OPEN MONUMENTEN DAG ROTTERDAM ZATERDAG 12 SEPTEMBER 2009
over architectuur gesproken
2
ALGEMENE INFORMATIE
VANAF DE WESTERSINGEL DE STAD IN!
Op 12 september 2009 is er een Informatiepunt voor de Open Monumentendag ingericht in het Goethe Institut (Westersingel 9). Hier kunt u tussen 9.45 en 17.00 uur terecht voor meer informatie over de verschillende programmaonderdelen, routebeschrijvingen en eventuele laatste wijzigingen in het programma
Op zaterdag 12 september vindt de jaarlijkse Open Monumentendag plaats. In Rotterdam staan deze dag de monumentale Westersingel en zijn bijzondere gebouwen in de schijnwerpers. Bovendien openen meer dan dertig Rotterdamse monumenten hun deuren voor het grote publiek. Deze publicatie biedt een mooi overzicht van het complete programma en van de geschiedenis van deelnemende monumenten.
Op de locaties zijn vrijwilligers en/of gidsen aanwezig; volg altijd de aanwijzingen van de gidsen en vrijwilligers, voor uw eigen veiligheid en die van de andere bezoekers. Sommige locaties worden drukbezocht, houdt rekening met een wachttijd. Locaties toegankelijk voor rolstoelgebruikers is aangeduid met Heeft u toch nog vragen over de toegankelijkheid, bel dan voor meer informatie met 010 280 9700
gebouwen rondleidingen presentaties lezingen discussies workshop
Niet voor niets staat de Westersingel dit jaar centraal. De singel maakt deel uit van het zogenoemde Rotterdamse Waterproject, waarmee de Rotterdamse stadsarchitect Willem Nicolaas Rose in het midden van de negentiende eeuw grote faam verwierf. Met zijn innovatieve project loste hij rond 1850 niet alleen de grote problemen met de Rotterdamse watervoorziening op, maar verrijkte hij tegelijkertijd de stad met fraaie singels. De Haarlemse landschapsarchitect Jan David Zocher tekende daarbij voor het ontwerp van de Westersingel. In de jaren negentig van de twintigste eeuw werd de singel onderdeel van de culturele as van Rotterdam en kreeg ze een nieuwe functie binnen de stad. Dit werd in aanloop naar de manifestatie Rotterdam Culturele Hoofdstad 2001 verder vormgegeven door de aanleg van een nieuwe kade en een internationale beeldenroute. Tijdens de Open Monumentendag 2009 worden alle gevels met een omvangrijk panorama van de Westersingel, de Mauritsweg en de Eendrachtsweg in kaart gebracht. Dit panorama laat zien hoe de Tweede Wereldoorlog en de latere stedelijke ontwikkeling hun sporen hebben nagelaten in de bebouwing van de prachtig monumentale singel. Het is met een feestelijke omlijsting te zien in het Goethe Instituut, aan de Westersingel. Daarnaast kunt u onder leiding van deskundige gidsen verschillende monumenten aan de Westersingel bezoeken, en zijn er (avond)wandelingen langs woonhuizen, tuinen en andere verborgen schatten. U kunt het monumentale stadslint op geheel nieuwe wijze ontdekken of opnieuw leren kennen. Wist u bijvoorbeeld dat de Westersingel een bijzondere vleermuizenpopulatie herbergt? De internationaal bekende Duitse architect Hans Kollhoff en restauratiedeskundige Paul Meurs verzorgen dit jaar de Rotterdamse Monumentenlezing. Kollhoff verwijst met zijn ontwerpen vaak naar de geschiedenis van de locatie. Hij is in Rotterdam onder andere bekend vanwege zijn gebouw de Compagnie op de Kop van Zuid. Paul Meurs verricht cultuurhistorisch onderzoek in Rotterdam, zo heeft hij de mogelijke toekomst van de monumentale Lijnbaan onderzocht. Dit project staat symbool voor de rijke architectuurgeschiedenis van Rotterdam. Kollhoff en Meurs gaan op woensdagavond 9 september 2009 met elkaar en het publiek in gesprek over de wijze waarop zij zich in hun werk door geschiedenis laten inspireren. Deze avond vindt plaats in het Nederlands Architectuurinstituut. Wij zien uit naar uw komst.
Hen Vrolijk
INHOUDSOPGAVE
voorzitter Stichting Open Monumentendag Rotterdam 2009
Patrick van der Klooster
pag. 05 - 23 pag. 24 - 25 pag. 26 - 46
Programma Westersingel Overzichtskaart Opengestelde monumenten
directeur AIR
3
4
lezing
5
Ontwerpen vanuit de cultuurhistorie Wanneer architecten iets nieuws in de stad bouwen, is de vraag wat ze doen met de geschiedenis van de plek. Er is een stratenpatroon, er staan gebouwen in de buurt en de plek speelt vaak een rol in het geheugen van de stad. Een ontwerpopgave zonder cultuurhistorische component is dan ook bijna ondenkbaar. Maar hoe komt de geschiedenis in het nieuwe ontwerp tot uitdrukking? Architecten zoeken in elke opgave opnieuw een balans tussen de bestaande en de nieuw toe te voegen kwaliteiten. In deze monumentenlezing vragen wij Hans Kollhoff en Paul Meurs in te gaan op hun relatie met de geschiedenis van de stad. Op welke manieren kan de cultuurhistorie gebruikt worden in het ontwerpproces? Op welke manieren is de cultuurhistorie van bijvoorbeeld het Laurenskwartier gebruikt voor de vele nieuwbouwprojecten? Op welke manieren kun je bij het vitaal houden van de stad omgaan met het verleden? Door zorgvuldige transformatie in plaats van een radicale vernieuwing kan een mooie historische gelaagdheid ontstaan.
Hans Kollhoff (1946) studeerde architectuur in Karlsruhe en Wenen. Hij werkt vanuit Berlijn, maar ook in Rotterdam heeft hij een bureau. Zijn bekendste werk in Nederland is het Pireausgebouw in Amsterdam. In Rotterdam bouwde hij de woongebouwen De Compagnie op de Kop van Zuid en de Statendam in het Laurenskwartier. Paul Meurs richt zich met zijn onderzoeksbureau Urban Fabric op de transformatie van bestaande steden. De rode draad in zijn werk is de gedachte dat je de kwaliteit niet met alle geweld moet willen behouden − dan krijg je museumsteden − maar dat je deze moet meenemen in de ontwikkeling van de stad. Paul Meurs is architect en hoogleraar Restauratie aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Hij deed onder meer onderzoek naar de Rotterdamse binnenstad, de Lijnbaan en het Wereldmuseum en was betrokken bij het cultuurhistorisch onderzoek naar het Rotterdamse Laurenskwartier. Sprekers: Hans Kollhoff, Paul Meurs Gespreksleider: Wijnand Galema Tijd: 9 september, 20.00 uur Locatie: NAi, Museumpark 25, Rotterdam Reserveren: www.nai.nl/inschrijven Bijzonderheden: de monumentenlezing bevat Nederlandstalige en Engelstalige onderdelen
Informatiepunt Open Monumentendag Goethe Institut, Westersingel 9
Panorama Westersingel tentoonstelling Voor de Open Monumentendag 2009 fotografeerde Mathijs Labadie alle gevels van de Westersingel in een enorm panorama. Het stadslint is echter zo lang dat bij een hoogte van tien centimeter het panorama al bijna tien meter lang is. Gelukkig is de galerie van het Goethe Institut groot genoeg om het panorama in z’n geheel te laten zien. Het wordt aangevuld met historisch materiaal. Tijd: 10:00-17:00 uur Locatie: informatiepunt Open Monumentendag, Goethe Institut, Westersingel 9 Reserveren: vrij toegankelijk
De zingende singel Er vallen woorden in het water. No matter – try again de singel begint te praten. De woorden vallen in zoals licht invalt vroeg in de ochtend porren het eendenkroos verzwijgen het vuil schuilen in conclaaf. Vlekkeloos. Ik zoek. De golven stoten elkaar aan en de bril valt van mijn gezicht. Hoe diep liggen woorden? try again – fail again letter na letter. De hemel hangt met veel lucht aan de aarde. Verderop wacht de plataan op zijn eiland. Hij krult zijn vingers om de wind te pakken de boom van de onbekende dichter. Hoeveel dichters passen onder het dak van de wereld? Hoeveel woorden dagen in je hersenpan? En waar zijn ze opgeslagen? No matter – try again – fail again – fail better
Jana Beranová
6
Langs de Westersingel 01
i
i
01
01 02 03 04 05 06 07
01
02 03 04 02 05 14 03
06 07
13
08
NI
E EUW
BIN
NEN
WE
G
BLA
09
RO
SS CHU
EN S
TRA
AK
AT 12 10
WIT
02
TE D
IT EW
HST
T RAA
04 03
M
U USE
ARK MP
11
11 05
15
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13
Beelden Koelewijn, Job; Formule B., 2001 Shapiro, Joel; Zonder titel, 2000 Laurens, Henri; La Grande Musicienne, 1938 Visser, Carel; Moeder en kind, 2001 Mastroianni, Umberto; Het Afscheid, 1955 Wotruba, Fritz; Liggende figuur, 1969 Rodin, Auguste; L'Homme qui marche, 1905 McCarthy, Paul; Santa Claus, 2001 Bade, David; Anita, 2001 West, Franz; Qwertz, 2000 Pablo Picasso en Carl Nesjar; Sylvette, 1970 Penone, Giuseppe; Elevazione, 2001 Artschwager, Richard; Bloem/Vlam/Hek/IJs, 1988
04 06
12
10 06
15
13
05 08
09
Speciaal opengestelde monumenten voor de Open Monumentendag 2009 L’Alliance Française, Westersingel 14 Bankgebouw van Van Lansschot, Start bij Informatiepunt Open Monumentendag Remonstrantse Kerk (Arminius), Museumpark 3 Sociëteit De Harmonie, Westersingel 95 Het Westelijk Gemaal, Westersingel 314 Galerie Phoebus Rotterdam, Eendrachtsweg 61 Eendrachtskerk, Eendrachtsweg 46 Rijksmonumenten Westersingel 17, Woonhuis 1877 Westersingel 35, Galerie van Waning Westersingel 35 Woning, Jac. van Gils, 1895 Westersingel 37, Woonhuis, 1887 Westersingel 41, Woonhuis, P. Vermaas, 1881 Westersingel 74-75, Herenhuis, 1865 Westersingel 84, Villa, 1864 Westersingel 97, Woonhuis, 1877 Westersingel 98, Woonhuis, 1877 Westersingel 101, Woonhuis, 1871 Westersingel 102, Villa, 1870 (ca) Westersingel 314, Stoomgemaal, G.J. de Jongh, (Gemeentewerken), 1891 Eendrachtsweg 19, Herenhuis, 1864 (ca) Eendrachtsweg 20, Herenhuis, 1864 (ca) Eendrachtsweg 21, Herenhuizen, 1864 (ca) Eendrachtsweg 22, Herenhuis, 1864 (ca) Eendrachtsweg 23, Herenhuis, 1864 (ca) Eendrachtsweg 24, Herenhuis, 1864 (ca) Eendrachtsweg 25, Herenhuis, H.I. Dupont, 1864 (ca) Eendrachtsweg 26, Herenhuis, H.I. Dupont, 1864 (ca) Eendrachtsweg 27, Herenhuis, H.I. Dupont, 1864 (ca) Eendrachtsweg 33, Herenhuis, 1878 Eendrachtsweg 34, Herenhuis, T.L. Kanters (nr. 35) 1878 Eendrachtsweg 35, Herenhuis, T.L. Kanters, 1878 Eendrachtsweg 59, Herenhuis, 1870 (ca) Eendrachtsweg 60-61, Herenhuis 1870 (ca) Eendrachtsweg 67, Herenhuis, 1872 Mauritsweg 47-51, Herenhuis, ca. 1876 Mauritsweg 56,57,60, Herenhuis, ca. 1876 Gemeentelijk monumenten Westersingel 109, Woonhuis, J. Verheul & Zn., 1905
01 02 02 02 03 04 05 06 06 07 07 08 09 09 09 09 09 09 09 09 09 10 10 10 11 11 12 13 14
07
07
Informatiepunt Open Monumentendag Goethe Institut, Westersingel 9
7
Jan J. van Waning, antiekhandel, 35
8 Crumpler, hippe tassen
Van Urk, piano speciaalzaak, 42
Artemis, Styling Academie, 23
Majesteit Antiek & Rariteiten, Galerie Kunsthandel, kunst, 34
Thurston, snooker en pool, 20
Hong Kong, chinees restaurant, 15
9
L’ Alliance Françese, 14
Goethe instituut informatie punt, 9
Westersingel 53
Westersingel 1
Galerie, P van Zoetendaal, 19 De Harmonie, restaurant, 95
Rijndam, Revalidatiecentrum, 300
Arminius, kerk, 3
Bilderberg, Park Hotel, 70
Politiebureau, Eendrachtsplein, 3
Westersingel 319
Westersingel 74
Queen of Rings Piercing en tattoo studio, 12c Coffee Company eten en drinken, 2
Eendracht restaurant, 31 De Engel restaurant, 19
Mastika restaurant, 25
Lof der Zoetheid restaurant, 31a
Nen&Wen knippen en shoppen, 55
Eendrachtsweg 91
Eendrachtsweg 2
Tai Wu Chinees Restaurant, 24/26 Sonja International bruidsmode, 23
Mauritsweg 1
Anton Vlasman maatpakken, 30
Café de Unie café restaurant, 34-35
La Luna Salsa Club, 46 Göbel Interieurs meubelzaak, 38
Maria tapasbar/restaurant, 52
Blond non Blond kapper, 45
Mauritsweg 53
10 Vanaf de Westersingel...
11
Chicago aan de Maas?
Westersingel ‘in the AIR’!
Lezing Eind 2008 hingen op verschillende plaatsen in Rotterdam grote spandoeken met de tekst:’Rotterdam maakt zijn naam New York aan de Maas steeds meer waar’. De vraag is natuurlijk of dat wel juist is. Als het gaat om de architectonische inspiratie voor de Rotterdamse Wolkenkrabbers is New York niet de eerste stad waar naar gekeken zou moeten worden. De moderne architectuur die zich tussen 1920 en 1940 in Europa ontwikkelde is bepalend geweest voor het uiterlijk van deze hoogbouw. Als er dan toch een Amerikaanse stad genoemd moet worden waar de Rotterdamse wolkenkrabbers zich aan hebben gespiegeld dan zou dat Chicago moeten zijn. Gerard Peet is docent planologie en stedenbouw aan de Hogeschool Rotterdam. In zijn periode als gemeenteraadslid voor de Gemeente Rotterdam (van 1994 tot 2004) was hij initiatiefnemer voor onder andere nieuwe impulsen voor het architectuurbeleid in Rotterdam, een studie naar de relatie van stadspolitiek en architectuur en de ideeënprijsvraag voor het stadskantoor. Spreker: Gerard Peet Tijd: 19.30 uur Locatie: informatiepunt Open Monumentendag, Goethe Institut, Westersingel 9 Reserveren:
[email protected], onder vermelding van ‘Chicago aan de Maas’ of bel 010 280 9700
Jeugdactiviteit Hoe ruikt het op de Westersingel? Wat is de geur van het water, de oversteekplaatsen en de snackbar op de hoek? Op de Open Monumentendag maken Rotterdamse jongeren een geurkaart van de Westersingel. Aan het einde van een dag snuffelen vertellen zij hoe ze de geuren gezocht hebben, en presenteren zij hun bevindingen. Kom en ruik de Westersingel! Tijd: de gehele dag, presentatie om 16.00 uur Leeftijd: 10-15 jaar Organisatie: stichting Peen en Ui Locatie: informatiepunt Open Monumentendag, Goethe Institut, Westersingel 9 Reserveren: vrij toegankelijk, er is een beperkt aantal plaatsen
Monumenten als inspiratiebron Design Op de Westersingel wordt ieder jaar een nieuwe lichting modeontwerpers en stylisten opgeleid door de Artemis Styling Academie, een particulier opleidingsinstituut, gespecialiseerd in professionele en praktijkgerichte opleidingen. Voorafgaand aan de Open Monumentendag werken de studenten aan een serie nieuwe textiele ontwerpen rondom het thema ‘Rotterdamse monumenten’. Hun interpretatie van deze monumenten is te bezichtigen in de etalage van de Styling Academie. Tijd: 10:00-17:00 uur Locatie: etalage Artemis, Westersingel 23
12 RONDLEIDINGEN Westersingel De Westersingel is tussen 1870 en 1900 geleidelijk aan bebouwd met herenhuizen. Parallel aan de Eendrachtsweg is de singel veelal bebouwd met vrijstaande villa’s. Tussen de Kruiskade en de Binnenweg werden geen vrijstaande villa’s gebouwd. De Eendrachtsweg is relatief snel bebouwd en de huizen hebben daardoor een uniform uiterlijk, met vooral classicistische details. De aanvankelijk ook classicistische villabebouwing van de Westersingel is vanaf 1900 verrijkt met herenhuizen in andere stijlen, variërend van neorenaissance tot jugendstil. Tijdens het bombardement van 1940 is de bebouwing op de Mauritsweg vanaf de West Kruiskade tot en met de Mauritsplaats vernietigd. Op deze plek wordt nu een ruim zeventig meter hoog appartementencomplex gerealiseerd van de Britse architect William Alsop. Tijdens de rondleidingen kunt u een aantal bijzondere monumenten langs het stadslint van binnen bekijken.
13 Het singelplan Rondleiding door Hetty Berens De Westersingel is een onderdeel van het beroemde singelplan van de negentiende-eeuwse stadsarchitect Willem Rose. Dr. Hetty Berens is architectuurhistorica en sinds 2001 werkzaam bij het Nederlands Architectuurinstituut in Rotterdam. Zij promoveerde op het werk van Willem Rose en zal in deze rondleiding aan de hand van de Westersingel over zijn werk vertellen. Tijd: 11.00 en 14.00 uur Locatie: start bij Informatiepunt Open Monumentendag, Goethe Instituut, Westersingel 9 Reserveren:
[email protected] onder vermelding van ‘Het singelplan’ of bel 010-2809700
Rondje Westersingel Rondleiding door ArchiGuides Een aantal prachtige monumenten langs de Westersingel is onder begeleiding van een gids te bezoeken. Deze rondleiding leidt u langs het heden, verleden en de mogelijke toekomst van het stadslint. U bezoekt een aantal woonhuizen en het bankgebouw van Van Lanschot. Tijd: 10.30, 13.30 en 15.30 uur Locatie: start bij Informatiepunt Open Monumentendag, Goethe Instituut, Westersingel 9 Reserveren:
[email protected] onder vermelding van ‘Rondje Westersingel’ of bel 010 28 09 700
14 RONDLEIDINGEN Vleermuizenroute Wist u dat de Westersingel ’s nachts bevolkt wordt door ontelbare vleermuizen? Deze nachtdieren huizen overdag onzichtbaar in de bomen en gebouwen en regeren ’s nachts het luchtruim boven de singel en de tuinen en parkjes erachter. Bureau Stadsnatuur neemt u mee op deze vleermuizentocht. De rondleiding begint met mythes en sagen van vleermuizen, hun rol in de stad en de link met monumentale panden. Met behulp van ultrasoondetectors wordt vervolgens gezocht naar rondvliegende vleermuizen, die met een sterke zaklamp te zien zullen zijn. Tijd: 21.00 uur Locatie: start bij Informatiepunt Open Monumentendag, Goethe Institut, Westersingel 9 Reserveren:
[email protected] onder vermelding van ‘Vleermuizenroute’ of bel 010 28 09 700 Bijzonderheden: trek stevige schoenen en warme kleding aan
Westersingel van binnenuit Rondleiding door Gerda ten Cate De statige herenhuizen langs de Westersingel werden gebouwd voor de upperclass van Rotterdam. Architectuurhistorica en bewoonster Gerda ten Cate neemt u mee door haar straat en zal haar architectuurhistorische kennis doorweven met persoonlijke ervaringen, van vroeger en nu. Gerda ten Cate werkte jarenlang bij het vakblad Bouw en is tegenwoordig beleidsmedewerker bij de Federatie Welstand, de koepel van welstands- en monumentencommissies/organisaties. Tijd: 11.00 en 15.00 uur Locatie: start bij Informatiepunt Open Monumentendag, Goethe Instituut, Westersingel 9 Reserveren:
[email protected] onder vermelding van ’Westersingel van binnenuit’ of bel 010 28 09 700
15 Horticulturele route De eetbare Westersingel Rondleiding door Gina Kranendonk Het landschappelijk ontwerp en de inrichting van de Westersingel is van de beroemde landschapsarchitect J.D. Zocher. Hij heeft bijvoorbeeld ook het park bij de Euromast ontworpen. Het stadslint biedt een zeer grote diversiteit aan bomen en planten, daarnaast ook interessante voortuinen en een boomkunstwerk van Penone. De oudste boom van Rotterdam is het startpunt van de wandeling en zal u dicht langs het water van de Westersingel voeren. Onderweg zal horticultureel onderzoeker en kunstenaar Gina Kranendonk u laten zien dat op de Westersingel onverwacht veel eetbaars groeit, zoals de zeer zeldzame mispel. De route eindigt met een picknick, waardoor u de bijzondere smaken van de Westersingel zelf kunt proeven. Tijd: 11.00 uur, aansluitend picknick ‘De smaak van de Westersingel’ Locatie: start bij Informatiepunt Open Monumentendag, Goethe Institut, Westersingel 9 Prijs: vijf euro (inclusief picknick) Reserveren:
[email protected] onder vermelding van ‘Horticulturele route’ of bel 010 28 09 700 Bijzonderheden: trek stevige schoenen aan
:
16 RONDLEIDINGEN Kunstas Rotterdam: van station tot aan de Maas De Stichting Internationale Beelden Collectie (IBC) realiseerde in 2001 de beeldenroute van het station langs het museumkwartier tot aan de Maas. Hiervan is het Beeldenterras aan de Westersingel onderdeel, met enkele van de kroonjuwelen van Rotterdam. Beginnend bij Wall Relief van Henry Moore aan het Weena; doorlopend langs de Job Koelewijn met een tekst van Beckett in het water; dan het Beeldenterras op met L’homme qui marche van Rodin, een Carel Visser; Wotruba, Santa Claus van McCarthy op het Eendrachtsplein – en door naar de bronzen boom van Penone en Coop Himmel B(l)au op de Westzeedijk; over het water het voorlopige eindpunt van deze kunstroute met Jeff Wall’s Lost Luggage. Tijd: 10.00 tot 17.00 uur Locatie: langs het water van de Westersingel tot aan de Kop van Zuid Reserveren: vrij toegankelijk Bijzonderheden: zie voor een uitgebreide beschrijving van alle kunstwerken www.sculptureinternationalrotterdam.nl
17 Culturele As met Beeldenterras Rondleiding: Hans Abelman Speciaal voor de Open Monumentendag organiseert de Internationale Beelden Collectie rondleidingen langs de kunstas, inclusief het beeldenterras langs de Westersingel. Welke organisatie gaat er schuil achter de beelden? Hoe komt de stad aan deze kroonjuwelen, waarom is er destijds gekozen voor deze setting, en welke betekenis hebben die beelden met betrekking tot de architectuur en de stedenbouw, hoever gaat de kunst voor de publieke ruimte met de voortdurende veranderingen in de stad mee? Hoe belangrijk is het voor een stad om een dergelijke collectie internationale beelden te hebben? Tijd: 11.00 en 14.00 uur Locatie: start bij Informatiepunt Open Monumentendag, Goethe Institut, Westersingel 9 Reserveren:
[email protected] onder vermelding van ‘Internationale Beelden Collectie’ of bel 010 28 09 700 Meer informatie over de Internationale Beelden Collectie: www.sculptureinternationalrotterdam.nl
. :
18
19 La villa Dall’Ava en Rem Koolhaas - A Kind of Architect Filmprogramma Bij Alliance Française en in het Goethe Institut zijn gedurende de gehele dag architectuurfilms te bekijken. Alliance Française toont een film van Richard Copans over de La villa Dall’Ava in Parijs van Rem Koolhaas. Het Goethe Institut programmeert Rem Koolhaas A Kind of Architect. Bij het Informatiepunt Open Monumentendag is een overzicht met het programma en aanvangstijden beschikbaar. Tijd: tussen 10.00 en 17.00 uur Locatie: Alliance Française, Westersingel 14. Goethe Institut, Westersingel 9 Reserveren: vrij toegankelijk, er is een beperkt aantal zitplaatsen
Convoi Exceptional Muziek Convoi Exceptional is een percussieband bestaande uit vijf totaal verschillende muzikanten die één ding gemeen hebben: een passie voor percussie. 'Drum 'n Jambass' is eigenlijk de beste omschrijving van de muziek van Convoi Exceptional. Het instrumentarium van doun doun en snaredrum in combinatie met de djembé's zorgt voor opzwepende ritmes, die worden aangevuld met herkenbare lijnen op de saxofoon. Tijd: 15.00 uur Locatie: café VJP, kruising Westersingel/Nieuwe Binnenweg 17.00 uur bij het Informatiepunt Open Monumentendag, Goethe Institut, Westersingel 9 Reserveren: vrij toegankelijk
De smaak van de Westersingel Picknick Ieder jaar in augustus en september kunt u veelal allochtone vrouwen zien rondspeuren langs de Westersingel. Zij weten wat veel anderen vergeten zijn: aan de Westersingel groeien mispels! Deze bijzondere vrucht groeit net als veel andere eetbare planten gewoon langs de kant van de weg. Lof der Zoetheid bereidt samen met Kunstenaar Gina Kranendonk een heerlijke picknick waarbij u een aantal van deze planten kunt proeven. Tijd: 12.30 uur Prijs: vijf euro Locatie: melden bij Informatiepunt Open Monumentendag, Goethe Institut, Westersingel 9 Reserveren:
[email protected] onder vermelding van ‘Picknick’ of bel 010 28 09 700
Singelwijn of slootwater Eten en Drinken Na een lange dag monumenten bezoeken is het altijd fijn om nog even na te praten met elkaar over wat er gezien en beleefd is. Monumenten op de kaart zetten is een hele klus, en daar wordt u dorstig van. Vanaf 17.00 uur bent u van harte welkom om nog eenmaal omsloten door het Panorama Westersingel met ons het glas te heffen. Tijd: 17:00 uur Locatie: informatiepunt Open Monumentendag, Goethe Institut, Westersingel 9 Reserveren: vrij toegankelijk
20
21
L’Alliance Française
Remonstrantse Kerk (Arminius)
Bankgebouw van Van Lansschot
Sociëteit De Harmonie
Architect onbekend 1870 (ca) Het Office for Metropolitan Architecture (OMA) en het Atelier van Lieshout hebben het negentiende eeuwse pand in de jaren negentig gerenoveerd. Er is gestreefd naar een optimale indeling met respect voor de bestaande architectonische structuur. Veel ruimtes maken een multifunctioneel gebruik mogelijk. De veelal kleurrijke inrichting is als één geheel met het interieur ontworpen. Over de gehele gevel van het gebouw is een kunstwerk van de Franse kunstenaar Daniel Buren te zien. Tijd: 10.00-17.00 Locatie: Westersingel 14 Reserveren: vrij toegankelijk Bijzonderheden: filmvertoningen
H.J. Evers en J.P. Stok 1895-1897 De Remonstrantse Kerk is een rijksmonument. Het is de enige jugendstilkerk in Rotterdam. Het kerkgebouw werd gebouwd tussen 1895 en 1897 naar het ontwerp van H.J. Evers en J.P. Stok. Evers ontwierp twintig jaar later ook het stadhuis van Rotterdam. De kerk ligt op de hoek van de Westersingel en het Museumpark. Het gebouw heeft verschillende zalen waaronder de kerkzaal, de kerkenraadskamer en de commissiekamer. In de kerkenraadskamer hangen prachtige portretten aan de muur, in de commissiekamer hangt een schitterende lamp. Zo heeft iedere ruimte haar eigen kenmerken. Onder begeleiding van deskundige gidsen kunnen nieuwsgierigen een kijkje nemen in dit monumentale kerkgebouw. Er zijn diverse rondleidingen door de kerkzaal, het atrium, de kerkenraadskamer, de commissiekamer en de predikantenkamer, de galerij boven en bovenzaal. Verder kunt u de klokkentoren in. Tijd: 10.00 tot 17.00 uur Locatie: Museumpark 3 Reserveren: vrij toegankelijk
Henri Cuijlits 1865 Dit witgepleisterde bankgebouw is in 1865 gebouwd als dubbele villa door de ingenieur Henri Cuijlits. Om meer plaats vrij te maken voor de overige verblijfsvertrekken bevinden de ingangen zich in de zijvleugels die wat naar achteren geplaatst zijn. Vanaf 1962 is deze villa geen woning meer maar een kantoorgebouw. In de diverse ruimtes van Van Lanschot is de sfeer van het negentiende-eeuwse luxe wonen nog te proeven. Tijd: 10.30, 13.30 en 15.30 uur Locatie: start bij Informatiepunt Open Monumentendag, Goethe Institut, Westersingel 9. Reserveren:
[email protected] onder vermelding van ‘Rondje Westersingel’ of bel 010 28 09 700 Bijzonderheden: alleen te bezoeken onder begeleiding van een gids
G. Pelt 1895 De nummers 93, 95 en 96 aan de Westersingel komen voort uit één gezamenlijk ontwerp. De architect Pelt ontwierp ook de ernaast gelegen woningen aan de Westersingel 86, 87 en 92, allen in een neorenaissance stijl. De begane grond bestond uit een ‘salon’, een serre, wasruimte en een spreekkamer. Op de eerste verdieping bevonden zich de riante slaapvertrekken en op zolder woonde het personeel. Tegenwoordig kan men op de begane grond dineren in restaurant De Harmonie. De 1e verdieping en zolder zijn in gebruik door sociëteit De Harmonie en zijn tijdens de Open Monumentendag te bezichtigen. Tijd: 10.00 tot 17.00 uur Locatie: Westersingel 95 Reserveren: vrij toegankelijk
22
23
Het Westelijk Gemaal
Galerie Phoebus Rotterdam
Eendrachtskerk
Gemeentewerken 1890-1891 Het stoomgemaal voerde het vuile singelwater door de Westzeedijk af naar de Veerhaven. Het werd als derde gemaal gebouwd tijdens het Waterproject van Rose. De aanleg van een uitgebreid riolennetwerk maakte het gemaal noodzakelijk. Het zorgde door de afvoer van het vervuilde water voor een aanzienlijke verbetering van het woongenot rond de Westersingel. Sinds 1986 is het gemaal gemoderniseerd en leidt het het vervuilde water via een persbuis onder de Maas door naar de rioolzuiveringsinstallatie in de voormalige Dokhaven. De monumentale machinehal en de vroegere opzichterswoning zijn gerestaureerd. Tijd: 10.00-17.00 Locatie: Westersingel 314 Reserveren: vrij toegankelijk
Architect onbekend Eind 19e eeuw Vroeger waren dit twee woonhuizen met de ingangen in de zijvleugels zoals in het monument van Van Lanschot nog te zien is. Het waren vrijstaande witte villa’s ontworpen in een Engelse landschapsstijl. Later zijn hier andere woningen tegenaan gebouwd. Van 1942 tot 1971 is het pand in gebruik geweest als advocatenkantoor en zijn de panden samengevoegd. In 1989 zijn de panden weer gescheiden en heeft het gedeeltelijk de oude functie van woonhuis teruggekregen. Op nummer 61 is nu Galerie Phoebus Rotterdam gevestigd, een galerie voor hedendaagse beeldende kunst. Er wordt op een bijzondere manier gebruik gemaakt van de grote monumentale ruimtes van het gebouw. Tijd: 10.00 tot 17.00 uur Locatie: Eendrachtsweg 61 Reserveren: vrij toegankelijk
Felix Laureys 1867-1871 De Eendrachtskerk is de oudste nog in gebruik zijnde rooms-katholieke kerk van Rotterdam. Het is een overblijfsel van een rooms-katholiek complex dat uit een bisschoppelijk retraitehuis, een klooster en een noviciaat bestond. Het is een goed voorbeeld van een kruisbasiliek met zijbeuksgalerijen in de stijl van de neoromaanse bouwkunst en uniek voor Nederland, waar de neogothische stijl overheerste ten tijde van de bouw van deze kerk. In de kerk bevindt zich een beeld van Maria van de Wijnhaven (1851) welke vroeger in de (afgebroken) Westzeedijkkerk te zien was. Ook is een door de Rotterdamse kunstenaar Gerard Héman gemaakte kruisweg te bewonderen (1957). Tijd: 10.00 tot 17.00 uur Locatie: Eendrachtsweg 46 Om de ingang te bereiken moet men een hofje met parkeerplaats ingaan en doorlopen tot aan het einde. De ingang van het hofje is gelegen naast het kantoor van Flexus Jeugdplein Reserveren: vrij toegankelijk Bijzonderheden: van 12.00 tot 12.45 uur is er een eucharistische aanbidding met rozenkrans en van 12.45 tot 13.30 uur een gezongen mis. Het koor zal om 16.00 uur zingen
.
24 OPEN MONUMENTEN
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32
pag. 20-23 (langs de Westersingel) L’Alliance Française Remonstrantse Kerk (Arminius) Bankgebouw van Van Lansschot Sociëteit De Harmonie Het Westelijk Gemaal Galerie Phoebus Rotterdam Eendrachtskerk pag. 26-27 Hillegondakerk Kerkhof met baarhuisje Hildegardiskerk pag. 28-29 Bergsingelkerk Prinsekerk Gebouw van de Christengemeenschap Rotterdam pag. 30-31 Jeruzalemkerk Snuif- en specerijenmolens De Ster en De Lelie Hoflaankerk pag. 32-33 Voormalig Spaarbankgebouw (Berlage Instituut) Laurenskerk Het Steiger pag. 34-35 Mariniersmuseum Het Schielandhuis Maritieme monumenten / Havenmuseum pag. 36-37 Remonstrantse Kerk (Arminius) Oud-katholieke kerk of Paradijskerk H.H. Laurentius en Elisabeth kathedraal pag. 38-39 Chabot Museum Belasting & Douane Museum Noorse Kerk pag. 40-41 Stichting Historisch Charlois Korenmolen de Zandweg Oude Kerk Charlois pag. 42-43 St. Mary’s Anglican and Episcopal Church Rotterdam Oude of Pelgrimvaderskerk De Dubbelde Palmboom pag. 44-45 Santas Koffie Atlantikwall Museum Hoek van Holland Van Nelle Ontwerpfabriek pag. 46 Molen De Speelman Museum Oud Overschie
25
02 01
32
31 03
04
08
05 07 06 30
09
WESTERSINGEL
10
11 12 14 17 16 18
15
19
28 21
26 27
25
29
22 24
23
20
13
26
01 Hillegondakerk Kerkdreef 2 Architect onbekend, 16de eeuw, 1687 (vergroot) en 1786 (consistoriekamer) Oorspronkelijke functie: hervormde kerk Huidige functie: kerk; De Hillegondakerk is − na de annexatie van Hillegersberg door Rotterdam in 1941 − de oudste kerk van Rotterdam. Aan de ligging van de kerk, op een zandheuvel, is een legende verbonden die in het wapen van Hillegersberg is verwerkt. Op die zandheuvel stond eerder, in de vijftiende eeuw, een kasteel. De kerk bezit twaalf glas-in-loodramen met bijbelse voorstellingen van onder andere Marius Richters. Ook is een indrukwekkend schilderij van hem te zien. De kerk heeft een oude lambrisering, kansel en lessenaar en een mooie consistoriekamer in rococostijl. Rond de kerk ligt − terrasvormig − het kerkhof. De kerk en omgeving vormen een oase van rust. U kunt tijdens de Open Monumentendag in de toren de klokken en het uurwerk bekijken en er is ook een video te zien over de geschiedenis van de kerk. Tevens zijn er op verzoek rondleidingen in de kerk en op de begraafplaats. Geopend van 10.00 tot 16.00 uur tram 4, halte C.N.A. Looslaan bus 173, halte C.N.A. Looslaan
02
03
Kerkhof met baarhuisje
Hildegardiskerk
Ringdijk, Schiebroek Architect onbekend, 1903 Oorspronkelijke functie: baarhuisje bij het kerkhof Huidige functie: vergaderruimte en archief Tot de aanleg van het kerkhof aan de Ringdijk werd door de toenmalige gemeente Schiebroek in 1903 besloten, en was in gebruik tot 1955. Het kerkhofje is omzoomd door hoge bomen en ligt als een terpje langs de Ringdijk. Op het smeedijzeren hekwerk met dubbele draaihekken prijkt tussen twee posten de tekst ‘Gedenk te Sterven’. Op de begraafplaats bevindt zich ook een baarhuisje. In een baarhuisje werden in de negentiende eeuw de overledenen opgebaard voordat ze werden begraven. Het baarhuisje is recentelijk door de Vereniging Stedebouwkundig Wijkbehoud (VSW) geheel gerestaureerd en in 2008 tot beschermd Rotterdams monument verklaard. Thans is het in gebruik als vergader- en archiefruimte van de vereniging. Het geld dat de VSW in december 2008 ontving met de Rotterdamse Vrijwilligersprijs 2008 zal worden besteed aan de restauratie van het hek. Eenmalig geopend van 10.30 tot 16.30 uur. tram 20/25, halte Meidoornlaan bus 35, halte Wilgeborgh
Hildegardisstraat 50 E.J. Margry, 1892 Oorspronkelijke functie: katholieke parochiekerk Huidige functie: katholieke parochiekerk In het oude deel van onze soms vermoeide, maar vaak ook vitale stad staat ‘De oude dame’, de Hildegardiskerk, thuishaven van de parochie Franciscus en Clara. Het complex met de bijbehorende pastorie naar ontwerp van architect E.J. Margry is gebouwd in 1892 in respectievelijk neogotische en sobere neorenaissance stijl. Margry ontwierp eerder ook de Lambertuskerk in Kralingen. De Hildegardiskerk was de laatste kerk die hij bouwde. Vooral het glas-in-loodraam met een Hildegardisafbeelding en een liggend Hildegardisbeeld in jugendstil in de dagkapel zijn bijzonder. Na de bevrijding in 1945 werd de doopkapel uit dankbaarheid ingericht als Mariakapel. Het Mariabeeld in de kapel is gemaakt door beeldhouwster Sprenkels. Koffie en thee verkrijgbaar Bus 170 en 173 , halte Soetendaalseweg Tram 4 en 8, halte Soetendaalseweg Trein station Noord
Het Historisch Genootschap Het Historisch Genootschap Roterodamum reikt jaarlijks een onderscheiding uit. Particuliere eigenaren die hun monument met meer dan gewone moeite in goede en verantwoorde staat houden of brengen komen hiervoor in aanmerking. Vrijwilligers zijn in diverse delen van Rotterdam op zoek naar mogelijke voordrachten. In overleg met het bestuur wordt een voorstel tot onderscheiding gedaan. De onderscheiding bestaat uit een oorkonde en een bronzen gevelpenning en wordt op de Open Monumentendag uitgereikt.
27
28
04
29
Bergsingelkerk Bergsingel 150-152 Architect onbekend, 1723 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerkelijke activiteiten en buurtactiviteiten De Bergsingelkerk is met haar twee torens en grote rozetvenster in de voorgevel een beeldbepalend gebouw. Het interieur is vrij sober maar sfeervol. De grondvorm is een kruis met in elke kruisarm een galerij. In de kortste arm van het kruis ligt het podium met de kansel. Boven de kansel bevindt zich het uit 1935 daterende Van Leeuwenorgel, dat nog regelmatig wordt gebruikt voor concerten. Op het podium bevinden zich het monumentale doopvont, de fraaie avondmaalstafel met symbolen en de lezenaar in de vorm van een bronzen adelaar. De kerkruimte wordt overkoepeld door een indrukwekkend houten plafond dat rust op vier zuilen met gebeeldhouwde kapitelen. De kerk is enige jaren geleden geheel gerestaureerd. Koffie en thee verkrijgbaar tram 20/25, halte Vlaggemanstraat tram 4, halte Eudokiaplein bus 49, halte Bergsingel
05
06
Prinsekerk
Gebouw van de Christengemeenschap Rotterdam
Schepenstraat 69 Meischke en Schmidt, 1933 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerk De Prinsekerk is een uniek gebouw met een heel bijzondere toren. Het meubilair in de kerkzaal (preekstoel, avondmaalstafel, banken en stoelen) is afkomstig uit de Oosterkerk, die in 1930 werd gesloten. Het orgel komt oorspronkelijk uit de Laurenskerk en dateert van 1560, waarna Johan Frederik Witte in 1877 binnen de oude kasten een geheel nieuw instrument bouwde. De kerkklokken werden betaald door Jong Hervormd Rotterdam. In de oorlog werden deze kerkklokken gevorderd door de Duitse bezetters. De klokken die nu in de toren hangen zijn later opnieuw gegoten. Zij dragen dezelfde namen als de oorspronkelijke klokken: Roeper, Juicher en Trooster. +/- 10 min. lopen van Rotterdam Centraal
Lumeystraat 33 Blijdorp 1966 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerk Het gebouw is ontworpen door architect Henk Hupkes, die ook tekende voor de Morgensterkerk in Zuidwijk. Hupkes was onderdeel van de stroming Organisch Bouwen. Opvallende eigenschappen van deze stroming zijn een plastische vormgeving, het gebruik van natuurlijke materialen, zoals baksteen en hout, aan de natuur ontleende vormen, milieubewust bouwen en integratie met de omgeving. Er wordt onder meer gebruik gemaakt van de Gulden Snede (formule: Breedte/Lengte = Lengte/(Breedte+Lengte). In de projecten worden de reeks regenboogkleuren, dus geen zwart, grijs en wit, toegepast. In het ontwerpproces boetseren sommige architecten, soms met de opdrachtgevers, maquettes van klei. De centrale kerkruimte met altaar rijst hoog op naar het oosten. In de klokkentoren bevindt zich naast verschillende nevenruimtes een oorspronkelijke kosterswoning. OV: Rotterdam Centraal Station, 7 minuten lopen via achterzijde station
30
07
09
Jeruzalemkerk
Hoflaankerk
Jeruzalemstraat 95 G.W. Baas en L. Stokla, 1938 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerk Het kerkgebouw is gebouwd door de Gereformeerde Kerken in Nederland. Destijds was er behoefte aan een extra kerkgebouw. Door verhuizing van kerkgangers naar nieuwe Rotterdamse wijken (Alexanderpolder, Ommoord) had men in 1970 aan één kerkgebouw genoeg en kwam deze kerk leeg te staan. De huidige gebruikers (christelijke gereformeerden) moesten uit hun toenmalige kerkgebouw aan de Linker Rottekadehof vanwege nieuwe plannen voor de buurt. Het kerkgebouw bevat een monumentaal orgel van Van Dam dat op de Open Monumentendag bespeeld zal worden. tram 7, halte Jericholaan metro Calandlijn, halte Gerdesiaweg
Hoflaan 1 A. Roodenburg, 1842 Oorspronkelijke functie: Waterstaatskerk Huidige functie: Nederlands Hervormde Kerk De Nederlands Hervormde Hoflaankerk is een neoclassicistisch ontwerp van de Haagse architect Arend Roodenburg. Het is een zogenaamde Waterstaatkerk. Dat zijn kerken die in de negentiende eeuw werden gefinancierd door de overheid, om een einde te maken aan ruzies tussen katholieken en hervormden over de verdeling van kerkgebouwen. De bouw werd begeleid door ingenieurs van het ministerie van Waterstaat, ze werden meestal sober en duurzaam ontworpen. De bakstenen Hoflaankerk is voorzien van een indrukwekkend Dorisch tempelfront, niet uitgevoerd in natuursteen maar in gepleisterd baksteen en hout. Het interieur is witgepleisterd en voorzien van Ionische pilasters. De kerk is in 1990 gerestaureerd en voorzien van een aanbouw. metro calandlijn, halte voorschoterlaan tram 21, halte hoflaan
08 Snuif- en specerijenmolens De Ster en De Lelie Plaszoom 324; Architect onbekend, 1866 Oorspronkelijke functie: snuif- en specerijenmolens Huidige functie: molens De meeste Nederlandse molens waren polder- of korenmolens. Een beperkt aantal functioneerde als voorlopers van de huidige fabrieken: de industriemolens. De twee molens aan de Plaszoom zijn de enige twee nog bestaande snuiftabak- en specerijenmolens in Nederland (en waarschijnlijk ook ter wereld). De fabricage van snuiftabak is een ingewikkeld proces waarbij de tabak wordt gesaust, gefermenteerd, fijngehakt en gezeefd. Het malen van specerijen gebeurde op verschillende soorten stenen, op de zogenaamde koldergang en met liggende stenen waartussen het maalgoed werd fijngemalen. In beide molens worden nu weer specerijen gemalen. Bij voldoende wind zullen de molens tijdens Open Monumentendag draaien en zijn de oude productiemethoden te bezichtigen. Geopend van 10.00 tot 16.00 uur metro Calandlijn, halte Voorschoterlaan (± 10 min. lopen) tram 21, halte Hoflaan
31
32 10
12
Voormalig Spaarbankgebouw (Berlage Instituut)
Het Steiger
Botersloot 25 J.J.P. Oud, 1957 (ontwerp 1942) Oorspronkelijke functie: Spaarbank Huidige functie: Berlage Institute en enkele architectenbureaus Het voormalige Spaarbankgebouw huisvest momenteel het Berlage Instituut, een postdoctorale opleiding voor architecten, en enkele architectenbureaus. De met glas overdekte vroegere bankhal is nu het werkgebied van een internationale groep architecten. Imposante kluizen verwijzen echter nog naar de oorspronkelijke functie van bank, evenals beeldhouwwerken van verschillende ‘spaarbeesten’, zoals een hamster en een eekhoorn aan de achtergevel en een spaarvarkentje boven de hoofdingang. J.J.P. Oud ontwierp het gebouw in 1942, een periode dat hij zich afkeerde van De Stijl en het functionalisme en teruggreep op traditionele architectonische middelen als symmetrie, ornamentiek en symboliek. Doordat het ontwerp pas later is uitgewerkt zijn er toch elementen van Ouds hernieuwde interesse in het functionalisme zichtbaar. U wordt door gidsen rondgeleid door de voormalige Spaarbank en de kluizen, en kunt hier en daar een glimp opvangen van het oorspronkelijke en het hedendaagse gebruik van het gebouw. Koffie en thee verkrijgbaar tram 21, halte Blaak metro Calandlijn, halte Beurs of Blaak metro Erasmuslijn, halte Beurs trein, station Rotterdam Blaak
Hang 18 Kraaijvanger Architecten, 1960 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerk In het centrum van Rotterdam, midden tussen woningen, kantoren en winkels staat Het Steiger. Het Steiger, de Dominicaner kerk van nu, werd op 14 mei 1960 ingewijd, nadat door het bombardement haar voorganger op 14 mei 1940 volledig werd verwoest. De moderne kerk is ontworpen door C. Knol van Kraaijvanger Architecten. De centrale kerkruimte met 560 zitplaatsen heeft een betonconstructie en er is een vrijstaande toren. In een vierkante patio bevindt zich een zeshoekige doopkapel. Het siermetselwerk aan de achterzijde in de Nieuwstraat is voorzien van een betonnen Paulusbeeld van J. Vlasblom en een klokkentorentje. De Paters Dominicanen zijn al sinds de veertiende eeuw gevestigd in het centrum van Rotterdam. Metro Erasmuslijn, Halte Beurs
11 Laurenskerk Grotekerkplein 27 Architect onbekend, 1449-1525 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerk en evenementenzaal De Grote of Sint-Laurenskerk, in de volksmond eenvoudig de Laurenskerk of Laurens genoemd, is van oudsher de ‘hoofdkerk’ van Rotterdam. Gebouwd tussen circa 1449 en 1525, is de Laurenskerk het enige nog resterende laatgotische gebouw uit het van oorsprong middeleeuwse Rotterdam. Voor velen staat de Laurenskerk symbool voor de geschiedenis van Rotterdam. Zo kon men in de middeleeuwen het Rotterdamse stadsburgerschap kopen door 3000 stenen bij te dragen aan de bouw van de toren. De beelden van de zwaar getroffen kerk in de Tweede Wereldoorlog en haar wederopbouw nadien werden symbool voor de lotgevallen van de stad en haar bewoners. Ook nu blijft de Laurenskerk een imposante aanwezigheid te midden van alle architectonische nieuwbouw in het hedendaagse ‘Manhattan aan de Maas’. tram 21, halte Blaak metro Calandlijn, halte Beurs of Blaak metro Erasmuslijn, halte Beurs trein, station Rotterdam Blaak
33
34
14
35
Het Schielandhuis
13 Mariniersmuseum Wijnhaven 7, 9, 11 en 13 Architect onbekend, 1718 (nr. 7), 1628 (nr. 9), 1903 (nr. 11) en 1616 (nr. 13) Oorspronkelijke functie: woonhuis, pakhuis, fijnstokerij en kantoor Huidige functie: museum Het Mariniersmuseum ligt op een historisch belangrijke locatie. Op deze kade aan de Wijnhaven hebben mariniers dagenlang de brug verdedigd tegen de Duitsers in mei 1940. Het museum bestaat uit een aantal historische panden die zijn samengevoegd. Het kantoorpand op nr. 13 wordt ook wel het Tromphuis genoemd, vanwege de verdiensten van het Ir. J. Trompfonds voor het behoud van de Wijnhavenpanden. (Dit pand is niet te bezichtigen tijdens de Open Monumentendag). Tijdens de Open Monumentendag kunt u In het Mariniersmuseum ervaren wat het betekent om marinier te zijn. Hoe is het om in de woestijn of in de jungle te werken? En op welke manier kun je onder zulke zware omstandigheden overleven? Ontdek de belangrijke rol die de beroemde zeesoldaten spelen in de geschiedenis van Nederland van 1665 tot nu. Ook is het werk van Paul Kerrebijn te zien in de tijdelijke tentoonstelling ‘Gericht op Vrede’. Kerrebijn heeft de veelzijdigheid van de activiteiten en de werkzaamheden van het Korps Mariniers in snelle, treffende tekeningen weten vast te leggen. Gratis toegang Koffie en thee verkrijgbaar metro Calandlijn, halte Blaak; trein, station Rotterdam Blaak
Korte Hoogstraat 31 Jacob Lois i.s.m. Pieter Post,1662-1665 Oorspronkelijke functie: kantoor Hoogheemraadschap Huidige functie: museum Het Schielandhuis is een ontwerp van de Rotterdamse lakenkoopman en historicus Jacob Lois in samenwerking met architect Pieter Post. Het is in 1665 gebouwd voor de bestuurszetel van Hoogheemraadschap Schieland (dat al in de dertiende eeuw bestond). In 1864 werd het gebouw door een brand verwoest maar daarna snel gerestaureerd. Na vertrek van het Hoogheemraadschap waren het Gemeentearchief en het museum Boijmans Van Beuningen hier gevestigd. Tijdens recente verbouwingen tussen 1981 en 1985 is het Schielandhuis zoveel mogelijk in originele staat teruggebracht. Het als enig bewaard gebleven zeventiende-eeuwse gebouw in Rotterdam is nu het zeer toepasselijke onderdak voor het Historisch museum Rotterdam. In brasserie De Pappegay en in de museumtuin kunt u stijlvol lunchen en dineren. Koffie en thee verkrijgbaar metro, halte Beurs, tram 1, 8 , 20 en 23 halte Beurs
15 Maritieme monumenten / Havenmuseum Leuvenhaven 50 oudste uit 1908 Oorspronkelijke functie: Maritiem en rollend erfgoed Huidige functie: Museum De Leuvenhaven was de eerste grote zeehavenuitbreiding van Rotterdam in 1601. Rond 1900 veranderde deze zeehaven in een havenbekken voor overslag en expeditie. Aan de kop van de Leuvenhaven was lange tijd de Zeevischmarkt gevestigd. In de Leuvenhaven zijn varende en rollende monumenten te bezichtigen. Historische schepen, bussen, brandweerwagens die vroeger het stadsbeeld bepaalde toen nog de havens in de stad gelegen waren. Voor één dag weer de haven terug in de stad. Naast de bijzondere collectie van Het Havenmuseum zijn rijdende monumenten monumenten te bezichtigen van RoMeO, Roteb, Gemeentewerken en de Politie. Tijdens de Open Monumentendag is een aantal varende en rollende monumenten open voor het publiek. Bij de objecten zijn vrijwilligers die de bezoekers alles over deze objecten kunnen vertellen. metro Calandlijn, halte Churchilplein metro Erasmuslijn, halte Beurs tram 21, 23
36
16
-
Remonstrantse Kerk (Arminius) Museumpark 3 H.J. Evers en J.P. Stok 1895-1897 De Remonstrantse Kerk is een rijksmonument. Het is de enige jugendstilkerk in Rotterdam. Het kerkgebouw werd gebouwd tussen 1895 en 1897 naar het ontwerp van H.J. Evers en J.P. Stok. Evers ontwierp twintig jaar later ook het stadhuis van Rotterdam. De kerk ligt op de hoek van de Westersingel en het Museumpark. Het gebouw heeft verschillende zalen waaronder de kerkzaal, de kerkenraadskamer en de commissiekamer. In de kerkenraadskamer hangen prachtige portretten aan de muur, in de commissiekamer hangt een schitterende lamp. Iedere ruimte heeft haar eigen kenmerken. Onder begeleiding van deskundige gidsen kunnen nieuwsgierigen tijdens de Open Monumentendag een kijkje nemen in dit monumentale kerkgebouw. Er zijn diverse rondleidingen door de kerkzaal, het atrium, de kerkenraadskamer, de commissiekamer en de predikantenkamer, de galerij boven en bovenzaal. Verder kunt u de klokkentoren in. Tijd: 10.00 tot 17.00 uur Reserveren: vrij toegankelijk tram 7/20, halte Museumpark metro Calandlijn , halte Eendrachtsplein
17
18
Oud-katholieke kerk of Paradijskerk
H.H. Laurentius en Elisabeth kathedraal
Nieuwe Binnenweg 25 P.A. Weeldenburg, 1910 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerk Het kerkgebouw aan de Nieuwe Binnenweg, voltooid in 1910, is ontworpen door architect P.A. Weeldenburg. De kerk heeft een rijk barok, houtgesneden interieur dat afkomstig is uit de voormalige kerk aan de Delftsevaart en dateert van 1720. Het houtsnijwerk van de communiebank en de preekstoel is gemaakt door Vlaamse beeldsnijder Alexander Dominicus Pluskens. In de kerk bevindt zich ook een historisch Verhofstadorgel uit 1720. Tijdens de Open monumentendag is de kerk geopend van 10.00-17.00 uur. Gedurende de openstelling zijn er rondleidingen om 11.00 en 15.00 uur en tussentijds op verzoek. 12.00 uur orgelconcert door Cees van Zwieten Om 13.00 uur is er een middaggebed met zang van het versperkoor Paradijskerk o.l.v. Wouter Blacquiere. 14.00 uur orgelconcert door Wouter Blacquiere 16.00 uur concert door Wouter Blacquiere (orgel) en Suzanne de Kam (blokfluit) In de Ark is een kleine tentoonstelling van historische priestergewaden, bijbels en in huidige kerkdiensten gebruikte voorwerpen. Koffie en thee verkrijgbaar metro Calandlijn, halte Eendrachtsplein tram 4/7/20, halte Eendrachtsplein
Mathenesserlaan 205 P.G. Buskens, 1904 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kathedraal Het was op 1 mei 2008 precies honderd jaar geleden dat de kerk in gebruik werd genomen. Op 16 maart 1968 werd de kerk gewijd tot kathedraal van het bisdom Rotterdam, nadat de kathedraal aan de Oostzeedijk moest worden afgebroken. Het exterieur is geïnspireerd op de Wartburg, het Romaanse kasteel van landgravin Elisabeth van Thüringen. Op 1 januari van dit jaar is men begonnen met de restauratie, die tot eind december 2010 zal duren. Tijdens de Open Monumentendag zullen de ramen aan de linkerzijde daardoor minder zichtbaar zijn, daar wordt dan aan gewerkt. Koffie en thee verkrijgbaar tram 21/23, halte Vierambachtsstraat bus 44, halte Claes de Vrieselaan noord
37
38
20
39
Belasting & Douane Museum
19 Chabot Museum Museumpark 11 G.W. Baas en L. Stokla, 1938 Oorspronkelijke functie: woonhuis Huidige functie: museum met de collectie van de schilder/beeldhouwer Henk Chabot De witte villa waarin het Chabot Museum is gehuisvest, is in 1938 ontworpen door de architect G.W. Baas. Deze had vele jaren gewerkt bij het Rotterdamse architectenbureau Brinkman en Van der Vlugt. De uitvoering werd begeleid door L. Stokla. De villa is gebouwd als woonhuis in opdracht van de familie Kraaijeveld. In het oorspronkelijke ontwerp is het dak één groot dakterras. In 1976 is een tweede verdieping aan het pand toegevoegd door de architect E. Groosman. Van 1965 tot 1991 is de villa als kantoor in gebruik geweest. Het architecten- en ingenieursbureau De Weger heeft de villa in 1993 verbouwd tot museum. Hierbij is bewust geprobeerd het heldere en ruime karakter van de architectuur te behouden. De ‘lichte’ ruimten, de openheid naar de tuin, en het unieke uitzicht op het Rotterdamse Museumpark scheppen een bijzonder klimaat voor de presentatie en beleving van beeldende kunst. Sinds 2000 is de villa een rijksmonument. In het museum is de tentoonstelling ‘Oog in oog met de collectie Henk Chabot (1894-1949)’ te zien. Onderdeel hiervan is het schilderij Brand van Rotterdam, dat Chabot maakte over de bombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog, een van de topstukken van de collectie. Ook de monumentale villa zelf is een bezichtiging waard. Aanwezige gidsen vertellen u het verhaal van de villa, het museum en over de omgeving ervan, die grotendeels in tact is gebleven tijdens het bombardement. Buiten staat een landingsvoertuig, ontworpen door Snodevormgevers. Het markeert de grens tussen de museale tuin en de openbare ruimte. Hiermee worden deze hedendaagse kunstenaars op de kaart gezet. tram 7, 20 halte museumpark metro calandlijn, halte eendrachtsplein
Parklaan 14 - 16 Meyneken, 1909 Oorspronkelijke functie: woonhuis Huidige functie: museum, bibliotheek en kantoor Parklaan 16 Architect onbekend, 1912 Dit rijksmonument is onderdeel van een beschermd stadsgezicht. De panden zijn gevestigd aan de statige Parklaan. Deze laan werd in 1850 ingepolderd en daarna bewoond door de zeer welgestelde Rotterdammers. Het interieur van het museum bevat nog belangrijke onderdelen uit de bouwtijd. De twee gebouwen zijn door middel van een glazen luchtbrug uit 1993 met elkaar verbonden. Tijdens de Open Monumentendag is er gratis toegang voor alle bezoekers. Tevens is er een speurtocht voor volwassenen en kinderen langs de collectie en kunnen kinderen vanaf 8 jaar meedoen aan de spannende activiteit ‘Maak je eigen smokkelschatkaart!’ tram 7, halte Westplein. Metro Erasmuslijn, halte Leuvehaven
21 Noorse Kerk Westzeedijk 300 A. Arneberg en M. Poulsen, 1914 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerk De Norsk Sjomannskirke is bedoeld voor Noorse zeelieden. Het ontwerp van de architecten A. Arneberg en M. Poulsen is gebaseerd op de Noorse staafkerken uit de dertiende eeuw met de kenmerkende vierkante plattegrond. De kerk is gemaakt van hout en als bouwpakket naar Rotterdam gebracht, waar hij door Noorse timmerlieden in elkaar is gezet. Dat kwam goed van pas toen de kerk in 1937 moest wijken voor de aanleg van de Maastunnel. Het gebouw werd gedemonteerd en in drie delen over 200 meter naar de huidige locatie verhuisd. De kerk is elke dag open en is zowel een sociaal, cultureel als een spiritueel centrum voor Noren en andere belangstellenden. tram 8, halte Erasmus MC metro Calandlijn, halte Dijkzicht
40 22
23
Stichting Historisch Charlois
Korenmolen de Zandweg
Grondherendijk 84 Architect onbekend, 19e eeuw Oorspronkelijke functie: woningen Huidige functie: historisch activiteitenhuis Aan de Grondherendijk, direct om de hoek van de Charloisse Kerksingel, staan een reeks oude dijkwoningen. De straat maakt deel uit van de dijk die Karel de Stoute in 1460 rond de polder Rijerwaert liet aanleggen. In een paar van de huisjes is de Stichting Historisch Charlois gevestigd, die zich inzet voor het historisch bewustzijn en het behoud van monumenten in Charlois. In het gebouw zijn een Oudheidkamer en een schoolklas uit het begin van de vorige eeuw ondergebracht. De bibliotheek en de fotocollectie bieden informatie over de geschiedenis van Charlois. Geopend zaterdag en zondag van 13.00 tot 17.00 uur tram 2, halte Frans Bekkerstraat bus 73, halte Kaatsbaan
Kromme Zandweg 99 Architect onbekend, 1723 Oorspronkelijke functie: korenmolen Huidige functie: korenmolen Een ingemetselde gevelsteen boven de dubbele deuren geeft het bouwjaar van korenmolen de Zandweg prijs. De Zandberg is een ronde stenen stellingmolen met een rechte romp, ook wel bovenkruier genoemd. Aan het begin van de vorige eeuw raakte de molen in verval. De molen werd in 1959 door de gemeente Rotterdam gekocht en gerestaureerd met verzekeringsgeld van de door brand verwoeste molen De Noord aan het Oostplein. De molen draait nog wekelijks en tezamen met het landhuis de Oliphant en enkele oude boerderijen ademt de Kromme Zandweg een zeldzame landelijke sfeer. bus 44 halte Kromme Zandweg
Bredescholen en de Open Monumentendag Rond de oude dorpskern van Charlois wordt u ontvangen door wel heel bijzondere gidsen. Een groepje leerlingen van bredescholen uit Charlois hebben in de aanloop naar de Open Monumentendag geleerd over monumenten en hun omgeving. Tijdens de Open Monumentendag zullen zij de hele dag van alles kunnen vertellen over de bijzondere monumenten in Charlois.
24 Oude Kerk Charlois Charloisse Kerksingel 35 1462, 1868 Oorspronkelijke functie: kerk Huidige functie: kerk en cultureel centrum Dat het schip en de toren van de Nederlands Hervormde Kerk in Oud-Charlois niet even oud zijn, valt meteen op. Het schip is gebouwd in rode baksteen met witte omlijstingen in een neogotische stijl, hetgeen typerend is voor bouwwerken uit de negentiende eeuw. De Romaanse toren stamt uit 1660 en is opgemetseld in gele baksteen. De eerste kerk op deze plek werd kort na 1460 gebouwd en is daarna nog vaak verbouwd. Het interieur van het kerkgebouw uit 1868 werd in 1961 onherkenbaar veranderd. In januari 2007 werd de kerk na wederom een grondige renovatie heropend. Bij de laatste restauratie is zoveel mogelijk het uiterlijk van voor 1961 teruggebracht. Tijdens de Open Monumentendag is er een rondleiding door de kerk en toren. Ook zal het orgel bespeeld worden. Koffie en thee verkrijgbaar bus 44, halte Katendrechtse Lagendijk bus 73, halte Kaatsbaan tram 2, halte Frans Bekkerstraat
41
42 25
26
St. Mary’s Anglican and Episcopal Church Rotterdam
Oude of Pelgrimvaderskerk
Pieter de Hoochstraat 4 J. Verheul Dzn, 1913 Oorspronkelijke functie: zeemanskerk Huidige functie: anglicaanse kerk St. Mary’s Church is in 1913 ontworpen door J. Verheul Dzn in neogotische stijl. Het is de tweede anglicaanse kerk in Rotterdam. De eerste kerk stond aan het Haringvliet en werd in 1913 afgebroken wegens de slechte staat waarin hij verkeerde. De inrichting van St. Mary’s is typisch Engels, knus en gezellig. De prachtige glasin-loodramen dateren uit 1958. Het Harrison & Harrison orgel is het enige orgel op het vasteland van Europa en heeft een bijzondere klank. Twee keer bezocht koningin Beatrix St. Mary’s Church, in 1958 en in 2008. Er is een tearoom met Engelse lekkernijen. Koffie en thee verkrijgbaar tram 8, halte Pieter de Hoochweg metro Calandlijn, halte Coolhaven
Aelbrechtskolk 20 Architect onbekend, 1417, 1761 Oorspronkelijke functie: kapel Huidige functie: kerk De oude Sint-Anthonyskapel kwam in 1574 in protestants bezit. De naam veranderde in de Pilgrim Fathers Church nadat een groep Engelse puriteinen er een korte godsdienstoefening hadden, voordat ze vanaf daar met hun schip de Speedwell naar Amerika voeren. Het gebouw werd in 1761 verbouwd en kreeg een nieuwe voorgevel in de zogenaamde regence stijl. Boven de vernieuwde voorgevel bouwde men toen het koepelvormige torentje. De windwijzer stelt een gekroonde haring voor. De kerk is in de twintigste eeuw twee keer gerestaureerd. metro Calandlijn, halte Delfshaven
43
27 De Dubbelde Palmboom Voorhaven 12 Architect onbekend, 1825 Oorspronkelijke functie: graanpakhuis Huidige functie: museum In het hart van historisch Delfshaven staat het voormalige graanpakhuis De Dubbelde Palmboom. Het distilleren van brandewijn was in de negentiende eeuw een belangrijk middel van bestaan voor Delfshaven. Rond 1860 werd in het pakhuis een distilleerderij gevestigd. In 1975 kreeg het gebouw de functie van museum, maar de sfeer van het oude pakhuis is nog steeds merkbaar. Op iedere verdieping komt u op steeds een andere manier in aanraking met het verhaal over de Rotterdammer van toen tot nu. Koffie en thee verkrijgbaar metro Calandlijn, halte Delfshaven Tram 8 halte Delfshaven
44 28 Santas Koffie Benjamin Franklinstraat 501 J.A. Brinkman en J.H. van den Broek (renovatie: Made architecten) 1943-1948 (2005 Oorspronkelijke functie: poortgebouw Thomsen’s havenbedrijf Huidige functie: koffiebranderij en kantoor Thomsen’s havenbedrijf functioneerde als een terminal voor personen en goederen, waar de haven en de stad elkaar ontmoetten. Dat is terug te zien in het havenspoor dat er diagonaal doorheen loopt en het vele glas dat uitzicht biedt op de kade en de havenactiviteiten. De architecten bouwden met beton, staal en glas voort op hun functionalistische architectuur van voor de oorlog. Het gebouw stond jarenlang verwaarloosd tussen anonieme loodsen tot het werd ontdekt door de huidige eigenaar. Het is zoveel mogelijk teruggebracht in de oorspronkelijk staat en nu hangt er de geur van (versgebrande) koffie, koek en andere lekkernijen. De koffie die u hier drinkt is natuurlijk Santas koffie. Koffie en thee verkrijgbaar metro Calandlijn, halte Marconiplein
29
45
Atlantikwall Museum Hoek van Holland Koningin Emmaboulevard nabij nr. 5 (Noorderpier) 1943 Oorspronkelijke functie: geschutsbunker Huidige functie: museum De Tafelbunker, bunkertype 611, is onderdeel van Vesting van Holland. De bunker is tijdens de Tweede Wereldoorlog gebouwd door de Duitsers. Vesting Hoek van Holland was een onderdeel van de Atlantikwall, de beschermingslinie die de Duitsers van Noorwegen tot Spanje hadden opgericht. Vanuit dit complex had men goed zicht op een mogelijk naderende vijand vanuit zee. In oorlogstijd stond hier een mobiel 7,5 cm kanon opgesteld. De bunker is nu ingericht als Atlantikwall museum, waar onder andere weer een origineel 7,5 cm PAK40 antitankgeschut te zien is. Het museum geeft een beeld van onze oorlogsgeschiedenis. Speciaal voor de Open Monumentendag zal er in het museum, naast andere kaarten, een originele Duitse Festungskarte te zien zijn. Ook is er een tentoonstelling te zien van bodemvondsten uit opgravingen bij Sprang-Capelle waar tijdens de bevrijding zwaar gevochten is. Koffie en thee verkrijgbaar trein naar Hoek van Holland Strand (± 10 min lopen)
30 Van Nelle Ontwerpfabriek Van Nelleweg 1 Brinkman en Van der Vlugt (renovatie: Claessens Erdmanns Architects & Designers, Wessel de Jonge) 1925-1931 (2000-2004) Oorspronkelijke functie: koffie-, thee- en tabaksfabriek Huidige functie: ontwerpfabriek Na verschillende koffie-, thee- en tabaksfabrieken bij de Leuvehaven in gebruik te hebben genomen, besloot Van Nelle in 1920 een nieuw complex te bouwen in de Spaanse Polder. De wens om arbeidsomstandigheden en logistiek te verbeteren, leidde tot een ongekend innovatief gebouw. De vloeren van de fabriek worden gedragen door betonnen paddenstoelvormige kolommen waardoor de gevel bijna volledig van glas kon zijn. Dit leverde zowel een flexibele indeling als extra daglicht op. De fabriek staat met transportbruggen in verbinding met het expeditiegebouw. In 2000 is het complex gerestaureerd waarbij van de fabriekshallen eigentijdse werkruimten voor de creatieve industrie zijn gemaakt. Koffie en thee verkrijgbaar bus 38, halte Beukelsbrug
46 31
COLOFON
47
Molen De Speelman Overschiese Kleiweg 775 Architect onbekend, 1712 Oorspronkelijke functie: korenmolen Huidige functie: korenmolen In 1712 werd op de plaats van een middeleeuwse molen aan de Delftweg in Overschie de korenmolen De Hoop gebouwd. Deze molen moest na de Tweede Wereldoorlog wijken voor het vliegverkeer op de Rotterdamse luchthaven en werd voor een groot deel gesloopt. Met gebruikmaking van het oude maalwerk en andere authentieke onderdelen werd de molen opnieuw opgetrokken aan de Overschiese Kleiweg. De molen werd in 1972 in gebruik genomen en genoemd naar de oude eigenaar De Speelman. Het is een stellingmolen die op woensdag en zaterdag nog regelmatig graan maalt. bus 40, halte overschiese kleiweg
............................................................................................................................................ Deze programmabrochure is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. AIR houdt zich het recht voor wijzigingen aan te brengen in het programma. Voorafgaand aan de Open Monumentendag kunt u op www.airfoundation.nl de meest actuele informatie vinden. AIR en de samenwerkende partijen zijn niet aansprakelijk voor onjuistheden in de teksten of afbeeldingen. Aan de inhoud van deze programmafolder kunnen geen rechten worden ontleend. Met dank aan alle eigenaren en betrokken organisaties, alle gidsen en vrijwilligers. ............................................................................................................................................ Samenstelling en organisatie: over architectuur gesproken
............................................................................................................................................ In opdracht van: Stichting Open Monumentendag Rotterdam
............................................................................................................................................ Mede mogelijk dankzij:
32 Museum Oud Overschie Overschiese Dorpsstraat 134 Architect onbekend, 17e eeuw Oorspronkelijke functie: melkfabriek Huidige functie: museum Het Museum Oud Overschie, ook wel De Hoop doet leven geheten, ontleent zijn charme voor een groot deel aan de combinatie van historische gebouwen en zijn inrichting. Twee van de panden waarin het museum is gehuisvest staan op de rijksmonumentenlijst: Overschiese Dorpsstraat 138, met een trapgeveltje uit de zeventiende eeuw en nummer 134, opgetrokken omstreeks 1750 met Lodewijk XV-deuromlijsting. In de oude melkfabriek zijn nog enkele sporen van het oorspronkelijke gebruik van dit gebouw, de fabricage van melk en boter, te zien. Koffie en thee verkrijgbaar bus 33, 129, halte De Lugt
dS+V, G.Ph. Verhagen-Stichting, J.E. Jurriaanse Stichting, Stichting Bevordering van Volkskracht, Stichting H.M.A. Schadee-Fonds Stichting Organisatie van Effectenhandelaren te Rotterdam, Van Cappellen Stichting, Van der Mandele Stichting, Van Lanschot Bankiers Westersingel, Van Ommeren-de Voogt Stichting, ............................................................................................................................................ Foto’s Open Monumentendagprogramma: Omslag, pagina 5, 10 t/m 23: Jos Stoopman Pagina 8, 9, 20 t/m 23: Mathijs Labadie Pagina 27, 28, 30-34, 36-43, 45: Gemeente Archief Rotterdam Overige foto’s met dank aan de deelnemendemonumenten ............................................................................................................................................ meer informatie: www.airfoundation.nl www.openmonumentendag.nl www.roterodamum.nl www.gemeentearchief.rotterdam.nl www.nai.nl ............................................................................................................................................ Samenstelling: AIR Correcties: Sandra van Noord Vormgeving: StoopmanVos, www.stoopmanvos.nl Druk: Veenman Drukkers, Rotterdam Oplage: 10.000 ............................................................................................................................................
