - Effectiviteit is functie maal acceptatie. - Wet van de Beleidsaccumulatie. Voor een probleem wordt beleid ontwikkeld. Dit leidt tot nieuwe problemen, met als reactie ‘meer beleid’. - Wet van de remmende voorsprong (De grote vraag is of je wel op het juiste paard wedt. Moet je bijvoorbeeld nu zwaar investeren in het aanpakken van fijnstof, of lost dat zich binnen enkele jaren vanzelf op door technologische ontwikkelingen?) - Een bestuurlijk brede belangencoalitie krijgt meer gedaan.

Observaties en analogieën - Het is opmerkelijk dat er in de literatuur geen typo­ logie van stedelijke snelwegen bestaat. Er is wel veel geschreven over wegtypen in steden. Zo is er bijvoorbeeld de ‘Allee’, een kaarsrechte weg door de stad, de ‘Boulevard’ die vaak op de plaats ligt van weggesloopte vestingwerken (zoals in Parijs) en de ‘Stationsweg’, die loopt vanaf de binnenstad naar het station. Hier vond in de 19e eeuw de ‘waardecreatie’ plaats. Een interessante denker op dit terrein is Le Corbusier, wiens ideeën hebben doorgewerkt in het ontwerp van de stad Brasilia. - Vroeger lag de vuilnisbelt in de achtertuin. Nu zijn er parken en golfbanen op gebouwd. - Het gaat om de menselijke maat en de juiste afstand. Als je direct op de snelweg woont, heb je veel overlast, maar het uitzicht op de snelweg vanaf de 19e verdieping van gebouw Westraven is magnifiek. - Soms kunnen problemen zichzelf oplossen. De Pijp was een wijk met veel problemen, nu wonen er ook veel yuppen.

- De zee is ook vervuilend en veroorzaakt lawaai, maar wordt heel anders beleefd. De zeeschepen die langskomen in Vlissingen zijn zeer vervuilend, maar iedereen wil er wonen. - Er zijn twee groepen mensen die nu reeds graag langs de snelweg willen wonen: yuppen en bejaarden. - De A10 in Amsterdam is vanuit de omgeving bijna niet waarneembaar. - Kijken naar autorijden van voldoende afstand is bijna als ballet, een soort choreografie. - Snelwegen in Duitsland werden ‘voorgevlogen’, zodat de mooiste routes werden gekozen. - Je kunt niet tegen de stroom ingaan; ga mee met de beweging. - De auto van nu is 60 x schoner dan de auto van 10 jaar geleden. - Beleving is belangrijk. Bewoners willen een geluidswal, maar willen ook de fakkel van Shell blijven zien. - Sluit aan op woonwensen; biedt kwaliteiten die mensen willen: trendy, hip, hoog.

- De hoofingang van de stad is de snelweg. Maak deze tot een ‘welkome ontvangstplek’. Eerste ideeën en denkrichtingen - Luchtkwaliteit aanpakken via mechanische ventilatie, filters, stof afvangen, stofzuigers. - Acceptatieprincipes, meenemen in nieuwe waarden. - Problemen lossen zich op door maatschappelijke druk. - Kijk naar New York, er is verkeer, het gaat om beleving, hectiek is ook prettig. - Vormgeving aanpassen. - Functies combineren, zie Sijtwende in Voorburg. - Profileren als wonen voor geprivilegieerde groep. - Ontwerp aangepaste woningen, tegen weg aan. - Maak de weg zelf stil en schoon: ‘haal het geluid eraf en het is feeëriek’. - Auto’s op lopende band, automatische voertuig­ geleiding. - Helling, eraf rijden, motor uit. - Blok rijden, zodat het verkeer doorstroomt. - Varieer functies in de tijd, lopen in het weekend.

- Sluit aan op het belang dat je er bent, dat is geen toeval, je rijdt op de snelweg omdat je ergens vandaan wil zijn of ergens naar toe wilt gaan. - Er liggen kansen in het scheiden van lokaal verkeer en doorgaand verkeer. - Het versmallen van de weg leidt automatisch tot een lagere snelheid. - Is het mogelijk om de snelweg en het openbaar vervoer veel beter te combineren? - Geef de gebruiker grip op de keten. - Organiseer consortia van bedrijven en bewoners die de snelweg exploiteren. - Stedelijke ontwikkeling kruipt als vanzelf naar de snelwegen, het zijn magneten van ontwikkeling, zie Los Angeles, zie de Zuidas. - Misschien wordt het tijd om de ‘voetganger’ centraal te zetten. - Beschouw de weg als deel van een ecosysteem in haar stedelijke omgeving. - Haal energie uit het wegdek. - Vraag het aan mensen en bewoners zélf, wat willen zíj?

Colofon

Dit is een uitgave van Rijkswaterstaat

Redactie / Ontwerp

1e druk november 2008, 2e druk juli 2010

BCP / VormVijf

Het ideeënboek is een resultaat van Operatie Atlantis. Een project

Fotografie

van Wegen naar de Toekomst, innovatieprogramma van

Trohaa (omslag)

Rijkswaterstaat.

Melle Smets (beelden langs de A20)

De inhoud van dit boek is tot stand gekomen dankzij de verkennings­ tocht van ongeveer zestig deelnemers. Zij hebben vanaf diverse plekken beelden verzameld, vaak van internet. Het is helaas niet mogelijk alle verwijzingen op te nemen. Mocht uw verwijzing ­ontbreken, laat het ons weten, dan nemen we deze alsnog op.

Voor meer informatie Studio Wegen naar de Toekomst Kluyverweg 4 2629 HT Delft Telefoon: 0800-8002 E-mail: [email protected]

Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.

Operatie Atlantis Oogst van ideeën voor een waardevolle snelweg (Tweede druk)