Open Monumentendagen 2013
zaterdag 14 en zondag 15 september Inhoudsopgave blz.
onderwerp
2
Voorwoord door wethouder Nathan Stukker
3
Inleiding
4
Historisch Café
4
Open Monumenten Klassendag
5
Opening Open Monumentendagen 2013
5
Centrale informatiepunten
6
Lodewijkparade (jubileumfestival wijkraden De Naald en De Sprengen)
7
Overzicht opengestelde locaties
8/9
Plattegrond
10/26
Informatie over opengestelde locaties
27
Rijdend erfgoed: hop-on/hop-off busroute
28/29
Wandelingen en Fietstocht
30
Organisatie Open Monumentendagen Apeldoorn
31
Stichting Apeldoornse Monumenten
31
CODA
32
Gemeente Apeldoorn
32
Erfgoedplatform Apeldoorn
33
Colofon
1
Voorwoord Elk jaar koppelt de landelijke organisatie een sprankelend thema aan de Open Monumentendagen. Macht & Pracht, het thema van dit jaar, slaat op de gebouwen die zijn gemaakt voor de bestuurders van stad en land en voor de notabelen. Een beetje indruk maken op de mensen helpt mee om de verschillen in status duidelijk te maken. Het stadhuis aan het marktplein is te jong om mee te doen aan een dag voor het historische monument, maar ook daarin zie je de moeite die er is gedaan om iets van betekenis neer te zetten: een symbool voor de stad, iets om trots op te zijn voor alle inwoners en bedrijven. Vergelijk het nieuwe stadhuis eens met het oude raadhuis. Twee verschillende stijlen uit twee verschillende perioden, en toch, vanuit dezelfde gedachte: een huis voor de burgers dat tevens aanzien geeft aan de stad ! Uniek en heel Apeldoorns is het gebied langs het Kanaal waar ooit de Zwitsal producten werden vervaardigd. Ook dit is opengesteld in het kader van het thema Macht & Pracht. Naast militaire macht en vorstelijke pracht die zich elders in Apeldoorn manifesteren zie je in dit gebied de macht en pracht van de industriëlen en fabrikanten. Die zien we ook elders in de stad: de Nettenfabriek, Talens, TIMA evenals een aantal fabrikantenvilla’s. Veelzijdig Apeldoorn lukt het om ieder jaar weer een geheel eigen invulling te geven aan het landelijke thema. Het gebied in de Kanaalzone-Noord wordt herontwikkeld onder de naam Vlijtsepark. Intussen hebben zich al de eerste bedrijven gemeld die zich in dit unieke gebied willen vestigen om iets bijzonders te ondernemen. Voor de brouwerij van het Veluwse Schavuytbier zijn de ketels al in het voormalige ketelhuis geplaatst. Ga zelf kijken waar in vroeger jaren de papaverbollen via het water konden worden binnengebracht en goed beveiligd werden verwerkt. Zwitsal gebruikte voor sommige medicinale zalven ‘opiaten’ en daar heb je papavers voor nodig én een goede beveiliging. In een van de gebouwen is een muurschildering te zien van de Apeldoornse kunstenaar Harry Meek, waar op symbolische wijze wordt uitgebeeld hoe de pillen werden bereid. Dat zijn zo van die dingen die je alleen kunt zien als de deuren open gaan die anders gesloten blijven. Geniet er van op 14 en 15 september, tijdens de 27e editie van de Open Monumentendagen ! Nathan Stukker Wethouder Cultuurhistorie
2
Open Monumentendagen 2013 Macht & Pracht Inleiding Het landelijke thema Macht & Pracht van de Open Monumentendagen 2013 is gekozen omdat in het najaar van 2013 de herdenking van 200 jaar Koninkrijk der Nederlanden een aanvang neemt. In Apeldoorn denkt men bij het thema Macht & Pracht uiteraard onmiddellijk aan de pracht van Paleis Het Loo. Daarnaast zijn er nog tal van andere interpretaties van dit thema denkbaar, zoals militaire macht, koloniale macht, industriële macht, enzovoorts. De Werkgroep Hoenderloo geeft een wel heel creatieve invulling aan het thema. Zij belichten de geschiedenis van machtig prachtig drinkwater in hun dorp. Deze interpretaties van het thema resulteren in een gevarieerd programma voor de Apeldoornse Open Monumentendagen 2013, dat bestaat uit vijf clusters: Paleis Het Loo en omgeving De Zwitsal-fabrieken en omgeving Koning Willem III-kazerne Radio Kootwijk Hoenderloo Verderop in dit boekje vindt u van alle opengestelde locaties de nodige informatie, alsmede een plattegrond waarop de locaties zijn aangegeven. Voor nog meer informatie over het Apeldoornse Open Monumenten-programma zijn er twee informatiepunten ingericht (zie blz.5) De opengestelde locaties zijn ook te lezen op www.openmonumentendag.nl/zoek/apeldoorn Achtergrondinformatie van de monumenten vindt u op www.geheugenvanapeldoorn.nl De drie clusters binnen de stad zijn onderling verbonden door ‘hop-on/hop-off’ bussen. Geheel in stijl van het thema rijden er oldtimers van de Stichting Veteraan Autobussen. Voor wandelaars zijn er diverse wandelroutes. Wie liever fietst kan de uitgezette fietsroute naar Hoog Soeren volgen. Op twee locaties treden verhalenvertellers op. Zij brengen op hun bijzondere manier het verhaal achter de locatie tot leven.(zie blz.7) De cluster ‘Paleis Het Loo en omgeving’ is op zaterdag 14 september gecombineerd met festiviteiten van de wijkraden De Naald en De Sprengen die op die dag aan de Koning Lodewijklaan hun 25-jarig jubileum vieren.(zie blz.6) Het Comité Open Monumentendagen Apeldoorn hoopt er in geslaagd te zijn een programma samen te stellen waaraan u een Machtig Prachtig weekend beleeft. 3
Historisch Café De ‘aftrap’ voor het Open Monumentenweekend vindt plaats op vrijdag 6 september met het Historisch Café. De onderwerpen van deze GRATIS toegankelijke bijeenkomst hebben betrekking op het thema van de Open Monumentendagen. Plaats: Datum: Tijd: Toegang: Toiletten: Horeca:
CODA Café, ingang Vosselmanstraat 299, 7311 CL Apeldoorn vrijdag 6 september inloop vanaf 17.00 uur, aanvang ca. 17.30 uur / einde ca. 19.00 uur GRATIS ook toegankelijk voor rolstoelgebruikers beschikbaar beschikbaar
Open Monumenten Klassendag ‘Om aan de toekomst te kunnen bouwen moet je het verleden kennen’ luidt een uitspraak van de Deense filosoof Søren Kierkegaard (1813-1855). In dat licht wordt al voor de elfde keer in Apeldoorn, voorafgaand aan de Open Monumentendagen, op vrijdag 13 september voor basisschoolleerlingen van groep 7 en 8 de Open Monumenten Klassendag georganiseerd. Klassen die zich daarvoor hebben aangemeld bezoeken op die vrijdag een monumentale of erfgoed locatie, waarover ze een vaak verrassend verhaal te horen krijgen. Op deze wijze maken de kinderen kennis met de Apeldoornse cultuurhistorie. Naast het verhaal dat door enthousiaste vrijwilligers wordt verteld, ontvangen de leerlingen een lespakket, waarmee ze ook zelf aan de slag gaan. Op deze wijze maken de kinderen kennis met de Apeldoornse cultuurhistorie. Evenals vorig jaar, hebben zich ook nu weer ruim 25 groepen van ca. 10 verschillende Apeldoornse basisscholen aangemeld. De Klassendag wordt, in opdracht van het comité Open Monumentendagen Apeldoorn, georganiseerd door Elly van der Velde van Bureau ‘Uit de Tijd’, Foto: Bureau Uit de Tijd die gespecialiseerd is in erfgoededucatie. 4
Opening Open Monumentendagen 2013 Op zaterdag 14 september om 10.00 uur worden de Open Monumentendagen 2013 officieel geopend, door wethouder N. Stukker en heemraad V. Doorn. Uit handen van Miny van de Zande, voorzitter van Vereniging Oud Apeldoorn, nemen zij de eerste exemplaren in ontvangst van het boekje ‘Van Spoorbrug tot Halve Maan’, over voormalige bedrijvigheid langs het Apeldoorns Kanaal-Noord. De opening vindt plaats op het pleintje bij de schoorsteen van het Zwitsalcomplex. Het Matrozenkoor Apeldoorn verzorgt met toepasselijk repertoire de muzikale omlijsting. Plaats: Datum: Tijd: Toiletten:
Zwitsal-complex, Vlijtseweg 130, 7317 AK Apeldoorn zaterdag 14 september optreden Matrozenkoor Apeldoorn vanaf 9.45 uur officiële opening 10.00 uur beschikbaar
Centrale informatiepunten Op twee plaatsen zijn informatiepunten ingericht, waar alle gewenste informatie verkrijgbaar is omtrent het Apeldoornse Open Monumenten-programma. Tevens worden er cultuurhistorische uitgaven aangeboden. Het zijn ook de startpunten van wandel- resp. fietsroutes in die omgeving. Informatiepunt Zwitsal-complex Vlijtseweg 130 (in gebouw 32) - Startpunt van de wandeling over het Zwitsal-complex en het Vlijtsepark, naar keuze, onder leiding van een gids of aan de hand van een plattegrond. - Er is een foto-expositie omtrent (deels verdwenen) Apeldoornse industrieën te zien. - Diverse Apeldoornse erfgoedplatform organisaties presenteren zich hier. - De Archeologische Werkgroep Apeldoorn onderzoekt er vondsten van bezoekers (zie blz.18). Informatiepunt Koning Lodewijklaan nabij nr. 2 (De Loohof) - Startpunt van de gegidste wandeling door Indische buurt en Loolaan. - Startpunt van de fietstocht naar Hoog Soeren (met routebeschrijving).
5
Lodewijkparade De wijkraden De Naald en De Sprengen vieren gezamenlijk hun 25-jarig bestaan op zaterdag 14 september. Zij doen dit met de ‘Lodewijkparade’, een openluchtfestival aan, - hoe kan ’t ook anders - de Koning Lodewijklaan. Er zijn tal van kramen, activiteiten en demonstraties, waarover u meer kunt lezen op de speciale website www.lodewijkparade.nl. Het centrale informatiepunt van de Open Monumentendagen en de expositie over Foto: SAM de voormalige Koningslijn bevinden zich op het festivalterrein van de ‘Lodewijkparade’, nabij ‘de man met twee hoeden’, het monument voor onze Canadese bevrijders. Deze onderdelen van het Open Monumenten-programma zijn er uiteraard ook op zondag. Locatie:
Koning Lodewijklaan (tussen Bosweg en De Loohof) 7314 GD Apeldoorn Openstelling: zaterdag van 11.00 tot 17.00 uur Bereikbaarheid: per hop on/hop off-bus, halte ‘De Naald’ Parkeren: slechts zeer beperkt mogelijk langs de openbare weg, daarom wordt aangeraden om per fiets te komen Toiletten: beschikbaar in de Koningsschool (Helicon) en/of in De Loohof
Het comité Open Monumentendagen Apeldoorn feliciteert
wijkraad De Naald en wijkraad De Sprengen met hun 25-jarig bestaan en wenst hen veel succes met hun activiteiten in de toekomst.
6
Overzicht opengestelde locaties zaterdag 14 en zondag 15 september 2013 10.00-17.00 uur Blz. Locatie
Adres
10 Expositie voormalige Koningslijn
Kon. Lodewijklaan 2
12 Foto-expositie De Keizerskroon
Koningstraat 7
11 Kunst-& Rookzaal Paleis Het Loo
13 Olifantenstal en Valkenierswoning
Code op plattegrond
ingang Loseweg
B C
Tuinmanslaan 24
D
Loolaan 16
F
14 Koningsschool (Helicon)
Loolaan 69
16 Echoput (alleen op zondag open)
Amersfoortseweg 86
15 Grote kerk
A
E + verhaalvertellers
G
17/20 Zwitsal-complex
Vlijtseweg 130
H + verhaalvertellers
22 Villa Helvetia
Oranjelaan 2
K
24 Koning Willem III-kazerne
Frankenlaan 70
M
Krimweg 2
P
21 Oude Zwitsal-fabriek 23 Villa Marialust
25 Radio Kootwijk 26 Hoenderloo
27 Hop-on/Hop-off busroute
Deventerstraat 130
Verzetsstrijderpark
Radioweg 1
28 Wandeling Zwitsal/Vlijtsepark
Vlijtseweg 130
28 Wandeling Indische buurt/Loolaan
Kon. Lodewijklaan 2
29 Wandeling Westelijk park Het Loo
t.o. Pijnboomlaan
29 Fietstocht Kroondomein/HoogSoeren Kon. Lodewijklaan 2
5 5
Informatiepunt Zwitsal
Informatiepunt Het Loo
J
L
N
Bus
(BusHaltes) (startpunt) (startpunt) (startpunt) (startpunt)
Vlijtseweg 130
Kon. Lodewijklaan 2 7
8
G
Z "
? " ! (" Z" X A E ! ( ! ( BUS
BUS
BUS
C ! ( ! ( B ! ( ! (
D ! (
! (F
! (K
! (L
BUS
? "
Z " ! (! H (
BUS
! (
9
N ! (
Radio Kootwijk
BUS
( ! (!
M
Hoenderloo
! (P
BUS
! (J
Bronnen: Esri Nederland, Esri, Kadaster, CBS, Min VROM, Rijkswaterstaat en gemeenten: Rotterdam, Breda, Tilburg
BUS
! (! (
BUS
! (
A. Expositie voormalige Koningslijn, Het Loo In 1876 kwam de Oosterspoorweg van Amsterdam via Amersfoort naar Apeldoorn en Zutphen gereed. Aan de westkant van Apeldoorn werd een aftakking gerealiseerd met als eindpunt Paleis Het Loo. Dit baanvak, met een lengte van 3,3 kilometer, was een initiatief van koning Willem III, die een rechtstreekse spoorverbinding van Den Haag naar Paleis Het Loo wilde hebben. Het aanvankelijke plan om het koninklijk perron op de bassecour (voorplein) van het paleis te bouwen, werd ontraden door deskundigen die voorzagen dat het toen nog witte paleis veel te lijden zou hebben van roetafzetting. Het perron werd daarom vlak buiten het toegangshek van het paleis aangelegd. Later, rond 1887, werd de ‘Koningslijn’ doorgetrokken via Vaassen naar Hattem. Het kreeg toen de bijnaam de ‘Baronnenlijn’, vanwege de vele notabelen die in de omgeving van Heerde en Hattem hun villa’s hadden. Na de Tweede Wereldoorlog liep het personenvervoer via deze spoorlijn steeds verder terug, en in 1972 werd tenslotte ook het gebruik als goederenspoor gestaakt. Daarna is de gehele spoorlijn verwijderd. Het tracé is echter op de meeste plaatsen nog goed herkenbaar.
Foto: VOA
Activiteit: Locatie:
foto-expositie over de voormalige ‘Koningslijn’ Koning Lodewijklaan (nabij huisnr. 2, De Loohof) 7314 GD Apeldoorn Openstelling: zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur Bereikbaarheid: per hop on/hop off-bus, halte ‘De Naald’ Parkeren: lechts zeer beperkt mogelijk langs de openbare weg, daarom wordt aangeraden om per fiets te komen Toiletten: beschikbaar in de Koningsschool (Helicon) en/of in De Loohof 10
B. Kunst- en Rookzaal, Paleis Het Loo Koning Willem III liet in 1875 in de oostelijke vleugel van Paleis Het Loo een schouwburgfoyer ofwel ‘kunstzaal’ bouwen voor zijn bescheiden verzameling beelden. De grote dubbele deuren zijn overblijfselen van de koninklijke loge in de paleisschouwburg, die omstreeks 1915 verdween. De grote speelzaal werd opgedeeld in een entree en kantoren aan een lange gang. Aangrenzend bevindt zich de ‘rookzaal’. Dit oorspronkelijke decormagazijn, werd voor prins Hendrik verbouwd tot rook- en biljartzaal. De inrichting grijpt hiervan terug op de Hollandse Gouden Eeuw. Beide zalen zijn normaliter niet toegankelijk voor publiek, omdat ze slechts bereikbaar zijn via de dienstingang, doch tijdens de Open Monumentendagen 2013 maakt Paleis Het Loo een uitzondering.
Foto Stef Verstraaten
Activiteit: Ingang: Openstelling: Bereikbaarheid: Parkeren: Toiletten:
bezichtiging met toelichting van de Kunstzaal en Rookzaal via Loseweg, 7315 JA Apeldoorn zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur per hop on/hop off-bus, halte ‘Paleis het Loo’ Loseweg slechts zeer beperkt mogelijk langs de openbare weg, daarom wordt aangeraden om per fiets te komen NIET beschikbaar voor bezoekers
11
C. De Keizerskroon Op de plaats van Hotel De Keizerskroon stond al in 1689 de herberg van Kees Kol, kort nadat in 1685 Paleis Het Loo werd gebouwd voor Stadhouder Willem III. Van oudsher werd de herberg gebruikt als onderkomen voor gasten van de vorst. Onder hen was Tsaar Peter de Grote, die in 1717 incognito een bezoek bracht aan ‘Maaike Meu’, de koosnaam voor de weduwe van prins Johan Willem Friso. De naam ‘Keizerskroon’ dankt het logement sinds 1721 aan dat Tsarenbezoek. Want 1721 Afbeelding: Collectie Huub Ummels hoewel oorspronkelijk werd
ca.1955
Activiteit:
Foto: collectie VOA
verondersteld dat de naam te maken had met de Franse keizer Napoleon Bonaparte, bleek uit later onderzoek dat de afbeelding van de kroon op de gevel van het logement de Russische vorstenkroon was. Nadat het hotel in 1909 volledig was afgebrand, werd het herbouwd door J.H. Röge die sinds 1881 de eigenaar was. In 1950 kocht prinses Wilhelmina het hotel en verhuurde dat aan de fam. Van Eenennaam. Zij werden in 1961 de eigenaars en lieten eind jaren zeventig het statige doch aftandse pand gefaseerd vervangen door het huidige gebouw, dat in 1980 werd heropend door prinses Margriet. Nadien onderging het hotel nog enkele verbouwingen.
foto-expositie over de historie van dit bijzondere ‘logement’ Adres: Koningstraat 7, 7315 HR Apeldoorn Openstelling: zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur Bereikbaarheid: per hop on/hop off-bus, halte Keizerskroon Parkeren: beperkt mogelijk op parkeerterrein van De Keizerskroon aangeraden wordt om per fiets te komen Toiletten: beschikbaar Horeca: beschikbaar 12
D. Olifantenstal en Valkenierswoningen Stadhouder Willem V (1748 – 1806) ‘had iets’ met exotische dieren. Hij bezat daarom een eigen menagerie, naast Paleis Het Loo. In 1786 kreeg hij als geschenk van de VOC twee Indische olifanten, meegebracht uit Ceylon (Sri Lanka). Deze olifanten, Hans en Parkie genaamd, werden gehuisvest in een speciale stal, op het terrein van het jacht-departement van Paleis Het Loo. Daar waren ook de kennel voor jachthonden en personeelswoningen. Toen de Fransen in 1795 de Nederlanden bezetten, betrokken zij ook Paleis Het Loo. Zij richtten er flinke vernielingen aan en de beide olifanten werden, inclusief hun verzorger, op transport naar Frankrijk gesteld. Die operatie ging niet zonder slag of stoot, want het heeft zo’n zes maanden geduurd voordat het transport in Parijs arriveerde. De olifantenstal bleef leeg achter en wordt nu al weer vele jaren als verkoopruimte gebruikt door fruitteler Bouwman. De personeelswoningen achter de olifantenstal waren toegewezen aan de valkeniers, die nodig waren bij de jacht op reigers, voornamelijk gehouden op de Valkenberg. De valkenjacht herleefde onder Koning Willem III, die de Royal Hawking Club oprichtte.
Activiteit:
bezichtiging van de Olifantenstal en het straatje bij de Valkenierswoningen Adres: Tuinmanslaan 24a/34, 7315 HJ Apeldoorn Openstelling: zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur Bereikbaarheid: per hop on/hop off-bus, halte Keizerskroon Parkeren: zeer beperkt mogelijk op terrein van Fruithandel Bouwman aangeraden wordt om per fiets te komen Toiletten: NIET beschikbaar
13
E. De Koningsschool Op 3 mei 1852 werd aan de Loolaan de Koningsschool geopend. Deze school was een initiatief van Koning Willem III, die zich stoorde aan het zeer slechte kwaliteitsniveau van het onderwijs in de omgeving van Het Loo. Hij besloot een school te stichten waar onderricht in ‘ambachten’ zou worden gegeven. Landbouw behoorde daar volgens de Koning ook bij, dus werd er in 1851 in Engeland een uitgebreide collectie gereedschappen en werktuigen besteld.
Foto: CODA Beeldbank
Op aanraden van een adviescommissie werd het plan echter bijgesteld en werd het een gewone lagere school met als extraatje de keuzemogelijkheid voor diverse handvaardigheden. De school was in de eerste plaats bedoeld voor de ‘zonen van het personeel van Zijne Majesteit’, maar voor zover er plaats was, werden ook anderen toegelaten.Voor het eerste schooljaar meldden zich 119 leerlingen. Tot hoofd der school werd benoemd, meester Neelmeyer uit Barneveld, die maar liefst 41 jaar die functie vervulde. In 1958 werd de school, na 106 jaar te hebben dienstgedaan, opgeheven. In het leeg achterblijvende schoolgebouw startte in 1960, met 43 leerlingen uit de wijde omgeving, het eerste cursusjaar van de lagere Bosbouw Technische School (BTS). Het gebouw verkeerde echter in erbarmelijke staat, zodat het, na plaatsing van tijdelijke noodlokalen, werd afgebroken en in 1970 vervangen door een nieuw schoolgebouw. In 1990 ging de BTS over op Opleidingscentrum ’t Vanck, dat op diens beurt in 1997 opging in Helicon-Opleidingen. Activiteiten:
bezichtiging van een een deel van de huidige Koningsschool verhaalvertellers van het Apeldoorns Vertelgenootschap laten de historie van de Koningsschool herleven op zaterdag geven leerlingen van Helicon demonstraties in vakonderdelen van hun opleiding Adres: Loolaan 69, 7314 AH Apeldoorn Openstelling: zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur Demonstraties: alleen op zaterdag Bereikbaarheid: per hop on/hop off-bus, halte ‘De Naald’ Parkeren: beperkt mogelijk, aangeraden wordt om per fiets te komen Toiletten: beschikbaar
14
F. De Grote Kerk Eeuwen lang gingen de Apeldoorners, maar ook de bewoners van Het Loo, ter kerke in de oude dorpskerk die stond op het huidige Raadhuisplein. Die kerk was in de negentiende eeuw behoorlijk aangetast door de tand des tijds en koning Willem I schonk daarom een som geld voor de bouw van een nieuwe kerk. Die kerk moest dan wel halverwege Apeldoorn en Het Loo komen. Dus bouwde men in 1842 de Nieuwe Kerk aan de Loolaan, die nog geen 50 jaar later volledig afbrandde. Op dezelfde plek verrees in 1891-1892 de huidige Grote Kerk. De tienjarige Prinses Wilhelmina metselde op 16 juli 1891 de eerste steen, onder het toeziend oog van haar moeder koningin/regentes Emma. Overigens had Koning Lodewijk Napoleon die van 1806 tot 1810 koning van Holland was en graag op Het Loo verbleef, al plannen laten uitwerken voor een kerk ter vervanging van de oude dorpskerk in Apeldoorn. Hij was z’n tijd ver vooruit, want hij wilde nabij Het Loo een imposante koepelvormige ‘dubbelkerk’ laten bouwen, met twee kerkzalen: één voor de Protestanten en één voor de Katholieken. Een vooruitstrevend plan dat in onze tijd de ‘oecumenische-gedachte’ genoemd wordt.
Foto’s: CODA Beeldbank
Activiteit:
Adres: Openstelling: Parkeren: Toilet:
bezichtiging van de kerk, de Koninginnebank, de preekstoel, enkele bijzondere glas-in-lood ramen en het imposante Bätz-Witte orgel. op zaterdag 14 september is het ook Nationale Orgeldag. Het orgel is dan niet alleen te bezichtigen, maar ook te beluisteren! Loolaan 16, 7315 AB Apeldoorn zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur zondag van 12.00 tot 17.00 uur beperkt mogelijk op parkeerterrein van de Grote Kerk aangeraden wordt om per fiets te komen beschikbaar
15
G. De Echoput Een onopvallend huisje langs de Amersfoortseweg trekt in het midden van de twintigste eeuw jaarlijks tienduizenden mensen. Ze staan in de rij om de echoput in dit huisje te zien en vooral ook te horen. Het is meer dan anderhalve eeuw een geliefde pleisterplaats gebleven. Ook voor Apeldoorners was de Echoput een favoriete bestemming voor een fietstocht: een fikse klim ernaartoe, een koele versnapering ter plekke, je eigen woorden na ongeveer acht tellen horen weerklinken uit de donkere put en een bijna moeiteloze terugkeer, bergafwaarts naar huis. De Echoput, gegraven tussen 1809 en 1811 in opdracht van Koning Lodewijk Napoleon, diende oorspronkelijk om de paarden van de trekkende Napoleontische legers van drinkwater te voorzien. De put is ca. 60 meter diep en dankt zijn unieke echo waarschijnlijk aan een bocht in de put, ooit veroorzaakt door een verzakking. Verder westelijk, bij het Aardhuis, is overigens een nog diepere waterput, maar ja, die heeft geen echo…
Foto: CODA Beeldbank
Activiteit: Adres: Openstelling: Parkeren: Toiletten: Horeca: 16
bezichtiging van de Echoput en demonstratie van de put door een putgids Amersfoortseweg 86, 7346 AA Hoog Soeren alleen op zondag 15 september van 10.00 tot 17.00 uur beperkt mogelijk op parkeerterrein van De Echoput aangeraden wordt om per fiets te komen beschikbaar beschikbaar
H. De Zwitsal, Vlijtsepark Dit jaar is een nieuw stukje historisch Apeldoorn te ontdekken tijdens de Open Monumentendagen. Het gaat om het herontwikkelingsgebied ‘Vlijtsepark’, gelegen tussen Marialust en het Apeldoorns Kanaal. Een deel van de naoorlogse fabrieken van Zwitsal worden daar voor het eerst voor het publiek opengesteld. Ervaar de charme van dit robuuste industrieel erfgoed, een ware uiting van Industriële macht. De Pracht komt in dit onderdeel van het Open Monumenten programma tot uitdrukking door de prachtige wandschildering in de voormalige Zwitsal-kantine en door het prachtige groen langs de wandelroute naar de oude boerderij bij Marialust aan de overzijde van de Vijtseweg. In 1948 werd het eerste deel van de nieuwe Zwitsal-fabriek aan de Vlijtseweg in gebruik genomen.Het was een ontwerp van architect Chris ten Tuynte, die zeven jaar eerder ook de Zwitsal-fabriek aan de Deventerstraat 130 ontwierp. De verhuizing naar de Vlijtseweg was nodig, omdat daar voor het steeds groeiende bedrijf meer ruimte was dan aan de Deventerstraat en omdat men aan het Kanaal een eigen aanlegplaats had voor schepen die grondstoffen (papaverbollen), machines en stookolie aanvoerden. Anne-Marie (Mieke) PrinsJansen, dochter van eigenaar Cor Jansen, metselde in 1951 de eerste steen van het kantoorgebouw. Het fabriekscomplex aan de Vlijtseweg bleef doorgroeien totdat het uiteindelijk in 1964 zijn huidige omvang had. In 1964, na overname door AKZO-Nobel, verliet oprichter Cor Jansen het bedrijf. Later werd het bedrijf overgenomen door het Amerikaanse MSD, dat in 2011 de Apeldoornse fabriek sloot en na ontmanteling verkocht aan de gemeente Apeldoorn. Het merk Zwitsal is gelukkig bewaard gebleven, doordat het inmiddels in handen is van Unilever. Daardoor blijft het babykopje van dit beroemde merk, dat zijn wortels in Apeldoorn had, ons nog steeds toelachen in de winkelschappen. Activiteiten: Adres: Openstelling: Bereikbaarheid: Parkeren & Fietsenstalling: Toiletten: EHBO:
zie volgende pagina’s Vlijtseweg 130, 7317 AK Apeldoorn zaterdag en zondag, van 10.00 tot 17.00 uur per hop on/hop off-bus. halte Zwitsal, Vlijtseweg op Zwitsal-parkeerterrein, ingang Vlijtseweg 118 aanwezig aanwezig in gebouw 67 (portiersloge) 17
Het programma omvat volgende activiteiten op het Zwitsal-terrein: Zaterdag 14 september 10.00 uur op het pleintje bij de Schoorsteen: - Opening OpenMonumentendagen door wethouder N. Stukker en heemraad V. Doorn, omlijst door optreden van het Matrozenkoor Apeldoorn, vanaf 9.45 uur.
Foto: SAM
Centraal informatiepunt in gebouw 32: - Hier wordt informatie verstrekt over het gehele Apeldoornse Open Monumentendagen-programma. - Er zijn boeken verkrijgbaar, o.a. het splinternieuwe boek Van spoorbrug tot Halve maan over bedrijvigheid langs het Apeldoorns Kanaal, maar ook uitgaven over andere cultuurhistorische onderwerpen. - Er is een fotoexpositie over (deels verdwenen) Apeldoornse industriële Macht & Pracht. - Vrijwilligers van diverse Erfgoedplatformpartners geven informatie over hun organisaties. - Vrijwilligers van Archeologische Werkgroep Apeldoorn (AWA) vertellen over hun werk en tonen vondsten van o.a. een opgegraven gevechtsvliegtuig uit de Tweede Wereldoorlog. De AWA speurt voortdurend naar sporen uit het verleden van de gemeente Apeldoorn en registreert alle vondsten. Iedereen wordt daarom uitgenodigd om tijdens de Open Monumentendagen eigen vondsten mee te brengen naar de Zwitsal-fabriek. Alles wat uit de grond komt is welkom: van bijzondere steen tot scherf, van inktpot tot werktuig, van grootmoeders tijd tot prehistorie. Ook uw verhaal of vondst (geen munitie!) over de Tweede Wereldoorlog in Apeldoorn is welkom. Het kan namelijk zijn dat er nog vondsten en sporen in de grond zitten, die door uw verhaal betekenis krijgen. De AWA kan (en wil) geen financiële waarde bepalen, maar wel vaak een historische of inhoudelijke waarde. Zodoende helpt u mee om de geschiedenis van Apeldoorn te completeren. - Gidsen van het Apeldoorns Gidsen Collectief vertrekken vanaf dit centrale punt voor rondleidingen door het Vlijtsepark, inclusief een aantal fabriekshallen van de Zwitsal. - Ook zijn er wandelroutes verkrijgbaar voor niet-begeleide wandelingen. - Er is beperkte gelegenheid om consumpties te nuttigen. 18
Ketelhuis, gebouw 27: - Hier is de brouwerij van het Apeldoornse bier ‘Veluwse Schavuyt’ te bezichtigen - Bierbrouwers geven uitleg over het brouwproces en wellicht kan er ook ‘Veluwse Schavuyt’ geproefd worden Beheerderswoning, gebouw 31: - Hier is een fotoexpositie te zien over verleden, heden en toekomst van het Zwitsal-complex. Ook zijn er diverse Zwitsal artefacten te zien. Drieslagloods, gebouw 47: - Hier is een ‘static-show’ van Stichting Veteraan Autobussen, waar kleine en grote jongens hun hart kunnen ophalen aan tentoongestelde oldtimer autobussen. (Misschien mogen ze zelfs wel even op de bestuurdersstoel plaatsnemen). - Tevens is hier een kleine expositie te zien van binnenhuisarchitectuur samengesteld door Susanne Bakkenist Extractiegebouw, gebouw 43: - Hier is een expositie te zien over architect Chris ten Tuynte, de huisarchitect van Zwitsal. Deze expositie is tot stand gekomen met medewerking van Herman en Benno Geerdink en Bert Huisman.
19
Bolkaf-loods, gebouw 8-g: - Hier nemen verhaalvertellers van het Apeldoorns Vertelgenootschap u mee terug naar de gloriedagen van de Zwitsal-fabrieken. Optredens beginnen op ter plekke aangegeven tijden, of zodra er voldoende bezoekers aanwezig zijn. Kantine, gebouw 24: - Hier is een prachtige wandschildering door Harry Meek te zien. Op treffende wijze is onder de ‘Papaver-maagd’ het produktieproces van papavers tot pillen uitgebeeld.
Foto: SAM
-
Tevens is er een expositie te zien over andere kunstwerken van deze eind 2012 overleden Apeldoornse kunstenaar, die naast dat hij tekenleraar was, ook diverse mozaïeken ontwierp als gevelversiering van o.a. de Synagoge aan de Paslaan, Mantelhuis Buining, Asselsestraat en het voormalige winkelpand van Lampe, Hoofdstraat/hoek Mariastraat. Deze expositie is tot stand gekomen met medewerking van Marcel en Pepijn Meek en Bert Huisman. Meer informatie over deze kunstenaar op: www. harrymeek.nl
Kinderactiviteiten: - op het pleintje nabij de fabrieksschoorsteen. worden doorlopend activiteiten voor kinderen gehouden, begeleid door vrijwilligers. - Een ijsco-kar is hier ook aanwezig.
20
J. de Oude Zwitsal-fabriek, Deventerstraat 130 Dit bedrijfsgebouw werd tijdens de Tweede Wereldoorlog, in 1942, gebouwd naar ontwerp van architect Chris ten Tuynte, omdat het oude fabriekje van Bonnema aan de Floralaan, waar oorspronkelijk de Zwitserse balsem werd geproduceerd, te klein was geworden. Die Zwitserse balsem was oorspronkelijk een zalfje dat apotheker C.J. Jansen in 1919 kreeg van een apotheek in het Zwitserse plaatsje Pontresina, toen hij na een lange bergwandeling voetklachten had. Omdat het verzachtende zalfje een probaat middel bleek, vroeg hij de Zwitserse apotheek of hij het recept mocht meenemen om het zalfje ook in Nederland te introduceren. Dat mocht, en zodoende werd het zalfje sinds 1920 geproduceerd in de pharmaceutische fabriek die Jansen kocht van de heer Bonnema. Die fabriek kreeg toen de naam Nederlandsche Fabriek van Pharmaceutische Producten, voorheen Bonnema. Omdat die naam commercieel niet goed klonk, werd gekozen voor de naam Zwitsal, een samentrekking van de woorden Zwiterse zalf die hij er maakte. Die naam verschijnt voor het eerst in 1928 op de bekende babypoederbussen die tevens gesierd werden door een afbeelding van Mieke, Jansen’s negen maanden oude dochtertje. Dat bleef zo tot circa 1974. Toen werd Mieke op de verpakkingen vervangen door de gestileerde tekening van een babyhoofdje kompleet met babykrul, dat bijna iedereen wel kent. In 1948 werd het bedrijf omgevormd tot N.V. Verenigde Pharmaceutische Fabrieken (VPF), die in datzelfde jaar verhuisde naar de Vlijtseweg. Activiteit: bezichtiging van een deel van het kantoorpand Openstelling: zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur Bereikbaarheid: per hop on/hop off-bus. halte Deventerstraat/hoek Quarles van Uffordlaan (een klein stukje lopen) Parkeren: op het terrein Toiletten: GEEN toiletten beschikbaar voor bezoekers
Foto: Fer de Deken
21
K. Villa Helvetia Deze villa is gebouwd in 1927 naar ontwerp van architect J.H. Klosters. Opdrachtgever was Johannes Albertus Mensink. In 1950 verkocht Mensink de villa aan de chemicus Cornelis Jan Jansen, de oprichter van de Zwitsalfabriek. Hij gaf de villa de naam ‘Helvetia´, de naam waarmee Zwitsers ook wel hun land aanduiden. Waar nu de fraaie tuin van de villa is, stond eerder een andere villa, in 1885 gebouwd in opdracht van Jonkheer N.A. Holmberg de Beckfeldt*. Die villa werd in 1921 gesloopt met de intentie op de vrijkomende grond meerdere villa’s te bouwen. Uiteindelijk is het gelukkig gebleven bij de villa Helvetia, die nog altijd in handen is van nazaten van de heer Jansen.
Foto’s: Berry Meester
De huidige gebruiker, Mike van Woudenberg - een veertiger met een groot hart voor monumentale panden - heeft het interieur van de villa een eigentijdse ‘touch’ gegeven, zonder het oorspronkelijke karakter geweld aan te doen. Dat deed hij eerder ook al met een ander Apeldoorns monumentaal pand, de voormalige villa van Apeldoornse Nettenfabriek-eigenaar Von Zeppelin aan de Deventerstraat 37. Van Woudenberg’s echtgenote, Eline van de Ridder, deed hetzelfde met de voormalige Leesbibliotheek aan de Regentesselaan 8 (thans Het Inspiratiehuis). * Op Wikipedia is te lezen: jhr. Nicolaas Anthony Holmberg de Beckfelt (1828-1886), kapitein-ter-zee, kamerheer i.b.d., adjudant van Prins Hendrik(‘de zeevaarder’, broer van Koning willem III en naamgever van de Kon.HBS).
Activiteit: Adres: Openstelling: Parkeren: Toiletten: 22
bezichtiging van een deel van de villa en de fraaie tuin Oranjelaan 2 (hoek Regentesselaan), 7316 AL Apeldoorn zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur slechts zeer beperkt mogelijk langs de openbare weg aangeraden wordt om per fiets te komen (op zaterdag betaald parkeren !) voor noodgevallen beschikbaar
L. Villa Marialust De villa die we nu kennen als Villa Marialust, werd omstreeks 1825 gebouwd in opdracht van papierfabrikant Jan Hendrik Ameshoff. Kort daarvoor had hij van J.H. Gunning de fabriek gekocht met bijbehorende woning, die hij liet vervangen door de huidige villa. Toen het zo’n twintig jaar later wat minder ging met de papierfabriek, verkocht Ameshoff in 1843 de fabriek, het landgoed De Vlijt en de villa, aan de Utrechtse industrieel W.H. de Heus, die de fabriek omzette in een koperpletterij. De Heus voegde in 1844 het koetshuis toe en verkocht landgoed De Vlijt acht jaar later aan de familie Brewer. De Heus verhuisde naar Arnhem, maar hield de koperpletterij in eigendom. De echtgenote en de dochter van de nieuwe eigenaar, Brewer, heetten beiden Maria en de villa kreeg dan ook de naam ‘Maria’s lust’, later verbasterd tot ‘Marialust’. De villa kwam daarna in handen van de familie De Fiellietaz Goedhart, die het op haar beurt in 1884 weer verkocht aan De Olster Steenfabrieken van H.C. van der Houven van Oordt, die zelf de villa bewoonde en - in navolging van het door hem ontwikkelde Oranjepark en Foto: Amazing omgeving - een deel van het landgoed transformeerde tot villawijk. Die ontwikkeling stagneerde echter, waardoor het gebied dat nu Verzetsstrijderspark heet deels onbebouwd bleef. De familie Van Haersma-de With, die binding had met de hofhouding van Paleis Het Loo, werd de volgende eigenaar, en na nog enkele transacties werd de villa eigendom van de gemeente Apeldoorn, totdat in 1993 de heer Jan Brouwers Marialust kocht. Het koetshuis verwierf hij daarna eveneens. Jan Brouwers herstelde beide panden in hun oude luister en sindsdien is Marialust in gebruik als kantoorruimte annex sociëteit. Activiteit: Adres: Openstelling: Bereikbaarheid: Parkeren: Toiletten:
bezichtiging van een deel van Villa Marialust Verzetstrijderspark 10, 7316 CM Apeldoorn zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur per hop on/hop off-bus, halte ‘Zwitsal’, Vlijtsweg (Let op: wel een stukje lopen langs de sportvelden) op parkeerterrein van Marialust beperkt beschikbaar 23
M. Koning Willem III kazerne Ook de Koning Willem III kazerne aan de Frankenlaan opent tijdens de Open Monumentendagen weer zijn poorten. Het Opleidings-, Trainings- en Kenniscentrum Koninklijke Marechaussee is op deze kazerne gelegerd en dit opleidingscentrum viert dit jaar haar honderdjarig bestaan. Daarom worden er op zaterdag extra activiteiten georganiseerd. Net als vorig jaar kunnen bezoekers op zaterdag en zondag deelnemen aan verschillende rondleidingen. Zo is het mogelijk het cellencomplex dat nog stamt uit de Tweede Wereldoorlog te bezichtigen. Ook toegankelijk voor het publiek zijn: de traditiekamer van waaruit de krijgsgevangen Schotse divisiearts Graeme Warrack in 1944 ontsnapte aan de Duitse bezetter, het Jeroen Severs monument en het Airborne monument bij de vijver. Extra op zaterdag worden op en rondom het Square op de kazerne verschillende demonstraties gegeven. Zo kun je onder andere zien hoe militairen exerceren, hoe een militaire sportles eruit ziet, hoe je valse documenten kunt Foto: LOKKMar herkennen en hoe de mobiele Eenheid/Bijstands Eenheid te werk gaat. Bovendien is er een static show van voertuigen. Het Historisch Tamboerskorps zorgt op zaterdag voor de muzikale omlijsting en een re-enactment groep brengt in oude kostuums en uniformen de historie opnieuw tot leven. Ook alleen op zaterdag wordt het programma afgewisseld met doe-activiteiten. Zo kunnen kinderen ‘spijkerbroekhangen’ of deelnemen aan een workshop zelfverdediging. De ouderen kunnen onder andere een wiel wisselen van een MB of gidsen met geblindeerde zij- en achterramen. Activiteiten: Adres: Openstelling: Bereikbaarheid: Parkeren: Toiletten: 24
zie hierboven Frankenlaan 70, 7312 TG Apeldoorn zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur per hop on/hop off-bus, halte ‘K.W.III-kazerne’, Frankenlaan beperkt mogelijk in de omgeving van de kazerne aangeraden wordt om per fiets te komen NIET beschikbaar voor bezoekers
N. Radio Kootwijk Het zendstation Radio Kootwijk werd rond 1920 gebouwd voor radioverbindingen tussen Nederland en het voormalig Nederlands-Indië. Op 5 mei 1923 kwam de eerste radiotelegrafieverbinding tot stand via de langegolfzender, opgesteld in gebouw A. Vijf jaar later, in 1928, werd ook radiotelefonie mogelijk via kortegolfzenders, die waren ondergebracht in de gebouwen C, D en E, iets verderop in hetzelfde gebied. Na de onafhankelijkheid van de voormalige koloniën deed het zendstation dienst voor Scheveningen Radio, dat contacten onderhield met koopvaardijschepen over de gehele wereld. Door de invoering van satellietverbindingen, kwam ook daaraan in 1998 een einde, en werd het zendstation ontmanteld. Het zendgebouw, een rijksmonument, is nu eigendom van Staatsbosbeheer en heeft een nieuwe bestemming. Tijdens de Open Monumentendagen is het voormalige zendergebouw A te bezichtigen. Op gezette tijden zijn er rondleidingen die worden opgeluisterd door een lokaal koor. Maak kennis met het beroemde voormalige zendergebouw, de omliggende gebouwen en de schitterende Veluwse natuur rondom Radio Kootwijk. De gidsen vertellen over de bijzondere geschiedenis van het dorp, de omgeving en het voormalige zendstation. Ook krijgt u meer informatie over toekomstige activiteiten van Staatsbosbeheer in Radio Kootwijk De Theaterloods, een voormalige werkloods op het terrein, is de thuisbasis van Theatergroep Plezant. Zij spelen tijdens de Open Monumentendagen twee keer per dag een korte muzikale voorstelling, om 13.00 en 15.00 uur. (ca. 20 min.) De Radiozendamateurs van de VRZA hebben Radio Kootwijk een bescheiden zendfunctie teruggegeven. Ook zij geven tijdens de Open Monumentendagen acte-de-presence . met onder andere het in de ether brengen van hun zendstation PI4VRZ/A. Nadere informatie is te lezen op www.vrza.nl Activiteiten: Adres: Openstelling: Bereikbaarheid:
zie hierboven Radioweg 1, 7348 BG Radio Kootwijk zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur om de rust in het gebied te respecteren wordt sterk aanbevolen om zo min mogelijk per eigen auto te komen. kijk voor informatie op www.hierradiokootwijk.nl Parkeren: beperkt mogelijk. Toiletten: beschikbaar Versnaperingen: ijscokar (bij de poort) 25
P. Hoenderloo Het dorp Hoenderloo bestaat nog maar pas zo’n honderdvijftig jaar. Daarvoor was het een nederzetting van plaggenhutten in een desolaat gebied zonder enige voorziening. De weldoener van het dorp, dominee Heldring, bekommerde zich om de bewoners. Hij bewerkstelligde onder meer dat er een waterput kwam. Die ‘Heldringput’, nog steeds prominent aanwezig, was tijdenlang de enige (drink)watervoorziening in het dorp. Later kwam er bij de Heldringkerk nog een put, maar het bleef behelpen voor de dorpsbewoners, totdat pulsputten hun intrede deden. Die werden geslagen bij de woningen. Meerdere gezinnen hadden samen een pulsput, waardoor het langs de weg sjouwen met emmers water tot het verleden behoorde. Pas heel veel later kreeg Hoenderloo een echt waterleidingsysteem, met drinkwater dat in de nabijheid van het dorp wordt opgepompt. Omdat men zich in Hoenderloo er zeer wel van bewust is dat goed drinkwater een elementaire levensbehoefte is, wordt dat tijdens de Open Monumentendagen dit jaar speciaal belicht. Onder andere worden uiteenzettingen gegeven over de bouwwijze van de diverse soorten waterputten en zijn modellen van putten te zien. Op zaterdag toont firma De Nooy uit Ede een hedendaagse installatie, zoals die ook nu nog in derdewereldlanden worden toegepast. Er is een prachtige wandeling uitgezet langs waterputten en andere punten die met de watervoorziening van vroeger en nu te maken hebben. De dorpsplattegrond zal daarbij behulpzaam zijn, ook als u fietst, of met paard en wagen gaat. De gedachte achter dit thema is dat het Hoenderloose water een verborgen erfgoed is, het is immers oeroud en toch zeer van deze tijd. In Hoenderloo is men maar wat trots op hun Machtig Prachtige drinkwater ! Foto: CODA Beeldbank
Activiteiten: Adres: Openstelling: Parkeren:
zie hierboven Heldringput hoek Krimweg/Apeldoornseweg, Hoenderloo zaterdag en zondag van 11.00 tot 17.00 uur langs de openbare weg. aanbevolen wordt om per fiets te komen Toiletten: beperkt beschikbaar Versnaperingen: beschikbaar 26
Hop on/hop off-busroute Tijdens de Open Monumentendagen zijn de meeste opengestelde locaties in Apeldoorn bereikbaar met zgn. hop on/hop off bussen. Deze toevoeging aan het programma is nieuw in Apeldoorn. De Oldtimer-autobussen (Rijdend erfgoed) van Stichting Veteraan Autobussen die worden ingezet doen om de 45 minuten alle haltes op de route aan. Bushaltes zijn er bij: -
Zwitsal, tegenover Vlijtseweg 130 Oude Zwitsal , Deventerstraat/hoek Quarles-van Uffordlaan Busstation NS-station Koning Willem III-kazerne, Frankenlaan 70 De Naald , vooraan de Jachtlaan (Kon.Lodewijklaan/Koningsschool) Paleis Het Loo, ingang Loseweg Hotel De Keizerskroon, Koningstraat/hoek Tuinmanslaan
- Extra stopplaats (GEEN open locatie): Verpleeghuis Casa Bonita, Ankelaarseweg De haltes en de route zijn aangeduid op de plattegrond op blz.8/9 Omdat ook oldtimer-autobussen nu eenmaal brandstof en onderhoud vergen, wordt per persoon per dag € 1,50 gevraagd. U krijgt van de chauffeur een polsbandje waarmee u die dag net zo vaak mag instappen als u wilt. (Kinderen t/m 6 jaar GRATIS) De bussen rijden: zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur Vertrektijden: (bij benadering) aangegeven bij de bushaltes Bushaltes: aangegeven op plattegrond op blz.8/9 Prijs per dag: € 1,50 per persoon per dag (Kinderen t/m 6 jaar GRATIS) De bussen zijn NIET toegankelijk voor rolstoelen of scootmobielen De Grote kerk, de Echoput, Villa Marialust en Villa Helvetia zijn om praktische reden NIET opgenomen in de busroute Foto: SVA
27
Wandelingen/Fietstocht 1 Wandeling Zwitsal-complex en Vlijtsepark Vanaf het centrale informatiepunt in gebouw 32 van de Zwitsal, vertrekken door gidsen van het Apeldoorns Gidsen Collectief begeleide wandelingen over het Zwitsal-complex en door het Vlijtsepark. Duur van de wandeling: circa anderhalf uur Starttijden: 11.00, 13.00 en 15.00 uur, op zaterdag en zondag Deze wandeling kunt u ook individueel maken aan de hand van een plattegrond, die GRATIS verkrijgbaar is bij het informatiepunt in gebouw 32
Foto: W. Lammens
2 Wandeling Koning Lodewijklaan/Loolaan Vanaf het centrale informatiepunt aan de Kon.Lodewijklaan, nabij De Loohof, vertrekken door gidsen van het Apeldoorns Gidsen Collectief begeleide wandelingen, via Bosweg, Burglaan, de Grote kerk en Loolaan naar de Koningsschool (Helicon). De gids vertelt u tal van bijzonderheden en anecdotes over de boeiende cultuurhistorie in dit stukje Apeldoorn. Duur van de wandeling: circa anderhalf uur Starttijden: 11.00, 13.00 en 15.00 uur, op zaterdag en zondag Deze wandeling kunt u ook individueel maken aan de hand van een routebeschrijving, die GRATIS verkrijgbaar is bij het informatiepunt Kon.Lodewijklaan 28
3 Wandeling Westelijk Paleispark Het Loo Liefhebbers van lange natuurwandelingen kunnen tijdens de Open Monumentendagen in het westelijk deel (het Achterpark) van Paleispark Het Loo een door gidsen begeleide route wandelen naar het Wilhelminadal, de Grovestinsbank en de Duddel. Onderweg worden ook twee van de drie zgn. ‘forten’ aangedaan, te weten Fort Wiesel en Fort Frederik Hendrik. (Het derde fort, Fort Java, ligt te ver weg voor deze route.)
Foto: W.A. Kuijpers
Het Wilhelminadal was een favoriete plek van Koningin Wilhelmina. Zij mocht daar graag in haar schilderwagen* zitten om de natuur te schilderen. De Duddel is een ongerept stukje oerbos dat al bestond voor 1806. Het fungeert als voorbeeldgebied voor natuurlijk bosbeheer. Het verhaal omtrent de ‘forten’ wordt door de gids ter plekke verteld. * De Schilderwagen van Koningin Wilhelmina is te zien in de Koninklijke Stallen bij Paleis Het Loo. Meer informatie over het Paleispark: www.kroondomeinhetloo.nl Duur van de wandeling: ruim 2 uur (NIET geschikt voor kinderen en mindervaliden) Starttijden: zaterdag en zondag om 11.00 en 14.00 uur Startpunt: parkeerplaats Boslooweg (zijweg Amersfoortseweg t.o. Pijnboomlaan) 7313 AW Apeldoorn Toiletten: NIET aanwezig
Fietstocht naar Hoog Soeren en Echoput Wie liever fietst dan wandelt, kan op eigen gelegenheid een fietstocht maken naar Hoog Soeren en de Echoput, aan de hand van een routebeschrijving voorzien van wetenswaardigheden langs de route. De echte ‘die-hards’ voegen ook een bezoek aan het Aardhuis toe aan de route. De Echoput is op zondag 15-sept. opengesteld. (zie programma-onderdeel K) Onderweg kunt u in Hoog Soeren of (op zondag) bij de Echoput consumpties gebruiken. De routebeschrijving, samengesteld door het Fietsgilde, is GRATIS verkrijgbaar bij het centrale informatiepunt Koning Lodewijklaan Lengte van de fietstocht: ca. 20 kilometer Duur:afhankelijk van ieders eigen tempo en tussenstops 29
Organisatie Open Monumentendagen Apeldoorn In heel Nederland zijn in ruim 300 gemeenten comités actief om jaarlijks Open Monumentendagen te organiseren. In Amsterdam zetelt de landelijke stichting Open Monumenten die de lokale comités faciliteert en ook jaarlijks het landelijke thema kiest. De allereerste Open Monumentendag, ook in Apeldoorn, vond plaats in 1987. Sinds 1988 organiseert de Stichting Apeldoornse Monumenten (SAM) op verzoek van de gemeente Apeldoorn elk jaar de Apeldoornse Open Monumentendagen. Daarbij gesteund door tal van vrijwilligers die vrije tijd willen besteden om de Open Monumentendagen tot een succes te maken. Het OMD-comité Apeldoorn bestaat uit Yvonne de Vries (al sinds 1987 !) van Gemeente Apeldoorn, Annemiek van der Horst van CODA en Hans van de Water van de SAM, met assistentie van Arnolde Spierenburg. Het comité weet zich gesteund door de andere cultuurhistorische organisaties in Apeldoorn, verenigd in het Erfgoedplatform, die, evenals anderen, in wisselende samenstelling bijdragen leveren aan het Open Monumentendagen-programma. Dit jaar prijst het comité zich gelukkig met de medewerking van Erfgoedplatform-partners: - Vereniging Oud Apeldoorn (VOA) www.verenigingoudapeldoorn.nl - Apeldoorns Gidsen Collectief (AGC) www.apeldoornsgidsencollectief.nl - Fietsgilde Apeldoorn www.fietsgilde-apeldoorn.nl - Apeldoorns Vertelgenootschap www.vertelgenootschapapeldoorn.nl - Archeologisch Werkgroep Apeldoorn www.archeologie-apeldoorn.nl
en voorts: - De tientallen SAM-vrijwilligers www.stichtingapeldoornsemonumenten.nl - OMD-Werkgroep Hoenderloo - Bureau Uit de tijd www.uitdetijdapeldoorn.nl - Stichting Veteraan Autobussen www.sva-museumbussen.nl - ACCRES www.accres.nl - Staatsbosbeheer (eigenaar Radio Kootwijk) www.hierradiokootwijk.nl - LOKKMar, opleidingscentrum Kon.Marechaussee - Wijkraad De Naald en wijkraad De sprengen - Verzorgingshuis De Loohof - Stichting Vrienden van de Grote kerk en Koster Teun van Tricht - Bert Huisman - Projektgroep De Zwitsal van Gemeente Apeldoorn Maar bovenal: - Alle eigenaren van opengestelde monumenten en locaties
Aan al deze partijen is het organisatiecomité heel veel dank verschuldigd.
Namens Open Monumenten Comité Apeldoorn, Hans van de Water, projectleider
30
Stichting Apeldoornse Monumenten Stichting Apeldoornse Monumenten (SAM), opgericht in 1987, heeft als doelstelling: Het signaleren en beschermen van architectonisch- en gebouwd cultuurhistorischerfgoed en zijn omgeving in de gemeente Apeldoorn en kweken van meer begrip voor het belang van behoud daarvan’. De SAM is een 100% vrijwilligers-organisatie, met donateurs, bestuur en vrijwilligers die, uit respect en waardering voor al het moois dat onze gemeente rijk is, niet alleen zelf de doelstellingen nastreven, maar zich ook inzetten om dat respect over te brengen op zo veel mogelijk anderen, in alle geledingen van onze Apeldoornse samenleving. Meer over de SAM is te lezen op www.apeldoornsemonumenten.nl. Iedereen die de doelstellingen van de SAM onderschrijft, kan zich via de website aanmelden als donateur en/of vrijwilliger van de SAM. Dat kan ook met een briefje naar de SAM, Roggestraat 44, 7311 CD Apeldoorn. U bent van harte welkom bij de SAM (het levert u ook een welkomstgeschenk op !)
CODA erfgoed en archieven CODA is dé bron van informatie over de Apeldoornse geschiedenis. In CODA Archief & Kenniscentrum zijn ruim 350 archieven van de gemeente, bedrijven, verenigingen, kerkgenootschappen en families ondergebracht. Ook documentaire collecties, beeldmateriaal en bouwtekeningen en -vergunningen zijn er te raadplegen. Heel nuttig bij genealogisch- en ander onderzoek op gebied van Apeldoorns erfgoed. Met Het Geheugen van Apeldoorn levert CODA een belangrijke eigentijdse bijdrage aan het bewaren van de Apeldoornse geschiedenis. Deze digitale schatkist (www.geheugenvanapeldoorn.nl) bevat verhalen, foto’s, kaarten en routes door de stad en vormt zo een ware ontdekkingsreis. Bijzonder is dat iedereen historische informatie aan deze site kan toevoegen zodat een gezamenlijk collectief en levend geheugen ontstaat. CODA is mede-organisator van het Historisch Café en de Open Monumentendagen. Daarnaast toont en beheert CODA Museum tal van (pre)historische objecten uit Apeldoorn. Zo was er in het voorjaar 2013 een overzichtstentoonstelling van het werk van de Apeldoornse beeldhouwer en houtsnijder Pieter Puype. Vanaf november 2013 toont CODA Museum het Grafheuvelproject. CODA hecht veel waarde aan het behouden van en de zorg voor het Apeldoorns archief en doet dit graag samen met u! Heeft u historisch (beeld)materiaal en wilt u dit met ons delen, neem dan per mail (
[email protected]) of telefonisch (055-5268400) contact met ons op, of kom langs op Vosselmanstraat 299, 7311 CL Apeldoorn. Onze medewerkers helpen u graag! Meer informatie op www.coda-apeldoorn.nl 31
Gemeente Apeldoorn Naast het instandhouden en versterken van de cultuurhistorische identiteit en kwaliteit van Apeldoorn, wil de gemeente de kennis van het verleden en de belangstelling voor cultuurhistorie stimuleren. Dit doen wij door meer het uitbrengen van cultuurhistorische brochures en het samen met het Erfgoedplatform organiseren van cultuurhistorische evenementen en open dagen. In de organisatie van de Open Monumentendagen adviseert, faciliteert en ondersteunt de Gemeente Apeldoorn de Stichting Apeldoornse Monumenten en CODA al sinds 1988. De kracht van de afdeling Ruimtelijk vormgeving ligt in de verankering van de cultuurhistorie in de stedenbouwkundige, planologisch en culturele ontwikkeling van Apeldoorn. De ontwerpers, tekenaars, stedenbouwers, archeologen, adviseurs en planologen maken zich hier sterk voor. Producten als cultuurhistorische analyses, beleidskaarten en bestemmingsplannen dienen als waardevolle onderleggers voor behoud en ontwikkeling. Het geven van bouwtechnisch advies is een belangrijk deel van het werk binnen het team. Het gemeentelijk projectteam Zwitsal werkt dit jaar samen met het team Ruimtelijke Vormgeving voor de invulling van een mooi programma op de Zwitsal, als onderdeel van de Apeldoornse Open Monumentendagen. Voor meer informatie: www.apeldoorn.nl\cultuurhistorie en www.apeldoorn.nl\vlijtsepark. g
p
Erfgoedplatform Het Apeldoorns Ergoedplatform(EGP) is een stichting waarin vijftien Apeldoornse verenigingen en organisaties, actief op het gebied van cultuurhistorisch erfgoed en bouwkunst in de gemeente Apeldoorn, met elkaar communiceren, met behoud van de eigen identiteit gezamenlijk projekten uitvoeren en trachten elkaar te versterken. De stichting EGP streeft er naar om cultuurhistorie in de breedste zin te bewaren en toegankelijk te houden voor jong en oud. Tevens streeft de stichting EGP er naar om het beleid van de (locale) overheid op constructieve wijze te beïnvloeden. Een aantal EGP-partners levert ook dit jaar een bijdrage aan het Open Monumentendagen programma. Op www.coda-apeldoorn.nl/erfgoedplatform kunt u meer lezen over het EGP. (Aan een eigen EGP-website wordt gewerkt.)
32
Colofon Samenstelling: Comité Open Monumentendagen Apeldoorn Bronnen: Programmaboekjes Open monumentendagen 1990 – 2012 Geheugen van Apeldoorn SAM CODA Gemeente Apeldoorn Huub Ummels Koninklijk in het groen, 150 jaar Koningsschool Parkenbuurt.nl LOKKMar Staatsbosbeheer Werkgroep Hoenderloo Bureau ‘Uit de tijd’ Wikipedia Foto’s: Zie bijschriften. Tenzij anders vermeld, CODA Beeldbank Kaart: Gemeente Apeldoorn Team Informatie- & Gegevensdiensten Vormgeving en druk: Aforma drukkerij Apeldoorn www.aforma.nl Oplage: 8.000 exemplaren Uitgave: Augustus 2013
33
