zondag 14 september 2008
Open Monumentendag Tilburg en Berkel-Enschot Zaterdag 13 september
Udenhout
SPOREN
Open Monumentendag Zaterdag 13 september 2008 Udenhout Zondag
14 september 2008 Tilburg en Berkel-Enschot
In 2008 staat de Open Monumentendag in het teken van sporen. Eén van de betekenissen van het woord spoor is “blijk van een handeling of van vroegere aanwezigheid”. Monumenten zijn in die zin sporen, het zijn tastbare getuigenissen van het verleden. De Open Monumentendag in Tilburg, Berkel-Enschot en Udenhout biedt u de gelegenheid vele uiteenlopende en fascinerende sporen uit het verleden te ontdekken. De Open Monumentendag wordt in de gemeente Tilburg op 13 en 14 september 2008 gehouden. Maar liefst 40 monumenten openen gratis hun deuren. In deze folder vindt u informatie over de monumenten, de openingstijden en extra activiteiten. Ook dit jaar zijn er fietsroutes gemaakt voor Tilburg en Berkel-Enschot. In Udenhout is een wandelroute langs historische bezienswaardigheden beschikbaar.
Openingstijden De meeste gebouwen zijn opengesteld van 10.00 tot 17.00 uur. Omdat deze folder ruim voor de Open Monumentendag gedrukt is, kan het zijn dat
Centraal informatiepunt Zaterdag 13 september vindt de Open Monumentendag in Udenhout plaats. Het voormalige Raadhuis aan de Schoorstraat 2 dient die dag als informatiepunt. In Tilburg en Berkel-Enschot openen de monumenten hun deuren op zondag 14 september. Centraal informatiepunt is het Paleis-Raadhuis aan het Willemsplein in Tilburg. In Berkel-Enschot kunt u voor verdere informatie terecht bij boerderij Denissen aan de Generaal Eisenhowerweg 1. De fiets- en wandelroutes zijn te verkrijgen bij de verschillende informatiepunten.
er nog kleine veranderingen in het programma zijn opgetreden. Kijkt u daarom voor actuele informatie op internet of op de gemeentepagina van de Tilburgse Koerier van 11 september. Bij de opengestelde monumenten is ook steeds iemand aanwezig om informatie te verschaffen of eventuele vragen te beantwoorden.
Contact en informatie Informatie over de Open Monumentendag kunt u vinden op www.tilburg.nl, www.openmonumentendag.nl of www.historietilburg.nl Wilt u meer informatie, neem dan contact op met Ari van Valen, secretaris van de Werkgroep Open Monumentendag. Hij is bereikbaar via telefoonnummer 06 44 94 04 44 of via e-mail:
[email protected]
Verklaring symbolen rondleidingen tentoonstelling/expositie
2 Kapel O.L.V. Visitatie, Bisschop Zwijsenstraat 7. Rijksmonument
1
De zusterorde van O.L. Vrouw Visitatie werd in de zeventiende eeuw gesticht in Frankrijk. In 1885 vestigden de eerste visitandinnen zich in Tilburg. Het is een contemplatieve orde; de visitandinnen treden niet of nauwelijks naar buiten. Men spreekt daarom ook wel van ‘slotzusters’. De neogotische kapel met aangebouwde ziekenzaal is gebouwd in 1895 naar ontwerp van de Tilburgse architect C.F. van Hoof. Het daarnaast gelegen voormalige klooster (nummer 5; eveneens rijksmonument), waar de visitandinnen ruim honderd jaar gewoond hebben, is in 1843 gebouwd als villa voor burgemeester H.B. Beckers naar ontwerp van architect A. Duijs en werd in 1883 aan de orde geschonken door de familie van de Tilburgse fabrikant Mathijsen wiens dochter was toegetreden tot de orde der visitandinnen. De zusters hebben het pand bewoond tussen 1885 en 1986. Het gehele complex maakt sinds enkele jaren deel uit
Paleis-Raadhuis, Willemsplein 1. Rijksmonument CENTRAAL INFORMATIEPUNT Voor koning Willem II in 1847-1849 gebouwd paleis in Engels romantische stijl naar een ontwerp van Jan C. Boon. Het is een gepleisterd rechthoekig gebouw met vier ronde hoektorens en aan de lange zijden uitspringende middenpartijen. Willem II heeft er nooit gewoond, want kort voor de oplevering overleed hij. Nadat het meer dan vijftien jaar leeg had gestaan, werd hier in 1866 de rijkshogereburgerschool gevestigd. Toen in 1934 de rijks-hbs verhuisde naar een nieuw onderkomen aan de Ringbaan Oost kreeg het gebouw de bestemming van raadhuis. Daartoe werden zowel interieur als exterieur zeer ingrijpend gewijzigd door de Nijmeegse architect Oscar Leeuw. Het door hem ontworpen interieur in art-decostijl uit 1936 is nog vrijwel geheel intact. Het Paleis-Raadhuis heeft twee kleine trouwzalen en een grote ontvangstzaal die ook regelmatig als trouwzaal wordt gebruikt. Waarschijnlijk eind 2008 wordt in de voormalige wethouderskamer Vincents tekenlokaal ingericht. Vincent van Gogh kreeg hier van 1886 tot 1888 tekenles van C.C. Huijsmans. In het gebouw wordt u door de gemeente Tilburg verwelkomd met koffie en thee en er is informatie over het programma van de Open Monumentendag verkrijgbaar. Aan de hand van een informatiefolder kunt u een rondgang door het Paleis-Raadhuis maken. Om 11.00 en 14.00 uur vertrekt vanaf het Willemsplein een door leden van de Heemkundekring Tilborch begeleide fietsroute. Deelname is gratis.
van Fontys Hogeschool der Kunsten. In de kapel is een expositie te bezichtigen.
3 Korvelse kerk Korvelplein 182. Rijksmonument Deze aan de H. Dionysius en de H. Antonius van Padua gewijde kerk vertoont zowel neoromaanse als expressionistische trekken. Ze werd gebouwd in 1923-1924 naar een ontwerp van Eduard Cuijpers en verving de door Henri van Tulder ontworpen en in 1852 ingezegende ‘waterstaatskerk’ die midden op het plein stond. Een deel van het kerkmeubilair van de huidige kerk is nog afkomstig van de oude kerk. Achter de kerk, aan de Laarstraat 1b, bevindt zich de eveneens uit 1852 daterende begraafplaats. Geopend vanaf 11.00 uur. Rondleiding en expositie.
4 4. Begraafplaats Binnenstad, Bredaseweg 45. Rijksmonument Het hek met de beeldengalerij en een aantal graven staat op de rijksmonumentenlijst. Vroeger werden de doden in en rond de kerk begraven. In 1811 werd een stuk akkerland gekocht in ‘de Schijf’ voor de aanleg van een begraafplaats. De Bredaseweg was er toen nog niet; die is pas in 1826 aangelegd. De eerste dode werd hier in 1813 begraven. Het was aanvankelijk een algemene begraafplaats; later werd het kerkhof gesplitst in een rooms-katholiek en een (klein) protestants gedeelte. Dat laatste deel werd in 1930 buiten gebruik gesteld en verplaatst naar de Gilzerbaan. Tussen 1972 en 1974 wordt door middel van de actie ‘Heiligen gaan niet naar de hel’ onder leiding van de dit jaar overleden prof. dr. H.F.J.M. van den Eerenbeemt wordt op het laatste moment de sloop van het monumentale hek met heiligenbeelden van het kerkhof aldaar ter verbreding van de Bredaseweg voorkomen. Het hek wordt gerestaureerd en op de monumentenlijst geplaatst. In 2001 kregen ook 25 bijzondere grafmonumenten de status van rijksmonument. Informatie verkrijgbaar ter plekke.
5
Tongerlose hoef, Reitse Hoevenstraat 129. Rijksmonument Dit is een voormalige boerderij van de abdij van Tongerlo die vanaf het begin van de dertiende eeuw het patronaatsrecht van de kerk van Tilburg had. De betalingen aan de abdij geschiedden in natura: een tiende deel van de oogst was voor de abdij. Deze ‘tienden’ werden opgeslagen in een zogeheten ‘tiendschuur’ of ‘spijker’. De Tongerlose hoef wordt voor het eerst vermeld in 1334; de huidige hoeve dateert uit de zeventiende eeuw. Bij het complex behoorden een tiendschuur, een karschop, een bakhuis en een schaapskooi. Vanwege de bijzondere functie was er in de hoeve een kamer voor de vertegenwoordiger van de abdij. De hoeve bleef in het bezit van de abdij tot de tijdelijke opheffing ervan in 1795. Vanaf 1838 was de hoeve in het bezit van de familie Kolen. In 1955 werd het complex door de gemeente Tilburg gekocht in verband met de voorgenomen sloop. Na de koop bleek de boerderij echter op de voorlopige monumentenlijst te staan, en men besloot daarop tot restauratie. Dat gebeurde in 1969 op initiatief van het Tilburgs studentencorps ‘St. Olof’ en prof. dr. H.F.J.M. van den Eerenbeemt. Nu is het complex in gebruik als activiteitencentrum van de Zwijsenstichting, een instelling voor verstandelijk . Het terrein is opengesteld voor publiek, de gebouwen zijn echter niet toegankelijk.
6 Hasseltse kapel, Hasseltplein 7. Rijksmonument Deze kapel is omstreeks 1530 gebouwd, en is daarmee het oudste monument van Tilburg. De klok dateert van 1536. Gedurende de tweede helft van de achttiende eeuw, toen de protestanten het hier voor het zeggen hadden, was de kapel in gebruik als weverswoning en herberg. De Hasseltse kapel is al gedurende vele jaren een bedevaartsoord. Vooral in de meimaand (Mariamaand) wordt de kapel druk bezocht. In 1972 werd de kapel geheel gerestaureerd. Bij de kapel worden regelmatig rondleidingen gegeven.
7 Stenen Kamerpark Tussen de Van Bylandtstraat en de Rentmeesterlaan ligt het Stenen Kamerpark. Precies op deze plaats stond vroeger het kasteel van Tilburg. De Van Bylandtstraat was ooit de toegangsweg naar het kasteel. Al in 1450 was er sprake van een kasteel in de Hasselt, de steenen camer. Deze was toen in het bezit van de familie Back en werd vanaf 1457 eigendom van de heren van Tilburg van de familie Van Haestrecht. In juni 1581 werd het kasteel door de Spaanse troepen in brand gestoken, maar omstreeks 1600 is het herbouwd. Het was toen achtereenvolgens in bezit van de families Van Malsen, Van Grobbendonck en Van Hessen Kassel. In 1754 werd het kasteel verkocht aan Gijsbertus Steenbergensis, graaf van Hogendorp–van Hofwegen. Deze liet het kasteel afbreken, waarna op dezelfde plaats een nieuw groot, rechthoekig gebouw verrees. In 1858 werd dit gebouw openbaar verkocht en een jaar later gesloopt. Niet lang daarna richtte Nicolaas Pessers op het kasteelterrein een wolwasserij/vellenbloterij op, die in 1977 werd gesloopt. Van 1978 tot 1980 vonden er opgravingen plaats op het kasteelterrein door de speciaal voor dit doel aangestelde stadsarcheoloog drs. Henk Stoepker. Hierbij werden de fundamenten van het kasteel uit alle bouwfases blootgelegd. Vele duizenden, met name aardewerkvondsten werden geborgen. De collectie is tegenwoordig ondergebracht in het Stadsmuseum Tilburg en in het provinciaal archeologisch depot in Den Bosch. De fundamenten van het kasteel werden opgemetseld en zijn nu in het park zichtbaar. Een bronzen plaquette geeft een toelichting op de verschillende bouwfasen van het kasteel.
9 Kerk Heikant, O.L.V. Onbevlekt Ontvangen, De Schans 121. Rijksmonument
8 Wijkcentrum De Poorten, Hasseltstraat 194 Precies honderd jaar na de consecratie in 1898 werd de Hasseltse kerk gesloten. De geplande sloop kon worden voorkomen door het gebouw in te richten tot multifunctionele ruimte. In de nacht van 10 op 11 juli 2003 werd de kerk, terwijl de restauratie nog in volle gang was, door een grote brand getroffen. Men wist de schade echter te herstellen, en in juni 2005 kon het gebouw geopend worden. Tijdens de Open Monumentendag wordt hier de interactieve website het Geheugen van Tilburg gepresenteerd. Geopend vanaf 12.00 uur. Rondleiding en presentatie.
Deze kerk ligt in een gebied dat sinds 1982 de status heeft van ‘beschermd stadsgezicht’. Tilburg was de eerste gemeente in Nederland waar het begrip ‘beschermd stadsgezicht’ in de monumentenverordening werd opgenomen. De kerk werd in 1873 gebouwd naar een ontwerp van de Tilburgse architect J.C. van den Heuvel. De naastgelegen pastorie, eveneens rijksmonument, is een ontwerp van Henri van Tulder. Sinds 1964 is de zielzorg in deze parochie in handen van de norbertijnen, de ‘witheren’. Achter de kerk, aan de Zellerstraat, ligt de in 1873 aangelegde begraafplaats. Geopend vanaf 12.00 uur. Rondleiding en expositie.
10 Kapel en geboortehuis Peerke Donders, Pater Dondersstraat 16-18. Rijksmonument Dit bedevaartcomplex ter ere van de in 1982 zalig verklaarde Petrus (‘Peerke’) Donders bestaat uit een houten kapel (1923), een reconstructie van zijn geboortehuis (1931) en een monument (1933) van K. Lücker, met afbeeldingen uit het leven van Peerke Donders. De kapel werd ontworpen door de Tilburgse architect Jos Donders in een stijl die aansloot bij die van missiekerkjes. Het museumwoonhuis is een zo getrouw mogelijke kopie van het geboortehuis, dat niet bewaard is gebleven. Rondleiding. Schriftelijke informatie aanwezig.
11 Processiepark met kruiswegstaties, Pater Dondersstraat 16-18. Rijksmonument Dit uit 1923 daterende park maakt deel uit van het bedevaartcomplex van Peerke Donders. De oorspronkelijke kruiswegstaties, van elders afkomstig en vaak afgedankt, zijn later vervangen door nieuwe betonnen exemplaren die werden vervaardigd door de Tilburgse firma J. Verbraak & Zn. In het park staat ook een uit 1982 daterende openluchtkapel. Er bestaan plannen om op de plaats van deze kapel een paviljoen voor Peerke Donders te bouwen. Dit wordt een van de vestigingen van het Stadsmuseum Tilburg. Geopend vanaf 10.30 uur. Rondleiding en folder beschikbaar.
12
Goirkese kerk, Goirkestraat 68. Rijksmonument Door de stichting van een schuurkerk in 1715 werd het Goirke het tweede kerkelijk centrum van Tilburg. Het lemen gebouw werd reeds in 1724 vervangen door een stenen schuurkerk die in gebruik bleef tot 1839, toen de huidige kerk werd ingewijd. De pastorie, gebouwd in 1718, bleef in gebruik tot 1927. Het enige dat nog rest van de oude pastorie is het in 1988 gerestaureerde Norbertijnenpoortje, met beeld van Sint Dionysius. Ook dit poortje heeft de status van rijksmonument. Het Goirke is sinds 1797 een zelfstandige parochie. Het kerkhof is in 1816 aangelegd naast de schuurkerk. Een aantal graven heeft de status van rijksmonument. Geopend vanaf 12.00 uur. Rondleiding. Het Norbertijnenpoortje is niet van binnen te bezichtigen
13 Galerie ‘Pjotr’, Goirkestraat 78. Gemeentelijk monument Voormalig koopmanshuis annex bedrijfsruimte gebouwd circa 1780 voor Norbert Schoffers (1752-1808), koopman en boomkweker. De achterbouw met remise dateert van 1918. Rondleiding en expositie.
14 Audax Textielmuseum Tilburg, Goirkestraat 96. Rijksmonument Het Textielmuseum, in 1958 opgericht aan de Gasthuisring, is sinds 1986 gevestigd in het complex van de voormalige wollenstoffenfabriek C. Mommers & Co. Tot het complex behoort ook de in de jaren dertig van de vorige eeuw gebouwde wollenstoffenfabriek George Dröge, die nu nog dient als onderkomen van ‘Factorium’, de Tilburgse Dans- en Muziekschool, en omstreeks 2010 de huisvesting wordt van het Regionaal Archief Tilburg en het Stadsmuseum Tilburg. Het Textielmuseum heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld tot ‘een museum in bedrijf’ waar techniek, kunst, vakmanschap en creativiteit hand in hand gaan. Sinds 1 januari 2007 is het Textielmuseum Tilburg onderdeel van de Stichting Mommerskwartier, waarin ook het Regionaal Archief Tilburg en het Stadsmuseum Tilburg participeren. Op 23 mei 2008 werd het museum na een half jaar durende verbouwing weer feestelijk geopend. Boegbeeld is het nieuwe – geheel transparante – entreegebouw. Achter de bestaande damastweverij is een archiefdepot gebouwd ten behoeve van het Regionaal Archief Tilburg. Geopend vanaf 12.00 uur. Rondleidingen om 13.00, 14.00 en 15.00 uur
15 De Pont, museum voor hedendaagse kunst, Wilhelminapark 1 Sinds 1992 is dit museum, inmiddels internationaal bekend, gevestigd in een uit 1936 daterende fabriekshal, deel van de voormalige wollenstoffenfabriek N.V. Thomas de Beer. Het museum is genoemd naar de Tilburgse jurist en zakenman mr. Jan de Pont (1915-1987), die zijn fortuin onder meer had vergaard in de autohandel. De Pont had in zijn testament bepaald dat een deel van zijn vermogen bestemd zou worden voor het stimuleren van hedendaagse kunst, waarvan hij een groot liefhebber was. De in 1988 opgerichte stichting De Pont koos als locatie de voormalige wolspinnerij, eigendom van De Pont. De architecten Jan Benthem en Mels Crouwel (die ook popcentrum 013 ontwierpen) transformeerden de fabriekshal tot een modern museumcomplex, daarbij zoveel mogelijk de bestaande structuren respecterend. Zo zijn de voormalige wolhokken een integraal onderdeel van de expositieruimte. Naast een min of meer permanente opstelling van de nog steeds groeiende eigen collectie, worden er jaarlijks meerdere tentoonstellingen georganiseerd van werk van internationaal bekende kunstenaars. Geopend vanaf 11.00 uur. Rondleiding.
16 Studio Van Dusseldorp, Wilhelminapark 110. Beeldbepalend pand Voormalige fabrikantenvilla uit het begin van de twintigste eeuw. Nu in gebruik als galerie voor hedendaagse kunst. De begane grond en de tuin zijn te bezichtigen vanaf 13.00 uur
17 Galerie voor glaskunst ‘Via Venezia’, Wilhelminapark 63-63a. Rijksmonument Voormalige melkfabriek uit 1913 naar een ontwerp van de Tilburgse architect Jos Donders (1867-1960). Opdrachtgever was de Coöperatieve Tilburgsche Melkinrichting en Zuivelfabriek (CTM), die later opging in Campina. Het gebouw in art-decostijl heeft drie bouwlagen en bestaat uit het directeurswoonhuis met de voormalige melksalon en winkel met aan de straat een verhoogd terras met glazen overkapping. In de topgevel staat de naam: Coöperatieve Tilburgsche Melkinrichting en Zuivelfabriek. De achterliggende fabriek is in 1994 afgebroken ten behoeve van woningbouw. Geopend vanaf 12.00 uur.
19 De Refter, Nieuwlandstraat 23-25. Beeldbepalend pand De kern van dit pand gaat terug tot 1737; het is daarmee een van de oudste panden van de Nieuwlandstraat. De Refter verkoopt meubelen die afkomstig zijn uit (voornamelijk Belgische) kloosters. Daarnaast is het een antiquariaat, met veel boeken, afkomstig uit kloosterbibliotheken. Expositie. Schriftelijke informatie over het pand aanwezig.
18 Voormalig winkelpand van ‘De Gruyter Gasthuisring 5. Rijksmonument
Dit in expressionistische stijl gebouwde, kubusvormige bouwwerk dateert uit 1933. Het is een ontwerp van de huisarchitect van de firma P. de Gruyter & Zoon, Willem G. Welsing. Opvallend is de kleurrijke gevel met goudkleurige letters, groene glazen bouwstenen en blauwe keramische tegels. In het pand is tegenwoordig het tuinen landschapsarchitectenbureau van Rob Wagemakers gehuisvest. Geopend vanaf 12.00 uur.
20 Slagerijwoonhuis, Nieuwlandstraat 47a-b. Rijksmonument Deze slagerswinkel met bovenwoning werd in 1922 door de Tilburgse architect Ide Bloem (1893-1965) gebouwd voor slager Ooms. Het pand heeft stijlkenmerken van de Amsterdamse School. In de hardstenen winkelpui bevinden zich de signatuur van de architect (‘Ide Bloem architect’), en een naamplaat met ingehakte tekst: ‘Varkensslagerij Jos. Ooms’. In het bovenvlak van de gevel zit een hardstenen jaarsteen met ingehakte cijfers (‘1922’). De winkel bezit nog het authentieke interieur met onder meer geëmailleerde gietijzeren opstanden met vleeshaken, een vrijhangend glazen plafond en in patroon betegelde vloeren en wanden. Achter het huis ligt vrijstaand de slagerij. Pand niet toegankelijk; alle beschreven details zijn van de buitenzijde te bezichtigen.
21 Ned. Hervormde Pauluskerk, Heuvelstraat 141. Rijksmonument Omdat de oude kerk moest worden teruggegeven aan de katholieken, werd in de jaren 1822-1823 deze achtkantige zaalkerk met koepelvormig torentje gebouwd naar een ontwerp van Justinus Backx. Het uit 1765 daterende Bätz-orgel is nog afkomstig uit de oude kerk. Het gebouw wordt nog slechts af en toe gebruikt voor de eredienst. Geopend vanaf 12.00 uur. Rondleiding en expositie.
22 Café Anvers, Oude Markt 10-12. Gemeentelijk monument Voormalig winkelwoonhuis met diverse achterhuizen met 16e en 17e-eeuwse bouwkernen. Het stond vroeger bekend als het huis ‘St. Joris’. Het pand heeft vanouds behoord tot families die deel uitmaakten van het Tilburgse dorpsbestuur. Het is herhaalde malen verbouwd en uitgebreid. In de twintigste eeuw vonden nog enkele verbouwingen plaats naar ontwerp van de Tilburgse architect Jos Donders. De achterzijde van het pand, waarbij vooral de kap aandacht verdient, is te bezichtigen via de binnenplaats naast ‘De Boekanier’, Stadhuisstraat 11. Informatie aanwezig.
23 Heikese Kerk, Stadhuisstraat 6. Rijksmonument Het kerkgebouw is gewijd aan St. Dionysius, de patroon van Tilburg. Ongeveer op dezelfde plaats stond vermoedelijk al in de dertiende eeuw een kerkgebouw. Omstreeks 1430 verrees hier een nieuwe kerk, die in 1595 door de Spaanse troepen in brand werd gestoken. Vermeldenswaardig is nog dat de Norbertijnen gedurende 500 jaar het ‘patronaatsrecht’ in Tilburg hadden, dat wil zeggen: het recht om een pastoor te benoemen. De latere bisschop Joannes Zwijsen was in 1832 de eerste niet-witheer die in Tilburg pastoor werd. Na 1628 verviel de inmiddels herbouwde kerk aan de protestanten. De katholieken bouwden in 1691 een schuurkerk op ‘t Heike (Bisschop Zwijsenstraat/Oude Kerkstraat). Pas in 1824 kregen de katholieken hun kerk weer terug. De huidige kerk dateert van de jaren 1827-1829, want de oude kerk werd – met uitzondering van de toren – gesloopt, en vervangen door een nieuw kerkgebouw in neoclassicistische stijl. Het ontwerp was van Justinus Backx en Frederik Willem Conrad. Het is een zogeheten ‘waterstaatskerk’, dat wil zeggen dat de kerk is gebouwd onder toezicht van het ministerie van Waterstaat. In 1894-95 onderging de voorgevel een verbouwing door architect C.F. van Hoof, terwijl de toren opnieuw werd ommanteld. Het interieur van de kerk is bijzonder rijk aan kerkschatten. Geopend vanaf 11.30 uur
25 Theater De NWE Vorst, Willem II-straat 47-49. Rijksmonument
24 Synagoge Liberaal Joodse Gemeente, Willem II-straat 20. Rijksmonument Deze synagoge werd in 1874 gebouwd naar een ontwerp van architect J. Frémau in een oriëntaalse stijl. Deze voor Tilburg ongebruikelijke bouwstijl werd bij tal van Nederlandse synagogen toegepast om het joodse karakter te benadrukken. Enkele jaren geleden is de synagoge volledig gerestaureerd. Naast de synagoge bevindt zich de Helga Deentuin, genoemd naar het in een concentratiekamp omgebrachte joodse meisje uit Tilburg, dat bekend werd door de vondst van haar dagboek. Geopend vanaf 10.30 uur. Rondleiding.
Voormalige fabrikantenvilla, gebouwd rond 1872. Vanaf het begin van de jaren dertig tot 1968 was het gebouw in gebruik als kantoor van de Kamer van Koophandel. Later kwam hier het kantoor van de Tilburgse Kunststichting, en werd theater De Vorst er tegenaan gebouwd. In de loop der jaren vonden er diverse verbouwingen plaats. In het gebouw is het in 2008 geplaatste kunstwerk ‘Horror Vacui | een docudrama in 14 staties’ van Jeroen de Leijer en Nick J. Swarth te bezichtigen. Informatie aanwezig.
26 Tapperij ‘De Lamme Goedzak’, Heuvelring 104. Rijksmonument Voormalig woonhuis, samen met het naastgelegen pand Heuvelring 102 in 1908 gebouwd voor J. van Eijndhoven naar ontwerp van de Tilburgse architect Jos Donders. Het gebouw is van belang vanwege de gaafheid van het exterieur, de toepassing van een regionale variant van de art nouveau (Jugendstil). Daarnaast is het een typisch voorbeeld van het werk van de architect Donders. Geopend vanaf 12.00 uur
27 Heuvelse Kerk, Heuvelring 122. Rijksmonument Deze neogotische kruiskerk, gewijd aan St. Jozef, is in twee fasen gebouwd tussen 1872 en 1889 naar een ontwerp van Henri van Tulder. Tot de inventaris behoren o.a. een bijzonder hoogaltaar uit 1881 van de Bossche beeldhouwer Hendrik van der Geld, twee orgels en de door de Belgische schilder Geo de Geetere geschilderde kruiswegstaties. Het H. Hartmonument (eveneens rijksmonument) werd in 1921 onthuld. Het geld ervoor werd bijeengebracht door de Tilburgse bevolking. In 1988 werd het gouden hart gestolen, maar de dief bracht het terug. Het huidige hart is een replica. Geopend vanaf 10.30 uur.
28 Duvelhok, Sint Josephstraat 133. Rijksmonument Voormalige katoenspinnerij van de Gebroeders Deen, gebouwd in 1862. Na 1880 was dit gebouw achtereenvolgens in gebruik bij de wollenstoffenfabrieken van C. Lombarts en Louis de Wijs. In 1911 kwam het gebouw in het bezit van de firma Van den Bergh-Krabbendam. De schoorsteen, een reconstructie uit 1985, werd in 2006 voorzien van een kunstwerk van Rob Birza. Het gebouw is nu in gebruik bij de Stichting Ateliers. Geopend van 12.00 tot 16.00 uur.
29 Boerderij Denissen, Generaal Eisenhowerweg 1, Berkel-Enschot Gemeentelijk monument Deze boerderij werd in 1857 gebouwd door de kinderen van Johannes Bertens. De inscriptie in de steen boven de voordeur herinnert daar nog aan. In 1919 kwam de boerderij in bezit van de familie Denissen. De kastanjebomen aan weerszijden van de oprijlaan werden in 1947 geplant door Cornelis Denissen. In de jaren 1972-1973 verbouwde architect Jos Bedaux in opdracht van de gemeente, die inmiddels eigenaar was, het pand tot sociaal-cultureel centrum. Met name de boerderij met zijn fraaie rieten kap, grote schouw en houten zoldergebint ademt nog een historische sfeer. De schuur van het Vlaamse type was oorspronkelijk van hout maar heeft inmiddels stenen muren. De boerderij is open van 10.00 tot 17.00 uur en dient tevens als informatiepunt voor Berkel-Enschot. Hier is eveneens de start van de fietsroute voor Berkel-Enschot.
30
31
Oude Toren, Torenpad 26, Berkel-Enschot Rijksmonument
St. Caeciliakerk, Kerkstraat 2, Berkel-Enschot Rijksmonument
Deze vijftiende eeuwse toren vormt het restant van de St. Michaëlskerk die hier ooit stond. Het is het oudste monument van Berkel-Enschot. Deze kerk lag op een gedeelte van het huidige aan de toren grenzende kerkhof en werd in 1648 na de vrede van Munster op last van de Staten-Generaal gesloten. In 1839 werd ze gesloopt. De toren heeft een mooie rondboogfries en drie door tufstenen waterlijsten gescheiden geledingen. In 1960 werd de toren in gebruik genomen als Mariakapel en als gedachteniskapel voor de slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog. Een ingemetselde gedenksteen herinnert daaraan. We vinden daarop onder andere de namen van de zeven kloosterlingen van de Joodse familie Löb die uit de plaatselijke trappisten- en trappistinnenkloosters werden weggevoerd. Geen van hen keerde terug. Toren en kerkhof zijn open van 11.00 tot 17.00 uur (rondleiding mogelijk).
In opdracht van bouwpastoor F. Corstens ontwierp de Roermondse architect C. Franssen deze driebeukige neogotische kruiskerk. De eerste steen werd gelegd in 1898. Alle gevels zijn gemetseld in baksteen met speklagen en banden uit gele strengperssteen. Op het kerkplein vinden we nog enige sporen van de voormalige schuurkerk die daar tot ca. 1902 heeft gestaan. Aan de voet van de kerktoren bevinden zich de Jobkapel en Mariakapel, ieder met prachtige glas-in-loodvensters ontworpen door Jan Verhallen. In de kerk zij zijn bij het altaar nog twee wandschilderingen te zien van de Tilburgse kunstenaar Albert Verschuuren. Het gebouw is open van 12.00 tot 17.00.
32 Oude Raadhuis, Raadhuisstraat 56, Berkel-Enschot Rijksmonument De bouw van dit raadhuis begon in 1932 en de officiële opening vond plaats op 6 mei 1933. Het gebouw is ontworpen door architect Constant Panis uit Tilburg en vertoont kenmerken van de Amsterdamse school. Opvallend is de ingebouwde tweelaagse toren met uurwerk die wordt bekroond door een vierzijdige spits met daktegels. Aan de rechterzijde van de hoofdingang bevindt zich een topgevel met drie hoge vensters waarachter zich de raadszaal bevindt. De gebrandschilderde ramen in deze vensters zijn van de Dordtse glazenier Toon Berg. In de hal bevindt zich een grote gedenksteen die herinnert aan de opening. Exterieur en hal met kleine expositie zijn toegankelijk van 11.00 tot 17.00 uur.
34 St. Willibrorduskerk St. Willibrordstraat 1, Berkel-Enschot Gemeentelijk monument
33 Zorgcentrum Torentjeshoef, Oranjesingel 33, Berkel-Enschot Dit centrum werd op 10 mei 1974 geopend. Het complex is vernoemd naar de voormalige langgevelboerderij “Torentjeshoeve” uit 1654 die op deze plek stond tot de sloop daarvan in 1971 om plaats te maken voor het zorgcentrum. Ingemetseld in de centrale hal bevindt zich de oude gevelsteen van deze boerderij met het opschrift: N.V.Z.D. in Berckel 1654 (Nicolaas Van Zoemeren Dominicus (heer) in Berkel 1654). De gevelsteen is een rijksmonument. De boerderij maakte deel uit van het leengoed “De Oude Schouwe”. Nabij de toerit tot de hoofdingang staan drie herdenkingsbomen: een Beatrixboom (linde), een Gerardusboom (treures) en een N.C.B. boom (treurbeuk). Het gebouw is open van 11.00 tot 17.00 uur. In het gebouw is verder een kleine foto-expositie over boerderijen in Berkel-Enschot te bezichtigen.
Architect Jan Stuyt ontwierp deze kerk, gebouwd in 1910. Het schip van de oude kerk werd toen afgebroken, de fundamenten bleven zitten en de toren werd ombouwd. De eerste steen vinden we links voor aan in het priesterkoor. Boven de hoofdingang bevindt zich een tegeltableau met de Alpha en de Omega. Dit werd aangebracht in 1927 toen de parochie haar 75 jarig bestaan herdacht. In de kerk vinden we een mooi Loret-orgel uit 1880 en bezienswaardig zijn ook de wandschilderingen die de kunstschilder Gerard Jacobs in 1927 in de doopkapel aanbracht. Het gebouw en de begraafplaats zijn open van 12.00 tot 17.00 uur (rondleiding mogelijk).
35 Langgevelboerderij Bergmans, Brem 1, Berkel-Enschot Gemeentelijk monument Deze rustiek gelegen boerderij werd, zoals te lezen valt uit de muurankers, in 1821 gebouwd. Gerardus Bergmans legde op 1 augustus 1821 de eerste steen. Het gebouw was oorspronkelijk met riet gedekt. In de gevel aan de straatzijde zorgen enkele twintigruits-vensters voor een speciale sfeer. Op het achtererf vinden we een stal, een met pannen gedekt bakhuis en een waterput. Het opkamerraam is nog geheel in originele staat aanwezig en voorzien van een luik. De gemetselde vlechtingen in de rechter zijgevel hebben nog de oorspronkelijke vorm. In 1954 werd de rieten dakdekking vervangen door pannen. Exterieur van het complex te bezichtigen van 11.00 tot 17.00 uur. (rondleiding mogelijk).
36 Langgevelboerderij Van Esch, Heuvelstraat 10, Berkel-Enschot Gemeentelijk monument Deze statige langgevelboerderij met een nog vrij gave hoofdmassa werd in 1880 gebouwd door de familie Burgmans. In de voorgevel vallen de voordeur met bovenlicht en de staldeuren op. In de zijgevel is nog het laadluik te zien waarlangs de taszolder makkelijk beladen kon worden. Achter de boerderij staat op het erf een Vlaamse langsdeelschuur met een oud ankerbalkgebint en beschoten wanden. De erfindeling is nog ouderwets waaronder een siertuin met beukenhaag, linden en een notenboom. Exterieur van de boerderij en interieur van de schuur zijn te bezichtigen van 11.00 tot 17.00 uur. (rondleiding mogelijk)
37
N.B. De monumenten Udenhout zijn uitsluitend geopend op zaterdag 13 september.
Oude Raadhuis, Slimstraat 2, Udenhout Rijksmonument Het gebouw, ontworpen door Arnoldus van Veggel en gerealiseerd in 1849-1850, bestaat uit een voor- en een achtergebouw, die door een lager gebouwd middendeel met elkaar verbonden worden. De gevels zijn opgetrokken in baksteen. Onder de dakrand bevindt zich een decoratief rondboogmotief. De ramen beslaan een groot deel van de gevel en hebben neogotische kenmerken. Aan de zijde van de Slimstraat is in de 20ste eeuw, naar ontwerp van Jos Bedaux, een moderne aanbouw gerealiseerd. In het Oude Raadhuis is op zaterdag 13 september een informatiepunt gevestigd en kunt u informatie over de deelnemende monumenten en een wandelroute langs Udenhouts erfgoed verkrijgen.
35
Udenhout achterzijde brochure M
oe
36
r st
r aa
t
Stokhas
n sel tlaan
P. st Don ra at der s
-
Moers
Vlasho
t ra
at
10 11
flaan
St
.W
ib ill
ro
rd
st
ra
at
34
9
33
-Brabant
weg
32
Midden
29
‘‘Tt
Ke rk
31
e tj an a Zw
st
tra at
rk es
13 14
Hassel
Go i
tstr
aa t
West
12
at
hov Veld
15
ng enri Be
16
st Oo
Ringbaan
at
7
8
30
an ba ng Ri
ste
Wilhelminapark Kuip t 17 erstraa
rd rin g
Gasthuisring
18
1
4
Schou w
20 21
bur
4 5
24
Tuinstraat
19
3 aan
25
u He
22
ls ve
t
raat
1 isrin e Pal
grin 23 g
6
27
7
g
28
Sint
8 Jose
phs
traa
9
t
10 11 12
w B. Z
2
26
velri ng
eg
Spoorl
Heu
Bredasew
Noord
hoekring
t aa tr ds or No
a nd Sta tio wl at nss eu tra tr Ni s
aat
2
Willem I Istraat
evenstra Reitse Ho
5
ra
Ringbaan Noord
6
Piushaven
ijse
13
t
16
en
se
20
n
19
ve
oe
ov
oe
Br kh
sh
18
3
ng
17
ni
15
Ko
raa
nst
14
Paleis-Raadhuis Kapel O.L.V. Visitatie Korvelse kerk Begraafplaats Binnenstad Tongerlose hoef Hasseltse kapel Stenen Kamerpark Wijkcentrum De Poorten Kerk Heikant Kapel Peerke Donders Processiepark met kruiswegstaties H oe ve kerk Goirkese ns ew Galerie ‘Pjotr’ eg Audax Textielmuseum Tilburg De Pont, museum voor hedendaagse kunst Studio van Dusseldorp Galerie voor glaskunst ‘Via Venezia’ Voormalig winkelpand van ‘De Gruyter’ De Refter Slagerijwoonhuis
we g
Ein
21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40
dh
ov
Ned. Hervormde Pauluskerk Café Anvers Heikese Kerk Synagoge Liberaal Joodse Gemeente Theater De NWE Vorst Tapperij ‘De Lamme Goedzak’ Heuvelse kerk Duvelhok Boerderrij Denissen Oude Toren St. Ceaciliakerk Oude Raadhuis Berkel-Enschot Zorgcentrum Torentjeshoef St. Willibrorduskerk Langgevelboerderij Bergmans Langgevelboerderij Van Esch Oude Raadhuis Udenhout Heemcentrum ‘t Schoor St. Lambertuskerk Pastorie Udenhout en
se
we
g
38 Heemcentrum ‘t Schoor, Schoorstraat 2, Udenhout Rijksmonument Woonhuis uit het laatste kwart van de negentiende eeuw dat deel uitmaakte van het landgoed De Strijdhoeve en in de twintigste eeuw benut werd als rectoraatswoning voor het naastgelegen Huize Vincentius. Eigendom van Stichting Vincentius en daarnaast deels in gebruik bij Stichting Heemcentrum -’t Schoor. Deze stichting bestaat ruim 18 jaar en is er in geslaagd vele oude voorwerpen te restaureren en voor het nageslacht te bewaren. Deze voorwerpen zijn afkomstig van de dorpsbewoners en geven een beeld van het leven en werken van hun voorouders. Het heemcentrum beslaat het grootste deel van de eerste verdieping en de volledige tweede verdieping. Er worden regelmatig rondleidingen gegeven.
39 Sint Lambertuskerk, Slimstraat 9, Udenhout Rijksmonument In 1840-1841 werd deze karakteristieke kerk in waterstaatsstijl opgetrokken. Samen met de naastgelegen pastorie, de begraafplaats en het verderop in de straat gelegen klooster Sint Petrus vormt het een bijzondere getuige van de opleving die het katholicisme rond het midden van de negentiende eeuw in Brabant doormaakte. De kerk bezit een prachtige inventaris met onder meer retabels en een virtuoos gesneden houten preekstoel. Er worden regelmatig rondleidingen gegeven.
40 Pastorie, Slimstraat 7, Udenhout Rijksmonument De pastorie is gelegen naast de Sint Lambertuskerk en is gebouwd rond 1850-1860 in ambachtelijk-traditionele stijl met neoclassicistische motieven. De tweelaagse pastorie is opgetrokken uit baksteen onder schilddak met oudHollandse pannen en hoekschoorstenen met verdiepte panelen. Binnenin herbergt het gebouw nog een bijzonder spoor, namelijk de trap van het kasteel van Tilburg (nummer 7 in deze folder). Deze vond in 1858, na de openbare verkoping van de inboedel die voorafging aan de sloop van het kasteel, in Udenhout een nieuw onderkomen. Er worden regelmatig rondleidingen gegeven.
UDENHOUT
Gr oor
str
aat
38
st
ra
ra st
1
2
le
ns
tr
aa
3
46
t
Sl
im
at
Kr
ei 37 te 39 40 nmo
at
Sch
n oe
© Gemeente Tilburg Teksten: Werkgroep Open Monumentendag Vormgeving: Gemeente Tilburg Fotografie: Werkgroep Open Monumentendag, Audax Textielmuseum Tilburg Druk: Drukkerij Groels Oplage: 3500 augustus 2008
Foto’s achterzijde: 1 2 3 4 5
Theater De NWE Vorst (25) Voormalig winkelpand van ‘De Gruyter’ (18) St. Lambertuskerk Udenhout (39) St. Willibrorduskerk Berkel-Enschot (34) St. Ceciliakerk Berkel-Enschot (31)
5
