OPDRACHTEN EN ROUTE
Zonne-energiepad Milieueducatiefcentum Zuiderpark
1
1
INHOUD
1
Ontdektuin 3
2
Fruittuin 4
3
Pad schooltuinen
5
4
Eetbaar park
6
INLEIDING - IN CIRKEL ONTDEKTUIN
Zoek een plekje in de cirkel. Dit is wat jullie gaan doen. Je kunt eventueel nú de Stappenteller aanzetten, zie opdracht 16.
Jullie gaan het Zonne-energiepad lopen. Op het Zonneenergiepad kom je allerlei toepassingen tegen: Bij de 6 Landschappentuin 8 ingang van ons terrein ben je de boerderij gepasseerd, hierop heb je zonnepanelen kunnen zien, ook is er een 7 Achter de beek 9 lantaarnpaal en een carpoort met zonnepanelen. Heb 8 Heide 10 je ze gezien? 5
9
Kas 7
Waterstroom van gootjes
11
10 Zonnewijzer
12
11 Zwart en wit
13
12 Fontein 14 13 Bijenhofje 15 14 Fotosynthese 16 15 Planten beschermen zich
Zo werkt een zonnepaneel De zonnepanelen zijn gemaakt van cellen. Meestal worden deze cellen gemaakt van silicium. Dat silicium bestaat uit twee lagen. Onder invloed van licht gaat er tussen de twee lagen een elektrische stroom lopen. Daarom heten zonnecellen ook wel fotovoltaische cellen (Grieks photos; licht, en volt naar de eenheid van elektrische spanning).
De zon schijnt overdag op de zonnecellen in de zonnepanelen. In de zonnecellen verandert het zonlicht in elektriciteit (meer zon, meer elektriciteit). Deze worden opgeslagen in een soort batterij, accu. Zo kan de lamp van de lantaarnpaal branden. In de winterperiode maken de zonnepanelen minder elektriciteit, want de zon is minder fel en het is korter licht. Bovendien brandt de lamp van de lantaarn langer, want het is ’s winters langer donker. Een teveel aan zonnestroom gaat naar het stroomnet van het energiebedrijf. Bij te weinig zonnestroom wordt er elektriciteit van het stroomnet gebruikt.
17
16 Stappenteller 18
Route zonne-energiepad
2
19
3
2
3
FRUITTUIN - HIER START DE ROUTE
Ga allemaal staan. Doe je ogen dicht. Voel je de zon op je huid en kleren?
Door de zon kan je lichaam vitamine D maken. In zonlicht zit namelijk UV-straling. Deze straling zorgt ervoor dat in de huid vitamine D (met een heel moeilijk woord calciferol) wordt aangemaakt. Vitamine D is belangrijk voor gezonde botten, maar het beschermt je ook tegen ziek worden.
Schaduwspel Maak een eigen tweelingbroer of -zus!
DE ZON & VITAMINE D?
Wist je dat de Egyptenaren de zon als een god zagen? Zij hadden namelijk al ontdekt dat de zon kon ‘genezen’. En ze hadden gelijk... door invloed van de zon, maakt ons lichaam vitamine D aan. Hier wordt ons humeur beter van, we krijgen sterke botten en vitamine D biedt bescherming tegen een hele rits nare ziekten.
4
Zoek in de omgeving wat blaadjes, takjes, bloemetjes en steentjes. Ga nu met je rug naar de zon staan. Je kijkt nu in je eigen schaduw. Je tweeling broer of zus? Deze is egaal en kaal. Daar kun je iets veel leukers van maken. Leg nu op de plek waar je gezicht is een mond, ogen , oren en haar met de materialen die je gevonden hebt. Je kunt nu niet meer weglopen. Want dan is je tweeling broer of zus direct verdwenen.
Schaduwspelletje met de groep of groepjes
Een half uur in de zon en je lichaam maakt wel vijf tot zes keer de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine D aan! Als de zon niet schijnt worden we sneller ziek en voelen we ons niet zo goed.
PAD LANGS SCHOOLTUINEN
Je hebt minstens drie spelers nodig om het spel te kunnen spelen, met een grotere groep is het leuker om te spelen dan een kleine groep. Je hebt een grote ruimte nodig waar de kinderen vrij kunnen rondrennen, een grasveldje in de buurt is een goed voorbeeld. Bij schaduwtikkertje is het de bedoeling om andermans schaduw aan te tikken met een deel van je lichaam, meestal gebeurt dit met de voet omdat de schaduw op de grond aanwezig is. Degene die de tikker is zorgt er zo voor dat hij verlost wordt van de taak die vervolgens door degene waarvan zijn of haar schaduw is aangetikt wordt overgenomen.
5
4
5
LANGS HET EETBAAR PARK
Aan welke zijde van het gebouw zitten de ramen? Gebruik hierbij je kompas op de telefoon.
In deze tuin wordt op een bepaalde manier getuinierd. Er wordt rekening gehouden met de verschillende seizoenen, stand van de zon, de regen en de wind. De zon is als het ware de batterij waar de gehele natuur op loopt.
De tuin is zo ontworpen dat alles elkaar helpt; de bouw van het gebouw van strobalen en klei, de plaatsing van de ramen waar de zon op schijnt en die het gebouw warm houdt en de plek van de bomen die zorgen voor voeding en schaduw. Het water is ook een voedingsbron en reflecteert de zon. Wind verspreidt de zaden.
DE KAS
Kijk eens op de thermometers. Hoeveel verschil is er tussen binnen en buiten? De kas bestaat helemaal uit glas. Hierdoor kan de zon zijn warmte naar binnen stralen. De wind kan de warmte niet uit de kas waaien. De plantjes die in de kas staan houden van heel veel warmte. Buiten op de tuin zouden ze het veel te koud hebben. Thuis zal je dit ook wel eens merken. Als de zon op de ramen schijnt is het binnen lekker warm, hierdoor hoef je de verwarming minder hoog te zetten.
Een zonnestraal doet 8 minuten over ‘zijn reis’ van de zon naar de aarde. Een jaar telt 8760 uren. Slechts 1500 daarvan zijn zonuren.
6
Op de Noordpool is er 186 dagen per jaar geen zon te zien. Het is dan donker en koud!
7
6
DE LANDSCHAPPENTUIN
Neem bij de steen het middelste pad. Aan welke kant van de boom groeien mossen? Gebruik je kompas! Mos groeit niet in de zon. Je zult zien dat er op sommige plekken aan de ene kant meer mos groeit dan aan de andere kant.
8
7
ACHTER DE BEEK
Hier midden in het bos voelt het frisser aan dan midden op de tuin in de zon. Onder de bomen komen weinig zonnestralen, het is hier koel en vochtig. Kijk maar eens op de thermometer hoeveel het scheelt.
De zon ligt op zo’n 149.598.000 km van de aarde. Dat is dus best wel ver. En dat is maar goed ook. De zon is namelijk heet, erg heet. VEEL TE WARM
In de kern van de zon is het 15 miljoen graden Celsius. Op de oppervlakte is de zon zo’n 6000 graden Celsius. Zelfs een stuk ijzer zou daar nog gaan koken. De zon is dus veel te warm voor mensen om op te komen.
9
8
9
DE HEIDE
Je staat nu weer op het open veld. De temperatuur zal hier flink hoger zijn dan onder de bomen. Op heel erg warme dagen kun je de warmte boven de heide zien, dat noemen we ook wel zinderen. In de overgang tussen warme en koude lucht verandert de baan van het licht. Voorwerpen achter de trillende lucht zijn dan wazig en lijken in de lucht te dansen.
WAS IN DE ZAK
Wist je dat als je een donkere plastic zak vult met vieze was, koud water en wasmiddel en je dit in de zon zet. Het water warm wordt en het vuil uit de kleren gaat. Je eigen energiezuinige wasmachine…
WATERSTROOM VAN GOOTJES
Jullie staan bij een kunstmatig beekje. Dit beekje is gemaakt van gootjes. Het water kan door de gootjes gaan stromen met behulp van een zonnepaneel.
Het water in een natuurlijk beekje heeft geen pomp nodig om te stromen. Dan stroomt het water vanaf een berg of een heuvel het beekje in.
Stroomt er water door de gootjes? Zoek een blaadje of takje van de grond en kijk hoe hard het water stroomt.
GOUDKLEURIG Als je aan zonlicht denkt, dan denk je aan gouden stralen. Maar zonlicht is niet goudkleurig. Het licht van de zon bestaat uit zeven kleuren. Die kleuren kun je zien in de regenboog: rood, oranje, geel, groen, blauw, indigo en violet.
10
11
10
11
DE ZONNEWIJZER
Om 12.00 uur staat de zon op zijn hoogste punt, precies in het zuiden. De schaduw van de zonnewijzer staat dan precies in het noorden. Kun je aanwijzen in welke richting je de zee kunt vinden? Controleer het met je kompas op je telefoon.
Als de zon schijnt:
De schaduw van de zonnewijzer geeft de tijd aan. Is er verschil met de tijd op je horloge? Hoe zou dat komen?
KLEDING TEGEN DE ZON
Lichte kleren (bijv. wit) houden minder/geen zon vast in tegenstelling tot donkere kleding (bijvoorbeeld zwart). Lichte kleuren kaatsten al het licht terug dat erop valt en houd dus niks vast. Donker absorbeert het licht en kaatst dus niks terug. Daarom is zwarte kleding warmer dan witte. Daarom dragen mensen in de zomer dus lichtere kleuren.
ZWART EN WIT
Voel eens aan het witte muurtje en daarna aan het zwarte muurtje. Voel je het verschil? Zwart neemt gemakkelijk warmte op en houdt die warmte ook goed vast, absorbeert warmte. Wit stoot warmte af, reflecteert. Daarom is een ijskarretje wit en een zonnepaneel zwart.
Een stenen muur kan warmte goed vasthouden. Hiervan kan gebruik gemaakt worden door planten tegen een muur te zetten. De planten groeien harder. Ook is het mogelijk planten in ons klimaat neer te zetten die anders niet goed zouden groeien of geen vruchten zouden geven. Met een zonnemuur kunnen bijvoorbeeld hier in Nederland abrikozen gekweekt worden.
Als de zon niet schijnt:
Weet je hoe laat het is? Zoek de tijd op in de zonnewijzer (hier zou de schaduw van de pijl naartoe moeten wijzen op een zonnige dag). Kun je aanwijzen waar achter de wolken de zon moet staan?
12
13
12
EEN FONTEIN OP ZONNE-ENERGIE
Zie je de fontein spuiten? Hoe hoog spuit het water omhoog? Kijk maar op de meetlat aan de overkant van de vijver.
Als er een wolk voor de zon komt, spuit de fontein lager.
13
BIJEN IN HET BIJENHOFJE
Hoe warm is het? Bijen houden van de zon. Vanaf 10 graden is het warm genoeg om te gaan vliegen. Soms hebben bijen het te warm. Dan gaan ze op de vliegplank met hun vleugels trillen om af te koelen. Doen ze dat vandaag ook?
In elke kast zit een bijenvolk met werkbijen (vrouwtjesbijen), darren (mannetjesbijen) en een koningin. Een bijeenvolk telt in de zomer wel 50.000 bijen. Kun je uitrekenen hoeveel bijen er op een mooie zomerse dag rondvliegen op het Zuiderpark? ’s Winters overwintert een bijenvolk in de bijenkast. Om warm te blijven kruipen de bijen dicht tegen elkaar. De imker haalt in de herfst de honing weg en geeft de bijen suikerwater terug, zodat ze ’s winters genoeg voedsel hebben. Wil je nog meer weten over bijen zoek informatie op internet of in de bibliotheek. Of vraag een imker om hier meer over te vertellen.
Een stukje van het oppervlak van de zon ter grootte van een postzegel geeft evenveel licht als 1.500.000 kaarsen.
Het grootste ‘zonnepanelenpark’ ter wereld is te vinden in Canada (Sarnia, Quebec); 943.000 m2. Dit zijn ongeveer 125 voetbalvelden naast elkaar!
14
15
14
ZONLICHT IS BELANGRIJK VOOR BOMEN EN PLANTEN
Kunnen bomen echt zuurstof maken? Hoe zit dat dan? Dit heeft met de fotosythese te maken: 6 CO2+ 6 H2O C6H12O6+ 6 O2
zonlicht
PLANTEN BESCHERMEN ZICH TEGEN DE ZON
Een plant in de duinen of tussen stenen heeft het heel moeilijk om in leven te blijven. Hij krijgt heel veel zonlicht en weinig water. Het kan er wel 50 graden worden.
Zo, dat ziet er moeilijk uit. Dat is een echt scheikundige formule. Maar het blaadje van de boom is net een klein fabriekje. De boom of struik eet 6 ‘blokjes’ vieze lucht, dan neemt hij 6 slokjes water. Richt dan zijn blaadjes in de zon. Even geduld want nu wordt alles gemixt. Wat dan ontstaat, is een stukje zoetigheid waar de boom van kan groeien en leven. Maar er vliegen ook nog 6 blokjes uit de boom of struik. Die kunnen wij goed gebruiken! ZUURSTOF!
koolstofdioxine (6CO2) water (6H2O) fotosynthese glucose (C6H12O6) zuurstof (6O2)
Op verschillende manieren probeert zo’n plant zich te beschermen om niet uit te drogen, bijvoorbeeld door: kleine blaadjes dikke blaadjes, gevuld met water waslaagje op het blad beharing
LEUK OM TE WETEN
Een vetplant heeft minder huidmondjes in het blad dan andere planten. Daardoor verdampt er minder water. Bovendien kunnen de huidmondjes van een vetplant afgesloten worden.
Zie je de volgende planten? muurpeper toorts vrouwenmantel aucuba
KEN JE DE UITDRUKKING ‘BLAUW BLOED’?
Van iemand van adel wordt gezegd dat hij blauw bloed heeft. Beetje vreemd want bloed is altijd rood. Maar waarom dan blauw? Vroeger zat de adel vooral binnen en als zij zich in de open lucht begaven bleven zij vooral in de schaduw en droegen een parasol. Lekker bruin worden was ver beneden hun stand. Een gebronsde huid betekende dat je als boer op het land werkte. Dus al die adellijke typjes hadden een lelieblanke huid, waar de blauwe aderen doorheen schenen.
16
15
Voel eens voorzichtig aan een blaadje met je vingers. Zie je hoe deze planten zich beschermen? Wij moeten ons trouwens ook beschermen tegen de zon! Goed advies om je te beschermen tegen de zon? www.kwf.nl TOORTS
VROUWENMANTEL
MUURPEPER
AUCUBA
17
16
STAPPENTELLER EN (ZONNE)ENERGIEVERBRUIK
Hoe actief ben jij vandaag? Misschien heb je bij de start van deze zonne energiewandeling je stappenteller APP geinstaleerd. Bekijk en vergelijk eens met elkaar hoeveel stappen jullie gezet hebben. Hoe actief ben jij op 1 dag? minder dan 5.000 stappen per dag:
je leidt een zittend leven
5.000 tot 7.499 stappen:
je bent weinig actief
7.500 tot 9.999 stappen:
je bent redelijk actief
vanaf 10.000 stappen:
actief
vanaf 12.500:
heel actief Hoe actiever hoe gezonder!
18
ROUTE ZONNE-ENERGIEPAD
Tijdens de wandeling ben je zeker actief geweest en heb je heel wat energie verbruikt. Bedenk even hoe lang was de wandeling in minuten? Je kunt misschien wel iets lekkers gebruiken. Calorieën: de energie die door mensen verbruikt wordt.
4
1
5
1 handje zoete aardbeien van 100 gram staat gelijk aan 6 min. wandelen 1 appel 120 gram staat gelijk aan 14 min. wandelen 1 glas frisdrank staat gelijk aan 20 min. wandelen. Frisdrank light o min wandelen. 1 patatje met: staat gelijk aan 128 min wandelen 1 gevulde koek: staat gelijk aan 60 min wandelen 1 Mars of Snickers: staat gelijk aan 67 min. wandelen.
3
6
16
2
15 13 14
7 10
11
12
9
8
Kijk voor meer getallen op de caloriënwijzer van de Nederlandse hartstichting
1
Ontdektuin
7
Achter de beek
13 Bijenhofje
2
Fruittuin
8
Heide
14 Fotosynthese
3
Pad schooltuinen
9
Waterstroom van gootjes
15 Planten beschermen zich
4
Eetbaar park
10 Zonnewijzer
5
Kas
11 Zwart en wit
6
Landschappentuin
12 Fontein
16 Stappenteller
19
www.denhaag.nl/jaarprogramma
Colofon Dit is een uitgave van Gemeente Den Haag © Den Haag.nl 14 070 Den Haag.nl @milieueducatie Ontwerp | Teresa Jonkman (bno) Druk | Tuijtel April 2016
klimaatneutraal natureOffice.com | NL-001-759082
gedrukt
