Open Monumentendag Gemeente Oude IJsselstreek en Anholt 13 september 2014 van 10.00 tot 16.00 uur
ptember e s 3 1 g a d r te Za reiking 16.30 uur uit prijs Monumenten
Open Monumentendag gaat in 2014 op reis De Open Monumentendag van 2014, in het weekend van 13 en 14 september, heeft als thema Op reis. Bezoekers kunnen tijdens deze 28e editie van het evenement in heel Nederland op reis; over land, over water, door de lucht, door verhalen en door de tijd. Veel van de duizenden gratis opengestelde monumenten zullen te maken hebben met reizen. Er zal volop aandacht zijn voor het mobiele erfgoed en ook de historische infrastructuur komt uitgebreid aan bod. Met aandacht voor reizen en vervoer verhaalt de Open Monumentendag over de dynamiek die daarmee gepaard gaat, de invloed die reizen heeft gehad op het aanzien en de inrichting van Nederland en onze manier van leven. 2014
Mobiel, Jaar van Mobiliteit en Mobiel Erfgoed is mede de aanleiding geweest voor de keuze van het thema Op reis. Er zal van alles te bezoeken en te zien zijn tijdens de Open Monumentendag in het kader van Op reis. Allereerst zijn er natuurlijk de monumenten die te maken hebben met het reizen, via de weg, het spoor, het water en de lucht. Daarnaast is er het mobiele erfgoed, de vervoersmiddelen zelf, zoals klassieke auto’s, bussen, vrachtwagens. Tot slot gaat het thema over de historische infrastructuur, zoals oude wegen en paden of spoorlijnen. Ruim 300 gemeenten zullen dit jaar weer meedoen aan de Open Monumentendag. Gemeentelijke comités Open Monumentendag
maken hun eigen programma, op de zaterdag, de zondag of het hele weekend. In Oude IJsselstreek wordt dit jaar alleen op de zaterdag 13 september Open Monumentendag georganiseerd. Op zondag 14 september zal de oude trein De Blauwe Engel het spoor door de Achterhoek bereizen. Allerlei activiteiten gaan daar mee gepaard. Op vrijdag 12 september is ook in 2014 de Open Monumenten Klassendag, waarbij leerlingen uit de groepen 7/8 van basisscholen in het hele land monumenten bezoeken, voorafgegaan door een les in de klas. Op donderdag 11 september wordt Open Monumentendag 2014 landelijk geopend in Lelystad.
Monumentenprijs Oude IJsselstreek 2014 naar Walburgiskerk in Netterden ten zijn teruggebracht. Daarnaast wil het Monumentenplatform hiermee het belang onderstrepen van de grote inzet van de stichting voor het behoud van het kerkgebouw met haar cultuurhistorische waarde. De prijs bestaat uit een oorkonde en een pentekening van de kerk. Tijdens een korte, openbare feestelijke bijeenkomst op 13 september om 16.30 uur in de Walburgiskerk aan het Walburgisplein in Netterden, overhandigt de voorzitter van het Monumentenplatform van de drie samenwerkende oudheidkundige verenigingen, mevrouw Helma Tuenter, de prijs. Aansluitend wordt Open Monumentendag 2013 afgesloten. Belangstellenden zijn van harte welkom.
Tijdens Open Monumentendag op zaterdag 13 september a.s. ontvangt de Stichting Kerspelkerk Sint Walburgis in Netterden de monumentenprijs 2014 van de drie oudheidkundige verenigingen in de gemeente Oude IJsselstreek.
Het toekennen van deze prijs geeft de grote waardering aan van de oudheidkundige verenigingen OVGG, ADW en Old Sillevold voor de restauratie van het interieur van de kerk, waarbij eerder verdwenen schilderingen zijn hersteld en bouwkundige elemen-
:LVWXGDW° • planten en dieren ook reizen, niet voor hun plezier, maar uit bittere noodzaak om te kunnen overleven. • ganzen elk jaar in de herfst van Siberië naar Nederland vliegen en in de lente weer terug. • dat de boerenzwaluw en de Noordse stern in de trektijd wel 15.000 kilometer afleggen. • dat de roodborst die wij in de winter in de tuin zien een wintergast is uit noordelijker gebieden en dat onze eigen zomer roodborst ’s winters naar het zuiden afreist. • meeuwen, kraaien en spreeuwen tegen het vallen van de avond reizen om gezamenlijk een goede slaapplaats te vinden. • een spreeuwenwolk op weg naar hun slaapplaats een fascinerend schouwspel is. • padden en andere amfibieën vanaf februari als de temperatuur minimaal 6° en de lucht vochtig is, uit hun winterverblijf naar het water trekken om zich voort te planten. • het heel bijzonder is, dat amfibieën het water opzoeken waar ze zelf geboren zijn. • er op de site www.ravon.nl veel informatie over deze interessante dieren te vinden is. • de zaden van een esdoorn, den, es, haagbeuk en linde ”vleugels” hebben die ervoor zorgen dat deze zo ver mogelijk van de moederplant terecht komen. • een paardenbloem en distel ”parachuutjes” hebben om dezelfde reden. • de Amerikaanse brulkikker ingevoerd is voor consumptie (kikkerbillen) of als vijver- en huisdier en nu onze eigen amfibieën bedreigt. • de muskusrat, uit de Verenigde Staten als parkdier ingevoerd werd in Tsjechië, vervolgens ontsnapt is, zich over Europa verspreid heeft en onze waterkering in gevaar brengt. • er mensen zijn die met een KIP op vakantie gaan? • dit geen dier, maar een caravan is?
De kerk stamt uit 1200 en dankt haar naam aan haar patrones Sint Walburgis. De kerk heeft tijdens de reformatie van 1600 tot 1800 leeg gestaan, omdat de Netterdense bevolking niet overging tot het protestantisme en kerkte in een schuilkerk bij kasteel De Woldenburg. In 1800 werd de kerk teruggegeven, maar was zo in verval geraakt dat een paar pastoors rond 1850 van plan waren de kerk te slopen. Dat kwam rijksbouwmeester Pierre Cyupers, bekend als architect van het Centraal Station en het Rijksmuseum in Amsterdam ter ore
en hij wilde kerk wel verbouwen. Hij bouwde er twee zijbeuken en een priesterkoor aan en paste de hele binnenarchitectuur aan. Het is één van de weinige kerken in Nedeland waarvan de totale binnenarchitectuur zo goed bewaard is gebleven. In de jaren vijftig van de vorige eeuw is het interieur van de kerk wit geschilderd en alle sjabloonversieringen van Cuypers verdwenen onder een witte kalklaag. Van de prachtige schilderingen was niets meer te zien. Gelukkig is er destijds niet al te goede verf gebruikt. Van de schilderingen die nu weer te voorschijn zijn gekomen, zijn sommige goed bewaard gebleven, andere moesten opnieuw met de hand geschilderd worden. Verder kreeg de Piëta uit 1525 van de Antwerpse school een prominente plek in de voormalige doopkapel bij de ingang. Dit is een bijzonder houtsnijwerk, waarbij het beeldhouwwerk boven het altaar uit één stuk hout gesneden is. Ruim anderhalf jaar is er hard gewerkt aan het restaureren van het interieur van de Walburgiskerk. De banken staan weer op hun plaats en de beelden zijn weer op hun consoles gezet. Nieuw is de balk bij het priesterkoor met kruis en beelden. Ooit zat het op deze plaats. Het is prachtig geworden.
(Advertentie)
PAGINA 2
MONUMENTENKRANT 2014
DE ULFTSE KRANT
Vervoer Gendringen-Anholt:
Een route per paardentram Het thema van de Open Monumentendag is vervoer, over land en over het water in het verleden en het heden. Het vervoer van goederen en mensen gebeurde vroeger voornamelijk met paard en wagen. Handelskaravanen vanuit de Graafschap Hessen in Duitsland - zogenaamde Hessen-karavanen - reden langs de Duitse steden en door de vele vorstendommen naar Amersfoort van waaruit het transport via het water verder ging naar Amsterdam. Voor de veiligheid reden de transporten in karavanen en deze vernielden de bestaande zandwegen. Om verder overlast te voorkomen werden nieuwe wegen aangelegd; de zogenaamde Hessenwegen. Een van die wegen liep van Doesburg via Doetinchem naar Gendringen en dan over de grens naar Duitsland visa versa. In Doesburg werden de goederen overgeladen op schepen die over de IJssel en de Zuiderzee van en naar Amsterdam zeilden. Met de opkomst van de ijzergieterijen langs de Issel en Oude IJssel ontstond de behoefte transporten sneller te laten verlopen en er werd een stoomtram ingezet, de Gelderse Tramwegen GTW was geboren. De rails liepen vanuit Doesburg via Doetinchem en Gendringen over de grens naar het eindpunt in Isselburg. Ook werden passagiers vervoerd. In Gendringen was er een station bij de Protestantse Kerk en het voormalige Hotel de Pelikaan. Bij het hotel waren ooit ook de stallen voor de paarden van de koetsen die Gendringen als eindpunt hadden. Inmiddels zijn de rails uit het straatbeeld verdwenen en blijft slechts de herinnering.
Tijdens de Open Monumentendag willen wij in Gendringen en Anholt een stukje traditie herstellen door een paardentram te laten rijden. Het startpunt is het Kerkplein in Gendringen en de route loopt dan via de Anholtseweg en Gendringerstrasse naar de parkeerplaats van de Wasserburg in Anholt visa versa. Aan de grens zullen - zoals vroeger gebruikelijk was - douanebeambten de paspoorten controleren. Tijdens de tocht zal een gids het een en ander vertellen over Gendringen en haar omgeving, over Anholt en de Wasserburg en haar bewoners. De tocht start op het Kerkplein. Vroeger stond hier het oude gemeentehuis. De witte Kerk – die ook vandaag is te bezichtigen is het oudste gebouw van Gendringen. Al rond 800 stond hier op een terpje een kerkje dat in de eeuwen daarna steeds is uitgebreid en vergroot. De grote brand in 1830 – waarbij vrijwel het centrum van Gendringen werd verwoest - is de oorzaak dat de huidige kerk veel kleiner is. Er was in die tijd gewoon niet voldoende geld om de kerk weer volledig op te bouwen. Ook hebt u hier mooi uitzicht op de oude pastorie. Op de Anholtseweg rijden wij aan tegen het pand dat oorspronkelijk is gebouwd als remise voor de bussen van de GTW. Rijden wij verder richting grens dan ziet u links en rechts indrukwekkende villa’s. De meest in het oog springende is Villa Louise, het voormalige woonhuis van de adellijke familie van Grotenhuis waarvan enkelen ook burgemeester in Gendringen zijn geweest. Aan het eind van de Anholtseweg rijden wij aan tegen de grens. Net voor de grens ziet u links de ingangspoort van huis de Wildt voorheen kasteel de Slussenborgh.
’Nur einige Platte für die Kinder’ Door Aggie Daniëls
Mijn vader ging met zijn broer en zijn schoonzus naar Duitsland. Daar waren elektrische apparaten immers veel goedkoper? Maar je moest wel goed oppassen bij de grens, want die producten moest je eigenlijk invoeren en er dus invoerrechten over betalen. Daar had mijn vader al over nagedacht. Zo zat mijn oom, die ’gelukkig’ een beetje klein van stuk was, op de opgevouwen elektrische deken, mijn tante zat met uitgespreide rokken op de achterbank met de stofzuiger onder haar voeten en de pick-up op haar schoot, ook onder de rok. En nog zowat van die dingen. Een kilometer voor de grens zette mijn vader de auto stil. Hij zei: ”Laten jullie mij het woord maar doen aan de grens.” ”Wat ga je dan zeggen?” vroegen mijn oom en tante. ”Ik zeg dat we niks aan te geven hebben. Dan wijs ik op de hoedenplank, waar een paar langspeelplaten in het zicht liggen en dan zeg ik: ”Nur einige Platte für die Kinder.” Dan laten ze ons wel door.”
Aangehouden door de douane, jaren 1960.
Zo gezegd, zo gedaan. Maar bij de grens werden ze toch een beetje zenuwachtig. De douanebeambte vroeg: ”Haben Sie etwas zu verzollen?” Uit drie monden klonk: ”Nur einige Platte für die Kinder.’”
Direct over de grens kan men de zandweg in richting De Hardenberg vroeger een van de kastelen behorende bij de Wasserburg Anholt. Tussen de beide grenscontroles was een z.g. niemandsland. Om dit te mogen betreden was een speciaal pasje noodzakelijk. Bijvoorbeeld dienstmeisjes die dienden op de Hardenberg beschikten over zo’n pasje. In de jaren daarna is er een grenskantoor gebouwd wat werd gebruikt door zowel de Duitse alsook de Nederlandse Douanebeambten. Op de Gendringerstrasse zijn dan al de contouren van huis Landfort nabij Megchelen zichtbaar. In de weilanden rechts van de weg en het kasteel loopt de Issel, die in Nederland Oude IJssel wordt genoemd. Hoewel niet meer te zien stond hier ook ooit een machtig kasteel, huis de Zwaanenburg. Wij bereiken Anholt, een klein stadje dat eeuwenlang in de schaduw stond van de bewoners op de Wasserburg. Anholt kent een bijzonder fraai - in oude stijl gerestaureerd centrum - dat zeker een bezoek waard is. Heel mooi is de bewaard gebleven historische ijskelder, aan de gracht achter de kerk. Wasserburg Anholt is al vele eeuwen oud en herbergt thans een museum en een hotel. Het is in bezit van de vorsten zu Salm Salm. Dit vorstenhuis resideerde tot 1800 in het vorstendom Salm nabij de huidige stad Nancy in Frankrijk. Keizer Napoleon wilde af van al die kleine vorstendommen en verdreef de familie zu Salm Salm naar hun bezittingen in Anholt, bezittingen die zij door vererving hadden verkregen. In de eeuwen daarvoor hebben ook Neder-landse adellijke families op de Wasserburg geleefd. De familie zu Salm Salm is een heel oud en voornaam vorstenhuis. Zij waren een van
de acht vorstenhuizen die het recht hadden om de Duitse keizer te kiezen. Bezienswaardig zijn ook de tuinen van de Wasserburg en in de gracht voor het kasteel is nog de wasplaats te herkennen. Op de terugweg zien wij aan de rechterkant veel glastuinbouw. In de kassen worden allerlei planten gekweekt maar het meest bekend in deze streek is de rozenteelt. Bronnen: Kleine historische wandelroute Gendringen SDGO 2013 Grote historische wandelroute Gendringen SDGO 2013 Lezing Mr. Duco van Krochten: Bezittingen en bewoners Wasserburg Anholt door de eeuwen. Archief Huis Bergh: huisarchivaris /historicus Peter Bresser
Vertrektijden paardentram De paardentram vertrekt vanaf het Kerkplein Gendringen en gaat op weg naar de parkeerplaats bij Schloss Anholt. De rit zal plus minus anderhalf uur in beslag nemen met een korte pauze in Anholt. De eerste rit zal starten om 10.30 uur, de tweede omstreeks 13.00 uur en de laatste omstreeks 15.00 uur. Er is plaats voor ongeveer 30 personen en de ritten zijn gratis. Maar kom op tijd want vol = vol.
(Advertentie)
Platenhoes van Heintje, september 1968
Kozijnen met rotte plekken? Laat ze duurzaam repareren. Vele malen goedkoper dan vervangen.
De beambte keek heel verbaasd naar dat eenstemmige koortje maar liet hen toch door. Midden in de nacht kwamen ze thuis. Meteen werden wij, kinderen, uit onze bedden gehaald om de prachtige pick-up te zien en de muziek van James Last te horen en Heintje met ‘Ich bau dir ein Schloss.’ En om te horen hoe slim ze gehandeld hadden aan de grens! Kennelijk maakte het verhaal wel indruk op mij want ik ben het nooit meer vergeten.
KOK RENOVATIE SPECIALIST Heggenseveld 2 7071 WN Ulft Tel. 06 - 53 69 20 77
Ook uw helpe nde hand bij sc hilde rwer k
[email protected] www.kok-renovaties.nl
DE ULFTSE KRANT
MONUMENTENKRANT 2014
PAGINA 3
Kamermeisje op de Schuilenburg Op zaterdag 13 september is het mogelijk de restanten van kasteel Schuilenburg in Silvolde te bezoeken. De huifkar met paarden vertrekt aan het begin van de Paasberglaan. Gonda Beijer - Frank uit Terborg (91) was
witgeschilderde deuren. Met feestjes werd hier gedanst. In de salon stonden rieten meubelen van een bedrijf uit Ulft. Het frame was wel van riet maar in de oorlog was de rest van gevlochten touw gemaakt. Ik moest de bellen van de witte hal, de rode hal en de keukenbel uit elkaar houden. En van de huistelefoon, die had Adriaan Boer (van garage Boer Terborg) aangelegd zodat ze van de salon naar het souterrain en de keuken konden bellen. Al gauw hoorde ik het verschil in geluid. Boer was zeer bevriend met de heer van Wisch. Boer was chauffeur en hij ging overal mee naar toe.
Ontbijt
Behalve ikzelf werkten er een knecht, een kokkin, een werkster en Böhmer. En rentmeester Welling. Böhmer zorgde voor houtvoorraad en aanmaakhout bij alle kachels van het kasteel. Hij en de andere arbeiders stonden onder leiding van de Wellings.
Het keukenmeisje maakte het ontbijt en ik bracht het naar boven. Meneers kamer was boven de bibliotheek; hij had reuma en lag apart. Boven zette ik het ontbijt op tafel in de kamer van mevrouw en deed de gordijnen open. Eerst maakte ik de kachel aan. Hout en papier lagen er al. Ik bleef erbij tot het vuur goed brandde. Meneer kwam bij zijn vrouw ontbijten en de krant en de post lezen. Ik ging in de salon de kachel aanmaken zodat het al een beetje warm was en ik ruimde er op want daar hadden ze de avond tevoren gezeten. Daarna de eetkamer en meneers kamer vóór. Om tien uur kwamen ze naar beneden. Meestal gingen ze boodschappen doen. Dan maakte ik boven de bedden in orde en legde schone handdoeken neer.
Prins Hendrik
Rennen
Op kasteel Schuilenburg* woonden toen Frank van Schuylenburch en zijn vrouw Sonia, uit Polen, aan de Russische grens. Ik kon haar wel verstaan. Ze was een kleine vrouw met donker haar en donkere ogen. Ze hadden in een hotel gewoond in Wiesbaden en waren gevlucht voor Hitler. Ze gebruikten het kasteel maar voor een deel omdat het zo groot was. De heer en mevrouw Van Loon woonden er ook tijdelijk. Mevrouw Van Loon was hofdame van koningin Wilhelmina geweest en haar man kamerheer van prins Hendrik. De prins kwam wel hier voor de jacht. Heel Silvolde was dan in rep en roer. Het kasteel was verlicht en de rode loper werd uitgelegd. *De naam van het kasteel Schuilenburg heeft niets te maken met de naam van de familie Van Schuylenburch ook al was (en is) het eigendom van de familie en hebben enkele Van Schuylenburchs er gewoond.
In de rechtertoren was de eetkamer. Er stond een grote kast met serviesgoed. Hier ook openslaande deuren maar van gewoon hout. In een andere kamer, en in de kelder, was een kast met een lift achter deurtjes. Voor het diner zette ik beneden een dienblad in de lift, draaide aan een wiel zodat de lift omhoog ging. Ik rende naar boven en pakte daar het dienblad uit de lift en diende op in de eetkamer. Na het diner deed ik hetzelfde in omgekeerde volgorde.
in de oorlog enkele jaren kamermeisje op kasteel De Schuilenburg. ‘Een kasteel als in een sprookje’, zegt ze, ‘en ik heb er heel wat trappen gelopen. Ik was achttien en het was mijn eerste baantje. Ik heb er erg leuke jaren gehad.’
Personeel
Op Wisch Op kasteel Wisch in Terborg woonde een broer van jonker Frank, Wigbold, met zijn tweede vrouw baronesse Henriëtte d’Hangest d’Yvoy. Hun ene zoon Ingo was in Engeland met een schoonheidskoningin getrouwd. De andere zoon Richard woonde met zijn vrouw Laura Jean McMartin en hun dochters Olga (nu 87) en Elisabeth (†1954) ook op Wisch. Toen het kasteel eind 1944 beschoten werd, werd Richard geraakt door een granaatscherf. Hij was bijna direct dood, hij was pas 45. Ik vergeet het nooit meer.
We willen in bad Af en toe zeiden ze tegen Böhmer: ‘We willen in bad.’ Dat had heel wat voeten in aarde want dan moest de grote ketel in de kelder heel lang gestookt worden voordat het water warm was. Met een pomp ging het naar boven. In de toren aan de Ulftse kant was beneden een ruime keuken met een groot fornuis. Jachtopziener De Vries, die onderaan de Paasberg woonde, bracht vaak hazen, konijnen of fazanten. Die hingen we aan een rek
aten ook wortelsoep. In de soepterrine werd een ei geklopt en dan ging de hete soep erin, dat was vast een Pools gerecht van mevrouw.
Groene erwten Het was oorlog. Mevrouw struinde alles af om eten te krijgen. Overal maakten we wat van. Een keer ging de huistelefoon, Gonda moest naar de salon boven komen. Mevrouw had een zak spliterwten laten vallen. ‘Oh, oh,’ zei meneer tegen haar, ‘als je dienstmaagd was, kreeg je onmiddellijk ontslag.’ Toen moesten al die erwten uit alle hoeken komen. Ik heb wel gelachen. Het linnengoed was ook niet meer ‘je van het’, versteld en van twee één gemaakt. Ik maakte het bed voor meneer klaar. Hij had veel pijn en van mevrouw moest ik goede lakens voor hem uitzoeken. Iedere morgen bracht ik hem een bak met heet zand om zijn vingers in te kneden. Het was zo zielig, hij was zo aardig. Op een dag waren we aan het schoonmaken en zagen in een kast allemaal mooie avondjaponnen hangen. Zoiets hadden we nog nooit gezien. We waren achttien en het was oorlog! Wij passen natuurlijk. Ik had een zeegroene japon aan met een blote rug en mooie open schoenen erbij. We paradeerden over de gangen maar opeens hoorden we wat.. Op de gang stond een grote rieten mand. Hup, deksel eraf en wij erin. Bleek het Böhmer te zijn.. Ik ben tot bijna 1944 op de Schuilenburg gebleven. Meneer overleed op 3 oktober 1943. Er kwam een boerenkar, de kist ging erop en de wagen reed de laan uit, lopend gingen ze naar Hoog-Keppel. Het was oorlog, moet je denken. Mevrouw Sonia woonde eerst een tijdje bij de familie Ten Have en daarna in Velp, toen stonden we op straat. Op tweede paasdag 19 maart 1945 is de De Schuilenburg na het bombardement op 19 maart 1945
Schuilenburg verwoest De geallieerden dachten dat er Duitse soldaten in zaten. Het was hartstikke koud die winter; in maart lag er nog sneeuw. Ik was bij mijn zuster in de Bernhardstraat in Silvolde. Er kwamen Engelse vliegtuigen over en er liep een heel regiment Duitse soldaten naar
Bellen In de toren aan de Silvoldse kant was de rode hal met in Japans rood gelakte deuren, daarachter de grote zaal, ook helemaal in donkerrood met lange spiegels om in te zien of het kostuum wel keurig zat, en de jachtkamer met een rek met geweren. De witte hal had een mooie stoep, een witmarmeren vloer en
Monumensjes in de klas
Ook in 2014 doet een aantal scholen in de gemeente Oude IJsselstreek weer mee aan de Open Monumentenklassendag. Op vrijdag 12 september krijgen de groepen 7 en/of 8 van de aangemelde scholen een introductieles. In het lesmateriaal spelen de zogenaamde Monumensjes een belangrijke rol. Bij elk monumenttype hoort een Monumensje, een vroegere bewoner of gebruiker van een monument. Zo is er een molenaar die bij de molen hoort en een non bij een klooster. In de introductieles maken de leerlingen kennis met de verschillende Monumensjes. Na de les op school gaan de leerlingen van de twaalf deelnemende scholen gewapend met een werkblad op pad naar een monument bij hen in de buurt. Monumenten die bezocht gaan worden zijn met name de kerken in Etten, Varsseveld en Silvolde, een drietal villa’s in Terborg, boerderijen in Megchelen en op de Wals, de molens in Varsseveld, Sinderen, Etten, Voorst en Silvolde, de pastorie in Varsselder, de DRU en het schoolmeestershuis in Oer. Bij het monument volgt een korte rondleiding door een gids, waarna de leerlingen aan de slag gaan met hun werkblad. Elk monument heeft zijn verhaal. Verhalen vol geschiedenis, over markante personen en gebeurtenissen. Spannende, avontuurlijke of soms droevige verhalen. Leerlingen beleven deze verhalen zelf door het bezoek aan het monument. Ze leren op jonge leeftijd de betekenis en het belang van monumenten in de geschiedenis van onze dorpen kennen.
Sonia van Schuylenburch (midden) bij de familie Ten Have op boerderij Have
met de kop naar beneden. In ronde bakken met waterglas, een wit geleiachtig spul, lagen eieren, gekregen van de horige boeren zoals Gosselink en Have. Ze waren niet lekker om te koken, wel om te bakken of in bijvoorbeeld cake.
(Advertentie)
AANNEMINGSBEDRIJF
JAN VAN DULMEN b.v.
Knollen Eén keer per jaar zei het keukenmeisje Corrie tegen mij: ‘Morgen krijgen we varkensvoer; meneer heeft de oude broek aan.’ Ik zag hem naar buiten gaan met een schepje om knollen te gaan steken. Hij was er dol op. De kokkin maakte er stamppot van, met peper en zout en spek. Ik was achttien, ik had altijd zin in eten, het was oorlog, ik vond dat lekker! Alex Bruyns en Floor Klerk mochten in de gracht vissen, maar die vis smaakte naar modder. We
Uit ‘Kamermeisje op kasteel Schuilenburg’ Gonda Beijer-Frank, uitgave van Heemkundige Vereniging Old Sillevold, 2006
Op straat
Jenny In de oorlog kwam er een dame bij, mevrouw Jenny (Jeanne Maria de Geer) van kasteel de Ulenpas in Hoog-Keppel. Ze was de weduwe van Leopold Adolf, de tweelingbroer van Frank die jarenlang burgemeester van Bennebroek was geweest. Op een dag keek ik door het raam van de werkkamer - met allemaal boeken - van meneer Frank. Ik zag een boerenkar aankomen met huisraad erop en mevrouw Jenny met de koetsier op de bok. Ze was heel aardig en kreeg boven-achter een ruime kamer. Ze miste haar twee zonen, Leopold in Engeland en Frank in Parijs. Soms pakte ze hun foto en drukte er een kus op. De familie van Wisch kwam vaak ’s middags op de thee. Ze liepen niet over de Paasberg maar binnendoor over het pad, van het ene kasteel naar het andere. De kinderen Olga en Elisabeth waren toen nog klein.
de Schuilenburg. Opeens begonnen de vliegtuigen te bombarderen maar het kasteel was leeg! Toen was het een ruïne. Het ging me zo aan het hart. Aan de voorkant stond nog wat; hadden ze dat nou maar bewaard. Kasteel Wisch is toch ook mooi hersteld?
Zeddamseweg 24 Tel. 0315-323680 - Fax 0315-323549 www.janvandulmen.nl
7075 EE ETTEN (GLD.) Het adres voor al uw werkzaamheden in de bouw.
OLGYDQ Bouwend1HGHUODQG
PAGINA 4
MONUMENTENKRANT 201
DE ULFTSE KRANT
Haltehuuske Sinderen voor de ’Sik uut Dinxper’ De trein tussen Varsseveld en Dinxperlo rijdt al meer dan zeventig jaar niet meer, maar het wachtlokaal en het huis van de stationschef staan er nog steeds. Een uniek gemeentelijk monument van verdwenen kleinschaligheid aan de rand van Sinderen, bewoond door het echtpaar Slöetjes. De voormalige dienstwoning is te vinden op de hoek van de Kapelweg en Boskapelle in Sinderen. Het is in 1904 gebouwd in Chaletstijl met een opvallende uitbouw; een stijl die vaak werd gebruikt voor openbare gebouwen. Naast het huis werden ook een wachtlokaal en een goederenloods gebouwd. De loods voor de overslag van veevoer en kolen is verwenen, maar het wachtlokaal staat er nog steeds met aan de buitenkant het opschrift: “Halte Sinderen”. Dat blijkt een fraai staaltje reconstructie te zijn geweest, dat in 1992 door de burgemeester feestelijk werd onthuld. Het houten gebouwtje heeft aan beide zijden een raam, zo konden de reizigers de trein al van ver zien aankomen. Een van de ramen fungeerde tevens als loket voor de verkoop van de kaartjes. De trein die hier vanaf 1904 stopte, werd de ‘Sik van Dinxper’ of ‘Bello’ genoemd. Op het elf kilometer lange traject waren wel vijf stopplaatsen. Halverwege Sinderen en Varsseveld stopte de trein de eerste jaren nog bij halte Hebink, vlakbij de gelijknamige boerderij. Het verhaal gaat dat de halte werd gebruikt door de dominee en de kerkgangers van de Keurhorsterkerk. De eerste jaren werd er veel gebruik gemaakt van de trein. De lijn werd wel de ‘Notabelenlijn’ genoemd, omdat vooral de Dinxperlose elite achter de verbinding zat. Rond 1930 liep de belangstelling terug en het personenvervoer werd in 1935 opgeheven. Verteld wordt dat de Dinxperlose
was, berichtte de krant: Sinderen - Heden Maandagmiddag had in de nabijheid van de halte alhier een botsing plaats tusschen een luxe auto en de motorlorrie der Ned. Spoorwegen. Omstreeks 1 uur naderde een luxeauto, bestuurd door den heer T. slager en veehandelaar te Varsseveld, den overweg juist op `t moment, dat de motorlorrie passeerde. Een botsing was onvermijdelijk, met het gevolg dat de auto van voren ernstig werd beschadigd, terwijl van de motorlorrie een treeplank werd afgerukt. Persoonlijke ongelukken deden zich niet voor.
Haltehuuske Sinderen hotelhouder Augiust Boland de laatste rit meemaakte, dezelfde die in 1904 ook het eerste kaartje had gekocht. In de jaren twintig had het echtpaar Zwarts de verantwoording voor het Sinderense station en omgeving. ‘Moeke’ Zwarts zorgde altijd dat de buurkinderen op tijd van ’de bane’ af waren bij aankomst van de trein. Dat deze zorg niet helemaal onterecht was blijkt uit krantenberichten uit die tijd. Eerst verhalen ze nog van een kalf en een koe die voor vertraging zorgden op ‘de bane’, maar later werd een stier van de familie Caspers overreden waardoor de machine nogal was beschadigd. In 1929 vermeldt de krant dat er een niet alledaags voorval plaatsvond in Sinderen. “Toen de opzichter uit Doetinchem even bij de ploegbaas alhier binnen ging, sloeg zijn motorfiets op vier wielen, welke over de rails loopt en welke
hij voor de woning van de ploegbaas had laten staan, op hol. De opzichter trachtte hem nog op te vangen, maar kwam te vallen. De arbeider van de weg, zette nu op zijn fiets den vluchteling na en trachtte hem onderweg den pas af te snijden. Deze greep de fiets vast aan een uitstekend deel, maar dit liet los en hield hij dit deel in handen. Dicht bij halte De Heurne kwam er onverwachts een einde aan de hol partij, doordat hier de fiets ontspoorde en in het zand terecht vast liep zonder beschadigd te worden, zoodat de opzichter zijn reis verder kon voortzetten.” Ernstiger was het bericht dat een vrouw bij het passeren van de trein werd gegrepen en op slag dood was. Waarschijnlijk wilde zij uit haar bouwland aan de overkant van de spoorlijn wat kool halen. In 1937, toen het personenvervoer al gestopt
Nadat het personenvervoer gestopt was, kwam nog wel enkele keren per dag een goederentrein voorbij, hoofdzakelijk beladen met kolen, kunstmest en grondstoffen voor de tapijtfabriek. In 1942 kwam hier ook een einde aan omdat de Duitsers het ijzer van de rails goed konden gebruiken. Na de oorlog kochten boeren het land van ‘De Bane’ op en vaak werd het bij het land getrokken of werden er bomen opgeplant. Op het hele traject zijn nog een paar herkenbare punten te vinden, zoals kleine bosjes, een talud en een bruggetje over de Ziegenbeek Sinderen. Tijdens open-monumenten-dag is het Haltehuusken weer een echte halte. De oude GTW-bus die op zaterdag 13 september van de Radstake, via Varssseveld, Sinderen en Silvolde naar Terborg rijdt (en weer terug), stopt als vanouds in Sinderen bij het Haltehuusken. U kunt daar in de bus stappen, maar er langs fietsen kan ook met de fietsroute die gestart kan worden bij de Keurhorsterkerk, het Hofshuus, de Radstake of het Haltehuusken. Daar is verder een foto-expositie over ‘de olde bane’ te bekijken en kan vanaf halte Sinderen over het oude traject gewandeld worden naar de oude halte in De Heurne.
Oldtimer-liefhebbers in Sinderen en Varsseveld Dat garagehouders gek op auto’s zijn, zal niemand verbazen. Maar niet elke garagehouder zal ook oldtimers en klassiekers bij zijn huis hebben staan. Zo wel Han Westerveld in Sinderen en Han Veerbeek in Varsseveld.
Oude Opels in Sinderen In de showroom van Han Westerveld aan de Keurhorsterweg in Sinderen staat regelmatig een van zijn Opel-oldtimers. Menig uur stak hij al in zijn grote passie. ”Het begon zo’n 15 jaar geleden,” vertelt Han, ”Toen ik tijdens een vakantie heel toevallig ergens een oude Opel Olympia uit 1951 tegen kwam. Het ding was in zeer slechte staat, maar de uitdaging was zo groot dat ik het niet laten kon om een bod te doen.” Inmiddels is de verzameling gegroeid tot zo’n twintig oldtimers, allen van het merk Opel. Ruim de helft is eigenhandig door Han gerestaureerd, mooi en glimmend staan ze er weer bij. Zoon Harmen Westerveld heeft de passie voor de oldtimers overgenomen. Ook hij heeft menig hobby-uurtje in de oldtimers gestoken. Vader en zoon Westerveld hebben de historie van hun bedrijf op prachtige wijze verwerkt in de oldtimers. Vier kleine Opel Blitz vrachtauto’s zijn voorzien van oude belettering die de geschiedenis van vroeger doet herleven. ’Rijwielhandel D.W. Westerveld’ met telefoon 213. Het ademt pure nostalgie! Maar Han heeft nog meer plannen. Hij laat een verroeste auto zien waar weinig goeds aan te ontdekken valt. Hierover zegt hij: ”Dit is een erg zeldzame Opel uit 1935, waar ik binnenkort aan begin. Tja, hier ben ik nog wel even zoet mee!” Een Opel Blitz ”Bolkop” uit 1954 ziet er al beter uit, de cabine is prachtig glimmend donkergroen gespoten en de restauratie schiet al fl ink op. ”En die Rekord uit 1956, dat is een zogenaamde Lieferwagen,” zegt Han, ”Daarop komt de vroegere reclame van mijn grootvader toen hij behalve fietsen
ook radio’s, naaimachines en huishoudelijke artikelen verkocht.” Een deel van de oldtimers is in de showroom te zien op 13 september.
Achterhoeks Oldtimers Museum in Varsseveld De inmiddels gepensioneerde garagehouder Han Veerbeek van het gelijknamige autobedrijf in Varsseveld heeft de interesse in auto’s voortgezet in de vorm van een verzameling van zo’n dertig oldtimers en klassiekers. Daaronder ook voor-oorlogse oldtimers uit de periode 1920-1940 zoals de T-Ford en de A-Ford. En verder herkenbare klassiekers uit periode 1950-1980. ”Mogelijk staat hier uw allereerste beginnersauto ook bij,” zegt Han, ”En misschien herkent u die oude motor of bromfiets.” Over de voormalige Varsseveldse bromfietsenfabriek vertelt Han de volgende anekdote: ”In de 50-er jaren startte Gerrit Aalbers een eigen bromfietsenfabriek. Het fabriekje droeg de naam GMF,
hetgeen stond voor Geldersche Motoren Fabriek, maar in de volksmond werd dit vertaald als Gert Mot Fietsen. Later zou GMF na een rechtszaak over de naam, nog een poosje als BOY doorgaan, tot het doek helaas viel.” Naast de bromfietsen, oude motoren en auto’s zijn ook oude radio’s, naaimachines, strijk-ijzers/bouten, slagersmolentjes, dashboardklokjes, helmen, reiskoffers zijn in het mueseum bij Han te vinden. Bent u nieuwsgierig, maak dan een afspraak met Han.
Gratis OP REIS Altijd al eens in een oldtimer willen rijden? Dat kan in Varsseveld op zaterdag 13 september tijdens Open-Monumenten-Dag. De oldtimers en klassiekers van Han Veerbeek en Han Westerveld vervoeren u vanaf het Hofshuus naar het Varsseveldse station en weer terug. Daar kunt u ook
gratis met de trein naar Terborg, waar een postkoets een rondje Terborg maakt en over het terrein van het voormalige kasteel De Schuilenburg komt. Terug op het station kunt u weer gratis met de trein terug, maar instappen in de oude GTW-bus kan ook. Die vertrekt vanaf station Terborg om 11.50 u, 13.50 u en 15.50 uur en rijdt de oude dienstroute langs Silvolde, het Haltehuusken in Sinderen en via station Varsseveld en het Hofshuus naar de Radstake. Bij de Radstake maakt u het rondje af met een koets van ’In ’t Tuug’ naar het Hofshuus.
Auto-Wetenswaardigheden • In de zestiger jaren zag je dikwijls importwagens rondrijden, die veelal als Duitse schadewagens waren geïmporteerd. Deze kregen vervolgens afwijkende kentekens, zoals DD = Duitse Deuk, GK = Gauw Kapot, JT = Jongste Teleurstelling. • Automerken kregen ook dikwijls een (soms onterechte) eigen vertaling mee, zoals bijvoorbeeld NSU = Nooit Slechter Uitgevonden, BMW = Beernd Mot Wandelen, DKW = Dat Kreng Weigert, etc. De oorspronkelijke naam DKW stond voor Dampt Kraft Wagen (nog uit stoomtijdperk), maar de echte serieuze Duitsers noemden deze DKW meer respectvol dan wij: Das Kleines Wunder! • DAF (van Doorne Automobiel Fabriek) is aanvankelijk vanuit een smederij opgestart als een aanhangwagenfabriek en heette als zodanig toen al DAF (van Doorne Aanhangwagen Fabriek). • De Gouden Koets is bekend van Prinsjesdag en is ook een echt vaderlands product van een Amsterdamse koetsenbouwer, later bekend van beroemde automobielen, namelijk Spyker.
DE ULFTSE KRANT
MONUMENTENKRANT 2014
PAGINA 5
Particulier chauffeur van het kasteel De overgrootvader van Stef Boer, van garage Boer in Terborg, was particulier chauffeur van de familie Van Schuylenburch. Stef vertelt; bijna alle foto’s komen uit zijn collectie. Mijn overgrootvader Janus Boer (*1877 †1971) was een aparte man. Hij was impulsief en nergens bang voor. Hij werkte overal en heeft zelfs aan de Gouden Koets gewerkt! Adriaan (Janus) Boer Hij kon zijn draai niet vinden, verhuisde alweer als ze net goed en wel waren ingericht. Tot hij naar de Achterhoek kwam. Hier woonden ze ook nog wel op een paar adressen o.a. in de vierkante toren van kasteel Wisch maar toen hij particulier De familie Boer woonde tijdelijk op kasteel Wisch. Foto uit Wisch en zijn bewoners, 1978 chauffeur werd voor kasteel Wisch en in het huis bij het toegangshek kwam te wonen, had hij zijn plek gevonden. De contacten met de bewoners van kasteel Wisch waren heel goed. Hij reed hen overal naartoe en hij is ook een paar jaar met hen mee geweest naar Punta Arenas in Zuid-Amerika om een schapenscheerderij op te zetten, dat ging toen al volautomatisch.
vader de opdracht een motorboot te bouwen, op een werf in Doesburg. Ze gingen met het trammetje naar Doesburg en in de winter op schaatsen. Dat werd de Norita. Het schip kwam in de Oude IJssel te liggen en er werd een botenloods bijgebouwd. Later kwam het botenhuis naast het kasteel te staan als werkplaats voor de klussen op het kasteel. Nog later werd hij opgepakt – het was net een bouwpakket en hier naast de garage neergezet. Het was tot 1947 onze werkplaats. Overgrootvader werd maar liefst 96! Hij stierf in 1971. Grootvader Piet Mijn grootvader Piet (*jan 1900) was ‘gemudeluk´ en bescheiden. In 1922 kon hij grond kopen van het kasteel en hij begon de garage. Er stond al een gebouw op: de graan/en meelopslag van de stoommalerij op de Paasberg. Met het botenhuis ernaast als werkplaats. Oom Cock werkte ook bij de garage en hij was ook chauffeur voor de Schuylenburchs. Piet had ongeveer 25 auto´s in de stalling o.a. van de politie, ze hadden allemaal hun eigen nummer. De stalling was verwarmd, de kachels werden gestookt met cokes wat veel werk was en per seizoen een hele wagon cokes kostte. Maar het leverde aardig geld op. We hadden zelfs eigen waterleiding met een puntstuk.
Studebaker Na de oorlog begon grootvader met Studebaker. De garage had veel vaste klanten, zoals de artsen in de regio dr. Steenhuyzen, dr Bos (hij reed in een Studebaker), dr. Borggreve (die reed eerst op een motor, een Harley Garage Boer in de jaren 1940. Davidson), de directeuren De Van Schuylenburchs waren vaste klant van Boer. Sassen en Ingenhousz van de DRU, Mel en Frank Deurvorst (Frank te kletsen, ook vaak in het Russisch of reed eerst in een grote Amerikaanse bak Engels. Het waren echt goede mensen. en stapte toen over op een kleine Simca, wat erg grappig was). En de familie Van Mijn vader Jan (*1931) nam de zaak over. Schuylenburch van het kasteel. Hij was goed in de handel, beter dan zijn vader Piet. Het liep het steeds beter. Er Mee naar binnen werkten wel vijf man personeel. In de Mijn grootvader Piet had meer contact goede tijd verkocht vader wel 80-85 auto´s met de Van Schuylenburchs van Silvolde per jaar. Zeker toen we in 1947 afscheid (Frank en Sonia), minder met kasteel namen van de Studebaker - toen was er Wisch dat intussen Vegelin was geworden. geen handel meer in - en overstapten op Hij was hun particulier chauffeur, reed dan Skoda en nog later op Simca. Een goede bijvoorbeeld met hen naar Luxemburg. auto die heel geschikt was voor de mensen Mijn oma ging ook regelmatig mee, en hier, boeren bijvoorbeeld. Toen Simca zoals mijn opa zei: ‘Dan had je het hart- failliet ging in 1959, stapten we over op stikke goed, vooral van eten en drinken Renault. Zelf ben ik weer meer een vaken we mochten overal mee naar binnen.’ man. Vanuit het hele land vragen ze me Ze hoefden dus niet bij de auto te blijven. advies over antieke auto´s, want gelukkig Vaak zaten ze samen gezellig achterin rijden er nog heel wat.
Antiek Studebaker wordt niet meer gemaakt maar antieke exemplaren zijn er nog, ook al zie je ze niet meer op de weg. Ik heb er zelf ook één die ik nog moet restaureren. En nog een oude Simca uit 1964, een gave auto. En een Morgan van 35 jaar oud.* Als kind was ik er al dol op, zeggen mijn ouders. We hebben nog steeds de kolomboor en de zware pers uit 1922 en gebruiken hem ook nog regelmatig. Vroeger waren de wielen open met spaken. Het apparaat om die spaken eruit te halen, hebben we ook nog. Garage Boer bestaat nu 88 jaar, Stef maakt de 100 wel vol. De contacten met het kasteel zijn verloren gegaan.
Klussen Hij legde cv aan in het kasteel en deed allerlei klussen. Zijn uniform was prachtig. Hij kon niks verkeerd doen. Hij kon goed mensen aan het werk zetten. De eerste scheppen zand hielp hij mee maar ging dan naar binnen, klokslag drie uur voor de thee. Dan ging hij zitten en zei: ‘Zo, nou ben ik weer mooi druk geweest vandaag.’ Of: ‘Hebben we dat niet fijn gedaan?’
Norita Op een gegeven moment gaven de Van Schuylenburchs van het kasteel overgroot-
Vier generaties Boer vlnr Piet, Stef, Adriaan en Jan op het nog bestaande bankje bij de garage.
Smokkelen Voorst
Fazanten
Drie dagen de cel in We hadden een knecht uit Duitsland, Gerhard. Hij verdiende niet veel. In zijn schafttijd was hij altijd weg. Dan zat hij in de schuur met de gordijntjes stijf dicht. Daar stond een machientje waarmee hij shagtabak samenperste tot een dun plaatje. Dat plaatje tabak stopte hij tussen de stof en de voering van de pijpen van zijn werkbroek. Van zijn fiets haalde hij het zadel los en vulde de buis van het frame met koffiebonen. Op een dag kon hij de buis niet vullen omdat hij geen koffie meer had. Laat hij nou net op die dag bij de grens aangehouden worden!
Het zadel moest er af want de douane wilde in het frame kijken. Opgelucht bedacht hij dat er juist vandaag niets te vinden was. De fiets ging op z’n kop en … er vielen twee koffiebonen uit! Maar dat was genoeg voor de douaniers! Hij kreeg een proces-verbaal aan z’n broek en de rechter veroordeelde hem tot drie dagen cel. En die heeft hij echt moeten uitzitten! ’Ga maar,’ zei zijn baas, ’Het is toch een slappe tijd.’ De tabak hebben ze tot z’n geluk nooit gevonden. Hij verdiende overigens met smokkelen aanzienlijk meer dan met werken!
Bij Van Hal zijn fazanten gekocht voor het restaurant. Deze liggen nog in de auto, vijftig stuks. Maar er moeten meer boodschappen gedaan worden o.a. in Kleve (D). Annie van Hal neemt de auto en rijdt naar Duitsland. Ze is nog niet weg of thuis realiseren ze zich dat de vijftig fazanten nog in de kofferbak liggen. Bij aanhouding aan de grens zou ze in een lastig parket komen. Ze besluiten de grensovergang te bellen. ’Met Van Veen,’ zegt de douanier. Ze leggen het verhaal uit en Van Veen die Annie van ’Van Hal’ wel kent, vertelt dat Annie de grens al gepasseerd is. Hij weet ook te vertellen dat de Duitse grenswachten haar ook niet hebben aangehouden. Nog geen uur later komt Annie weer aanrijden. Van de Duitsers mag ze weer doorrijden maar Van Veen besluit haar aan te houden. ’Mag ik even in de kofferbak kijken?’ ’Maar natuurlijk,’ zegt Annie die zich van kwaad bewust is. Totdat haar vijftig dode fazanten aankijken... ’Oh wat erg, meneer Van Veen, oh wat erg, die moeten er al de hele tijd in hebben gelegen. Die komen uit Nederland.’ ’Jaja, Annie, dat is niet best. Wat nu, meiske? Doorrijden maar. In het vervolg eerst de kofferbak controleren voordat je vertrekt.’
Hulp bij veesmokkel
Drie smokkelaars worden aangehouden door de douane
Op een avond stond er op een Nederlandse wei bij Engbergen een flinke kudde klaar voor de overtocht; de plaatjes waren uit de oren verwijderd. Het draad tussen de Duitse en Nederlandse weiland was geprepareerd (kapotgemaakt). De Nederlandse boer was er klaar voor om de koeien de grens over te jagen. Tot zijn grote schrik kwam er plotseling een Duitse grenspatrouille aanzetten: SS-zwartrokken nog wel! De boer kreeg een ingeving en begon tegen hen te roepen:
*De Morgan zal op Open Monumentendag te zien zijn bij garage Boer.
’Kijk nou toch, mannen. Die rotbeesten hebben me de draad kapot gelopen en staan nou allemaal bij mij op het land! Help eens even een handje om ze terug te jagen!’ Dat was niet tegen dovemansoren gezegd. Gezamenlijk dreven ze de koeien de grens over en herstelden het draad. De grenswachters hebben nooit geweten dat ze op dat moment smokkelcowboys waren…
Smokkellied refrein: Hij was een smokkelaar Die diep in de nacht Steeds weer zijn smokkelwaar De grens over bracht Klein was het smokkelloon En groot het gevaar Zo is het leven van een smokkelaar Een jonge blonde grenscommies Deed trouw zijn plicht als mens Straks trouwde hij met Annelies De liefste van de grens Toch was er nog een groot bezwaar Hij heeft het nooit ontkend Haar vader stond al jarenlang Als smokkelaar bekend. (refrein) En op een bange winternacht Is het opeens geschied Hij zag een bende smokkelaars En riep: halt of ik schiet Een smokkelaar sloeg op de vlucht Hij schoot en wat was dat Zwaargewond lag op de grond De vader van zijn schat. (refrein)
Met toestemming overgenomen uit diverse artikelen met foto’s van Grenslandmuseum Dinxperlo.
PAGINA 6
MONUMENTENKRANT 2014
DE ULFTSE KRANT
Douaneverhalen Änne Oppermann is 77 jaar. Ze werkt nog steeds als gids in het museum van Schloss Anholt. Drie jaar geleden is haar man Bernard overleden. Hij was douanebaas voor de Duitse douane bij de grens in Gendringen. Ook Änne had haar aandeel in de werkzaamheden. Ze woonden eerst 20 jaar in Anholt in een van de commiezenwoningen tegenover Trox en vanaf 1978 in het douanegebouw in Gendringen. Herman Schreurs zit ook bij het gesprek, hij had een Sparwinkel in Gendringen en heeft in die tijd goede zaken kunnen doen. Änne laat ons eerst het huis zien dat gebouwd is in 1936. In 1993 was het als douanegebouw overbodig geworden en kochten zij en haar man het huis en de grond. Het is veel groter dan je denkt. En het uitzicht naar alle kanten is prachtig. In de deur zitten twee glas-in-loodafbeeldingen van het gemeentehuis in Anholt en een van het kasteel. Änne is in Anholt geboren, vandaar. Haar ouders hadden er een schildersbedrijf (vader) en een winkel met ‘Gemischtwaren’ (moeder), van alles wat dus. Oma mengde de verf. Er waren zes kinderen dus er moest wel geld komen. Ännes dochter woont nu in het voorste deel van het huis, het voormalige Zollamt Anholt, de vroegere douanekantoren. Van de weg af gezien was de rechterhelft voor de Duitse douane en de linkerhelft voor de Nederlandse. De samenwerking was altijd prima. Aan de overkant van de straat stond ook een klein wachtershuisje; het fundament is daar nog aanwezig.
Geen scherpslijper Bernards vader zat ook al bij de douane, een oom en een zwager van Änne, en hun zoon ook al 22 jaar! Bernard zelf zat eerst in de velddienst, hij moest routes lopen in het bos en soms waren er grote verrassingsacties waar heel veel commiezen aan meededen. Bij de bouw van de Muur in Duitsland moest Bernard er drie maanden heen met maar twee keer verlof; Änne was zwanger van haar eerste.
Münster. Maar juist omdat het een kleine grenspost was, was het veel interessanter voor smokkelaars. Na de oorlog was er in Duitsland nog minder te krijgen dan in Nederland. En vooral koffie, thee, boter en sigaretten waren interessante producten om in Duitsland te verkopen. Je moest invoerrechten betalen maar dan was de winst zo klein…. Een slof sigaretten kostte 18 DM. De boete was drie of vier keer de waarde dus als je gesnapt werd met tien sloffen, betaalde je 600 DM! En je was je spullen kwijt. Nog tot in de jaren 1970 mochten Duitsers niet meer dan 150 gram rauwe ham, 200 gram roomboter, 200 gram koffie en 50 gram thee per persoon invoeren. Als het meer was, moest je invoerrechten betalen. In de jaren 1930 was het nog minder, en in de Eerste Wereldoorlog mocht je maar 50 gram thee en 100 gram koffie meenemen.
Het Zollamt op de grens van Gendringen en Anholt in 1979
De cel in Sommige commiezen smokkelden zelf ook wel eens. Zo was er een die koffie meebracht voor mijn moeder, ze vond het levensgevaarlijk maar ja… Midden in de nacht kwam de commissaris ons hele huis doorzoeken. Vader en moeder moesten uit bed komen. Gelukkig had ze de Nederlandse koffie in Amerikaanse blikken gedaan, die ze van haar zuster in Amerika had, en ze vonden het niet! De kommies werd later gepakt met koffie in zijn jas op de Regniet; de commissaris had het geroken. Hij ging 9 maanden de cel in en was zijn baan kwijt.
Oog voor Onderbroek Eerst moest je naar binnen, naar de ’Durchsuchungszimmer’. Änne moest de vrouwen onderzoeken. Ze moesten zich helemaal uitkleden. Tot in BH en onderbroek moest ze kijken of er niet wat verstopt was. Ze moesten bukken en Änne moest kijken... Dat was niet zo leuk werk. Soms ging iemand een paar uur of een nacht de cel in, in de kelder, tot hij werd overgebracht naar Bocholt of naar Münster. Alle in beslag genomen spullen gingen naar de Wagenkammer in Bocholt en werden verbrand. Dat ging om miljoenen, ook aan een kleine grens.
De douaniers kregen oog voor mensen die iets smokkelden. Jonge jongens in een veel te dure auto, kentekens van heel ver weg, enz. Een paar vrouwen hadden in de binnenkant van hun jassen rondom zakken genaaid waar boter in ging. Drie keer kregen ze de vraag: ‘Haben Sie noch etwas zu verzollen?’ en drie keer hadden ze ontkennend geantwoord. Het was winter en ze lieten hen binnen bij de kachel zitten. Na een tijdje liep het bewijs langs hun benen…
Hoog bezoek Op een dag kregen ze bericht van het Landeskriminalambt dat er twee mensen van de RAF (Rote Armee Fraktion, een
Duitse terreurgroep die in de jaren 1970 34 moorden pleegden en talrijke overvallen pleegden) aankwamen. De Nederlandse douaniers zeiden: ‘Het zijn jullie terroristen, doe het maar lekker zelf.’ Änne zag het ook. De douaniers stonden met machinegeweren en in kogelvrij vest op de weg, iedereen was bang. De RAF-leden zijn opgepakt en later veroordeeld. De moeder van prins Bernhard was bevriend met Fürstin Ida van de Hardenberg en kwam hier vaak, ook de prinsessen Irene, Margriet en Beatrix, Claus en de kinderen waren er regelmatig. Als er mensen met diplomatieke status kwamen, mochten ze niet gecontroleerd worden. Zo ook Fürstin Ida. Zij ging elke zondag naar de katholieke kerk in Gendringen; ze had moeite met de trappen in de kerk van Anholt, vandaar. Zij mocht ook gewoon door.
Grens open Begin jaren 1980 ging de grens open. De eerste doorgang was bij ‘Rode Mies’ (de hele familie had rood haar) bij de Krupop in Megchelen en de eerste groene grens in de toenmalige gemeente Gendringen was bij de Regniet in Voorst. Bernard Oppermann kon met pensioen. De verrekijker hanteert Änne nog dagelijks.
Drugs Drugs vormen een verhaal apart. Die waren helemaal verboden maar kwamen hier héél veel over de grens. Een jongen had heroïnekoeken gegeten. Hij was zo ziek, hij gaf alles over in het speciale toilet beneden voor bolletjesslikkers. Het heeft nog dagen gestonken in huis.. Vaak hadden ze kaarten met alle paadjes erop getekend om de grenspost te omzeilen. Je mocht maar een paar gram in je bezit hebben. Het kwam wel vaak voor, soms wel een paar keer per dag. En nog steeds, twee jaar geleden maakte Änne het nog mee. Een auto van de Bundesgrenzschutz (marechaussee) stond op de weg, ze keek met haar verrekijker. Ze Bernard Oppermann (links) met zijn voorganger zag een dikke BMW en een arm uit het raam Hans Klassa die een wit pakketje in de sloot gooide. Het In 1975 werd hij baas. Hij was geen scherp- bleek 275 gram heroïne te zijn. Ze moest slijper – net als zijn vader gunde hij de getuigen en was daarna toch wel bang. Ze mensen hun koffie - maar als hij een bericht kreeg een tijdje bewaking... en wat denk je? kreeg dat er een vrachtwagen met haantjes In oktober moet ze nog een keer getuigen aankwam, of een hele kudde koeien door de in dezelfde zaak! sloot, of een enorme zak koffie met een zelfgemaakt vlot over de IJssel, moest hij er wel heen. Zeker in de nacht was het wel eens eng. Bernard had een dienstwapen maar heeft het slechts één keer hoeven gebruiken, met goede afloop.
(Advertentie)
^UddUbTU^ ?6EE6C56?K2?56?8C:?53G
Ameisenverkehr De grens ging ’s avonds om 12.00 uur dicht. Vanaf 1985 (Schengen) ging de slagboom ook om 12.00 uur naar beneden, alleen waren er geen beambten meer aanwezig. Als je te laat was, moest je omrijden via Hemden/Aalten of via de snelweg A12 bij ’s-Heerenberg. Fietsers reden gewoon om de slagboom heen. En de vele Nederlandse werknemers van Trox kregen later een pasje. Dit was dus een kleine grenspost, voor het ’Ameisenverkehr’ (mierenverkeer). De grote transporten kwamen hier niet langs behalve vrachtwagens met zand en grint, die hadden hun papieren al geregeld in
De Duitse collega’s van de controledienst van de douanepost
Bernard Oppermann bij de grenspaal die waarschijnlijk al in 1815 is gezet, na de tijd van Napoleon. Enkele jaren geleden is de paal helaas gestolen
DE ULFTSE KRANT
MONUMENTENKRANT 2014
PAGINA 7
Programma Open Monumentendag in Oude IJsselstreek en Anholt De monumenten zijn geopend van 10.00-16.00 uur. Indien een andere tijd geldt, leest u dat in dit programma. VARSSEVELD Molen De Engel De molen in Varsseveld aan de Hiddinkdijk 4 is vandaag ook geopend.
Museumboerderij Hofshuus Het Hofshuus aan de Leemscherweg 24 in Varsseveld is op 13 september het centrale informatiepunt waar de dag om 10.00 uur wordt geopend door wethouder Peter van de Wardt. Er is mogelijkheid tot rondleiding en een kijkje in de Gesinkschure; muziek door muziekgroep Ahof uit Aalten; expositie Reizende planten door het IVN; foto-expositie Reizen in de Achterhoek in de jaren dertig door Gerard Bruil; In Varsseveld is op deze dag veel meer te doen. U kunt Op Reis met GTW-bus, oldtimer, koets of op de fiets. Hoe het reizen vroeger ging is onder andere te zien bij het Hofshuus, de Radstake of het Haltehuusken in Sinderen. De trein tussen Varsseveld en Terborg v.v. is op deze dag gratis te bereizen.
De Radstake Informatiepunt en startpunt fietsroute. Tevens foto-expositie en uitleg over de historie.
Antonius kapel De Antonius kapel aan de Kapelweg 38 in Sinderen is als enige monumentale getuige overgebleven van de aanwezigheid van de heren van Sinderen.
SILVOLDE Gerritsens molen
Laurentiuskerk De grote kerk in het centrum van Varsseveld is vandaag geopend.
De molen aan de Molenberg 4 in Silvolde is vandaag geopend. Samen met het Pakhuus wordt er een programma gepresenteerd.
Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Ook de witte kerk aan de Doetinchemseweg in Varsseveld is gemeenschap NPB geopend.
SINDEREN
Mauritiuskerk De RK Mauritiuskerk is vandaag geopend. U kunt een reis door de kerk maken. Voor de gasten is er een kopje koffie.
Nieuwe Molen Maalderij De Nieuwe molen is een in 1926 gebouwde maalinrichting voor het malen van vooral rogge. De maalderij werd tot 1981 bedrijfsmatig gebruikt en staat aan de Keurhorsterweg 5 te Sinderen. Tijdens Open Monumentendag staan er ook antieke auto’s van Garage Westerveld.
Keurhorsterkerk Deze oude gereformeerde kerk, Sinderenseweg 61, is vandaag geopend. Er is een foto-expositie van de Stichting Kerk- en Fietspaden Sinderen e.o.
NETTERDEN
ANHOLT
Monumentenprijs
Wasserburg Anholt
De Walburgiskerk in Netterden ontvangt dit jaar de Monumentenprijs die om 16.30 uur wordt uitgereikt. De kerk is de gehele dag geopend voor publiek dat zelf kan zien waarom deze pas gerestaureerde kerk deze prijs verdient.
GENDRINGEN Boerderij Wilbrinkshof Het bakhuisje aan de Munsterweg 3 in Gendringen is vandaag geopend, zoals altijd op Open Monumentendag. Bakkers bakken hier op ambachtelijke wijze hun broden in het bakhuisje uit 1850.
TERBORG RK Kerk H.Georgius De RK kerk, Hoofdstraat 73 in Terborg is deze dag geopend van 12.00 tot 16.00 uur. Op papier is historische informatie beschikbaar en waar mogelijk wordt een aantal bezittingen tentoongesteld.
Station Terborg
In het Heimathaus is een tentoonstelling “Der eiserne Weg” over de tramlijn van Doetinchem via Oude IJsselstreek naar Isselburg. Op Open Monumentendag geopend van 10.00 tot 17.00 uur.
Deze pas gerenoveerde kerk is vandaag geopend. U kunt tevens een kijkje nemen bij het fraai opgeknapte historische orgel.
RK Kerk St.Martinus De grote RK kerk in Gendringen is vandaag geopend.
Een oude postkoets staat bij het station waar kinderactiviteiten georganiseerd worden. Tussen het treinstation en de Paasberglaan rijdt een huifkar heen en weer. De trein tussen Terborg en Varsseveld v.v. is op deze dag gratis te bereizen.
(Advertentie)
Gebr. Lubbers B O U W B E D R I J F
Landgoed Schuilenburg Op Open Monumentendag kunt u per huifkar vanaf de Paasberglaan een uniek ritje maken over het oude landgoed Schuilenburg.
Heimathaus Anholt
Protestantse St. Maartenkerk
Haltehuusken Informatiepunt en startpunt fietsroute. Foto-expositie over de oude spoorlijn door Gerrit Huinink.
De Wasserburg Anholt, een van de grootste waterburchten in Nordrhein Westfalen, stamt uit de 12e eeuw. Van de 14e tot de 16e eeuw werd de verdediging verder uitgebreid door allerlei aanpassingen en verbouwingen. Rond 1700 wordt de hoofdburcht volledig tot een barok kasteel omgebouwd. De Wasserburg is vandaag niet gratis toegankelijk.
sinds 1885
Beethovenlaan 32 7075 BE Etten (0315) 34 01 54
lid van Bouwend Nederland
www.gebr-lubbers.nl
Schoolstraat 5 7255 CD Hengelo (G) (0575) 46 38 60
