REIZEN
Zweden
OP ZOEK NAAR ZWEEDS Al heel lang vind ik Zweeds rood mooi. In Zweden, wel te verstaan. Schilderachtige houten huisjes aan blauw water tegen een groen bos, bewoond door blonde mensen. Hét Zweedse cliché wellicht, gelijk aan onze molens, klompen en tulpen. Maar er is één verschil: in Zweden ligt het cliché voor het oprapen.
Tekst en foto’s: Willem Laros
V
DALARNA
Vo
xn
an
rä l v
Siljan
en
Falun
Gävle
Borlänge
Åland
Dalälven
Karlstad
Västerås
k
Hjälmaren
lån
ra
g
Uddevalla Nyköping
Norrköping
taä
Vä
tte
rn
Gö
Göteborg
Jönköping Læsø Varberg
ndön
Gotland Halmstad La g
Malmö
an
Hässleholm
KEN Lund
nd
Växjö
Helsingborg
DENEMAR
Gotska Sa
ZWEDEN rsu
a t e g t t
Linköping
Ka lm a
a
K
STOCKHOLM
Vänern
lv
S
e
g ka
r
Uppsala
Örebro
Le
ROOD
K la
EN
äster daläl v e
NOORWEG
Kalmar
Öland
BALTISCH
E ZEE
REIZEN
Zweden
Heerlijk, dat Zweedse merenlandschap. 68
05 ❱❱ 2013
De werkplaats in Nusnäs waar de beroemde Dalarna-paardjes worden gemaakt.
O
p weg naar Dalarna. In etappes, want de afstand is groot, de maximum snelheid varieert van 70 tot 120 km/h, de controles zijn intensief en de boetes hoog. De eerste etappe naar Dalarna bedraagt zo’n 450 km, van Höör naar Örebro. Dat kost me de hele dag, want het stormt en regent werkelijk pijpenstelen. Er zijn ook nog stukken waar het mist en ik geen hand voor ogen zie. Met enige regelmaat warm ik me even op in een wegrestaurant of benzinestation. Drie lagen (inclusief thermohemd), motorpak en extra regenjas en nog zit ik te rillen. Het is 25 juli: välkomna till Sverige.
MOTORHUTTEN
De paardjes van Dalarna worden stuk voor stuk met de hand geschilderd.
Een eigen parkeerplaats voor mijn ‘hut’ op camping Främby Udde in Falun.
Overnachten doe je in Zweden in een hotel, maar leuker zijn de hutten op campings. Tegenwoordig vaak voorzien van alle denkbare luxe. Op de camping in Falun kom ik op een droomplek. Een hartelijke ontvangst, een comfortabel huisje aan een prachtig meer, een uitnodiging voor een tochtje met de kajak halverwege moeten we dat afbreken omdat er een stevige regenbui losbarst - en een restaurant in een prachtig 18e-eeuws gebouw. Tot zes jaar geleden was hier alleen dat huis, nu staan er huisjes, zijn er kampeerplekken en wordt de bouw van nog een aantal huisjes voorbereid. “Motorhutten worden dat, speciaal voor één of twee personen”, vertelt Pär Allanson. Pär is eigenaar van de camping (en enthousiast motorrijder), zoon David en vriendin Katarina bestieren het geheel. Zweedse ondernemersgeest, ondernemen, maar er zelf vooral ook plezier aan beleven. Het terrein is het hele jaar open; in de winter zijn het vooral schaatsgasten die hier komen. “Er worden prachtige schaatsroutes uitgezet en onderhouden”, aldus David. De reden voor mijn bezoek aan Falun - met 715 km best een eindje rijden vanaf Trelleborg - is tweeledig. Eerst bezoek ik in Nusnäs de werkplaatsen waar de beroemde Dalarna-paardjes worden gemaakt. Twee werkplaatsen tegenover elkaar, en volgens een werknemer die ik ernaar vraag ook concurrenten. Een rare situatie, want de bezoeker kan zo van de één naar
de ander lopen om daar dezelfde paardjes te zien tegen bijna dezelfde prijs. Ooit waren het twee broers. Deze kregen echter woorden, de één vertrok met de machines van de houtzagerij die het toen was. En nu zijn het twee bedrijven, tegenover elkaar. Als ik zie hoe de blokjes hout machinaal worden gezaagd, kan het niet anders of er lopen hier mensen met niet meer alle tien vingers. De eerste is snel gevonden. Hij zit inderdaad niet meer achter de zaagmachine.
DALARNA-PAARDJES Het ontstaan van het Dalarna-paardje is eigenlijk heel eenvoudig en verklaarbaar. Het paard was in de negentiende eeuw een onmisbare hulp voor de bevolking hier. Gedurende de lange avonden in de winter begon men uit verveling uit het ruim voorradige hout figuurtjes te zagen en schaven. Niet zelden de trouwe viervoeter. In een vitrine is te zien hoe de oudste paardjes er uitzagen. En ik zie nu hoe men met een kleurenwaaier bezig is nieuwe combinaties te bedenken. Want het Dalarma-paardje gaat met zijn tijd mee. En het zijn ook niet alleen meer paardjes die worden gemaakt. Het rode Dalarma-paardje is het meest oorspronkelijke, maar een houten elandje is ook leuk. Alles in elke
Gedurende de lange winteravonden begon men uit verveling uit het hout figuurtjes te zagen.
❱❱
denkbare maat. De prijs voor zo’n geverfd stukje hout is fors; het kleinste paardje kost rond de elf euro. Op weg naar de Nusnäs beginnen tegenliggers plotseling met groot licht te seinen. Ik voorzie een snelheidscontrole. Ik ben er tenslotte voor gewaarschuwd. Voor mij remmen de auto’s vrij fors af; meer dan nodig is, lijkt mij. Maar dan zie ik de reden voor de waarschuwingen in de berm aan de overkant 2013 ❱❱ 05
69
REIZEN
Zweden
Bermen vol bloemen.
Camping Främby Udde ligt aan het water.
grazen: een reusachtige eland. Onwaarschijnlijk onnozel en onhandig besluit hij, bij zoveel belangstelling, het bos weer in te gaan. Zonder haast, maar toch te snel om een foto te maken. De tweede reden om naar Falun te rijden is - de volgende dag - een bezoek aan de kopermijn hier, waar overigens naast koper ook heel veel meer is gevonden, waaronder zilver en goud. De mijn is één van de veertien Zweedse Unesco-Werelderfgoederen. En het is tevens, weet ik nu, één van de meest opmerkelijke industriële erfgoederen die we kennen. Het is de oudst bekende mijn en de belangrijkste industriële onderneming die Zweden ooit heeft gehad. Om een indruk te geven: bijna driekwart van de koperproductie in de hele wereld (!) kwam in de zeventiende en achttiende eeuw uit Falun. De mijn wordt al genoemd in een document uit 1288. Een kopie hiervan is in het museum op het terrein te zien.
we af naar de onderaardse gewelven, eeuwen oud al. Het is er fris en vochtig, en het hele jaar door heerst er dezelfde temperatuur. De emmer voor het vervoer van de delfstoffen werd ook wel gebruikt voor personenvervoer. “Men kon dan op één been slechts staan, want dan gingen er meer in. Op de verdieping waar je moest zijn, sprong je eruit, want stoppen deed die emmer
RODE VERF Maar nu nog de relatie met de rode verf, de Falu rödfärg, want het rood is onlosmakelijk verbonden met Zweden. De schrijver August Strindberg heeft ooit gezegd dat de Zweedse vlag eigenlijk groen en rood zou moeten zijn in plaats van geel en blauw, want groen zijn de eindeloze bossen en rood de huizen en andere gebouwen. “Het rood zit in onze genen, elke Zweed groeit op met deze kleur”, vertelt Anna-Lena Grusell van de mijn Falu Gruva. De grond in dit mijngebied bevat veel ijzer. Door de grond te laten drogen verkrijgt men via een speciaal procédé uiteindelijk de kleurstof om de verf te maken. Bij de mijn is een rondleiding mogelijk om dit proces te zien. Behalve kleur voegt het rood ook een aantal positieve eigenschappen aan de verf toe, waardoor hiermee geverfd hout extreem lang goed blijft. Eén keer opnieuw schilderen per tien jaar is voor de meeste Zweedse huizen voldoende. Er zijn hier bussen verf te koop, maar met de motor is de bagagecapaciteit beperkt. Hoogtepunt (...) van een bezoek aan de mijn is de afdaling. Met een perfect Engels sprekende gids dalen 70
05 ❱❱ 2013
Als je niet goed slaapt als het niet pikdonker is, heb je hier in de zomer niets te zoeken.
❱❱
niet.” Natuurlijk zijn hier de nodige ongelukken mee gebeurd. De mijn heeft regelmatig koninklijk bezoek ontvangen. De namen van diverse leden van het Zweedse koninklijk huis staan in een gang gekerfd. Terug in het restaurant op de camping komt er ineens een gezelschap vrouwen binnen, verkleed als prinses en met één koningin. Een vrijgezellenfeestje. Omdat het intussen ook is gaan regenen terwijl de zon schijnt kan het niet anders of… inderdaad, de regenboog vormt een kleurrijk decor voor een foto van onze nu nog vrijgezelle koningin.
LICHT Hoewel de avond vordert, wil het maar niet donker worden. Dat blijft een aparte beleving. Als je niet goed slaapt als het niet pikdonker is, heb je hier in de zomer niets te zoeken. Ik slaap altijd en overal, maar vind het nog leuker om ’s nachts wat foto’s te maken. Dat levert sfeervolle Zweedse landschappen op. Het Zweeds rood zit hier in de grond. En Zweden en rood horen bij elkaar. Het is een stukje rijden om het allemaal te zien, maar ik had dat er graag voor over. ❰❰ Met dank aan Eva Svard (SCR Campingbond) en Pauline van den Brandhof (VisitSweden).
Het complex ligt er bij zoals het destijds is ‘verlaten’. Een rondleiding? Zeker doen!
Falun, Unesco-Werelderfgoed. Kopermijn en bron van Zweeds rood.
INFORMATIE
Bedoeld voor het transport van delfstoffen, maar ook gebruikt als lift. Op één been staan, graag. Kunnen er meer mensen mee…
OVERNACHTEN ❱❱ Camping Gustavsvik, Örebro, restaurant, wellness, wifi. ❱❱ Camping Främby Udde, Falun, restaurant, wifi. ❱❱ KronoCamping, Lidköping, restaurant, wifi. BEZOCHT ❱❱ Nusnäs (Dalarna-paardjes), Falun, Falumijn.
De namen van leden van het koninklijk huis, die de mijn door de jaren heen hebben bezocht.
2013 ❱❱ 05
71
