Open Monumentendagen

O p e n M o n u m e n t e n da g e n B r u s s e l s

H o o f d s t e d e l i j k

G e w e s t

19 & 20 / 09 / 2009

Van andere oorden

l’ orient des architec tes de oriënt van de architec ten 0 4- 0 9 > 0 1-11 20 0 9 Halles Saint-Géry, place Saint-Géry, 1000 Bruxelles – Tous les jours de 10h à 18h – Entrée gratuite Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein, 1000 Brussel – Alle dagen van 10u tot 18u – Gratis toegang

info:

w w w.monument.irisnet.be

–

w w w.aam.be

Europa, een gemeenschappelijk erfgoed Onder bescherming van de Raad van Europa en van de Europese Unie. In het kader van de Europese Monumentendagen

Informatie Organisatie van de Open Monumentendagen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest : Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest – CCN - Vooruitgangstraat 80 – 1035 BRUSSEL Infolijn op 19 en 20 september 2009, van 10u tot 17u : 0800/40 400 fax : 02/204.15.22 – e-mail : [email protected] De uren die vermeld worden bij de gebouwen, verwijzen naar het openings- en sluitingsuur. De organisatoren behouden zich het recht voor de deuren vroeger te sluiten bij een grote toeloop, zodat ze toch op het afgesproken uur kunnen eindigen. Het is verboden te roken, te eten en te drinken tijdens het bezoek; het is mogelijk dat de verantwoordelijken het maken van foto’s niet toestaan. De vermelding B of BL, gevolgd door een datum aan het einde van een tekst, wijst erop dat het gebouw waarvan sprake op die datum beschermd werd of ingeschreven werd op de bewaarlijst. De verwijzingen in het vet naast de nummers van de plaatsen en de adressen van de activiteiten verwijzen naar een cartografisch plan van het Gewest. Dat kunt u schriftelijk aanvragen bij de Directie Monumenten en Landschappen en wordt u dan gratis toegestuurd. De informatie over het openbaar vervoer werd ons verschaft door het MIVB. Zij vermeldt de haltes die zich in de nabijheid bevinden van de plaatsen en vertrekpunten, rekening houdend met de dienstregeling op zaterdag en zondag.

Opgelet : voor bepaalde activiteiten is het verplicht vooraf te reserveren (het telefoonnummer vindt u onder de notitie over de activiteit). Er is voor deze werkwijze gekozen om het publiek in optimale omstandigheden te kunnen ontvangen en om voldoende gidsen te kunnen voorzien. U kunt op de dag zelf ook nog naar het vertrekpunt van de activiteiten gaan, want annuleringen zijn immers nooit uitgesloten.

Gebruikte pictogrammen

a

Openingsuren en data

d

Metrolijnen en haltes

e

Trams

f

Bus

g

Wandeling

h

Tentoonstelling

b

Fietstocht

i

Enkel te bezoeken met gids of reserveren is verplicht

Toegankelijk : er zijn voldoende voorwaarden vervuld opdat personen in

m

Toegankelijk met hulp : de hulp van een derde is vereist om zich

l

Niet toegankelijk : de minimumvoorwaarden zijn niet vervuld.

vreemde elementen. Stijlen, typologieën, materialen en technieken zijn allemaal onderhevig aan beïnvloeding en uitwisseling, soms zichtbaar maar niet altijd.

Van andere oorden onderzoekt dit boeiend fenomeen voor wat Brussel betreft en behandelt :

denis, een evenwichtsoefening tussen eigen

>> Het piepjonge België op zoek naar een eigen identiteit via de constructie van een nationaal verleden en bijbehorend patrimonium ;

c j

Vertrekpunt of plaats van activiteit Rondleiding in gebarentaal

>> De exotisch getinte architectuur in onze hoofdstad, haar oorsprong, succes en ondergang ; >> Buitenlandse landschapsarchitecten aan het werk in onze parken en tuinen, de introductie van vreemde decoratieve motieven en de in-

Deze publicatie van 164 pagina’s, rijkelijk geïl-

voer van exotische plantensoorten ;

lustreerd, wordt uitgegeven door de Directie

>> Beaux-Arts en cottagestijl, fundamenteel verschillend en toch broederlijk naast elkaar in de straten van Brussel, hun ontstaan en evolutie.

een (al dan niet elektrische) rolstoel zich zelfstandig kunnen verplaatsen.

Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Verkrijgbaar in de boekhandel vanaf september. Tijdens de Open Monumentendagen zal het verkocht worden aan een voordelig tarief op het in-

gemakkelijk te kunnen verplaatsen.

formatiepunt in de Sint-Gorikshallen.

De criteria voor toegankelijkheid zijn enkel van toepassing voor de bezoeken tijdens de Open Monumentendagen. Zij zijn niet noodzakelijk geldig voor de gewone activiteiten in die gebouwen. Voor bijkomende inlichtingen hierover kunt u contact opnemen met de NVHPH ([email protected]).

resultaat van een versmelting van eigen met

en vreemd ;

De toegankelijkheid van de gebouwen is weergegeven volgens de criteria en normen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, aan de hand van de volgende logo’s :

k

Gebouwen, parken en tuinen zijn bijna altijd het

>> Twee eeuwen bewogen Brusselse geschie-

Toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit Dankzij de medewerking van de Nationale Vereniging voor de Huisvesting van Personen met een Handicap (NVHPH), wordt de toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit vermeld naast elk gebouw dat in het programma opgenomen is. Dat is gebaseerd op de gegevens die de verantwoordelijken van de opengestelde plaatsen hebben meegedeeld en werd nog eens gecontroleerd door een lid van de vereniging. Locaties in de open lucht en galerijen werden hierbij buiten beschouwing gelaten, alsook de gebouwen waarvoor onvoldoende gegevens verstrekt werden.

Van andere oorde n

ISBN : 978-2-930457-47-5 Deze brochure wordt gratis verspreid Wettelijk Depot: D/2009/6860/020

o p e n

m o n u m e n t e n d a g e n

I p. 1

Vo o r w o o r d Na 20 jaar zijn de Open Monumentendagen uitgegroeid tot een niet meer weg te denken evenement dat zich bovendien richt tot alle generaties. De Open Monumentendagen zijn vandaag een van de populairste actiemiddelen om de bevolking te sensibiliseren voor de rijkdom van het architecturale erfgoed in het Brussels Gewest. Sinds 1992 worden ze elk jaar georganiseerd rond een bepaald thema. Voor de editie 2009 is gekozen voor het thema “Van andere oorden”. In een tijd waarin reizen een zeldzaamheid was, konden de inwoners van alle grote Europese steden hun nieuwsgierigheid naar onbekende oorden bevredigen aan de hand van de exotische gebouwen die her en der werden opgetrokken : Chinese pagodes, Japanse torens, Moorse paviljoenen, hindoetempels, enz. Brussel bezit vandaag nog meerdere architecurale getuigenissen die beelden oproepen van verre landen en vreemde culturen. Het programma van de 21ste Open Monumentendagen is daartoe echter niet beperkt. Ook ‘geïmporteerde’ stijlen en gebouwen of wijken die representatief zijn voor de Franse, Oostenrijkse of Hollandse tijd worden belicht, evenals de vreemde invloeden in onze architectuur of in onze parken en tuinen. Met 95 plaatsen, bijna 70 activiteiten (geleide wandelingen, tentoonstellingen, buscircuits, fietstochten,…), en de vele rondleidingen in de opengestelde monumenten, is het programma bijzonder goed gevuld ! Ik stel er prijs op hier nog eens alle openbare en private instellingen te danken, evenals de eigenaars en verenigingen die sinds jaar en dag bijdragen tot het succes van de Open Monumentendagen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Ik wens u een aangename reis langs het “vreemde” van bij ons.

Patrick Crahay, Directeur

p. 2

Io

p e n

m o n u m e n t e n d a g e n

Een informatiepunt voor al uw vragen... Tijdens de Open Monumentendagen kunt u met al uw vragen terecht in het informatiepunt in het centrum van Brussel, in de Sint-Gorikshallen, van 10u tot 17u. U vindt er ook de volledige programmabrochure en informatie over de opengestelde plaatsen. De thematische publicatie wordt er tegen een voordeelprijs te koop aangeboden.

> “Een fotografische reis langs het Europese erfgoed” (zie pagina 4).

Boekhandelaars Quartiers Latins en Plaizier stellen een reeks publicaties, postkaarten, posters en andere documenten die gewijd zijn aan het Brusselse erfgoed. c Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein te Brussel d lijnen 1- 5 (De Brouckère)

Maak gebruik van uw bezoek om de verschillende tentoonstellingen te bezoeken : > “De Oriënt van de architecten” (zie pagina 50).

e 3-4 (Beurs) f 29-38-47-63-71-88 (De Brouckère) 46-48-95 (Beurs) Met de medewerking van Patrimoine et Culture.

o p e n

m o n u m e n t e n d a g e n

I p. 3

Inhoud Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 1 Het Internationaal Fotografisch Experiment met Monumenten . . . . . p. 4

Opengestelde plaatsen en activiteiten Brussel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 8 Brussel-Uitbreiding / Etterbeek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 28 Sint-Lambrechts-Woluwe / Sint-Pieters-Woluwe Oudergem / Watermaal-Bosvoorde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 36 Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zorgt voor uw vervoer . . . . . . . p. 44 Kaart en repertorium van de opengestelde plaatsen . . . . . . . . . . . . . p. 45 Autoloze zondag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 49 Tentoonstelling “De Oriënt van de architecten” . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 50

Elsene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 52 Ukkel / Sint-Gilles / Vorst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 60 Anderlecht / Sint-Jans-Molenbeek / Koekelberg . . . . . . . . . . . . . p. 68 Jette / Brussel-Laken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 76 Schaarbeek / Evere / Sint-Joost-ten-Node . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 82

Publicaties van de Directie Monumenten en Landschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 90

p. 4

Io

p e n

m o n u m e n t e n d a g e n

Het Inter nationaal Fotografisch

Alice Van Der Vorst

Het is belangrijk dat jongeren oog hebben voor hun omgeving en voor het erfgoed dat hen omringt als we willen dat dit bewaard blijft. Met dat doel worden diverse bewustmakingsacties georganiseerd. Eén daarvan, het Internationaal Fotografisch Experiment met Monumenten, heeft met de jaren een almaar belangrijker plaats verworven in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Deze fotografiewedstrijd, die ontstaan is in Catalonië en nu in een veertigtal Europese landen wordt georganiseerd, geeft middelbare scholieren de mogelijkheid het rijke bouwkundige erfgoed van het Gewest te leren kennen. Elk jaar kunnen ze kiezen uit verschillende plaatsen die ze dan samen met hun leraar of individueel gaan ontdekken. Het is een manier om hun stad eens met andere ogen te bekijken.

o p e n

m o n u m e n t e n d a g e n

Pauline Wilmes

Experiment met Monumenten

I p. 5

p. 6

Io

p e n

m o n u m e n t e n d a g e n

Virgile Reuss

Gilles Van Hoye (arch. Joseph Diongre © Sofam 2009)

Aan deze twaalfde editie van het Internationaal Fotografisch experiment met Monumenten hebben talloze Brusselse scholen deelgenomen met als resultaat honderden zichten van de hoofdstad. Uit deze werden 24 foto’s geselecteerd voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Kom ze bekijken samen met deze geselecteerd door de andere deelnemende landen, tijdens de tentoonstelling genaamd : “Een fotografische reis langs het Europese erfgoed”, in een bijzonder originele scenografie Virgile Reuss (© vzw Atomium – SABAM Belgium 2009)

van Mandragore !

o p e n

m o n u m e n t e n d a g e n

Kevyn Ridelle

I p. 7

Judith Ghistelinck

a van 4 september tot 29 november 2009, elke dag van 10u tot 18u c Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein in Brussel d lijnen 1-5 (De Brouckère) e 3-4 (Beurs) f 29-38-47-63-71-88 (De Brouckère) 46-48-95 (Beurs)

Sumeyya Sahin

Organisatie : Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

BRUSSEL

Hotel van de Gouverneur van de Nationale Bank van België 9

B r u ss e l

1.

Kaart Centrum M 2

Hanzehuis Timmerhoutkaai 9 – Brussel A enkel zo van 10u tot 15u I alleen rondleidingen (groepen van 15 personen) d lijnen 1-5 (Sint-Katelijne) e 51 (Klein Kasteeltje) f 47-88 (Begijnhof) Dit merkwaardige herenhuis uit 1711 in Lodewijk XIV-stijl, zou gebouwd zijn in opdracht van baron Lambert de Renette, provedor-general van de keizerlijke troepen in de Nederlanden. In 1747 werd het verkocht aan bankier J.  A. Ories. Het gebouw bevat drie bouwlagen onder een schilddak en heeft bepleisterde gevels. De belijning met schijnvoegen van de benedenver-

I p. 9

dieping wordt visueel voortgezet in de pilasters van de hogere verdiepingen die bekroond worden door een hoofdgestel waarin een fries met trigliefen en jaartal in Romeinse cijfers, het geheel onder een driehoekig fronton. Het interieur van dit classicistische gebouw bestaat uit een geheel van vertrekken die invloeden vertonen van de Lodewijk XIV-stijl. Het plafond van de ‘blauwe kamer’ is beschilderd met Chinese taferelen. Deze decoratie, die uniek is voor Brussel, illustreert treffend de voorliefde van de régenceperiode voor uitheemse culturen. (B 30/03/1976) Doorlopend rondleidingen vanaf 11u. Met de medewerking van Arkadia.be.

1

g A c t i v i t e i t

g B e g e l e i d e r a l l y

Sélection du patron

Van andere oorden

Brukselbinnenstebuiten en Uit in Brussel helpen je om je keuze te maken uit het enorme aanbod van opengestelde monumenten. De ‘Selection du Patron’ bevat een selectie van een 30-tal gebouwen. Ze vormen een illustratie van het jaarthema, worden zelden opengesteld en hebben vermoedelijk niet te lange wachttijden. Deze selectie is vertaald in drie circuits : het eerste is het makkelijkst, want het verloopt te voet in de Brusselse binnenstad. Het tweede gebruikt openbaar vervoer om bij het startpunt van het wandelcircuit te geraken. Het derde verloopt volledig met openbaar vervoer.

Griekenland, Italië, Frankrijk, het Midden-Oosten,… allemaal bronnen van inspiratie of uitwisseling die de architectuur van de hoofdstad van Europa hebben verrijkt. Christendom, islam, boeddhisme,… allemaal godsdiensten waarvan de cultusplaatsen specifieke kenmerken vertonen. Handvest van Venetië, Brandi, Viollet-le-Duc,… allemaal namen die verbonden zijn met de restauratie en bewaring van ons erfgoed… Gewapend met uw quizformulier en begeleid door een gids legt u dit bijzondere parcours af dat het erfgoed van elders in de kijker plaatst.

Vanaf 25 augustus kunt u deze circuits downloaden op : www.brukselbinnenstebuiten.be of www.uitinbrussel.be. Info : Brukselbinnenstebuiten  02/218.38.78 – [email protected]

A zaterdag om 10u, 10u20, 10u40 en om 14u, 14u20, 14u40 (duur : 1u30) c vertrek : aan het onthaal, binnen in de Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein in Brussel – kaart Centrum M 3 d lijnen 1-5 (De Brouckère) e 3-4 (Beurs) f 29-38-47-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-48-95 (Beurs) I reserveren verplicht op nummer 0496/38.85.94 (van maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maximum 15 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Itinéraires. Op de paden van de Geschiedenis.

p. 10

2.

I

B r u ss e l

Kaart Centrum M 3

L

Vrijmetselaarstempels – Union et Philanthropie Lakensestraat 79 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u d lijnen 1-5 (Sint-Katelijne) e 3-4 (De Brouckère) f 47-88 (Begijnhof), 29-38-46-6366-71-86 (De Brouckère) Niet langer tevreden met haar tempel in de Ursulinenstraat verkreeg de Loge van de Stad Brussel een perceel in de Lakensestraat om er een nieuwe vergaderplaats te bouwen. De plannen werden ontworpen door architect Paul Bonduelle die het geheel in 1910 voltooide. De neoclassicistische gevel uit 1832 verraadt niets van de achterliggende ruimtes die de bezoeker verbazen. De drie egyptiserende tempels – een kleine, middelgrote en grote ruimte – die het achterste gedeelte van het gebouw beslaan, delen dezelfde poly-

2 chrome decoratie bestaande uit een forse kroonlijst met holle lijsten, pilasters met de beeltenis van de godin Hator, cobraslangen, gevleugelde zonneschijven, tweekoppige adelaars en maçonnieke instrumenten. De kleine tempel straalt een intieme sfeer uit met zijn met textiel beklede muren en sterrenhemelplafond. De twee andere tempels daarentegen boezemen ontzag in door hun afmetingen en papyrusvormige zuilen. De architraaf onder het plafond wordt beklemtoond door een fries van rammen. Stucwerk, lambriseringen en mar-

mer vervolledigen een decoratie waaruit de fascinatie van de Loge voor het oude Egypte blijkt. We hebben hier te maken met een uitzonderlijk monument van het Brusselse erfgoed. (B 08/08/1988) Rondleidingen zodra zich een groep heeft gevormd. Lezing over de vrijmetselarij op zondag om 16u. Deze lezing vindt plaats in de Blauwe Tempel die exclusief hiervoor is voorbehouden. Toegang volgens de beschikbare plaatsen.

g Wa n d e l i n g

f B u s t o c h t

Een wedstrijd Frankrijk-Nederland

Brussel, uitwisseling en invloed 

We wandelen doorheen een centrumwijk waar we quasi alleen architectuur vinden van na de Eerste Wereldoorlog. Op zich is dat al vreemd, omdat men zou kunnen denken dat het centrum voordien al ongeveer volgebouwd moet geweest zijn. Niets is minder waar ! We confronteren er twee totaal verschillende architectuurstijlen : de Nieuwe Zakelijkheid uit Nederland, met de Beaux-Artsstijl uit Frankrijk. Tijdens de wandeling leren we hoe onze Belgische architecten actief waren in de buurt en hoe zij, compromisgevoelig als wij allen zijn, van beide walletjes aten…

Deze bustocht laat u zien dat Brussel altijd al een plaats van uitwisselingen en invloeden is geweest. Haar architectuur getuigt van haar vele banden met het buitenland. U herontdekt de stad aan de hand van haar geschiedenis en haar opmerkelijke monumenten : de Koningswijk, de Congreskolom, het Justitiepaleis en de Jubelparkwijk naast andere merkwaardige gebouwen, altijd bekeken vanuit het oogpunt van vreemde invloeden. De rondrit toont ook aan hoe Brussel door de politieke en economische machthebbers gemodelleerd is tot de incarnatie van het model van Europese stad. A zaterdag om 10u, 11u, 14u en 15u (duur : 3u)

A zaterdag en zondag om 10u en 14u (duur : 1u30) c vertrek : Oude Graanmarkt (kant Moutstraat) in Brussel – kaart Centrum M 2 d lijnen 3-4 (Beurs) f 46-48-95 (Beurs) Met de medewerking van Klare Lijn.

c vertrek : voor het hotel Métropole, De Brouckèreplein in Brussel – kaart Centrum N 2 d lijnen 1-5 (De Brouckère) e 3-4 (De Brouckère) f 29-38-46-47-63-66-71-88 (De Brouckère) I reserveren verplicht op nummer 02/219.33.45 (van maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maximum 45 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van het Atelier de Recherche et d’Action Urbaines (ARAU).

B r u ss e l

3.

Kaart Centrum M 2

k

4.

I p. 11

Kaart Centrum M-N 2

Sint-Jan-Baptist ten Begijnhofkerk

UGC De Brouckère Zaal Grand Eldorado

Begijnhofplein – Brussel

De Brouckèreplein 38 – Brussel

A Za van 10u tot 17u Zo van 11u tot 18u

A za en zo van 9u tot 10u30

d lijnen 1-5 (Sint-Katelijne)

I alleen rondleidingen (groepen van 25 personen)

e 3-4 (De Brouckère)

d lijnen 1-5 (De Brouckère)

f 29-38-46-63-66-71-86 (De Brouckère), 47-88 (Begijnhof)

e 3-4 (De Brouckère)

Het Groot Begijnhof van Brussel telde aan het begin van de 18de eeuw 1.084 huizen verspreid over een oppervlakte van bijna 7 hectare. Middelpunt van de religieuze gemeenschap was de SintJan-Baptistkerk waarvan de bouw begon in 1657. De bestaande gotische kerk werd toen, mede uit prestigeoverwegingen, herbouwd in de heersende barokstijl van die periode. De vlakbij gelegen jezuïetenkerk diende daarbij als model. Het schip en de zijbeuken werden waarschijnlijk voltooid in 1675 toen de kerk ook werd ingewijd. De gevel volgde spoedig daarna. De drieledige indeling volgt nog de gotische traditie, maar de decoratie is zuiver barok, afgeleid van de Gésukerk in Rome met de Sint-Michielkerk van Leuven als lokale inspiratiebron. De talrijke in- en uitzwenkingen, de superpositie van ordes, de frontons met zwierige voluten en de rijke ornamentering vertolken het vocabularium van de barok dat ook tot uitdrukking komt

f 29-38-46-47-63-66-71-86-88 (De Brouckère)

3 in de aankleding van het interieur met de uitkragende kroonlijsten, de nissen met flankerende voluten en de vele gevleugelde putti met bolle wangen. De altaren, biechtstoelen, de preekstoel en het orgel van Van Hool-Vermeersch (1869) vormen een rijk meubilair, eveneens in barokstijl. (B 05/03/1936) Gids ter plaatse. Met de medewerking van Korei.

België lijkt de filmkunst van meet af aan een warm hart te hebben toegedragen. Het was in Brussel, in november 1895, dat de gebroeders Lumière hun eerste officiële filmvertoning gaven, zes maanden na de historische beelden in Lyon. In de jaren nadien ontwikkelde het stadscentrum zich tot een trefpunt voor alle cinefielen. De bouw van de bioscoop Eldorado in 1931-1932 op het De Brouckèreplein was daarin een hoogtepunt. Architect Marcel Chabot demonstreerde zijn voorliefde voor de art deco door de grote filmzaal die 2.705 toeschouwers kon bevatten in deze stijl te ontwerpen. Bij de vergroting van het complex tussen 1974 en 1978 werd het benedengedeelte van deze zaal afgeschaft. Het bovengedeelte bleef echter behouden en de grote zaal van de huidige biocoop bezit zelfs nog de oorspronkelijke koloniale muurdecors. Deze decors, bestaande uit een opeenvolging van vergulde reliëfs vervaardigd door de beeldhouwers Wolf en Van Neste, illustreren het dagelijkse leven in Congo tijdens de jaren 1930 met veel aandacht voor de fauna en flora. De oordeelkundige belichting versterkt nog de monumentaliteit en plastische kracht van de taferelen. (B 28/04/1994) Rondleidingen om 9u, 9u30 en 10u. Met de medewerking van Arkadia.be.

4

p. 12

I

5.

B r u ss e l

Kaart Centrum N 2

Martelaarsplein Brussel d lijnen 1-5 (De Brouckère), 2-6 (Rogier) e 3-4 (De Brouckère/Rogier) f 29-38-46-47-63-66-71-86-88 (De Brouckère) In 1771 kocht een vastgoedgroep onder leiding van aannemer Josse Massion het terrein van een vroegere blekerij om er een plein met omringende woningen aan te leggen. Al snel werd het project echter overgedragen aan de Stad die het terrein liet onteigenen en architect Claude Fisco opdracht gaf de plannen te ontwerpen voor het toekomstige Sint-Michielsplein. De bouwgronden werden verkocht met de verplichting de eenheid van het geheel te respecteren dat in een zuiver classicistische stijl was opgevat. Architect Fisco liet rond het plein zes homogene huizenblokken optrekken : twee keer twee aan de lange zijden, gescheiden door een dwarsstraat, en twee aan

5 de korte zijden, met telkens twee toegangen tot het plein op de hoeken. Elk blok heeft een identieke opstand bestaande uit een benedenverdieping met schijnvoegen, anderhalve bouwlaag met door pilasters gescheiden vensteropeningen onder een hoofdgestel, en een attiek die gedeeltelijk het dak verbergt. De hoeken van de gebouwen aan de lange zijden, langs weerszijden van de dwarsstraat, worden gemarkeerd

door een uitspringend gedeelte van drie traveeën met kolossale Dorische zuilen. Langs de korte zijde bevatten de gevels in Lodewijk XVI-stijl een centraal risaliet van zeven traveeën, eveneens met Dorische zuilen onder een driehoekig fronton. In het midden van het plein bevindt zich het indrukwekkende mausoleum voor de martelaars van de Belgische revolutie. De crypte dateert van 1838. (B 10/06/1963)

g Wa n d e l i n g

g Wa n d e l i n g

Brussel-Parijs : uitwisselingen

Frans of Brussels hanengekraai ?

Met het huwelijk van Leopold I en Louise-Marie d’Orléans kwam een brede beweging van artistieke uitwisseling tussen beide hoofdsteden op gang. In het begin gaf Parijs de toon aan en nam Brussel gretig alles over wat uit de Franse hoofdstad kwam – zoals onder meer de grote lanen naar het model van Hausmann getuigen – maar weldra deed ze zich gelden als broedplaats van een buitengewonen artistieke en culturele vernieuwing : Belgische en Franse kunstenaars knoopten nauwe banden aan die buitengewoon vruchtbaar bleken. Straten, huizen, beeldhouwwerken en teksten herinneren aan deze kruisbestuiving tijdens de Belle Epoque !

Deze wandeling belicht de architecturale rijkdommen die we te danken hebben aan uitwisselingen tussen Franse en Belgische architecten. Het verhaal begint in de tijd dat België een deel van Frankrijk was en Belgische architecten, opgeleid in Parijs, de Grand prix de Rome behaalden. Op het einde van de 19de eeuw zal de Parijzenaar Hector Guimard, architect van de metrostations van Parijs, zijn stijl vinden door de huizen van Horta te bezoeken ; Antoine Courtens wordt een meester in de art-decostijl na in de leer te zijn geweest bij Parijse ontwerpers en Henry Lacoste slaat een artistieke brug tussen de Beaux-Artsschool van Parijs en de academie van Brussel…

A zaterdag om 14u30 en zondag om 10u30 en 14u30 (duur : 2u)

A zondag om 12u en 16u (duur : 1u30)

c vertrek : voor het hotel Métropole, De Brouckèreplein in Brussel – kaart Centrum N 2

c vertrek : voor de ingang van het hotel Métropole, De Brouckèreplein in Brussel – kaart Centrum N 2

d lijnen 1-5 (De Brouckère)

d lijnen 1-5 (De Brouckère)

e 3-4 (De Brouckère)

e 3-4 (De Brouckère)

f 29-38-46-47-63-66-71-88 (De Brouckère)

f 29-38-46-47-63-66-71-88 (De Brouckère)

i reserveren verplicht op nummer 02/673.18.35 (van maandag tot vrijdag van 10u tot 17u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans.

i reservatie verplicht op nr. 0496/38.85.94 (maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maximum 25 personen per vertrek.

Met de medewerking van de Bus Bavard.

Met de medewerking van Itinéraires. Op de paden van de Geschiedenis.

B r u ss e l

6.

I p. 13

Kaart Centrum N 2

Vrijmetselaarstempels – Cercle des Amis philanthropes Peterseliestraat 8 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u d lijnen 1-5 (De Brouckère), 2-6 (Rogier) e 3-4 (De Brouckère/Rogier) f 29-38-46-47-63-66-71-86-88 (De Brouckère) De naam Peterseliestraat verwijst naar de vele moestuinen die hier waren, voordat deze wijk volledig bebouwd werd. Niets doet vermoeden wat er zich achter de neoclassicistische zijgevel bevindt die onopvallend opgaat in het geheel van het Martelaarsplein. Wie binnentreedt, ontdekt met verbazing negen tempels waarvan twee met een doorwrocht egyptiserend decor het trefpunt zijn van de Cercle des Amis philanthropes. Het gebouw, ooit bewoond door Louis Ghémar, officieel hoffotograaf van Leopold II, werd in 1877 voor de vrijmetselaarsloge verbouwd door architect Adolphe Samyn, die eerder in Verviers de Loge du Travail had ontworpen. Het egyptiserende decor werd uitgevoerd door Alban Chambon voor wat de gesculpteerde ornamenten betreft, door Gustave Janlet voor de decoratieve muurschilderingen en door Louis Delbeke die de historische en symbolische scènes schilderde naar een ontwerp van Jan Verhas. De wanden van de Grote Tempel worden geritmeerd door zuilen met kapitelen in klokvorm en de beeltenis van de godin Hathor, en zijn versierd met uraei (cobraslangen) en gevleugelde zonneschijven. Samen met de tempels in de Lakenstraat getuigen de vrijmetselaarstempels van de Peterseliestraat op fraaie wijze van de fascinatie voor het decoratieve repertoire van het oude Egypte. (B 22/10/1998) Rondleidingen op zaterdag en zondag om 15u.

6

7

7.

Kaart Centrum O 2

Barricadenplein Brussel d lijnen 2-6 (Madou/Kruidtuin) e 92-94 (Congres) f 29-63-65-66 (Madou), 61 (Kruidtuin) Na de afbraak van de middeleeuwse stadsomwalling werden op de vrijgekomen ruimte brede wandellanen aangelegd waarvan het tracé overeenstemt met dat van de huidige kleine ring. Het project dat onder leiding stond van architect Jean-Baptiste Vifquain voorzag niets bijzonders op de plaats van het huidige Barricadenplein. De eerste contouren hiervan werden getekend door landmeter Van Keerberghen, maar het was uiteindelijk architect Nicolas Roget die het plein zijn huidige vorm gaf. Hij opteerde voor

een neoclassicistische stijl, tegelijk monumentaal en eenvoudig, die het geheel een opmerkelijke eenheid geeft, nog versterkt door de keuze voor eenzelfde bepleistering voor alle gebouwen, de doorlopende lijnen tussen de gevels, en door het streven naar symmetrie in de plaatsing van de deur- en vensteropeningen en het lijstwerk. In de loop van de jaren werden twee huizen afgebroken voor de aanleg van de Omwentelingstraat, naast andere kleine wijzigingen. Dit heeft gelukkig de harmonie van het plein niet al te zeer aangetast. Het blijft een van de meest representatieve realisaties in zijn soort. Het Barricadenplein werd voltooid in 1824 en ligt rond een centraal bloemenperk met het standbeeld van Andreas Vesalius. Het ontleent zijn huidige naam aan de gebeurtenissen tijdens de Belgische revolutie van 1830. (B 08/08/1988)

p. 14

8.

I

B r u ss e l

Kaart Centrum O 2

L

Institut Supérieur Industriel de Bruxelles (ISIB) Koningsstraat 150 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u d lijnen 1-5 (Park), 2-6 (Kruidtuin) e 92-94 (Congres) f 29-63 (Congres), 61 (Kruidtuin), 65-66 (Park) Toen architect Joseph Poelaert de opdracht kreeg voor het ontwerp van de Congreskolom, tekende hij ook de plannen voor twee identieke herenhuizen aan weerskanten van het toekomstige Congresplein. De twee gebouwen werden opgetrokken tussen 1850 en 1852 in een stijl die verwant is aan het neoclassicisme uit de tijd van Lodewijk XVI. Poelaert introduceerde echter ook elementen uit andere invloedssferen, zoals de sterk uitspringende kroonlijst die reeds de Italiaanse neorenaissance aankondigde. De onderneming Les Savonneries Lever Frères die hier gevestigd was, liet in 1922 verbouwingswerken uitvoeren door architect Paul Saintenoy. Het oorspronkelijke uitzicht van de gevel werd hierbij licht gewijzigd, vooral de versiering van de centrale travee. Daarnaast werd ook een deel van de binnendecoratie opgeofferd, hoewel belangrijke onderdelen van het werk van Poelaert bewaard bleven, zoals de grote vestibule. De onderneming, die hier een koloniaal museum en een bioscoop exploiteerde, verkocht het gebouw in 1957 aan het ministerie van Onderwijs. Nadien werd het de zetel van het Institut Supérieur Industriel de Bruxelles. (B 19/04/1977) Rondleidingen op zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van de Bus Bavard.

9

8

g Wa n d e l i n g Het Rijksadministratief Centrum : Amerika in Brussel ? Het Rijkdsadministratief Centrum is een van de plaatsen in Brussel waar de toepassing van het functionalisme en de beginselen van het Handvest van Athene in hun meest doorgedreven vorm kunnen worden geobserveerd. Deze wandeling laat ook de Amerikaanse invloeden zien in het technische en esthetische ontwerp van de gebouwen, meer bepaald in het gebruik van een glazen gordijngevel voor de Financietoren. De aanwezigheid onder de ontwerpers van architecten (met name Marcel Lambrichs en Georges Riquier) die hun sporen in Congo verdiend hadden, wordt eveneens toegelicht. A zaterdag en zondag om 10u30 en 13u (duur : 1u30) c vertrek : voor de Congreskolom, Congresplein in Brussel – kaart Centrum O 2 d lijnen 2-6 (Madou/Kruidtuin) e 92-94 (Congres) f 23-63 (Congres-Madou) i reserveren verplicht op nummer 02/410.99.50 (van maandag tot vrijdag van 9u tot 17u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van La Fonderie.

B r u ss e l

9.

Kaart Centrum N 3

l

geflankeerd door een uitspringende travee in portiekvorm met rijke ornamentering. De vensteropeningen van deze traveeën worden omlijst door kariatiden en dubbele zuilen met Ionisch kapiteel. De bekronende driehoekige frontons hebben een gebeeldhouwd tympaan. Binnen is een suite van salons en ontvangstruimtes bewaard waarvan de somptueuze decoratie wordt aangevuld door het meubilair in Napoleon III-stijl. Marmer, kostbare houtsoorten, gecapitonneerde stoelen en verguld stucwerk dragen bij tot de sfeer van overweldigende luxe.

Het Hotel van de gouverneur is het enige overblijfsel van een complex dat tussen

1860 en 1878 onder leiding van de architecten Beyaert en Janssens gebouwd werd voor de Nationale Bank. De monumentale gevel heeft een rijk parement van verschillende soorten natuursteen (Euville, Gobertange, Savonnières en Audun). Het ontwerp in eclectische stijl combineert op harmonische wijze het neoclassicisme van de Lodewijk XVI-stijl, voortgezet door de Second Empirestijl, met elementen uit de Italiaanse en Franse renaissance. Boven de benedenverdieping die geritmeerd wordt door schijnvoegen verrijst een majestueuze verdieping waarvan de ramen door een rijk gesculpteerd decor worden omlijst. Het centrale gedeelte, bestaande uit zeven ramen met boogvormig fronton, wordt aan weerszijden

f Bustocht

f B u s t o c h t

Egyptomania, chinoiserieën, Moorse stijl… Shopping time !

Brussel, open boek van de Europese architectuur 

Hotel van de Gouverneur van de Nationale Bank van België Wildewoudstraat 10 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u i alleen rondleidingen (groepen van 15 personen) d lijnen 1-5 (Park/Centraal Station) e 92-94 (Park) f 29-63-65-66 (Park/Centraal Station), 38-71-86 (Centraal Station)

Syrisch-Babylonische stijl, eclecticisme, egyptomania, chinoiserieën,… overal in Brussel zien we architecturale invloeden van vreemde herkomst om ons heen : het Justitiepaleis, het Chinese paviljoen van Laken, het vrijmetselaarsmuseum, een oude bioscoop in Sint-Gillis met een Moors decor, enz. Deze intrigerende rondrit besteedt speciale aandacht aan de invloeden en stijlen die geïnspireerd zijn door andere landen. A zaterdag om 10u en 14u (duur : 1u30) c Vertrek : parkeerplaats voor bussen, Kardinaal Mercierstraat (naast het Centraal Station) in Brussel – kaart Centrum N 3 d lijnen 1-5 (Centraal Station) f 29-38-63-66-71 (Centraal Station) i reserveren verplicht op nummer 0496/38.85.94 (van maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maximum 50 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Itinéraires. Op de paden van de Geschiedenis.

I p. 15

Doorlopend rondleidingen. Met de medewerking van het Museum van de Nationale Bank van België.

Tijdens deze rondrit overlopen we de belangrijke periodes in de geschiedenis van de bouwkunst (middeleeuwen, renaissance, barok, classicisme, historicisme, hedendaagse periode), zien we welke landen de grootste invloed hebben uitgeoefend en bekijken we het belang van onze eigen inbreng. A zaterdag om 12u en 16u (duur : 1u30) c vertrek : voor parkeerplaats voor bussen, Kardinaal Mercierstraat (naast het Centraal Station) in Brussel – kaart Centrum N 3 d lijnen 1-5 (Centraal Station) f 29-38-63-66-71 (Centraal Station) i reservatie verplicht op nr. 0496/38.85.94 (maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maximum 50 personen per vertrek. Met de medewerking van Itinéraires. Op de paden van de Geschiedenis.

f B u s t o c h t Pluralisme van godsdiensten en bouwstijlen De internationalisering van Brussel is ook zichtbaar in de diversificatie van de cultusplaatsen : synagogen, moskeeën, orthodoxe kerken, protestantse tempels, boeddhistische centra… Tijdens deze rondrit ontdekken we de architecturale en spirituele bijzonderheden van deze plaatsen en leren we meer over hun specifieke kenmerken. A zaterdag om 12u en 16u (duur : 1u30) c vertrek : parkeerplaats voor bussen, Kardinaal Mercierstraat (naast het Centraal Station) in Brussel – kaart Centrum N 3 d lijnen 1-5 (Centraal Station) f 29-38-63-66-71 (Centraal Station) i reservatie verplicht op nr. 0496/38.85.94 (maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maximum 50 personen per vertrek. Met de medewerking van Itinéraires. Op de paden van de Geschiedenis.

p. 16

I

10.

B r u ss e l

Kaart Centrum N 2

m

Koninklijke Muntschouwburg Muntplein – Brussel A za van 10u tot 16u zo van 10u tot 12u d lijnen 1-5 (De Brouckère) e 3-4 (De Brouckère) f 29-38-63-66-71 (De Brouckère) De Koninklijke Muntschouwburg werd in het begin van de 19de eeuw opgetrokken naar de plannen van de Franse architect Louis-Emmanuel-Aimé Damesme. Het is een van de opvallendste voorbeelden van neoclassicistische architectuur in Brussel. In zijn bijna tweehonderdjarig bestaan kende het vele verbouwingen telkens volgens de smaak van de tijd. Met een klassiek zuilenportiek, een theater à l’italienne,

een Second Empire interieur en de recente decoratie van de hand van internationaal vermaarde kunstenaars zoals Sam Francis, Daniel Buren, Sol Lewitt, Giulio Paolini, reflecteert het gebouw de internationale oriëntatie van dit operahuis dat elk jaar opnieuw dirigenten, choreografen en plastische kunstenaars evenals componisten, zangers en regisseurs van over heel de wereld verwelkomt. In september stelt de Chinese kunstenaar Zhang Huan er zijn nieuwe productie van Handels Semele voor en plaatst een authentieke zeventiende-eeuwse Chinese tempel centraal op het toneel. (B 14/09/2000) Vrij bezoek en rondleidingen in de schouwburg. Met de medewerking van de dienst Publiekswerking van de Munt.

11.

Kaart Centrum N 3

Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen Grasmarkt, Schildknaapstraat Brussel A za en zo van 10u tot 17u d lijnen 1-5 (De Brouckère) e 3-4 (De Brouckère) f 29-38-46-47-63-66-71-86-88 (De Brouckère)

11

Van in de jaren 1830, onder de regering van Leopold I, werkte architect JeanPierre Cluysenaer aan een groots project voor de sanering van een volkswijk in het stadscentrum door de bouw van een complex dat woningen, handelszaken en een promenade zou combineren. In 1839 werd het project van openbaar nut verklaard. De werkzaamheden begonnen in 1846 en waren bijna voltooid bij de officiële opening die plaatsvond op 20 juni 1847 in aanwezigheid van de koninklijke familie. Cluysenaar ontwierp een lange galerij

10

van 210 meter die halverwege aan het centrale zuilenportaal een lichte knik maakt om de onregelmatigheden van het terrein te benutten. De architectuur en de decoratie, waaraan bijzonder veel zorg werd besteed, zijn duidelijk geïnspireerd op het voorbeeld van de Italiaanse palazzi uit de 16de eeuw. De gevel aan de Grasmarkt wordt gekenmerkt door een superpositie van de Toscaanse, Ionische en Korinthische orde, die binnen in de galerij herhaald wordt. Een zuilenportaal met serlianatravee fungeert als scharnier tussen de Konings- en de Koninginnegalerij. Het vernuftige glazen dak dat de galerijen overspant, bestaat uit zelfdragende rondbogen en verlicht de beelden van godheden en allegorische figuren uit de Oudheid die de binnengevels verfraaien. (B 19/11/1986) Rondleidingen met mogelijkheid om sommige appartementen en kantoren te bezoeken, zaterdag en zondag van 10u tot 17u voor groepen van 10 personen. Afspraak in de Koningsgalerij nr. 5. Met de medewerking van de Bus Bavard.

B r u x e ll e s

12.

Kaart Centrum N 3

I p. 17

M

Théâtre du Vaudeville Koninginnegalerij 13 – Brussel A enkel zo van 10u tot 18u d lijnen 1-5 (De Brouckère) e 3-4 (De Brouckère) f 29-38-46-47-63-66-71-86-88 (De Brouckère) Op de plaats van het huidige Théâtre du Vaudeville, gebouwd omstreeks 1885, bevond zich vroeger de Bloemenmarkt, een gebouw onder een glazen overkapping ontworpen in 1847 door architect Jean-Pierre Cluysenaer. Wie erop let, kan trouwens in het huidige interieur nog de oude metalen kolommen zien van deze markthal. Afgezien van de in 1926 toegevoegde hal in art-decostijl naar het ontwerp van architect Ide, is het gebouw opgetrokken in Second Empirestijl en dus voorzien van een weelderige decoratie van verguld stucwerk dat in de grote zaal geconcentreerd is in de zwikken van de arcaden en de gebuikte borstweringen van de balkons. Ze ontleent decoratieve elementen aan verschillende stijlen en brengt ze in een soort symbiose bijeen. Het recent gerestaureerde theater wordt tegenwoordig verhuurd voor culturele en andere evenementen. (B 17/04/1997) Rondleidingen om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Itinéraires. Op de paden van de geschiedenis.

13.

Kaart Centrum M 3

12

13

M

tot een helder verlicht driebeukig schip dat na twee traveeën overgaat in een zeshoekig middengedeelte, verlengd door drie halfcirkelvormige apsissen die het koor en de zijkapellen bevatten. Het interieur bevat fraai stucwerk in Lodewijk XIV-stijl, evenals een mooie tweekleurige tegelvloer in zwart en grijs marmer. De kerk staat op de plaats van de vroegere kapel van het Sint-Jakobsgasthuis waar reeds in 1625 een miraculeus beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Goede Bijstand werd vereerd. Het doksaal wordt ingenomen door een prachtig orgel van Billion/Van de Loo (1888), met kast in barokstijl. (B 05/03/1936)

Onze-Lieve-Vrouw van Goede Bijstandkerk Kolenmarkt – Brussel A za van 10u tot 12u zo van 12u tot 18u d lijnen 1-5 (De Brouckère) e 3-4 (Beurs/Anneessens) f 29-38-47-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-48-95 (Beurs) De bouw van de Onze-Lieve-Vrouw van Goede Bijstandkerk, begonnen door architect Jan Cortvrindt in 1664, werd na diens dood voortgezet door P. P. Merckx en in 1694 voltooid door W. De Bruyn. De barokke gevel vertoont duidelijk de invloed van de Gesùkerk in Rome zij het met enkele aanpassingen aan de lokale smaak. Het hoofdportaal met geringde omlijsting, bekroond met het wapenschild van Karel van Lotharingen, geeft toegang

Uitleg over de geschiedenis en de architectuur van de kerk. Vertrekpunt van de wandeling “Hola Bruselas” (zie kadertekst hieronder).

g Wa n d e l i n g Hola Bruselas !  De inlijving van onze gewesten bij Spanje, het gevolg van een koninklijk huwelijk, heeft heel wat sporen nagelaten. Tijdens deze wandeling blikken we terug op twee eeuwen geschiedenis onder dezelfde kroon. Eerst en vooral is er de architectuur : van de O.-L.-Vrouw van Goede Bijstandskerk over de Begijnhofkerk tot de Grote Markt, overal getuigt de barok van de triomf van het katholieke geloof, de fierheid van de ambachtsgilden en de rijkdom van Vlaanderen en de beide Amerika’s. Er zijn ook de herinneringen aan de vertrekkende conquistadores, de vele geestelijken, soldaten en vorsten die destijds de straten van Brussel bevolkten. En ten slotte zijn er namen, gebruiken, sommige folkloristische elementen – van Zwarte Piet tot Manneken Pis – die naar Spanje verwijzen. Vandaag manifesteert de Spaanse aanwezigheid zich onder andere in de vele tapasbars en het centrum Tentation. Bienvenida ! A zaterdag om 14u30 en zondag om 13u en 16u30 (duur : 2u) c vertrek : ingang van de O.-L.-Vrouw van Goede Bijstandskerk, Kolenmarkt in Brussel – kaart Centrum M 3 d lijnen 1-5 (De Brouckère) e 3-4 (Beurs/Anneessens)

f 29-38-47-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-48-95 (Beurs) i reserveren verplicht op nummer 02/673.18.35 (van maandag tot vrijdag van 10u tot 17u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van de Bus Bavard.

p. 18

I B r u ss e l 14.

Kaart Centrum M 3

M

Brussels Parlement Lombardstraat 69 – Brussel A enkel zo van 10u tot 18u d lijnen 1-5 (Centraal Station) e 3-4 (Beurs) f 48-95 (Sint-Jan)

14

15.

Kaart Centrum N 3

Winkel voor binnenhuisinrichting Agnès Emery Gasthuisstraat 27 – Brussel A enkel za van 11u tot 19u d lijnen 1-5 (Centraal Station) f 48-95 (Sint-Jan) Deze uitspringende vleugel is het enige restant van een groot classicistisch gebouw uit de 18de eeuw waarvan de voorgevel tussen acht en tien traveeën telde. Het wordt vandaag verborgen door een recenter schermgebouw maar heeft binnenin nog enkele mooie oorspronkelijke decors bewaard die een bezoek meer dan waard zijn. De

De zetel van het Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, waar vroeger de Provincieraad van Brabant en de provinciale diensten gevestigd waren, heeft een oppervlakte van 12.000 m². De vleugel in Beaux-Artsstijl, waarlangs men binnenkomt, is het werk van architect Hano. Hij leidde aan het begin van de 20ste eeuw de uitbreiding van de provinciale gebouwen in de Lombardstraat, die toen net was aangelegd als prestigieuze nieuwe verkeersas. Deze vleugel huisvest vandaag de commissie- en vergaderzalen van het Brussels Parlement en bevat ook een grote spiegelzaal in classicistische stijl waar officiële plechtigheden plaatsvinden. In het moderne halfrond op de dakverdieping worden de plenaire zittingen van het Brussels Parlement en van het Franse Gemeenschapsparlement gehouden. De vergaderingen van

de Vlaamse Gemeenschapscommissie vinden plaats in een van de commissiezalen. Het oudste gedeelte, het Hotel de Limminghe, dateert uit het begin van de 18de eeuw en geeft uit op een vierkant binnenplein dat uitmondt in de Eikstraat. De voorgevel, die op de benedenverdieping door schijnvoegen gemarkeerd wordt, is in talrijke details schatplichtig aan de neo-Lodewijk XVIstijl. Dit opmerkelijke architecturale geheel, dat in de 18de eeuw dienst deed als residentie van de Engelse ambassadeur en de apostolische nuntius, bevat meerdere salons die hun oorspronkelijke decoratie hebben bewaard. (B 09/02/1995) Doorlopend rondleidingen. Met de medewerking van Itinéraires. Op de paden van de Geschiedenis. Het parcours eindigt in het onthaal- en informatiecentrum waar de bezoekers informatie vinden over het Brussels Parlement, brochures, een boek over het twintigjarig bestaan van het Parlement en verschillende publicaties van de gewestelijke administratie. Concert, zondag om 14u (zie kadertekst pagina 26).

trap met balusters in Lodewijk XVI-stijl bezit nog de originele trappalen met voluten, gesculpteerd lofwerk, een hermesstaf en mascaron. Geflankeerd door twee zuilen leidt deze trap naar ruime overlopen die toegang geven tot opeenvolgende vertrekken met harmonische volumes waarvan sommige nog hun neoclassicistisch stucdecor en lijstwerk van het einde van de 18de eeuw bewaard hebben. In het gebouw, dat nog de geest van vroeger ademt, is momenteel de winkel voor binnenhuisinrichting Emery & Cie gevestigd. Gids ter plaatse. Met de medewerking van Arkadia.be.

15

B r u ss e l

16

16.

Kaart Centrum N 4

Egmontpark Wolstraat, Grote Hertstraat, Waterloolaan – Brussel

17.

Kaart Centrum N 4

m

Regentschapsstraat 30 – Brussel A za en zo van 10u tot 17u

e 92-94 (Kleine Zavel)

d lijnen 2-6 (Louiza)

f 27-95 (Kleine Zavel)

e 92-94 (Kleine Zavel)

Het Egmontpark is een groene en rustgevende enclave te midden van een zeer dicht bebouwde wijk. Het ligt aan de binnenzijde van het huizenblok gevormd door de Wolstraat, Grote Hertstraat, Waterloolaan en het Egmontpaleis. Zoals blijkt uit een geaquarelleerd plan van 1750 bevond zich destijds op deze plaats een renaissancetuin met boomgaard en moestuinen. De tuin werd tussen 1759 en 1762 voor de eerste keer heraangelegd, in Franse stijl, door architect Servandoni. Omstreeks 1820, bij de afbraak van de middeleeuwse stadsomwalling, werd het park vergroot en omstreeks 1830 werd het opnieuw hertekend door Tilman François Suys. Pas in 1901 kreeg het van architect Edmond Galoppin zijn huidige uitzicht van Engels landschapspark met kronkelende paden, mooie bosjes en exotische boomsoorten waaronder een oosterse plataan en libanonceder. Een oranjerie gebouwd tussen 1830 en 1839, een heropgebouwde gotische waterput uit de 15de eeuw en enkele opmerkelijke beelden verhogen nog de charme van dit te weinig gekende Brusselse park. (B 20/07/1972)

f 27-95 (Kleine Zavel)

Doortocht van de wandeling “Brussel : geschiedenis, architectuur en groen” (zie kadertekst pagina 21).

17

Koninklijk Conservatorium van Brussel

d lijnen 2-6 (Louiza)

I p. 19

Het Koninklijk Conservatorium van Brussel, opgericht in 1832, leidde in het begin een zwervend bestaan maar nam nadien zijn intrek in het herenhuis van Thurn en Taxis. Na enige tijd gaf de minister van Binnenlandse Zaken aan architect JeanPierre Cluysenaer opdracht een gebouw te ontwerpen dat zou beantwoorden aan de waardigheid van de instelling. De plannen werden ontworpen tussen 1838 en 1842 maar het duurde tot 1876 alvo-

rens het gebouw zoals we het vandaag kennen in gebruik werd genomen. Cluysenaer inspireerde zich op Franse voorbeelden, meer bepaald op de door Pierre Lescot ontworpen vleugel van het Louvre. Het Conservatorium ligt rond een voorplein en bevat een uitbundig gedecoreerde concertzaal in Second Empirestijl, die veel gelijkenis vertoont met de keizerlijke zaal van het conservatorium van Parijs en waarin zich achteraan een orgel bevindt van A. Cavaillé-Coll (1880). De ruime hal met eclectische zuilengalerij en talrijke bustes leidt naar een monumentaal trappenhuis. (B 09/09/1993) Rondleidingen, zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30 en 16u.30 Met de medewerking van Korei. Tijdelijke tentoonstelling en diverse activiteiten.

f B u s t o c h t Godsdienstige gebouwen van hier en elders  Religieuze gebouwen dragen de uiterlijke tekenen van de godsdienst die ze vertegenwoordigen. Dit religieuze erfgoed is passionerend, en nog meer voor wie de diverse nationale, culturele en architecturale invloeden herkent. Deze rondrit laat u dit erfgoed ontdekken, maar ook de verschillende godsdiensten van hier en elders. zaterdag om 10u30 en 14u30 (duur : 2u30 tot 3u) A c vertrek : voor de synagoge, Regentschapstraat 32 in Brussel – kaart Centrum N 4 d lijnen 2-6 (Louiza) e 92-94 (Kleine Zavel) f 27-95 (Kleine Zavel) i reserveren verplicht op nummer 02/563.61.53 (van maandag tot vrijdag van 9u tot 13u). Maximum 45 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Arkadia.be.

p. 20

I B r u ss e l

18.

Kaart Centrum N 4

Kleine Zavel Brussel d lijnen 2-6 (Louiza) e 92-94 (Kleine Zavel) f 27-95 (Kleine Zavel) Het Egmontplantsoen, een openbaar park sinds 1890, werd in 1879 op vraag van burgemeester Charles Buls door architect Hendrik Beyaert ontworpen op de plaats van het vroegere kerkhof van de Zavelkerk. Het ontwerp omvatte een plantsoen in neo- Vlaamse renaissancestijl omheind door ijzersmeedwerk en 48 bronzen beelden geplaatst op arduinen zuiltjes in gotische stijl. Deze beelden staan symbool voor de oude ambachtsgilden van Brussel en de beroepen die ze uitoefenden : handschoenmaker, brouwer, glasblazer, wever, ketelmaker, edelsmid, barbier, lakenmaker,… Al deze figuren werden met de grootste zorg vervaardigd door de beste Belgische beeldhouwers van de 19de eeuw naar ontwerptekeningen van Xavier Mellery. De trappen achteraan in het plantsoen leiden naar het Egmontpaleis. Ze worden geflankeerd door tien beelden in Carraramarmer die illustere persoonlijkheden uit de geschiedenis van onze gewesten voorstellen, onder wie Willem de Zwijger, Gerard Mercator en Abraham Ortelius. In het midden, boven een halfcirkelvormig waterbekken, staan de beelden van de graven Egmont en Hoorn, die niet voorzien waren op het oorspronkelijke plan maar van de Grote Markt naar hier werden overgebracht. Het Egmontplantsoen is een echte parel onder de Brusselse squares. Het wordt beheerd door Leefmilieu Brussel. (B 20/07/1972) Rondleidingen op zaterdag en zondag om 11u30 en 14u. Met de medewerking van La Fonderie. Reserveren verplicht op nummer 02/410.99.50 (maandag tot vrijdag van 9u tot 17u). Maximum 25 personen per rondleiding. Informatiefolder verkrijgbaar bij de parkwachter. Met de medewerking van Leefmilieu Brussel.

18

19.

Kaart Centrum N 3

20

L

Paleis van Karel van Lotharingen – Koninklijke Bibliotheek van België Museumplein 1 – Brussel A za en zo van 10u tot 17u d lijnen 1-5 (Centraal Station) e 92-94 (Koning) f 27-38-71-95 (Koning) We kunnen ons vandaag moeilijk voorstellen dat op de plaats van dit grote paleis in Lodewijk XVI-stijl tot in 1756 het gotische Hof van Nassau stond. Toen Karel van Lotharingen het gebouwencomplex verwierf, gaf hij hofarchitect Jean Faulte opdracht het te verbouwen tot een luxueus paleis. Deze begon eraan in 1757 en na zijn dood werd de bouw voortgezet door LaurentBenoît Dewez tot aan de voltooiing in 1780. De bepleisterde gevels met centraal uitspringende gedeeltes onder frontonbekroning hebben een opstand van drie bouwlagen. De concave hoofdingang valt op door zijn originaliteit en rijk beeldhouwwerk uitgevoerd door Laurent Delvaux. Het paleis bevatte vroeger westelijke wintervertrekken en oostelijke zomervertrekken, maar ook een drukkerij, twee laboratoria, kabinetten voor natuurwetenschappen, fysica en scheikunde, en een grote bibliotheek. Vandaag huisvest het onder meer het museum van de 18de eeuw dat de atmosfeer van deze periode oproept aan de hand van pronksalons die men betreedt langs een schitterende rotonde met stucdecoratie. (B 22/11/2001)

19 Rondleidingen op zaterdag (paleis van Karel van Lotharingen) en zondag (paleis van Karel van Lotharingen en tentoonstelling over Jozef II en Europa) om 11u en 14u30. Tentoonstelling over de Grote Atlas van Ferraris. Tentoonstelling over Jozef II en Europa. Opendeurdag van de Koninklijke Bibliotheek van België, zondag van 10u tot 17u (diverse activiteiten).

B r u ss e l

20.

Kaart Centrum N 3

M

Koninklijke kapel – Protestantse kerk van Brussel Museumplein – Brussel A za van 10u tot 18u zo van 11u30 tot 18u d lijnen 1-5 (Centraal Station) e 92-94 (Koning) f 27-38-71-95 (Koning) De bouw van de kapel op het huidige Museumplein, destijds “Hofkapel” genoemd, werd toevertrouwd aan architect Jean Faulte. De eerste steen werd gelegd op 1 mei 1760. Het grondplan vertoont grote gelijkenis met de kapel van het kasteel van Versailles, maar het algemene uitzicht lijkt eerder op de kapel van het kasteel van Lunéville in Lotharingen, ongetwijfeld om Karel van Lotharingen, gouverneur van de Nederlanden en opdrachtgever van de kapel, te behagen. Meest opmerkelijk in de architectuur van het interieur zijn de zijbeuken met galerijen in een superpositie van de Ionische en Korinthische orde, typerend voor de classicistische Franse architectuur. Het geheel is uitgewerkt met een vrijheid eigen aan de Lodewijk XV-stijl. Sommige details echter zoals de Pompeiiaanse kapitelen met hoekvoluten en de motieven die passementwerk imiteren kondigen reeds de Lodewijk XVIstijl aan. De bouwwijze van een centraal schip met verhoogde zijbeuken is zeldzaam voor katholieke kerken, maar werd veelvuldig toegepast in de protestantse kerkbouw na 1625. Het interieur werd bij de restauratie van 1987 volledig in zijn oorspronkelijke gedaante hersteld. In 1840 vervaardigde de Duitse orgelbouwer Dreymann een orgel voor de kapel, het enige van zijn hand in Brussel. Het instrument werd recent gerestaureerd. (B 22/11/2001) Rondleidingen op aanvraag.

21.

I p. 21

Kaart Centrum N-O 3-4

Koninklijke wijk Brussel d lijnen 1-5 (Centraal Station/Park) e 92-94 (Koning/Paleizen/Park) f 21-27-38-71-95 (Koning), 29-63-65-66 (Park) De Koninklijke wijk heeft een oppervlakte van 40 hectare en bestaat uit het Koningsplein en het geheel gevormd door het Warandepark en de omringende gebouwen. Dit ambitieuze stedenbouwkundige project, uitgevoerd in een uniforme Lodewijk XVI-stijl, werd gerealiseerd in opdracht van de regering van de Oostenrijkse Nederlanden. De plannen voor dit opmerkelijke classicistische geheel werden ontworpen door Barnabé Guimard, een Frans architect die sinds 1761 in Brussel woonde. De gebouwen werden opgetrokken tussen 1776 en 1783. Ze omvatten drie bouwlagen en hebben bepleisterde gevels die met olieverf in gebroken wit zijn geschilderd. De gevels aan het Koningsplein bestaan uit een benedenverdieping met schijnvoegen, twee bovenlig-

21 gende bouwlagen geritmeerd door pilasters en een attiekbalustrade die het dak ten dele aan het oog onttrekt. Samen met de kerk van Sint-Jacob-opKoudenberg vormen ze een bijzonder harmonisch geheel dat wel eens vergeleken wordt met het Stanislasplein in Nancy. Met uitzondering van de parlementsgebouwen zijn de gebouwen rond het Warandepark in een soberder architectuur uitgewerkt. Wandeling “Brussel : geschiedenis, architectuur en groen” (zie kadertekst hieronder).

g Wa n d e l i n g Brussel : geschiedenis, architectuur en groen Deze wandeling gidst u door 400 jaar geschiedenis en architectuur, in wijken die iedereen denkt te kennen (het Koningsplein, de Zavel, het Poelaertplein). Op het menu : de verschrikkingen ten tijde van de hertog van Alva, de brandende godsvrucht onder Albrecht en Isabella, de grandeur van de stad onder impuls van Karel van Lotharingen, onze liefde-haatverhouding met Nederland, de Italiaanse zon die op statige gevels schittert. Een omweg langs het Egmontpark, een prachtig stukje groen, laat u de wereld rondreizen aan de hand van de vele boomsoorten. Ten slotte herbeleeft u, als in een prentenboek, de architecturale en decoratieve ambities van de buitenlandse prinsen en vorsten die hun stempel hebben gedrukt op het aristocratische Brussel. Ook de grootste kenners van Brussel zullen nog heel wat van deze wandeling kunnen opsteken ! A zaterdag en zondag om 10u, 13u en 15u (duur : 1u30) c vertrek : voor het BIP (Brussel Info Plein), Koningsstraat 2 in Brussel – kaart Centrum N 4 d lijnen 1-5 (Centraal Station/Park) e 92-94 (Paleis/Koning) f 27-38-71-95 (Paleis/Koning) i reserveren verplicht op nummer 02/548 04 48 (van maandag tot vrijdag van 10 tot 17 u). Maximum 25 personen per vertrek. Met de medewerking van BITC en de Gidsen Brussel-België.

p. 22

I B r u ss e l 22.

Kaart Centrum N 4

L

Kerk van Sint-Jacobop-Koudenberg Koningsplein – Brussel A za van 10u tot 12u en van 13u tot 18u zo van 13u tot 18u d lijnen 1-5 (Centraal Station/Park) e 92-94 (Koning) f 27-38-71-95 (Koning)

22

Met haar portiek van Korinthische zuilen en elegante klokkentoren sluit de kerk van Sint-Jacob-op-Koudenberg het perspectief af van de Hofberg en gaat zij tevens volmaakt op in het neoclassicistische geheel van het Koningsplein. De kerk werd in 1776 gebouwd door de Franse architect Barnabé Guimard naar de licht gewijzigde plannen van een andere Franse architect, Jean Benoît Vincent Barré. Tussen 1843 en 1845 werd de klokkentoren vervangen en in 1851 werd het tympaan voorzien van een monumentaal fresco van de hand van beeldhouwer J.-F. Portaels. Het neoclassicistische

23.

Kaart Centrum N 3

M

Hotel Errera ­– Officiële residentie en ontvangstruimte van de Vlaamse Regering Koningsstraat 14 – Brussel A enkel op zaterdag van 10u tot 17u30

23

i alleen rondleidingen (groepen van 25 personen) d lijnen 1-5 (Centraal Station/Park) e 92-94 (Paleis) f 27-38-71-95 (Koning) Het Hotel Errera, voltooid in 1782, maakt deel uit van het stedenbouwkundig geheel van het Koningsplein en omgeving. Nadat het hertogelijk paleis op de Koudenberg in 1731 door brand was verwoest, bleef de site nog bijna een halve eeuw verder aftakelen. Ten slotte werd boven op de ruïnes het Koningsplein aangelegd, gevolgd door het geheel van gebouwen in neoclas-

interieur met muren in heldergrijs stucwerk en zware Korinthische zuilen bevat onder meer eikenhouten koorstoelen in Regencystijl, een smeedijzeren hek in Lodewijk XV-stijl en een neoclassicistisch orgel van Pierre Schyven (1884). Op 21 juli 1831 legde koning Leopold I op de trappen van deze kerk de eed af. Ook de doop- en begrafenisplechtigheden van meerdere leden van de koninklijke familie vonden hier plaats. (B 02/12/1959) Tentoonstelling van liturgische voorwerpen. Met de medewerking van de kerkfabriek van Sint-Jacobop-Koudenberg. Rondleidingen zaterdag om 10u30 en 15u en zondag om 15u. Met de medewerking van de vereniging Kerk en Toerisme Brussel. Concert, zaterdag om 1u (zie kadertekst pagina 26). Vertrekpunt van de wandeling “Licht in Brussel. Van de ene Lodewijk naar de andere” (zie kadertekst hiernaast).

sicistische stijl die het park van Brussel omringen. De gevel van het Hotel Errera geeft uit op een voorplein dat van de straat gescheiden wordt door een muur met balustrades en beeldhouwwerk. In het interieur is de uitzonderlijke decoratie in Lodewijk XVI-stijl vrijwel ongeschonden bewaard. Het trappenhuis met een decor van Ionische pilasters verbindt de drie bouwlagen, die elk bestaan uit een opeenvolging van elegante salons met lambriseringen, marmeren schoorsteenmantels, parketvloeren en plafonds in stucwerk. We vermelden het sfinksensalon met zijn Chinees behang, het Grimbergensalon met zijn vegetale decors en de spiegelzaal, geritmeerd door gecanneleerde zuilen. Het Hotel doet vandaag dienst als officiële residentie van de Vlaamse regering. (B 08/12/1983 en 16/03/1995) Doorlopend rondleidingen. Met de medewerking van Korei.

B r u ss e l

I p. 23

g Wa n d e l i n g Licht in Brussel. Van de ene Lodewijk naar de andere In de 18de eeuw, de eeuw van de Verlichting, gaf Frankrijk in vele domeinen de toon aan, ook in de architectuur. Naar het model van de Franse koninklijke pleinen werden in Brussel drie monumentale gehelen aangelegd – het Koningsplein en het Warandepark, het Martelaarsplein en de Nieuwe Graanmarkt – volgens een rechtlijnig tracé. Er omheen ontwikkelde zich een netwerk van straten die bijdroegen tot een nieuw stedelijk landschap. De percelen werden groter dan in de middeleeuwen en de veralgemeende bepleistering van de gevels gaf de stad een wit uitzicht. De wandeling neemt u mee op een parcours vol architecturale contrasten, van Lodewijk XIV tot Lodewijk XVI. A zaterdag om 10u en 14u (duur : 1u30) c vertrek : beneden aan de trappen van de Sint-Jacob-op-Koudenbergkerk, Koningsplein in Brussel – kaart Centrum N 4 d lijnen 1-5 (Centraal Station/Park) e 92-94 (Paleis/Koning) f 27-38-71-95 (Paleis/Koning) i reserveren verplicht op nummer 0496/38.85.94 (van maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Itinéraires. Op de paden van de Geschiedenis.

24.

Kaart Centrum N 3

M

Parlement van de Franse Gemeenschap van België Koningsstraat 72 – Brussel A enkel zo van 10u tot 18u d lijnen 1-5 (Park) e 92-94 (Park) f 29-63-65-66 (Park)

24

Dit herenhuis in neoclassicistische stijl wordt toegeschreven aan architect Barnabé Guimard en werd gebouwd omstreeks 1777. Het kende diverse eigenaars : graaf de Lannoy in 1779, prins Eugène de Ligne in 1836 en de maatschappij “Tramways bruxellois” in 1897. In 1900 ten slotte werd het de zetel van een bank. Het gebouw, dat vandaag eigendom is van Ethias, werd aangepast aan de behoeften van het Parlement van de Franse Gemeenschap met onder meer de bouw van een parlementair halfrond, commissiezalen, kantoren en twee atriums

waarvan er een dienst doet als leeszaal van de bibliotheek van het parlement. Ondanks de vele veranderingen aan het interieur is de muurdecoratie van de ontvangstsalons op de eerste verdieping bewaard gebleven. Deze zogeheten Pompeiaanse salons vanwege de decoratieve trompe-l’œil schilderingen met allegorische en mythologische taferelen, verbonden door grotesken en de sierlijke plafonds met origineel stucwerk in neoclassicistische stijl. Doorlopend rondleidingen. Met de medewerking van de diensten van het Parlement van de Franse Gemeenschap en van Itinéraires. Op de paden van de Geschiedenis.

p. 24

I B r u ss e l

g Wa n d e l i n g

g Wa n d e l i n g

Art nouveau en art deco : van andere oorden 

Architectuurinvloeden van buitenaf 

Jugendstil, Wiener Sezession, Glasgow Style, Tiffanystijl, Ecole de Nancy,… we zouden haast vergeten dat Brussel de hoofdstad is van de art nouveau ! Dat neemt niet weg dat we wisselwerkingen tussen de diverse tendensen herkennen. Met de golfbewegingen van de art nouveau en de uitgepuurde lijnen van de art deco hebben de Belgische architecten een unieke plaats veroverd in de architectuurgeschiedenis, in een complexe mozaïek van originaliteit en kruisbestuiving. A zondag om 12u en 16u (duur : 1u30) c vertrek : voor de Leeuwentrap van het Stadhuis, Grote Markt in Brussel – kaart Centrum M 3 d lijnen 1-5 (De Brouckère) e 3-4 (Beurs) f 29-38-47-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-48-95 (Beurs) i reservatie verplicht op nr. 0496/38.85.94 (maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maximum 25 personen per vertrek. Met de medewerking van Itinéraires. Op de paden van de Geschiedenis.

Deze wandeling laat u zien hoe Brussel, als gevolg van de neoclassicistische architectuur en de grote stedenbouwkundige ingrepen van de 19de eeuw geëvolueerd is van middeleeuwse handelsstad tot de huidige incarnatie van het model van Europese stad. Tijdens het bezoek herontdekt u de stad en de opmerkelijke monumenten en plaatsen van het centrum : de Grote Markt, de Koningswijk en het Justitiepaleis, maar ook meer onverwachte plaatsen, die telkens vanuit het oogpunt van vreemde architecturale invloeden worden bekeken. A zondag om 10u, 11u, 14u en 15u (duur : 2u30) c vertrek : voor de ingang van het Stadhuis, Grote Markt van Brussel – kaart Centrum M 3

h Te n t o o n s t e l l i n g

d lijnen 1-5 (De Brouckère)

Brussel keer op keer. Mensen van hier van elders gekomen

e 3-4 (Beurs)

Brussel is al altijd een belangrijke ontmoetingsplaats geweest. De meeste Brusselaars hebben wel één of andere voorouder die afkomstig is uit het buitenland. Maar wie zijn deze mensen ? Waarom komen ze naar hier ? Hoe leven zij en wat brengen zij ons bij ? Deze vragen tracht het Archief van de Stad Brussel te beantwoorden aan de hand van documenten en beeldmateriaal, afkomstig van hun rijke collectie, maar eveneens dankzij getuigenissen. Dankzij deze tentoonstelling ontdekken we het brede panorama van de Brusselse immigratie vanaf de 15de eeuw, en wat het ons heeft bijgebracht, onder meer op architecturaal gebied. A zaterdag en zondag van 10u tot 18u (rondleidingen elk half uur) c Archief van de Stad Brussel, Huidevettersstraat 65 te Brussel – kaart Centrum M 4 d lijnen 2-6 (Hallepoort/Zuidstation) e 3-4 (Zuidstation), 51-81-82 (Zuidstation) f 27-48 (Vossenplein), 49-50 (Zuidstation) De tentoonstelling is gratis toegankelijk van 19 september 2009 tot 29 januari 2010, maandag tot vrijdag van 8u tot 16u en op zondag van 11u tot 17u. Tijdens de Open Monumentendagen zal de tentoonstelling « Artistes d’ici, venus d’ailleurs », georganiseerd in samenwerking met het Institut Diderot, eveneens te bezoeken zijn. Met de medewerking van het Archief van de Stad Brussel.

f 29-38-47-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-48-95 (Beurs) i reserveren verplicht op nummer 02/219.33.45 (van maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van het Atelier de Recherche et d’Action Urbaines (ARAU).

B r u ss e l

I p. 25

25

25.

Kaart Centrum O 3

M

Hotel van Financiën Wetstraat 12 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u i alleen rondleidingen (groepen van 15 personen) d lijnen 1-5 (Park/Kunst-Wet), 2-6 (Kunst-Wet)

26.

Kaart Centrum O 3

L

Cercle royal gaulois artistique et littéraire Wetstraat 5 – Brussel A za en zo van 10u tot 18u d lijnen 1-5 (Park/Kunst-Wet), 2-6 (Kunst-Wet) e 92-94 (Park)

e 92-94 (Park)

f 29-63-65-66 (Park)

f 29-63-65-66 (Park)

In 1782 kreeg architect Louis Montoyer opdracht de plannen te ontwerpen voor een complex in Lodewijk XVI-stijl dat een cirkelvormige schouwburg evenals een rechthoekig gebouw met balzaal en ontvangstzaal moest omvatten. In 1820 werd dit complex, de Waux-Hall geheten, overgedragen aan de Stad Brussel die besloot om elk van de gebouwen apart te verhuren. De Société du Concert Noble nam het café van de Waux-Hall en enkele aanpalende lokalen in concessie en kreeg toestemming om een prestigieuze balzaal te bouwen naar de plannen van architect Charles Van der Straeten. In 1871 werdt het geheel verhuurd aan de Cercle artistique et littéraire die sinds 1951 ook onderdak biedt aan de Cercle gaulois. Deze privéclub heeft het gebruiksrecht van de groene salon, de koninklijke salon, de balzaal die intact is gebleven met zijn vier kariatiden vervaardigd door beeldhouwer François Rude, en de Lotharingenzaal

Dit statige herenhuis in neoclassicistische stijl van Lodewijk XVI-signatuur, pendant van het gebouw op nr. 6 in dezelfde straat, werd gebouwd naar de plannen van architect Louis Montoyer. Na voltooiing in 1784 werd het eerst verhuurd aan de graaf van Arenberg en nadien, vanaf 1789, bewoond door burggraaf de Walckiers. Uiteindelijk werd het in 1836 aangekocht door de Belgische Staat die het als ambtwoning ter beschikking stelde van de minister van Financiën. Het interieur heeft een mooie opeenvolging van salons in Lodewijk XVI-stijl bewaard met elegante schouwen in wit marmer, sierlijk stucwerk en kostbare parketvloeren met ingelegde houtsoorten. Een monumentale marmeren trap leidt naar de verdieping. Doorlopend rondleidingen. Met de medewerking van de Bus Bavard.

26 die uit 1783 dateert en dus deel uitmaakt van het oorspronkelijke gebouw. Uit deze periode zijn zeer mooi decoratief stucwerk en pilasters in compositietstijl bewaard gebleven die verlicht worden door luchters in Muranoglas, een reeks wandlampen en een groot zenitaal glazen plafond. (B 09/03/1995) Rondleidingen zodra een groep van 10 personen is gevormd.

p. 26

I B r u ss e l 27.

Kaart Centrum O 3

M

Théâtre Royal du Parc Wetstraat 3 – Brussel A enkel zo van 10u tot 18u d lijnen 1-5 (Park/Kunst-Wet), 2-6 (Kunst-Wet) e 92-94 (Park) f 29-63-65-66 (Park)

27

Patrimoniale en muzikale ontdekkingen… Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen kunt u gratis twee concerten bijwonen die de vereniging ASE PROMUSICA BRUSSELS (www.aseinfo.org) wijdt aan de figuur van Eugène Ysaÿe. Deze legendarische Belgische violist en adviseur van koningin Elisabeth bracht haar op het idee om in Brussel een vioolwedstrijd te creëren die vandaag wereldwijde vermaardheid geniet als de Koningin Elisabethwedstrijd. Tijdens een bezoek aan de kerk van Sint-Jacob-op-Koudenberg en het Brussels Parlement kunt u tegelijkertijd kennismaken met het œuvre van Ysaÿe via zijn zes sonates voor viool solo, vertolkt door de violiste Olga Guy (www.olgaguy. com) vergezeld door haar trouwe compagnon H. Derazey. A zaterdag om 15u in de kerk van Sint-Jacob-op-Koudenberg, Koningsplein in Brussel A zondag om 14u in het Brussels Parlement, Lombardstraat 69 in Brussel

Ondanks verschillende restauraties en verbouwingen die elkaar in een hoog tempo opvolgden gedurende de hele 19de eeuw en waaraan onder meer de architecten Poelaert, Payen, Partoes en Jamaer meewerkten, heeft het Théâtre Royal du Parc zijn oorspronkelijke uitzicht weten te bewaren. Het werd in 1782 in classicistische Franse stijl gebouwd naar de plannen van architect Montoyer die ook betrokken was bij de bouw van het koninklijk paleis van Laken. Het maakte deel uit van het zogeheten Waux Hall-complex,

bestaande uit een café, balzalen, concertzalen en luxewinkels. Initiatiefnemers waren de gebroeders Bultos die zich inspireerden op voorbeelden in Parijs en Londen. De schouwburg is tot op vandaag een vaste waarde in het Franstalige Brusselse toneelleven. De toneelzaal, in rode en gouden tinten, kreeg een decoratie in Lodewijk XVI-stijl met kariatiden, laurierslingers, medaillons, ranken en bloemmotieven. Tot in 1879 werden er vooral komische opera’s en operettes opgevoerd, sindsdien ligt de klemtoon op een meer literair repertoire. (B 09/03/1995) Rondleidingen om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Itinéraires. Op de paden van de Geschiedenis. Rondleidingen in Franse gebarentaal, zondag om 10u30 en 15u30. Met de medewerking van Arts et Culture.

f B u s t o c h t In Engelse, Franse of Italiaanse stijl ? Tuinen om te verkennen Op zijn Engels, zijn Italiaans of zijn Frans : tuinen kunnen 1.001 vormen aannemen. Strak in het gelid, wild of keurig gesnoeid vertellen ze vaak heel wat over hun opdrachtgevers. Deze rondrit laat u een aantal parken en tuinen ontdekken, echte juwelen van de hoofdstad, die een mooi overzicht geven van de voornaamste stilistische en architecturale invloeden. De rit gaat onder meer langs de Kunstberg, de Kruidtuin, het park van Laken (en de Tuinen van de bloemist) en het Ter Kamerenbos. zaterdag om 9u30 en 13u30 (duur : 2u30 tot 3u) A c vertrek : voor het standbeeld van Albert I, Keizerslaan, aan de voet van de Kunstberg in Brussel – kaart Centrum N 3 d lijnen 1-5 (Centraal Station) f 29-38-63-66-71 (Centraal Station) i reserveren verplicht op nummer 02/563.61.53 (van maandag tot vrijdag van 9u tot 13u). Maximum 45 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Arkadia.be.

B r u ss e l

28.

I p. 27

Kaart Centrum N-O 3

Park van Brussel Brussel d lijnen 1-5 (Park), 2-6 (Kunst-Wet) e 92-94 (Park) f 21-27-38-95 (Hertog), 29-63-65-66 (Park) Het park van Brussel werd op het einde van de 18de eeuw aangelegd in het verlengde van het Koningsplein, op de plaats van de vroegere Warande of Garenne, een groene ruimte binnen de stadsmuren die sinds de middeleeuwen dienst deed als privaat jachtgebied van het hertogelijke hof op de Koudenberg. Het park werd in 1774 ontworpen door de Oostenrijker Joa­chim Zinner en de Fransman Barnabé Guimard rond drie grote assen, waarin men een verwijzing kan zien naar de symbolen van de vrijmetselarij die destijds – de periode van de Verlichting – overal in Europa in opmars was. Het park bestaat uit bosjes met struiken en bomen, opgebonden linden die de omtreklijnen van het park markeren en brede dreven die lange doorkijken bieden en afgezet zijn met platanen of kastanjes. Talrijke beelden afkomstig van het vroegere labyrint van het hertogelijk park, het kasteel van Tervuren en het Hotel van Thurn en Taxis verfraaien het park, net als een elegante muziekkiosk uit 1841 van architect J.-P. Cluysenaer en de zogenaamde WauxHall, een amusementplaats die teruggaat op de Vaux Hall Gardens uit het 17de-eeuwse Londen. Het huidige gebouw, dat een uniek geheel vormt met de Cercle royal gaulois artistique et littéraire en het Théâtre du Parc, werd ontworpen door architect François Malfait in 1913. Het bestaat uit een U-vormige galerij en een muziekpaviljoen met koepelvormig dak, toneelscène en aan de tuinarchitectuur ontleende decoratie met onder meer ruitvormig traliewerk in Lodewijk XVIstijl. (B 21/06/1971) Vertrekpunt van de bustoer “Brussels… so British !” (zie kadertekst hiernaast).

28

f B u s t o c h t Brussels… so British !  Een zekere gelijkenis tussen Buckingham Palace en ons koninklijk paleis ? Een overeenkomst tussen de serres van Laken en het Crystal Palace dat zo’n indruk maakte op de jonge Leopold II ? Onze gevangenissen zijn gebouwd in Tudorstijl, de Hellemanswijk blijkt een kopie te zijn van een woningproject in Liverpool, en dan hebben we het nog niet over de invloed van de gothic revival, de prerafaëlieten en de Arts & Crafts-beweging. Tijdens de Eerste Wereldoorlog verbleven talrijke Belgische architecten in Engeland waar ze ook hun inspiratie haalden. Denken we maar aan de Brusselse tuinwijken, sommige elegante squares, tot zelfs de voortuintjes toe. Allemaal hebben ze iets “very British” over zich. Geen rode dubbeldekker nodig voor een gevoel van vervreemding : u bekijkt Londen van achter het raampje van uw bus ! A zaterdag om 10u30 en 14u30 (duur : 2u30) c vertrek : voor de ingang van het Koninklijk Park, tegenover het Koninklijk Paleis, in Brussel – kaart Centrum N-O 3-4 d lijnen 1-5 (Centraal Station/Park), 2-6 (Troon) e 92-94 (Paleis) f 27-38-71-95 (Paleis/Koning/Hertog) i reserveren verplicht op nummer 02/673.18.35 (van maandag tot vrijdag van 10u tot 17u). Maximum 50 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van de Bus Bavard.

r u ss e l I Bssel BRU - uitbrei d ing / etterbee k

p. 28

Instituto Cervantes 38

B RUss e l - u i t b r e i d i n g

29.

Kaart I 8

/

e t t e r b e e k

I p. 29

l

Sint-Jozefkerk Frère-Orbansquare Brussel-Uitbreiding A za van 10u tot 17u30 zo van 13u tot 17u d lijnen 1-5 (Maalbeek/Kunst-Wet), 2-6 (Kunst-Wet) In opdracht van de Société civile pour l’Agrandissement et l’Embellissement de la Ville – die geloofde dat een religieus gebouw een belangrijke stimulans kon zijn voor de ontwikkeling van de nieuwe Leopoldswijk – ontwierp architect Tilman-François Suys de plannen voor een kerk ter ere van SintJozef, de patroonheilige van België. Suys leidde niet alleen de bouw, die duurde van 1842 tot 1849, maar tekende ook het aanlegplan voor de nieuwe wijk. Dit verklaart wellicht waarom beide zo goed op elkaar afgestemd zijn. De compositie van de voorgevel lijkt ontleend aan de Drievuldigheidskerk in Rome. Tal van details verwijzen naar de Italiaanse architectuur, met name naar Palladio in het benedengedeelte. De torens zijn echter een eerbetoon aan het Franse neoclassicisme. Binnen geven drie beuken van gelijke hoogte, van elkaar gescheiden door Korinthische zuilen, een gevoel van wijdsheid aan het schip dat overvloedig licht ontvangt van de rondboogvensters. Mooi neorenaissancemeubilair verfraait het interieur, terwijl tegen de vlakke muur van het koor een reusachtig doek van A. Wiertz hangt dat De vlucht naar Egypte uitbeeldt. Op het doksaal staat een orgel van Loret (1858) met neobarokke kast. (B 13/05/1981) Rondleidingen op zaterdag om 10u30, 11u, 11u30, 13u, 13u30, 14u30, 15u30 en 16u30, zondag om 13u, 13u30, 14u, 15u en 16u. Orgel- en koorconcerten op zaterdag om 14u, 15u, 16u en 17u, zondag om 14u30, 15u30 en 16u30.

29

30.

Kaart I 8

l

Raad van State (Hotels van Assche en Loewenstein) Wetenschapsstraat 33 Brussel-Uitbreiding A za en zo van 10u tot 18u I alleen rondleidingen (groepen van 20 personen) d lijnen 1-5 (Maalbeek/Kunst-Wet), 2-6 (Kunst-Wet) De Raad van State betrekt sinds 1948 het paleis van graaf Vandernoot, markies van Assche, gebouwd naar de plannen van architect Alphonse Balat tussen 1858 en 1860. De ordonnantie van de gevel verwijst duidelijk naar de Italiaanse renaissance, meer bepaald naar het Palazzo Farnese in Rome gerealiseerd door Michelangelo en Antonio da Sangallo. Opmerkelijk zijn de polychromie van de materialen (afwisseling van wit- en hardsteen) en de monumentale ingang, een typische Florentijnse rondboogportiek. Het paleis, een van de blikvangers van de Leopoldswijk, kreeg een rijke decoratie met verguld lijstwerk van de salons op de eerste verdieping tot het indrukwekkende trappenhuis dat Balat inspireerde voor het koninklijk paleis. Het

30

gebouw was van 1901 tot 1909 de residentie van de toekomstige koning Albert I. Het aanpalende gebouw, dat sinds 1995 is toegevoegd aan de Raad van State en lange tijd de Nederlandse ambassade huisvestte, is eveneens een bezoek waard. Het Hotel Loewen­stein werd tussen 1919 en 1920 gebouwd in Beaux-Artsstijl, naar de plannen van de Franse architect Sigwalt. Het was bestemd voor de zakenman A. Loewenstein, financier en industrieel, die in 1928 in onopgehelderde omstandigheden verdween. De fraaie decoratie van het interieur is bewaard gebleven en vertoont invloeden van verschillende stijlen – rococo, Lodewijk XVI, neoclassicisme en eclecticisme – die aan het begin van de 20ste eeuw nog steeds gangbaar waren. (B 19/06/1997) Doorlopend rondleidingen. Met de medewerking van Korei. Rondleidingen in Franse gebarentaal, zaterdag en zondag om 13u30. Met de medewerking van Arts et Culture. Vertrekpunt van de wandeling “Italiaanse dromen : vormen, technieken en architecturale decors. Italië heeft Brussel gemodelleerd !” (zie kadertekst volgende pagina).

p. 30

I B RUss e l - u i t b r e i d i n g

31.

/

e t t e r b e e k

Kaart I-J 8

Ambiorixsquare, Maria-Louizasquare en Margaretasquare Brussel-Uitbreiding d lijnen 1-5 (Maalbeek) f 59-64 (Livingstone), 60-63-64 (Ambiorix) Het stedenbouwkundige project voor een opeenvolging van drie squares die door een brede met bomen beplante laan zouden worden verbonden en het water zouden ontvangen afkomstig van de hoogten van Schaarbeek en Woluwe is te danken aan architect Gédéon Bordiau. De realisatie van de toekomstige Palmerstonlaan en de squares Ambiorix, Maria-Louiza en Margareta begon in 1875. De MariaLouizasquare omvat een grote vijver met een kunstmatige grot en rots waaruit een tot 15 meter hoge waterstraal spuit. Ze vervangt in zekere zin de vroegere vijver van Sint-Joost, in de Maalbeekvallei. Rond dit watervlak is een beplanting in Engelse landschapsstijl aangelegd. De Ambiorixsquare, omgeven door een haag van opgebonden linden, en de Palmerstonlaan, afgezoomd door een dubbele rij ongesnoeide bolacacia’s, vormen een uiterst interessant landschappelijk geheel waarin enkele merkwaardige exotische boomsoorten voorkomen waaronder een hemelboom, een catalpa en een rode kastanje. (B 14/07/1994) Doortocht van de wandeling “Etterbeek en de noordoostwijk : van jachtterrein aan de oevers van de Maalbeek tot chique en stijlvolle burgerwijk” (zie kadertekst pagina 31).

31

g Wa n d e l i n g Italiaanse dromen : vormen, technieken en architecturale decors – Italië heeft Brussel gemodelleerd Romeinse of Florentijnse neorenaissance. Sgraffiti, granito, mozaïeken. Putti, tondi, guirlandes. Hoeveel vormen, technieken en decors in Brussel vinden hun oorsprong niet in Italië. Deze wandeling neemt u mee voor een ontdekkingstocht langs dit Italiaanse erfgoed in Brussel. Onderweg verneemt u alles over de aspiraties van de architecten en de technieken van de ambachtslui. A zaterdag en zondag om 10u en 13u (duur : 1u30) c vertrek : voor de Raad van State, Wetenschapstraat 33 in Brussel-Uitbreiding – kaart I 8 d lijnen 1-5 (Maalbeek/Kunst-Wet), 2-6 (Kunst-Wet) reserveren verplicht op nummer 02/563.61.53 (van maandag tot I vrijdag van 9u tot 13u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Arkadia.be.

h Te n t o o n s t e l l i n g Sgraffiti : technieken en motieven van elders De sgraffitotechniek, waarvan de oorsprong teruggaat tot de Griekse en Etruskische keramiek, was in België buitengewoon populair in de periode tijdens de overgang van de 19de naar de 20ste eeuw. Op deze tentoonstelling leert u niet alleen de uitvoeringstechniek van sgraffiti kennen maar ook de versieringsmotieven die geïnspireerd zijn op decoratieve vormen uit de oudheid, de gotiek, de Italiaanse renaissance en Japan. zaterdag en zondag van 10u tot 18u. Wandelingen (enkel in het Frans) A in de wijk op zaterdag en zondag om 11u30 en 14u30 (duur : 1u30) c Lycée Émile Jacqmain (voorbereidende afdeling) Veronesestraat 21 in Brussel-Uitbreiding – kaart J 8 d lijnen 1-5 (Schuman) f 21-63-79 (Michelangelo) Met de medewerking van GERPM-SC.

B RUss e l - u i t b r e i d i n g

32.

Kaart I 8

L

Hotel Van Eetvelde – SYNERGRID Palmerstonlaan 4 Brussel-Uitbreiding A za en zo van 14u tot 17u I alleen rondleidingen (groepen van 15 personen) – Files mogelijk d lijnen 1-5 (Maalbeek) f 22-59-64 (Livingstone), 60-63-64 (Ambiorix) Het Hotel Van Eetvelde, ontworpen in 1895, is ongetwijfeld een van de meest voldragen realisaties van Victor Horta. Het bevestigt zijn genie voor de schikking van volumes, de spreiding van het licht en het gebruik van gekleurde materialen. Het was geen toeval dat Edmond Van Eetvelde, secretarisgeneraal voor Congo en adviseur van koning Leopold II, de opdracht aan de beroemde architect gaf. Hij wou een huis volgens een vernieuwend concept dat brak met de klassieke Franse stijl. Net als de vorst begreep hij dat de art nouveau zich perfect leende om de

materialen uit Congo, zoals edele houtsoorten en ivoor, optimaal tot hun recht te laten komen. Horta stelde hem niet teleur. Voor de gevel opteerde hij voor zichtbare metalen structuren die voorheen enkel voor industriële constructies werden gebruikt. De erker rust bijna choquerend op ijzeren consoles en omspant de hele breedte van de gevel over twee bouwlagen. In 18991900 voegde Horta op vraag van Van Eetvelde een tweede vleugel toe in witsteen. Binnen werd de traditionele indeling van de kamers volledig verlaten voor een rotonde die het trappenhuis bevat en een bijna magisch beglaasd bovenlicht. Slanke kolommen, die doen denken aan plantenstelen, dragen het generfde glazen dak waarvan de glas-in-loodramen het daglicht filteren en kleuren. In het bureau vormen het houtwerk in licht mahonie uit Congo en het decor in koraalkleur een van de mooiste realisaties van Horta, tevens verwijzend naar de functie van de opdrachtgever. (B 18/11/1976 en 10/04/2008)

/

e t t e r b e e k

I p. 31

32

Doorlopend rondleidingen. Met de medewerking van Korei.

g Wa n d e l i n g Etterbeek en de Noord-Oostwijk : van jachtterrein aan de Maalbeek tot chique en stijlvolle burgerwijk Etterbeek en omgeving waren lang landelijk en bosrijk. De vallei bezat ook een ketting van vijvers, gevoed door de Maalbeek. De verstedelijking in de 19de eeuw zorgde voor drastische veranderingen. De Linthouthoogte werd eerst als militair oefenterrein gebruikt en later voor diverse tentoonstellingen. Leopold II liet er een statige Triomfboog optrekken. De vorst werd natuurlijk ook nagevolgd door de burgerij. Zo ontwierpen hier vele architecten mooie burgerhuizen. Later werd de architectuur van Italië, van Wenen en van de V.S. nagebootst. Tijdens onze wandeling bekijken we in het park de monumenten die verwijzen naar Congo en het Nabije Oosten, en gaan we naar de squares. Eindpunt is het Résidence Palace, ontworpen door de Zwitserse architect Michel Polak. A zaterdag en zondag om 10u30, 13u30 en 15u30 (duur : 2u) c vertrek : Triomfboog, Jubelpark te Brussel-Uitbreiding – Kaart J 8-9 d lijnen 1-5 (Merode) e 81 (Merode) f 27-61-80 (Merode) I reservatie verplicht bij Culturama op nummer 02/569.27.74 (van maandag tot vrijdag van 10u tot 17u) of per mail ([email protected]). Maximum 20 personen per groep. Met de medewerking van Culturama.

p. 32

I B RUss e l - u i t b r e i d i n g

/

e t t e r b e e k

33

33.

Kaart I 8

l

Quakershuis Ambiorixsquare 50 Brussel-Uitbreiding A enkel za van 10u tot 18u d lijnen 1-5 (Maalbeek) f 59 (Livingstone), 60-63-64 (Ambiorix) Het Quakershuis, gelegen op een van de hoeken van de Ambiorixsquare, is een mooi voorbeeld van cottagestijl. Door de hoekpositie van het gebouw kwam architect Georges Hobé op het

idee een schuin geplaatste erker in witsteen te ontwerpen, naar boven toe wijder uitlopend en bekroond door een uitkragend leiendak. Dit architecturale element vormt de enige opvallende versiering van de voor het overige sober uitgewerkte gevel. De bouw van het huis begon in 1898. Hobé ontwierp ook het volledige interieur : de gekleurde glas-in-loodramen, de binnendeuren, de grote trap verlicht door een zenitaal glazen plafond, de lambriseringen en de parketvloeren in de verschillende kamers. De Engelse cottagestijl komt vooral tot uiting in de leien daken, de erker en een imposante

schoorsteen. Het Quakershuis is sinds 2006 beschermd. Er is momenteel een uitgebreid restauratieproject aan de gang van het oude behangselpapier dat recent in het huis werd ontdekt. (B 09/02/2006) Rondleidingen om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Korei. Rondleidingen in Franse gebarentaal, zaterdag om 10u30 en 15u30. Met de medewerking van Arts et Culture.

g Wa n d e l i n g Een andere kijk op het Leopoldspark en de Leopoldswijk- van pretpark tot internationaal wetenschapspark en multicultureel centrum van Europa Het kasteeldomein. ‘Eggevoort’ werd in de 19de eeuw eigendom van een maatschappij, de Société de Zoologie et d’Horticulture. De Pruisische landschapsarchitect Louis Fuchs werd gevraagd om het te vormen tot een Engelse landschapstuin. Het park vormde een ideale groene ruimte voor de naburige Leopoldswijk. Burgerlijk vermaak ging er hand in hand met wetenschappen. Na het faillissement van de maatschappij nam de stad Brussel het park over. Dank zij mecenaat van o.a. Solvay, de Amerikaanse filantroop Eastmann en de weduwe van Louis Pasteur veranderde het stilaan in een vermaard wetenschapspark. De instituten hebben tal van buitenlandse studenten gevormd. Wat verderop woonde de schilder A. Wiertz. Naast zijn woning stond een excentrieke Egyptische tempel. In deze wijk verrees ook in 1859 een nieuw stationsgebouw, nodig voor de spoorweglijn ‘Brussel-Luxemburg’. Tal van kunstenaars en rijke burgers kwamen er wonen We wandelen langs deze locaties en eindigen aan het Frére-Orbanplein, waar nog steeds enkele gebouwen in neostijlen aanwezig zijn, geïnspireerd door Italiaanse architectuur. Een ervan fungeerde ook een tijdje als ambassade van de V.S. A zaterdag en zondag om 10u, 11u30 en 14u30 (duur : 1u45) c vertrek : hoofdingang van het Leopoldspark te Brussel-Uitbreiding – kaart I 9 d lijnen 1-5 (Maalbeek) f 21-27-59-64 (Leopoldspark), 60 (Froissart) I reservatie verplicht bij Culturama op nummer 02/569.27.74 (van maandag tot vrijdag van 10u tot 17u) of per mail ([email protected]). Maximum 20 personen per groep. Met de medewerking van Culturama.

B RUss e l - u i t b r e i d i n g

/

e t t e r b e e k

I p. 33

34-35

34.

Kaart I 9

Leopoldspark Belliardstraat / Etterbeekse Steenweg Brussel-Uitbreiding d lijnen 1-5 (Maalbeek) f 21-27-59-64 (Leopoldspark), 60 (Froissart) De groene ruimte van het Leopoldspark, een van de laatste overblijfselen van de Maalbeekvallei, was verzekerd van een grote toekomst. In 1851 werd het in romantische Engelse stijl aangelegd als dierentuin naar de plannen van de Duitse

landschapsarchitect Ludwig Fuchs en de architecten Alphonse Balat en Gédéon Bordiau. Een inscriptie aan de ingang langs de Etterbeekse Steenweg herinnert hier nog aan. Een nieuwe episode brak aan in 1892 toen burgemeester Charles Buls en industrieel Ernest Solvay een overeenkomst ondertekenden voor de oprichting van een heuse stad van de wetenschap in het Leopoldspark. De verschillende gebouwen die hiervoor werden opgetrokken, gingen deels ten koste van de groene ruimte. Het Museum voor Natuurwetenschappen was reeds gevestigd in het voorma-

b F i e t s t o c h t Van het Leopoldspark naar het park van Brussel, ontdekking in gebarentaal  Deze fietstocht vertrekt aan het Leopoldspark en gaat naar het park van Brussel langs enkele plaatsen die ter gelegenheid van de Open Monumentendagen toegankelijk zijn (Raad van State, Théâtre royal du Parc,…). Bij elke halte geeft de gids aan alle deelnemers – sportief of niet – een korte historische uitleg in Franse gebarentaal over de plaats in kwestie. A zondag om 10u30 (de tocht met bezoek aan de verschillende gebouwen zal een volledige dag in beslagnemen) c vertrek : voor het vroegere tandheelkundig instituut George Eastman, Leopoldspark in Brussel-Uitbreiding – kaart I 9 d lijnen 1-5 (Maalbeek) f 21-27-59-64 (Leopoldspark), 60 (Froissart) Inlichtingen : [email protected] Opgelet : eigen fiets noodzakelijk (geen fietsverhuur ter plaatse). Vergeet ook uw picknick niet. Enkel Franse gebarentaal. Met de medewerking van de vereniging Arts et Culture.

lige klooster van de redemptoristen. Wandelaars kunnen vandaag nog genieten van het park met in het lage gedeelte een vijver die herinnert aan de vroegere Maalbeek. (B 18/11/1976) Vertrekpunt van de wandeling”Een andere kijk op het park en de Leopoldswijk : van attractiepark naar internationaal wetenschapspark en multicultureel centrum van Europa” en van de fietstocht “Van het Leopoldspark naar het park van Brussel, ontdekking in gebarentaal” (zie kadertekst hiernaast en hieronder).

j Rondleidingen

in Franse gebarentaal

Al verscheidene jaren organiseert de vereniging Arts et Culture rondleidingen in gebarentaal voor doven en slechthorenden. Dit jaar vinden ze plaats op drie adressen : > Raad van State (notitie 30 pagina 29) A Zaterdag en zondag om 13u30 > Quakershuis (notitie 33 pagina 32) A Zaterdag om 10u30 en 15u30 > Théâtre Royal du Parc (notitie 27 pagina 26) A Zondag om 10u30 en 15u30 Arts et Culture organiseert ook een fietstocht “Van het Leopoldspark naar het park van Brussel, ontdekking in gebarentaal” (zie kadertekst hiernaast).

p. 34

I B RUss e l - u i t b r e i d i n g

35.

Kaart I 9

/

e t t e r b e e k

36.

M

Voormalig tandheelkundig instituut George Eastman

Brussel-Uitbreiding d lijnen 1-5 (Merode)

Leopoldspark – Brussel-Uitbreiding

e 81 (Merode)

A za en zo van 10u tot 18u

36

d lijnen 1-5 (Maalbeek) f 21-27-59-64 (Leopoldspark), 60 (Froissart) George Eastman (1854-1932), een mecenas die de fotografie binnen eenieders bereik bracht dankzij het Kodakfototoestel, heeft zich ook verdienstelijk gemaakt voor een betere tandverzorging. Naast gelijkaardige centra die geopend werden in Rochester, Londen, Rome, Parijs en Stockholm liet hij ook een tandheelkundig instituut bouwen in het Leopoldspark. Hij wendde zich hiervoor tot architect Michel Polak die eerder het nabijgelegen Residence Palace had ontworpen. De Zwitserse architect, een overtuigd aanhanger van het modernisme, koos voor een gebouw met een sobere gevel onder een plat dak dat alles moet hebben van zijn volumeverdeling. De monumentaliteit van de hoofdingang wordt kracht bijgezet door de grote compositie in siersmeedwerk van de Brusselse kunstsmid Alfred

Kaart J 8-9

Jubelpark

François. De ruime hal achter de ingangsdeur, waarvan de vloer en muren bekleed zijn met kostbare marmersoorten, geeft toegang tot de kantoren en de wachtzaal voor kinderen die met zorg gedecoreerd is door de schilder Camille Barthélémy. Uitgaand van de fabels van La Fontaine realiseerde hij aantrekkelijke fresco’s die het bovenste gedeelte van de muren versieren. Een centrale bronzen volière waarin vogels zaten vervolledigde het geheel. Het gebouw, dat vandaag eigendom is en beheerd wordt door het Europees Parlement, huisvest kantoren van Parlement, de Europese ombudsman en het Rekenhof. Rondleidingen op zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Pro Velo.

h A c t i v i t e i t De tempel van Nalanda. Een boedhistische gebedsplaats in Brussel  Net zoals de christelijke kunst, van Byzantium tot de Renaissance, kan bekoren en ontroeren buiten alle religieuze betrokkenheid om, zo is ook de boeddhistische kunst, uit Thaïland en Tibet of elders, het waard om als dusdanig beter gekend en gewaardeerd te worden. En daarvoor hoeft u niet eens ver te gaan. Achter de art-decogevel van een Brusselse woning bevindt zich de tempel van Nalanda waar u alle uitleg krijgt over de symboliek van het decor, de vormen en kleuren. De tempel, volgens de principes van de boeddhistische architectuur gebouwd door ambachtslieden uit Bhutan, is een opmerkelijk voorbeeld van traditionele Tibetaanse esthetiek met zijn muurschilderingen, thangka’s en monumentaal Boeddhabeeld. A zondag van 10u tot 18u. Rondleidingen om 11u en 14u30 (duur : 1u) c Institut Nalanda, Olmstraat 50 in Brussel-Uitbreiding – kaart K 8 d lijnen 1-5 (Mérode) f 21-28-63-79 (de Jamblinne de Meux), 61 (Ridderschap)

f 27-61-80 (Merode) Het Jubelpark ontstond in het kader van de grote projecten voor de uitbreiding en verfraaiing van Brussel, die geleid werden door Victor Besme onder het waakzaam oog van koning Leopold II. Aanvankelijk was het slechts 12 hectare groot. In 1888 besloot de Belgische Staat de omliggende braakliggende terreinen te annexeren, waardoor de oppervlakte van het park werd vergroot tot 30 hectare. Architect Gédéon Bordiau ontwierp een park met bloemperken in Franse stijl, grenzend aan de gebouwen, en een Engels park langs de zijkanten. Het Jubelpark vormt een prachtige omgeving voor het indrukwekkende gebouwencomplex dat werd opgetrokken in 1880 ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van België en waarin vandaag de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, het Legermuseum en het Automobielmuseum (Autoworld) zijn gevestigd. De centrale triomfboog, geïnspireerd op antieke modellen, werd ontworpen door de Franse architect Charles Girault en vormt het sluitstuk van dit buitengewone geheel waarin het Franse classicisme nadrukkelijk aanwezig is. Dit park wordt beheerd door Leefmilieu Brussel. (B 18/11/1976) Vertrekpunt van de wandeling “Etterbeek en de noordoostwijk : van jachtterrein aan de oever van de Maalbeek tot chique en stijlvolle burgerwijk (zie kadertekst pagina 31). Informatiefolder verkrijgbaar bij de parkwachter. Met de medewerking van Leefmilieu Brussel.

B RUss e l - u i t b r e i d i n g

38.

/

e t t e r b e e k

I p. 35

Kaart K 9

Instituto Cervantes Tervurenlaan 64 – Etterbeek A enkel za van 10u tot 18u d lijnen 1-5 (Merode)

37

37.

Kaart J 8

l

Koninklijke Militaire School (KMS) Renaissancelaan 30 Brussel-Uitbreiding A enkel zo van 10u tot 18u d lijnen 1-5 (Merode) e 81 (Merode) f 27-80 (Merode), 61 (Wappers) De Koninklijke Militaire School, die vroeger gevestigd was in de abdij van Ter Kameren, kreeg in 1909 een gloednieuw onderkomen in een complex gebouwd naar de plannen van architect Henri Maquet. Deze koos voor een monumentale maar elegante classicistische stijl waaruit blijkt hoe levendig deze archirectuale stroming in de Lodewijk XVI-variant aan het begin van de 20ste eeuw nog was. Het was bovendien de stijl waaraan koning Leopold II de voorkeur gaf voor alle belangrijke architecturale projecten in de hoofdstad. Langs de Renaissancelaan vertoont de gevel drie symmetrische vleugels. Henri Maquet, die hofarchitect zou worden, conformeerde zich aan de Franse smaak en besteedde grote zorg aan de details. De hoofdingang wordt geflankeerd door de beelden van Mars en Minerva, van de hand van beeldhouwer Pierre Braecke, terwijl het fronton, vervaardigd door beeldhouwer Hérain, een allegorie van België voorstelt dat onder de bescherming van Mars een beroep doet op de Vaderlandsliefde, de Kunsten en de Wetenschappen om de toekomstige militaire bevelhebbers te vormen. (B 23/03/1994) Rondleidingen om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Korei. Tentoonstelling over de geschiedenis van de school van 1834 tot vandaag.

e 23-24-25 (Montgomery), 81 (Merode/Montgomery) f 27-61-80 (Merode/Montgomery) Het Instituto Cervantes kocht dit pand in 1992 en liet het tussen 1996 en 1997 restaureren. De verbluffende neo­ renaissancegevel in witsteen die met zijn erkers en rondboogramen doet denken aan Venetiaanse paleizen schittert vandaag weer als vanouds. De plannen voor dit prachtige gebouw werden in 1913 ontworpen door architect Charles Neyrinck, in opdracht van de tegelfabrikanten Carels. Het ontwerp moest in overeenstemming zijn met de prestigieuze omgeving van de toen nog jonge Tervurenlaan en de architect heeft zijn taak met verve volbracht. Binnen getuigen de lambriseringen, de glas-in-loodramen en het siersmeedwerk nog van deze glorieperiode. Het gebouw bevat onder meer een tiental leslokalen, tentoonstellingsruimtes, een bibliotheek en een multimedia-ruimte. (B 04/12/1997)

38 Rondleidingen om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Itinéraires. Op de paden van de Geschiedenis. De bibliotheek is open van 10u tot 15u.

b F i e t s t o c h t Brussel afkomstig van elders ?  Ter gelegenheid van Autoloze Zondag zal Pro Velo twee circuits bewegwijzeren langs plaatsen die toegankelijk zijn tijdens de Open Monumentendagen. Bij deze individueel af te leggen circuits hoort een kaart/brochure die op ruime schaal verspreid zal worden. De voorgestelde fietsparcours zijn een tiental kilometer lang. Er worden ook begeleide wandelingen georganiseerd. A begeleide wandelingen op zondag om 11u en 14u30 (duur : 1u30) c vertrekpunten : het Fietsershuis, Londenstraat 15 in Elsene – kaart H 9 en stand Pro Velo, nabij het metrostation Merode in Etterbeek – kaart K 9 I reserveren gewenst op het nummer 02/502.73.55 (van maandag tot zondag van 10u tot 18u). Maximum 20 personen per vertrek. Vanwege Autoloze Zondag raden wij u sterk aan met uw eigen fiets te komen (Pro Velo kan niet garanderen dat er fietsen beschikbaar zullen zijn). Met de medewerking van Pro Velo.

Sint-Lambrechts-Woluwe / S int-P ieters-Woluwe oudergem / Watermaal-Bosvoorde

Woning Goffay 43

S i n t - L a m b r e ch t s - W o l u w e / S i n t - Pi e t e r s - W o l u w e / o u d e r g e m / W a t e r m a a l - B o sv o o r d e

39.

Kaart L 7

I p. 37

m

Gemeentelijk museum van Sint-LambrechtsWoluwe Karrestraat 40 Sint-Lambrechts-Woluwe A za en zo van 10u tot 18u f 27-79 (Andromeda) Het gemeentelijk museum is gehuisvest in een charmante privéwoning aan de Karrestraat op de hellingen van de oude Roodebeekwijk. Het huis was oorspronkelijk eigendom van Emile Devos, een Brusselse rentenier die zich in 1886 in Woluwe vestigde. Hij liet er een woning bouwen in een landelijke Brabantse stijl met pittoreske trapgevels. Het interieur liet hij verfraaien met lambriseringen en met een merkwaardige bekleding van keramische muurtegels uit Makkum (een kleine stad in Friesland), vergelijkbaar met Delftse tegels. In 1912 liet hij naast het huis nog een rotonde aanbouwen. Na de Tweede Wereldoorlog werd de woning samengevoegd met die van schilder Constant Montald, een belangrijk vertegenwoordiger van het symbolisme. Het geheel kwam uiteindelijk in handen van de gemeente die, in overeenstemming met de wens van mevrouw Devos, besloot er een museum van te maken. (BL 15/11/2001)

39

Tentoonstelling “Het huis Devos en zijn decor van Hollandse keramiektegels”. Evocatie van de Woluwse kunstenaars van vreemde oorsprong.

40.

Kaart M 8

Maloukasteel Woluwelaan Sint-Lambrechts-Woluwe A enkel zo van 10u tot 12u en van 13u tot 18u d lijn 1 (Roodebeek) f 28 (Maloupark), 42 (Voot) Het Maloukasteel is een van de weinige 18de-eeuwse buitenverblijven die nog in Brussel overgebleven zijn. Het negen hectare grote domein was van 1654 tot 1773 eigendom van de Jezuïeten.

40 Bij de publieke verkoop werd het eigendom van Lambert de Lamberts, een Brussels bankier en zakenman die het bestaande kasteeltje in 1776 liet afbreken en vervangen door een elegant buiten in Lodewijk XVI-stijl. Zowel de voor- als achtergevel bestaan uit zeven traveeën met een centraal uitspringend gedeelte onder een fronton met oculus. Een van de volgende eigenaars, de orangistische minister Louis Van Gobbelschroy, vormde het terrein om tot een landschapspark in Engelse stijl, met schilderachtige wandelpaden en een grote romantische vijver. Het goed werd in 1853 eigendom van

minister Jules Malou en bleef in het bezit van zijn erfgenamen tot 1950, toen het werd afgestaan aan de gemeente. Het kasteel werd gerestaureerd en verbouwd tot ontvangstruimte. Het park is sinds 1993 beschermd. (B 07/10/1993) Wandeling in het park om 10u en 14u (afspraak voor het Malou­ kaseel). Met de medewerking van het gemeentebestuur en van het gemeentelijk museum van SintLambrechts-Woluwe.

p. 38

I S i n t - L a m b r e ch t s - W o l u w e

/ S i n t - Pi e t e r s - W o l u w e / o u d e r g e m / W a t e r m a a l - B o sv o o r d e

42.

Kaart N-O 7-8

Tuinwijk Kapelleveld Sint-Lambrechts-Woluwe d lijn 1 (Vandervelde)

41

41.

Kaart O 7

Tuin van geneeskrachtige planten Paul Moens (UCL) E. Mounierlaan (tegenover het sportcentrum, nabij de parking) Sint-Lambrechts-Woluwe A za en zo van 10u tot 18u d lijn 1 (Alma) f 79 (Cliniques UCL) Deze tuin werd aangelegd op initiatief van professor Moens in 1975 en heringericht in 1985. Ze bevat de grootste verzameling geneeskrachtige en specerijplanten van België, misschien zelfs van Europa. Verspreid over een terrein van twee hectare groeien 500 soorten, waarvan 100 heestersoorten. Daarnaast wil de tuin met haar grasperken en ontspanningszones ook een ruimte zijn waar het aangenaam is te vertoeven. De lage planten zijn gegroepeerd in 43 perken volgens de gebruikelijke systematiek van de moderne plantenleer. De waterlievende planten zijn geconcentreerd nabij de vijver. Elke plant is voorzien van een verklarend bordje met daarop de Latijnse naam, de inheemse naam, de familie en de voornaamste eigenschappen en toepassingen. De kleur van het bordje geeft bovendien de toxiciteitsgraad van de betrokken plant aan. De tuin van geneeskrachtige planten, die heel de plantenwereld van Europa omspant, is eigendom van de Université catholique de Louvain die hiermee over een waardevol didactisch instrument beschikt ten behoeve van studenten, plantenliefhebbers en professionele zorgverstrekkers. Rondleidingen op zaterdag om 10u en 15u en zondag om 15u (door mevrouw M. Van de Maele).

De tuinwijk Kapelleveld werd gebouwd tussen 1921 en 1926, een relatief korte periode rekening houdend met de omvang van het geheel. Stedenbouwkundige Louis Van der Swaelmen die belast werd met de aanleg koos een waaiervormig stratenplan voor de hoofdwijk, die vandaag doorsneden wordt door de Émile Vanderveldelaan. Vier architecten werkten mee aan de realisatie van het project : Antoine Pompe, de Bruggeling Huib Hoste en de Nederlanders Paul Rubbers en JeanFrançois Hoeben die de ideeën van de School van Amsterdam meebrachten. Het resultaat is een van de meest opmerkelijke modernistische tuinwijken die België rijk is, samen met de Moderne Wijk in Sint-Agatha-Berchem, Le LogisFloréal in Watermaal-Bosvoorde en de wijk Klein Rusland in Zelzate. Betonnen woningen met kubistische vormen en een plat dak staan er naast meer traditionele woningen met een bakstenen gevel en zadeldak.

42 Wandeling “Een stad in de stad” (zie kadertekst hieronder). Doortocht van de fietstocht  “De beweging van de tuinwijken” (zie kadertekst pagina 40).

g Wa n d e l i n g Een stad in de stad De tuinwijk Kapelleveld is te danken aan het initiatief van Jean Ranieri, attaché bij de administratie voor Hygiëne, en Victor Staquet, onderbureauchef bij het Ministerie van Kunsten en Wetenschappen. Beiden waren zij de drijvende krachten achter de Nationale Maatschappij voor Goedkope Woningen “Tuinwijk Kapelleveld”. Het aanlegplan werd toevertrouwd aan de stedenbouwkundige Louis Van der Swaelmen die een geheel ontwierp van 142 eengezinswoningen, 14 huizen met twee woningen en een winkel. Het uitzicht van de tuinwijk was ongewoon gevarieerd dankzij de aanwezigheid van 19 verschillende huizentypes. Ook aan ontspanning was er gedacht : naast speelpleinen waren er een tuiniersclub, een artistieke en literaire kring, een toneelgroep en een eigen wijkkrant : L’écho de la Cité ! Deze wandeling laat u kennismaken met deze verbazende “stad in de stad”. A zaterdag om 10u30 en 14u30 (duur : 2u) c vertrek : voor de kerk van Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart, Vanderveldelaan in Sint-Lambrechts-Woluwe – kaart N-O 7-8 d lijn 1 (Vandervelde) Met de medewerking van de Cercle d’Histoire, d’Archéologie et d’Architecture des Woluwe.

S i n t - L a m b r e ch t s - W o l u w e / S i n t - Pi e t e r s - W o l u w e / o u d e r g e m / W a t e r m a a l - B o sv o o r d e

43.

44.

Kaart N 10

Kaart L-M 9-10

Woning Goffay

Woluwepark

Hockeylaan 43 Sint-Pieters-Woluwe

Sint-Pieters-Woluwe e 39-44 (Woluwe)

A enkel zo van 10u tot 18u

f 36-42 (Woluwe)

I alleen bezoek van de tuin

Het Woluwepark, begrensd door de Vorstlaan, de Woluwebeek, de Tervurenlaan en het Bemeldal waarmee het gedeeltelijk samenvalt, heeft een oppervlakte van meer dan 71 hectare. Daarmee is het een van de grootste groene ruimtes van het Brussels Gewest. Het werd tussen 1906 en 1907 aangelegd door Louis Van der Swaelmen die de oorspronkelijke plannen van de Franse landschapsarchitect Émile Laîné op bepaalde punten wijzigde. Het ontwerp benutte de talrijke glooiingen en niveauverschillen die op sommige plaatsen tot 30 meter bedragen. Vier vijvers – de Denisvijver, de ronde vijver, de lange vijver en de Bemelvijver – worden omringd door uitgestrekte grasperken die afgeboord zijn met bomengroepen. Daaronder bevinden zich enkele merkwaardige exemplaren zoals een reuzensequoia met 6,15 meter stamomtrek en een prachtige zelkoia. Het in Engelse stijl aangelegde park ligt op een terrein dat door Edmond Parmentier werd gekocht van François Mellaerts, de eerste eigenaar van de site die zijn naam gaf aan twee vijvers aan de overkant van de Vorstlaan, tegenover het park. Een ervan is gereserveerd voor vissers, op de andere kan worden geroeid in het gezelschap van meerkoeten, Egyptische ganzen en futen. Dit park wordt beheerd door Leefmilieu Brussel. (B 08/11/1972)

e 39-44 (Madoux) f 36 (Mertens) Émile Goffay was nog maar pas afgestudeerd als architect toen hij in 1935 deze woning ontwierp voor zijn ouders. Uit alles in het ontwerp blijkt de sterke invloed van Le Corbusier van wie Goffay een groot aantal architecturale principes heeft overgenomen, zoals de pijlerbouw, de loopbrug, het dakterras, de horizontale panoramische vensters en het vrije grondplan maar ook de structuur in gewapend beton bekleed met witte pleister. De woning vertoont duidelijke parallellen met twee realisaties van de grote Frans-Zwitserse architect : de villa Stein-de-Monzie in Garches en de villa Savoie in Poissy. Goffay heeft op het platte dak een terras aangelegd en het bovenste niveau voorzien van een loggia. Opmerkelijk is ook het

I p. 39

43 sterke contrast tussen de gesloten indruk van de buitenstructuur en de open inrichting met ruime lichtinval langs de tuinkant. (B 19/09/1996) Rondleidingen om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Korei.

g Wa n d e l i n g Het park van Woluwe, exotische versie Het Woluwepark werd omstreeks 1900 aangelegd op initiatief van koning Leopold II, tegelijk met de Tervurenlaan. Er werden van meet af aan een aantal exotische, vaak spectaculaire boomsoorten aangeplant, zoals de Sequoiadendron giganteum en de Sophora japonica, die tot forse exemplaren zijn uitgegroeid. Op deze wandeling kunt u ze bewonderen naast andere merkwaardige inheemse soorten. Met wat geluk ziet en hoort u onderweg ook een aantal exotische vogelsoorten zoals de Nijlganzen en de Magelhaenganzen.

Wandeling “Het Woluwepark, exotische versie” (zie kadertekst hiernaast).

A zaterdag en zondag om 10u (duur : 2u)

Vertrekpunt van de fietstocht “De beweging van de tuinwijken” (zie kadertekst pagina 40).

c vertrek : onder de voetgangersbrug over de Tervurenlaan, nabij de hoek met de Vorstlaan in Sint-Pieters-Woluwe – kaart M 10 e 39-44 (Woluwe) f 36-42 (Woluwe) Enkel in het Frans. Met de medewerking van de Cercle des Guides-Nature du Brabant.

44

p. 40

I S i n t - L a m b r e ch t s - W o l u w e

45.

Kaart M 11

/ S i n t - Pi e t e r s - W o l u w e / o u d e r g e m / W a t e r m a a l - B o sv o o r d e

l

International Club Château Sainte-Anne Oude Molenstraat 103 Oudergem A enkel zo van 10u tot 18u f 34 (Bergoje), 42 (Vorst rondpunt) Het Sint-Annakasteel, dat een van de meest prestigieuze clubs van Brussel huisvest, is mooi gelegen aan de rand van het domein Hertoginnedal. Vroeger stonden hier een molen en een priorij van de dominikanen die in 1798 afgebroken werd. Het tot ruïne vervallen gebouw werd in het begin van de 19de eeuw gesloopt en de nieuwe eigenaar liet op de vrijgekomen ruimte een kasteel bouwen. Henri de Brouckère kocht het in 1840 en liet het verbouwen tot een elegant zomerverblijf in neoclassistische geïnspireerd op de Lodewijk XVI-stijl. Het goed kwam nadien in het bezit van Charles Waucquez die in 1910 nieuwe verbouwingen liet uitvoeren. Het geheel werd in 1959 verkocht aan de Belgische Staat. Datzelfde jaar werd het project gelanceerd voor een internationale club die in 1960 het licht zag onder de naam “Maison européenne de Val Duchesse”. In 1969 werd in ditzelfde kader de “International Club Château Sainte-Anne” opgericht. Het gebouw, bekroond met een attiekbalustrade die het dak gedeeltelijk verbergt, heeft een licht uitspringend middengedeelte van drie traveeën en is net als het kasteel La Solitude of het kasteel Walckiers typerend voor de neoclassistische woningen die met hun statige verschijning het Brusselse erfgoed verfraaien. Gids ter plaatse. Met de medewerking van Itinéraires. Op de paden van de Geschiedenis.

45

b F i e t s t o c h t De beweging van de tuinwijken  Na de Eerste Wereldoorlog had België te kampen met een groot huisvestingsprobleem. Er was vooral een tekort aan woningen voor de arbeidersklasse. In 1919 werd de Nationale Maatschappij voor Goedkope Woningen en Woonvertrekken opgericht die op haar beurt de oprichting van lokale maatschappijen bevorderde om overal in het land arbeiderswoningen te bouwen. In het begin van de jaren 1920 waren de tuinwijken naar Brits model een van de meest populaire typologieën op het vlak van sociale woningbouw. In Brussel werden meerdere tuinwijken gebouwd met een soms regionalistische, soms modernistische architectuur. Dit circuit leidt u langs de mooiste tuinwijken van Brussel : Le Logis, Floréal en Kappelleveld. A zaterdag om 14u (duur : 3u30) c vertrek : Woluwepark, in het verlengde van de Park van Woluwelaan naar Sint-Pieters-Woluwe (nabij de groene wandeling) – kaart M 10 e 39-44 (Woluwe) f 36-42 (Woluwe) I reserveren verplicht op het nummer 02/502.73.55 (van maandag tot zondag van 10u tot 18u). Maximum 20 personen per vertrek. Fietsverhuur mogelijk aan het vertrekpunt (8 euro), alleen op zaterdag (op zondag moet u uw eigen fiets meebrengen). Met de medewerking van Pro Velo.

S i n t - L a m b r e ch t s - W o l u w e / S i n t - Pi e t e r s - W o l u w e / o u d e r g e m / W a t e r m a a l - B o sv o o r d e

46.

I p. 41

Kaart M 11

Experimentele plantentuin Jean Massart Waverse Steenweg 1850 Oudergem A za van 14u tot 18u zo van 10u tot 18u d lijn 5 (Herrmann-Debroux) e 94 (Herrmann-Debroux) f 34 (Tweesteenwegen), 41-42 (Herrmann-Debroux) Deze plantentuin werd in 1922 aangelegd door Jean Massart, een befaamd plantenkundige en pionier van het natuurbehoud in België. Het is een domein van het gewest, beheerd door Leefmilieu Brussel, in samenwerking met de Université Libre de Bruxelles (ULB) en een van de enige plantentuinen in Brussel en Wallonië. Gelegen aan de rand van het Zoniënwoud, bevat deze tuin bijna 2.000 verschillende plantensoorten verspreid over meer dan 4 hectare, gepresenteerd volgens thematische verzamelingen : geneeskrachtige planten, wisselende tuin met bloeiende planten, arboretum, cultuurplanten en

47.

Kaart N 12-13

46 boomgaard. De tuin heeft ook een vochtige zone die een natuurreservaat vormt dat deel uitmaakt van het netwerk Natura 2000. Verder zijn er demonstratiepercelen die onderzoeksthema’s illustreren van het laboratorium voor plantengenetica en biogeochemie, zoals de exotische woekerplanten die in België voorkomen.

De experimentele plantentuin Jean Massart vormt door zijn rijkdom het ideale kader voor wetenschappelijke, onderwijs- en vulgariserende activiteiten gericht op het grote publiek. (B 29/05/1997) Rondleidingen en thematische activiteiten.

m

Kasteel La Solitude – zetel van de International University Sport Federation (FISU) Ch. Schallerlaan 54 Oudergem A enkel za van 10u tot 18u f 42 (Heilig Hart) Toen prinses Marie-Ludmille de Croÿ, hertogin en prinses van Arenberg, weduwe werd, liet ze een kasteel bouwen aan de rand van het Zoniënwoud. De woning in classicistische stijl met sterke Lodewijk XVI-inslag werd in twee jaar, van 1910 tot 1912, gebouwd naar de plannen van architect François Malfait. Kasteel La Solitude doet trouwens denken aan de architectuur van het Petit Trianon in Versailles. De benedenverdieping met schijnvoegen en de twee bovenste bouwlagen die door pilasters in kolossale orde met elkaar

47 verbonden zijn, geven het gebouw een imposante allure. Een attiekbalustrade verbergt het platte dak, terwijl een monumentale trap de bezoekers naar de hoofdingang leidt. Het kasteel, dat bij het overlijden van de prinses door de federale overheid werd aangekocht, heeft gelukkig zijn oospronkelijke indeling en decoratie behouden. Het domein, niet ver van Blankendelle gelegen, bestond vroeger uit weiden, bos-

sen, boomgaarden, akkers en bijgebouwen verspreid over een oppervlakte van 23 hectare. Het kasteel huisvest vandaag de Uniternational University Sport Federation (FISU). (B 20/01/2000) Gids ter plaatse. Met de medewerking van Itinéraires. Op de paden van de Geschiedenis.

p. 42

I S i n t - L a m b r e ch t s - W o l u w e

/ S i n t - Pi e t e r s - W o l u w e / o u d e r g e m / W a t e r m a a l - B o sv o o r d e

h Te n t o o n s telling Cottagestijl in de tuinwijk Floréal 

48

48.

Kaart L 12

Tuinwijk Le Logis-Floréal Watermaal-Bosvoorde d lijn 5 (Demey) e 94 (Ten Reuken) f 41 (Aartshertogen) Dankzij de strenge normen die van meet af aan door de huurderscoöperatieve werden toegepast, heeft Le Logis-Floréal niets van zijn oorspronkelijke uitzicht verloren en is het een van de best bewaarde tuinwijken van ons land. Ze heeft een oppervlakte van meer dan 80 hectare en ligt op een plateau van 100 meter hoogte tussen de dalen van de Watermaalbeek en de Woluwe. De ontwerpers van het project vonden het terrein van de Drie Linden ideaal voor de vestiging van een geheel van woningen die moesten beantwoorden aan een nieuwe vorm van gemeenschapsleven. De tuinwijk, die al sinds de 19de eeuw een zeker succes kende in Groot-Brittannië door de ideeën van Ebenezer Howard, deed hiermee zijn intrede in de Brusselse agglomeratie. Stedenbouwkundige Louis Van der Swaelmen, die zich de rationele visie van de Nederlandse architectuur eigen had gemaakt gedurende zijn balling-

schap in Nederland, werkte nauw samen met architect Jean-Jules Eggericx die tijdens zijn verblijf in GrootBrittannië het fenomeen van de tuinwijk had leren kennen. De bouw van Le Logis begon in 1921, die van Floréal in 1922. De in baksteen of sintelblokken opgetrokken huizen kregen vensters en luiken in felle kleuren en hadden elk hun eigen tuintje. Alles werd ontworpen met het oog op het welzijn van de toekomstige bewoners. (B 15/02/2001) Tentoonstelling “Cottagestijl in de tuinwijk Floréal” en wandelingen (zie kadertekst hiernaast). Doortocht van de fietstocht “De beweging van de tuinwijken” (zie kadertekst pagina 40).

Na de verwoestingen van de Eerste Wereldoorlog moest er werk worden gemaakt van nieuwe huisvesting. De architecten J.-J. Eggerickx en L. Van der Swaelmen inspireerden zich op de Engelse cottages om twee tuinwijken te ontwerpen in Watermaal-Bosvoorde : Floréal en Le Logis. Deze tentoonstelling vertelt de geschiedenis van Floréal aan de hand van oude documenten, foto’s, ansichtkaarten, enz. Aansluitend kunt u een geleide wandeling door de tuinwijk maken waarbij een gids uitleg geeft over de architectuur en de plantengroei (exotische boomsoorten). A zaterdag en zondag van 10u tot 17u. Wandelingen zaterdag en zondag om 10u en 14u (duur : 2u) c Maison de Tous, op de hoek van de Aartshertogenlaan en Aartshertogensquare in Watermaal-Bosvoorde – kaart L 12 d lijn 5 (Demey) e 94 (Ten Reuken) f 41 (Aartshertogen) Enkel in het Frans. Met de medewerking van Les Amis de la Nature et d’Histoire et Sciences à WatermaelBoitsfort (HISCIWAB).

S i n t - L a m b r e ch t s - W o l u w e / S i n t - Pi e t e r s - W o l u w e / o u d e r g e m / W a t e r m a a l - B o sv o o r d e

I p. 43

49

49.

Kaart K-L 14

Tournay-Solvaypark Terhulpse Steenweg Watermaal-Bosvoorde e 94 (Station van Bosvoorde) f 17 (Vijvers van Bosvoorde) Het Tournay-Solvaypark strekt zich aan de rand van het Zoniënwoud uit over een oppervlakte van bijna 7 hectare en

vormt een groene ruimte van zeldzame kwaliteit. Het domein was vroeger eigendom van Alfred Solvay die er in 1878 een kasteeltje in neo-Vlaamse renaissancestijl liet bouwen. Het omringende park werd echter pas in 1911 aangelegd door (tuin)architect Jules Buyssens. Deze respecteerde het oorspronkelijke karakter van het terrein en maakte dankbaar gebruik van de aanwezige hellingen om een opmerkelijk park in Engelse land-

g Wa n d e l i n g Bomen die reizen…  Van oudsher hebben veroveraars en ontdekkingsreizigers allerlei eetbare, geneeskrachtige of sierplanten van hun reizen meegebracht. In het midden van de 19de eeuw waren vooral bomen uit Amerika en Azië populair. Ze werden massaal aangeplant in parken en op grote domeinen. Het was ook de tijd dat er arboreta werden aangelegd, in eerste instantie om de houtwaarde van exotische boomsoorten te onderzoeken. In het Tournay-Solvaypark, een voormalig privédomein, krijgt u meer uitleg over deze botanische migraties en ontdekt u zeldzame en merkwaardige soorten die soms zelfs uniek zijn voor België. Hoe goed ze hier ook wortel hebben geschoten, deze bomen vertellen ons van hun vreemde oorsprong ! A zaterdag om 10u30 en 14u30 (duur : 2u) c vertrek : aan de ingang van het Tournay-Solvaypark, Terhulpsesteenweg in Watermaal-Bosvoorde – kaart K-L 14 e 94 (Station van Bosvoorde) f 17 (Vijvers van Bosvoorde) I reserveren verplicht op nummer 02/673.18.35 (van maandag tot vrijdag van 10u tot 17u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van de Bus Bavard.

schapsstijl te ontwerpen dat onverwachte doorkijken combineert met meer intieme hoekjes. Het hoge gedeelte dat uitgestrekte grasperken bevat met majestueuze bomen, wordt door kronkelende paden doorsneden die samenkomen bij het kasteel. Van daaruit gaat het steil omlaag naar een oud moerasgebied dat vandaag wordt ingenomen door twee vijvers en een begroeiing die kenmerkend is voor vochtige zones. Op deze helling treft men restanten aan van het oorspronkelijke beukenbos. Aan de overkant ligt een boomgaard met fruitbomen die toegang geeft tot een omsloten moestuin in traditionele stijl die gerestaureerd is door architect Jacques Boulanger-Français. Ook de klassieke rozentuin, niet ver van de ingang van het park, werd door hem gerenoveerd. Het Brussels Gewest heeft het domein in 1980 aangekocht om het voortbestaan ervan te verzekeren. Dit park wordt beheerd door Leefmilieu Brussel. (B 18/11/1993) Wandeling “Bomen die reizen…” (zie kadertekst hiernaast). Informatiefolder verkrijgbaar bij de parkwachter. Met de medewerking van Leefmilieu Brussel.

p. 44

Io

p e n

m o n u m e n t e n d a g e n

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zorgt voor uw vervoer

Op zaterdag 19 september biedt de Directie Monumenten en Landschappen u gratis openbaar vervoer aan. Op zondag 20 september, ter gelegenheid van de Autoloze zondag, is het openbaar vervoer in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gratis voor iedereen. Gratis MIVB dagkaarten, uitsluitend geldig op zaterdag 19 september 2009, zijn beschikbaar op schriftelijke aanvraag bij de Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, CCN – Vooruitgangstraat 80 te 1035 Brussel (fax : 02/204.15.22 ; e-mail : jdp-omd@ mbhg.irisnet.be) zolang de voorraad strekt (2.000 kaarten). Gelieve niet te vergeten te vermelden : aanvraag vervoersbewijzen, het aantal gewenste exemplaren, alsook uw naam en postadres.

foto’s Peter Verbrugge, NIVB

NB : Elk kind jonger dan 6 jaar reist gratis, indien het vergezeld is van een volwassene in het bezit van een geldig vervoerbewijs. Maximum 4 kinderen per volwassen. Elk bijkomend kind betaalt voor de rit.

Open Monumentendagen B r u s s e l s

H o o f d s t e d e l i j k

G e w e s t

19 & 20 / 09 / 2009

Van andere oorden

Ka a rt e n re p e r to r i um v a n de o pe ngestelde plaatsen

A

Brussel

B

C

D

E

1

pagina 8 tot 27 2

Brussel-Uitbreiding Etterbeek pagina 28 tot 35

3 81

Sint-Lambrechts-Woluwe Sint-Pieters-Woluwe

jette

4

Oudergem Watermaal-Bosvoorde pagina 36 tot 43

Ganshoren

5

Elsene pagina 52 tot 59

st-agatha-berchem

79

6

koek

78

Ukkel Sint-Gillis

77 st-jans-molenbeek

7

Vorst pagina 60 tot 67 8

76

Anderlecht Sint-Jans-Molenbeek Koekelberg pagina 68 tot 75 Jette Brussel-Laken

75

9

74

10

anderlecht

pagina 76 tot 81 Schaarbeek

73

11

Vorst

Evere Sint-Joost-ten-Node pagina 82 tot 89

72

12

13

14

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O 1

1 3

2

9

11 12

14

84

82

e

25 26 27

24

13

85

15

7

8

10

86

83

2

5 6

4

19 20 23

3

28

21 22

Brussel-Laken

87 88

4

18 17 16

80 evere

5

89

90

kelberg

91

92 94

6

schaarbeek

93

95

7

st-joost-ten-node

41

39 42

st-lambrechts-woluwe

31 32 33 Brussel

29

8

37

30

40

36 35 34

54 55

38

9

etterbeek

44

71

43

70

56

st-gillis

st-pieters-woluwe

69 57 58 59 60 61

10

53 ixelles

45

52

11

OUdergem

62

46 50

63

12

48

51

47

68

64 ukkel

67

13

65 watermaal-bosvoorde

66 49

14

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

r e p e r t o r i u m va n d e o p e n g e s t e l d e p l a at s e n Anderlecht 74 Lourdesgrot . . . . . . . . . . . . B 10 Bloeistraat 75 Tuin van het Erasmushuis . . D 9 Kapittelstraat 31 73 Tuinwijk Het Rad . . . . C-D 10-11 76 Tuinwijk Moortebeek . . . . . . C 8 Brussel 7 Barricadenplein . . . . . . . . . . O 2 14 Brussels Parlement . . . . . . . M 3 Lombardstraat 69 26 Cercle royal gaulois artistique et littéraire . . . . . . O 3 Wetstraat 5 16 Egmontpark . . . . . . . . . . . . . N 4 23 Hotel Errera ­– Officiële residentie en ontvangstruimte van de Vlaamse Regering . . N 3 Koningsstraat 14 9

Hotel van de Gouverneur van de Nationale Bank van België . . . . . . . . . . . . . . . N 3 Wildewoudstraat 10

1 Hanzehuis . . . . . . . . . . . . . . . M 2 Timmerhoutkaai 9 25 Hotel van Financiën . . . . . . . O 3 Wetstraat 12 8 Institut Supérieur Industriel de Bruxelles (ISIB) . . . . . . . . O 2 Koningsstraat 150 22 Kerk van Sint-Jacob-op de Koudenberg . . . . . . . . . . . N 4 Koningsplein 18 Kleine Zavel . . . . . . . . . . . . . N 4 17 Koninklijke Conservatorium van Brussel . . . . . . . . . . . . . . N 4 Regentschapsstraat 30 20 Koninklijke kapel – Protestante kerk van Brussel . . . . . . . . . . N 3 Museumplein 11 Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen . . . . N 3 10 Koninklijke Muntschouwburg . . . . . . . . . N 2 Muntplein 21 Koninklijke Wijk . . . . . . N-O 3-4 5 Martelaarsplein . . . . . . . . . . . N 2 13 Onze-Lieve-Vrouw van Goede Bijstandkerk . . . .M 3 Kolenmarkt 19 Paleis van Karel van Lotharingen – Koninklijke Bibliotheek van België . . . . . N 3 Museumplein 1 28 Park van Brussel . . . . . . . . N-O 3 24 Parlement van de Franse Gemeenschap van België . . N 3 Koningsstraat 72 3 Sint-Jan-Baptist ten-Begijnhofkerk . . . . . . . . .M 2 Begijnhofplein 12 Théâtre du Vaudeville . . . . . . N 3 Koninginnegalerij 13

27 Théâtre Royal du Parc . . . . . O 3 Wetstraat 3 4 UGC De Brouckère – Zaal Grand Eldorado . . . . M-N 2 De Brouckèreplein 38 2 Vrijmetselaarstempels – Union et Philanthropie . . . . . M 2 Lakensestraat 79 6 Vrijmetselaarstempels – Cercle des Amis Philanthropes . . . . . . . . . . . . N 2 Peterseliestraat 8 15 Winkel voor binnenhuisinrichting Agnes Emery . . . . . . . . . . . . . N 3 Gasthuisstraat 29 BRUSSEL-UITBREIDING 31 Ambiorixsquare, Maria-Louizasquare en Margaretasquare . . . . . . I-J 8 32 Hotel Van Eetvelde – SYNERGRID . . . . . . . . . . . . . . I 8 Palmerstonlaan 4 56 Hotel Wielemans . . . . . . . . . H 10 Defacqzstraat 14 36 Jubelpark . . . . . . . . . . . . . . J 8-9 37 Koninklijke Militaire School . . J 8 (KMS) Renaissancelaan 30 34 Leopoldspark . . . . . . . . . . . . . I 9 33 Quakershuis . . . . . . . . . . . . . . I 8 Ambiorixsquare 50 30

Raad van State . . . . . . . . . . . . I 8 (Hotels van Assche en Loewenstein) Wetenschapsstraat 33

29 Sint-Jozefkerk . . . . . . . . . . . . I 8 Frère Orbansquare 51 Ter Kamerenbos . . . I 11-12-13 52 Tuinen van de Ter Kamerenabdij . . . . . . . . . I 11 35 Voormalig tandheelkundig instituut Georges Eastman . . I 9 Leopoldspark BRUSSEL-Laken 83 Geneeskundige Stichting Koningin Elisabeth . . . . . . . . . F 3 J. J. Crocqlaan 3 85 Koloniale tuin . . . . . . . . . . . . G 3 86 Musea van het Verre Oosten H 3 (Chinees paviljoen en Japanse toren) J. Van Praetlaan 44 84 Sobieskipark . . . . . . . . . . . . . G 3 Elsene 61 Appartementsgebouw . . . . H 11 Molièrelaan 210 57 Armeense apostolische kerk van Sint-Maria Magdalena . . . . . . . . . . . . . H 10 Kindermansstraat 1 60 Onze-Lieve-Vrouw Boodschapkerk . . . . . . . . . G 11 G. Brugmannplein

54 Protestantse kerk van Elsene . . . . . . . . . . . . . . . H 9 Marsveldstraat 5 50 Sint Adriaankerk . . . . . . . . . . J 12 Generaal Dossin de Saint-Georgeslaan

69 Stadhuis van Sint-Gillis . . . G 10 Van Meenenplein 39 71 Voormalige cinema Aegidium . . . . . . . . . . . . . . . G 10 Sint-Gillisvoorplein 18

58 St Andrew Church of Scotland . . . . . . . . . . . . . H 11 Buchholtzstraat 17

77 Diongrewijk . . . . . . . . . . . . . . D 7

59 Tenboschpark . . . . . . . . . . H 11

78 Karreveldpark . . . . . . . . . . . . . E 6

55 The Pro-Cathedra of the Holy Trinity . . . . . . . . . H 9 Kapitein Crespelstraat 29 53 Vijvers van Elsene . . . . . I 10-11 Etterbeek 38 Instituto Cervantes . . . . . . . . K 9 Tervurenlaan 64 Jette 82 Koning Boudewijnpark . E-F 3-4 80 Onze-Lieve-Vrouw van Lourdesgrot . . . . . . . . . . . F 5 Leopold I-straat 296 81 Voormalige abtswoning . . . . E 3 van abdij van Dieleghem J. Tiebackxstraat 14 Koekelberg 79 Elisabethpark . . . . . . . . . . . E-F 6 oudergem 46 Experimentele plantentuin Jean Massart . . . . . . . . . . . M 11 Waversesteenweg 1850 45 International Club Château Sainte-Anne . . . . . M 11 Oude Molenstraat 103 47 Kasteel La Solitude – zetel van de International University Sport Federation (FISU) . . . . . . . . . . . . . . . N 12-13 Ch. Schallerlaan 54 Schaarbeek

Sint-Jans-Molenbeek

Sint-Joost-ten-Node 95 Kruidtuinpark . . . . . . . . . . . . H 7 Sint-Lambrechts-Woluwe 39

Gemeentelijk museum van Sint-LambrechtsWoluwe . . . . . . . . . . . . . . . . . . L 7 Karrestraat 40

40 Maloukasteel . . . . . . . . . . . . M 8 Woluwelaan 41 Tuin van geneeskrachtige planten Paul Moens (UCL) . . O 7 E. Mounierlaan (tegenover het sportcentrum) 42 Tuinwijk Kapelleveld . . . N-O 7-8 Sint-Pieters – Woluwe 44 Woluwepark . . . . . . . . L-M 9-10 43 Woning Goffay . . . . . . . . . . N 10 (toegang tot tuin) Hockeylaan 43 Ukkel 62 Glazen Huis . . . . . . . . . . . . H 11 (toegang tot tuin) Jules Lejeunelaan 69 63 Museum David en Alice van Buuren . . . . . . . . . G 12 Leo Erreralaan 41 67 Raspailpark . . . . . . . . . . . . . . F 13 64 Russisch-orthodoxe kerk van Sint-Job . . . . . . . . . . . . G 13 De Frélaan 19 (hoek met de Ridderhofstedlaan)

93 Huis der Kunsten . . . . . . . . . . I 6 Haachtse steenweg 147

68 Sint-Pieterskerk . . . . . . . . . . F 13 Dekenijstraat 102

90 Josaphatpark . . . . . . . . . . . . . J 6

66 Villa Bloemenwerf . . . . G 13-14 (toegang tot tuin) Vanderaeylaan 102

94 Koninklijke Sint-Mariakerk . . . . . . . . . . H-I 6 Koninginneplein 92 M Brussels Village . . . . . . . . H 6 Paleizenstraat 44 91 Sint-Jan-en-Sint Niklaaskerk . . . . . . . . . . . . . . H 6 Brabantstraat 75

65 Wolvendaelpark . . . . . . . . . G 13 Vorst 72 Abdij van Vorst . . . . . . . . . . E 12 Sint-Denijsplein 9

88 Voormalig kasteel Walckiers . . . . . . . . . . . . . . . . . J 4 Chaumontelstraat 5

49 Tournay-Solvaypark . . . . . K-L 14

87 Walckierspark . . . . . . . . . . . . . J 4

48 Tuinwijk Le Logis-Floréal . . . L 12

Sint-Gillis 70 Pelgrimshuis en Pierre Pauluspark . . . . . G 10 Parmastraat 69

Watermaal-Bosvoorde

o p e n

m o n u m e n t e n d a g e n

I p. 49

Autoloze zondag Ook dit jaar stelt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn 160 km2 grondgebied open voor de zachte mobiliteit. Op 20 september geniet u dus van een andere mobiliteit ! Dankzij het gratis openbaar vervoer van de MIVB is dit een uitgelezen kans om de complementariteit te testen tussen verschillende vervoerwijzen : bus, metro, te voet, rolschaatsen, fiets,… De autoloze zondag is bedoeld om een mentaliteitswijziging tot stand te brengen en het debat aan te zwengelen over de mobiliteit in de stad. Behalve de Open Monumentendagen vinden er nog tal van activiteiten en manifestaties plaats overal in de stad : Landelijk Brussel, Le Beau vélo de Ravel, fietstochten of wandelingen… “Mijn dorp in de stad”, een gewestelijk initiatief, organiseert op symbolische punten in tien gemeenten van het Brussels Gewest zoals het Jourdanplein in Etterbeek en het Dapperheidsplein in Anderlecht, aangename ontmoe-

Mobiel Brussel

Opgelet, het verkeersreglement blijft van toepassing. Vergeet niet dat sommige voertuigen die dag toelating hebben om te rijden. Wij roepen iedereen op zich te verplaatsen in een geest van respect voor elke weggebruiker. Om veiligheidsredenen mogen voetgangers, rolschaatsers en fietsers in geen geval de tunnels nemen !

tingszones waar u kunt deelnemen aan activiteiten

Om bepaalde redenen (speciale leveringen, verplaat-

rond mobiliteit en duurzame ontwikkeling

singen om medische redenen) kan een rijvergunning,

Het wordt opnieuw een geanimeerde dag en vooral de gelegenheid om Brussel met het gezin of vrienden te bezoeken en te ontdekken, zonder auto’s, lawaai of luchtvervuiling !

geldig voor het gehele gewest, worden toegekend. Deze vergunning is slechts geldig voor één voertuig en voor het motief dat op het doorgangsbewijs staat vermeld. Inwoners van het Brussels Gewest moeten de ver-

Praktisch  De Autoloze Zondag geldt voor iedereen, behalve voor het openbaar vervoer, taxi’s, autocars, hulpdiensten en voertuigen van openbaar nut. De maximumsnelheid is om veiligheidsredenen echter beperkt tot 30 km/h. Het Gewest is gesloten voor alle autoverkeer van 9 tot 19 uur. In sommige wijken kunnen de straten langer afgesloten blijven wegens de activiteiten of feestelijkheden die er plaatsvinden. De tunnels zullen geleidelijk terug opengesteld worden.

gunning aanvragen bij het gemeentebestuur van hun woonplaats. Personen van buiten het Gewest moeten dit doen bij het gemeentebestuur van de plaats van hun bestemming.

Voor meer informatie Raadpleeg de website 

www.autolozezondag.irisnet.be waarop het volledige programma vanaf begin september beschikbaar zal zijn.

p. 50

Io

p e n

m o n u m e n t e n d a g e n

Tentoonstelling

“De Oriënt van de architecten”

Archives d’Architecture Moderne

Het begrip Oriënt duidt sinds de Middeleeuwen een

De Europese architecten zetten dit mythische oosten

exotisch continent met onduidelijke grenzen aan,

om in materiële creaties door de bouw van Indische

een vergaarbak voor alle culturen ten oosten van

theaters, Moorse baden, Chinese pagodes, Egyp-

Europa, met inbegrip van Noord-Afrika, het zuiden

tische vrijmetselaarstempels, enz. De exotische

van Spanje en van Italië.

architectuur figureerde in de stedelijke ruimte als een soort uitlaatklep voor de verbeelding, in een tijd

De ongekende bloei die dit imaginaire oosten, in de

waarin reizen naar het buitenland voor slechts zeer

loop van de 19de eeuw in kunst en literatuur

weinigen was weggelegd.

beleefde, werd gevoed door diverse bronnen : de kruistochten, de archeologische ontdekkingen, de

Deze tentoonstelling toont een selectie van relevante

Grand Tour van de kunstenaars, de openstelling van

gebouwen van het einde van de 19de eeuw tot van-

Japan vanaf 1850, de expansie van de spoorwegen,

daag, aan de hand van tekeningen, plannen, oude

de romans van Jules Verne, de wereldtentoonstel-

en hedendaagse foto’s, maar ook decoratieve ele-

lingen, de daguerreotypes, de operadecors, het

menten (keramiek,…).

kolonialisme, enz.

o p e n

m o n u m e n t e n d a g e n

I p. 51

Archives d’Architecture Moderne

A. de Ville de Goyet, Directie Monumenten en Landschappen

A van 4 september tot 1 november 2009, alle dagen van 10u tot 18u C Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein in Brussel d lignes 1-5 (De Brouckère) e 3-4 (Beurs)

Archives d’Architecture Moderne

f 29-38-47-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-48-95 (Beurs) Gratis toegang. Organisatie : Archives d’Architecture Moderne, op initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

I B r u ss e l E lsene

p. 52

Onze-Lieve-Vrouw Boodschapkerk 60

Els e n e

50.

Kaart J 12

I p. 53

l

Sint-Adriaankerk Generaal Dossin de SaintGeorgeslaan – Elsene A za van 10u tot 18u zo van 12u tot 18u e 25-94 (Solbos) f 95 (Pleisterplaats) De Sint-Adriaankerk werd opgetrokken niet ver van de plaats waar al in de 15de eeuw een kapel met dezelfde naam stond. Ze is volledig bekleed met klampsteen, een baksteensoort, in grijsroze tinten. De bouw begon in 1940 onder leiding van architect A. Vanden Nieuwenborg die moest werken met een beperkt budget. Hij ontwierp een massieve kerk met duidelijk afgelijnde volumes die zich ontwikkelen rond de middenbeuk. Bakstenen bogen, een variant op de romaanse lisenen, benadrukken alle muuropeningen in het gebouw. Het reliëf en het licht- en schaduwspel die hierdoor ontstaan, vormen de enige decoratieve elementen. De architect heeft de stoere klokkentoren opgenomen in de voorgevel, ongetwijfeld een verwijzing naar sommige hallenkerken in NoordEuropa en voorbeelden die al in de romaanse periode in het Maas- en Rijnland bestonden. Het centrale portaal maakt deel uit van een diepe, doorlopende nis die het verticale karakter van de toren nog versterkt. Binnen zijn zowel de pijlers als de gewelven met zandsteenkleurige bakstenen bekleed. Een elektrisch-pneumatisch orgel met neoklassieke kast van Aloys Thunus staat sinds 1959 op het doksaal. In de kerk hangen ook enkele merkwaardige schilderijen : een Heilige Maagd van Boondaal (17de eeuw), twee retabelpanelen van het “Martelaarschap van Sint-Adriaan” (1490-1495, atelier van Jan Borman de Grote) en een retabel “Martelaarschap van Sint-Christoffel” (ca. 1520, Antwerpse school). Rondleidingen op zondag om 14u30, 16u30 en 17u30.

50

g Wa n d e l i n g Het kerkhof van Elsene of buitenlandse invloeden in de grafkunst  Zoals de meeste oude begraafplaatsen is het kerkhof van Elsene een weerspiegeling van de samenleving, een encyclopedie van architecturale stijlen en een openluchtmuseum van ambachtelijke technieken. De wandeling legt de klemtoon op buitenlandse invloeden in de grafkunst en op de aanwezigheid van ‘vreemde vogels’ (buitenlandse persoonlijkheden, bannelingen, reizigers, ontdekkers,…) in deze microkosmos van de maatschappij. A zondag om 14u en 15u30 (duur : 1u) c vertrek : ingang van het kerkhof, Boondaalse steenweg 478 in Elsene – kaart J 11 f 71-95 (Kerkhof van Elsene) Enkel in het Frans. Een initiatief van de Dienst Stedenbouw en Erfgoed van de gemeente Elsene, in samenwerking met de vzw Epitaaf.

p. 54

I

Els e n e

51

51.

Kaart I 11-12-13

Ter Kamerenbos Brussel-Uitbreiding e 23-24-94 (Legrand), 25 (Brazilië) f 41 (Montana) Terwijl de werkzaamheden voor de aanleg van de Louizalaan volop bezig waren, droeg de Belgische regering – op aandringen van Leopold II – de eigendomsrechten van het Ter Kamerenbos over aan de Stad Brussel. Het was de bedoeling deze uitloper van het Zoniënwoud om te vormen tot een park voor de hoofdstad, op maat van de koninklijke ambities. De in Saksen geboren Duitse landschapsarchitect Edward Keilig kreeg de opdracht en richtte het park in met zeer veel smaak, waarbij hij de aanwezige bomen zo veel mogelijk behield. Ook gekend om de aanleg van het stadspark van Antwerpen en het Parc de la Boverie in Luik en zijn medewerking aan het ontwerp van de groene ruimtes van het koninklijk domein van Laken, heeft Keilig het boskarakter dat de charme van het park uitmaakt gevrijwaard terwijl hij tegelijk nieuwe elementen toevoegde zoals de vijver, het Engelse gazon en de monumentale rotsbrug. Dankzij de goede zorgen van de Stad Brussel en het Gewest is het Ter Kamerenbos, dat een oppervlakte heeft van 123 hectare, nog altijd een geliefkoosde bestemming voor wandelaars en fietsers. Momenteel is een project voor de restauratie en herwaardering van het park aan de gang in het kader van Beliris. (B 18/11/1976) Vertrekpunt van de fietstocht “Van eclecticisme tot art deco” (zie kadertekst hiernaast).

52

52.

Kaart I 11

Tuinen van de Ter Kamerenabdij Brussel-Uitbreiding e 23-24-94 (Ter Kameren-Ster) De in 1201 in de Maalbeekvallei gestichte abdij werd, na tal van eigenaars te hebben gekend, uiteindelijk overgenomen door de gemeente Elsene en de stad Brussel. De tuinen rond de kloostergebouwen waren toen sterk verwaarloosd. De restauratie ervan werd in 1927 toevertrouwd aan landschapsarchitect Jules Buyssens die opteerde voor een neorenaissancestijl. De tuinen van de abdij werden in 1720 in Franse stijl aangelegd en hebben een oppervlakte van ongeveer vijf hectare.

In het lage gedeelte dient een door massieven en bosjes omringde visvijver als rustplek voor een gevarieerde waterfauna die van daar ook naar de vijvers van Elsene en de vijver in het nabijgelegen Ter Kamerenbos trekt. De beboste hellingen onttrekken de abdij enigszins aan het oog. Het beste zicht op de gebouwen heeft men in het hoofdgedeelte waar vijf overlopende terrassen zijn aangelegd, volgens de klassieke geest van de Franse tuinen. Het bovenste terras verdween door de aanleg van de De Motlaan, maar de andere vormen nog altijd een imposant perspectief met als centrale as de monumentale trap in Lodewijk XIV-stijl die terras per terras afdaalt tot aan de abdij. Deze tuinen worden beheerd door Leefmilieu Brussel. (B 30/03/1989)

b F i e t s t o c h t Van eclecticisme tot art deco Ondanks originele kenmerken heeft de Brusselse architectuur zich in de loop van haar geschiedenis gevoed met verschillende invloeden, ook uit het buitenland. Tijdens deze wandeling door Ukkel, Vorst en Sint-Gillis ontdekt u een stukje Brusselse architectuurgeschiedenis samen met de invloeden die haar verrijkt hebben. A zaterdag en zondag om 14u (duur : 3u30) c vertrek : Gespanhoek (Ter Kamerenbos) in Brussel – kaart I 12 e 25-94 (Solbos) I reserveren verplicht op het nummer 02/502.73.55 (van maandag tot zondag van 10u tot 18u). Maximum 20 personen per vertrek. Fietsverhuur mogelijk aan het vertrekpunt (8 euro), alleen op zaterdag (op zondag moet u uw eigen fiets meebrengen). Met de medewerking van Pro Velo.

i x e ll e s

I p. 55

53

53.

Kaart I 10-11

Vijvers van Elsene Elsene e 81 (Flagey) f 38-59-60-71 (Flagey) Gezien vanaf de Demotlaan lijkt de Ter Kamerenabdij zich te verbergen in een schrijn van groen. De Maalbeek, die vroeger niet ver van de kloostergebouwen ontsprong, is vandaag gedeeltelijk overwelfd en van de zeven vijvers die ze vroeger voedde, blijven alleen nog de twee grote waterpartijen over tussen de abdij en het Flageyplein. Ingenieur Victor Besme, die de hele wijk in 1871 aanlegde, is ver-

antwoordelijk voor de Engelse landschapsstijl die het haar huidige schilderachtige uitzicht verleent. De vijvers weerspiegelen het gebladerte van de hoogstammige bomen (populieren, esdoorns, tulpenbomen, platanen, kastanjes, treurwilgen, lindenbomen,…) net als de gevels van de omringende huizen en appartementsgebouwen. (B 18/11/1976)

b F i e t s t o c h t Ongewoon en onbekend Brussel In het stadscentrum, in Jette, Molenbeek en Laken ontdekt u langs weinig gekende wegen ongewone plekjes waarvan de architectuur buitenlandse invloeden vertoont of in andere opzichten ongewoon is. Kent u bijvoorbeeld de buitengewone Onze-Lieve-Vrouw-van-Lourdesgrot in Jette of de charmante Cité Diongre in Molenbeek ? Nee ? Volg dan de gids ! A zaterdag en zondag om 14u (duur : 4u) c vertrek : Fietsershuis, Londenstraat 15 in Elsene – kaart H 9 d lijnen 2-6 (Naamse Poort) f 54-71 (Sint-Bonifatiuswijk) I reserveren verplicht op het nummer 02/502.73.55 (van maandag tot zondag van 10u tot 18 u). Maximum 20 personen per vertrek. Fietsverhuur mogelijk aan het vertrekpunt (8 euro), alleen op zaterdag (op zondag moet u uw eigen fiets meebrengen). Met de medewerking van Pro Velo.

54

54.

Kaart H 9

l

Protestantse kerk van Elsene Marsveldstraat 5 – Elsene A za van 10u tot 18u zo van 12u tot 18u d lijnen 2-6 (Naamse Poort) f 34-54-64-71-80 (Naamse Poort) Kort na het einde van de Eerste Wereldoorlog stuurde de “Jaarlijkse conferentie” van de Amerikaanse methodistische kerk van het Zuiden zendelingen naar de landen van Europa die door de oorlog waren verwoest. De dominees W. G. Wilmot en W.G.Thongerwerden naar Brussel uitgestuurd. Het sociale werk van de missie werd gecoördineerd vanuit een gebouw aan de Marsveldstraat. Door ruimtegebrek werden al snel plannen voor de bouw van een aparte tempel gemaakt. In 1923 legde de Amerikaanse ambassadeur de eerste steen van een gebouw dat in alle opzichten lijkt op de vele bescheiden maar warme gebedshuizen in de Anglicaanse en methodistische tradities zoals die op het einde van de 19de eeuw in Engeland bestonden. Het ruime schip, dat een jaar later werd ingewijd, heeft een tongewelf, een sobere versiering van lijstwerk en glas-in-loodramen met discrete motieven, en wordt vooraan afgesloten door De Lil-orgels (1924) die boven de kansel uitsteken. Uitleg over de geschiedenis van de tempel, zaterdag en zondag van 14u tot 18u (om het halfuur of op aanvraag). Tentoonstelling over de geschiedenis van het protestantisme. Diavertoning over leven en werk van John Wesley, stichter van het methodisme.

p. 56

I

Els e n e

55

55.

Kaart H 9

k

The Pro-Cathedral of the Holy Trinity

56

56.

Kaart H 10

l

Hotel Wielemans

Kapitein Crespelstraat 29 – Elsene

Defacqzstraat 14 Brussel-Uitbreiding

A enkel za van 11u tot 15u

A za en zo van 10u tot 18u

d lijnen 2-6 (Louiza)

I alleen rondleidingen voor groepen tot 25 personen

e 92-94-97 (Louiza) De bouwplaats van de Anglicaanse Heilige Drievuldigheidskerk werd zo gekozen dat ze van ver te zien zou zijn. En voor de verstedelijking van de wijk, was de kerk duidelijk zichtbaar vanaf de Louizalaan. De bouw van de neogotische kerk in baksteen naar Engels model begon in 1885. De hoofdbeuk wordt aangevuld door één zijbeuk, daarvan gescheiden door een opeenvolging van spitsbogen die op stenen pijlers rusten. Het houten plafond heeft de vorm van een omgekeerde scheepskiel. Een opmerkelijk glas-in-loodraam van de Belgische glasmaker Etienne Tribolet, dat op 12 januari 2003 werd ingewijd, verfraait de voorgevel. In de eerste travee van de hoofdbeuk staat een modern orgel van Patrick Collon (1967). Uitleg over de geschiedenis van de kerk.

e 81 (Baljuw), 94 (Defacqz) f 54 (Baljuw) Achter een massieve en vrij strenge gevel geïnspireerd op de Spaanse bouwstijl gaat een vrolijke en kleurrijke interieurdecoratie schuil van 5.000 keramiektegels. Deze tegels, die vanuit Spanje per stoomboot verscheept werden, herscheppen de atmosfeer van de Andaloesische patio’s die de opdrachtgevers, Yvonne en Léon Wielemans, zo na aan het hart lag. Het gebouw werd ontworpen in de artdecostijl van die tijd. Léon Wielemans, zaakvoerder van de gelijknamige brouwerijen, vertrouwde de realisatie van zijn droom toe aan architect Adrien Blomme, ontwerper van de voormalige Brasserie Wielemans en de cinema Metropole. De meeste vertrekken liggen rond een elegante en zeer heldere patio die uitgeeft op de tuin. De versiering van deze patio bestaat uit een combinatie van polychrome tegels aangevuld met siersmeedwerk en fijn houtwerk. Het Hotel Wielemans is

tegenwoordig eigendom van de verzekeringsmaatschappij Generali Belgium en doet dienst als locatie voor evenementen. (B 22/09/1994) Rondleidingen op zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Korei. Tentoonstelling van op de art deco geïnspireerde creaties, gerealiseerd door de leerlingen van het Institut Diderot (afdeling sociale promotie) in het kader van de 75ste verjaardag van het gebouw van Kunsten en Ambachten. Stand van l’Association des Amis de l’Unesco die verschillende nummers van het tijdschrift Les Nouvelles du Patrimoine voorstellen

Els e n e

57

g Wa n d e l i n g Geveldecoratie uit alle windstreken  Geveldecoratie getuigt van vele vreemde invloeden, zowel op technisch als stilistisch gebied. Tijdens deze wandeling bewonderen we onder andere sgraffiti, keramiek- of faiencepanelen en mozaïeken die duidelijk laten zien dat de decoratie van onze gevels in belangrijke mate door allerlei internationale invloeden bepaald is. A zondag om 12u en 16u (duur : 1u30) c vertrek : voor de Drievuldigheidskerk, Drievuldigheidsvoorplein in Elsene – kaart H 10 e 81 (Drievuldigheid) f 54 (Drievuldigheid) I reservatie verplicht op nr. 0496/38.85.94 (maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maximum 25 personen per vertrek. Met de medewerking van Itinéraires. Op de paden van de Geschiedenis.

57.

Kaart H 10

l

Armeense apostolische kerk van Sint-MariaMagdalena Kindermansstraat 1 – Elsene A za en zo van 10u tot 18u e 94 (Vleurgat) f 38-60 (Vleurgat) Ondanks het gebruik van hedendaagse materialen verwijst de architectuur van de Armeense apostolische kerk van Sint-Maria-Magdalena onmiskenbaar naar de traditionele kerkbouw van Armenië. Architect Haik Mardikian heeft zich voor zijn ontwerp trouwens laten inspireren door de kerk van het Heilig Kruis op het eiland Aktamar in het Vanmeer in Anatolië. Na de eerstesteenlegging op 14 november 1986 vond de officiële wijding plaats op 6 mei 1990. De kerk heeft een centraal grondplan en bestaat in feite uit vier vleugels voorzien van zijkapellen. In 1994 werd rechts van het altaar een neoklassiek orgel van Patrick Collon geplaatst. Het gebouw wordt gedomineerd door een achthoekige klokkentoren zoals zijn illustere voorbeeld. De gevelsteen is eveneens geïnspireerd op de roze vulkanische steen die in Armenië gebruikt wordt voor de bouw van kerken. Uitleg op aanvraag.

I p. 57

58

58.

Kaart H 11

St-Andrew Church of Scotland Buchholtzstraat 17 – Elsene A enkel za van 10u tot 16u e 94 (Vleurgat) f 38-60 (Van Eyck) De Schotse architecten J. Waddell en T. Young hadden zich samen met hun Belgische collega W. Michel duidelijk geïnspireerd op de Britse neogotiek toen ze in 1925 begonnen met de bouw van de Saint-Andrew Church of Scotland ter nagedachtenis van de presbyteriaanse soldaten die tijdens de Eerste Wereldoorlog waren gesneuveld. Het nieuwe gebedshuis deed voortaan ook dienst als parochiekerk voor deze geloofsgemeenschap die sinds 1898 in Brussel aanwezig was. Het kerkgebouw met basilicaal grondplan heeft slechts één zijbeuk, spitsboogvensters, een polygonaal koor en een klokkentoren onder zadeldak aan de voorgevel. Hardsteen voor de ondermuren is gecombineerd met witsteen voor de muren en “Paepesteen”-bakstenen voor het interieur. Binnen herscheppen glas-inloodramen ontworpen door Marcelle Majerus-Nizet en Auseklis Ozols de sfeer van de gotische kerken uit de Middeleeuwen. Uitleg over de geschiedenis van de kerk.

p. 58

I

Els e n e

59

59.

g Wa n d e l i n g Een oase van rust, rijk aan exotische soorten Het Tenboschpark is een vredig groen plekje in een dicht bebouwde wijk. Het heeft een oppervlakte van drie hectare en ligt ingeklemd tussen de Vleurgatse Steenweg, de Lariksenstraat en de Hector-Denisstraat. Tijdens deze wandeling ziet u onder meer een Aziatische euodia, een amberboom, een Japanse krentenboom, een Californische umbellaria, een tetracentron, een sycopsis en een polyothirsis uit China. Dit zijn maar enkele van de 70 soorten die zijn opgenomen in de lijst van merkwaardige bomen van het Brussels gewest. Daarnaast staan er nog twee indrukwekkende exemplaren van de zanthoxylum !

Kaart H 11

Tenboschpark Vleurgatse Steenweg, Lariksenstraat, Hector-Denisstraat Elsene e 94 (Vleurgat) f 38 (Van Eyck), 60 (Van Eyck/Washington)

Enkel in het Frans.

Het Tenboschpark is een kleine groene oase in een dicht bebouwde wijk. Het heeft een oppervlakte van drie hectare en wordt omsloten door de Vleurgatse Steenweg, de Lariksenstraat en de Hector-Denisstraat. In 1885, toen deze plek nog op het platteland lag, werd een deel van dit terrein aangekocht om er een kasteeltje op te bouwen. In 1902 kwam het domein in handen van Louis en Elisa Semet-Solvay. Het huidige uitzicht van het Tenboschpark is te danken aan hun zoon. Deze gepassioneerde dendroloog vergrootte de tuin door de aankoop van belendende percelen en plantte er talrijke exotische boomsoorten aan. Het park bevat 70 soorten opgenomen in de lijst van merkwaardige bomen van het Brussels gewest dat vandaag het Tenboschpark beheert, onder meer een Aziatische euodia, een amberboom, een Japanse krentenboom, een Californische umbellaria, een tetracentron, een sycopsis en een polyothirsis uit China. Het park is voor het publiek toegankelijk sinds 1986 en wordt beheerd door Leefmilieu Brussel.

Met de medewerking van de Cercle des Guides-Nature du Brabant.

Wandeling “Een oase van rust, rijk aan exotische soorten” (zie kadertekst hiernaast).

A zondag om 10u en 14u (duur : 2u) c vertrek : links van de ambassade van India, Vleurgatse Steenweg 217 in Elsene – kaart H 11 e 94 (Vleurgat) f 38-60 (Van Eyck)

Informatiefolder verkrijgbaar bij de parkwachter. Met de medewerking van Leefmilieu Brussel.

60

60.

Kaart G 11

M

Onze-Lieve-Vrouw Boodschapkerk G. Brugmannplein – Elsene A za van 10u tot 17u30 zo van 11u15 tot 18u e 92 (Darwin) f 60 (Georges Brugmann) Het Brugmannplein, niet ver van de gelijknamige laan, wordt gedomineerd door een imposante kerk gebouwd tussen 1932 en 1934 naar de plannen van architect Camille Damman. In tegenstelling tot andere kerken uit dezelfde periode die volgens meer geometrische volumes zijn opgebouwd, is de OnzeLieve-Vrouw Boodschapkerk geconcipieerd volgens een neoromaanse vormentaal die in bepaalde aspecten evenwel ook aanleunt bij de art deco. De vensters en het portaal met getrapte omlijstingen vertonen de typische rondboogvorm van de romaanse kerkbouw. Ook de hoge smalle vensters van de klokkentoren roepen overeenkomst op met de lisenen of Lombardische bogen die karakteristiek zijn voor deze stijl. Hoewel anders uitgewerkt, zijn de vormen in deze kerk even streng gedefinieerd. Zowel de buiten- als binnenkant worden verlevendigd door decoratief metselwerk. Net als bij de Sint-Adrianuskerk van Elsene was baksteen het materiaal waar deze architect het liefst mee werkte. In de zijbeuken bemerkt men vier biechtstoelen en een marmeren bidstoel, alle in art-decostijl. Het zijn creaties van architect Julien De Ridder uit 1937. Uitleg zodra zich een groep van 15 personen heeft gevormd. Vertrekpunt van de wandeling “De Beaux-Arts-stijl in Elsene” (zie kadertekst hiernaast).

Els e n e

I p. 59

g Wa n d e l i n g De Beaux-Artsstijl in Elsene De Beaux-Arts stijl is in Frankrijk tot na de Eerste Wereldoorlog de officiële Franse stijl gebleven. Zeer tot ongenoegen van, onder meer Le Corbusier, de paus van het modernisme. Deze stijl heeft wortels tot in de 17de eeuw en werd onderwezen in de Ecole des Beaux-Arts in Parijs. Toen het na 1924 bij wet toegelaten werd om ook een deel van een huis, zeg maar een appartement, te kopen, moesten de gegoede burgers overtuigd worden om hun “huis met een tuintje” op te geven en zich over te leveren aan een bouwfirma die zelf de gevel van het appartementsgebouw zou kiezen. En om niemand voor het hoofd te stoten werd vaak gekozen voor de “zoetgevooisde” BeauxArtsstijl. In de buurt van de Molièrelaan is deze stijl alom aanwezig.

61

61.

Kaart H 11

A zaterdag om 10u en 14u (duur : 1u30)

Appartementsgebouw

c vertrek : voor de O.L. Vrouw Boodschapkerk, Brugmannplein in Elsene – kaart G 11

Molièrelaan 210 – Elsene

e 92 (Darwin)

l

A za en zo van 10u tot 14u

f 60 (Georges Brugmann)

I alleen rondleidingen (groepen van 20 personen)

Met de medewerking van Klare Lijn.

e 23-24 (Churchill) f 60 (Georges Brugmann)

g Wa n d e l i n g De buurt van de Molièrelaan : Parijse chic…  De wijk van de Molièrelaan, aangelegd onder impuls van Georges Brugmann, ademt een typisch Franse elegantie uit. De vele woningen in Beaux-Artsstijl dragen de signatuur van architecten zoals Janlet, Damman of De Lestré die hun inspiratie putten uit het verleden en een voorliefde koesterden voor grandeur en rijkelijke versiering. Onverwacht in deze omgeving en contrasterend door hun eenvoud en moderniteit zijn een villa in Engelse cottagestijl van Adrien Blomme en twee Britse architecten, appartementsgebouwen beïnvloed door de school van Amsterdam en een “glazen huis” waarin de theorieën van Le Corbusier op een gedurfde manier zijn toegepast. Een mooie wandeling tussen guirlandes en rechte lijnen, vol invloeden uit onze naaste buurlanden. A zaterdag en zondag om 10u30 en 14u30 (duur : 2u) c vertrek : op de hoek van de Molièrelaan en de Brugmannlaan in Elsene – kaart G 11 e 3-4 (Vanderkindere), 23-24 (Vanderkindere), 92 (Molière) I reserveren verplicht op nummer 02/673.18.35 (van maandag tot vrijdag van 10u tot 17u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van de Bus Bavard.

Dit mooie voorbeeld van een modernistisch appartementsgebouw, in 1929 gebouwd naar de plannen van architect Joe Ramaekers, telt acht bouwlagen en neemt een strategische hoekpositie in die nog onderstreept wordt door de licht uitspringende veelhoekige toren. De 65 meter hoge gevel is bekleed met metselwerk van violetkleurige Belvédèrebakstenen. In tegenstelling tot de relatief sobere buitenkant, wordt het interieur gekenmerkt door een bijzonder verzorgde decoratie. We vermelden de bakstenen pilasters van de liftkooien, de glas-in-loodramen van de trappenhuizen en de gangen, de parementen in bleekgele faïencetegels met granito boorden, de verlichtingstoestellen en de vloeren in marmeren tegels van verschillende kleuren. Al deze elementen verraden duidelijk de sterke invloed van het expressionistische modernisme typerend voor de School van Amsterdam. (B 16/03/1995) Doorlopend rondleidingen. Met de medewerking van Korei.

l I B r u ss/ esint-gillis ukkel / vorst

p. 60

Pelgrimshuis 70

u kk e l / si n t- g illis / v o r s t

63.

Kaart G 12

l

Museum David en Alice van Buuren L. Erreralaan 41 – Ukkel A za en zo van 9u30 tot 13u30 I alleen rondleidingen (groepen van 15 personen)

62

62.

Kaart H 11

Glazen Huis J. Lejeunestraat 69 – Ukkel A za van 10u tot 18u zo van 10u tot 16u I alleen bezoek van de tuin f 38 (Patton), 60 (Georges Brugmann) Het huis dankt zijn naam aan de grote glaspartijen in de voorgevel. Naast de eigenlijke ramen zitten ook nog honderden glastegels in de gevel verwerkt die voor een transparant lichteffect zorgen. Dit opmerkelijke voorbeeld van modernistische woningbouw werd in 1998 in zijn geheel als monument beschermd. Het huis werd in 1935 ontworpen door architect Paul Amaury Michel die het tot 1942 bewoonde. Hij ging hierbij uit van de vijf grote principes van Le Corbusier, namelijk pijlerbouw, vrij grondplan, dakterras, vrije gevel en langwerpige vensters. Uitzonderlijk is echter de toepassing in een rijwoning, terwijl de meeste modernistische gebouwen ontworpen zijn als alleenstaande constructies. Een andere inspiratiebron was waarschijnlijk het Glazen Huis dat Pierre Chareau in Parijs ontwierp. Architect Michel besteedde ook veel aandacht aan de integratie in het omringende stadsweefsel. Bij de restauratie enkele jaren geleden is het oorspronkelijke uitzicht van de woning grotendeels hersteld. (B 24/09/1998) Rondleidingen zaterdag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30 zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30 en 15u30. Met de medewerking van Korei.

e 3-23-24(Churchill), 4 (Vanderkindere) f 60 (Cavell) De bouw van het huis van David en Alice van Buuren werd voltooid in 1928, terwijl de tuin, aangelegd door architect Jules Buyssens, reeds sinds 1924 bestond. De opdrachtgevers, een bankiersechtpaar met grote artistieke belangstelling, volgden van dichtbij de totstandkoming van hun nieuwe woning, ontworpen door de Brusselse architecten Léon Govaerts en Alexis van Vaerenberghe. Met zijn steil afhellende daken, overkragende kroonlijsten, uitspringend schrijnwerk en oranje bakstenen die hol gevoegd zijn (typisch voor de Nederlandse art-decostijl), behoort het gebouw onmiskenbaar tot de School van Amsterdam.

63

I p. 61

De decoratie van het interieur, zorgvuldig uitgedacht door de meest befaamde kunstenaars en binnenhuisarchitecten van die tijd, illustreert op magistrale wijze het beste van wat de art deco op dit vlak te bieden heeft. De vertrekken, verfraaid met uitgelezen schilderijen en beeldhouwwerken, ademen comfort en harmonie met hun verfijnde stofferingen, meubilair in kostbare houtsoorten, tapijten en glasramen die speciaal voor de van Buurens waren ontworpen. Het echtpaar had al vroeg besloten om na hun dood van hun huis een museum te maken. Het intact gebleven geheel is een eerbetoon aan de goede smaak en de rijkdom van de art deco. De buitenkant van het huis en zijn directe omgeving zijn het voorbije voorjaar naar de oorspronkelijke plannen gerestaureerd. (B 28/06/2001) Doorlopend rondleidingen. Met de medewerking van Korei. Tentoonstelling met sculpturen van Pol Bury in de tuin van het museum (tegen betaling).

p. 62

I u kk e l / si n t- g illis / v o r s t

h R o n d l e i d i n g Een Russisch hoekje in Ukkel  Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen nodigen de Cercle d’histoire d’Uccle en de Russisch-orthodoxe parochie u uit voor een rondleiding in de Russische kerk. Deze kerk is toegewijd aan Sint-Job en werd gebouwd op initiatief van Russische emigranten die hun land waren ontvlucht na de Oktoberrevolutie van 1917. Op zondag worden bovendien meerdere voorwerpen en documenten tentoongesteld, die verbonden zijn met de geschiedenis van de keizerlijke familie en in de kerk worden bewaard maar gewoonlijk niet te bezichtigen zijn door het publiek. A zaterdag van 10u tot 16u en zondag van 14u tot 18u

64

64.

Kaart G 13

l

Russisch-orthodoxe kerk van Sint-Job De Frélaan 19 (hoek met de Ridderhofstedelaan) – Ukkel A za van 10u tot 16u zo van 14u tot 18u e 4-92 (Helden), 51 (Globe), 97 (Marlow) f 38-41-43 (Helden) De Russisch-orthodoxe kerk van SintJob is ontworpen door architect Nicolas Iselenov die zich liet inspireren door de kerk van Ostrov in de omgeving van Moskou. De bouw, begonnen in 1936, werd onderbroken door de Tweede Wereldoorlog en pas voltooid in 1950. De afstammelingen van de Russische emigranten die hun land na de Oktoberrevolutie ontvlucht waren en zich in België vestigden, beschikken hiermee over een cultusgebouw dat tevens fungeert als gedenkplaats voor tsaar Nikolaas II, zijn gezin en de slachtoffers van de gebeurtenissen van 1917. De plattegrond en het silhouet van de kerk, herkenbaar aan de ronde toren met uivormige spits, zijn typerend voor de Russische kerkbouw van de 16de eeuw. Het interieur bevat een iconostase, vervaardigd door prinses Lvov, en wordt verfraaid door een mooie verzameling iconen. De icoon van de H. Johannes en de bijbel die gebruikt werd door Nikolaas II en zijn gezin in Jekaterinenburg worden er als relieken bewaard. (B 24/07/1984) Rondleiding “Een Russisch hoekje in Ukkel” (zie kadertekst hiernaast).

c Russisch-orthodoxe kerk van Sint-Job, De Frélaan 19 (hoek Ridderhofstedelaan) in Ukkel – kaart G 13 e 4-92 (Helden), 51 (Globe), 97 (Marlow) f 38-41-43 (Helden) Met de medewerking van de vzw Russisch-orthodoxe parochie van Sint-Job en de Cercle d’histoire, d’archéologie et de folklore d’Uccle et environs.

g A c t i v i t e i t e n Ukkel in het groen  De gemeente Ukkel is rijk aan parken en groene ruimtes. De Ligue des Amis du Kauwberg nodigt u uit om twee ervan te ontdekken tijdens een geleide wandeling : Het Raspailpark A zaterdag en zondag om 14u (duur : 1u) c vertrek : aan de tramhalte, Dancoplein in Ukkel – kaart F 13 e 4-51 (Globe), 92-97 (Marlow) f 38-41 (Helden), 43 (Globe) Het Wolvendaelpark A zaterdag en zondag om 14u (duur : 2u) c vertrek : ingang van het park, kant De Frélaan-Heldensquare in Ukkel – kaart G 13 e 4-92 (Helden), 51 (Globe), 97 (Marlow) f 38-41-43 (Helden) Enkel in het Frans. Tegelijkertijd loopt ook een tentoonstelling over de geschiedenis en de toekomst van deze twee Ukkelse parken. A zaterdag en zondag van 10u tot 18u c Roze Hoeve, De Frélaan 44 in Ukkel – kaart G 13 e 4-92 (Helden), 51 (Globe), 97 (Marlow) f 38-41-43 (Helden) Met de medewerking van de Ligue des Amis du Kauwberg.

u kk e l / si n t- g illis / v o r s t

65

65.

Kaart G 13

Wolvendaelpark Rodestraat, Wolvendaellaan Ukkel e 4-92 (Helden), 51 (Globe), 97 (Marlow) f 38-41-43 (Helden) De eerste vermelding van de plaatsnaam Wolvendael (die ‘bochtig dal’ betekent), niet ver van de oude dorpskern van Ukkel gelegen, zou al uit 1209 dateren. Het huidige park, een overblijfsel van het Zoniënwoud, ligt op een zeer heuvelachtige flank van het dal van de Ukkelbeek en wordt begrensd door twee zeer oude wegen, de Dieweg en het Crabbegat. Het domein heeft verschillende eigenaars gekend : de families Fricx, Fraula, Vanderborght, Looz-Corswarem, Coghen, Balser en baron Léon Janssen. Ieder van hen heeft bijgedragen tot de aanleg van het park dat in 1763, toen het kasteel werd gebouwd, nog een Franse tuin bezat, op de plaats waar zich nu de gemeentediensten bevinden. Dit park zou

echter weldra naar de mode van de tijd in romantische Engelse stijl worden heraangelegd. Vandaag biedt het een gevarieerd uitzicht met uitgestrekte bebloemde grasperken, bosjes hoogstammige bomen en massieven die de golvingen van het terrein volgen. Langs de kronkelende paden van het park komt men langs een waterplas, een groentheater en een elegant paviljoen in rococostijl dat in 1877 in Amsterdam werd aangekocht en ter plaatse steen voor steen heropgebouwd. Dit 18de-eeuwse lusthuisje heeft een dak met klokkentorentje en een rijk gedecoreerde rococogevel, de stijl die gewoonlijk geassocieerd wordt met Lodewijk XV. Een echt pareltje ! (B 08/11/1972) Activiteiten “Ukkel in het groen” (zie kadertekst hiernaast).

I p. 63

66

66.

Kaart G 13-14

Villa Bloemenwerf Vanderaeylaan 102 – Ukkel A enkel za van 10u tot 16u I alleen bezoek van de tuin (groepen van 15 personen) e 92-97 (Dieweg) Henry van de Velde ontwierp zijn persoonlijke woning als een architecturaal “manifest”. De villa, gebouwd in 1895, is sterk schatplichtig aan de Arts & Crafts-beweging en aan de cottagestijl zoals die werd opgevat door Voisey of Baillie Scott. Dit blijkt zowel uit de topgevels met de geknikte dakhellingen die het gezicht van de voorgevel bepalen als uit de ruimtelijke indeling. De woning heeft een veelhoekig grondplan en is georganiseerd rond een grote functionele hal die als scharnierpunt fungeert. Alle vertrekken geven uit op deze centrale ruimte die voorzien is van een trap en een galerij op de eerste verdieping. Henry van de Velde en zijn echtgenote Marie Sèthe bewoonden Villa Bloemenwerf tot in 1900, toen het echtpaar zich in Duitsland vestigde. De decoratie van het interieur werd eveneens volledig door de architect ontworpen, tot en met het behangselpapier. De tuin werd ontworpen door zijn echtgenote. (B 03/08/1983) Doorlopend rondleidingen. Met de medewerking van Korei.

p. 64

I uccle / saint-gilles / forest

67

67.

Kaart F 13

68

68.

Kaart F 13

Raspailpark

Sint-Pieterskerk

V. Gambierstraat, Stallestraat Ukkel

Sint-Pietersvoorplein – Ukkel

e 3-97 (Wagen), 51 (Globe) f 48 (Victor Allard) Op dit eigendom dat in 1966 aan de Belgische Staat werd verkocht, stond een herenhuis dat in 1972 werd gesloopt. Het werd ooit bewoond door de Franse scheikundige en politicus Antoine-Théodore Raspail (17941878). Vandaar dat het huidige park zijn naam draagt. Deze romantische groene ruimte die gedeeltelijk door een bakstenen muur wordt omheind, lijkt eerder op een klein bos met zijn opschietend onderhout, vijver en vochtige bodem die de aanwezigheid van een bron doet vermoeden. Een ronde toren in het park herbergt een zaal met een kapvormig gewelf die destijds als ijskelder moet hebben gediend. In de 17de eeuw maakte deze plaats, begrensd door de Ukkelbeek, de huidige Alsembergse Steenweg en de vroegere Stalleheide, deel uit van een landbouwdomein, iets wat we ons vandaag nog moeilijk kunnen voorstellen ! (B 02/02/1995) Activiteiten “Ukkel in het groen” (zie kadertekst pagina 62).

k

A za van 10u tot 17u zo van 12u tot 17u e 4-92 (Helden), 51 (Xavier De Bue), 97 (Marlow) f 38-41-43 (Helden) De oudst gekende kerk op deze plaats dateert waarschijnlijk uit de 13de eeuw. Het huidige kerkgebouw dat in 1782 werd opgetrokken, heeft echter niets middeleeuws meer. Het zuiver neoclassicistische ontwerp, de dominante stijl onder Lodewijk XIV in Frankrijk, is van architect Jean-François Wincqz die de opdracht kreeg voor Laurent-Benoît Dewez en Claude Fisco, die nochtans ook plannen hadden ingediend. De eerder sobere decoratie van de voorgevel

beperkt zich tot de afwisseling van baksteen en natuursteen die de volumes structureert en de deur- en vensteropeningen omlijst. De centrale travee, bekroond met een bescheiden klokkentoren, is door concave vleugelstukken met de laterale traveeën verbonden. Het bijzonder sobere interieur wordt geritmeerd door een dubbele rij Toscaanse zuilen die een echo vinden in de pilasters tegen de muren van de zijbeuken. Op het doksaal staat een neobarok orgel van Antoine Coppin (1829), dat vergroot en gerestaureerd werd door Anneessens (1853), de gebroeders Van Bever (1885) en de firma Loncke (1947 en 1982). (B 25/10/1938) Tentoonstelling van liturgische objecten. Met de medewerking van de Kring voor geschiedenis, archeologie en folklore van Ukkel en omstreken.

h O n t d e k k i n g s b e z o e k Reisherinneringen… Beeldhouwer Olivier Strebelle heeft overal in de wereld gereisd : in Europa, Azië, Amerika en nog andere plaatsen. Van zijn reizen bracht hij stekjes van bomen mee om ze in zijn tuin te planten. Hij nodigt u uit om te ontdekken hoe ze na 10, 20 of 30 jaar gegroeid zijn. Hij zal u ook vertellen hoe deze bomen zich hebben kunnen aanpassen aan hun nieuwe omgeving, in perfecte harmonie met de andere die er al stonden. A zaterdag en zondag om 16u30 (duur : 1u) c vertrek : atelierwoning van Olivier Strebelle, Dolezlaan 586 in Ukkel – buiten plan f 43 (Verrewinkel) Enkel in het Frans. Met de medewerking van de Ligue des Amis du Kauwberg en beeldhouwer Olivier Strebelle.

u kk e l / si n t- g illis / v o r s t

I p. 65

69

69.

Kaart G 10

M

Stadhuis van Sint-Gillis Van Meenenplein 39 – Sint-Gillis A za en zo van 10u tot 18u e 3-4 -51-81-97 (Horta) f 48 (Bareel) Op het einde van de 19de eeuw had Sint-Gillis door haar snel groeiende bevolking nood aan een nieuw gemeentehuis. Na de keuze van een geschikte bouwplaats en aanstelling van een architect gingen de zaken snel vooruit. Het nieuwe stadhuis, 4.267 m² groot, dat ook vandaag nog de bareel van Sint-Gillis domineert, werd in vier jaar tijd voltooid en opengesteld op 24 juli 1904. De plannen werden ontworpen door architect Albert Dumont, die sinds 1878 in Brussel woonde. Eerdere

realisaties op zijn naam waren de aanleg van de badplaatsen De Panne en Hardelot-Plage in Frankrijk, naast talrijke villa’s aan de Belgische kust. Hij ontwierp een gebouw in hoefijzervorm met twee gebogen vleugels die een binnenplein omsluiten. Als overtuigd francofiel – hij had een Franse moeder – opteerde hij voor een neo-Franse renaissancestijl gekenmerkt door weelderigheid en luxueus vertoon. Het gebruik van roze graniet uit de Vogezen, Savonnières- en Euvillesteen, baksteen, hardsteen en witsteen zorgt voor een echte polychromie die bijdraagt tot de rijkdom van het decor. Het beeldhouwwerk van de gevel die het politieke programma van de gemeente vertolkt, is vervaardigd door befaamde kunstenaars als Julien Dillens, Paul Dubois en Victor Rousseau. Ook het interieur is rijk versierd in een

streven om de gemeentelijke instelling, haar verwezenlijkingen en imago te verheerlijken. (B 08/08/1988) Rondleidingen op zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Klare Lijn. Tentoonstelling van plannen en foto’s over de bouw van het stadhuis. Met de medewerking van het gemeentebestuur van Sint-Gillis. Vertrekpunt van de wandeling “Vreemde eenden in de bijt” (zie kadertekst hieronder).

g Wa n d e l i n g Vreemde eenden in de bijt  In de buurt van het stadhuis van Sint Gillis wemelt het van “vreemde” architectuurstijlen. Tijdens onze wandeling maken we onder meer kennis met gebouwen in neo-Franse renaissance, Tudorstijl en Beaux-Arts… Of wat dacht u van architectuur met Moorse elementen, van sgraffito techniek, van een park als een Engelse tuin ? U merkt het, er is voor elk wat wils. A zaterdag om 10u en 14u (duur : 1u30) c vertrek : voor het stadhuis van Sint-Gillis, Van Meenenplein in Sint-Gillis – kaart G 10 e 3-4-51-81-97 (Horta) f 48 (Bareel) Met de medewerking van Klare Lijn.

p. 66

I u kk e l / si n t- g illis / v o r s t

70

70.

Kaart G 10

l

71

71.

Kaart G 10

l

Pelgrimshuis en Pierre Pauluspark

Voormalige bioscoop Aegidium

Parmastraat 69 – Sint-Gillis

Sint-Gillisvoorplein 18 – Sint-Gillis

A za en zo van 10u tot 18u

A za en zo van 10u tot 18u

e 3-4-51-81-97 (Horta)

d lijnen 2-6 (Munthof)

f 48 (Bareel)

e 3-4-51 (Sint-Gillisvoorplein), 84-97 (Bareel)

Dit patriciërshuis met stallingen, toegeschreven aan architect A. Pirenne, werd na zijn bouw in 1905 eerst bewoond door de familie en vervolgens in 1927 verkocht aan de industrieel Eugène Pelgrims. In 1963 ten slotte werd het gemeentelijk eigendom. Hoewel het interieur toen verbouwd werd, zijn er nog enkele mooie glas-in-loodramen bewaard en is er een mooie wintertuin, toegevoegd in 1927 door architect Fernand Petit, waarin vroeger de exotische planten stonden. Het heeft een sierlijk dak met blauw gekleurd glas dat op een betonnen structuur rust en biedt een weids uitzicht op het vroegere park van het domein dat zich na opeenvolgende uitbreidingen uitstrekt over een oppervlakte van 1,2 hectare. Dit romantisch aandoende Engelse landschapspark heeft een zeer onregelmatig reliëf met aanzienlijke hoogteverschillen die het een bijzonder schilderachtig uitzicht geven. Dit wordt nog versterkt door fonteinen, een vijver met gecementeerde oevers, “follies”, waterbassins en bronnen die vroeger de aanpalende wijken van water voorzagen. Deze groene ruimte, die een mooie vegetatie bevat, is genoemd naar Pierre Paulus, een van de stichters van de expressionistische kunstenaarsgroep Nervia. (B 17/04/1997 en 21/06/2001) Rondleidingen op zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Klare Lijn.

f 48 (Bareel) De bioscoop Aegidium opende haar deuren in 1905. Achter de eclectische gevel met neoclassicistische inslag ging een uitbundige decoratie schuil die nog werd uitgebreid tijdens de

opeenvolgende renovaties van 1913, 1931, 1933, 1936 en voor het laatst in 1956. In dat jaar voegden de architecten Hendrickx en Stevens een zaal in Lodewijk XVI-stijl toe. Hoewel er vandaag in het Aegidium geen films meer worden vertoond, heeft het gebouw gelukkig nog de ruimtes bewaard waar art nouveau en art deco vrolijk vermengd zijn met decoratieve elementen die rechtstreeks ontleend zijn aan klassieke stijlen, zoals bloemenslingers, putti, medaillons of pauwen. Het hoogtepunt is ongetwijfeld de Moorse zaal, die uniek is voor Brussel. Lofwerk, schelpen, palmetten, geometrische friezen, slanke zuiltjes, hoefijzerbogen, spiegels en Arabisch fantasieschrift brengen er een oosters universum tot leven dat door de belichting een feërieke aanblik biedt. (B 08/06/2006) Rondleidingen op zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van de Bus Bavard. Tentoonstelling “Exotisme in de bioscoopzalen” (zie kadertekst hieronder).

h Te n t o o n s t e l l i n g Exotisme in de bioscoopzalen  Aan het begin van de vorige eeuw hebben exotisme en geïmporteerde stijlen hun sporen nagelaten in de decoratie en de architectuur van de Brusselse bioscoopzalen. Voorbeelden zijn de Afrikaanse zaal van de Eldorado, het exotische decor van het Aegidium in Sint-Gillis en de Spaanse zaal van het Plaza. Deze tentoonstelling roept de sfeer van deze prestigieuze filmzalen op aan de hand van originele foto’s, plannen en programma’s van de filmvoorstellingen waaruit deze exotische invloeden eveneens naar voor komen. A zaterdag en zondag van 10u tot 18u c vroegere bioscoop Aegidium, Sint-Gillisvoorplein 18 in Sint-Gillis – kaart G 10 d lijnen 2-6 (Munthof) e 3-4-51 (Sint-Gillisvoorplein), 84-97 (Bareel) f 48 (Bareel) Met de medewerking van de vereniging 7 ART LÀ.

u kk e l / si n t- g illis / v o r s t

I p. 67

72

72.

Kaart E 12

Abdij van Vorst Sint-Denijsplein 9 – Vorst e 82-97 (Sint-Denijs) f 50-54 (Sint-Denijs) Na de stichting van de eerste priorij tussen 1105 en 1110 volgde de verheffing tot de rang van abdij in 1239. Het merendeel van de nog bestaande gebouwen dateert evenwel uit de tweede helft van de 18de eeuw. Ze werden opgetrokken onder leiding van architect Laurent-Benoît Dewez op wie de monniken een beroep deden na de

brand die een deel van het kloostercomplex in 1764 verwoest had. Dewez opteerde in zijn ontwerp voluit voor de dominante Franse stijl van die periode. Na de Franse Revolutie werd de abdij in 1797 openbaar verkocht. De gebouwen, die amper 30 jaar oud waren, kregen een nieuwe bestemming maar de gotische abdijkerk, de kloostergang en andere bijgebouwen werden gesloopt. De abdijkerk lag evenwijdig met de Sint-Denijskerk, op de plaats van het huidige speelplein. De abdijgebouwen werden in 1964 door de gemeente aangekocht. Een eerste restauratiecampagne begon in 1971

g Wa n d e l i n g Art deco in Vorst  Van de Sint-Augustinuskerk tot het Sint-Denijsplein beheerst de art deco het straatbeeld. Huizen en appartementsgebouwen voor de burgerij, sociale woningen, religieuze en overheidsgebouwen, zelfs sportcomplexen tonen de art deco in al zijn variaties : pakketbootstijl, modernisme, Bauhaus, constructivisme, school van Amsterdam of Beaux-Artsstijl… In een luxueuze of sobere vormgeving weerspiegelen ze het klimaat en de geest van het interbellum. A zondag om 10u30 (duur : 2u) c vertrek : voorplein van de Sint-Augustinuskerk, Hoogte Honderdplein in Vorst – kaart F 11 e 51 (Hoogte Honderd) f 48 (Hoogte Honderd), 54 (Tornooi) I reserveren verplicht op nummer 02/673.18.35 (van maandag tot vrijdag van 10u tot 17u). Maximum 25 personen. Met de medewerking van de Bus Bavard.

om het ingangspaviljoen met mooi mansardedak, de twee halfcirkelvormige vleugels en de oostelijke en westelijke hoofdgebouwen met de andere portalen te bewaren. De gebogen muur, overblijfsel van een tuinomheining tegenover de gevel van de abdijkerk, is heropgebouwd. (B 08/09/1994)

anderlecht / sint-jans-molenbeek / koekelberg

Lourdesgrot 74

a n d e r l e ch t

/

si n t - j a n s - m o l e n b e e k

/

k o e k e lb e r g

73

73.

Kaart C-D 10-11

74.

74 Kaart B 10

Tuinwijk Het Rad

Lourdesgrot

Anderlecht

Bloeistraat – Anderlecht

d lijn 5 (Het Rad)

f 46 (Neerpede)

De tuinwijk Het Rad werd vanaf 1921 op initiatief van de Anderlechtse Haard gebouwd onder leiding van architect Jean-Jules Eggericx. De naam is ontleend aan het folterrad dat er vroeger stond. Het stratenplan van de wijk, werd ontworpen door de in zijn tijd befaamde stedenbouwkundige Louis Van der Swaelmen. Reeds eerder waren in Anderlecht nieuwe wijken gebouwd voor de huisvesting van inwoners van Brussel die onteigend waren als gevolg van de overwelving van de Zenne en de bouw van het Justitiepaleis. In totaal werden in Het Rad 688 huizen gebouwd, met bijna 60 verschillende woningtypes, zonder dat de homogeniteit van het geheel eronder leed. De meeste woningen zijn afgeleid van de zogenaamde Hollandse stijl. Andere bekende architecten, onder wie Antoine Pompe, Fernand Brunfaut en Louis-Herman De Koninck, werkten aan het project mee. In 1938 werd in de wijk ook een gemeentelijke basisschool gebouwd. De opdracht hiervoor ging naar architect Henri Wildenblanck die een geslaagde combinatie ontwierp van modernistische volumes met een strakke geometrie.

In tegenstelling tot de vrij natuurgetrouwe grot van Jette vormt de Lourdesgrot van Anderlecht een naïevere versie van het beroemde Franse bedevaartsoord. De bakstenen structuur is bedekt met een dikke laag cement in

Geleide wandelingen, zondag om 10u en om 14u (duur : 1u30). Vertrek aan het metrostation Het Rad (lijn 5). Met de medewerking van Klare Lijn.

I p. 69

nabootsing van de grot van Massabielle. Ze kent nog altijd een zeker succes bij de gelovigen, zoals blijkt uit de vele brandende kaarsen. Vermoedelijk is deze bijzondere gebedsplaats gebouwd tijdens de Eerste Wereldoorlog, toen de wijk ook voorzien werd van een kerk (Sint-Gerardus Magella gebouwd in 1914) en een school, deze laatste eveneens in de Bloeistraat.

g Wa n d e l i n g Vreemde verlangens. Buitenlandse invloeden en exotisme in de art deco in de Meirwijk De Meirwijk ontstond vanaf 1905 in het centrum van de gemeente Anderlecht maar ontwikkelde zich vooral in het interbellum en is als dusdanig zeer representatief voor de art-deco-architectuur in Brussel : een stijl met vele gezichten waarvan het fascinerend is om de vele buitenlandse en ongewone invloeden te ontcijferen. De art deco speelt met de klassieke Franse stijlen, borduurt voort op de Engelse cottagestijl en speelt zelfs leentjebuur bij exotische beschavingen buiten Europa (Khmer, Afrikaanse culturen, Maya’s, Egypte­ naren,…). Deze wandeling laat u voorbeelden van deze diverse invloeden zien aan de hand van de meest opmerkelijke gebouwen van de wijk en de decoratieve rijkdom van hun gevels. A zondag om 10u30 (duur : 1u30) c vertrek : Meirplein (ingang van het Astridpark) in Anderlecht – kaart D 9 d lijn 5 (Sint-Guido) e 81 (Meir) f 46 (Meir/Sint-Guido), 49 (Meir) I reserveren verplicht op nummer 02/526.83.65 (van maandag tot vrijdag van 9u tot 12u) of door email : [email protected]. Maximum 25 personen. Met de medewerking van het kabinet van de schepen voor Monumenten en Landschappen en het gemeentebestuur van Anderlecht.

p. 70

I a n d e r l e ch t

/

si n t - j a n s - m o l e n b e e k

/

k o e k e lb e r g

h O n t d e k k i n g s t o c h t Tuin der lusten en planten van elders 

75

75.

Kaart D 9

Tuin van het Erasmushuis Kapittelstraat 31 – Anderlecht A za en zo van 10u tot 18u d lijn 5 (Sint-Guido) e 81 (Sint-Guido) f 49 (Erasmushuis), 64 (Sint-Guido) Na een zorgvuldige restauratie die het Erasmushuis in zijn oude luister herstelde, werd besloten een tuin aan te leggen rond het mooie bakstenen huis met zijn trapgevels. De opdracht hiervoor werd in 1987 toevertrouwd aan landschapsarchitect René Péchère die de tuin opvatte als een botanisch portret van Erasmus. Een gedeelte van het terrein wordt ingenomen door een klassieke tuin naar Italiaans renaissancemodel met een honderdtal geneeskrachtige planten waarvan geweten is dat de beroemde humanist ze in de 16de eeuw effectief gebruikt heeft. Iets verder ligt een meer filosofische tuin die rechtstreeks geïnspireerd is op de tekst “Het religieus banket” die Erasmus na zijn verblijf in Anderlecht schreef. In het voorjaar van 2000 werd ook nog een aantal cartografische bloemperken aangelegd. (B 26/03/1998) Rondleidingen in de tuin, zaterdag om 14u en zondag om 15u. Ontdekkingstocht “Tuin der lusten en planten van elders” en wandeling “In sprookjesland : planten van hier en elders” (zie kaderteksten hiernaast).

De tuinen van het Erasmushuis openbaren hun geheimen. Ontdek de tuin met geneeskrachtige kruiden en planten, waarvan sommige van heel ver komen. Deze vandaag zo vertrouwde planten die we gebruiken in verzorgingsproducten en in de keuken, waren hier ooit onbekend. De tuin van de beroemde humanist reconstrueert op kleine schaal de planten die hem vergezeld hebben tijdens de voornaamste etappes van zijn levensweg. In de tuin van de spreuken kunt u met Erasmus in dialoog treden. Vergeet ook de hedendaagse tuin niet. Het bezoek is opgevat als een speelse en interactieve wandeling die wil informeren, amuseren en doen nadenken. Ga de uitdaging aan : zet uw vijf zintuigen aan het werk en laat u verrassen door de vele indrukken die op u afkomen. Een verrijkende ervaring is uw beloning ! A zondag om 10u (duur : 2u) c Erasmushuis, Kapittelstraat 31 in Anderlecht – kaart D 9 d lijn 5 (Sint-Guido) e 81 (Sint-Guido) f 49 (Erasmushuis), 64 (Sint-Guido) I reserveren verplicht op nummer 02/511.47.06 (van maandag tot vrijdag van 9u tot 12u en van 14u tot 16u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Infor-Femmes en het Erasmushuis.

g Wa n d e l i n g In sprookjesland : planten van hier en ginder  In de tuinen van Erasmus leidt een vertelster u van de ene ontdekking naar de andere : wereld van de planten, planten van de wereld. U kijkt met een ander oog naar groenten, specerijen en geneeskrachtige kruiden. U realiseert zich hoezeer onze dagelijkse wereld verruimd is dankzij planten uit verre landen. U ontmoet ook Erasmus, de grote humanist, wereldburger en reiziger. Hij had vaak last van allerlei kwaaltjes waarvoor hij soelaas zocht bij de geneeskrachtige planten uit de tuin. Met uw kinderen kunt u ook de vlakbij gelegen huistaakschool Safa bezoeken, die het boek gemaakt heeft voor de kinderen over het Erasmushuis. Een fototentoonstelling brengt dit avontuur in beeld terwijl een beeldende kunstenares een workshop geeft rond het thema van de planten. A zaterdag om 10u (duur : 2u30) c Erasmushuis, Kapittelstraat 31 in Anderlecht – kaart D 9 d lijn 5 (Sint-Guido) e 81 (Sint-Guido) f 49 (Erasmushuis), 64 (Sint-Guido) I reserveren verplicht op nummer 02/511.47.06 (van maandag tot vrijdag van 9u tot 12u en van 14u tot 16u). Maximum 25 personen. Enkel in het Frans. Met de medewerking van Infor-Femmes, Safa en het Erasmushuis.

a n d e r l e ch t

/

si n t - j a n s - m o l e n b e e k

/

k o e k e lb e r g

I p. 71

h Te n t o o n stelling Parken en tuinen van elders en vroeger…  Deze tentoonstelling toont u de parken en tuinen van Brussel, die geïnspireerd zijn op buitenlandse modellen : Franse en Italiaanse tuinen, Engelse parken, doolhoven en rotstuinen, enz. Brussel mag trots zijn op de grote kwaliteit en de diversiteit van haar groene ruimtes. Leer beter de plaatsen waarderen die u misschien al kent of die u hier voor het eerst ontdekt. Speciale aandacht wordt besteed aan de parken en tuinen van Anderlecht die van een grote rijkdom getuigen.

76

A zaterdag en zondag van 13u tot 18u c Infor-Femmes, Clemenceaulaan 23 in Anderlecht – kaart F 8 d lijnen 2-6 (Clemenceau) e 81 (Raad) f 46 (Clemenceau) In het kader van een cyclus vindt zaterdag en zondag om 16u30 (duur 1u30) een lezing plaats over de geschiedenis van de tuinen. Opgelet : reserveren verplicht op nummer 02/511.47.06 (van maandag tot vrijdag van 9u tot 12u en van 14u tot 16u). Maximum 40 personen (enkel in het Frans). Met de medewerking van Infor-Femmes.

76.

Kaart C 8

Tuinwijk Moortebeek Shakespearelaan – Anderlecht f 46 (Moortebeek), 75-89 (Westland Shopping) In 1922 won architect Jean-François Hoeben de openbare wedstrijd voor de bouw van de nieuwe tuinwijk Moortebeek. Hij was toen nog maar 26 jaar maar affirmeerde zich reeds als modernistisch architect van de ‘romantische’ strekking. Zijn realisaties, waartoe ook de tuinwijk Kapelleveld behoort, vertonen een sterke invloed van de Hollandse stijl, gekenmerkt door kleine charmante woningen met uitgezuiverde lijnen en, in dit geval, vensters met houten roedenverdeling en luiken. Diezelfde invloed komt ook tot uiting in het werk van Joseph Diongre die opdracht kreeg om de huizen te ontwerpen ten zuiden van Shakespearelaan die de tuinwijk doorkruist. Nog andere architecten waren bij het project betrokken : René Bragard die de hoogbouw ten noorden van dezelfde laan ontwierp, evenals Josse en Achille Mouton.

Opvallend aan deze tuinwijk is de kleur gebroken wit, die gebruikt werd voor het pleisterwerk van alle gevels. Het concept tuinwijk wordt toegeschreven aan de Engelse stedenbouwkundige EbenezerHoward die in 1898 een werk publiceerde waarin hij zijn opvattingen over een nieuwe vorm van wonen uiteenzette. Geleide wandeling op zondag om 14u (vertrek : eindhalte van bus 46, Shakespearelaan). Opgelet : reserveren verplicht op nummer 02/526.83.65 (van maandag tot vrijdag van 9u tot 12u) of door email : [email protected]. Maximum 25 personen. Met de medewerking van het kabinet van de schepen van Monumenten en Landschappen en het gemeentebestuur van Anderlecht.

p. 72

I a n d e r l e ch t

/

si n t - j a n s - m o l e n b e e k

/

k o e k e lb e r g

77

77.

Kaart D 7

78

78.

Diongrewijk

Karreveldpark

J. Diongrestraat Sint-Jans-Molenbeek

J. de la Hoeselaan 32 Sint-Jans-Molenbeek

e 82 (Kerkhof van Molenbeek)

d lijnen 2-6 (Ossegem), 1-5 (Beekkant)

f 49 (Leroy) Architect Joseph Diongre, die ervaring had met het ontwerpen van sociale woningen, kreeg kort na WO I van het gemeentebestuur van Sint-JansMolenbeek opdracht een nieuwe wijk te bouwen van kleine appartementsgebouwen en eengezinswoningen. De diversiteit van de constructies die door de architect zelf is beslist, laat zien hoezeer hij elke eentonigheid heeft willen vermijden. Maar in haar diversiteit vertoont de wijk, begonnen in 1922, een zekere eenheid. De architectuur varieert tussen een sober modernisme ontdaan van elke overbodige versiering en een meer traditionele stijl met regionale accenten. Van het geheel gaat een schilderachtige en charmante sfeer uit. Met enkele naïeve maar mooie bas-reliëfs op de gevels ter ere van de Wetenschap en de Vooruitgang worden de woningen van deze tuinwijk nog meer te geïndividualiseerd. Doortocht van de wandeling “Van het Karreveldpark naar het Manhattan van Molenbeek” (zie kadertekst hiernaast).

Kaart E 6

e 82 (Karreveld) Het Karreveld, een van de laatste overgebleven kasteelhoeves in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, heeft heel wat eigenaars gehad alvorens het in 1930 in handen kwam van de gemeente SintJans-Molenbeek. Om de restauratie te financieren verkocht het gemeentebestuur een groot deel van het toen 16 hectare grote park. De groene ruimte die de kasteelhoeve vandaag omringt, heeft een oppervlakte van iets meer dan 3 hectare en bestaat uit een bebost ter-

rein dat de herinnering oproept aan het vroegere Brabantse woud, met in de lente grote tapijten van anemonen, en meer achteraan een kleine tuin in klassieke Franse stijl. Een centraal bekken, hulsthagen en grasperken beantwoorden aan de principes van de Franse landschapsarchitect André Le Nôtre, tuinman van koning Lodewijk XIV. Naast groepjes populieren en andere inheemse soorten zoals beuken staan er ook exotische soorten zoals Libanonceders in het park. (B 10/11/1955) Wandelingen “Exotische boom­ soorten in het Karreveldpark” en “Van het Karreveldpark naar het Manhattan van Molenbeek”, en tentoonstelling “Sint-Jans-Molenbeek, van hier en elders” in de schuur van de kasteelhoeve (zie kaderteksten hieronder en hiernaast).

g Wa n d e l i n g Van het Karreveldpark naar het Manhattan van Molenbeek  Het Karreveldpark rond het gelijknamige kasteel is iets meer dan drie hectare groot en bestaat uit een bebost terrein dat de herinnering oproept aan het vroegere Brabantse woud, met in de lente grote tapijten van anemonen, en meer achteraan een kleine tuin in klassieke Franse stijl. Een centraal bekken, hulsthagen en grasperken beantwoorden aan de principes van de Franse landschapsarchitect André Le Nôtre, tuinman van koning Lodewijk XIV. Naast groepjes populieren en andere inheemse soorten zoals beuken staan er ook exotische soorten zoals Libanonceders in het park. De wandeling eindigt met een bezoek aan enkele tuinwijken en een “vreemde eend” in de gemeente. A zaterdag en zondag om 10u en 14u (duur : 1u) c vertrek : schuur van het kasteel Karreveld, J. de la Hoeselaan 32 in SintJans- Molenbeek – kaart E 6 d lijnen 2-6 (Ossegem), 1-5 (Beekkant) e 82 (Karreveld) Met de medewerking van de lokale heemkundige kring Molenbecca.

a n d e r l e ch t

/

si n t - j a n s - m o l e n b e e k

/

k o e k e lb e r g

I p. 73

g Wa n d e l i n g Exotische boomsoorten in het Karreveldpark  Boomkwekers importeren al eeuwenlang exotische boomsoorten die vandaag onze straten en groene ruimtes verfraaien. Een selectie van deze botanische rijkdom kunt u ontdekken in het gemeentelijk park Karreveld in Sint-JansMolenbeek waar een groot aantal uitheemse bomen en heesters zijn aangeplant. Bovendien vindt u er een grotere variëteit aan naaldbomen dan in de meeste Brusselse parken : gewone Coloradospar, zilverden (abies Lowiana), Douglasspar, reuzenlevensboom en Weymouthden (Noord-Amerika), ceders uit Libanon, de Atlas en de Himalaya, lork, dwergcipres en Japanse ceder, jeneverboompje uit China, enz. zijn maar enkele van de soorten die u op deze wandeling leert kennen. A zaterdag om 14u (duur : 2u) c vertrek : voor het kasteel van Karreveld, J. de la Hoeselaan 32 in SintJans-Molenbeek – kaart E 6 d lijnen 2-6 (Ossegem), 1-5 (Beekkant) e 82 (Karreveld) Enkel in het Frans. Met de medewerking van de Commission de l’Environnement de Bruxelles-Ouest (CEBO).

h Te n t o o n s t e l l i n g

h Tentoonstelling

De muren hebben kleuren 

Sint-Jans-Molenbeek, een samensmelting van culturen 

Behangselpapier is al meerdere eeuwen een vast onderdeel in de decoratie van onze huizen. Die belangrijke rol werd nochtans lange tijd miskend en krijgt pas sinds kort de aandacht die ze verdient. Over de geschiedenis van het behang loopt nu een tentoonstelling in La Fonderie, De muren hebben kleuren. Het behangselpapier weerspiegelt niet alleen de geschiedenis van de smaak en de evolutie van maatschappij en mentaliteit, maar is ook een technisch product, resultaat van talrijke innovaties, dat door de industrialisering van luxeproduct tot massaproduct geworden is. De oorsprong van deze uiterst gevarieerde muurdecoratie ligt in China en het Verre Oosten. Westerse fabrikanten, vooral uit Engeland en Frankrijk, liggen aan de basis van talloze technische innovaties en hebben het gebruik en de motieven beïnvloed. Die invloeden zijn ook te zien in het behangselpapier dat destijds de Brusselse woningen versierde en waarvan sommige soorten werd zelfs in de hoofstad werden gefabriceerd. A zaterdag en zondag van 10u tot 17u. Rondleidingen om 13u (duur : 1u30) c La Fonderie, Ransfortstraat 27 in Sint-Jans-Molenbeek – kaart F 7 d lijn 1-5 (Graaf van Vlaanderen) e 51-82 (Ninoofse Poort) f 86 (Driehoek), 87 (Olifant) Tentoonstelling gerealiseerd door La Fonderie, in samenwerking met de Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Koninklijk Instituut van het Kunstpatrimonium.

Bekende architecten hebben het stedelijk landschap van onze regio geboetseerd en in vorm gebracht, waarbij ze inspiratie opdeden bij verschillende Belgische en buitenlandse stromingen, die kenmerkend waren voor de 19de en 20ste eeuw. Ook in Sint-Jans-Molenbeek was dat het geval. Deze tentoonstelling heeft oog voor gebouwen uit de art nouveau, de art deco, het modernisme, maar eveneens voor opmerkelijke bomen, tuinwijken of parken. Ze zal de bezoeker zeker en vast boeien. A zaterdag en zondag van 10u tot 18u (rondleiding om 10u en 14u) c schuur van het Kasteel Karreveld, J. de la Hoeselaan 32 te Sint-Jans-Molenbeek – kaart E 6 d lijnen 2-6 (Osseghem), 1-5 (Beekant) e 82 (Karreveld) Met de medewerking van de Heemkundige Kring Molenbecca.

p. 74

I a n d e r l e ch t

/

si n t - j a n s - m o l e n b e e k

/

k o e k e lb e r g

79

79.

Kaart E-F 6

Elisabethpark Koekelberg d lijnen 2-6 (Simonis Leopold II/ Simonis Elisabeth) f 13-14-20-87 (Simonis) Het Elisabethpark strekt zich over het plateau van Koekelberg en loopt van het Simonisplein tot aan de voet van de Basiliek van het Heilig Hart. De aanleg ervan gaat terug tot 1868 toen de gemeenteraad van Koekelberg de plannen van ingenieur Victor Besme bekrachtigde. Het 17 hectare grote

park heeft een klassiek, langgerekt tracé dat doet denken aan de vorm van het koninklijke monogram van Leopold II. Aan weerszijden van een brede middenberm liggen laterale gazons, boomen heestermassieven, bosjes en bloemenperken. De brede dubbele dreef aan de kant van de Pantheonlaan is afgezoomd met gewone esdoorns, terwijl het gedeelte aan de kant van de Leopold II-laan beschaduwd wordt door forse platanen. Verscholen in het park staat ook nog een elegante muziekkiosk. Dit park wordt beheerd door Leefmilieu Brussel. (B 08/11/1972)

f B u s t o e r Sint-Jans-Molenbeek, ontdek haar architectuur  De Toeristische Dienst van Sint-Jans-Molenbeek heeft een aantal circuits uitgewerkt aan boord van een dubbeldekbus (zaterdag) of toeristisch treintje (zondag), die het kleine en grote erfgoed van de gemeente belichten. Via diverse architecturale stijlen zoals neoclassicisme, Beaux-Arts, art nouveau en art deco wordt vooral aandacht besteed aan invloeden uit andere Europese landen (Italië, Frankrijk, Oostenrijk, Groot-Brittannië,…). A zaterdag en zondag om 10u, 13u30 en 16u (duur : 2u) c vertrekplaatsen : > zaterdag om 10u, 13u30 en 16u en zondag om 10u : voor het gemeentehuis van Sint-Jans-Molenbeek, Graaf van Vlaanderenstraat 20 in Sint-Jans-Molenbeek – kaart F 7 d lijnen 1-5 (Graaf van Vlaanderen) f 89 (Graaf van Vlaanderen) > zondag om 13u30 en 16u : Karreveldlaan (aan het kruispunt tussen Gentse Steenweg, Brigade Pironlaan en Karreveldlaan) in Sint-Jans-Molenbeek – kaart E 7 d lijnen 2-6 (Ossegem) e 82 (Karreveld) I reserveren verplicht op nummer 02/412.36.30 of 0477/36.05.93 (maandag tot vrijdag van 10u tot 16u). Maximum 50 personen per vertrek.

Hier beleefden mensen hun meest intense momenten. Ontdek onze zorgmonumenten op zondag 13 september 2009 tijdens Open Monumentendag Vlaanderen.

openmonumenten.be

V.U.: Piet Jaspaert, Oude Beurs 27, 2000 Antwerpen

e l I B r u ss jette / brussel-la ken

p. 76

Koloniale tuin 85

j e t t e / b r u ss e l - l a k e n

80

80.

Kaart F 5

81

81.

Kaart E 3

l

Onze-Lieve-Vrouw van Lourdesgrot

Voormalige abtswoning van de abdij van Dielegem

Leopold I-straat 296 – Jette

J. Tiebackxstraat 14 – Jette

A za van 10u tot 15u zo van 10u tot 18u

A za en zo van 10u tot 18u

e 51 (Woeste) f 49-88 (Rechtschapenheid) De grot van Massabielle in Lourdes, uitgehold in een rotswand langs de rivier Gave de Pau, is uitgegroeid tot een van de grootste bedevaartsoorden ter wereld sinds de Maagd Maria er in 1858 meerdere keren verschenen zou zijn aan een jong meisje uit de streek, Bernadette Soubirous. Overal in Europa zijn talrijke nabootsingen van de grot opgericht. De Onze-LieveVrouw van Lourdesgrot in Jette behoort tot de meer natuurgetrouwe replica’s. Ze werd gebouwd en ingewijd in 1915, aan het begin van de Eerste Wereldoorlog. Een steen afkomstig van de rots van Lourdes is onder het beeld van de Maagd geplaatst. Het altaar is een geschenk van koning Albert I en koningin Elisabeth. Ook nu nog komen vele gelovigen bidden in de grot die gelegen is in een parkje, naast de vroegere parochiekerk.

I p. 77

f 13-14-53-84 (Dielegem) Hoewel beroofd van haar oorspronkelijke omgeving en bijgebouwen, straalt de abtswoning van de abdij van Dielegem nog altijd een zekere grandeur uit. Dit merkwaardige gebouw met zijn classicistische gevels werd door architect Laurent-Benoît Dewez gerealiseerd tussen 1783 en 1791. Hij was in onze gewesten de grote verbreider van de Lodewijk XVI-stijl, gekenmerkt door een teruggrijpen naar de klassieke oudheid in de bouwkunst. De abdij werd in 1797, tijdens de Franse Revolutie, verkocht en ontdaan van haar meubels, kunstvoorwerpen en boeken. In 1929 verkavelde een vastgoedmaatschappij het kleine park rond de abtswoning en werd de oranjerie gesloopt. De abtswoning werd in 1950 door het gemeentebestuur aangekocht om er een cultureel centrum van te maken. Het interieur bevat een aantal opmerkelijke salons, waaronder een Pompejaanse zaal die de invloed van de

archeologische sites uit Campanië in het werk van Dewez illustreert, en de grote staatsiezaal die het centrale gedeelte van de eerste verdieping inneemt. Deze ruimte, bekroond met een koepel waar putti in stucwerk rond een centraal rozet de vier elementen uitbeelden, etaleert vol zwier het volledige decoratieve vocabularium van de Lodewijk XVI-stijl. Als mogelijke uitvoerders wordt gedacht aan de gebroeders Moretti of een van hun navolgers zoals de Luikenaar Dunckers. De stucversiering van de koepel, de pilasters die de muurvlakken ritmeren en de aan de Oudheid ontleende taferelen op de tympanen maken deze zaal tot een homogeen decoratief geheel dat uitzonderlijk is voor België. (B 03/02/1953) Tentoonstelling : “Exotisme en erfgoed in Noordwest-Brussel” en vertrekpunt van de wandeling “Laten we gaan wandelen in bossen en parken !” (zie kaderteksten volgende pagina).

p. 78

I j e t t e / b r u x e ll e s - l a e k e n

h Te n t o o n s t e l l i n g Exotisme en erfgoed in Noordwest-Brussel  Een ontdekkingstocht langs de vrijwel onbekende private en openbare parken en grote woningen in het noordwesten van Brussel. De verschillende bouwen tuinstijlen – van Franse tot Engelse tuinen – die we er aantreffen, getuigen van de voorliefde van onze voorouders voor zaken ‘uit den vreemde’. De diverse facetten van dit exotisme – curiositeitenkabinetten, vreemde dieren- en plantensoorten, tuingebouwtjes in oriëntaliserende stijl, orchideeën­ serres en oranjerieën – worden op deze tentoonstelling belicht aan de hand van oude foto’s, plannen en tekeningen die de nog bestaande overblijfselen en de evolutie van deze mode laten zien. A zaterdag en zondag van 10u tot 18u

82

82.

Kaart E-F 3-4

c voormalige abtswoning van Dielegem, J.-B. Tiebackxstraat 14 in Jette – kaart E 3

Koning Boudewijnpark

f 13-14-53-84 (Dielegem)

Bonaventurestraat, E. Toussaintstraat, Heilig-Hartlaan – Jette

De tentoonstelling loopt van 12 september tot 19 oktober 2009, dinsdag tot vrijdag, van 14u tot 17u en in het weekend van 10u tot 18u. Rondleidingen op aanvraag (02/479.00.52). Concerten door de leraren van de muziekacademie van Jette op zondag 20 september van 15u tot 16u30. Met de medewerking van het kabinet van de schepen van de Franse Gemeenschap van de gemeente Jette, het Centre culturel de Jette en de Association culturelle de Bruxelles Nord-Ouest.

g Wa n d e l i n g Laten we gaan wandelen in bossen… en parken  Deze wandeling laat u ter plaatse de overblijfselen en sporen ontdekken van de landschapsaanleg van vroegere grote domeinen zoals het bos van Dielegem, het Heilig-Hartpark, het Koning Boudewijnpark, het Garcetpark, de grot van Jette, enz. U kunt er vandaag nog zeldzame en exotische soorten aantreffen die er ooit werden aangeplant : vijgenbomen, magnolia’s en sequoia’s. Op sommige van deze domeinen zijn nog de vroegere woonverblijven aanwezig en soms enkele overblijfselen van serres, boomgaarden, ijskelders en andere constructies (valse ruïnes, pagode,…). A zaterdag en zondag om 11u en 15u (duur : 1u tot 1u30) c vertrek : vroegere abtswoning van Dielegem, J.-B. Tiebackxstraat 14 in Jette – kaart E 3 f 13-14-53-84 (Dielegem) I inschrijven verplicht aan het onthaal. Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van de Association culturelle de Bruxelles Nord-Ouest.

f 13 (Reniers), 53-88 (Lorge/Crocq) Aan de oorsprong van het Koning Boudewijnpark ligt het verlangen om een van de laatste resten van het natuurlijke Brabantse landschap in het Brussels Gewest te beschermen. Deze beslissing, die dateert uit 1977, maakte het ook mogelijk om een aaneensluitende landschappelijke ruimte van meer dan honderd hectare te creëren, gevormd door het Laarbeekbos, het Poelbos en het Dielegembos met hun prachtige beukenmassieven, zones met weiden, moerassen en vijvers evenals grasvlakten. In het lagere gedeelte is een landschapspark in Engelse stijl aangelegd dat de tuin van de Heilig-Hartschool omvat en de bedding van de Molenbeek. In de grasvelden omzoomd met bosjes, alleenstaande bomen, waterpartijen en een rietveld met vlotgras leven kikkers, watersalamanders, rietgorzen, kleine karekieten en tal van vissen. Zij omringen een van de laatste overblijfselen van de abdij van Dielegem, namelijk de visvijver van de watermolen. Iets hoger gelegen omringen hagen van hazelaar, hulst, meidoorn, sleedoorn en haagbeuk de laatste veeweiden, die aan de poorten van Brussel voor een ongewoon landelijke atmosfeer zorgen. Dit park wordt beheerd door Leefmilieu Brussel. Doortocht van de wandeling “Laten we gaan wandelen in bossen en… parken !” (zie kadertekst hiernaast). Informatiefolder verkrijgbaar bij de parkwachter. Met de medewerking van Leefmilieu Brussel.

j e t t e / b r u ss e l - l a k e n

83.

Kaart F 3

I p. 79

l

Geneeskundige Stichting Koningin Elisabeth J.-J. Crocqlaan 3 Brussel-Laken A za en zo van 10u tot 18u f 53-88 (Crocq) De Geneeskundige Stichting Koningin Elisabeth werd opgericht in 1924 en vestigde zich op het terrein van het Brugmannziekenhuis. De plannen werden ontworpen door Henry Lacoste, architect en fervent liefhebber van de archeologie, die de werken leidde van 1927 tot 1933. Daarnaast leidde hij ook archeologische opgravingen in Delphi en in Apamea in Syrië. Die belangstelling komt in talrijke details van de binnendecoratie tot uiting. De gevel van het sobere bakstenen gebouw daarentegen behoort ondanks enkele versieringen met gekleurde keramiektegels duidelijk tot de art-decostijl. Voor het interieur gebruikte Lacoste marbriettegels (een soort glas) om een decor te ontwerpen volgens strikt geometrische lijnen, dat geïnspireerd is op de polychrome mozaïeken van het oude Rome, maar ook op Egyptisch cloisonnéwerk. De bibliotheek heeft nog haar oorspronkelijke, fraai afgewerkte boekenrekken bewaard. Ten noorden van het gebouw van de Geneeskundige Stichting bevinden zich nog de vroegere directeurswoning en een vrij diep portaal met trap. Rondleidingen op zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Korei. Stand van de Archives d’Architecture Moderne (AAM).

83

g Wa n d e l i n g Avondlijke ontdekkingstocht : een andere kijk op de architectuur van Jette Rond twee oude woonkernen, de Spiegel en de abdij van Dielegem, heeft zich een dichte en gevarieerde bebouwing ontwikkeld die de architecturale stromingen en modes van opeenvolgende periodes weerspiegelt. De wandeling wisselt af tussen modernisme en neo-Lodewijk XVI-stijl, gaat langs appartementen van het Parijse type en Amerikaanse sequoia’s, en verwaarloost evenmin andere stilistische verwijzingen. Deze ontdekkingstocht doorkruist de straten en groene ruimtes in het noordwesten van het Brussels gewest. Vertrek verzekerd ongeacht het weer ! A zaterdag om 20u15 (duur : 2u) c vertrek : voor het station van Jette, Kardinaal Mercierplein in Jette (eindpunt op dezelfde plaats) – kaart F 4 e 19 (Jette B) f 53 (Jette B) I reservaties en inlichtingen op nummer 0498/58.88.74 of per mail : [email protected]. Maximum 25 personen. Met de medewerking van de vereniging Rando Nocturne.

p. 80

I jette

/ b r u ss e l - l a k e n

86.

Kaart H 3

l

Musea van het Verre Oosten (Chinees paviljoen en Japanse toren) J. Van Praetlaan 44 Brussel-Laken

84

A za en zo van 10u tot 16u30 e 4-23 (Chinees paviljoen), 19 (De Wand) f 53 (De Wand)

85

84.

Kaart G 3

86

85.

Kaart G 3

Sobieskipark

Koloniale tuin

J. Sobieskilaan – Brussel-Laken

J. Sobieskilaan, Ebbebomenlaan, Witte acacialaan Brussel-Laken

d lijn 6 (Stuyvenberg) e 19-23-51 (Eeuwfeest) Deze aangename groene ruimte, vroeger gekend als het Koningin Elisabethpark, draagt vandaag de naam van de aanpalende laan, zo genoemd als eerbetoon aan de Poolse koning Jean III Sobieski die in 1683 het beleg van Wenen door de Ottomaanse troepen van Kara-Mustapha doorbrak. Het terrein werd in 1903 door koning Leopold II aangekocht als uitbreiding van het koninklijk domein. Omdat de vorst een tuin met fruitbomen wou, liet hij talrijke variëteiten in het park aanplanten waarvan de vruchten vaak niet eetbaar waren. Op een bepaald ogenblik telde men niet minder dan vijftig soorten perenbomen en zestig soorten appelbomen. In 1975 stond de Koninklijke Stichting het terrein af om er een openbaar park van te maken. De vroegere boomgaard en de maaiweide nemen het centrale gedeelte in en contrasteren met de hoger gelegen boomgaard met opgebonden fruitbomen en de met getrimde haagbeuken afgeboorde dreef. Een vijver waarlangs treurwilgen staan, dient als woonplaats voor een kolonie nijlganzen. Net als de Koloniale tuin wordt dit park beheerd door Leefmilieu Brussel. (BL 11/06/1998)

d lijn 6 (Stuyvenberg) e 19-23-51 (Eeuwfeest) Deze beboste strook van 3 hectare, ingeklemd tussen de Jean Sobieskilaan, de Ebbebomenlaan en de Witte acacialaan, werd in 1905 bij het koninklijk domein ingelijfd toen koning Leopold II het terrein aankocht om er een koloniale tuin aan te leggen. Hij wou er serres bouwen voor de verzamelingen tropische planten die door plantenkundige Émile Laurent uit Congo waren meegebracht. Het gebrek aan verwarming tijdens de oorlog werd de meeste planten echter fataal. Het zou tot 1951 duren alvorens de overlevende planten naar de plantentuin van Meise werden overgebracht. Er staat echter nog altijd een indrukwekkende Atlantische ceder die duidelijk opvalt tussen de kastanjes, beuken, acacia’s en vlierbomen van het park. In het begin van de jaren 1960 werden de serres afgebroken en werd het park opengesteld voor het publiek. Een in het oog springend gebouw is de Normandische villa in vakwerkbouw, ontworpen door architect Haneau. Ze wordt vandaag gebruikt als dienstwoning van Leefmilieu Brussel, dat het park beheert. (BL 11/06/1998)

Het Chinees paviljoen en de Japanse toren, gebouwd in opdracht van koning Leopold II, verheffen hun vreemde silhouetten op korte afstand van de muur rond het koninklijk paleis. De ontwerpen werden getekend door de Parijse architect Alexandre Marcel, een specialist in oriëntaliserende architectuur. De Japanse toren is versierd met houten elementen die in Yokohama werden gesculpteerd. Het voorgebouw, vervaardigd door een Japans ambachtsman, werd gerecupereerd van de Wereldtentoonstelling van Parijs in 1900. De toren werd in 1905 geopend, het Chinees paviljoen echter pas in 1910. Dit paviljoen is exemplarisch voor de wijze waarop een exotische architectuur door een Europese bril werd bekeken. Hoewel veel van het buitenbeeldhouwwerk in Sjanghai werd vervaardigd, draagt het geheel duidelijk de stempel van de westerse bouwtraditie. Het als restaurant ontworpen paviljoen en de bijbehorende kiosk zijn vandaag tot museum omgevormd. Ze herbergen een kostbare verzameling porselein die in 1946 aan de Belgische staat werd nagelaten. Er vinden ook geregeld tijdelijke tentoonstellingen plaats. Het bijgebouw van het Chinees paviljoen is ingericht als museum van Japanse kunst en presenteert een selectie van de 12.000 objecten uit de verzameling van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, een van de belangrijkste ter wereld. Rondleidingen op zaterdag en zondag om 11u, 14u en 15u (maximum 20 personen per groep). Met de medewerking van de educatieve dienst van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis.

21

e

EDITIE

Open Monumentendagen 12&13 ¨ in Wallonie SEPT 2009

© Bureau Greisch/photo : G. Focant-SPW

“Erfgoed en Moderniteit,

van de 20ste eeuw tot het 3de millennium”

© Samyn Partners/photo : Ch. Bastin & J. Evrard

© Jean Barthélemy et Bureau AURA/photo : G. Focant-SPW

ZATERDAG 12 EN ZONDAG 13 SEPTEMBER 2009 Dit kan men ontdekken : - 20ste-eeuws erfgoed (art nouveau, art deco, modernisme, postmodernisme) - Hedendaags erfgoed (1980-2009) - Herbestemming van oude gebouwen en nieuwe technologieën - Grote toeren. © Architecte Marcel Leborgne/photo : F. Dor-SPW

De brochure kan aangevraagd worden via het gratis nummer 0800 11 901 of via

[email protected] BEZOEK ONZE WEBSITE :

www.journeesdupatrimoine.be

> 350 opengestelde sites > Tientallen activiteiten in elke Waalse provincie > Meer dan honderd uitzonderlijke openstellingen > Wandelingen en rondritten met allerlei vervoersmiddelen > Activiteiten in de grensregio’s > Grote mobiliteit dankzij groep TEC Organisatie : Institut du Patrimoine wallon SECRÉTARIAT DES JOURNÉES DU PATRIMOINE • Rue Paix-Dieu 1b – 4540 AMAY

I B r u ss e l schaarbeek / evere / Sint-joost-ten-node

p. 82

Tuinwijk Terdelt 89

sch a a r b e e k

87

87.

Kaart J 4

Walckierspark Schaerbeek I alleen rondleidingen e 55 (Linde) f 59 (Chaumontel) De geschiedenis van het Walckierspark gaat terug tot het begin van de 18de eeuw en verwijst naar de gelijknamige familie die er vanaf 1765 eigenaar van was. Het domein, waarop een fraai classicistisch kasteel werd gebouwd, bezat Franse tuinen die nadien naar de smaak van de tijd werden heraangelegd in Engelse landschapsstijl. Het reliëf werd kunstmatig gewijzigd en het park verfraaid met vijvers, gebouwtjes, valse ruïnes, een grot, een waterval, een ijskelder en een oranjerie. Er werd zelfs een dreef aangelegd omzoomd met borstbeelden van beroemde personen, een soort van Elyseum, die naar het toegangshek leidde geflankeerd door twee sfinksen. Het zou het eerste landschapspark op het continent zijn. Op het einde van de 19de eeuw werd het domein aangekocht door het Instituut van de Zusters van de Heilige Familie, maar in 1965 onteigende de Belgische Staat twee derden van het

/

e v e r e

/

S i n t- j o o s t- t e n - n o d e

I p. 83

88

terrein voor een verkeersproject dat gelukkig geen doorgang vond. Er werden wel ophogingen uitgevoerd die het uitzicht van het park ingrijpend wijzigden. Het park wordt beheerd door Leefmilieu Brussel in samenwerking met de natuurverenigingen en heeft vandaag een half natuurlijke karakter met weiden en bosjes, hoogstammige bomen, boomgaarden, poelen en een vochtige weide nabij de overgang met het Moeraske, een beschermd moerasgebied. (B 13/11/2002) Natuurwandelingen om 10u en 14u (duur 2u) Vertrek aan de l’Ecole de la Sainte-Famille, Chaumontelstraat. Met de medewerking van vzw MOB (Milieu Commissie Brussel en Omgeving).

88.

Kaart J 4

l

Voormalig kasteel Walckiers Chaumontelstraat 5 – Schaarbeek A enkel za van 10u tot 12u30 en van 14u tot 18u e 55 (Linde) f 59 (Chaumontel) Het vroegere domein Walckiers, waar vandaag het Instituut van de Zusters van de Heilige Familie gevestigd is, bestaat uit een geheel van verschillende gebouwen. Het eigenlijke kasteel is opgetrokken in een classicistische Lodewijk XVIstijl. De gevels, bekroond door een imposante uitspringende kroonlijst, worden geritmeerd door pilasters met Korinthische kapitelen. De prachtige rotonde, die een replica zou zijn van het Pantheon in Parijs, zou model hebben gestaan voor de rotonde van het kasteel Belvédère in Laken, de huidige residentie van het Belgische vorstenpaar. Het kasteel, dat van het einde van de 18de eeuw dateert, is uitgebreid met een neogotische kapel in rode baksteen (niet toegankelijk). (B 13/11/2002) Rondleidingen om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Itinéraires. Op de paden van de Geschiedenis.

p. 84

I sch a a r b e e k

/

e v e r e

/

S i n t- j o o s t- t e n - n o d e

g Wa n d e l i n g Van Terdelt naar de Bloemenwijk : buitenlandse invloeden 

89

89.

Kaart J 5

Tuinwijk Terdelt Lindestraat, Gilisquet laan, Joseph Wautersstraat en Godefroid Guffensstraat Schaarbeek Het gemeentebestuur maakte in 1919 een studiereis naar Engeland en kwam terug met het project voor de bouw van een tuinwijk in Schaarbeek waar na de Eerste Wereldoorlog, zoals elders, een tekort was aan goedkope woningen. Als locatie koos de woningmaatschappij Schaarbeekse Haard een terrein op de grens met Evere. De nieuwe Terdeltwijk, ontworpen door de architecten Henri Jacobs junior en Charles Roulet, werd in 1926 in gebruik genomen en bestaat uit een 300-tal huizen waarin een sterke invloed van de Engelse cottagestijl tot uiting komt. De bakstenen gevels zijn deels voorzien van een pleister- of raaplaag. Sommige huizen hebben vakwerk, erkers of kunstig bewerkte balkons. Het merendeel van de huizen werd onmiddellijk na de bouw verkocht. De kopers konden kiezen uit een catalogus met 36 verschillende gevels. De Schaarbeekse Haard bleef eigenaar van de grotere woningen, die meestal in appartementen werden opgedeeld. De wijk werd aangelegd rond een pleintje en bestaat uit een netwerk van straatjes vol groen en bloemen. Bij gebrek aan financiële middelen kreeg de wijk behalve een schooltje, nooit een collectieve infrastructuur. Wandeling “Van Terdelt naar de Bloemenwijk – buitenlandse invloeden” (zie kadertekst hiernaast).

In 1919 kwam het gemeentebestuur van Schaarbeek van een reis naar Engeland terug met het project om een tuinwijk te bouwen met goedkope woningen waaraan na de Eerste Wereldoorlog groot gebrek was. De Schaarbeekse Haard werd met de bouw belast en in 1926 werd de Terdeltwijk in gebruik genomen : een geheel van ongeveer 300 huizen in cottagestijl die voor het merendeel onmiddellijk aan privé-eigenaars werden verkocht. De aanpalende Bloemenwijk werd eveneens volgens een open landschapsaanleg ontwikkeld maar richtte zich door de woningtypes eerder tot een burgerlijk publiek. De straten kregen de namen van diverse soorten bloemen : Goudenregen, Kapucijnbloemen, Heliotropen, Hyacinten, Penseebloemen en de zeer elegante Mimosastraat. Bescheiden woningen wisselen er af met chique herenhuizen en naast de cottagestijl is ook de art deco er goed vertegenwoordigd. Het meest opmerkelijke bouwwerk in de Bloemenwijk is ongetwijfeld de Sint-Suzannakerk, een resoluut modernistisch gebouw dat zeer sterk beïnvloed is door de Franse architecten Auguste en Gustave Perret. A zaterdag en zondag om 14u30 en 16u (duur : 1u) c vertrek : voor de gemeenteschool nr 17, Foucartlaan in Schaarbeek – kaart J 6 e 23-24 (Chazal) f 64-65 (Bichon), 66 (Conscience) Met de medewerking van het gemeentebestuur van Schaarbeek.

g Wa n d e l i n g Een wijk naar Engels model  De Monplaisirwijk, waar de Demolderlaan deel van uitmaakt, werd aangelegd en bebouwd in het begin van de 20ste eeuw. Voorbereidend werk werd eigenlijk al geleverd door Leopold II die ter hoogte van deze wijk al zijn beroemde Ringlaan, nu de Lambermontlaan, liet aanleggen. We zien er immers eenzelfde, eerder Engels geïnspireerde, “landschappelijke” aanleg die het bestaande reliëf probeert te benutten, met oog voor groen en openbare gebouwen op strategische plekken (station en kerk), plaats voor beeldhouwwerk en stadsverfraaiing in publieke parken en bovenal met een gelijkaardige maar hypergeïndividualiseerde gevelarchitectuur. En doordat dit alles wonderwel goed bewaard werd, vormt de wijk een uniek geheel ! A zaterdag en zondag om 13u30 en 15u (duur : 1u) c vertrek : Fontein, Eugène Verboeckhovenplein in Schaarbeek – kaart I 5 e 55-56-92 (Verboekhoven) f 58-59 (Verboekhoven) Met de medewerking van het gemeentebestuur van Schaarbeek.

sch a a r b e e k

/

e v e r e

/

S i n t- j o o s t- t e n - n o d e

90.

I p. 85

Kaart J 6

g Wa n d e l i n g

Josaphatpark

Het Josaphatpark in Schaarbeek, kruis of munt ? 

Schaarbeek

Deze wandeling in het Josaphatpark laat u kennismaken met twee verschillende aspecten van het park : zijn geschiedenis en de aanwezige natuur. De Engelse tuin, gelegen in het lage gedeelte van het park had bij de aanleg in 1904 een educatieve bedoeling. Het publiek kon er – in een tijd dat reizen voor weinigen was weggelegd – een verzameling bomen ontdekken afkomstig uit Amerika en Azië. Het park bevat overigens heel wat dieren- en plantensoorten van uitheemse oorsprong, sommige met een invasief karakter.

e 23-24 (Chazal/Louis Bertrand), 25 (Vaderland) f 64-65 (Chazal), 66 (Crossing)

A zaterdag om 14u en 16u (duur : 2u) c vertrek : ingang van het park, kruispunt van de Azalea- en Eisenhowerlaan in Schaarbeek – kaart J 6 e 25 (Weldoeners) f 65 (Weldoeners), 66 (Azalea) Enkel in het Frans. Met de medewerking van de vereniging Art et Nature (ARNA).

g Wa n d e l i n g Reis rond het Josaphatpark Het Josaphatpark en zijn onmiddellijke omgeving bezitten een bijzondere toponymie alsook een aantal soms ongewone monumenten die de verbeelding van de wandelaar prikkelen en meevoeren tot ver buiten de vroegere Maalbeekvallei. Want het park verwijst niet alleen naar het Heilig Land. Ook de Europese geschiedenis, het koloniale avontuur van België en de vegetatie van Noord- en Zuid-Amerika komen u tegemoet langs de paden van het park of op het kruispunt van een van de lanen in de wijk. Dit parcours in de tijd en de ruimte wekt ook de legendes van de vallei opnieuw tot leven en de opmerkelijke belevenissen van enkele markante persoonlijkheden, die nog altijd in de lokale herinnering voortleven. A zaterdag en zondag om 14u30 (duur : 1u30) c vertrek : kruising van de Louis Bertrandlaan (onpare nummers) en de Voltairelaan in Schaarbeek – kaart I 6 e 23-24 (Louis Bertrand) f 59 (Herman), 66 (Crossing) Enkel in het Frans. Met de medewerking van de vereniging Patrimoine de Schaerbeek (PatriS).

90 Volgens de legende zou een pelgrim bij zijn terugkeer uit Jeruzalem in 1574 zo’n treffende gelijkenis hebben gezien tussen de Roodebeekvallei en de Josa­ phatvallei in Palestina dat hij dit deel van Schaarbeek een nieuwe naam gaf. Op dezelfde plaats ontstond later een domein dat aan het begin van de 20ste eeuw versnipperd dreigde te raken. Koning Leopold II spoorde de gemeente aan het te onteigenen om een van de mooiste groene ruimtes in dit deel van Brussel te bewaren. Na aanleg door de Belgische landschapsarchitect Edmond Galoppin werd het park in 1904 opengesteld. De gemeente liet het verfraaien en verdriedubbelde zelfs de oorspronkelijke oppervlakte door toevoeging van aanpalende gronden. Naast een ruimte voor spel en sport en een groot grasveld waar boogschutters wedstrijden houden, bezit het park ook een meer schilderachtig gedeelte waar het aangenaam wandelen is. Dit golvende en met gevarieerde boomsoorten afgezoomde parcours loopt langs drie vijvers. Verspreid over een oppervlakte van twintig hectare staan diverse soorten bomen zoals linden, esdoorns, beuken, eiken, essen, berken, catalpa’s, magnolia’s, Indische kastanjes en Canadese populieren. Het park wordt ook verfraaid door talrijke beelden, waaronder De snoeier van Albert Desenfans, Moederschap van Maurice De Korte of De god Boreas van Joseph Van Hamme. (B 31/12/1974) Wandelingen “Het Josaphatpark in Schaarbeek, kruis of munt ?” en “Reis rond het Josaphatpark” (zie kaderteksten hiernaast).

p. 86

I sch a a r b e e k

/

e v e r e

/

S i n t- j o o s t- t e n - n o d e

b F i e t s t o c h t Stijlen van elders in Schaarbeek  Deze fietstocht doorkruist de gemeente Schaarbeek op zoek naar plaatsen die elementen hebben ontleend aan architectuurstijlen ‘van elders’ zoals de cottagestijl, de neo-Vlaamse renaissance, de jugendstil, het neoclassicisme, de neo-byzantijnse stijl, enz. Ook de tuinwijken en exotische bomen van de gemeente worden niet vergeten. Het parcours besteedt ook aandacht aan het rijden met de fiets in de stad, op een veilige manier en met respect voor het verkeersreglement.

91

A zaterdag en zondag om 15u (inschrijvingen zaterdag vanaf 14u en zondag vanaf 10u) (duur : 2u30) c vertrek : Apollosquare (kant Helmetplein) in Schaarbeek – kaart J 5 e 55 (Helmet) I vergeet uw fiets niet. Er is geen fietsverhuur ter plaatse. Enkel in het Frans Met de medewerking van GRACQ – Les Cyclistes quotidiens (lokale afdeling van Schaarbeek).

91.

Kaart H 6

l

Sint-Jan-en-SintNiklaaskerk Brabantstraat 75 – Schaarbeek A za en zo van 12u tot 18u e 3-4-25-55-56 (Noordstation) f 14-58-61 (Noordstation)

g Wa n d e l i n g De onvermoede rijkdom van een kerkhof  Het kerkhof van Brussel in Evere, aangelegd door de Duitse landschapsarchitect Ludwig Fuchs, werd op 15 augustus 1877 officieel geopend door de Brusselse burgemeester Jules Anspach. In dit Engelse landschapspark van 38 hectare treffen we een bijzonder rijke afwisseling van architecturale stijlen aan : neorenaissance, eclecticisme, art nouveau en art deco. Sommige grafmonumenten zijn ontworpen door beroemde architecten onder wie Victor Horta die voor François Verheven een van zijn meest originele funeraire creaties in art-nouveaustijl maakte, naast architecten van de Academie van Brussel (Ernest Acker, Adrien Blomme,…).

Een weinig bekende tuinwijk  De kleine tuinwijk Tuinbouw werd vanaf 1922 gebouwd naar de plannen van architect Jean-JulesEggericx in een nog niet bebouwd gedeelte van de gemeente. Het gaat om een geheel van bepleisterde dubbelwoningen die op enige afstand van de straat staan en door een tuin zijn omgeven. Vandaag is het wat zoeken om ze te vinden door de hagen en bomen die ze aan het gezicht onttrekken, maar ook door hun inbedding in een recente nieuwbouwwijk. Deze wandeling is een mooie gelegenheid om de weinig bekende Tuinbouwwijk te ontdekken. Inlichtingen en reservaties op nummer 02/247.63.77 (maandag tot donderdag van 9u tot 16u en vrijdag van 9u tot 12u) of via de website www.evere.be. Met de medewerking van de schepen van Cultuur en het gemeentebestuur van Evere.

De gevel van de Sint-Jan-en-SintNiklaaskerk, neoclassicistisch van stijl met enkele eclectische kenmerken, volgt de rooilijn van de huizen van de Brabantstraat. De centrale travee onder fronton wordt bekroond door een vierkante klokkentoren. Dankzij de gulheid van Jean-Nicolas Nevraumont, werd de kerk tussen 1847 en 1850 gebouwd naar de plannen van architect J.P.J. Peeters die de antieke bouwprincipes toepaste volgens de interpretatie van de Lodewijk XVI-stijl. Hieraan dankt de kerk haar algemene imposante voorkomen. In het interieur vallen de massieve Korinthische zuilen op, die verdubbeld zijn om de gewelven te dragen. De corresponderende pilasters ritmeren de zijmuren. Behalve Peeters waren ook de architecten D. Peeters, E. Carpentier en G. Hansotte bij de bouw van de kerk betrokken. Een opmerkelijk meubilair en een romantisch orgel van Pierre Schryven vervolledigen het fraaie interieur. Het hoofdaltaar, de communiebank, de preekstoel en enkele standbeelden zijn het werk van beeldhouwer Guillaume Geefs. (B 22/02/1984) Uitleg over de geschiedenis van de kerk, zaterdag en zondag om 13u, 15u en 17u.

sch a a r b e e k

92.

Kaart H 6

M Brussels Village Paleizenstraat 44 – Schaarbeek A za van 10u tot 18u zo van 10u tot 16u e 25-94 (Lefrancq), 55-56 (Liedts), 92 (Sint-Maria) f 65-66 (Robiano) Met het gebouw voor de Regie van Telefoon en Telegrafie voegde architect Michel Polak een ander opmerkelijk gebouw toe aan zijn œuvre waartoe reeds het Residence Palace en de villa Empain behoorden. Deze Zwitserse staatsburger, geboren in Mexico en alumnus van de Polytechnische Hogeschool van Zürich, nam actief deel aan de modernisering van

93.

Kaart I 6

/

e v e r e

/

S i n t- j o o s t- t e n - n o d e

Brussel in de jaren 1920. Het RTTgebouw, waarvoor de Belgische regering in 1935 opdracht gaf, ligt op een hoogte en biedt daardoor een prachtig uitzicht op het centrum en het noorden van de hoofdstad. Michel Polak besteedde aandacht aan alle details en dankzij het goede onderhoud zijn niet alleen de binnenindeling bewaard gebleven maar ook de decoratieve elementen : de mooi ingerichte gangen, de sierlijke schuiframen, de ongewone charme van de observatietorens die destijds dienden om stoorzenders op te sporen, de afwerking van de metalen elementen, trapleuningen en siersmeedwerk, en de geslaagde combinatie van de aangewende materialen. Het in modernistische geest ontworpen gebouw huisvest vandaag de COCOF, een centrum

I p. 87

92 voor jonge technologiebedrijven en appartementen. Rondleidingen zaterdag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30 en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30 en 15u30. Met de medewerking van Pro Velo.

l h Te n t o o n stelling

Huis der Kunsten Haachtse steenweg 147 Schaarbeek

Exotische elementen in het architecturale erfgoed van Schaarbeek 

A za en zo van 10u tot 18u e 25-92 (Robiano), 94 (Sint-Maria) f 61 (Dwarsstraat), 65-66 (Robiano) Hoewel het domein door enkele onteigeningen heel wat van zijn oorspronkelijke omvang verloren is, vormt het nog altijd een aangename groene ruimte, die men in deze buurt van Brussel niet verwacht. De toegang bevindt zich op nummer 147 van de Haachtse Steenweg. Het gebouw aan de straat verbergt het nog bestaande kasteel dat in 1826 gebouwd werd voor een rijke lakenhandelaar met de naam CharlesLouis Eenens. Het gebouw werd in de volgende generatie met twee vleugels uitgebreid en kwam daarna in het bezit van burggravin Terlinden, kleindochter van de eerste eigenaar. Zij vermaakte het domein bij testament aan de gemeente Schaarbeek. Het interieur vormt een mooie staalkaart van variaties op het eclecticisme. Decoratieve elementen ontleend aan diverse stijlperiodes – Lodewijk XV, Lodewijk XVI en neo-Vlaamse renaissance – versieren de salons op de benedenverdieping. De eetkamer wordt gedomineerd door een grote schoorsteenmantel

93 versierd met mangaangeglazuurde Delftse tegels. Deze tegels werden vreemd genoeg in Gent gefabriceerd alvorens de protestantse keramisten zich in Delft vestigden. Sommige eenvoudiger ingerichte kamers zijn meer in overeenstemming met de klassieke stijl van de gevel. (B 09/11/1993) Tentoonstelling “SchaarbeekDelft-Schaarbeek” waarin kunstenares Godelieve Vandamme de Delftse tegels van de veranda interpreteert en de bucolische tafereeltjes van de 18de eeuw herschept in eigentijdse Schaarbeekse stadslandschappen.

Deze kleine tentoonstelling is opgevat als een soort reis rond de wereld aan de hand van foto’s van monumentale, architecturale, publicitaire en andere elementen die verre oorden en een pittoresk kosmopolitisme oproepen binnen het kader van het Schaarbeekse landschap. A zaterdag en zondag van 10u tot 18u c Louis Bertrandlaan 67 in Schaarbeek – kaart I 6 e 23-24 (Louis Bertrand) f 66 (Crossing) Met de medewerking van de vereniging Patrimoine de Schaerbeek (PatriS).

p. 88

I sch a a r b e e k

94.

/

e v e r e

Kaart H-I 6

l

Koninklijke Sint-Mariakerk Koninginneplein – Schaarbeek A za van 10u tot 18u zo van 11u tot 18u e 25 (Robiano), 92-94 (Sint-Maria) f 61 (Dwarsstraat), 65-66 (Robiano) Deze kerk met centraal achthoekig grondplan bekleedt een strategische plaats op het koninklijk tracé dat het paleis van Brussel verbindt met het kasteel van Laken. Na de bouw van een voorlopige kerk naar de plannen van architect Jean-Pierre Cluysenaer werd een architectuurwedstrijd uitgeschreven die gewonnen werd door een jong architect, Louis Van Overstraeten, met een ontwerp voor een kerk in

/

S i n t- j o o s t- t e n - n o d e

byzantijns-romaanse stijl. De bouw begon in 1845 maar liep vertraging op door de onverwachte dood van de architect. Het gebouw werd ingewijd op 15 augustus 1853 maar de werkzaamheden werden pas beëindigd tussen 1893 en 1900. Apsiskapellen omringen het centrale gedeelte dat gedomineerd wordt door een indrukwekkende koepel. Het doksaal wordt ingenomen door een post-romantisch orgel met neo-byzantijns houtsnijwerk, vervaardigd door orgelbouwer J.-E. Kerkhoff (1907). Binnen vormen het originele meubilair en de decoratie samen met de architectuur een voor Brussel uniek voorbeeld van byzantijnse totaalkunst. Mozaïeken vervolledigen een opmerkelijk geheel van muurschilderingen. De kerk werd in 1966 voor het publiek gesloten, maar

94 het duurde nog tot 1982 alvorens de restauratiewerken echt van start gingen. (B 09/11/1976) Activiteiten “Een andere kijk op de Koninklijke Sint-Mariakerk” (zie kadertekst hieronder).

h A c t i v i t e i t e n Een andere kijk op de Koninklijke Sint-Mariakerk  In het kader van de opening van de Koninklijke Sint-Mariakerk organiseert Patrimoine à roulettes verschillende activiteiten voor volwassenen en gezinnen met kinderen vanaf 6 jaar, in samenwerking met de gebruikers van de kerk. Vanuit het Oosten en elders Een van ver zichtbare koepel, een centraal grondplan, decors en een architectuur die geïnspireerd is op het oosterse christendom… Het geheel vermengd met de architecturale opvattingen van de 19de eeuw. Goed schudden. En nu ? Er op uit om de monumenten te ontdekken die de architect geïnspireerd hebben. Een groot spel waarbij het midden van de kerk wordt omgevormd tot een reuzenkaart van de Mediterrane wereld. En tegelijk leer je van alles over aardrijkskunde en kunstgeschiedenis. Gezamenlijk spel voor alle kinderen vanaf 6 jaar Geschilderde decors Een beroep om te ontdekken… en te experimenteren met sjablonen, stempels… Creatief atelier voor alle kinderen vanaf 6 jaar

Byzantium ! Neo-byzantijnse architectuur, wat is dat ? Wel, een beetje van alles. Mevrouw Rosa vertelt je op een begrijpelijke en humoristische manier alles over een van de meesterwerken van 19de-eeuwse kerkarchitectuur in België. Rondleiding voor iedereen A zaterdag doorlopend vanaf 10u (laatste atelier om 17u), zondag doorlopend vanaf 11u (laatste atelier om 17u) c Koninklijke Sint-Mariakerk, Koninginneplein in Schaarbeek – kaart H-I 6 d lijnen 2-6 (Kruidtuin) e 25 (Robiano), 92-94 (Sint-Maria) f 65-66 (Robiano) Met de medewerking van Patrimoine à Roulettes.

In het paradijs Bij de oude Perzen werd met het paradijs een jachtterrein aangeduid. Vertrek op jouw beurt om de dieren te ontdekken die verborgen zijn in de decors van de kerk. Een verrassende zoektocht vol verhalen in het gezelschap van Carlita de verhalenvertelster. Activiteit voor alle kinderen vanaf 6 jaar

sch a a r b e e k

/

e v e r e

/

S i n t- j o o s t- t e n - n o d e

95.

I p. 89

Kaart H 7

Kruidtuinpark Koningsstraat – Sint-Joost-ten-Node d lijnen 2-6 (Kruidtuin) e 92-94 (Kruidtuin) f 61 (Kruidtuin)

95

g Wa n d e l i n g Bomen die reizen…  Van oudsher hebben veroveraars en ontdekkingsreizigers allerlei eetbare, geneeskrachtige of sierplanten van hun reizen meegebracht. In het midden van de 19de eeuw waren vooral bomen uit Amerika en Azië populair. Ze werden massaal aangeplant in parken en op grote domeinen. Het was ook de tijd dat er arboreta werden aangelegd, in eerste instantie om de houtwaarde van exotische boomsoorten te onderzoeken. In de Kruidtuin krijgt u meer uitleg over deze botanische migraties en ontdekt u zeldzame soorten, merkwaardige exemplaren en enkele verbazende nieuwigheden. Hoe goed ze hier ook wortel hebben geschoten, deze bomen vertellen ons van hun vreemde oorsprong ! A zondag om 10u30 en 14u30 (duur : 2u) c vertrek : aan de ingang van het Centre culturel Le Botanique, Koningsstraat 236 in Sint-Joost-ten-Node – kaart H 7 d lijnen 2-6 (Kruidtuin) e 92-94 (Kruidtuin) f 61 (Kruidtuin) I reserveren verplicht op nummer 02/673.18.35 (van maandag tot vrijdag van 10u tot 17u). Maximum 25 personen per vertrek. Enkel in het Frans. Met de medewerking van de Bus Bavard.

Architect Charles-Henri Petersen kreeg omstreeks 1829 opdracht een plantentuin te ontwerpen tussen de Schaarbeekse en de Keulse poort, op een terrein dat toen een aaneenschakeling was van vijvers, bosjes, akkers en moestuinen. Het park werd vergroot in 1842 en 1854 en later verfraaid met talrijke beeldhouwwerken, resultaat van een programma onder leiding van Charles Van der Stappen en Constantin Meunier. Tussen 1894 en 1898 werden in totaal 52 werken uitgevoerd door een hele reeks kunstenaars. Na de Tweede Wereldoorlog werden de plantenverzamelingen overgebracht naar het domein van Boechout in Meise. Nadat het park in twee was gesneden door de aanleg van de Sint-Lazaruslaan drong zich een heraanleg op. Deze taak werd toevertrouwd aan René Pechère die voor de Wereldtentoonstelling 1958 een tuin ontwierp verdeeld in drie verschillende terrassen, een manier om de sterke helling van het terrein te benutten. Voor de serres en de oranjerie van het cultureel centrum Le Botanique strekt zich een Franse tuin uit, streng gecompartimenteerd en beplant met bloeiende heesters. Het tussenliggende gedeelte is geïnspireerd op de Italiaanse tuinen en verfraaid met bloemperken. Het derde gedeelte, de laagst gelegen zone, wordt ingenomen door een landschapspark in Engelse stijl, met kronkelende paden, grasperken afgeboord met heestermassieven en zacht murmelende waterpartijen. Dit park wordt beheerd door Leefmilieu Brussel. (B 15/04/1964) Wandeling “Bomen die reizen…” (zie kadertekst hiernaast). Informatiefolder verkrijgbaar bij de parkwachter. Met de medewerking van Leefmilieu Brussel.

p. 90

Io

p e n

m o n u m e n t e n d a g e n

Publicaties van de Directie Monu

BBRUSSEL, STAD VAN KUNST EN GESCHIEDENIS

35. Geschiedenis van de Brusselse bioscopen (Nl-Fr) 36. De Wolstraat en haar historische gebouwen (Nl-Fr)

1. Het Jubelpark, zijn gebouwen en musea (NI-Fr-Sp-Eng)

37. Koninklijk domein van Laken (Nl-Fr)

2. Het kerkhof aan de Dieweg (Nl-Fr)

38. Kerkhoven en begraafplaatsen (Nl-Fr)

3. De Grote Markt van Brussel (NI-Fr-Sp-Eng)

39. Geschiedenis van de Brusselse scholen (Nl-Fr)

4. De Begijnhofwijk (Nl-Fr)

40. De Ringlanen (Nl-Fr)

5. De Heizel (NI-Fr-Sp-Eng)

41. De abdij van Dielegem (Nl-Fr)

6. De Louis Bertrandlaan en het Josaphatpark (Nl-Fr)

42. Het voormalige Coudenbergpaleis (Nl-Fr)

7. Drie voorbeelden van passages uit de 19de eeuw (NI-Fr-Sp-Eng)

43. Appartementsgebouwen uit het interbellum (Nl-Fr)

8. Anderlecht (Nl-Fr)

44. Het Rijksadministratief Centrum (Nl-Fr)

9. De Zavel (N -Fr-Sp-Eng)

45. Het gemeentehuis van Schaerbeek (Nl-Fr)

10. De vijvers van Elsene en omgeving (Nl-Fr)

46. De Marollen (Nl-Fr.)

11. De Sint-Katelijnewijk (Nl-Fr)

47. In het hart van Vorst (Nl-Fr.)

12. Het Leopoldspark (NI-Fr-Sp-Eng)

48. De cafés van Brussel (Nl-Fr.)

13. De Squareswijk (NI-Fr-Sp-Eng)

49. Het rurale erfgoed (Nl-Fr.)

14. De Armand Steurssquare (Nr-Fr) 15. Het Koningsplein en de Warandewijk (NI-Fr-Sp-Eng) 16. De Observatoriumwijk (Nl-Fr) 17. De Tervurenlaan (Nl-Fr) 18. Het Woluwedal (Nl-Fr) 19. De Louizalaan (NI-Fr 20. De centrale lanen (N -Fr) 21. Sint-Gillis (Nl-Fr) 22. De Ringlanen (Nl-Fr) 23. De Sint-Bonifatiuswijk (Nl-Fr) 24. De Onze-lieve-Vrouw-ter-Sneeuwwijk (Nl-Fr) 25. De Brusselse kanalen (Nl-Fr) 26. De Marktplaatsen van de Vijfhoek (Nl-Fr)

ARCHEOLOGIE IN BRUSSEL 1. De Rijke Klarenwijk: van Priemspoort tot Klooster (Nl-Fr) 2. Brouwerijen in de Sint-Katelijnewijk (Nl-Fr) 3. Middeleeuwse ambachten en stedelijk wonen (Nl-Fr) 4. Rond de eerste stadsomwalling (Nl-Fr)

27. Gangen in Brussel (Nl-Fr) 28. Ukkel, huizen en villa’s (Nl-Fr) 29. De eerste omwalling (Nl-Fr) 30. Het Ter Kamerenbos (Nl-Fr) 31. Het Justitiepaleis (Nl-Fr) 32. De Ter Kamerenabdij (Nl-Fr) 33. De Molièrelaan en de Berkendaalwijk (Nl-Fr) 34. De tuinwijken Le Logis en Floréal (Nl-Fr)

GESCHIEDENIS & RESTAURATIE De Sint-Hubertusgalerijen (Nl-Fr) De Onze-Lieve-Vrouw ten Zavelkerk (Nl-Fr)

o p e n

m o n u m e n t e n d a g e n

I p. 91

menten en Landschappen ATLAS VAN DE ARCHEO­ LOGISCHE ONDERGROND VAN HET GEWEST BRUSSEL

MONUMENTEN EN LANDSCHAPPEN

1. Sint-Agatha-Berchem (Nl-Fr)

Deel l

2. Sint-Lambrechts-Woluwe (Nl-Fr)

Deel 2 Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Gevrijwaarde monumenten en landschappen (Nl-Fr)

3. Ukkel (Nl-Fr) 4. Vorst (Nl-Fr) 5. Jette (Nl-Fr) 6. Sint-Joost-ten-Node (Nl-Fr)

Brussel, beschermde monumenten (Nl-Fr)

Deel 3 Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Beschermde monumenten en landschappen (Nl-Fr)

7. Etterbeek (Nl-Fr) 8. Anderlecht (Nl-Fr) 9. Watermaal-Bosvoorde (Nl-Fr) 10.1 Brussel-VijfhoekArcheologische potentieel (Nl-Fr) 10.2 Brussel-VijfhoekArcheologlsche ontdekkingen (Nl-Fr) 11. Koekelberg (Nl-Fr) 12. Brussel-Noordoostwijk (Nl-Fr) 13. Sint-Gillis (Nl-Fr) 14. Sint-Pieters-Woluwe (Nl-Fr) 15. Elsene (Fr-Nl) 16. Schaarbeek (Nl-Fr) 17. Sint-Jans-Molenbeek (Nl- Fr)

OPEN MONUMENTENDAGEN Architecturale gehelen in het Brussels Gewest (Nl-Fr) Plaatsen om te feesten (Nl-Fr) Kunst en openbaar erfgoed (Nl-Fr) Een eeuw architectuur en stedenbouw: 1900-2000 (Nl-Fr) Erfgoed en Ambachten (Nl-Fr)

18. Evere (Nl- Fr)

Archeologie van Neolithicum tot industriële revolutie (Nl-Fr)

19. Brussel-Louizawijk (Nl- Fr)

Handel (NL-Fr) Modernisme – art deco (Nl-Fr) Brussel, 175 jaar hoofdstad (Fr-Nl) Lichaam en Geest (Fr-Nl)

INVENTARIS VAN HET CULTUURBEZIT IN BELGIË BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST Deel I A

Brussel Vijfhoek A-D (Nl-Fr)

Deel I B

Brussel Vijfhoek E-M (Nl-Fr)

DeeI 1C

Brussel Vijfhoek N-Z (Nl-Fr)

Deel 2

Sint-Joost-ten-Node (Nl-Fr)

Deel 3

Etterbeek (Nl-Fr)

De inventarissen van Sint-Gillis, Sint-Joost-ten-Node en Etterbeek, Brussel uitbreiding zuid, Elsene en Sint-Pieters-Woluwe (en weldra van Brussel uitbreiding oost, kunnen geraadpleegd worden op de volgende site : http://www.irismonument.be

Architectuur sinds de Tweede Wereldoorlog (Nl-Fr) Van andere oorden (Nl-Fr)

Beschikbaar in de betere boekhandels (Opgelet: meerdere titels zijn momenteel niet meer in voorraad) De Directie Monumenten en Landschappen heeft eveneens verschillende gratis publicaties. De lijst van deze publicaties is raadpleegbaar op de website www.monument.irisnet.be

p. 92

Io

p e n

m o n u m e n t e n d a g e n

Op initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Onder bescherming van de Raad van Europa, in het kader van de Europese Monumentendagen Begeleidingscomité  Pascale INGELAERE, Andrea MARIUCCI en Anne-Sophie WALAZYC, Kabinet van Staatssecretaris bevoegd voor Monumenten en Landschappen Organisatie  Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Algemene coördinatie  Paula DUMONT en Brigitte VANDER BRUGGHEN met de medewerking van Cindy DE BRANDT Redactie De teksten over de opengestelde monumenten werden geschreven door Christophe VACHAUDEZ Vertaling Gitracom Revisie en verbetering teksten Harry LELIÈVRE, Directie Monumenten en Landschappen Herkomst foto’s De foto’s werden genomen door Alfred de VILLE de GOYET, Directie Monumenten en Landschappen behalve  Christine Bastin en Jacques Evrard © Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (3, 32, 66 et 77) Théâtre du Vaudeville (12) Koninklijk Conservatorium Brussel (17) Koninklijke Bibliotheek van België (19) Directie Monumenten en Landschappen (78) Foto Hotel Van Eetvelde (32) : arch. V. Horta@Sofam 2009 Foto Diongrewijk (77) : arch. J. Diongre@Sofam 2009 Ontwerp omslag en affiche Kaligram, Brussel

Dankwoord De Directie Monumenten en Landschappen wenst alle openbare en privé-instellingen te danken, alsook alle eigenaars die hebben bijgedragen tot het succes van de Brusselse Open Monumentendagen. De Directie dankt ook de vereniging Patrimoine et Culture die het centraal informatiepunt ontvangt.

Ontwerp programma, opmaak en cartografie Kaligram, Brussel Druk IPM, Brussel Verantwoordelijk uitgever Patrick CRAHAY, Directie Monumenten en Landschappen, CCN – Vooruitgangstraat 80, 1035 Brussel De inlichtingen in deze brochure kunnen buiten onze wil om gewijzigd worden.

Informatie Organisatie van de Open Monumentendagen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest : Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest – CCN - Vooruitgangstraat 80 – 1035 BRUSSEL Infolijn op 19 en 20 september 2009, van 10u tot 17u : 0800/40 400 fax : 02/204.15.22 – e-mail : [email protected] De uren die vermeld worden bij de gebouwen, verwijzen naar het openings- en sluitingsuur. De organisatoren behouden zich het recht voor de deuren vroeger te sluiten bij een grote toeloop, zodat ze toch op het afgesproken uur kunnen eindigen. Het is verboden te roken, te eten en te drinken tijdens het bezoek; het is mogelijk dat de verantwoordelijken het maken van foto’s niet toestaan. De vermelding B of BL, gevolgd door een datum aan het einde van een tekst, wijst erop dat het gebouw waarvan sprake op die datum beschermd werd of ingeschreven werd op de bewaarlijst. De verwijzingen in het vet naast de nummers van de plaatsen en de adressen van de activiteiten verwijzen naar een cartografisch plan van het Gewest. Dat kunt u schriftelijk aanvragen bij de Directie Monumenten en Landschappen en wordt u dan gratis toegestuurd. De informatie over het openbaar vervoer werd ons verschaft door het MIVB. Zij vermeldt de haltes die zich in de nabijheid bevinden van de plaatsen en vertrekpunten, rekening houdend met de dienstregeling op zaterdag en zondag.

Opgelet : voor bepaalde activiteiten is het verplicht vooraf te reserveren (het telefoonnummer vindt u onder de notitie over de activiteit). Er is voor deze werkwijze gekozen om het publiek in optimale omstandigheden te kunnen ontvangen en om voldoende gidsen te kunnen voorzien. U kunt op de dag zelf ook nog naar het vertrekpunt van de activiteiten gaan, want annuleringen zijn immers nooit uitgesloten.

Gebruikte pictogrammen

a

Openingsuren en data

d

Metrolijnen en haltes

e

Trams

f

Bus

g

Wandeling

h

Tentoonstelling

b

Fietstocht

i

Enkel te bezoeken met gids of reserveren is verplicht

Toegankelijk : er zijn voldoende voorwaarden vervuld opdat personen in

m

Toegankelijk met hulp : de hulp van een derde is vereist om zich

l

Niet toegankelijk : de minimumvoorwaarden zijn niet vervuld.

vreemde elementen. Stijlen, typologieën, materialen en technieken zijn allemaal onderhevig aan beïnvloeding en uitwisseling, soms zichtbaar maar niet altijd.

Van andere oorden onderzoekt dit boeiend fenomeen voor wat Brussel betreft en behandelt :

denis, een evenwichtsoefening tussen eigen

>> Het piepjonge België op zoek naar een eigen identiteit via de constructie van een nationaal verleden en bijbehorend patrimonium ;

c j

Vertrekpunt of plaats van activiteit Rondleiding in gebarentaal

>> De exotisch getinte architectuur in onze hoofdstad, haar oorsprong, succes en ondergang ; >> Buitenlandse landschapsarchitecten aan het werk in onze parken en tuinen, de introductie van vreemde decoratieve motieven en de in-

Deze publicatie van 164 pagina’s, rijkelijk geïl-

voer van exotische plantensoorten ;

lustreerd, wordt uitgegeven door de Directie

>> Beaux-Arts en cottagestijl, fundamenteel verschillend en toch broederlijk naast elkaar in de straten van Brussel, hun ontstaan en evolutie.

een (al dan niet elektrische) rolstoel zich zelfstandig kunnen verplaatsen.

Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Verkrijgbaar in de boekhandel vanaf september. Tijdens de Open Monumentendagen zal het verkocht worden aan een voordelig tarief op het in-

gemakkelijk te kunnen verplaatsen.

formatiepunt in de Sint-Gorikshallen.

De criteria voor toegankelijkheid zijn enkel van toepassing voor de bezoeken tijdens de Open Monumentendagen. Zij zijn niet noodzakelijk geldig voor de gewone activiteiten in die gebouwen. Voor bijkomende inlichtingen hierover kunt u contact opnemen met de NVHPH ([email protected]).

resultaat van een versmelting van eigen met

en vreemd ;

De toegankelijkheid van de gebouwen is weergegeven volgens de criteria en normen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, aan de hand van de volgende logo’s :

k

Gebouwen, parken en tuinen zijn bijna altijd het

>> Twee eeuwen bewogen Brusselse geschie-

Toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit Dankzij de medewerking van de Nationale Vereniging voor de Huisvesting van Personen met een Handicap (NVHPH), wordt de toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit vermeld naast elk gebouw dat in het programma opgenomen is. Dat is gebaseerd op de gegevens die de verantwoordelijken van de opengestelde plaatsen hebben meegedeeld en werd nog eens gecontroleerd door een lid van de vereniging. Locaties in de open lucht en galerijen werden hierbij buiten beschouwing gelaten, alsook de gebouwen waarvoor onvoldoende gegevens verstrekt werden.

Van andere oorde n

ISBN : 978-2-930457-47-5 Deze brochure wordt gratis verspreid Wettelijk Depot: D/2009/6860/020

O p e n M o n u m e n t e n da g e n B r u s s e l s

H o o f d s t e d e l i j k

G e w e s t

19 & 20 / 09 / 2009

Van andere oorden

l’ orient des architec tes de oriënt van de architec ten 0 4- 0 9 > 0 1-11 20 0 9 Halles Saint-Géry, place Saint-Géry, 1000 Bruxelles – Tous les jours de 10h à 18h – Entrée gratuite Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein, 1000 Brussel – Alle dagen van 10u tot 18u – Gratis toegang

info:

w w w.monument.irisnet.be

–

w w w.aam.be

Europa, een gemeenschappelijk erfgoed Onder bescherming van de Raad van Europa en van de Europese Unie. In het kader van de Europese Monumentendagen