Open Monumenten Dag. Jaarlijks wordt in heel Nederland de ‘Open Monumenten Dag’ georganiseerd in het 2e weekend van de maand september. Elk jaar wordt er een voor het hele land geldend thema gekozen. Elke heemkundeorganisatie en/of gemeente staat het vrij hoe aan dat thema gestalte wordt gegeven. De Heemkundevereniging Brunssum was organisator bij de volgende onderwerpen: Open Monumentendag - 2001 - Huis en Haard. Interieur uit voorgaande perioden. Open Monumentendag - 2002 - Handel. In "de schaapskooi" werden regionale producten, vervoermiddelen en handelsrouten in een tentoonstelling samengebracht. Een video presentatie maakte het belang van het aardewerk uit Brunssum en Schinveld duidelijk. Open Monumentendag - 2003 - Boerenbouw. In Brunssum en de Onderbanken was het mogelijk meerdere boerderijen te bezoeken. Voor de jeugd was er de kans om onder leiding van een kunstenaar hun artistieke talenten te ontvouwen. Open Monumentendag - 2004 - Verdediging. In de hal van ons bestuurscentrum werd een expositie ingericht waaraan medewerking werd verleend door leerlingen van 't Romboutscollege, ’t JFC hoofdkwartier en schutterij St. Gregorius de Grote. Daarnaast zagen de bezoekers een militaire maquette die geplaatst was rond de slag in de Ardennen 1944, uniformen van verschillende onderdelen van meerdere nationaliteiten, Brunssumse foto's, terwijl de opslag van materiaal op de steenberg te zien was op een video. Bovendien werd er een fietstocht samengesteld, die langs het AWACS vliegveld naar de verdedigingswerken van Gangelt en de motte naast de Merkel voerde. Open Monumentendag - 2005 - Religieus erfgoed. Bezoekers konden kennis maken met kerkgebouwen en de zich daarin bevindende religieuze- en kunstvoorwerpen. Tevens werden ze opmerkzaam gemaakt op de zeer verschillende architectuur. D.m. v. een vouwblad met korte tekst en afbeelding werd dit toegankelijk gemaakt. Opengesteld waren St. Barbarakerk - Treebeek, Apostolisch Genootschap - Treebeek, Fatimakerk - Indje, St. Gregoriuskerk Brunssum en St. Vincentiuskerk - Rumpen.
In deze laatste was bovendien een tentoonstelling te zien waar middels foto’s, beelden en keramiek de ontwikkeling van de wijk Rumpen in beeld werd gebracht. Open Monumentendag - 2006 - Feest. De keuze van dit thema wordt bepaald door het feit, dat nu 20 jaar geleden is dat de nationale Open Monumenten Dag van start ging. Ons voornemen, om op zaterdag 9 september, in het centrum, met feestelijke dansen en klanken dit feit te vieren, hebben we werkelijkheid laten worden dankzij de medewerking van de drumband Scouting Brunssum, de Poolse zang- en dansgroep Podlasie, Drumfanfare – Majorettenpeloton Parcifal en de Sittardse dansgroep Foekepot. In café Ouwe Mert werd het feest in beeld gebracht door een 100 jaar oude bierpomp met de bijbehorende drankwetvergunning e.d. In het centrum werden in etalages 10 Brunssumse feesten gepresenteerd, die in foto`s vastgelegd werden door onze stadsgenoot Anton Adriaens. Daarnaast was in de vitrine van een chocolaterie een servies te bewonderen, dat vervaardigd werd in het Klei-atelier Brunssum; dus uit de jaren 1950. De organiserende Heemkundevereniging Brunssum presenteerde zich op het plein met een stand waar alle geproduceerde boeken en oude kaarten te zien waren. Open Monumentendag - 2007 - Monumenten van de 20e eeuw. Dit jaar was het nationale thema “Monumenten van de 20e eeuw”. Aangezien Brunssum zich sinds het begin van de 20e eeuw, in samenhang met de mijnbouw, stormachtig ontwikkelde vinden we hier architectuur in een grote verscheidenheid. Die kunnen we zien in woonwijken, scholen, kerken, winkels, gemeenschapshuizen, parken en individuele woningen. Om deze onderwerpen onder de aandacht en “zichtbaar” te maken hebben we een wandeltocht samengesteld van ± 8 km met een tijdsduur van zo’n 2 uur. Daarnaast zijn er 2 fietstochten van 15 km en 10 km op papier gezet. De St. Gregoriuskerk was geopend en daar was een tekst die iets vertelde over het idee achter de architectuur en het interieur. 24 belangstellenden kwamen de kerk bekijken, zij waren zonder uitzondering aangenaam verrast.
Het start- en eindpunt was het café “de Ouwe Mert” gelegen aan de oude markt, in de Dorpstraat. In het café hadden we een kleine fotopresentatie van individuele woningen samengesteld en hier werden de routebeschrijvingen van de wandel- en fietstochten voor de prijs van € 1.00 aangeboden. De wandeltocht voerde van de oude markt via de Linde- en Mozartstraat naar het vijverpark; daarna door de promenade, langs de algemene en Britse begraafplaats en de geopende St. Gregoriuskerk naar de gereconstrueerde oude markt. De eerste fietstocht leidde via de Julianastraat naar het vijverpark, de Beemden en de Haansberg naar de Langeberg, om via het Schuttersveld (inclusief ‘t Schutterspark) langs het ziekenhuis en de Rozengaard terug naar het startpunt. De tweede fietstocht voerde je door de Heufkestraat naar het ridderkwartier ( Bexdelle). Daarna reed je door het Amstenraderveld, stak over naar Treebeek en nam je het fietspad om via Op de Vos, in de Hemelder te komen. Daarna ging het door de Essenstraat bergaf naar het startpunt. Omdat de beide fietstochten in een gezamenlijk boekje zaten konden de deelnemers de beide routes met of zonder pauze op de oude markt aan elkaar breien. Verder kan nog opgemerkt worden dat de weergoden ook dit jaar ons goed gezind waren.
Tekst Sjir Reinartz. Foto Marcel Senden. Open Monumentendag - 2008 - Sporen uit het verleden. Op de ‘Open Monumentendag 2008’ (zondag 14 september 2008) heeft de ‘Heemkunde-vereniging Brunssum’ in samenwerking met de ‘Stichting Historische Bron van Brunsham’ in het Heemkundelokaal aan de Schoolstraat 4 in Brunssum een expositie gehouden met als thema: Sporen uit het verleden. Op deze expositie waren onder andere oude foto’s (veel uit de privé-verzameling van Jo Chiaradia) van Brunssum te zien met o.a. de Staatsmijn Hendrik en Emma, mijnwoningen, straatbeelden en sportverenigingen. Sommige van deze foto’s van Brunssum waren nog nimmer getoond. Daarnaast waren er voorwerpen te zien uit het mijnwerkersbestaan en het boerenleven in vroegere tijden. Ook werden er foto’s en voorwerpen getoond uit de beginjaren van de openbare elektriciteitvoorziening in Brunssum. Verder werd er aandacht besteed aan het mysterieuze fenomeen ‘de Landgraaf’. De werkgroep Wegkruisen had een aantal corpussen en tekstplaten tentoongesteld. De werkgroep Genealogie stelde haar verzameling bidprentjes ter inzage. De werkgroep Dialectgroep heeft door middel van spreekwoorden het verleden onder de aandacht gebracht.
Meer dan 100 bezoekers hebben we geteld. Het mooie weer was beslist geen spelbreker. Er is door de organisatie veel aandacht besteed aan de promotie van deze Open Monumentendag, zowel in de media als door middel van het verspreiden van 50 affiches. Opvallend is dat de term “oude foto’s” een toverwoord is, waarmee altijd veel belangstellenden gelokt kunnen worden. Veel leden van onze vereniging (waarvan ook vele op deze dag aanwezig waren) hebben een grote bijdrage geleverd aan deze expositie. Velen hebben foto’s en voorwerpen uit hun privécollecties tijdelijk voor deze expositie ter beschikking gesteld. De organisatie is dan
ook iedereen dankbaar, die elk op zijn of haar wijze een bijdrage heeft geleverd aan deze mooie dag. Een speciaal dankwoord willen wij toch richten aan de familie Raets, die hun tuin, waar een terrasje was ingericht, ter beschikking heeft gesteld. Ik denk dat we deze Open Monumentendag 2008 als zeer geslaagd mogen bestempelen.
Open Monumentendag 2008 in het oude Heemkundelokaal aan de Schoolstraat nr. 4 te Brunssum. Door: Marcel Senden. Foto: Marcel Senden
Open Monumentendag - 2009 - Op de Kaart. Op zondagmiddag 13 september heeft de Heemkundevereniging Brunssum in samenwerking met de Stichting Bron van Brunsham in het Gemeenschapshuis Concordia, in het kader van “Open Monumentendag 2009” een expositie gehouden, waarin oude landkaarten enz. van Brunssum te zien waren.
Het thema van “Open Monumentendag 2009” was: “Op de Kaart” (Atlassen en landkaarten enz.). Op de tentoonstelling waren een groot aantal kaarten en plattegronden van Brunssum en omstreken te zien. Tevens was er een tiental grote luchtfoto’s van Brunssum te bekijken. Een tafel was gereserveerd voor oude ansichtkaarten. Men kon ook oude atlassen inkijken. De tentoonstelling heeft ongeveer 60 bezoekers getrokken, die ruimschoots de tijd namen om alle kaarten, boeken en foto’s te bekijken.
Door: Marcel Senden. Foto’s: Wim Jorritsma.
Open Monumentendag 2010. De Heemkundevereniging Brunssum hield in samenwerking met de Stichting Bron van Brunsham in het kader van Open Monumentendag op zondag 12 september 2010 een expositie met als thema: “De St. Gregoriuskerk en haar omgeving rond het kruispunt Dorpstraat / Kerkstraat”. De expositie werd gehouden in het kerkportaal van de St. Gregoriuskerk. Op deze tentoonstelling werden tientallen historische foto’s getoond van de omgeving van het kruispunt Dorpstraat / Kerkstraat. Verder waren er foto’s te zien van de oude St. Gregoriuskerken (het Unitas en de koepelkerk).
Er werd een film en een diapresentatie getoond van de opgraving op het Unitasterrein waarbij de fundamenten van de alleroudste kerkjes van Brunssum blootgelegd werden.
De bovenstaande pentekening geeft een impressie van het kerkje rond 1780. De pentekening is gemaakt door Jan Halmans. Er werd ook een film getoond met daarop een rondleiding door de huidige Gregoriuskerk. Verder was is er een rondleiding met een gids door de kerk. Gedurende deze middag werd door de heer Seevens op gezette tijden het orgel bespeeld. Door: Marcel Senden. Foto: Ruud Scholten.
Overige activiteiten 6 juni 2004, werd het eerste lustrum van de heemkunde Brunssum gevierd. In het gebouw van Scouting St. Franciscus aan de Dorpstraat bij het Fatimabeeld werd een tentoonstelling georganiseerd over diverse historische ontwikkelingen, omgeven door demonstratie en voorlichting. De tentoonstelling was ingericht met veel inspiratie en inzet van leden van de vereniging. Oude documenten, foto ‘s en geschriften die er te zien waren en niet te vergeten de taferelen uit de oude doos ondersteund door schetsen en fotomateriaal en gebruiksvoorwerpen. De film over 40 jaar staatsmijnen en 50 jaar koningin Wilhelmina waren goed bekeken documenten en gaven een goede blik op Brunssum in 1948. Diverse bekende Brunssummers waren herkenbaar op de film aanwezig. De werkgroep dialect gaf in een gezellig ingerichte hoek onder het genot van vlaai en koffie gesprekken en lezingen waarbij vele bezoekers met hun eigen verhalen een bijdrage aan het gebeuren gaven. De werkgroep genealogie liet in de aan haar gegeven opdracht zien hoe een buurt zich gedurende 270 jaar ontwikkelde. Een presentatie over archeologie in de geschiedenis van Brunssum, werd gepresenteerd aan de hand van ter beschikking gesteld plaatmateriaal van de Historische Stichting Bron van Brunsham. Een groot aantal personen hebben heemkundevereniging zoal heeft te bieden.
die
dag
genoten
van
wat
een
Tentoonstelling Emmastaete 4 december 2006 tot en met begin januari 2007 Op maandag 4-12-2006 werden de gevelstenen die ooit de hoofdingang van de staatsmijn Emma sierden, geplaatst op het voorterrein van het zorgcentrum Emmastaete, gelegen aan de Akerstraat in Treebeek. De initiatiefnemers hebben de ‘Heemkundevereniging Brunssum’ gevraagd een bijdrage aan dit gebeuren te leveren.
Op de voorafgaande zaterdag zijn we met 5 man en 2 vitrines naar Treebeek gegaan om te zien welke mogelijkheden te benutten waren. In de centrale hal van het zorgcentrum Emmastaete hebben we onze spullen een geschikte plaats gegeven. Het resultaat is een tafelvitrine waarin betaalmiddelen als bankbiljetten, munten en gedenkpenningen te zien zijn, die alle een duidelijke relatie hebben met mijnbouw. Echter niet alleen met kolenmijnbouw, dus ook met de winning van metalen en mineralen. Je ziet dan niet alleen Nederland maar ook diverse landen in Europa en andere werelddelen.
In een 2e hoge vitrine hebben we spullen tentoongesteld die in ons clublokaal doorlopend te zien zijn. Ze zijn regionaal en lokaal gebonden; witte tegel, 10x20 cm, tekst “Staatsmijn Hendrik”, bruine tegel 15x15 cm, tekst “Staatsmijn Emma”, crèmekleurige tegel, tekst “Regeringsjubileum 1898 - 1938 Staatsmijnen. in Limburg”. Bord Ø 28 cm, wit, tekst “Ter Herinnering Kinderfeest Nederlandse Mijnwerkers Bond Brunssum”. Bord Ø 25 cm, kobalt en goud, tekst “NKMB”. Bord Ø 25 cm, wit met gouden rand, tekst "Nederlandse Katholieke Mijnwerkersbond".
Verder een ondergronds te gebruiken gradenboog met een indeling in 90° en 100° met daarnaast als blikvanger een maquette van de Emma-schacht, compleet met opschrift. Boven op deze vitrine plaatsten wij een schilderij van de hoofdingang van staatsmijn Hendrik; we zijn uiteindelijk een Brunssumse club, nietwaar. Begin januari 2007 hebben we onze bijdrage weer opgehaald. Tekst: Sjir Reinartz. Foto: Ed van Gelder. Korendag in d’r Brikke Oave. Op zondag maart 2007 hield het mannenkoor RMK 1921 in het kader van haar 85jarig bestaan in de Brikke Oave een Korendag. Er werden op die dag concerten gegeven en een sociale markt gehouden. Op die markt heeft de Heemkundevereniging Brunssum zich gepresenteerd door middel van een stand met foto’s van het RMK en nog andere koren.
Expositie Mijn-verleden in d’r Brikke Oave. Van zondag 25 t/m woensdag 28 maart werd in d’r Brikke Oave een expositie gehouden om de ramp op de Staatsmijn Hendrik van 24 maart 1947 te herdenken. De Heemkundevereniging Brunssum heeft door middel van het exposeren van een aantal aan de mijnbouw gerelateerde attributen in een tweetal vitrines, een bijdrage geleverd aan de expositie.
Viering 150 jaar verschijning Maria in Lourdes In februari 2008 was het 150 jaar geleden, dat de Maagd Maria in Lourdes in een grot verscheen aan Bernadette Soubirous. In het kader van dit jubileum organiseerden de bewoners van Onder-Merkelbeek een viering op 10-2-2008.
Op die dag werd om zes uur een “kort” lof gehouden in het Clemens-kerkje van Merkelbeek (op de Kling), gevolgd door een lichtprocessie, voorafgegaan door 2 leden van de schutterij.
Maar liefst 150 mensen kwamen om zes uur naar de viering in het propvolle kerkje en liepen daarna mee in een korte lichtprocessie naar de Lourdesgrot. De Heemkundevereniging Brunssum (dhr. Reinartz, dhr. Halmans en dhr. Senden) had in het kader van deze viering een folder gemaakt met een korte historische beschrijving van de Lourdesgrot, het Clemenskerkje en het klooster van Merkelbeek. Deze folder werd tijdens de viering uitgereikt. Op een stand was ook nog andere informatie m.b.t. de Heemkundevereniging Brunssum te verkrijgen
Daarnaast had dhr. Chiaradia een collage gemaakt van foto’s / prentbriefkaarten uit de omgeving van het kerkje. Deze collage was voor en na de dienst in het kerkje te bezichtigen. De heren Vos, Jetten, Reinartz, Cals, Chiaradia en Senden waren bij de viering aanwezig om de activiteiten van de Heemkundevereniging Brunssum rond deze viering te ondersteunen. Dhr. Cals had voor de viering processiepaaltjes en vaandels ter beschikking gesteld. Door: Marcel Senden. Foto’s: Marcel Senden.
Herdenking Mijnramp Staatsmijn Hendrik 1928 Op zondag 13 juli 2008 was het precies tachtig jaar geleden dat de eerste grote mijnramp in de geschiedenis van de Staatsmijnen plaatsvond. In breukpijler 436 van de Staatsmijn Hendrik maakte een mijngasontploffing een einde aan dertien levens. De ramp kostte 34 kinderen hun vader. Op initiatief van de Heemkundevereniging Brunssum werden op zondag 13 juli in een mis in de kerk St. Vincentius á Paulo te Rumpen de omgekomen mijnwerkers herdacht.
Aan nabestaanden (kleinkinderen) werd de gelegenheid geboden om zelf een kaars te ontsteken ter ere van de overledene. Van de kleinkinderen waren Heleen Hartman en Arend Lunenborg aanwezig. Het "Glück Auf" van het kerkkoor was indrukwekkend. Verder was de mis sober. Inleiding mis door Ed. van Gelder. Geen van ons hier aanwezig weet hoe zijn of haar leven eruit ziet vanmiddag om 20 minuten over twee. Stilletjes gaan we ervan uit dat we dan bezig zijn met dat we ons hebben voorgenomen. Nu, vandaag precies tachtig jaar geleden en op dit tijdstip, waren op de Staatsmijn Hendrik honderden mijnwerkers bezig met hun arbeid. En ook bij hen zal nagenoeg niemand de gedachte hebben gehad dat ze het einde van hun dienst niet zouden gaan halen. Hooguit alleen bij degenen die last hadden van bijgelovigheid. Het was immers vrijdag en vrijdag de dertiende ligt bij sommigen wat gevoelig. Om twintig over twee maakte een mijngasontploffing een einde aan het leven van 13 koempels. De ontploffing had een verwoestende uitwerking op haar omgeving. Illustratief daarvoor is dat pas dertien dagen later reddingswerkers de plaats konden betreden waar de ontploffing was ontstaan. Daar konden zij twee koempels bergen. Weer een dag later kon uiteindelijk de laatste dode worden gelokaliseerd en geborgen. Naar de oorzaak van de ramp werd onderzoek gedaan, onder andere door het verhoren van allen die de gedode koempels die fatale dag het laatst hadden gesproken of gezien. Het waren vaak emotionele verhalen die konden worden opgetekend. Omdat alle rechtstreeks betrokkenen er niet meer waren, kreeg alle informatie een persoonlijke kleur. De directie van de Staatsmijnen, die leiding gaf aan
het onderzoek, moest dan ook oppassen dat deze verhalen niet de vorm gingen aannemen die ook wel wordt beschreven als “ik heb het gezien van iemand die het gehoord heeft”. Maar uiteindelijk slaagde zij er toch in een aanvaardbare beschrijving van de ramp samen te stellen. Het eindrapport verscheen in oktober 1928. Het is door de Heemkundevereniging in bewerkte vorm gepubliceerd in deel 3 van de Brunssumse geschiedenissen en te koop bij de lokale boekhandels, de VVV en de sigarenzaak van Hermans. Vandaag herdenken we hier de eerste grote mijnramp uit de geschiedenis van de Staatsmijnen met het ontsteken van een kaars voor elk slachtoffer. Graag wil ik de koempels Cals, Jeurissen en Joosten bedanken voor hun bereidheid om deze taak uit te voeren. Op ons verzoek in de media aan familieleden om zich te melden voor het zelf komen ontsteken van een kaars zijn enkele reacties gekomen. Van een der omgekomenen wilde zijn dochter deze mis bijwonen. Helaas kan dat niet doorgaan omdat zij in het ziekenhuis moest worden opgenomen met een longontsteking. Vanaf deze plaats willen wij haar van harte een voorspoedig herstel toewensen. Verder wil ik het kerkbestuur en pastoor Ceriani bedanken voor hun bereidwilligheid om het de Heemkundevereniging mogelijk te maken een stukje geschiedenis van Brunssum onder uw aandacht te kunnen brengen. In de mis werden de namen van de omgekomenen door in mijnkleding gestoken koempels, de heren Cals, Jeurissen en Joosten voorgelezen. Wij herdenken: - Voorman-houwer L.J.H. Campers. Hij werd 32 jaar, was gehuwd en vader van zes kinderen waarvan de jongste pas twee maanden oud. - Houwer B. Hartman. Hij werd 28 jaar, was gehuwd en vader van vijf kinderen waarvan de jongste 9 maanden. Zijn kaars zal worden ontstoken door zijn kleindochter. - Hulphouwer H.J. Heldens. Hij werd 36 jaar, was gehuwd maar had geen kinderen. - Houwer R.W. Huisman. Hij werd 28 jaar, was gehuwd en vader van een 10 maanden oude baby. - Meester-houwer-dd hulpopzichter H. Jongen. Hij werd 31 jaar, was gehuwd en vader van vier kinderen. - Houwer A. Latawice uit Polen. Hij werd 39 jaar, was gehuwd en pas 11 maanden in dienst van de Hendrik. Onbekend is of hij kinderen had. - Tussenschacht-seingever G. Lentink. Hij werd 28 jaar, was gehuwd en vader van drie kinderen waarvan de jongste zes maanden. - Hulphouwer A. Lunenborg. Hij werd 31 jaar, was gehuwd en vader van vier kinderen waarvan de jongste 8 maanden. Zijn kaars zal worden ontstoken door zijn kleinzoon. - Houwer R. Rademakers. Hij werd 35 jaar, was gehuwd en vader van vier kinderen. - Houwer J. Rautert uit Duitsland. Hij werd 32 jaar, was gehuwd en vader van vier kinderen. - Houwer W. Schmitz. Hij werd 30 jaar, was gehuwd en vader van een kind.
- Houwer-reserve schietmeester A. Skovronski uit Oostenrijk Hij werd 47 jaar, was gehuwd en vader van vier kinderen. - Hulphouwer A. Strach uit Joego-Slavië. Hij werd 28 jaar en was ongehuwd. Met het ontsteken van de laatste kaars herdenken wij alle koempels die op welke wijze ook, zowel direct als ook indirect, hun leven hebben gegeven in dienst van de mijn. Door: Ed. van Gelder. 2e Lustrum, tentoonstelling, zondag 7 juni 2009. Op zondag 7 juni heeft de Heemkundevereniging Brunssum haar tien jarig bestaan gevierd d.m.v. een tentoonstelling in het scoutinggebouw van Scouting Sint Franciscus aan de Fatima-rotonde aan de Dorpstraat. Op deze tentoonstelling, die door meer dan 100 bezoekers werd bezocht, waren veel foto’s van Brunssum van vroeger te zien. De foto’s ware thematisch gerangschikt op panelen, voorzien van verklarende teksten en achtergrondinformatie.
Er was ruimte gereserveerd waar een aantal voorwerpen met betrekking tot het mijnwerkersberoep te zien waren.
De werkgroep Wegkruisen liet enkele van haar crucifixen zien. Tevens stond er een houten kruis met een bloemenkrans. Deze bloemenkrans was een voorbeeld van de bloemenkransen die werden gemaakt door de leden van de werkgroep Wegkruisen. Rond Palmzondag en in de Goede Week zijn deze bloemenkransen om meerdere wegkruisen in Brunssum gehangen.
Aan een van de wanden van de expositieruimte hingen een drietal panelen met daarop een selectie van berichten en advertenties uit het weekblad ‘Brunssum Aktueel’ uit de jaren 1988 tot en met 1990. De werkgroep Genealogie presenteerde een tweetal fotolijsten met bijzondere bidprentjes uit de bidprentjesverzameling. Op een aantal tafels lagen een aantal ordners met meer dan duizend bidprentjes. De bezoekers konden deze bidprentjes op hun gemak inzien. De werkgroep Dialect had een aantal wolken met bijzondere spreekwoorden aan het plafond gehangen. Verder presenteerde zij een overzicht van de vruchten (gedichten, verhalen en folders) van haar activiteiten, in de vorm van een collage.
Na of tijdens de bezichtiging van de tentoonstelling konden de bezoekers in het koffiehoekje uitrusten bij een kopje koffie met een plakje cake. Door: Marcel Senden. Foto’s: dhr. Ed. Jasker.
Presentatie Vrouwenvereniging St. Barbara Treebeek. Op dinsdag 9 juni 2009 werd door de Heemkundevereniging Brunssum op verzoek van de Vrouwenvereniging St. Barbara Treebeek een dia-avond gehouden. Op deze avond, die gehouden werd in het oude KAJ-gebouw aan de Sterrenstraat in Treebeek, werden tientallen foto’s van het Leeuwstuk en Treebeek van vroeger getoond. De presentatie werd samengesteld door dhr. Jo Chiaradia. De avond werd bijgewoond door ongeveer zeventig bezoekers. Daar deze bezoekers hoofdzakelijk wonen of gewoond hebben in Treebeek en het Leeuwstuk, waren de vertoonde foto’s bronnen van herkenning en kwamen er veel verhalen los over lang vervlogen jaren.
Het mag dan ook niet verwonderlijk zijn, dat deze avond behoorlijk uit liep, hetgeen een teken is dat de presentatie een succes is geweest. Door: Marcel Senden. Foto’s: mevr. T. Lunenborg.
Fotopresentatie bij Stichting Ouderenwelzijn Brunssum. Op woensdag 21 oktober 2009 werd door de Heemkundevereniging Brunssum op verzoek van de Stichting Ouderenwelzijn Brunssum een diamiddag gehouden. Op deze middag, die gehouden werd in de Brikke Oave, werden tientallen foto’s van Brunssum van vroeger getoond. Er werden o.a. oude klassen-, familie- en verenigingsfoto’s getoond. Verder waren er oude foto’s van straten met markante winkelpanden te zien. Ook oude foto’s met activiteiten in het vijver- en Schutterspark riepen duidelijk herinneringen op. De presentatie werd samengesteld door dhr. Jo Chiaradia. De middag werd bijgewoond door ongeveer vijfenveertig bezoekers. Door: Marcel Senden. De onthulling van het Mijnwerkersmonument, zaterdag 18 september 2010. Mede dankzij het mooie weer waren omstreeks 14.00 uur een groot aantal belangstellenden aanwezig op de locatie van het mijnwerkersmonument bij het schachtwiel aan de Akerstraat. Ceremoniemeester Karel van Knippenberg heette iedereen van harte welkom en kondigde vervolgens het programma aan. Na deze aankondiging volgde een eerste muzikale bijdrage van het Heerlense Schalmeienkorps “Glück Auf”. Vervolgens hield Ed van Gelder, bestuurslid van de Heemkundevereniging Brunssum, een bevlogen toespraak getiteld “Eindelijk”, die in zijn geheel te lezen is aan het einde van dit verslag.
Ed. van Gelder houdt toespraak. Gedurende het intermezzo werd door de zangvereniging De Bronsheimers een lied gezongen. Na de toespraak van Theo van de Wetering, bestuurlid van de Stichting Carboon, droeg Ed Joosten een dialectgedicht voor. Dit gedicht was geschreven door een van de kinderen van mijnwerker Aarts uit Echt, die omkwam bij het werk in de mijn. Hierna hield wethouder Richard de Boer een toespraak, waarna hij samen met gemeenteraadslid Hugo Janssen, het monument onthulde. Het prachtige monument is gemaakt en geleverd door dhr. Hein Wanders.
Direct na deze onthulling volgde de kranslegging. Wethouder Richard de Boer en gemeenteraadslid Hugo Janssen legden een krans namens de Gemeente
Brunssum. De heren Ed van Gelder, Ed Joosten en Frans Cals legden een krans namens de Heemkundevereniging Brunssum. Tenslotte legde Mevr. Geurts uit Wittem een krans ter nagedachtenis aan haar vader, de houwer Johan Jozef Schmets uit Wittem, die in 1947 omkwam bij de ramp op de staatsmijn Hendrik.
Kranslegging door Ed van Gelder, Ed Joosten en Frans Cals. Na deze kranslegging brachten het Schalmeienkorps Glück Auf en de zangvereniging De Bronsheimers het lied Glück Auf ten gehore. Na afloop van deze onthulling werd iedereen uitgenodigd op koffie en gebak in het gemeenschapshuis Concordia. Bijna iedereen liep achter het spelende Schalmeienkorps Glück Auf aan, richting Concordia, waar genoten werd van heerlijke koffie en vlaai. Toespraak door Ed van Gelder “Eindelijk” Eindelijk. Naar mijn bescheiden mening is dit, door mij zo met nadruk uitgesproken woord, vandaag en hier uitstekend op zijn plaats. Eindelijk hebben we in Brunssum een monument dat is opgericht voor de mijnarbeider, de koempel in de meest brede zin van zijn betekenis.
Het woord eindelijk kan ook worden gebruikt wanneer we kijken naar de totstandkoming van dit monument. Na de oprichting van de Heemkundevereniging Brunssum op 2 juni 1999 werd gestart met een inventarisering van de lokale historie en wat er bewaard is gebleven aan objecten, geschriften en andere voor eenieder toegankelijke zaken. Dan kun je natuurlijk niet om de mijn Hendrik heen. Een klein stukje historie maakt dat duidelijk. (Het is nu 14.14 uur. Op dit tijdstip is het 43 jaar en 286 dagen geleden dat de laatste kolen van de Hendrik hier achter ons boven kwamen). Tijdens die zojuist genoemde inventarisering kwam de conclusie boven dat er, middels beelden, geschriften, gebouwen en wijken de nodige verwijzingen bestaan naar het mijnverleden, maar dat de koempel, de mens die een fysiek zware arbeid moest verrichten ter verkrijging van meer welvaart, er in het openbare beeld maar bekaaid af kwam. Het in 1921 ingestelde rectoraat Rumpen vierde haar zilveren bestaan met een prachtig monument gemaakt door Charles Vos. Dat beeld, genaamd “Christus in de Mijnstreek” en nu staande in de Rumpenerstraat, kan worden opgevat als een eerste verwijzing in de Brunssumse openbare ruimte naar het bestaan van die koempel. Pas in 1986 kreeg Brunssum een wat realistischer beeld . Zo dadelijk, na afloop van deze onthulling, wanneer we ons begeven naar zaal Concordia, passeren we een door Sjef Drummen in brons gegoten koempel. Met de zo dadelijk plaats vindende onthulling krijgt Brunssum nu eindelijk ook een heel ander soort monument. Een monument dat blijk geeft van erkenning dat de mijnarbeid niet alleen een kwestie is geweest van bloed, zweet en tranen, maar ook van mensenlevens. En niet zo weinig ook. Want wanneer we van de 153 ondergronds omgekomen koempels de tweemaal dertien slachtoffers van de rampen van 1928 en 1947 aftrekken, dan resteren nog altijd 127 verongelukten. Dat is toch nog gemiddeld iets meer dan 2 doden per productiejaar. Naast diegenen die hun leven hebben gegeven voor een paar mud kolen is dit monument ook opgericht voor de talloos velen die hun gezondheid hebben ingeleverd. Niemand kent hun aantal, maar het zijn er vele. We zien in het Brunssums stadsbeeld nog met enige regelmaat mensen die hun leven moeten delen met een zuurstoffles, of die op andere wijze een blijvend ongemak hebben opgelopen als gevolg van hun arbeid aan het kolenfront. Ook zij worden, door middel van dit monument, naar wij mogen hopen, aan de vergetelheid onttrokken en daarmee blijvend geëerd. Het zo dadelijk te onthullen monument staat op een van historie doordrenkte grond. Nergens anders komt de verwevenheid van de nu niet meer bestaande Staatsmijn Hendrik en dit monument zo prominent tot uiting. Omringd door gebouwen die onverbrekelijk met de Staatsmijn Hendrik zijn verbonden en daarom ook tot monument zijn verheven. Absolute topper daarin is het pand Akerstraat 12, daar waar, zoals in de toenmalige geschriften werd vermeld “den Hoofdingenieur” woonde.
Het is ons niet bekend wie de eerste bewoner is geweest. We weten alleen dat per 1 juli 1917 de aanstelling van Eduard Wintgens tot hoofdbedrijfsingenieur heeft plaats gevonden. En dat hij op nummer 12 heeft gewoond weten we ook. De gemeente Brunssum mag zich dan ook gelukkig prijzen met de gemeentelijke herindeling van 1 januari 1982. Die heeft er voor gezorgd dat er nu een straat met zijn naam binnen onze gemeentegrenzen valt. Diezelfde herindeling heeft er ook voor gezorgd dat wij nu beschikken over een beschermd gezicht mijnkoloniën. Dus, goed beschouwd is er in het huidige Brunssum het nodige bewaard gebleven dat verwijst naar het mijnverleden. In de vorige week huis-aan-huis verspreide krant ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Brunssumse HEMA kan een stukje worden gelezen van de hand van onze burgemeester. In dat geschrift zegt hij dat wij trots moeten zijn op ons mijnverleden. Daar kunnen wij ons volledig in vinden. Maar om trots te zijn op dat verleden dien je wel over de nodige feitenkennis te beschikken. De Heemkundevereniging hoopt dan ook van harte dat onze burgemeester het voor elkaar gaat krijgen dat ook binnen de Gemeentelijke burelen die trots gaat aanslaan, uiteraard gepaard gaande aan de bijbehorende feitenkennis. En we zouden helemaal trots zijn als de erkenning van de vele offers die de Staatsmijn Hendrik heeft geëist, er toe zou leiden dat er s-avonds een lampje bij dit monument gaat branden. En dat er een bankje komt waarop de koempels een beetje bijeen kunnen zitten om herinneringen op te halen. Dit zijn mijn laatste woorden en menigeen zal denken: eindelijk.
De zangvereniging De Bronsheimers en het Schalmeienkorps Glück Auf Door: Marcel Senden.
Wijkmarkt West Op zondag 15 mei 2011 is in Brunssum West (Treebeek e.o.) de zogenaamde “Wijkmarkt West” gehouden. Namens de Heemkundevereniging Brunssum was de dhr. Jo Chiaradia aanwezig met een door hem vervaardigde expositie van oude foto’s van de wijk Treebeek e.o.. Deze expositie was van 11 tot en met 17 uur te zien in een van de zalen van het casino in Treebeek.
Dhr. Jo Chiaradia had 8 panelen gemaakt met daarop oude foto’s gerangschikt volgens de thema’s: “Het Amstenrader Veld”, “Leeuwstuk en Treebeek in oorlogstijd”, “Oude zaken in Leeuwstuk en Treebeek”, “Het oude Beamten casino”, “Het Leeuwstuk”, “Het Treebeekplein”, “Scholen in Brunssum West”, “Staatsmijn Emma” en “Kinderen in het Leeuwstuk en in Treebeek”.
Dhr. Jo Chiaradia (rechts) in gesprek met een bezoeker.
De interresse voor deze foto-expositie was overweldigend. Honderden mensen hebben de oude foto’s bekeken. Bij menigeen maakte deze foto’s herinneringen los uit hun kindertijd en jeugd. Verhalen uit vervlogen jaren werden onderling uitgewisseld. Uit al deze reacties is gebleken dat de bezoekers veel plezier hebben beleefd aan deze foto-expositie van dhr. Jo Chiaradia.
Foto’s: Dhr. J. Chiaradia en dhr. R. Scholten.
Parelfestijn. De Heemkundevereniging Brunssum was op zondag 28 augustus 2011 van 10.00 tot 16.00 uur met een stand aanwezig op het Parelfestijn (braderie met attracties en koopjes) gehouden in het centrum van Brunssum. Onze stand was te vinden in de buurt van de Brikke Oave ( zie foto).
Foto: De stand van de Heemkundevereniging Brunssum vlak na de opbouw om 10.00 uur ´s ochtends. (foto: J. Chiaradia). Het was deze dag redelijk mooi weer, plusminus 20° en geen regen. Om 9.00 uur startte de opbouw door de heren Chiaradia, Jeurissen en Pierik. Zij hebben de stand ook om 16.00 uur afgebroken. Gedurende de hele dag waren langere of kortere tijd leden van de Heemkundevereniging Brunssum (de heren Chiaradia, van Gelder, Jeurissen, Pijls, J. Theunissen en Pierik) aanwezig bij de stand, om uitleg te geven bij de gepresenteerde voorwerpen. Er werden voornamelijk spullen uit het mijnmuseum getoond. Behalve mijnspullen waren er ook bidprentjes en oude foto’s te zien. Aan de hand van folders en posters werd uitleg gegeven over de activiteiten van de Heemkundevereniging Brunssum. Tot ieders tevredenheid was er meer dan voldoende aandacht van de bezoekers aan het Parelfestijn.
Lezing: Het mysterie van de houten bommen Op woensdag 19 oktober 2011 werd in Hotel Amicitia in Hoensbroek een lezing gehouden georganiseerd door Heemkundevereniging Brunssum in samenwerking met Heemkundevereniging Hoensbroek. In deze lezing ging de Vlaamse historicus Jean Dewaerheid in op het mysterie van de houten bommen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog hadden de Duitsers, om de Geallieerden te misleiden, bijna overal in Europa nepvliegvelden aangelegd. Deze nepvliegvelden toonden valse startbanen en valse gebouwen, dat alles opgetuigd met houten vliegtuigen. In 1940 bouwde de Duitse bezetter een militaire luchthaven op het grondgebied van Melsbroek. Dit vliegveld bestaat nog steeds en wordt nu gebruikt door het Belgisch leger. In Peutie, een deelgemeente van de Belgische gemeente Vilvoorde in de provincie Vlaams-Brabant, werd een nepvliegveld aangelegd dat als afleiding moest dienen voor het vliegveld Melsbroek. En in Peutie zouden de Engelsen de houten vliegtuigen, gebombardeerd hebben met houten bommen. Waar of niet waar? Dewaerheid vond het hele verhaal zo fantastisch dat hij zich er in ging verdiepen. Een dorpeling vertelde hem dat hij had gezien dat iemand zo'n bom had meegenomen. Heemkundigen uit de omgeving deden het verhaal af als een indianenverhaal en daar hadden ze aannemelijke argumenten voor. De Royal Air Force zou nooit vliegtuigen en het leven van de piloten op het spel zetten voor zulke grapjes. Het zou ook technisch onmogelijk zijn geweest om zulke bommen te droppen.' Al snel bleek dat een onderzoek twee duidelijke partijen ging opleveren: enerzijds de verhalen van betrouwbare getuigen, anderszijds de mening van mensen die een heel stuk van hun leven hadden gewijd aan oorlogsgeschiedenis. Uiteindelijk kwam Dewaerheid terecht bij Pierre-Antoine Courouble, die het enige boek had geschreven over de houten bommen. Daartoe had hij 71 getuigenissen verzameld. ‘Maar of dat ook het geval is geweest in Peutie, valt niet meer te bewijzen. Het kan zeker wel, want in Peutie was er effectief een nepvliegveld, met acht of negen houten vliegtuigen.' Op basis van zijn onderzoek, zo liet onze spreker ons weten, acht ik het gebruik van houten bommen bewezen. ‘Er zijn Duitse “gebruiks-aanwijzingen” voor de houten bommen gevonden. En in een museum in Sainte-Mère l'Eglise is zelfs een houten bom te zien die in 1944 werd gelost in Normandië. En er zijn foto's van heuse nepdorpen. Camouflage en misleiding waren dus zeker een realiteit in de oorlog.' In Schotland zou er nog een 88-jarige piloot zijn die zelf houten bommen heeft gedropt. Om de man met de houten bom van Peutie op te sporen, deed hij een oproep naar informatie maar maakte zich bij voorbaat weinig illusies. Een getuige terugvinden na bijna 70 jaar leek hem een onmogelijke taak. De plaatselijke pers werkte mee en al gauw ontving hij de eerste reacties. Die waren allen afwijzend want niemand geloofde in het sprookje. Het was daarenboven technisch onmogelijk zulke bommen te droppen. Waarom zouden de Geallieerden de vijand verwittigen dat ze zijn list doorhadden? Het dilemma werd voor de spreker steeds duidelijker: twee betrouwbare verzetsmensen met een goed geheugen, en een rits specialisten die hun leven
hadden gewijd aan de plaatselijke geschiedenis. Dan komt de vraag: waar ligt de waarheid? Hij nam contact op met het RAF-museum (Hendon), het Imperial War Museum (Duxfort) en nog enkele andere Engelse organisaties die zich bezig Houden met WO2. Resultaat: nul op de gehele lijn. Men wist van niets, of toonde zelfs niet de minste interesse voor het verhaal. Klapstuk was een antwoord waarin men hem verwees naar het boek van Courouble! Uiteindelijk maakte het zijn toehoorders in Amicitia niet uit of het verhaal waar is of niet. De manier waarop de spreker zijn verhaal vertelde, was zodanig opgebouwd, dat alle aanwezigen bijna letterlijk aan zijn lippen hingen. Na afloop mocht hij dan ook vele complimenten in ontvangst nemen van uitermate tevreden toehoorders. Zelden heeft mij een verhaal zo geboeid als dat van Jean Dewaerheid! Door: Ed. van Gelder.
