open kerken STUDIEDAG OPEN EN GASTVRIJE KERKEN

open kerken STUDIEDAG OPEN EN GASTVRIJE KERKEN Donderdag 13 maart 2008 om 9.30 Vormingscentrum Guislain vzw • Jozef Guislainstraat 43 • 9000 Gent www.vormingscentrumguislain.be

9u30

Onthaal en ontmoeting van de deelnemers en de organisatoren

10u00-10u15

“Verwelkoming” door Jozef Dauwe, gedeputeerde voor cultuur van het Oost-Vlaamse Provinciebestuur

10u15-10u30

“Aktiviteitenverslag van de stichting Open Kerken” door Marc Huynen, stichter en voorzitter van de Stichting Open Kerken

10u45

Koffiepauze

11u00-11u20

“Kerkelijke Symboliek in Vlaanderen” door E.H. Rudy Mannaerts (www.topa.be)

11u30-11u50

“Religieus erfgoed online: religieus erfgoed registreren en valoriseren” door Jan Klinckaert, Directeur CRKC en Livia Snauwaert, dienst monumentenzorg en cultuurpatrimonium van de provincie Oost-Vlaanderen

12u00

Broodjesmaaltijd terplaatse aangeboden

13u30-13u50

“Churches need Guardian Angels” door Nick Tolson, National Churchwatch Co-ordinator GB.

14u00-14u20

“De bestrijding van kunstcriminaliteit in België praktisch toegelicht” door Dhr. Lucas Verhaegen, verantwoordelijke Art Research Team van de Federale politie

14u30-14u50

“Toerisme en religieus erfgoed” door Hans Kerrinckx, produktontwikkeling Cultuur en Toerisme - Toerisme Vlaanderen

15u00-15u20

“Sacred Places : creatieve concepten voor culturele activiteiten, tentoonstellingen, installaties en belichting in kerken” door Ben. De Keyser en Tom Lagast (www.sacredplaces.be)

15u30-15u50

“Dag van open kerken op 1 juni” door Raymond Billen – Stichting Open Kerken

16u00

Bezoek aan de nabij gelegen open kerk, Onze-Lieve-Vrouw te Mariakerke.

open kerken Aktiviteitenverslag van de Stichting open kerken door Marc Huynen, stichter en voorzitter van de Stichting open kerken

Activiteitenverslag 2007

1

(oktober 2006-december 2007)

23 oktober 2006: Oprichting van de stichting open kerken 21 december 2006: Een koninklijk besluit verleent aan de stichting het statuut van stichting van openbaar nut 31 januari 2007: Publicatie van de statuten in het staatsblad

es ises ouvert es ken • Egl n church Open ker chen • Ope Offene Kir

Ontwerpen van communicatiemiddelen : Presentatiemap – Folders


2


•Ontwikkelen van de Internetsite en de brochure

2007

open kerken

Eglises ouvertes et accueillantes Open en gastvrije kerken Open and welcoming churches

een kerk is een baken in het lands een gemee chap, nschappelij k referentiepu een ruimt nt voor bewo e voor u en ons... ners,

Offene und gastliche Kirchen

B E L G I U M

Studiedag • Gent, 13 maart 2008



3



4


•Ontwikkelen van de onthaaltools Welkom - Bienvenue - Welcome - Willkommen De Dominicanenkerk Je dessine mon église • Ik teken mijn kerk I draw my church • Ich zeichne meine Kirche

De glasramen zijn vervaardigd in mondgeblazen glas, in een combinatie van verschillende technieken en stijlen. Binnen de moderne weergave vinden we neoromaanse, neogotische en art deco elementen.

De Dominicanenkerk past uitstekend in het unieke parkachtige kader van het Zoute - architecturaal vormt ze één geheel met de omringende bewoning.

Open kerken • Eglises ouvertes Offene Kirchen • Open churches

Anton Molkenboer, vooral bekend om wandschilderingen, mozaïeken en gebrandschilderde ramen realiseerde voor de Dominicanenkerk de beeltenis van de H.Thérèse van Lisieux in mozaïek.

ke

n.b

e

Emile Raes voerde de kruisweg uit in wenge-hout - veertien blokken (40 x 30 cm), haut-reliëfs die aan de muren van het kloosterpand werden opgehangen.Raes vertolkte de kruisweg enkel met de weergave van gezichten en handen.

pe

nk

er

Dit hekken geeft toegang tot het kloosterpand, een vierkant geplaveide binnenplaats met bomen, omsloten door een door tongewelf afgedekte gaanderij met rondbogen op korte zuilen.

w

w .o

Onthaaltafel

w

ONZE-LIEVE-VROUW

De kerk, die oorspronkelijk de H. Philippus als patroonheilige had, (verwijzing naar de 18e eeuwse dijkgraaf Philippe François Lippens en naar de oudste zoon van Raymond Lippens), werd in 1935 opnieuw ingewijd door Monseigneur Lagae, missiebisschop van Niangara, (Congo) en toegewijd aan Onze Lieve Vrouw van de Rozenkrans. Sedert de oprichting van de kerk in 1925 dragen de paters Dominicanen zorg voor de liturgie en de spirituele activiteiten rond de kerk.

01/11 - 31/03 De Domincanenkerk dankt haar bestaan aan de opkomst van het toerisme op het einde van de 19e eeuw. Ze bevindt zich in de Sparrendreef en maakt deel uit van de tuinwijk, destijds in opdracht van de familie Lippens uitgetekend door stedenbouwkundige Joseph Stübben.

elke dag : 9.00-12.00 • 14.00-16.00

Straatplaat 20 x 20 cm

01/04 - 31/10

Kerk (1925) en bijhorend kloosterpand (1927) werden gebouwd in een neoromaanse stijl naar een ontwerp van Joseph Viérin in samenwerking met zijn zoon Luc en Antoine Dugardyn. Het opmerkelijk houten kapwerk is uitgevoerd in de vorm van een omgekeerd schip. De klokkentoren refereert naar de oude kerktorens van Knokke-dorp en Heist - naast één grote klok (Michaux) hangt er een klokkenspel dat om het kwartier een melodie speelt.

elke dag : 9.00-12.00 •14.00-18.00

Guestbook

täglich : 7.00 - 18.00

Gastenboeken (volwassenen en kinderen)

Folders

ve ou es is gl w .e w

SAINT-GEORGES

w

w .o w

Infopanelen 33x55 cm

rt

en irch

01/11 - 31/03

ffen

ek

01/04 - 31/10 täglich : 7.00 - 19.00

w

SANKT-VITUS

open kerken

www.dominicanenkerkzoute.be

Het bezoek van de kerk is niet toegelaten tijdens de plechtigheden.

es

.b

.b

e

e

Drawing :Manon & Cédric

U komt nu binnen in het huis van God. Neem de tijd en zet u. U kunt zich laven aan de stilte en de vrede.

Wat de inrichting van de kerk betreft - glasramen, het altaar, biechtstoelen en communiebank - werkte Viérin samen met de Brugse kunstenaar Jules Fonteyne.

open kerken

01/01 - 31/12 lundi - mardi- mercredi - jeudi- vendredi : 9.00 -17.00 samedi - dimanche : 8.00 -16.00

landschap, bewoners, nt in het en voor de een richtpu herkenningstek een kerk is schappelijk iedereen... een gemeen open voor een ruimte




5



4


6

3 2 2

2

2

2 8

2 3

4

2

2 3

2

3 2 2

2 3

3

3

2

Maart 2008 Studiedag • Gent, 13 maart 2008

Stichting open kerken STUDIEDAG OPEN EN GASTVRIJE KERKEN Op donderdag 13 maart 2008 om 9.30 uur • Vormingscentrum Guislain vzw • Jozef Guislainstraat 43 • 9000 Gent

1

Aktiviteitenverslag van de Stichting open kerken 2


7


14 juni 2007: Persconferentie op het KIK in Brussel: officiële opstart van de Internetsite en voorstelling van de viertalige brochure.


- Spreekbeurt over ons project op het colloqium “20ste verjaardag van de ICCE“ in Le Puy en Velay (F) - Contacten en samenwerking met de Genootschap van Compostella, les Amis de Saint-Jacques, de verantwoordelijke van “les routes de Saint-Martin de Tours”. - Gerichte verzending van Infomappen naar de kerken langs de wegen van Compostella - 5 belangrijke wegen doorkruisen België - Televisiereportage van de katholieke omroep RTCF Le Choeur et L’Esprit - Voorbereiding project “Dag van de Open Kerken” op 1 juni 2008

Mei 2007-Oktober 2007: Publicatie van meer dan 40 persberichten Korte reportage op Radio 1 Juli 2007: Contact met het ICCE (Europees Instituut voor Culturele Wegen) in Luxemburg. Objectief: een latere erkenning als Culturele Route door de Raad van Europa. Augustus 2007: bezoek aan alle bisdommen September 2007: - RTBF-Télétourisme: Televisiereportage rond religieus erfgoed met voorstelling van het werk van de Stichting Open Kerken. Deze reportage werd vijfmaal uitgezonden o.a op TV5 internationaal)

Oktober – December 2007: - Voorstelling van het project in Luik, Marche, Mons, La Roche, Jodoigne - Verzending van een evaluatie document: mijn gedacht


Activiteitenverslag 2007 Ontvangen : 27 Aantal medewerkers voor het onthaal Welkomstbord Toelichting bij de kerkelijke symbolen


9 ULIER ER 2007 TIEFORM ZOM EVALUA N KERKEN sium sympo OPE ACTIE

het ar tegen DE het werkja . VOOR tie van erking de evalua medew ons bij voor uw es helpen aat dank Uw reacti 2008. Bij voorb + ID van maart kerk van de entie + naam mijn kerk Uw refer r erken in actie openk Postnumme van de Startdatum in de kerk aantal en ment onthaal: voor het Onthaalele erkers len Medew rd ijke symbo Welkomstbobij de kerkel Toelichting l n Onthaaltafe volwassene Gastenboek kinderen Gastenboek de kerk n over Open Kerke Folders Stichting Brochures ling + thema Tentoonstel

Rapport evaluatieformulieren Aantal kerken 12 Totaal : 172

17

Gastenboek volwassenen

380 geschreven vermeldingen

10

Het eerste jaar betaalt U een toetredingsbij- drage van 300 euro die recht geeft op: • Een pagina op de viertalige website www.openkerken.be met 4 foto's van de kerk, een plan, de gegevens van de kerk en een beschrijving van de kerk. • Een bedrukte straatplaat (afmeting 20 x 20 cm) met het logo open kerken, de naam van de kerk en de openingstijden. • Een gastenboek voor volwassenen en een gastenboek (tekenboek) voor kinderen. • De opname van deze gegevens in een viertalige brochure “open en gastvrije kerken in Belgie” die kan opgeslagen en afgedrukt worden op uw computer. • 100 landkaarten “open en gastvrije kerken in Belgie” (Verkoopprijs 1 euro). • Een documentiemap met: - de instandhoudingswijzer van Monumentenwacht - veiligheidsadviezen.

Goed . kan beter ber 2007 sties Geldenaken 31 decem Uw sugge 508a, 1370 post voor mail of en.be Tirlemont n per sée de zende n, Chaus t@openkerk Terug mijngedach ing Open Kerke - Mail: res : Sticht - Postad

Onthaaltafel


HET EERSTE JAAR:

ber) 0 septem kers l (14 juni-3 Bezoe erd aanta r • Benad commentaa • Hun actie 2007 over de oordeel Totaal Uitstekend

9


December 2007: Aanpassing van de bijdragen na jaar 1

n Andere Kerke ures Open de broch ures Omtrent ngen broch ures l ontva • Aanta chte broch l verko • Aanta rkingen • Opme

16

8


DE VOLGENDE JAREN, NAAR KEUZE:

19 Aarlen: 17

Folders over de kerk

15

Uitstekend

xxxxxx

Info over parochiaal leven

17

Goed

xxxxxxxxxxx

Tentoonstellingen, concerten enz

14

Voor verbetering vatbaar.

xxxxx

Verspreiding brochure

50%

Bezoekersaantal 2007

100 > 100.000

1/U kiest voor een steunbijdrage van 150 euro U steunt hierdoor de werking van de stichting en hebt recht op • Een pagina op de viertalige website www.openkerken.be • De opname van deze gegevens in een viertalige brochure “open en gastvrije kerken in Belgie” die kan opgeslagen en afgedrukt worden op uw computer. • Gratis extra gastenboeken voor volwassenen en kinderen. • Gratis nieuwe brochures/landkaarten (100 stuks). • Gratis deelname aan de studiedagen (3 personen). • Hulp bij ontwerp van nieuwe folders over uw kerk.

Beoordeling

Tekenboek kinderen

2/U bestelt “à la carte” via de website en betaalt enkel hetgeen U nodig heeft. U blijft ingeschreven ook al bestelt U niets, voor zover U de regels van de handvest blijft volgen.





11

Mars 2008: aantal bezoekers op de internetsite: over de 35.000 bezoekers



2

Aktiviteitenverslag van de Stichting open kerken 3

Toekomstperspectieven

12


•Objectief voor 2008: 100 nieuwe leden (totaal 211)

13

•Actieve deelname aan diverse europese projecten

•Uitbreiding van het netwerk naar kerken langs de wegen van Compostella

- Interrreg IV Benelux Middengebied met als thema: herwaarderen van het religieus erfgoed

•Organisatie van de Dag der Open Kerken op 1 juni 2008 (affiches, persconferentie, organisatie van minstens 1 concert)

- Interreg met de Fondation Rurale de Wallonie : “Via Arduinna” grensoverschrijdende valorisatie van een pelgrimsroute.

•Begeleiding van de kerkverantwoordelijken ivm onthaal, preventie, verzekeringen, inventarisatie)

- ICCE : Europees Instituut voor Culturele Wegen: De Sint-Jacobsroutes De routes van Sint-Martinus van Tours De Europese route van het joodse patrimonium


Toekomstperspectieven Ov10 Sint-Martinuskerk • Aalst

XIX

01/11-31/03 01/04-31/10

Wv7 Sint-Maarten • Kortrijk

Sint-Jan-Berchmanskerk • Brussel

01/04-30/09 123457.30-18.00 610.00-18.00 710.00-19.00 01/10-31/03 123457.30-17.00 610.00-17.00 710.00-19.00

Bld Saint-Michel 24 Sint-Michielslaan • 1040 Etterbeek • www.eglisecsm.org 01/01-31/12

1234567.00-19.00 78.00-19.30

Mariakerkeplein • 9030 Gent-Mariakerke

Ca

12345610.00-18.00 712.00-17.00

Ov4 Sint-Jacobus-de-Meerdere kerk • Haasdonk Wv13 De Bremstruik/Paterskerk • Roeselare 01/01-31/12

Ca

123458.30-17.00 6710.00-17.00

Wv14 Basiliek OLV-Onbevlekt-Ontvangen • Dadizele Plaats • 8890 Moorslede www.dadizele.be/basiliek/basiliek.html

XII-XX

Ooststraat • 8647 Lo-Reninge

Wv15 Sint-Paulus-Bekeringkerk • Poelkapelle

XIII-XIV

01/01-31/12

01/01-31/12

Wv11 Sint-Amandus en Sint-Blasiuskerk • Waregem

Wv16 Sint-Janskerk • Poperinge

XVI

01/01-31/12 01/06-30/09

XX

XVIII

Garenstraat/Vroonhof • 8970 Poperinge www.kerknet.be

Ca

Ov7 Grafkapel Zalige Priester Poppe-Pius X-kapel • Moerzeke

XX

Kasteellaan 1 • 9220 Hamme www.bedevaartweb.com/databank/belgie/moerzeke.htm

Ca

Wv18 Onze-Lieve-Vrouw kerk • Poperinge

Ca

Ov8 Sint-Pieters-Bandenkerk • Hamme

01/06-30/09 56710.00-12.00 • 14.00-17.00

01/01-31/12

Ca

1234568.00-18.00 710.00-16.30

Ca

01/01-31/12

8 200

Ov4

OV22 Ov6 OOST-VLAANDEREN Ov8 Ov1 Ov2

Wv10

Wv16 Wv17 Wv18

Ov15

Wv14

Kortrijk Wv6

Wv11

Ov21

Ov18

Aalst Ov10 Ov9

Ov16

Openingsuren • Horaire d’ouverture Öffnungszeiten • Opening hours

Ha10

Lb1

Genk

Lb5

pour les habitants, un espace ouvert à tous pour découvrir un patrimoine mais aussi un endroit de prière, de méditation, d'apaisement...

Lb6 Lb3

Wavre

Li7

Bw9 BRABANT WALLON

Li2

Liège

Bw8

Ha7

La fondation vise à créer un réseau d'églises ouvertes menant des actions communes pour rendre dans celles-ci une atmosphère chaleureuse et apaisante: logo à l'extérieur, heures d'ouverture indiquées, large espace ouvert au fond des églises, table d'accueil avec des informations, livre d'or, accompagnement musical, … Un site internet et une brochure permettent de partir à la découverte des églises “ouvertes” et “accueillantes” chez nous et ailleurs en Europe.

Ha8 Ha11 Ha9

HAINAUT

Na1

LIEGE

Na2

Donderdag • Jeudi • Donnerstag • Thursday Vrijdag • Vendredi • Freitag • Friday

Ha4

Zaterdag • Samedi • Samstag • Saturday

Mons Ha5

Charleroi

Ha6

Li6

Na1

Achtergrondmuziek • Fond musical Hintergrundmusik • Background music

Li9 Li11

Offene Kirchen, die jedermann willkommen heissen

Li12 Li10

Na4

Ha2

Lu4

LUXEMBOURG

Gastenlogies • Possibilité de logement Unterkunftsmöglichkeiten • Accommodation possible Parkeerplaatsen • Places de parking Parkplätze • Parking space Sanitaire voorzieningen • Toilettes Toiletten • Toilets

Ca

Katholieke Kerk • Eglise catholique Katholische Kirche • Roman Catholic Church

Or

Orthodoxe Kerk • Eglise orthodoxe Orthodoxe Kirche • Orthodoxe Church

An

Anglikaanse Kerk • Eglise anglicane Anglikanische Kirche • Anglican Church

Rekeninghouder - Titulaire du compte Koning Boudewijnstichting Fondation Roi Baudouin Rue Brederodestraat 21 Brussel 1000 Bruxelles

Li4

Li5 Li3

Die Kirche: ein Blickpunkt in der Landschaft, eine gemeinsame Referenz für die Einwohner. Ein Raum, der für jedermann offen ist - nicht nur als Kulturgut, sondern auch als Ort des Gebets, der Meditation, des “Zur-RuheKommens”. Das Ziel der Initiative ist es, ein Netzwerk für “offene und einladende Kirchen” zu gestalten, das gemeinsame Aktionen durchführt, um in den Kirchen eine warme, friedliche Atmosphäre zu schaffen: Willkommensschild mit Öffnungszeiten, einladender, gepflegter Kirchenraum, Informationstafel mit Kirchenführer, Gästebuch, Hintergrundmusik usw. Eine Website sowie eine Broschüre geben Ihnen die Möglichkeit, die “offenen Kirchen” in unserem Land sowie anderswo in Europa zu entdecken.

Protestantse Kerk • Eglise protestante Protestantische Kirche • Protestant Church Moskee • Mosquée Moschee • Mosque

Sy

Synagoge • Synagogue Synagoge • Synagogue

STICHTING

XX NEDERLAND ANTWERPEN

01/07-31/08

Oostende Brugge

56710.00-12.00 • 14.00-16.00

Antwerpen

OOST-VLAANDEREN

Ca

WEST-VLAANDEREN

Mechelen

Gent Aalst

Kortrijk

An5 Sint-Willibrorduskerk • Berchem-Antwerpen 34514.00-18.00 78.00-12.30

LIMBURG

VLAAMS Bruxelles BRABANT Leuven Brussel

XV-XIX

Hasselt Genk

DEUTSCHLAND

Wavre

BRABANT WALLON

Tournai

Heilig Hartstraat 11 • 2600 Berchem-Antwerpen Kerkstallententoonstelling: 25/12- 31/12 01/08-30/09 01/01-31/12

LEDEN

CONTACT

LINKS

Liège

HAINAUT

BEGELEIDE WANDELING (Hastière–par-Delà) 28/10 - 15:00 Op zoek naar de Ierlanders op de oude site www.dinant-tourisme.be

LIEGE Charleroi

Mons

Namur

NAMUR

Ca

Agenda

FRANCE LUXEMBOURG

In de kijker Agenda

KUNST EN KULTUUR - Leuven (Sint-Michielskerk) Van april tot juni 2008 De twaalf weken van Sint-Michiel KULTUUR - Tienen (O.L.Vrouwkerk) October 2008 Sibes KULTUUR - Kortrijk Najaar 2008 Sacred Places

Het beeld Het Citaat

Communicatie - Communication L 82094 - STICHTINGOPENKERKEN FONDATIONEGLISESOUVERTES

Open churches Foundation [email protected] Zetel: Distelsstraat 44 (16) • B-1030 Brussel Siège: Rue des Chardons, 44 (16) • B-1030 Bruxelles

NETHERLANDS Oostende

8

4

BRUGGE

WESTVLANDEREN

ANTWERPEN

Sint-Niklaas

ANTWERPEN

6

8

17

Bruxelles Brussel Halle

Tournai

LIMBURG

Mechelen

GENT

OOSTVLANDEREN

Kortrijk

Leuven

HASSELT

BRABANT

8

Eupen

LIÈGE

HAINAUT

Verviers

Seraing Huy

4

MONS

LIÈGE

8

Charleroi

NAMUR

GERMANY

NAMUR

FRANCE

Pr Mo

EUROPA

Dinant Philippeville

LUXEMBOURG Neufchâteau Bouillon

Open and welcoming churches Lu3

Lu1 Arlon Lu2

ARION

LUXEMBOURG

Virton

The church: a reference point in the landscape; a common resource for the people of the town; a space opened for everybody to not only discover a heritage, but also a peaceful place to pray and meditate. The foundation aims to create a network of “open churches” undertaking joint actions in order to create a warm and peaceful atmosphere: with an outside sign, notice of opening hours, large open spaces at the end of the churches, welcoming table including information, visitors' book, musical accompaniment…. A website and a booklet allow you to discover “open” and “welcoming” churches in our land home and elsewhere in Europe.

>

Beschermd Monument • Monument classé Bauwerk unter Denkmalschutz • Listed building

I U M L G B E

Na3 NAMUR

Lu5 Lu6

Toegang mindervaliden • Accès handicapés Zugang für Behinderte • Disabled access

Wegen naar Santiago de Compostela Chemins de St-Jacques de Compostelle Wege von Santiago de Compostela Routes of Santiago de Compostela

Ha5

Ha3

Beiaard • Carillon Glockenspiel • Carillon

XX

Ca

Hanegraefstraat • 2050 Antwerpen-Linkeroever www.sint-anna-ten-drieen.be

Ca

Ca

Rekeningnummer - Numéro de compte 000-0000004-04

BELGIË

Li8

Li1

Namur

Zondag • Dimanche • Sonntag • Sunday Geleid bezoek • Visites guidées Führungen • Guided tours

An4 Sint-Anna-ten-Drieën • Antwerpen-Linkeroever

Open en gastvrije kerken

LUXEMBOURG

Une église: un point de repère dans le paysage, une référence commune Lb4

Vb8 Bw1 Vb7 Vb9 Bw7 Bw4 Bw3 Bw5 Bw6 Bw2

Ca

Ca

Arlon

Des églises ouvertes et accueillantes

Lb2

Br2

Ov12

Ha14

Ha12

Dinsdag • Mardi • Dienstag • Tuesday Woensdag • Mercredi • Mittwoch • Wednesday

Hasselt

01/01-31/12 123459.00-12.00 • 14.00-16.00 679.00-12.00

XVI-XVIII

56 14.00-17.00

Vb4

Vb1

Ov14

Ha13

Tournai

Maandag • Lundi • Montag • Monday

LIMBURG

Vb2 Vb3

VLAAMS BRABANT Br1 Br3 Bruxelles Leuven Br4 Vb5 Vb6 Brussel

Ov13

Ov17

Ov19 Ov20

Wv7 Wv8

1 2 3 4 5 6 7

Mechelen

Ov11

Wv12 Wv13

Wv15

Jan de Voslei 10 • 2020 Antwerpen • www.kristus-koning.be

XVIII

01/07-31/08 514.00-17.00 610.00-12.00 • 14.00-17.30 710.00-12.00 • 14.00-16.00

Ov19 Sint-Apolloniakerk • Elst

De stichting streeft ernaar een netwerk van “open kerken” op te richten die gezamenlijke acties voeren om in deze kerken een warme en rustgevende sfeer te scheppen: logo aan de buitenkant, aanduiding van de openingsuren, open ruimte achteraan in de kerk voor het onthaal, onthaaltafel met informatiebrochures, gastenboek, muziekbegeleiding, ... Een internetsite en een informatiebrochure helpen U op ontdekkingstocht te gaan naar “open en gastvrije” kerken bij ons en elders in Europa.

Lb7

An1 Antwerpen An4 An5

Ov5

Ov7

GentOv3

WEST-VLAANDEREN Wv9

An3

An3 Kristus Koningkerk • Antwerpen

Ca XIII-XIX

Dorp • 9660 Brakel

herkenningsteken voor de bewoners, een ruimte open voor iedereen die ons erfgoed wil ontdekken, maar ook een ruimte voor gebed, meditatie, terugkeer naar de kalmte...

ANTWERPEN An2

Wv2 Wv4 Wv5

01/01-31/12 259.30-12.30 • 13.30-17.00 349.30-12.30 613.45-17.00

Ca

12345678.00-17.00

Ov18 Sint-Dionysiuskerk • Zwalm-Roborst

Een kerk is een richtpunt in het landschap, een gemeenschappelijk

Wv1

open kerken

XX

XIX

Mechelseplein 22 • 2000 Antwerpen • www.sint-jorisparochie.be

Borstekouterstraat • 9630 Zwalm

Ca

Open en gastvrije kerken Wv3

Brugge Oostende

05/07-01/09 45613.30-17.30

An2 Sint-Joriskerk • Antwerpen

Markt • 9620 Zottegem • www.zottegem.be/page.php?linkID=15

XX

Onze-Lieve-Vrouwplein • 9300 Aalst • www.dekenaataalst.be

123459.00-16.00

ZOEK

Ca

Paardenmarkt 9 • 2000 Antwerpen

Ca XIX

01/09-31/10

12345679.00-12.00 •14.00-16.00 12345679.00-12.00 •14.00-18.00

français • nederlands • english • deutsch

Ca XIX

GIFTEN An1 Sint-Antonius-van-Paduakerk • Antwerpen

Ca X-XVIII

12345679.00-17.00

Onze-Lieve-Vrouwekruisstraat • 8970 Poperinge 01/11-31/03 01/04-31/10

+ --

Ca XII-XVII

XIX

12345678.30-18.00 12345678.30-16.00

01/01-31/12

Ov16 Sint-Martinuskerk • Ronse Kerkplein 19 • 9600 Ronse • www.dekenaat-ronse.be

XII-XVIII

Marktplein • 9220 Hamme

01/01-31/12

XIII-XV

01/04-31/10 01/11-31/03

Marktplein 1• 9520 Sint-Lievens-Houtem op afspraak tel +32-53-60 72 35 (dienst cultuur)

Ov17 Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart • Zottegem

01/01-31/12

XVI-XIX

Markt • 9500 Geraardsbergen • www.geraardsbergen.be [email protected]

Ov15 Sint-Michaëlskerk • Sint-Lievens-Houtem Ca

12345678.30-12.00 • 14.00-18.30

Ca

1234568.00-18.00 77.30-18.00

Ov14 Sint-Bartholomeuskerk • Geraardsbergen Ca

01/01-31/12

XII-XIV

01/01-31/12

XVIII

12345679.00-18.00 12345679.00-17.00

Ov9 Onze-Lieve-Vrouw van Bijstandkerk • Aalst

01/01-31/12

12345679.00-18.00 Ca

Ca

Ov22 Sint-Vincentiuskerk • Eeklo Kerkplein • 9900 Eeklo

Dorp • 9470 Denderleeuw • www.kerkpunt.be

Kerkplein/Markt • 9160 Lokeren 01/04-31/10 01/11-31/03

01/01-31/12 410.00-11.00 24/03-31/10 2614.30-17.00 410.00-11.00 • 14.30-17.00 01/07-31/08 3514.30-17.00

XVIII

Ca

12345679.00-17.00

XVII

15/06-16/09 Présentation DVD voorstelling

5 8.00-12.00 6710.00-12.00 • 14.00-16.00

Ov6 Sint-Laurentiuskerk • Lokeren

12345679.00-18.00

Ov21 Sint-Walburgakerk • Oudenaarde Markt • 9700 Oudenaarde

Ca

01/01-31/12

XIX

16/06-15/08

5613.00-17.00 710.00-12.00 • 14.00-16.00

Ov5 Onze-Lieve-Vrouwkerk • Temse Oeverstraat 5 • 9140 Temse

12345678.00-17.00

Wv17 Sint-Bertinuskerk • Poperinge

XV-XVI

123459.00-11.00 123459.00-11.00 • 15.00-18.00

Ca

12345677.30-19.00

Ca

Wv12 Sint-Michielskerk • Roeselare Sint-Michielsplein • 8800 Roeselare www.roeselare.be +32-51-26 96 00 - [email protected] [email protected]

Ca

01/01-31/12 1234567 9.00-18.00 01/07-31/08 1234567 9.00-21.00

01/01-31/12

01/01-31/12

12345678.00-18.00

XIII

Onthaalkerk 01/01-31/12

1234569.30-16.50 713.30-16.50

Wv3 Dominicanenkerk • Het Zoute Sparrendreef • 8300 Knokke-Heist • www.dominicanenkerkzoute.be

XIII

Sint-Janskruisstraat • 8970 Poperinge

Markt 32 • 8790 Waregem • www.parochieswaregem.be

Ca

Wv2 Onze-Lieve-Vrouwkerk • Brugge Vrouwekerkehof Zuid 1 • 8000 Brugge

Ca

12345679.00-17.00

Ca

12345678.00-18.00

10/01-31/12 KATHEDRAAL 114.00 -17.45 23459.00 -12.00 • 14.00 -17.45 69.00 -12.00 • 14.00 -15.30 79.00 -10.15 • 14.00 -17.45 SCHATKAMER 1234514.00 -17.00 714.00 -17.45

XX

Markt • 8920 Langemark

Kerkstraat • 8700 Tielt

Wv1 Salvatorskathedraal • Brugge

Ca

12345677.00-19.00

Ca XVII-XX

XIX

+32-56-50 47 27

01/01-31/12

16/06-16/09

123456714.00-18.00

Wv10 Sint-Pieterskerk • Tielt Steenstraat • 8000 Brugge • www.sintsalvator.be

Ca

12345677.00-11.30 • 13.30-18.00

01/01-31/12

Wv9 Sint-Pietersabdijkerk • Lo

Ca

XIX

Sint-Alfonsusstraat 42 • 8800 Roeselaere • www.debremstruik.be

XIII-XX

Rollegemplaats • 8510 Rollegem

15/05-15/09

567 10.00-12.00 • 15.00-17.00

Ca

Pastoor Verwilghenplein - 9120-Haasdonk

Ca

Wv8 Sint-Antonius Abt • Rollegem

XIII-XV

Chaussée de Bruxelles 15 Brusselsesteenweg • 1190 Forest - Vorst www.catho.be/ftp/paroisses/bxl/DenBr6624/ groupes-groeps: Fr +32-2-344 87 19 • Nl +32-2-345 59 29

Ov20 Sint-Pieter-in-de-Bandenkerk • Nederbrakel 01/01-31/12

01/01-31/12 247.30-18.00 13568.30-18.00 79.00-19.00

Dekenijstraat • 9400 Ninove +32-54-31 32 85 [email protected]

Ov13 Sint-Amanduskerk • Denderleeuw

01/01-31/12

XIII-XIX

Grote Kring 2 • 8500 Kortrijk

XX

Br4 Eglise Saint-Denis • Bruxelles Sint-Denijskerk • Brussel

Ca

1234567.00-19.00 77.00-18.00

Jo

Ca XIII-XIX

15

Marktplein 1a • 9660 Brakel

Ca XVI-XVII

Markt • 9340 Lede • www.dekenaatlede.be

Ov12 Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartskerk • Ninove

2345679.30-17.00 23456710.00-17.30

Ov3 Onze-Lieve-Vrouw kerk • Gent-Mariakerke

E.R./V.U.: Marc Huynen • Chaussée de Tirlemont 508A • B-1370 Jodoigne design I www.quartdepouce.be I

02/09

714.00-18.00

Br3 Eglise Saint-Jean-Berchmans • Bruxelles

01/11-31/03 01/04-31/10

12345679.00-12.00 • 14.00-17.00

Ov11 Sint-Martinuskerk • Lede Ca XVII-XVIII

Sint-Pietersplein • 9000 Gent http://users.belgacom.net/olvsintpieters/

XIII-XVII

Deken Zegerplein • 8500 Kortrijk www.korteroenspoor.be 01/01-31/12

12345678.30-17.00 12345678.30-18.00

Ov2 Onze-Lieve-Vrouw Sint-Pieterskerk • Gent

Ca

1234567 7.00-21.00

Wv6 Onze-Lieve-Vrouwkerk • Kortrijk

XII-XVI

Sint-Baafsplein • 9000 Gent www.sintbaafskathedraal-gent.be

XX

01/01-31/12

Or XIX

01/01-31/12

Ov1 Sint-Baafskathedraal • Gent

Ca

34512.00-18.00

Wv5 Trudoabdij • Male Pelderijnstraat 14 • 8310 Sint-Kruis-Brugge www.abdijmale.tk

01/01-31/12 123417.00-19.00 616.00-18.30 79.00-13.00 sonnez au "Bureau" - 26 rue R. van der Weyden Bel op “Bureel” - 26 R. van der Weydenstraat

Br2 Grande Synagogue • Bruxelles Grote Synagoge • Brussel Rue de la Régence 32 Regentschapstraat • 1000 Bruxelles-Brussel www.jewishcom.be/FR/comm_bruxelles.html +32-2-512 43 34

XV-XVIII

Priester Daensplein • 9300 Aalst • http://users.skynet.be/sb318306

01/08-30/09

XIX

HH.Aartsengelen Michaël en Gabriëlskathedraal • Brussel Avenue de Stalingradlaan 34 • 1000 Bruxelles-Brussel www.eglise-orthodoxe.be +32-2-736 86 59 • +32-2-736 42 86


>

Wv4 H. Kruisverheffingskerk • Sint-Kruis

14

Moerkerkse Steenweg 152 • 8310 Brugge www.kruisverheffingbrugge.be

Br1 Cathédrale Sts Archanges Michel et Gabriel • Bruxelles


MUSIEK

B E L G I U M

Landkaarten

KUNST EN KULTUUR

TOERISME

Copyright & Privacy - Design by www.quartdepouce.be

Internetsite: “In de kijker”




16 + -français • nederlands • english • deutsch

ZOEK

GIFTEN

open kerken Bestelling van materiaal Brochure 2008 Gevelbord

BELGIË

EUROPA

STICHTING

LEDEN

CONTACT

LINKS

Bestelling van materiaal Om materiaal aan te kopen dient u vooraf lid te worden van de stichting. U ontvangt dan een logion en een wachtwoord. Onze prijzen zijn bepaald zonder enige winstmarge. Het gaat om de reële kostprijs. Btw inbegrepen.

Gastenboek Tafel

Bekijk de toetredingsvoorwaarden Inschrijvingsdocument

Didactisch bord Folder

Zich aanmelden Login

Wachtwoord

Wachtwoord vergeten?

VERVOLG C

i ht & P i

D i

b

td

b

Internetsite: “Bestelling van materiaal” Studiedag • Gent, 13 maart 2008


3

open kerken Kerkelijke Symboliek in Vlaanderen door E.H. Rudy Mannaerts (www.topa.be)

TOERISMEPASTORAAL: DE STENEN DOEN SPREKEN oude kerkelijke kunst - ‘n moderne pastorale kans ! Rudi Mannaerts Kunsthistoricus van opleiding, werd deze Antwerpse priester in 1994 benoemd tot diocesaan verantwoordelijke voor toerismepastoraal. Als stuwende kracht van de onthaalgroep in Antwerpens monumentale kerken, waaronder de O.-L.-Vrouwekathedraal, gaat zijn bijzondere aandacht naar de didactische ontsluiting van het kerkelijke kunstpatrimonium. Sinds 2000 is hij zelf pastoor van de historische St.-Andries¬parochie waar hij de kans ziet om enkele hedendaagse accenten te leggen. Publicaties en initiatieven: zie www.topa.be, www.mkaweb.be, www.symboliek.be, www.verbeelding.be. ’s Zondag rond het middaguur, een bezienswaardige kerk in Vlaanderen: de laatste Eucharistieviering loopt ten einde. Buiten voor de poort staat een groep bezoekers te trappelen van ongeduld in afwachting dat het kerkvolk - hoe sneller, hoe liever – ‘in vrede’ heengaat. De – lege liturgische ruimte wordt aldra in bezit genomen voor puur kunstgenot. Omdat de katholieke kerkgemeenschap zo graag liturgie viert en (bijna) altijd zorg gedragen heeft voor een stijlvol kader, zijn onze gewesten rijkelijk bezaaid met kerkelijke kunst. In een geseculariseerde tijd als de onze met tanende deelname aan de liturgie, is het des te meer opmerkelijk dat uitgerekend in de vrijetijdsbesteding het kerkelijke erfgoed grote belangstelling geniet. Kunst, alias schoonheid: een kerkelijke vrucht die blijkbaar blijft smaken! Vraag is alleen: hoe intens is die smaak voor kunst? Wanneer je doorsnee bezoekersgidsen en –folders doorbladert of je door plaatselijke gidsen laat rondleiden, krijg je allereerst een hoeveelheid data, cijfers en namen te verteren. Zij staan garant voor de ‘wetenschappelijke’ kennis die je hier opdoet. De geschiedenis van het kunstwerk zoals een altaarschilderij vormt een dankbare aanleiding voor een spannend vervolgverhaal van gewelddadige stormen, roofzuchtige oorlogen, vakkundige restauraties en beroemde bezoekers. De opdrachtgevers komen echter nauwelijks aan het woord ofschoon het kunstwerk aan hun vrome en/of zelfvoldane bedoelingen zijn ontstaan te danken heeft. Omdat kunstwerken allereerst omwille van hun schoonheid aandacht genieten, wordt er vaak dieper ingegaan op de stijlkenmerken van de kunstenaar. De plooienval van Maria’s kleed van het einde van de 14de eeuw wordt dan vergeleken met een uit het begin van de volgende eeuw.


4

Kerkelijke Symboliek in Vlaanderen 2

Om het verhaal wat op te vrolijken en ook aan de doorsnee bezoeker verkocht te krijgen, worden maar al te graag anekdotes toegevoegd: bekende legendes of (très) ‘petites histoires’ over potjes en pootjes, botjes en kootjes. Het onderwerp van het schilderij komt vaak enkel als titel aan bod. Het eigenlijke verhaal van het tafereel wordt ofwel als gekend verondersteld en dus verzwegen of wordt al te snel samengevat tot wat zich voor onze ogen afspeelt. Voor de plot van het verhaal is geen tijd, nog minder voor de exegese of de moraal van het verhaal, want we willen op onze rondleiding nog veel méér ‘zien’. Zo de figuren belangstelling genieten is het vooral omwille van kleurschakeringen, hun plaats in de compositie, weergave van lichaam en beweging, m.a.w. de aandacht gaat weer naar de stijl en de kunstenaar. Blijkbaar beperkt de doorsnee kunstbespreking zich gemakkelijk tot de vragen van ‘wie?’,‘wanneer?’ en ‘hoe?’ en lijkt ze voorbij te gaan aan de vraag naar het ‘wat?’ en ‘waarom?’. De bestaansreden van het kunstwerk, de oorspronkelijke beleving ervan én de vertolkte boodschap erin geraken al te snel bedolven onder allerlei weetjes. Wie enkel op het getuigenis van menig gids afgaat krijgt de indruk dat niet langer de heldhaftige heilige dan wel de kunstenaar tot ‘de eer der altaren’ verheven lijkt. Pervers! Gelukkig heeft er zich in de kunstbenadering, zoals in erfgoedprojecten en monumentenzorg, een ommezwaai voorgedaan in de richting van de bredere cultuurgeschiedenis. In plaats van af te stevenen op de klippen van encyclopedisme, stilisme of anekdotiek wordt het kunstwerk gesitueerd in een bredere maatschappelijke context. Industrieel erfgoed als bv. een brouwerij wordt niet enkel gezien als een stenen complex van befaamde biersoorten, maar de productie wordt geplaatst tegen de sociaal-economische achtergrond, qua tewerkstelling, andere nijverheden, drankverbruik enz. Die bredere cultuurhistorische benadering vormt een uitstekende piste om met de oude kerkelijke kunst op een pastorale manier om te gaan. Door het kerkmeubel te situeren in de liturgische gewoonten en het theologisch denken en het kerkgebouw van toen, komt het opnieuw tot leven. De opbouw van een altaar met de beweegbare, grisaille buitenpanelen is enkel te begrijpen als je weet hebt van de theatrale aanpak. Werden de luiken gesloten in de advent- en de vastentijd, dan ontvouwden deze retabels op verdubbelde oppervlakte hun glorieuze kleurenweelde in de kersten de paastijd. De moderne mens die een al te starre indruk heeft van liturgie, komt aldus in aanraking met een meer ‘bewogen’ geloofsbeleving. Sterker nog, door in te gaan op de iconografie en de symboliek wordt het kunstwerk gedecodeerd, ontsloten of – in een theologisch jargon – geopenbaard. Deze opdracht kan alleen maar toenemen gezien de moderne bezoeker ontgroeid is aan de bijbelse en de liturgische traditie en vaak vreemd opkijkt naar die oude beeldtaal. Niet alleen omdat hij minder kerkelijk is, ook het godsdienstonderricht op school, de prediking en de pastorale vorming falen lelijk op vlak van geloofscultuur. Gevolg:“ofschoon zij ogen hebben, zien zij niet, ofschoon zij oren hebben, horen of begrijpen zij niet” (Mt.13,13). Aan Toerismepastoraal om het bevreemdende stof der eeuwen te verwijderen en de bezoeker dieper te doen kijken. Zonder zich daarom te laten verleiden tot ‘prekerige pastoorspraat’, wil de onthaalgids met een pastorale bewogenheid doordringen tot de oorspronkelijke boodschap van het kunstwerk, ja, ‘stenen doen spreken’ of het monument ‘ont-sluiten’. Daarom wil Toerismepastoraal het ‘gidsen’ opvatten als het aanreiken van een aantal sleutel¬begrippen. Hiermee kan de bezoeker er zelf elders mee op ontdekkingstocht gaan.


5

Kerkelijke Symboliek in Vlaanderen 3

Een van die basisinzichten is via opbouw, vormen en kleuren, het verhaal leren lezen: het hoofdpersonage herkennen, de chronologie volgen – vaak van links naar rechts. Vervolgens de oersymbolen van groot en klein, licht en donker, hoog en laag herkennen. De schitterende lichtinval doorheen de gebrandschilderde glasramen in gotische kerken met de symbolische betekenis van ‘Christus, het Licht van deze wereld’ klaart slecht op als je zicht hebt op de oriëntatie van het gebouw naar de ochtendzon. Misschien dat de talloze natuurlijke symbolen nog het gemakkelijkst te begrijpen zijn. Naar de kraaiende torenhaan op de kerktoren heb je het raden, zolang je niet beseft dat het beest de wekkerradio van toen was, ook in de steden. Vandaar staat hij boven de klokken die je ‘oproepen’. De sterren aan het plafond zijn niet meer dan een dekplaatje voor de gaatjes in de gewelven waardoor touwen op feestdagen voor een kleurrijke gelegenheidsversiering in de kerk zorgen. Tegelijkertijd worden ze symbool van Gods on-eindigheid. Zoals je een ster niet met je hand kan vatten of grijpen, valt evenmin God met je verstand te be-vatten of te be-grijpen. Sterren van transcendentie. En dan zijn er de culturele symbolen om te decoderen. Zij ontlenen hun betekenis aan menselijke gebruiken en opvattingen, soms vervat in een literaire bron, zoals de bijbel. Enkele voorbeelden. Wat bv. links is voor de toeschouwer, is iconografisch rechts, d.w.z. t.o.v. de voornaamste voorgestelde persoon; zo staat Maria steevast rechts van het Kruis en staat de Mariakapel in feite ook rechts t.o.v. het kruisvormige grondplan. Herken jij die haveloze jongeman met varken aan een biechtstoel als de Verloren Zoon? Een kerfstok, een spons en een lei aan een andere biechtstoel beginnen pas te spreken als je die gebruiksvoorwerpen – dankzij nog steeds actuele gezegden – in hun context ziet: al heb je nog zoveel op je kerfstok (schulden), ‘spons erover’ en met een propere lei herbeginnen. Of wat te denken van een kaatsbal aan een biechtstoel: “wie zich vernedert, zal verheven worden”, aldus Mt. 23,12! Je staat ervan versteld hoe symbolisch geladen en doordacht sommige attributen zijn en hoe bijbelvast vele elementen in een tafereel! Omdat een aantal symbolen verbonden zijn aan een bepaalde figuur kan je hen aan deze ‘attributen’ gemakkelijk herkennen. Door symbolen te vatten, krijgen we toch oog voor de diepere betekenis, het essentiële, hoe onzichtbaar ook. Pastoraal omgaan met kunst betekent geenszins een subjectieve visie toevoegen aan de religieuze kunstwerken, integendeel – de gids licht er de boodschap uit op die er reeds ‘objectief’ in aanwezig is. In die zin sluit hij perfect aan bij de weten¬schappelijke kunstbenadering van iconografie, kunst¬filosofie en cultuur¬geschiedenis. Wie kan er overigens wetenschappelijk ‘correct’ gidsen in een Boeddhistische tempel zonder inzicht in de geloofsvisie van het Boeddhisme over te brengen? Zo wordt het geloof dat ‘versteend’ is, terug tot leven gebracht. “Als de leerlingen zwijgen, zullen de stenen roepen”, aldus Jezus (Lc.19,40). Stenen doen spreken: een boeiende opgave voor Toerismepastoraal en voor ieder die iets te vertellen heeft, zeker in open kerken. E.H. Rudi Mannaerts pastoor Sint-Andrieskerk Heilige Geeststraat 23 • B- 2000 Antwerpen Tel. 03 226 52 53 • Tel. bureau TOPA 03 227 14 34 [email protected] www.topa.be • www.symboliek.be • www.verbeelding.be


6

open kerken Religieus erfgoed online: religieus erfgoed registreren en valoriseren door Jan Klinckaert, Directeur CRKC en Livia Snauwaert, dienst monumentenzorg en cultuurpatrimonium van de provincie Oost-Vlaanderen

Religieus erfgoed online

Religieus erfgoed online Wat is religieus erfgoed? Religieus erfgoed is het geheel van cultuurgoederen, materieel of immaterieel, roerend of onroerend, dat in een religieuze, godsdienstige of devotionele context stand kwam of werd verworven, hiernaar verwijst of hiermee in verband staat.

www.religieuserfgoed.be



Doelstellingen

1. Portaalsite behoud en beheer

1. Portaalsite voor optimalisering behoud en beheer

•

Bundeling informatie rond behoud en beheer

2. Vlaams religieus erfgoed ontsluiten en valoriseren voor het brede publiek

•

Actualiteit

•

Wegwijs in het erfgoedlandschap: professionele actoren



2. Ontsluiting en valorisatie

Uniek rechtensysteem

•

•

Bescherming van confidentiële gegevens

•

Verschillende gebruikersgroepen met eigen lees- en/of schrijfrechten

Virtuele toegankelijkheid publieke objectfiches: website als open venster naar de databank

•

Educatie

•

3 ontsluitingsluiken •

Erfgoed onder de loep

•

Erfgoed in breedbeeld

•

Zoekbox


17

Religieus erfgoed online: religieus erfgoed registreren en valoriseren Religieus erfgoed online


Leesrechten

Lees- en schrijfrechten

•

Anonieme bezoeker

•

Collectiebeheerder

•

Onderzoeker

•

Freelance redacteur

•

Eigenaar

•

Vaste redacteur

•

Vraag- &Aanbodgebruiker

•

Eindredacteur

•

Hoofdredacteur



Objectfiches

Registratiehulpmiddelen

•

Objectgegevens

•

•

Beheergegevens

Registratiehandleiding gebaseerd op het MovE-invulboek

•

Fichegegevens

•

Gestandaardiseerde keuzelijsten

•

AM-MovE-thesaurus


8

open kerken Churches need Guardian Angels door Nick Tolson, National Churchwatch Co-ordinator GB

National Churchwatch National Churchwatch moedigt alle kerken aan om tijdens de dag de deuren te openen zodat de ruimte beschikbaar is voor publieke aanbidding en het middelpunt wordt van gemeenschapsleven en evenementen. Wij werken samen met bisdommen, politie en andere groepen die de kerken behulpzaam in de omgang met alle mogelijke vormen van eventuele criminaliteit. Wij staan erop dat clerus, vrijwilligers en kerkleden zich veilig voelen bij hun opdracht. Wij bieden hen trainingen inzake persoonlijke veiligheid aan zodat ze weten om te gaan met bedreigende situaties als die zich zouden voordoen. National Churchwatch ontstond na een nationale conferentie in Groot-Brittannië in 1999. Met de steun van de Ecclesiastical Insurance (de verzekeraar van de bisdommen) en vier andere verzekeringsmaatschappijen, begon National Churchwatch seminaries aan te bieden aan kerken en andere religieuze organisaties. Dat startte in april 2000 na de benoeming van Nick Tolson als nationale coördinator. Sindsdien werden ongeveer zestig seminaries georganiseerd over beveiliging van kerken en de persoonlijke veiligheid van medewerkers en clerus. National Churchwatch gaf advies hier over aan Binnenlandse Zaken, het Hogerhuis, de Health&Safety Executive en vele religieuze instanties sedert 2000. Het begon met seminaries, maar vandaag concentreert de organisatie zich vooral op concreet advies inzake persoonlijke veiligheid. Dat bleek nodig vermits geen enkele andere instantie in Groot-Brittannië terzake aan de vraag kon voldoen. National Churchwatch is geen bedrijf met winstoogmerk. Ze stelt zich tot doel, in de komende jaren, nog meer kerkelijke medewerkers van advies te dienen inzake hun veiligheid. Zo wil de organisatie meer doden, gewonden en problemen voorkomen. Criminaliteit in gebouwen van de eredienst in het Verenigd Koninkrijk Er bestaat duidelijk een probleem met criminaliteit in gebouwen van de eredienst in het VK. Op dit ogenblik is de diefstal van metalen voorwerpen een aanzienlijk fenomeen. In februari 2008 liepen meer dan 4.000 aangiftes binnen bij de Eclessiastical Insurance Company (die 92% van de kerken in het VK verzekert). Zowat elke kerk in het land wordt ontdaan van alle lood. Het vormt de sterkst stijgende vorm van criminaliteit in het VK en wordt een majeur probleem. De diefstal is aangewakkerd door de hoge prijzen voor metaal wereldwijd. India en China in het bijzonder zijn de eindstations. De misdrijven zijn moeilijk te voorkomen gezien de uiteenlopende methodes die worden gebruikt. De beste aanpak is rekenen op de ogen en oren van de plaatselijke bevolking. Mensen moeten uitkijken naar verdachte activiteiten. Van vrachtwagens en auto’s nabij kerken, laat in de nacht, laten we de nummerplaten noteren. Dat heeft al geholpen bij het aanhouden van daders. Maar het is een aanpak op lange termijn.


9

Churches need Guardian Angels 2 Andere feiten in kerken in het VK zijn meestal kruimeldiefstallen door lokale dieven. Dat is vervelend maar meestal gauw op te lossen en te voorkomen. Diefstal van antiek is nu minder aan de orde door de gepaste aandacht bij de antiekhandel. Elk object dat in een koopzaal wordt aangeboden wordt naast de lijst van de gestolen goederen gelegd. De meeste gestolen kunstvoorwerpen eindigen vroeg of laat op een veiling (na een tocht langs verschillende eigenaars) en worden dan ontdekt. Het bedrijf dat de inventaris bijhoudt van de gestolen kunstobjecten stelt dat 75% van de diefstallen binnen de vijf jaar wordt opgelost. Dat is indrukwekkend. Een zwaar vergrijp waarmee we worden geconfronteerd is geweld tegen kerkelijke medewerkers. Clerus en leken worden regelmatig aangevallen en we beleefden in het VK vijf moorden op bedienaars van de eredienst in tien jaar. Een kerk die besluit om de deuren voor het publiek te openen moet beseffen dat er een risico aan is verbonden en moet maatregelen treffen om dat te voorkomen. Dat houdt in dat u nooit toelaat dat mensen op hun eentje aanwezig zijn zonder enige vorm van communicatiemiddel, en dat u moet zorgen dat waardevolle goederen achter slot zitten of beveiligd zijn. Uw kerk openstellen Stap 1: • Neem het besluit om de kerk overdag open te stellen • Meld dit aan uw congregatie, bisdom, stichting • Bepaal welke momenten het meeste risico kunnen inhouden Stap 2: • Nodig een adviseur van uw verzekering uit voor advies • Nodig uw preventieambtenaar van de politie uit voor advies • Verwittig hen dat uw kerk zal geopend zijn en onthoud dat je altijd hun gratis advies kunt inroepen Stap 3: • Maak een inventaris van wat waardevol is (kandelaars, staven, meubels, vitrines…) • Berg waardevolle, verplaatsbare, objecten naar een veilige ruimte. • Zorg dat alles geregistreerd is, gefotografeerd en gemarkeerd en bewaarde opgave hiervan buiten de kerk. Stap 4: • Verwittig de omwonenden van de opening en vraag hen een vast nummer te bellen bij verdachte handelingen • Zet derden aan om de kerk te gebruiken (een druk bezet gebouw is een veilig gebouw) • Overweeg alpha dotting (een elektronisch merkteken, aanbevolen door Britse verzekeraars) van transporteerbare objecten. Zet een alarm op grotere objecten. Stap 5: • Overweeg een alarminstallatie in de kerk. Dat moet kunnen onder de negenhonderd euro. • Beveilig op zijn minst de sacristie. • Vraag minstens drie offertes bij erkende beveiligingsfirma’s en vraag de politie om advies. Stap 6: • Gebruik een veilige collectebus. Gebruik geen offerblok in een muur want de dief zou veel schade kunnen aanbrengen. • Sluit, na een tegenslag, uw kerk niet af als een knieval aan criminelen. Stap 7: • Onthou: een gesloten kerk schrikt criminelen ook niet af. • Uw kerk is er voor de gemeenschap. Laat de gemeenschap u helpen.


10

Churches need Guardian Angels 3 Stap 8: • Hebt u permanent te maken met misdrijven, overweeg dan een gesloten tv-circuit. Draadloze camera’s zijn er al voor minder dan vierhonderd euro. • Vraag advies aan experten, niet aan verkopers. Samenvatting Het fenomeen is aangepakt en de trends zijn dalend. Toch blijft het een constante zorg die om aandacht vraagt. Omdat misdadigers continu hun methodes veranderen en verbeteren moeten kerken en andere overheden ook voortdurend op hun hoede blijven. Kerken moeten voor ogen houden dat de eredienst en de dienst aan de gemeenschap altijd hun oogmerken zullen blijven. Al het overige is hieraan ondergeschikt. Wat kerken nooit mogen doen is, onder druk van omstandigheden, zichzelf opsluiten en daardoor de verwezenlijking van hun doel onmogelijk maken.

Nick Tolson biografie National Churchwatch coordinator Nick Tolson is oud-lid van de Royal Air Force Police en was politieman bij het korps in Hampshire. In 1991 werd hij bewaker (suisse?) in Wells Cathedral om de goede orde in de kerk te bewaken. In april 2000 werd hij coördinator voor National Churchwatch. Nick is in het VK de toonaangevende expert inzake persoonlijke veiligheid van de clerus. Hij adviseert de Church of Engeland and de Church of Wales in deze materie. Hij trad tevens op als adviseur voor Binnenlandse Zaken, Hogerhuis en Health and Safety Executive op het vlak van veiligheid van de clerus. Nick geeft meer dan vijftig seminaries per jaar voor alle Christelijke gezindten over veiligheid van personeel en goederen. Hij is instructeur voor de Suzy Lamplugh Trust Personal Safety en is erkend als leraar in volwassenenvorming. Nick is auteur van The Complete Security Book for Churches (Warminster Press), The Pocket Book of Personal Safety for Clergy en ook Clergysafe (Lulu Press). Hij schreef in de nationale pers, kwam op tv en radio en werkt mee aan Security Professional Magazine. In 2007 publiceert hij The Clergy Lifestyle Theory, een academische overweging naar de oorzaken van geweld tegen bedienaars van de eredienst, met adviezen erbij. Zijn handleiding is nu gebruikt aan zowat alle Britse universiteiten als voorbeeld in de criminologie. Als gewezen politieman adviseerde Nick de bisdommen en andere kerkelijke organisaties rond fenomenen zoals haatbrieven, misbruik van email en andere gevoelige thema’s. Hij gaf raad in conflict-beheersing en rond methodes om om te gaan met interne aangelegenheden die een crimineel karakter zouden kunnen krijgen.


11

open kerken De bestrijding van kunstcriminaliteit in België praktisch toegelicht door Dhr. Lucas VERHAEGEN, verantwoordelijke Art Research Team van de Federale politie De opdrachten van de cel ART : • Beheer, analyse en exploitatie van relevante documentatie die betrekking heeft op diefstal en illegale kunsthandel op nationaal en internationaal vlak • Technische en documentaire ondersteuning voor gerechtelijke opdrachten (dieven en helers van kunstvoorwerpen - objecten - fenomenen) • Beheer van nationale & internationale dossiers met betrekking tot kunstdiefstallen en illegale kunsthandel • Nationaal contactpunt voor binnen- en buitenlandse politiediensten wat betreft kunst en antiek Werking van de politiediensten : • Vaststellingen van diefstal: slachtoffer of klager neemt contact met de lokale politie om de vaststellingen te laten uitvoeren. Een kopie van het PV met foto wordt overgemaakt aan de centrale dienst ART. • Onderzoeker: hoe aanpakken, analyse van de inlichtingen in het PV - wie zit achter het feit mogelijk milieu van daders. Volgens de resultaten hiervan, zal hij het feit verder onderzoeken of niet. • Parket: na verloop van tijd afsluiten/seponeren, bijkomende inlichtingen vragen, in onderzoek steken Behandeling van een dossier op centraal niveau ART • Gegevens worden in de databank ARTIST en databank ‘Ingewikkeld Onderzoek’ ingebracht. • Seining van de gestolen voorwerpen zowel nationaal als internationaal. • Periodieke brochure en een mailing met foto van de gestolen voorwerpen voor de beroepssector. Registratieformulier voor kunstvoorwerpen Informatie hierover is terug te vinden op de website: www.vps.fgov.be rubriek ‘onze publicaties’ beschrijving ‘Save Your pictures’

Directie criminaliteit tegen goederen (DJB) Cel ART RECHERCHE TEAM (ART) 8 Fritz Toussaintstraat, 1050 BRUSSEL [email protected] - Tel 02-642 60 47 - Fax 02-642 60 45


12

Studiedag Open Kerken te Gent op 13-2-2008

Sacred Places vzw

in de kijker

Sacred Places vzw houdt zich bezig met het bedenken van concepten en het uitwerken van culturele multidisciplinaire projecten. We hebben op korte tijd een reputatie opgebouwd inzake originele en bijzondere initiatieven. Boeiende cross-overs, multi-culturele combinaties, originele locaties en innovatieve concepten.

Activiteiten Architecturale belichting van gebouwen • De Sint-Michielskerk Leuven Tentoonstellingen & installaties • Sint-Michielskerk Leuven dec 2007 en dec 2008 • De hedendaagse kunstcollectie van CERA (project in voorbereiding) Eigen culturele projecten • Sacred Places (Leuven, Antwerpen en Gent) • SIbES, een stadsproject (Leuven feb 2007) • KinK, kunst in kunst (Leuven feb 2008) Projecten in opdracht, al dan niet met plaatselijke medewerkers • De twaalf weken van Sint-Michiel (april-juni 2007) • De basiliek van Edegem (okt 2008) • URI / multireligieuse samenkomst in Antwerpen (mei 2007)

Sprekers zijn • Ben. De Keyser, voorzitter van de vzw Sacred Places • Peter Van Bouwel, cultuurconsulent

Sacred Places vzw • www.sacredplaces.be • [email protected] Vital Decosterstraat 4 bus 4 • 3000 Leuven • ben. de keyser • 0476 90 57 93

13

open kerken Dag van open kerken op 1 juni door Raymond Billen – Stichting open kerken

Aanleiding Waarom een dag van de open kerken in België op 1 juni 2008 ? 1) om de eerste verjaardag te vieren van de oprichting van de Stichting Open Kerken. Ze ging in juni 2007 van start met de viertalige website en met de brochure over de 110 opengestelde kerken van dat ogenblik 2) Ten tweede om aan te sluiten bij de acties in andere Europese landen, vooral Duitsland en GrootBrittannië, landen waar de open kerken lang voor ons als idee voet aan de grond kregen. De dag van de open kerken is daar al geruime tijd een feestelijk moment om in oecumenische zin het erfgoed in de belangstelling te plaatsen. De dag krijgt jaar na jaar een bredere uitstraling en dat zal ook nu het geval zijn, al ware het maar omwille van onze bijdrage. Feesten in de kerk is geen nieuw gegeven. In de middeleeuwen was de kerk het centrum van het dorp, de kathedraal het middelpunt van de stad. Vanaf de 12de eeuw lieten de kerkelijke overheden profane spektakels toe op het voorplein van de kerken. Je zag programma's verschijnen met jongleurs, zangers, poëten, acrobaten, wilde dieren... Later werden dat theaterstukken zoals mysteriespelen, mirakels, passieverhalen maar ook komedies in de 14de, 15de en 16de eeuw. “Le Mystère de la Passion” van Arnould Gréban werd !n Parijs een eerste keer opgevoerd rond 1450. Het werd het beroemdste in zijn genre met 35.000 versregels. Het werd opgevoerd over vier dagen. De actie ving aan bij de schepping en eindigde bij de verrijzenis van Christus. De Mirakels van de Sint-Genoveva mengden sacrale en profane elementen. De Klucht van de Molenaar bracht de onvermijdelijke duivel te berde die op de ziel van de molenaar beslag legt. De pret bleef echter niet duren. Onder druk van het protestantisme werden na de 17de eeuw de toneelstukken en wereldlijke spektakels verbannen naar daartoe geëigende ruimtes. Niet meer in en aan de kerk maar in theaters en cabarets. Vaak oorden van verderf in de ogen van de kerk. Heden ten dage neemt de kerk de culturele functie op in een brede zin: er is het geschiedkundige en architecturale belang van de gebouwen, er is de nood aan zelfaffirmatie in een samenleving die ontzuilt, er is de wens om een boodschap uit te dragen tot bij een publiek dat niet langer kerks is. De kerk integreert zich in het wereldlijke leven en distantieert er zich niet van. Stichting open kerken STUDIEDAG OPEN EN GASTVRIJE KERKEN Op donderdag 13 maart 2008 om 9.30 uur • Vormingscentrum Guislain vzw • Jozef Guislainstraat 43 • 9000 Gent

14

Dag van open kerken op 1 juni 2

De indirecte contacten via het sociaal-cultureel werk zijn bevruchtend voor zowel kerk als samenleving. Zeker in kleine dorpen, zonder privé feestzalen en zonder gemeentelijke infrastructuur, zou het zonde zijn om de kerken leeg en ongebruikt te laten. Bepaalde kerken zijn hoofdrolspelers geworden in de programmatie van concerten. Het Festival van Vlaanderen, in zijn oervorm, bracht klassieke muziek in de kerken van Hoegaarden en Zoutleeuw en dat was in de jaren zeventig een uniek gebeuren. De kerk van Pellenberg hebben we sindsdien frequent zien fungeren als opnamestudio. Sint-Baafs in Gent of Sint-Michiel in Brussel zijn vaste concertzalen. Van oorsprong liberaal mecenaat maakte dat het oudste orgel van het land in Tienen werd gerestaureerd en opnieuw bespeeld. Sint-Michiel in Leuven werd het decor voor zomerse installaties. Sint-Kwinten was zopas plaats voor afspraak voor scholen die werkten rond landmijnen. Onze vier kerken in Hoegaarden zijn de jongste paar jaar het toneel geweest van concerten, lezingen, on-man-shows, academische zitting, inclusief de receptie na afloop. Het feit dat niet een maar verschillende gebouwen hiervoor werden benut maakt de druk draaglijk. De oppositiekritiek dat te veel geld gaat naar kerkrestauraties zul je daar niet meteen horen. Wij verkiezen dit dubbel gebruik in plaats van monumenten voorgoed uit handen te moeten geven. Een gedesaffecteerde kerk in handen van een immo-groep is nog veel minder openbaar dan een kerk die potdicht blijft. Maar een kerk die gesloten blijft zal op weinig begrip van de samenleving kunnen rekenen als de nood aan de man komt. Vandaar de oproep om demonstratief deel te nemen aan de internationale dag van de open kerken op zondag 1 juni. De stichting zal de nationale affiche opmaken en verspreiden, de website aanvullen. Voor de site vragen we u de nodige uitleg en een foto. De kerken die op 1 juni meedoen krijgen meteen tien affiches toegestuurd. Alle overige kerken die lid zijn twee stuks. De nationale persconferentie in Brussel vindt plaats op 19 mei. Voor programma’s zoals Vlaanderen Vakantieland is dat laat. Daarom dat uw programma’s eigenlijk nu al bekend zouden dienen te zijn. De Vlaamse nationale zenders dienen hoe dan ook te worden overtuigd. Open kerken kwam al wel twee keer in toeristische uitzendingen aan bod op rtbf in 2007. Maar houd u zich zeker niet in… Communiceer zelf ook naar de lokale media. De openstelling van de kerk, de toegankelijkheid van de toren zoals in Hoegaarden, de tentoonstelling van verloren gewaande kerkgewaden zoals onlangs in Koersel, halen de lokale pers en als je het goed aanpakt de regionale tv. U hebt de keuze uit Activiteiten eigen aan het huis of een evenement met derden. In het eerste geval stelt u crypte, toren, schatkamer, open met gids. U leidt rond in en om de kerk. De gids is best een onderlegd geschiedkundige of iemand van de heemkundige kring. Hij of zij vertelt liefst anekdotisch, niet te gedetailleerd, zonder te veel cijfers… Hou het héél beperkt in tijd. De grootste intellectueel krijgt het op de heupen van de lange uitweidingen. Ik heb koning Boudewijn uitgebreid zien geeuwen voor de Wonderlijke Wijnpers in de kerk van Aarschot… Ik besef dat ik met u nu hetzelfde risico loop.


15

Dag van open kerken op 1 juni 3

U kunt ook een evenement met derden organiseren: een koor, een solist, organist, een acteur, de plaatselijke academie; enkele beelden kunstenaars… Er is sprake van een fototentoonstelling in Nijvel, een kaarsenatelier elders, een bebloeming, een doorlopende projectie van beelden over de kerk in Saint-Barthélémy in Luik. Oudenaarde zal wandtapijten tentoon stellen Enz. In de beide gevallen duidt u een aanspreekpunt aan voor pers en publiek. U stelt een folder op waarin alleszins ook de overige open dagen worden aangeprezen. U zult eventueel sponsors of gemeente of cultuurraad moeten aanspreken voor ene glas achteraf. Zorg voor een ploeg medewerkers , al was het maar om bezoekers de weg te wijzen want in een kerk is gewoonlijk geen sanitair. Er moet ook na afloop ook nog worden opgeruimd.

Omdat wij werken met vrijwilligers kunt u nagaan of de verzekering van de kerkfabriek medewerkers en of bezoekers dekt ingeval van schade of ongeval. De wet van 2006 maakt het mogelijk om vrijwilligers te verzekeren. De provincie Vlaams-Brabant, om er maar één te noemen, biedt alle gegevens over de gratis verzekering op zijn haar website. Het Vlaams Steunpunt voor Vrijwilligerswerk heeft er ook een site over. Onze expert verzekeringen Luc PETEN wijst erop dat de extracontractuele verzekering burgerlijke aansprakelijkheid van de kerkfabriek risico’s dekt tijdens erediensten maar ook bij geleide bezoeken, concerten, enz. Dat gaat over schade aangebracht aan derden. In polissen onderschreven via het interdiocesaan Centrum is de eenmalige vrijwilliger voor zijn persoon mee gedekt. In andere gevallen moet men nagaan of medewerkers zijn gedekt door de polis van de kerkfabriek, de dekenij,… eventueel door de organisatie die u inschakelt om de open dag te organiseren.

In elk geval, er is werk aan de winkel en in eerste instantie dienen we een zicht te krijgen op de omvang van de manifestaties. Daarom vragen we u om uiterlijk tegen 31 maart te laten weten wat u plant, om welk uur, met welke uitstraling,… Bescheidenheid is in deze misplaatst. De kleinste bijdrage heeft haar belang.Het is de optelsom die telt.


16

open kerken Deelnemerslijst Op donderdag 13 maart 2008 • Gent

• ADRIAENSSENS Anne-Marie, penningmeester, Sint-Anna-ten-Drieën, Antwerpen • ALEXANDER Esther, voorzitter kerkfabriek, Sint-Walburga, Oudenaerde • AUGUSTIJNS Herman, pastoor Sint-Anna-ten-Drieën, Antwerpen • BAISIER Claire, coördinator MKA, relig.erfgoedconsulent • BALCAEN Johan, pastoor O.L.Vrouw van Bijstand, Aalst • BECKERS Alphons, voorzitter kerkfabriek werkgroep Open Kerk, Sint-Monulfus en Gondulfus, Maasmechelen • BERNARD Marguerite, beheerder Stichting Open Kerken • BILLEN Raymond, redacteur - vertaler Stichting Open Kerken • BOEL Marc, voorzitter kerkfabriek Onze-Lieve-Vrouw, Temse • CEULEMANS Christina, kerkraad Sint-Martinus, Aalst • CLAESSENS Willy, secretaris werkgroep Open Kerk, Sint-Monulfus en Gondulfus, Maasmechelen • CLAUS Arnold, kerkraad Sint-Antonius-van-Padua, Antwerpen 2007 • COLLIN Ludo, rector Sint-Baafskathedraal, Gent • CORLUY Walter, Sint-Antonius-van-Padua, Antwerpen • COSIJNS Herman, Kanunnik, deken van Laeken Vicariaat Brussel • CUSTERS Marcel, voorzitter kerkfabriek Sint-Pieter, Testelt • DAUWE Josef, gedeputeerde voor cultuurprovinciebestuur Oost-Vlaanderen • DE BAETS Jos, verantwoordelijk onthaal Onze-Lieve-Vrouw, Mariakerke • DE KEYSER Ben, voorzitter Sacred Places • DE KEYZER Johny, kerkfabriek Sint-Pieter, Testelt • DE MAESENEER Yves, Stadspastoraal Antwerpen • DE VRIENDT Stefaan, algemeen directeur Woon- en Zorgcentrum ‘De Linde’ vzw • DECALUWE Yvan, coördinator onthaal in Onze-Lieve-Vrouw, Kortrijk • DEKORTE Koen, voorzitter vzw Yot • DEWOLF Koenraad, journalist, Tertio • DEWULF Catherine, beheerder Stichting Open Kerken • GALLE An, kerkraad Sint-Martinus, Aalst • GITS Nicole, kerkraad Sint-Martinus, Aalst • HENDRICKX J-A, arkitect DR.ir., Konferentie van nederlandse Religieuzen (NL) • HOMANS Sophie, regiocoördinator, Hageland Toerisme Vlaams-Brabant • HUYNEN Marc, voorzitter Stichting Open Kerken • JANSSEN Raymond, kerkfabriek werkgroep Open Kerk, Sint-Monulfus en Gondulfus, Maasmechelen • KERRINCKX Hans, Produktontwikkeling Cultuur en Toerisme, Toerisme Vlanderen • KLINCKAERT Jan, directeur, CRKC • LAST Liesbeth, leerkracht, medewerkster,vzw YOT • LEMENS Magda, lid onthaalploeg O.L.V. Gent - Mariakerke • MANNAERTS Rudy, EH, pastoor Sint-Andries - Topa en MKA • MOYERSOEN Christiane, secretaris kerkfabriek O.L.V. Gent - Mariakerke • NAKAERTS Lieve, IGO Leuven, Dienst verlenende Intergemeentelijk Vereniging


17

open kerken Deelnemerslijst Op donderdag 13 maart 2008 • Gent 2 • PAUWELS Jaak, voorzitter, kerkfabriek St Martinus Zaventem • PETEN Luc, consulent Stichting Open Kerken • SCHEPPERS Raf, erfgoedbankbeheerder, Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed - Limburg Hasselt • SNAUWAERT Livia, erfgoedconsulent monumentenzorg en cultuurpatrimonium provincie Oost-Vlaanderen • STYNEN Eric, pastoor, Sint-Pieter, Testelt • TOLSON Nick, Co-ordinator GB, National Churchwatch (GB) • VAN BOUWEL Peter Cultuurconsulent Sacred Places • VAN BOXEL Cor, schatbewaarder van Sint-Katharina, Hoogstraten • VAN DAMME Henri, secretaris kerkfabriek Sint-Walburga, Oudenaerde • VAN den ABEELE Kries, lid parochieploeg, Woon- en Zorgcentrum ‘De Linde’ vzw • VAN den HAESEVELDE Marc, lid,onthaalploeg Sint-Walburga, Oudenaerde • VAN GLABBEEK Joseph, kerkfabriek Sint-Laurentius, Antwerpen • VAN LAETHEM Luc, voorzitter kerkfabriek Sint-Dionysius, Roborst-Zwalm • VAN PASSEN Annemie, plaatselijk contact Sint-Anna-ten-Drieën, Antwerpen • VAN WAMBEKE Jules, voorzitter kerkfabriek, O.L.V. Gent-Mariakerke • VAN WATEGHEM Ingrid, productontwikkeling, Toerisme Vlanderen • VAN WONTERGHEM zuster Kristina, Sint-Trudo abdij, Male • VANDECASTEELE Herman, vicaris-generaal, Bisdom Brugge • VANDECASTEELE Honore, lid van de kerkfabriek Sint-Eligius, Snellegem • VANDERHALLEN Paul, afg. Bisschop, kerkfabriek Sint-Katharina, Hoogstraten • VANKEERBERGHEN Jos, secretaris, kerkfabriek Sint Catharina Diegem • VAN DEN BERGEN Martine, beheerder Stichting Open Kerken • VERDURMEN Elke, coördinator publiekswerkiVCM • VERHAEGEN Lucas, verantwoordelijk ART (Art Research Team) Federale Politie • VERSCHAEVE Beatrix, lid van de kerkfabriek Sint-Eligius, Snellegem • VERSTRICHT Luc, deken O.L.Vrouw Hemelvaart, Zottegem • VISSCHERS Pierre, lid werkgroep Open Kerk, Sint-Monulfus en Gondulfus, Maasmechelen • VRYGHEM Nicolas, beheerder Stichting Open Kerken • WEYLER Kathelijne, lid kerkraad, Sint-Katharina, Hoogstraten • XX, vertegenwoordiger van artsbisdom Mechelen-Brussel


18

open kerken STUDIEDAG OPEN EN GASTVRIJE KERKEN

Recommend Documents