Open Monumenten dag
zaterdag 12 september
2015
“Kunst & Ambacht” in Veendam en Pekela
Open Monumenten dag
zaterdag 12 september
2015
‘Kunst & Ambacht” in Veendam en Pekela’ “Kunst & Ambacht” is het thema van de Open Monumentendag 2015. Tijdens deze Open Monumentendag zijn er in de Veenkoloniën verschillende monumenten opengesteld. Dit programmaboekje is gericht op de opengestelde monumenten in de gemeenten Pekela en Veendam. Per gemeente is er een centrale locatie aangewezen. Op deze locaties zijn tentoonstellingen of demonstraties, voor zowel oud als jong. Voor enkele onderdelen kan een kleine vergoeding gevraagd worden. Dit geldt bijvoorbeeld voor de musea; tegen sterk gereduceerd tarief zijn bezoekers van harte welkom. In dit programmaboekje worden de opengestelde monumenten aan u voorgesteld. De meeste monumenten zijn particulier bezit en daarom is de Open Monumentendag een unieke gelegenheid om de monumenten te bezichtigen. De tegenwoordige eigenaren geven graag tekst en uitleg. Voor thematische wandel- en fietsroutes, bijvoorbeeld om op een ander moment de rijkdom van de Veenkoloniën te ontdekken, kunt u terecht bij de VVV aan het Museumplein in Veendam. Op zaterdag 12 september 2015 kunt u tussen 10.00 en 17.00 uur in totaal 17 monumenten in de omgeving bezoeken. Regionale samenwerking Net als voorgaande jaren organiseren de gemeenten Pekela en Veendam gezamenlijk de plaatselijke invulling van de Open Monumentendag. Als centraal punt in de gemeente Pekela is gekozen voor de voormalige Strokartonfabriek Free & Co aan het Pekelder Hoofddiep in Oude Pekela (Hendrik Westerstraat, ongeveer ter hoogte van de Winschoterweg). De Stichting SIEPCO gebruikt een gedeelte van het pand om de industriële geschiedenis, waaronder de strokartonindustrie, voor een breed publiek te presenteren. In de gemeente Veendam is het centrale punt de Turfcentrale. Deze is gevestigd aan de Molenstreek 312-314, in de voormalige elektriciteitscentrale van Veendam. Door een verbouwing zijn er zeven ateliers beschikbaar voor kunstenaars en de creatieve industrie, waardoor er een broedplaats voor kunst is gecreëerd. Er kan tijdens de Open Monumentendag beperkt geparkeerd worden op het plein naast de Turfcentrale en op de parkeerplaats van Leenbakker.
Plaatselijk programma en invulling door deelnemers De plaatselijke activiteiten en openstellingen in de gemeenten Pekela en Veendam staan vermeld in dit programmaboekje. Een groot aantal monumenten zijn eerder opengesteld. Deze blijven natuurlijk interessant om – als u er al eerder bent geweest – opnieuw te bezoeken. Het gebouwde erfgoed is nauw verbonden met de omgeving waarin het is ontstaan. Daarom zijn er naast historische interieurs ook monumentale buitenruimten te bezichtigen, zoals een aantal kerkhoven en begraafplaatsen, opvallende groene monumenten en enkele bijzondere parken. U kunt gebruik maken van de Monumentenfietsroute, waarmee u langs alle opengestelde monumenten in de gemeenten Pekela en Veendam kunt rijden. Deze route is gratis verkrijgbaar bij de VVV of tijdens de Open Monumentendag in Cultuurcentrum vanBeresteyn.
Veendam In Veendam zijn de volgende monumenten opengesteld: • • • • • • • • • • •
Turfcentrale Veenkoloniaal museum (gereduceerd tarief: €1,00) Rooms-Katholieke Kerk Veendam/Wildervank Grote Kerk Wildervank Margaretha Hardenbergkerk Grote Kerk Veendam Vrijmetselaarsloge ‘Het Noorderlicht’ Stationsgebouw Veendam (Stichting STAR) Theetuin “De Kainstobbe” Museum Collectie ter Borg Huis van de Kunst, beperkte opstelling van 12.00 tot 17.00 uur
Veendam ligt midden in de Veenkoloniën. Al tijdens de veenontginningen ontwikkelde zich hier een welvarende plaats. Het rijke erfgoed is nog steeds zichtbaar aanwezig in het straatbeeld, met name in de monumentale panden langs het Oosterdiep. Maar ook de stationsbuurt, het Veenkoloniaal Museum en de Hertenkampschool ademen een welvarend verleden. In een gebied rijk aan turf is het misschien niet vreemd, maar wereldwijd was het indertijd wel uniek, namelijk een turf gestookte energiecentrale. De centrale wordt nu niet meer gebruikt, maar biedt onder de naam Turfcentrale onderdak aan kunstenaars en ambachtslieden. Tijdens de Open Monumentendag is hier de centrale locatie rondom het thema Kunst & Ambacht. Bezoekers zijn welkom om kennis te maken met verschillende demonstraties, waaronder van diverse smeden. Nieuwe openstellingen dit jaar zijn Museum Collectie Ter Borg in Ommelanderwijk en het Huis van de Kunst (alleen ’s middags). Op verschillende andere plekken zijn monumenten geopend. In het Veenkoloniaal museum wordt de geschiedenis van de Veenkoloniën verteld, maar ook de tijdelijke exposities zijn de moeite waard. Theetuin “De Kainstobbe” neemt ook weer deel aan de Open Monumentendag. Ook zijn er weer diverse historische kerkgebouwen opengesteld. In sommige kerken wordt speciaal voor deze gelegenheid het orgel bespeeld. In het centrum van Veendam kunt u via de Winkler Prinswandelroute het tuindorp Tusschendiepen bekijken. Een deel van dit tuindorp is aangewezen als beschermd gezicht. De route is verkrijgbaar bij de VVV en tijdens de Open Monumentendag in cultuurcentrum vanBeresteyn. Hier is ook de gratis monumentenfietsroute verkrijgbaar, waarmee u een fietstocht langs alle open monumenten in Pekela en Veendam kunt plannen.
Turfcentrale De eerste elektriciteitscentrale in de provincie Groningen aan de Molenstreek 312-314 te Veendam. De centrale werd gebouwd in 1901 en werd als enige centrale in Nederland (aanvankelijk) gestookt met turf. Nadat de elektriciteitsproductie was gestaakt, is het gebouw nog lang gebruikt geweest als kantoor van de elektriciteitsmaatschappij. In 2010 werd het gebouw herbestemd als broedplaats voor kunstenaars en de creatieve industrie. In de voormalige machinehal van de gerestaureerde centrale zijn ateliers en expositieruimtes voor kunstenaars gebouwd naar ontwerp van ONIX architecten uit Groningen. In het voormalige kantoor en in de hal zijn diverse motieven in Art Nouveaustijl te bewonderen. Op het plein is een losse kubus neergezet waarin de Kunstuitleen Veendam is gehuisvest. Zie voor meer informatie ook: www.turfcentraleveendam.nl Wandeling door landschapsgidsen Vanuit de Turfcentrale kan, onder leiding van een gids, de Schippersroute gelopen worden. Een wandeling door Veendam waarbij de gids naar aanleiding van de bebouwde omgeving tal van tastbare herinneringen aan zeevaart, industrie en de turfwinning uit de doeken doet. De wandeling duurt een uur en is gratis. De wandelingen starten om 11.30, 12.30, 13.30, 14.30 en 15.30 uur.
Activiteiten Open Monumentendag • Openstelling diverse ateliers, smederij van Fred Bos en de kunstuitleen • Zaterdagmiddag worden demonstraties smeden op het plein naast de Turfcentrale gegeven door Fred Bos en collega-smeden • Bij kunstenares Ina Koot kan men d.m.v. verschillende technieken op een eenvoudige manier een ondergrond opzetten. Het werk van Ina Koot laat zich als figuratief abstract benoemen • Bij keramiste Mirjam Veldhuis kan men spaarvarkens kleien: €7,50 per persoon, spaarvarken laten bakken: €2,50 extra. Vooruit te betalen en een week later op te halen • Kunstenaar Robin Stemerding toont foto’s, aquarellen en panelen • Uitleg en demonstratie van lithografie door beeldend kunstenaar Theo Zwinderman. Lithografie is een bijna vergeten vorm van grafiek. Deze ambachtelijke techniek wordt nog door een kleine groep kunstenaars beoefend. Een aantal litho’s zijn voor een gereduceerd tarief te koop
Veenkoloniaal Museum Oorspronkelijk is het Veenkoloniaal Museum gebouwd als Rijks-HBS door rijksbouwmeester J.A. Vrijman (1910/1911). Tegenwoordig is het een museum, met een permanente tentoonstelling over de geschiedenis van de Groningse Veenkoloniën en wisselende exposities. Bij de voormalige ingang staat het standbeeld van Anthony Winkler Prins (gemaakt door de kunstenares Christine Chiffrun). Anthony Winkler Prins was een doopsgezind predikant te Veendam en vooral bekend als samensteller van de naar hem genoemde encyclopedie. Het Veenkoloniaal Museum is te vinden aan het Museumplein te Veendam. Zie voor meer informatie ook: www.veenkoloniaalmuseum.nl Activiteiten Open Monumentendag • openstelling museum met een gereduceerde entreeprijs van € 1,00 • fotospeurtocht waarbij kinderen, maar ook volwassenen, details van gebouwen te zien krijgen op een foto. Ze moeten het huisnummer van het desbetreffende gebouw op zoeken. Het gaat om huizen aan de Burg. De Hoopstraat, Museumplein, Hertenkampstraat en Verlengde van Beresteijnstraat. Er wordt een prijsje voor kinderen en één prijs voor volwassenen verloot.
Rooms-Katholieke Kerk Veendam/Wildervank De Rooms-Katholieke kerk Veendam–Wildervank is in 1794 opgericht. Voordien trokken de Katholieken van Veendam naar een nederige schuurkerk in Kleine Meer, tegenwoordig deel uitmakend van Sappemeer. In 1844 werd besloten pogingen te ondernemen om te komen tot de bouw van een nieuwe kerk. Dit had heel wat voeten in de aarde. Na de reformatie zijn er in Noord-Nederland nauwelijks nog katholieke kerken gebouwd. De toestemming werd uiteindelijk toch verkregen, maar wel onder voorwaarde dat Waterstaat toezicht zou houden op de bouw van de kerk. Zo werd de nieuwe kerk een zgn. Waterstaatskerk. Op 3 september 1844 vond de aanbesteding plaats en op 23 april 1845 werd de eerste steen gelegd door pastoor Wilkens. Op 4 december 1845 werd door aartspriester van Salland, H. van Kessel, de kerk ingewijd. Aanvankelijk waren delen van de schuurkerk overgebracht naar de nieuwe kerk, maar in de loop der jaren zijn die vervangen door een nieuw interieur. In de 20-er jaren werd het kerkgebouw grondig gemoderniseerd en opgeknapt. Er is een priesterkoor in neogotische stijl bijgebouwd, er werd een nieuwe preekstoel geplaatst, eikenhouten banken en nieuwe gebrandschilderde ramen aangebracht. In de periode 1969-1971 is de kerk definitief, als een der weinige Waterstaatskerken in het noorden, op de monumentenlijst geplaatst. Sindsdien zijn er vele restauratiewerkzaamheden aan het in- en exterieur verricht. De kerk is gevestigd aan het Boven Oosterdiep 79 Veendam Activiteiten Open Monumentendag • openstelling van het kerkgebouw • er zijn mensen aanwezig om het een en ander over de kerk te vertellen
Grote Kerk Wildervank De Grote Kerk (Rijksmonument) aan de Torenstraat 80 te Wildervank is gebouwd in 1910/1911 naar een ontwerp van Tj. Kuipers uit Amsterdam. De basisvorm is een Grieks kruis, gebouwd in een Rationalistische bouwtrant met Neo-Romaanse, Neo-Byzantijnse en Berlage invloeden. Opvallend is de hoge, slanke, toren die al van verre is te zien. Interessant zijn het geoliede grenen plafond met ingekleurde florale motieven, de kansel, het ameublement, de lichtkronen en de gebrandschilderde ramen. Boven de preeknis bevindt zich een uniek orgel van de fa. E.F. Walcker uit 1913 waarvan het front geheel in samenhang met de kerk is ontworpen door de architect. Zie voor meer informatie ook: www.protestants-wildervank.nl en www.walckerwildervank.nl Activiteiten Open Monumentendag • expositie van de restauratie van de kerk eind jaren tachtig/ begin jaren negentig van de vorige eeuw met een film van de restauratie • aandacht voor de reconstructie van de kroonluchters • uitleg over de uitbreiding van het Walckerorgel • er zijn de hele dag orgelbespelingen en van 10.30 tot 11.30 uur een inloopconcert door de hoofdorganist van de Grote Kerk, dhr. D. Swama • om 20.00 uur is het traditionele “Jan Bosch orgelconcert” door organist S. de Vries • de toren kan beklommen worden
Margaretha Hardenbergkerk De bouw van de Margaretha Hardenbergkerk (voorheen Nederlands Hervormde kerk) te Wildervank was gereed in 1687. De bouw van de kerk is verbonden met de legende van de slang en de echtgenote van Adriaan Geerts Wildervanck, de grote vervener. Het kerkgebouw is uitgebreid in 1777. Bezienswaardig zijn zeker de 17e eeuwse preekstoel, enkele banken en het Meijerorgel uit 1867. Buiten staan een gedenksteen voor Adriaan Geerts Wildervanck en grafzerken. De buitenkant van de kerk is in 2012 gerestaureerd en de binnenkant vanaf november 2012. De kerk staat er weer mooi bij en is dan ook zeker het bezichtigen waard! De kerk is te vinden aan de Torenstraat 108 te Wildervank. Het gebouw heeft momenteel een culturele functie voor Wildervank Zie voor meer informatie ook: www.stichting-wildervanck.nl Activiteiten Open Monumentendag • openstelling van het kerkgebouw • uitleg en overzicht van de huidige verschillende gebruiksmogelijkheden van het herbestemde kerkgebouw • zichtbaar maken van de uitgevoerde restauratiewerkzaamheden aan de hand van foto’s, tevens laten de recentelijk opnieuw gemarmerde pilaren een fraai stukje ambacht zien • muzikale opluistering door repetitie van het Veenkoloniaal Symphonie Orkest onder leiding van dhr. L. Leutscher
Grote Kerk Veendam De Grote Kerk (voorheen de Nederlands Hervormde Kerk) is in gebruik genomen in 1662 en uitgebreid in 1767. De eerste steen werd gelegd door de vervener Adriaan Geerts Wildervanck in 1660. Het kerkgebouw bestaat uit samengevoegde beuken onder een tongewelf met trekbalken. Bezienswaardig zijn zeker de 18e eeuwse preekstoel, het doophek, de voorzangerlezenaar, het grote orgel (2400 pijpen), enkele banken uit 1767 en de koperen kroon uit 1786. Informatie hierover en het interieur vindt u in het kerkgebouw. Ook de nabijgelegen parkachtig aangelegde begraafplaats is een bezoekje waard. De begraafplaats maakt visueel onderdeel uit van de groenstructuur van het Julianapark en het plantsoen langs de J.G. Pinksterstraat, maar is daarvan gescheiden door een rondom lopende waterpartij. Het bevat vele bijzondere grafmonumenten en graven van personen die een rol hebben gespeeld voor Veendam en tijdens de Veenkoloniale Zeevaart, zoals de families Winkler Prins en Hazewinkel. De kerk en begraafplaats zijn te vinden aan de J.G. Pinksterstraat 3 te Veendam. Zie voor meer informatie ook: www.pknveendam.nl en www.kerkhofveendam.nl Activiteiten Open Monumentendag • openstelling van het kerkgebouw, rondleidingen • openstelling toren, mogelijkheid tot beklimmen toren en bezichtiging carillon • ’s middags is de beiaardier aanwezig
Vrijmetselaarsloge ‘Het Noorderlicht’ Anthony Winkler Prins, de Veendammer predikant, schrijver, dichter en encyclopedist was in 1878 medeoprichter van de vrijmetselaarsloge in Veendam. Hij bedacht de naam “Het Noorderlicht”. De loge (die het nummer 60 draagt) bestaat al meer dan 130 jaar en is daarmee één van de oudste vrijmetselaarsloges in ons land. Het gebouw staat er al sinds 1878 en ziet er aan de buitenkant als een normaal woonhuis uit. Echter, achter de voorgevel herbergt het één van de mooiste maçonnieke werkplaatsen van Nederland. De rituele ruimte werd in 1926 uitgevoerd naar ontwerp van de Amsterdamse architect Groen. Kenmerkend zijn het gotisch gewelfde plafond en de inrichting in Art Deco en Jugendstil uit de twintiger jaren van de 20e eeuw. Sinds een aantal jaren wil de landelijke vrijmetselarij meer openheid geven over haar activiteiten. Het gebouw is te vinden aan het Beneden Westerdiep 47. Zie voor meer informatie ook: www.logenoorderlicht.nl Activiteiten Open Monumentendag • openstelling loge en werkplaats • presentatie over ontstaansgeschiedenis loge “Het Noorderlicht” en geschiedenis van vrijmetselarij in Veendam • informatie over de Vrijmetselarij en loge “Het Noorderlicht” in het bijzonder • informatie omtrent bouw en gebouw
Stationsgebouw Veendam Het stationsgebouw aan de Parallelweg 4-6 te Veendam is gebouwd in 1909, waarschijnlijk naar een ontwerp van E. Cuypers. Het station maakte deel uit van de spoorverbinding Zuidbroek-Stadskanaal-Ter Apel (Rijksgrens), die in 1910 werd geopend. Deze spoorlijn was aangelegd om vanaf Zwolle via Ommen, Coevorden, Stadskanaal en Zuidbroek een doorgaande verbinding met Delfzijl tot stand te brengen. In 1930 werd het perron voorzien van een overkapping. Het pand is nu in gebruik bij Museumspoorlijn STAR. Zij rijden op de lijn Veendam- Stadskanaal-Musselkanaal. Zie voor meer informatie ook: www.stadskanaalrail.nl Activiteiten Open Monumentendag • openstelling stationsgebouw met een expositieruimte in de hal van het station • in het stationsgebouw is tevens een restauratie aanwezig
Theetuin ‘De Kainstobbe’ De Kainstobbe aan de Wildervanksterdallen 10 te Wildervank is een eenvoudige en goed bewaard gebleven 19e eeuwse boerderij (± 1850), waarin zowel landbouw als veeteelt plaatsvond. De boerderij bestaat uit een klein voorhuis met aangebouwde grotere schuur met in de voortuin de originele waterputten. De huidige eigenaars hebben hier een thee- en koffieschenkerij opgezet (eerst hobbymatig en na 2005 bedrijfsmatig) en een “Bed and Breakfast” gerealiseerd. In de loop van de jaren is er een groot assortiment theesoorten ontstaan door High Teas en na 2004 ook een koffiebranderij en een (historische) koffie- en theeverzameling. Aan de achterzijde van de boerderij is een theetuin aangelegd in een hoogstam boomgaard met gemengd fruit (aangelegd in 1998). Aan de zijkant van de boerderij zijn recent verschillende bessenstruiken geplant en een aantal (kweek)kassen geplaatst met hierin diverse theesoorten en fruit. Doelstelling is om de producten biologisch te kweken en te oogsten en vervolgens te gebruiken voor de theeschenkerij door ze te gebruiken in diverse bakproducten, jams etc. voor verkoop in de winkel. Wildervanksterdallen 10 is gelegen in de buurtschap Wildervanksterdallen met zijn Veenkoloniale landbouwgronden en opgenomen als onderdeel van een knooppuntenroute (fietsroute). Zie voor meer informatie ook: www.kainstobbe.nl Activiteiten Open Monumentendag • de schuur met winkel, theeschenkerij, koffiebranderij en de idyllische theetuin zijn geopend • op verzoek is er een demonstratie over koffie (uitleg over koffiebonen en koffiebranden) en van koffiebranden. Deze demonstratie zal voor een groep gegeven worden. Hiervoor kunt u zich een dag van te voren opgeven via mail (www.kainstobbe.nl) of telefonisch (0598-626927)
Museum “Collectie ter Borg” Het museum aan de Ommelanderwijk 53 te Veendam is gevestigd in het pand van de voormalige steenfabriek te Ommelanderwijk. Aan de hand van een verzameling gereedschappen en oude foto’s wordt het verhaal verteld van de veenkoloniale landbouw van vóór de mechanisatie, ruwweg het tijdperk 1850-1950. Henk ter Borg (1923-2007), landbouwer te Borgercompagnie, verzamelde na zijn actieve boerenbestaan op zijn boerderij landbouwgereedschappen die thuis hoorden in de Gronings – Drentse Veenkoloniën. Om deze waardevolle verzameling niet verloren te laten gaan is de “Stichting Collectie ter Borg” opgericht. De collectie is begin 2015 ondergebracht in een nieuw opgericht museum. Via de vier seizoenen krijgt u een beeld van het leven en werk van boeren en boerinnen op de landbouwgrond die ontstond na afgraving van een dikke laag veen. Uiteraard komt deze zogenaamde veenontginning aan de orde, eveneens de relatie tussen mens en dier. Verder is er een ‘wisselexpositie’ over mensen en onderwerpen uit de landbouw of de streek. Zie voor meer informatie ook: www.collectieterborg.nl Activiteiten Open Monumentendag • Openstelling van het recent geopende museum
Evenementen Dag van de Democratie Het gemeentehuis aan het Raadhuisplein 5 in Veendam is geopend in het kader van de Dag van de Democratie. Elk jaar wordt de internationale Dag van de Democratie gevierd. Dit jaar is dat op zaterdag 12 september 2015. Op deze dag willen wij iedereen laten beseffen hoe belangrijk het is dat iedereen in vrijheid zijn/haar stem kan laten horen. De gemeenteraad van Veendam heeft het volgende programma samengesteld. Programma Dag van de Democratie Tijd Activiteit 13.00 uur Opening Dag van de Democratie 13.00 - 17.00 uur Wens- en klaagmuur 13.00 - 17.00 uur Pannavoetbal Raadhuisplein 13.00 - 17.00 uur Rondleidingen gemeentehuis 13.00 - 17.00 uur Maak je eigen verkiezingsposter (voor kinderen) 13.30 - 14.00 uur Op de foto met de burgemeester 14.00 - 14.30 uur Over de streep 15.30 - 16.00 uur Quiz Petje-op-petje-af 16.00 - 17.00 uur Speeddaten met raadsleden Gehele Dag Twitter #dvdd Gemeentehuis Het oudste gedeelte van het gemeentehuis dateert van 1878. Het raadhuis aan de voorzijde is in 1913 uitgebreid naar ontwerp van J. Stuivinga uit Zeist. Daarbij is onder andere de interessante raadzaal gebouwd met (symbolisch) beeldhouwwerk en glas-inlood-ramen met familiewapens van belangrijke Veendam.
Locatie Centrum Raadhuisplein Raadhuisplein Gemeentehuis Gemeentehuis Gemeentehuis Raadhuisplein Raadzaal Commissiekamer
Wijk- en Buurtbeheer Centrum Door het Wijk- en Buurtbeheer Centrum worden meerdere activiteiten georganiseerd: • presentatie oud Veendam in de foyer van het Cultuurcentrum van Beresteyn: foto’s van monumenten in Veendam en Wildervank van 10.00 tot 17.00 uur, • onder het genot van een gratis kop koffie en een plakje koek worden in de foyer gratis de Winkler Prins wandelingen en monumentenfietsroutes beschikbaar gesteld, • wandelingen met prominente Veendammers door het gebied Tuss’n Baide Daipen met een rustpauze waar men een gratis kop koffie wordt aangeboden. Familietrouw Korte vaartocht met de Familietrouw. De in 1894 te Stadskanaal gebouwde spitse praam Familietrouw is het oudste, nog in originele staat verkerende, schip in de provincie Groningen met een roef uit 1894 met kleine kooien. Vanaf de Turfcentrale wordt er twee keer afgevaren op het AG Wildervanckkanaal richting Wildervank. Omdat er slechts plaats is voor 12 personen per afvaart, is opgave vooraf noodzakelijk via
[email protected] of via de balie van het Veenkoloniaal Museum te Veendam.
Pekela In Pekela zijn de volgende monumenten opengesteld • • • • •
Strokartonfabriek Free & Co. Wedderwegkerk Oude Pekela Rooms-Katholieke Kerk St. Willibrordus Oude Pekela Molen “de Onrust” Oude Pekela Kapiteinshuis Nieuwe Pekela (gereduceerd tarief: €1,00)
De Pekela’s kennen een interessante geschiedenis. Na de veenafgravingen begon een tijd van zeevaart en nog later van industriële nijverheid. Tientallen scheepswerven, strokartonfabrieken en werkplaatsen hebben gezorgd voor welvaart. Dat is tegenwoordig nog te zien aan bijvoorbeeld fabriekspanden, statige huizen en kerken. Eén van de monumenten die herinnert aan deze tijd van industriële voorspoed is tijdens Open Monumentendag geopend. De voormalige strokartonfabriek Free & Co biedt nu onderdak aan Stichting SIEPCO. Zij zet zich in voor het behouden en tentoonstellen van het industriële erfgoed van de Pekela’s. Tijdens deze dag zijn er verschillende demonstraties van oude ambachten. Deze centrale locatie is goed bereikbaar, bezoekers worden verzocht zo min mogelijk met de auto te komen om parkeerproblemen te voorkomen. Ook op andere plekken zijn monumenten opengesteld voor het publiek. Een aanrader is een bezoek aan het Kapiteinshuis. Voordat de industriële revolutie zijn intrede deed, waren de Pekela’s namelijk de thuishaven van vele schepen met ondernemende kapiteins. Ook zijn er twee historische kerkgebouwen geopend. In sommige kerken wordt speciaal voor deze gelegenheid het orgel bespeeld. In de gemeente Pekela vindt dit jaar, tijdens de Open Monumentendag ook de jaarmarkt plaats met diverse am- bachten en festiviteiten.
Strokartonfabriek Free & Co. De strokartonindustrie heeft een belangrijke rol gespeeld in de industriële ontwikkeling van de Pekela’s. Nergens anders in Nederland stonden zoveel strokartonfabrieken en nergens anders leeft deze bijzondere geschiedenis nog zo voort als hier. De strokartonfabriek Free & Co in Oude Pekela werd in 1904 geopend. De fabriek is in 1974 overgenomen door KPN-Maastricht (Koninklijke Papier Nederland). Tot de sluiting heeft de fabriek perioden van succes en tegenslag gekend. In 1930 bijvoorbeeld ging vier miljoen kilo aan stro verloren door een brand. Ook werd volop geïnvesteerd in moderne techniek. In 1934 werd de eerste geheel elektrisch aangedreven kartonmachine in gebruik genomen. In die tijd een unicum in Europa. Noodgedwongen fusies leidden er toe dat de fabriek in 1974 werd overgenomen en uiteindelijk in 1979 de deuren moest sluiten. Een enthousiaste groep vrijwilligers heeft zich sterk gemaakt voor het behoud van het pand en de stoommachine. Daarvoor is de Stichting SIEPCO opgericht. De stichting heeft als doel de industriële geschiedenis, waaronder de strokartonindustrie, voor een breed publiek te presenteren. Speciaal voor Open Monumentendag is een deel van de voormalige strokartonfabriek voor bezoekers geopend. In het pand bevinden zich verschillende bezienswaardigheden, zoals een originele Stork stoommachine, machines uit de strokartonindustrie en allerhande oude techniek. In het ketelhuis wordt een expositie ingericht over de geschiedenis van het papier maken; niet alleen lokaal (Pekela), maar ook landelijk en mondiaal (China). Aan de hand van de presentaties worden herinneringen getoond aan de fabriek en de strokartonindustrie. De fabriek ligt aan het Pekelder Hoofddiep in Oude Pekela (Hendrik Westerstraat, ongeveer ter hoogte van de Winschoterweg).
Activiteiten Open Monumentendag • de oude stoommachine wordt op deze dag officieel in werking gesteld • tentoonstelling: “Oorsprong en ontwikkeling papier” • papier scheppen • tingieten • reliëf maken van het gezicht van dhr. E. Free (mede oprichter en directeur) • tentoonstelling modelvliegtuigen, kleine stoommachine(s), kleine duikboten en bestuurbare modelschepen(indien mogelijk demonstreren en in werking stellen) • tentoonstelling draadrecorder en radio van Pekelder makelij worden • foto’s van Pekela • heftrucks van Pekelder makelij • hobbysoos A12 met diverse activiteiten • schilderijen en aquarellen en andere vormen van kunst Atelier D-19 • verkoop van koffie/thee + cake en frisdranken • uitgebreide presentatie stichting SIEPCO
Wedderwegkerk Oude Pekela De voormalige Hervormde Kerk aan de H. Westerstraat 114 te Oude Pekela is een langgerekt zaalgebouw uit 1683 dat in 1783 is vergroot. De toren uit 1804 is door afschuining van de hoeken beëindigd om bekroond te worden door een sierlijke achtzijdige koepel. Bezienswaardig zijn zeker de preekstoel met gedraaide hoekbalusters, het met ijzer beslagen offerblok en het meubilair van paneelwerk en gesneden lijstwerk. Activiteiten Open Monumentendag • De kerk is opengesteld en er is iemand aanwezig om eventuele vragen te beantwoorden • Expositie van amateurschilders • Het monumentale orgel wordt op gezette tijden bespeeld; de tijden hiervan worden op de Open Monumentendag bij de kerk vermeld.
Rooms-Katholieke Kerk St. Willibrordus Oude Pekela De Rooms-Katholieke Kerk St. Willibrordus en de naastgelegen pastorie zijn in 1896 gebouwd naar ontwerp van Nicolaas Molenaar en zijn te vinden aan de F. Clockstraat 228/229. De in 1896 gewijde neogotische kruisbasiliek heeft een deels gesloten absis, rechthoekige zijkapellen, spitsboogvensters en een toren met een hoge naaldspits. Bezienswaardigheden zijn de bundelpijlers, de ribben en gordelbogen, de kleurig beglaasde vensters van koor- en zijkapellen. Verder de neogotische inventaris, waaronder de drie altaren, preekstoel, heiligenbeelden en lichtarmaturen. Het twee-klaviers orgel is in 1888 gebouwd door C.B. Adema en Zonen. Activiteiten Open Monumentendag • openstelling van het kerkgebouw
Molen “De Onrust” Oude Pekela De molen “De Onrust” aan de F. Clockstraat 111a te Oude Pekela is in 1850 gebouwd als koren- en pelmolen. Het betreft een achtkantige bovenkruier met stelling. De molen is kort geleden gerestaureerd maar niet meer bedrijfsmatig in gebruik. Langs het langgerekte lint van het Pekelder Hoofddiep stonden rond het begin van de 19e eeuw acht molens, waarvan er nog twee bestaan; “De Zwaluw” en ‘De Onrust’. Veel in “De Onrust” is nog authentiek. Dit valt met name op bij het lichtwerk van de drie koppelstenen en het kammenluiwerk. De stenen worden in en uit het werk gezet door het met de hand verschuiven van de ijzerbalk (zwaai- of sleutelbalk), het verplaatsen van een losse pal en een wig. De molen heeft zes ruimten: de begane grond, eerste zolder, tweede zolder, maalzolder (of stellingzolder, met een mooi uitzicht op ruim 10 meter hoogte), steenzolder, overstap ter hoogte van het luiwerk en de kapzolder. Activiteiten Open Monumentendag • openstelling molen • mogelijkheid om drie mozaïeken van Anno Smith te bezichtigen
Kapiteinshuis Nieuwe Pekela Aan de Ds. S. Tjadenstraat 95/96 te Nieuwe Pekela staat een originele kapiteinswoning. Het is een goed bewaard voorbeeld van een veenkoloniaal woonhuis met asymmetrische puntgevel met de ingang in de “krimp” (sprong in de gevel, waarbij het gebouw zich verbreedt van het hogere woonhuis naar de lage, brede schuur). Het huis is gebouwd in 1799 in opdracht van kapitein Kornelis Jans Boon en zijn vrouw Jantje Roelofs Koop. In 1988 werd het pand gedeeltelijk ingericht als museum, want het voorhuis werd toen nog bewoond. Sinds 2006 is het geheel gerenoveerd en ingericht met een collectie die grotendeels bestaat uit stukken die door Pekelder Zeevaarders werden meegenomen uit verre oorden. Wanneer u binnen stapt, lijkt het alsof u een stap terug in de tijd maakt. U zult zien dat achter de eenvoudige gevel van het Kapiteinshuis veel kostbaars te bekijken is. U bent van harte welkom in het museum Kapiteinshuis in Nieuwe Pekela. Zie voor meer informatie ook: www.kapiteinshuis.nl Activiteiten Open Monumentendag • het kapiteinshuis is geopend voor een gereduceerd tarief van € 1,00
Dit boekje is een gezamenlijke uitgave van de gemeenten Veendam en Pekela
Gemeente Veendam Raadhuisplein 5 - 9641 AW Veendam Postbus 20004 - 9640 PA Veendam Telefoon : (0598) 652 222 E-mail :
[email protected] Website : www.veendam.nl
Gemeente Pekela Raadhuislaan 8 - 9665 JD Oude Pekela Postbus 20.000 - 9665 ZM Oude Pekela Telefoon : (0597) 617555 E-mail :
[email protected] Website : www.pekela.nl
