Op zoek naar knoestige kronkelbomen

‘Den Dikke Eik’ in ’t nieuw Lummenaren zijn fier op hun oudste inwoner (p6)

Boomenfeest op 21 juni Ontdek hier het volledige programma! (p16)

Tips voor bomentrips In eigen streek én ver weg (p28)

Infomagazine over bijzondere eiken

Gratis uitgave van Regionaal Landschap Lage Kempen vzw

www.duizendjarigeeik.be

VU: Frank Smeets, Grote Baan 176, 3530 Houthalen-Helchteren

Op zoek naar knoestige kronkelbomen

woonde. s, die dicht bij de Duizendjarige Eik Jule kel non r naa k vaa gen gin “We Eik… sten die rondwaren aan de Dikke gee en ken spo de r ove dan ons e Hij verteld Lees verder op pagina 14

Feestel EIK Feestel-EIK A ©

ls hij niet zo stram zou zijn, dan zou de Duizendjarige Eik nu ongetwijfeld zijn wortels krullen van trots. Zijn eigen stekje wordt zo mooi dat er misschien weer, net als vroeger, hordes toeristen komen kijken naar deze unieke eeuwenoude boom. Of misschien opnieuw een koning?

l we Bau Van s n Fra

Fier kijkt hij uit over zijn minder bekende broers en zussen ‘boeren’knoteiken, die zich ook mogen verheugen op heel wat belangstelling. Eiken inspireren! Ze inspireerden ons tot een frisse samenwerking met de gemeente, met Natuurpunt en heel veel Lummense verenigingen. En zelfs tot een heel magazine over eiken. Onmogelijk? Blader maar verder en laat je verrassen door de veelzijdigheid van de eik…

Ilse Ideler Directeur Regionaal Landschap Lage Kempen vzw

P.S.: Vergeet niet om je geliefde mee te tronen naar de Duizendjarige Eik op 21 juni. Oefen alvast op 1000 lieve woordjes!

el © Frans Van Bauw

2

‘DEN DIKKE EIK’ IN ‘T NIEUW

OP ZOEK NAAR KNOESTIGE KNOTEIKEN ONTDEK DÉ LUMMENSE GEBRUIKSBOOM

© M oniqu e Bogaerts

EXCLUSIEVE PREVIEW VAN DE NIEUWE INRICHTING 6

8 pagin a6

NIEUWSTE TREND

28

OP VAKANTIE IN JE EIGEN GEMEENTE

pagin a 28

Inhoud

pagin a8

Fotostrip

De avonturen van Bart, onze man van de Zwarte Beek

18

Brood op de plank

22

Bakken in de oven, vroeger & nu

Papieren graag!

4

Identiteitskaart van de eik

Hotel Zomereik

Room-service voor uiteenlopende gasten

Catho vertelt

5 11

Het leven zoals het was

Wie wordt de nieuwe boomdichter? Lees mee!

“Nonkel Jules kon fantastisch vertellen over de geesten aan de Duizendjarige Eik” Bekende eikfans over ‘hun’ eik

21 juni: Boomenfeest aan de Duizendjarige Eik Het volledige programma

12

Eikensprokkels

De eik: magisch en mystiek Eiken als belangrijke cultusbomen

Woon jij in een Lummens kamp? Sporen uit het verleden…

Heksen, brand en geheime liefde

Het woelige leven van de Duizendjarige Eik

Even stilstaan en genieten…

14 16

30 31 34 35

VOOR DE KIDS Knappe knoteik vertelt… Knutseltips voor creatieve kids Boomboekjes en eikliedjes Verhaaltje voor het slapengaan

COLOFON Dit is een uitgave van het Regionaal Landschap Lage Kempen, met de steun van:

Europees landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling Europa investeert in zijn platte land

26

Boomweetjes en shopping

20 27 32 33

Regionaal Landschap Lage Kempen vzw Grote Baan 176, 3530 Houthalen-Helchteren Tel 011/78 52 59 - Fax 011/83 21 02 [email protected] www.RLLK.be www.duizendjarigeeik.be Verantwoordelijke uitgever: Frank Smeets, Grote Baan 176, 3530 Houthalen-Helchteren Vormgeving: Just Catchup Druk: Drukkerij Leen Deze uitgave is gedrukt op gerecycleerd papier Wettelijk depot: D/2009/10.676/1

3

BELGIQUE

CARTE D'IDENTITÉ

BELGIË

IDENTITEITSKAART

BELGIEN

PERSONALAUSWEIS

BELGIUM IDENTITY CARD

Duizendjarige Eik Zomereik (Quercus Robur)

Naam

Geboorteplaats Lummen Nationaliteit Belg hoog. 14 meter (Een zomereik wordt tot 36 meter Grootte hoog.) er met 17 is Eik De zoon van de Duizendjarige Loofboom Soort ♂ en ♀ katjes aan dezelfde boom Geslacht bloei in mei

© Pa ul Bus

selen

4

© Paul Busselen

© Paul Busselen

ig, gelobd, korte steel enkelvoudig, verspreid, veernervig, gaafrand Bladeren glad, groen/grijsbruin Twijgen kegelvorming, stomp, kaal Knoppen grijsbruin met verticale groeven Schors boom. dan komen er voor het eerst eikels aan de Nakomelingen Geslachtsrijp op 40 jaar, domein als ik. Mijn zoon en kleinzoon staan op hetzelfde ik, Kurkeik, Steeneik Mose ik, Wintereik, Amerikaanse eik, Moerase Familie

Met mij n

aai

oo lde

in i

je

Ik

Boom k

en zijn mijn lieve dluiz Het aant ling Bla al s s ti

Op

u is

Doo r

Ik lijk he l Mijn lievelingsdra emaa nkj

p de grond valt, ikel o de e terslaapje. fst en win e r. de

n. nge

oot

Pissebed

ier zoals een garnaa aald rme sch wen waa e ik zuurs l. to ieu

en p

G

t

l

t

el © Frans Van Bauw

ro

s V ot vliegend her an Bauw el

ins en geen ect, ma Ik b achterpoten heb ar een ik k n j mi

aer

we

aag bessen, grane et gr n Ik e jn lange achterpoten kan , ei ik mi

ten, paddestoele s, no omen klimmenn en in kel oed in b en g

ge f ik een wei draa also jn eitjes in rotte g. jkt k leg mi nd e I

ran ©F

B o s m i er

rt p een he , hoewe et o p van beuk en l het li l ni is het sa eik. e

© Hans Hillew

an © Frans V

rn

In de herfst verzam ijk vind ik z el i Hopel e no

alw esp)

len

mo

in oude bo men holen .

er)

t e s p e c ht

e. pen in het bos. euz rote hovoor talloze nako mel g gin i n

Voe tje

ts

ucht kan hale n. t de l f ui

eB

aer

snavel vige as! ste k de ba i

bo n

te

iqu

en takjes op de eren es ik heb? grond. lad el pootj ve

o Milj Bau

erw er

Ze noemen liefst mmij oo k kunn et vee en d Ik zit vers De ga topt in Als ik een vo l geeft e lwa

en van de eik ga ik topp kje dat de bladl op zo de et dran uiz o

ag e

n ik i

boor Ik bo t In d mij ez

der de vogels. Me r on n takken: hier t mijn ben kke men e m

Gro

© Mon

og

Samen sterk! Dat is uizenden m on Met ndin zorgt onzaken w ze l e ko e e n ni Bin

tje stap ik door do r voe Wie wee rre voo t ho b e

Lieveheersbeest Re ©

Ik ben de roffel ik o houtha p st a

n te leggen. Als in tjes i n ei h in in de grond de h mij aft zic lwaardige eikel en doe er boo t ra n vo r e

Wi

Eikelde

© An de

lbo order (snuitkev

jd. ar. jn leefti i

u Mijn kle rrijke kors tj

. Ik word meesta echt dus niets o l één ja ver ger pen zegt m p

der V n andermole

n een onrijpe e aatje i i en g een gaatje in de e kel o or e larfje ontpopt hij zich ikel, g m tot n mer e o

h

b os

m

ten. ls een kangoe roe. sec ringen a sp

een In z

dlu is

Bauwel

Daa ro

Welke gasten logeren hier? De zomereik bruist van het leven: heel wat dieren en planten vinden er voedsel of gebruiken de boom om in te wonen. Ga op zoek in de boom. Welk dier zegt… • Ik word door mieren beschermd tegen lieveheersbeestjes • Ik ben de houthakker onder de vogels en roffel met mijn snavel tegen de boomstam. • Ik kan goed in bomen klimmen en springen als een kangoeroe. • Ik kan met gemak zowel naar boven als naar beneden langs een boomstam klimmen én heel mooi zingen. • Het lijkt wel alsof ik een gewei draag, vandaar ook mijn naam! 

winter! e. eb deze h

os Korstm

Van

Eek

l © Fran an Bauwe sV

langs een boom neden r be nter wel eens b stam i naa in de w op de voedertafij jullie k el li en not

San

ns

propere luc ht. n! den van ou

©

r leve

ra

Hotel Zomereik

zowel naar b o gemak met eel mooi zingen ven a kan k kan h als er lekkere p en kom ls I ind a

©F

n opeten. . mij wille e

ilde

en eikels en versto oten anneer ik hon p ik z k n terug w ger g

l

mijn korstjes k t aan Nie roeien zeer traag enrabbe h es g

Bla

© An de W

© An de Wi

pe ogen en oren cher uizen. Wonen d jn s ende m oe t

!

Bosuil

eg Vlaams

ine V erheyden

(g Gal de

s word ik actief. acht cht naar onoMet mi ’s n ik op ja ple t ga

a © Sander V

©T

de uit

p E ik e n nder

deren en bloemkn ie bla o in d rug af. Mieren zijn er do ppen n e te ieveheersbeestj l o es d p ik de l i n

lekkere zoete mm… n suikerssapjes z Mm t teveel aaen sc it He escherm ze mij te heid t ge mb

ar ik me ontw pel, wa ik alapoedsel en beschermt mkel va g en me v galwesp ben, krui e. p n ik sse

alwesp. tot g itje ne gal!

ngdauw, r honi naa mij bereiden. ek n voor e

Sp

hout. iken

Fra ns Va n Bauwel

. men ek lim p bezo. o en gg

nter slapen wij m e wi De Duizendjar et hon ige In d

euw

, aan aad

Spre ©

rn leg ik een winte khoo r e ee ltijd terugvind, voorr s d niet a oompjes. e eb uw

er onder de vogels. bouw N t ik bos . Omda m’n voo et de l eikels els uitgroeien tot rraadj al nie ie k e

snavel en klauwe erpe nder dat ze zo n vang sch een wo ba G

matig kleine vogel s. egel ik r zijn van mij! ng

samen. Lekker gez den s favoriete hot ellig. el. der ik is on E

5

DUIZENDJARIGE EIK

BOSPAD

De Duizendjarige Eik

in ’t nieuw

PLANKENPAD INTERACTIEF INFOBORD

Het domein van de Duizendjarige Eik steekt in een gloednieuw kleedje. Zo’n belangrijke boom verdient toch een mooie omgeving? Ga er -vanaf 21 juni- zeker eens kijken, want er valt heel wat te beleven, zoals je kan zien op dit plannetje!

ZOON VAN DE DUIZENDJARIGE EIK

MILLENNIUMBOS Je vindt de Duizendjarige Eik in de Dikke Eikstraat, INGANG DOMEIN langs de N725 tussen Lummen en Meldert. Vanuit Lummen bevindt de Duizendjarige Eik zich aan de rechterkant.

6

PARKING

KLEINZOON VAN DE DUIZENDJARIGE EIK

De Duizendjarige Eik De Duizendjarige Eik in Lummen is één van de oudste nog levende bomen in Limburg! In al die eeuwen heeft hij heel wat meegemaakt. Onder zijn omarmende takken werd recht gesproken, gefeest, oorlog gevoerd en hij is zelfs in brand gestoken… De boom heeft Lummen zien groeien, terwijl hij zelf langzaam ouder werd. Al in 1940 werd deze mythische boom beschermd als monument. Op hetzelfde domein werden ook zijn zoon en kleinzoon geplant. Op de uitkijktoren achteraan de akker heb je een prachtig uitzicht over UITKIJKTOREN de glooiende Vallei van de Zwarte Beek.

AKKER MET OUDE GEWASSEN

PLANKENPAD

ZITBANKJES

BLOEMENWEIDE

PICKNICKBANK PANORAMAWAND

TIJDSLIJN

Dit project kwam tot stand dankzij:

Europees landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling Europa investeert in zijn platte land

EEN SAMENWERKINGSVERBAND TUSSEN REGIONALE MILIEUZORG EN NATUURPUNT LIMBURG

Het spreekt voor zich dat deze inspirerende plaats bewaard moet blijven voor het nageslacht. Met verschillende partners werd de afgelopen jaren hard gewerkt om de Duizendjarige Eik terug in ere te herstellen en de aandacht te geven die hij verdient. Het resultaat kan je vanaf 21 juni bewonderen op de volledig vernieuwde site van de Duizendjarige Eik. 

EEN SAMENWERKINGSVERBAND TUSSEN REGIONALE MILIEUZORG EN NATUURPUNT LIMBURG

7

© Jean Massart, www.recollectinglandscapes.be

Knoteiken gaven het landschap een bijzonder tintje.

Lummen mag trots zijn op haar bijzondere bomen. En dan bedoelen we niét alleen de Duizendjarige Eik. Er staan in Lummen en omgeving nog honderden knoestige eiken, die minstens zo uniek zijn als onze duizendjarige opa. Knoteiken heten ze, en ze hebben heel wat om trots op te zijn…

Knoestige knarren

Wist je dat… • We in Lummen, Halen en Beringen al 615 knoteiken telden • 62% van de bomen een omtrek heeft van meer dan 1,5 m • De oudste bomen een omtrek hebben van meer dan 4 m • De gemiddelde knothoogte van de bomen in Lummen 2 m is • 80% van deze bomen nog in behoorlijke staat zijn

• Je jonge eiken tot 15 jaar nog kan knotten • De Duizendjarige Eik van Lummen ook een knoteik is

Steenuiltjes profiteren van de holtes in een knoteik om te schuilen.

8

Een typisch beeld uit begin 20e eeuw. De knoteiken vallen meteen op.

"IN DE STREEK VAN LUMMEN IS DE KNOTEIK, HIER OOK ‘SUNK’ GENOEMD, ALOMTEGENWOORDIG."

W

ie weet wat een knoteik is? Niemand? Geeft niets. Het is ook geen woord dat je elke dag hoort. Van een knotwilg heb je wellicht wél al gehoord. Zo’n vreemd gevormde boom met takken die uit de knoest opschieten, valt immers meteen op.

© Fr ans Va n Bauwel

• De knoestige koppen van knotbomen een geschikte woonplaats vormen voor steenuiltjes, allerhande soorten vleermuizen en insecten

Nochtans is een knoteik precies hetzelfde als een knotwilg, alleen bij een eik. Net als bij een wilg kan je de takken van een eik regelmatig afzagen op een bepaalde hoogte, waardoor je zo’n gekke kronkelboom krijgt. In de vallei van de Zwarte Beek, de streek van Lummen, Halen en Beringen was de knoteik, hier ook ‘sunk’ genoemd, alomtegenwoordig. Nergens in Vlaanderen vind je nog zoveel knoteiken als hier. We hebben er al meer dan 600 geteld!

eik t o n k e d k e zo’n knoteik. Zo Allemaal goed en wel, knotboom?

n Maar hoe herken jevreeagen en je weet het zo! Beantwoord deze stam? ot of verdikking

een kn Heeft de boom

op de

NEEN

JA verschillendeing? Vertrekken er kn ot/verdikk takken uit de

JA

NEEN

© Tine Verheyden

boom je hebt geen knot om bo ot kn : je hebt een van een knotboom n ke er nm ke he volgende typisc Tip:: Let ook op de om te boom) om, - Holtes in de, gebowrongen uiterlijk (geen reBch een gewone bo - Knoestige nen stoppen aan de knot. ijin de takken lij er - De schors horslijnen van de stam ov een eik? lopen de sc Maar is het ook ! vo ra B . om bo tuurlijk Je hebt een knot n eik herken je na Ee n. ke ei eel. er st m e zo ng eiken zijn k hebben de eikels een la l. De meeste knot ee ei st er e m rt zo ko n ij de aan de eikels. Bjn gelobd en gaafrandig met ee zi en er ad bl e D

SLIMME VOOROUDERS! Waarom er precies in Lummen en omgeving zoveel knoteiken stonden is nog niet helemaal ontsluierd. Wél weten we waarom de eiken hier geknot werden. Een volgroeide eikenboom leverde nuttig timmerhout, maar men liet niet alle eikjes uitgroeien tot dikke rechte

"ALS JE JE KNOTEIK OM DE 10 JAAR KNOT, HEB JE, GRATIS EN VOOR NIKS, BRANDHOUT VOOR DE KACHEL."

Een knoteik herken je aan de verdikking op de stam, waaruit verschillende takken vertrekken.

bomen. Boompje groot - plantertje dood weet je wel! Men had een veel slimmer systeem ontdekt om volop brandhout te hebben. Men hakte om de ca. zeven jaar de takken van de knoteiken af, zodat enkel nog een knoestige stomp overbleef. Jonge boompjes werden ook tot op de grond afgedaan. Op die lage knot groeiden snel veel nieuwe takken. En die kon men om de zeven jaar opnieuw oogsten!

Dit takhout gebruikte men voor vanalles! Als brandhout voor de bakoven, als stelen voor gereedschap, als rijshout voor erwten en bonen, als weidepalen… Kortom, de knoteik was een echte gebruiksboom! Wie voldoende knoteiken had, kon zichzelf voorzien in hout. Héél belangrijk in een tijd waarin men het weinige geld dat men had in belangrijke aankopen zoals een koe of een kar investeerde.

9

Geknotte bomen leven langer dan hun niet-geknotte collega’s.

Pas geknotte eiken aan de Kammestraat in Lummen.

"MEER DAN 65% VAN DE KNOTEIKEN IN LUMMEN WERD AL 40 JAAR NIET MEER GEKNOT." VAARWEL KNOTEIK? Na de Tweede Wereldoorlog veranderde er heel wat in Vlaanderen. Mensen gebruikten geen hout meer om zich te verwarmen of de oven te stoken, maar steenkool en later stookolie of gas. Brood kocht je gewoon bij de bakker in plaats van zelf te bakken. Landbouw werd steeds grootschaliger en prikkeldraad was sneller gezet rondom het veld. Kortom: men had geen knothout meer nodig. En dus verdwenen er steeds meer van die oude stammen. De meeste knoteiken in Lummen werden al 40 jaar niet meer geknot. Met alle gevolgen van dien: ze groeien scheef, takken worden te zwaar en de boom scheurt in twee… De Lummense knoteiken dreigen een stille dood te sterven. Dieren verplaatsen zich via een rij knoteiken veilig van de ene naar de andere plaats.

10

Eekhoorns zijn fervente fans van eikels.

NIEUW LEVEN! Gaat er dan een stukje Lummens erfgoed verloren? Neen! Zelfs vandaag nog kunnen we de meeste knoteiken opnieuw knotten en zo nieuw leven inblazen. Fiets maar eens langs de Kammestraat in Lummen. Hier werd een hele rij eiken opnieuw geknot. Een bijzonder mooi zicht, die knoestige knarren! Bovendien zijn knoteiken niet alleen sprookjesachtige bomen om te bekijken. De knoestige stammen en geheimzinnige holtes zijn een uitstekende woonplaats voor heel wat dieren en planten. Steenuiltjes, bijvoorbeeld, maken van zo’n knotboom een heerlijk nestje! Nog beter is een hele rij knoteiken. Vlinders, muizen, egels en vleermuizen gebruiken de bomen als stapstenen om veilig van de ene naar de andere plaats te fladderen of kruipen.

Knot ‘m zelf! Fijn, je wil graag een knoteik. Of je hebt een knoteik staan die dringend aan een fikse knotbeurt toe is… Hoe begin je daaraan? Kan je dit zelf of roep je toch maar best een professional erbij? Waarop moet je letten? Welke takken moet je wegzagen? Op deze en vele andere vragen, geeft onze Praktische knoteikenhandleiding je een antwoord. Stap voor stap bekijken we of je jouw knoteik nog kan knotten en hoe je dat aanpakt. Je kan ‘m helemaal GRATIS downloaden op www.rllk.be/handleiding of een exemplaar aanvragen bij de milieudienst van de gemeenten Lummen, Halen en Beringen. Succes!

EN IK? Knoteiken zijn vandaag misschien minder een gebruiksboom geworden, maar ze hebben zeker nog hun nut! Zin gekregen om zelf van die jonge eik in je tuin een knoteik te maken? Of een nieuwe te planten? Tof! Zo schrijf je zelf Lummense geschiedenis, want die eik, die staat er nog wel een tijdje. Bovendien bied je een fijne thuis aan heel wat planten en dieren die op en rond de knoteik leven. En als je ‘m dan om de 10 jaar knot, heb je, gratis en voor niks, brandhout voor de kachel. Mooi meegenomen! 

© Openluchtmuseum Bokrijk

"Het hooi hebben we al afgedaan in juni. Nu staat er nog nieuw gras voor de beesten op de hooibroeken."

“Mijn naam is Catharina Anna Maria, maar ze noemen me Catho. Ik ben geboren in 1898. Ons Va en Moe hebben hun hele leven lang geboerd. En zoals dat vroeger ging, ben ik ook in de boerenstiel gebleven. Ik heb dat altijd een schoon bezigheid gevonden. En ook al was het soms hard werken, toch heb ik altijd graag tussen de beesten en op het veld gewerkt.„

Een dag uit

Als ’t maar niet begint te onweren als ze nog buiten zijn. Want ik zie ginder de lucht wat betrekken. Gelukkig is het hooi al afgedaan in juni. En het nagras - de toemaat zoals wij zeggen - is drie weken geleden binnengehaald. Er komt nu nog nieuw gras op de hooibroeken. Het staat een hand hoog en de beesten eten daarvan. Zolang het weer rustig blijft, blijven de beesten ook rustig. Maar als ’t begint te onweren dan worden ze nerveus. Dan lopen ze te vroeg naar de stal en moet ik ze hooi voeren. En dat bewaar ik liever voor de wintermaanden! Dat doet me eraan denken dat ik nog een nieuwe laag strooisel in de stal moet leggen. Hiervoor gebruiken we twijgen van

zijn de kinderen nu groot. Deze middag hebben mijn twee jongens het bakhuis proper gemaakt, want ik moet morgen weer brood bakken. Ze hebben ook gezorgd voor nieuw hout: vijf mutsaarden die ik morgen gebruik om de oven te stoken. Ja ja, ze hebben handen aan hun lijf, mijn jongens. Straks moeten ze de kar met patatten nog lossen en ze in een kuil op het hof stapelen. En dan moeten ze alles nog overtrekken met zoden en met zand tegen de regen en de kou. ‘t Is zwaar werk, maar Fons zal hen wel helpen. Alé, zo te zien is het onweer toch overgetrokken. Seffens komt ons Anna thuis met de koeien. En onze Fons zal ook wel stillekesaan terugzijn van ’t veld.

het leven van Catho, aar ziet eens hoe schoon weer het is voor half september. Gisteren zag ik een hele zwerm kraanvogels overkomen op hun weg naar het zuiden. Dat doen ze altijd in de patattentijd. Ik ben deze morgen met Fons en onze twee jongens nog patatten gaan uitdoen. Fons maakt de patatten los uit de grond met een patattenhaak en dan stoppen we ze in manden. Daarna rapen onze jongens de kleinste patatjes op. Die gaan in de warme soep voor de koeien en voor het varken. Hier gaat niks verloren! Ja ja, wij zorgen goed voor onze

beesten! We hebben vijf koeien, een vaars, een varken en nog wat hennen en konijnen. Deze morgen vroeg heb ik de koeien al gemolken en rond de middag doe ik dat nog eens. Per dag geven ze elk zowat 10 liter melk. Vanmiddag neemt ons Anna - ons oudste dochter - ze mee naar de broeken. Ze is al 15 en ze moet niet meer naar school. Ik geloof dat ze vandaag de kousen van de jongens ging stoppen terwijl ze de koeien hoedt. Ze is altijd bezig. Als ze later maar een goeie man treft, dat ik mij daar geen zorgen over moet maken.

© Openluchtmuseum Bokrijk

M

anno 1938

hei die de jongens in de heide zijn gaan kappen. Zo liggen de koeien droog en krijgen we goeie mest. Ik zal maar eens naar binnen gaan om te zien hoe het met Moe is. Ze woont sinds de dood van Va bij ons in. Ze heeft me veel geholpen met de kinderen. Ik heb ook veel te doen. Naast de beesten en werken op het land, moet het huis ook nog op orde zijn, de was moet gedaan worden, het vuur moet aan de gang gehouden worden met hout en turf en dan moet er nog eten klaargemaakt worden. Gelukkig

“Als ons Anna later maar een goeie man treft, dan moet ik me daar al geen zorgen over maken.”

‘k Heb daarstraks een lekkere stoverij boven ’t vuur gehangen. Ik hoop dat ons Moe niet vergeten is om er af en toe in te roeren.  Meer lezen over het leven in Lummen anno 1938? Ga naar www.knoteiken.be en download gratis het hele verhaal.

11

Een tijdje geleden deden we via onze landschapskrant een oproep naar alle dichters om een gedicht te maken over de Duizendjarige Eik in Lummen. Uit de grote stapel gedichten pikten we er alvast willekeurig enkele uit… Lees je mee?

Boomdichters gezocht!

Duizendjarige Eik Met zijn oude vingers tast hij voorzichtig de luchten af. strekt, Als hij krakend zijn gewrichten lken rekt, wo loom de ledematen tot aan de adem in. de d houdt zelfs de wind beschroom impeld gezicht Hoofdschuddend met zijn ger mensen, kijkt hij neer op de rusteloze t van eeuwen. wijs geworden in zijn evenwich t Wat is hij verliefd op het lich . lijf te gro zijn deze reus met Warm ineengedoken gluurt hij zijn ogen, ’s nachts door de spleten van ste vogels, eer de op nd ongeduldig wachte ls die glinsterend op hun vleuge . gen dra het zijden zonlicht Cyriel Gladines

m ikenboo ik een e room g a z g a Vanda echte d s wel een u Het leek lak voor mijn ne v d . s n u o Hij st chte re as een e Ja, het w t dichterbij wa Ik kwam wat hij zei? je t e e En w ! t van mij d u o Hij h jaar) mont (8 r e p p A Goele 1000 takken in de wind ruisend 1000 mooie dromen verlangend naar wat komen zal

1000 wortels in de grond verweven 1000 aardgeheime n bron van eeuwig leven 1000 ringen in je hout verhalend 1000 vreemde jare n opgeslagen wijsheid wonderlijke boom geeft me 1001 wonderlijke gedachten Frie Stockx

12

ntje. Het begon met een klein pla dje. han En later met een helpend plantje. ine Werd het een boom dat kle . oon Vol met bladeren o zo sch Hij staat daar zo alleen. Ver weg van iedereen. dood. Twee heksen vonden hier hun was heel groot. En de reactie van de mensen Ver weg van een wijk, daar staat de Dikke Eik. Mitchell Akhtar (10 jaar)

Dikke Eik . Al eeuwen en eeuwen oppen. kn l vo je In de lente sta groene jasje aan. In de zomer trek jij je haren. In de herfst kleur jij je al. In de winter ben je ka l, vo je En dat hou . al eeuwen en eeuwen a Houdmeyers Laura Snoekx en Zebib (9 jaar)

Mijn rug tegen je stam, mijn voeten tussen je wortels. Mijn ogen zoekend in je kruin. Ik droom mij een vrien d: stoer, sterk en betrouw baar… een eik. Caroline Verbeeck

En de winnaars zijn…? Er werd massaal gereageerd op onze oproep voor nieuwe boomdichters. Honderden mensen, jong en oud, stuurden hun gedicht over de Duizendjarige Eik op. Uit de inzendingen koos de jury de drie mooiste gedichten. De Duizendjarige Eik en zijn zoon krijgen elk een ‘volwassen’ gedicht. De kleinzoon krijgt een kindergedicht. Welke drie dichters zich binnenkort officieel ‘Boomdichter’ mogen noemen, wordt pas bekendgemaakt tijdens het Boomenfeest op 21 juni (zie pagina 16).

Daar sta je dan, al die jaren. Mensen die naar je staren. liefde verklaren. Verhalen vertellen en zelfs de

De Duizendjarige Eik Losgelaten door de tijd draag ik diep in mij - weggeschreven in de jaarringen van mijn eeuwigheid de joelende stemmen van kinderen die mij beklommen de zucht van dichte drommen als recht werd gesproken over heks en rabauw de kus van geliefden en eeuwige trouw en over dit alles de jaargetijden die zich moeiteloos in mijn gebladerte vlijden. Smas

Daar sta je dan, aren? hoeveel geheimen kan je bew ooit evenaren. dit kan tie Geen enkele genera Daar sta je dan, eeuwig en nog dynamisch, zo gigantisch, zo poëtisch.

Quercus

ooit was ik een bl oesem , eik e be rig stoven door een bi dja zen Dui j ijk. laat me toe dat ik naar je opk kijk waar ik nu sta Ik bezwijk… een boom eeuwen oud ‘k heb meegemaa Tiziano Esposito kt goeds en slechts één gedachte echt er houdt mij rech t: van Kempen tot Ha spengouw tot Maa sland siert mijn bronsg roen eikenhout ons Limburg Dylan Elen (15 ja

ar) 13

Voor heel wat Lummenaren (en niet-Lummenaren) heeft de Duizendjarige Eik een bijzondere betekenis. Wij gingen op bezoek bij enkele bekende Lummenaren en eikenfans om te speuren naar hun gevoelens, herinneringen of mijmeringen bij de Lummense eiken…

De eik door de ogen van… DIRK D’HONDT, VOORZITTER NATUURPUNT LUMMEN ➊ Toen ik naar Lummen verhuisde, wilden we de bezienswaardigheden van Lummen ontdekken. Ik kreeg de raad om zeker de Duizendjarige Eik te bezoeken. Daar aangekomen was ik toch niet echt onder de indruk: ik had al grotere eiken gezien. Ontgoocheld wandelden we nog wat rond, tot mijn vrouw de échte Duizendjarige ontdekte. We waren trouwens niet de eersten die zich vergist hadden. Gelukkig is dat met de herinrichting niet meer mogelijk.

➋ De knoteiken in Lummen tekenden vroeger het landschap. Je kwam ze tegen in haag- en houtkanten, langs grachten en veldwegen. Ze zijn een biotoop op zichzelf. Honderden insecten, vogels en planten voelen zich hier thuis. Uiteraard ging men niet zomaar eiken knotten, men had het takhout nodig. Zoals met vele oude gebruiken, verdwenen ook de toepassingen van de knoteiken. Zo verdwenen ze ook uit het landschapsbeeld. Gelukkig worden ze nu terug in ere hersteld met het nodige vakmanschap! ➌ Ik hoop dat het landschap binnen 1000 jaar niet het resultaat is van ongebreidelde ‘welvaartsontwikkeling’. Dat er nog ruimte en plaats is voor een groen landschap, waar mens en natuur een gezond evenwicht hebben gevonden. Het is niet omdat de mens zijn consumptie en levenspatroon niet onder controle heeft, dat de natuur hiervoor moet wijken. Dirk D’hondt

14

➊ Wij vertrokken thuis (holle weg, nu Vandermarckestraat) te voet door Du wat nu de Windmolenstraat is, langs ller s ‘het fonteintje’ tot aan de ‘Broederkes’ (MPI St. Ferdinand). We passeerden dan een klein veldkapelletje, waar we altijd bloemen neerlegden, en gingen zo naar nonkel Jules, die dicht bij de Dikke Eik woonde. Hij kon fantastisch vertellen over vroeger en over de spoken en geesten die zouden rondwaren aan die Dikke Eik. We speelden dan vaak verstoppertje aan die, voor ons, beruchte boom. Mijn ergste herinnering is toen de boom in brand gestoken werd: ik had het heel erg gevonden moest zo’n monument verdwijnen. ➋ Ik ken de knoteik, ‘sink’ in het Lummens, maar veel weet ik er eigenlijk niet van. Ik vermoed dat ze gebruikt werden als afbakening van iemands eigendom. ➌ Over 1000 jaar is Lummen hopelijk net zo groen of mogelijk groener, dan nu.

oe nL uts

K

De boom is werkelijk een monument. Er is geen enkel gebouw in Lummen ouder dan de eik. Niet meer dan normaal om er de grootste zorg aan te besteden. En dit stukje geschiedenis te koesteren. Het is, nu zeker, een mooie plaats om te mijmeren en om tot rust te komen. Een stille getuige van het verleden.

RITA DULLERS, EIGENARES DOZIE’S PUB a Rit

1. WELKE HERINNERINGEN HEB JE AAN DE DUIZENDJARIGE EIK IN LUMMEN? HEEFT HIJ EEN SPECIALE BETEKENIS VOOR JE? 2. KEN JE DE UNIEKE KNOTEIKEN IN LUMMEN? WAT WEET JE EROVER? 3. HOE MAG HET LANDSCHAP VAN LUMMEN ER OVER 1000 JAAR UITZIEN?

KOEN LUTS, LUMMENS LERAAR EN JOURNALIST ➊ Als kind bezocht ik met mijn twee broers, zus en ouders regelmatig de Duizendjarige Eik. Elke keer ‘omarmden’ we de oude reus en met zijn zessen lukte dat nipt. Als 18-jarige maakte ik mijn eerste foto’s van de boom én gidste ik er voor de eerste keer. Dat was voor mijn collega’s, die net als ik voor onderwijzer studeerden. Met de bus toerden we door Lummen en een bezoek aan de oudste inwoner van Lummen mocht niet ontbreken. Nu schrijf ik sinds 1995 als correspondent van Het Belang van Limburg en volg het reilen en zeilen van De Dikke Eik op de voet. Dit jaar wordt een hoogtepunt met het ‘Boomenfeest’ en de uitgave van mijn boek ‘De mysteries van De Duizendjarige Eik’. ➋ Knoteiken hebben me altijd al gefascineerd, maar ik was er me niet van bewust dat er zoveel exemplaren in Lummen stonden. Voor onder andere steenuiltjes is het een ideale woonplaats, maar voor onze voorouders was het hout van deze geknotte bomen levensnoodzakelijk om brood te bakken. Knap, dat studenten een uitgebreide studie maakten over onze knoteiken én dat De Duizendjarige Eik dé knoteik bij uitstek is. ➌ Oude kaarten en foto’s van amper 50 jaar oud maken duidelijk dat het Lummense landschap de voorbije decennia erg is veranderd. Maar vanuit de lucht is Lummen nog altijd een erg groene gemeente. Ik hoop dat de mooiste plekjes beschermd én bewaard blijven.

VEERLE VERHEYEN, PRESENTATRICE TVL EN BUURVROUW VAN DE DUIZENDJARIGE EIK

Fra nk S meets

➊ Als kind wandelde ik vaak met mijn ouders naar de Duizendjarige Eik. Als er mensen op bezoek kwamen namen we ‘de maat’ van zijn stam. Dat kan wel met een zestal mensen, de armen gespreid rond de stam. Verder herinner ik me dat hij al een paar keer 'aan de dood ontsnapt is', door blikseminslag en brand, en dat er geprobeerd is hem te herstellen met beton en ijzer... Gelukkig doet de gemeente er nu alles aan om hem te beschermen en het domein rondom aantrekkelijk te maken. Het geboortebos is daarbij een mooi initiatief. Daarmee heb ik wel een speciale band, want mijn dochter heeft er ook een boompje. Dat kan ik zien vanuit het raam van mijn bureau, want wij wonen er nu recht tegenover!

FRANK SMEETS, GEDEPUTEERDE VOOR LEEFMILIEU EN VOORZITTER VAN REGIONAAL LANDSCHAP LAGE KEMPEN ➊ Ik ben niet van Lummen, dus heb ik in mijn kinderjaren geen boomhut gebouwd in de Duizendjarige Eik of er mijn eerste lief gekust. Mijn grootouders zijn ook niet van de streek dus heb ik er geen straffe verhalen over horen vertellen. Maar ik kan me wel inbeelden dat die verhalen bestaan. En dat de Duizendjarige Eik echt een eik is van onder de mensen. Of liever, deel uitmaakt van het leven van vele mensen dat zich onder zijn kruin afspeelde. ➋ Omdat het Regionaal Landschap Lage Kempen de knoteiken weer in ere wil herstellen, ken ik als voorzitter natuurlijk dit unieke fenomeen. Ik vind het knap dat natuur- en volkscultuur in die knoteiken zo sterk verweven zijn. Het is de opdracht van het Regionaal Landschap om mens en natuur met elkaar te verbinden. Met zo'n eeuwenoud natuurgebruik kan dit heel natuurlijk.

➋ Ik had nog niet van de knoteiken gehoord, tot TVL er een verslag over maakte. Ik hou wel van de natuur, maar een kenner ben ik natuurlijk niet. Nu ik weet dat ze in Lummen zoveel staan, zal ik er wel eens extra op letten. Wie weet welke bijzonderheden er in onze groene gemeente nog te ontdekken zijn.

➌ Zoals duizend jaar geleden...? Dat is misschien wat verregaand. Maar ik hoop alleszins dat er over 1000 jaar nog enkele Duizendjarige Eiken staan van de bomen die we nu planten. Dat de Zwarte Beek nog gezapig tussen de getuigenheuvels doorstroomt. En vele mensen nog kunnen genieten van het groen, de rust, de zuivere lucht, het helder water en een propere bodem. Daar moeten we nu al voor zorgen.

➌ 1000 jaar! Moeilijk om je dat voor te stellen. De Duizendjarige Eik en zijn zonen zullen dan wellicht niet meer bestaan. Gezien haar goeie ligging zou Lummen wel eens volgebouwd kunnen zijn en zal er mogelijk nog weinig groen overblijven... Maar met de groeiende aandacht voor natuurbehoud loopt het misschien niet zo’n vaart.

“NONKEL JULES KON FANTASTISCH VERTELLEN OVER VROEGER EN OVER DE SPOKEN EN GEESTEN DIE ZOUDEN RONDWAREN AAN DIE DIKKE EIK.” LUC WOUTERS, BURGEMEESTER VAN LUMMEN ➊ Ik zag de Duizendjarige Eik voor de allereerste keer als kind tijdens een schooluitstap. Ik herinner mij nog steeds het wauw-gevoel dat het beeld van deze majestueuze boom in mij opriep. Het feit dat we met zes of zeven kinderen tegelijkertijd de armen moesten spreiden om de omtrek van de stam te omvatten maakte op mij een onvergetelijke indruk. Ook toen ik later samen met mijn ouders in de buurt een wandeling maakte bleef de Duizendjarige Eik een ongeëvenaarde kracht uitstralen.

en

y rhe e Ve Veerl

➋ Het dak van de kiosk in het centrum van Lummen wordt ondersteund door oude knoteiken. De kiosk is en blijft een belangrijke plek die erg bepalend is voor het uitzicht van ons centrum en ik vind dat de ondersteunende knoteiken in de bouw het geheel iets speciaals geven. Daarenboven hebben we in Lummen ongeveer zeshonderd levende knoteiken. Om dezelfde concentratie aan knoteiken op het Europese vasteland tegen te komen moet je al naar Bretagne of Baskenland reizen… ➌ We wonen vandaag in Lummen in een omgeving, die zonder overdrijving prachtig te noemen is. Zo wordt Lummen doorsneden door de valleien van de Zwarte Beek en de Demer. Daartussen liggen de beboste getuigenheuvels die ervoor zorgen dat het glooiende landschap in onze gemeente zo tot zijn recht komt. Het is dan ook de taak van zowel de burgemeester als het bestuur om ervoor te zorgen dat dit gedifferentieerde, levende patrimonium waar we als Lummenaar vandaag van mogen genieten, ook voor de toekomstige generaties bewaard zal worden. u Wo Luc

ter s

15

KOM NAAR HET

Ik hou van jou!

BOOMENFEEST! Zondag 21 juni van 5u tot 18u nd e krach t va

nb

om

Op zondag 21 juni - zomerzonnewende - wordt het domein van de Duizendjarige Eik feestelijk ingehuldigd met een heus Boomenfeest. We beginnen eraan om 5u ’s morgens en feesten door tot ’s avonds! De hele dag valt er wel iets te beleven, voor jong en oud!

e

AL IN 1905 VIERDEN BELANGRIJKE BELGEN, WAARONDER SCHILDER JAMES ENSOR, AAN DE DUIZENDJARIGE EIK EEN EERSTE BOOMENFEEST. WIJ DOEN HET MEER DAN 100 JAAR LATER IN HET LANG EN BREED OVER! ➏

yo g

a

Fo t o’s ui

t de

ja z

fare M o ed en V

F o lk

ng

wichelroe de

ol

rdi

Th

e at

er aa

n d e Eik

O p z o e k n a a r le

y li

t de

fan

ha

e nm

ou

9 00

jn e

om

➊ ➋ n1

< ME

LDER T-N

16

➌

INGANG

➐ ➑

➎

➍

re

➓

➒

Bo

Ka

D

le e he

n

Liefdesceremonie onder de Duizendjarige Eik (11u) De eik staat als geen ander symbool voor levenskracht, harmonie en vruchtbaarheid. De monumentale Duizendjarige Eik is dan ook dé ideale plaats om je geliefde 1000 jaar trouw te beloven. We nodigen alle koppeltjes uit om onder de beschermende armen van de Duizendjarige Eik hun liefde te verklaren via het oude ‘handvasting'-ritueel. Elk koppel krijgt een uniek aandenken. Opgelet! Je moet wel even inschrijven. Geef vóór 18 juni jullie twee namen door via [email protected] of tel 011/78 52 59.

725

G

- LUM

MEN

>

IN PARK

AT STRA

D

EIK IKKE

m u zi e k

brengt een ode aan de Duizendjarige Eik ➏ 14u Voorleeshoekje: Heksje Wijsneus en de wijze bomen, Mannetje Tak ➐ 14u Workshop: maak je eigen kruidenhapjes en -drankjes en ontdek kruidenwijsheden ➊ 14u15 Kazoufanfare Moed en Volharding

➊ 13u Theater aan de Eik ➊ 13u30 Kinderkoor De Decibels

➋ 14u30 Workshop: leylijnen en ➊ 15u ➏ 15u ➊ 15u15 ➐ 15u30 ➏ 16u

M ob

ie le B o o m za a

g

jarigeeik.be www.duizend

IN

LUM

MEN

Bogaerts ©Monique

1000 gratis re herbruikba entassen! boodschapp

entassen van is boodschapp n uit de at gr 00 10 n We geve Knip de bo rige Eik weg! hap de Duizendja onaal Landsc van het Regi t an el. vi kr s ps bu ha landsc ei in je die rond 30 m and Lage Kempen, ze bon inruilen aan de st de op je n n pe ka m u 13 Ke Vanaf hap Lage onaal Landsc ikbare ru rb he ke van het Regi ie un est voor een el bij! het Boomenfe ees er dus sn W s. ta en pp boodscha r gezin.) (Geldig zolang

de voorraad

➋ 16u30 ➊ 17u ➏ 17u ➐ 17u

n

➑

EIK

s

➑ ➑

TOT K

eu

➌

➊ 16u15

o

H e k s j e W ij s n

�

➒

partners Compostmeesters tonen creatieve tips voor tuinafval Kunst aan de Eik: Kunstkring Lumina is creatief met de Duizendjarige Eik Oude volksspelen Boomcafé met (h)eerlijke drankjes en hapjes Folkgroep Naragonia brengt vrolijke sfeermuziek

esh

je:

➒ Standjes van de verschillende

Vo o r l e

ek

DOORLOPEND VANAF 13u

aardstralen opsporen met de wichelroede Theater aan de Eik Voorleeshoekje: Heksje Wijsneus en de wijze bomen, Mannetje Tak Kazoufanfare Moed en Volharding Workshop: maak je eigen kruidenhapjes en -drankjes en ontdek kruidenwijsheden Voorleeshoekje: Heksje Wijsneus en de wijze bomen, Mannetje Tak Kazoufanfare Moed en Volharding Workshop: leylijnen en aardstralen opsporen met de wichelroede Theater aan de Eik Voorleeshoekje: Heksje Wijsneus en de wijze bomen, Mannetje Tak Workshop: maak je eigen kruidenhapjes en -drankjes en ontdek kruidenwijsheden

ij z e B o m e

Eik met zonnegroet (± 1u) ➊ 7u Boommeditatie, ervaar de helende kracht van bomen en geniet van een relaxerende wandeling (± 2u) Opgelet! Voor deze activiteiten moet je vóór 18 juni inschrijven via [email protected] of tel 011/78 52 59. Het is gratis, maar het aantal plaatsen is beperkt, dus wees er snel bij! Voor de boomyoga moet je zelf een matje voorzien.

➊ 5u Boomyoga aan de Duizendjarige

VOORSTELLINGEN

de W

VOORSTELLINGEN

en

WAKKER WORDEN

s pe

strekt. Eén ta

Hoe er geraken?

DOORLOPEND VANAF 14u van N

ara

go

n ia

e fi e ts!

P

Nog beter: kom met de fiets! Ook die kan je kwijt op de parking. Bovendien krijg je van de parkeerwachter een bonnetje dat je aan de stand van het Regionaal Landschap Lage Kempen kan omruilen voor een gratis wandelkaart!

met d

Fotoclub De Eik maakt van jou een foto in een decor uit de jaren 1900 Raadpleeg het Keltisch Boomorakel en lees je Boomhoroscoop Infostand leylijnen en aardstralen opsporen met de wichelroede Demonstratie boomverzorging en boomklimmen Workshop: zelf een bezem maken Houtkunstenaar Joost Vanvoorden maakt houtsculpturen met de kettingzaag Demonstratie mobiele boomzaag Een natuurgids vertelt over het landschap aan de Duizendjarige Eik Beklim de nieuwe uitkijktoren en geniet van het zicht at ie b o o m kl i m m e n st r n mo e D Kindergrime & Keltische tatoeages

Kom

➊ ➋ ➋ ➍ ➎ ➓ ➓ � � �

Het domein van de Duizendjarige Eik ligt langs de N725 Lummen-Meldert (richting Tessenderlo), aan de rechterkant vanuit Lummen. Er is gratis bewaakte parking voorzien op het terrein naast de Duizendjarige Eik, aan de Dikke Eikstraat. Volg de pijlen!

17

Dit is Bart. Onze man van de Zwarte Beek.

Wat de Vallei van de Zwarte Beek zo bijzonder maakt, is het veen. Ik sta hier op een ‘bed’ van drijvende plantenwortels. Net als een spons houdt dit veen veel water vast. Dat is goed tegen overstromingen!

Veen kan 8m diep zijn. Zonder moeite steek ik hier een hak door het veen, zonder de bodem te raken.

Vroeger maaiden ze dit natte hooiland met de hand. Nu gebruikt Natuurpunt meestal machines. Maar waar het té nat is, blijft het handwerk.

En dieper…

Oei, subiet ben ik mijn hak kwijt!

Hier in Koersel kan de Zwarte Beek heerlijk kronkelen.

Het beekwater lijkt vuil, maar het is 't ijzer dat het water roestbruin kleurt.

18

Natuurlijk beekdal Zwarte Beek heide

moerasbos

houtwal met knoteiken

oud loofbos akker kade

hooiland veen

zand ijzerzandsteen in de bodem komt in de getuigenheuvels aan de oppervlakte

levend veen aan de bron (Koersel) verderop opgedroogd veen (Lummen)

Zwarte Beek gegraven naast het veen

Ruim 7 miljoen jaar geleden stond ik hier aan de zee. De vroegere zandbanken zijn versteend tot ijzerzandstenen 'getuigenheuvels'.

Waar het te nat is voor hooiland, groeien moerasbossen met elzen. Die staan graag met hun voetjes in het water. Ik toch liever niet…

Wegen naar hogerop gelegen akkers sleten in de loop van honderden jaren uit tot holle wegen. Sommigen zijn nog perfect bewaard.

Bovenop de Venusberg is een sterrenplekje. Prachtig zicht heb je hier!

In de flanken van holle wegen vind je grote stukken ijzerzandsteen. Knoteiken zijn typisch voor deze streek. ’t Zijn stevige knapen én toffe klimbomen! Ook heel wat diertjes klimmen graag in een knoteik.

einde

De holte in een knoteik bevat goede ‘pot’grond. Kijk, hier plantte de boer zelfs een palmstruikje in een knoteik op de hoek van de wei.

Natte plassen in weilanden zijn een feest voor dieren. ‘t is simpel: hoe meer variatie in het landschap, hoe meer variatie in de dier- en plantensoorten.

Wauw, dat zijn een hoop bruine kikkers in spe! Psst! Natuurpunt, de grootste Vlaamse natuurvereniging, beheert al meer dan 20 jaar met vrijwilligers de Vallei van de Zwarte Beek. Wil je meer te weten komen over de Vallei? Bezoek dan het Vlaamse Bezoekerscentrum De Watersnip, Grauwe Steenstraat 7/2, 3582 Koersel, www.dewatersnip.be 19

©

Steenuiltjes zijn dol op mij. In mijn donkere holtes vinden ze een knus plekje om te overnachten.

ns Fra

Va nB auw el

De knoteik

een knappe kop Koetjes en schaapjes blijven netjes in de wei als je er een omheining rond plaatst. Met eikenhouten palen kan je zo’n omheining stevig én mooi maken.

Hoi! Ken je mij al? Ik ben een knoteik. Dat is een eik, waarvan de takken regelmatig tot aan de ‘knot’ - mijn hoofd, zeg maar - worden afgezaagd. In Lummen heb ik wel 600 vrienden! Niet allemaal even fris en monter als ik, maar dat komt wel weer in orde. Samen hebben we al heel wat avonturen beleefd, want we zijn tientallen, soms honderden jaren oud! We hebben altijd goed voor iedereen gezorgd, mens én dier. Kijk maar!

©

RL NH

Kom maar, lieve erwtjes en boontjes. Met mijn takken als klimpaal kunnen jullie omhoog klimmen. Tot aan de hemel?

20

Kou? Honger? Ik kom je helpen. Met mijn takken kan je immers een lekker warm vuurtje maken in de open haard. Of de bakoven stoken voor lekkere broodjes of vlaai.

Wat heb je aan een bezem zonder steel? Laat mijn takken wat dikker worden, zaag ze af en je hebt een prima steel voor je bezem. Aan de slag!

Bloempje planten in een pot? Loop niet naar het tuincentrum voor potgrond, maar haal het uit de holte in mijn knot. En je bloemetjes bloeien als nooit tevoren.

© Tine Verheyden

© Karen Gregoor

Mijn hout is supersterk. Je kan er zelfs een huis mee bouwen. Of een boot, als je liever op het water woont.

21

Ik neem er vijf en sleep ze naar het bakhuis. Daar maak ik ze los. Met het kapmes - een herstél zeggen wij in Lummen - kap ik de allerkleinste twijgjes uit de eerste mutsaard, ik leg ze op een hoopje vooraan in de oven en steek die in brand. Dan komen de takken. Die gaan één voor één in de oven. Ik moet goed opletten of ze wel vuur vatten. Daarna gaat het gemakkelijker en breng ik meer takken samen in de oven. Tegen de vierde mutsaard wordt de oven alsmaar warmer. De bakstenen van de vloer en het dak van de oven zijn witgloeiend. Op den duur wordt de hitte bijna ondraaglijk, maar ik doe door. Als het vuur wat dooft, brengt mama een plank met daarop de deegbollen onder een laken. Achteraan in de oven is de warmste plaats, daar gaan de donkerste broden. Zij zijn voor de koeien wanneer ze moeten gaan varen. Dan gaan de broden erin van gewoon roggemeel. Die eten wij alle dagen. Vooraan bij de ovenmond is het minder warm. Daar komen nog vier grote mikken. Dat zijn witte broden van heel bleke bloem, waar ook boter in zit. Dat is het lekkerste brood, voor de zondag. Ik kijk er al naar uit.” Jozef, 13 jaar (1932) 22

Brood op de plank! R

egionaal Landschap Lage Kempen onderzocht het voorbije jaar de vele knoteiken in Lummen. Waarvoor werden de takken gebruikt? Waarom stonden er hier zoveel? We legden ons oor te luister bij oudere inwoners van Lummen. Zij alleen weten nog waarvoor knoteiken werden gebruikt. Het takhout van de ‘sunken’, zoals knoteiken in Lummen heten, werd vooral gebruikt om mutsaarden te maken. Hiermee stookte men de bakoven om brood en vlaai te bakken. De meeste gezinnen in Lummen hadden thuis een gemetselde oven. De grootte van de oven hing af van het aantal gezinsleden. In kleine ovens bakte je zo’n 10 broden tegelijk, in een grote oven wel 16. Meestal stond de oven in een speciaal bakhuis, los van de woning. En soms gebruikten verschillende families samen een gemeenschappelijke oven.

VOLKORENBROOD UIT DE BAKOVEN Niets zo lekker als zelf gebakken brood, vers uit de oven! Voor 8 broden van 1 kg of 16 broden van 500 g

Ingrediënten: 1,620 kg witte bloem - 4,580 kg volkorenbloem 3,2 l water - 100 g zout en gist - 200 g boter Bereiding: Kneed bloem, gist, boter en water met de hand (of 6 minuten met de kneedmachine). Voeg daarna het zout erbij en kneed opnieuw. Verdeel het deeg in bollen van 1 kg (groot brood) of 500 g (klein brood) en laat ze 30 minuten rijzen. Maak de broden lang en doe ze eventueel in een bakvorm. Laat opnieuw rijzen gedurende 1 uur. Laat de broden vervolgens 45 minuten bakken in een withete stenen oven. Het brood is gaar als het hol klinkt als je erop klopt.

"WIST JE DAT HET ENGELSE LADY ‘BROODKNEDER’ BETEKENT?" © Stadsfotograaf Dienst Communicatie, Kazmierczak Daniella

© Stadsfotograaf Dienst Communicatie, Kazmierczak Daniella

“Onze oven staat in het bakhuis en er gaan wel 20 broden in. Hij is twee meter diep en anderhalve meter breed. Het stoken duurt ongeveer een uur. Hoe doe ik dat? We hebben thuis een houtmijt: dat is een grote hoop met honderden bussels bijeengebonden takken, mutsaarden noemen wij dat.

Brood koop je gewoon bij de bakker. Vroeger was dat wel anders. Zeker op het platteland bakte men tot na de Tweede Wereldoorlog wekelijks zelf zijn brood. Heel wat huizen hadden hun eigen bakoven voor het bakken van brood en vlaai. Ga mee terug in de tijd en snuif alvast de geur van versgebakken brood en een knetterend houtvuur op…

Brood bakken voor kids Wil jij ook eens op ambachtelijke wijze brood bakken in een échte Kempense bakoven? Dat kan! En wel in het Heempark in Genk. Vier je verjaardagsfeestje dus eens niet thuis, maar ga brood bakken!Meer informatie vind je op www.heempark.be

Bouw zelf een bakoven Zin gekregen om zelf een bakoven in elkaar te steken? Of heb je thuis nog een bakoven staan, die dringend aan restauratie toe is? Ga dan als de bliksem naar de website van het Museum voor Oudere Technieken in Grimbergen: www.mot.be Bij het onderdeel ‘Red de bakovens’ vind je stap voor stap hoe je zelf aan de slag gaat met het bouwen van een bakoven. Welke materialen heb ik nodig? Welke premies krijg ik? Op deze en andere vragen krijg je hier een antwoord. Een must voor alle fans van lekker ambachtelijk brood uit je eigen authentieke bakoven! Bak zelf zoete broodjes in je eigen bakoven.

BAKKEN MAAR?

Tijd nu voor de oven zelf. Op de vloer vormde een hoop zand de toekomstige holte van de oven. Bakstenen in ellipsvormige rijen werden boven en daarna naast elkaar op het zand gelegd. Aan de buitenkant vulde men de holtes tussen de bakstenen op met natte leem. Nog een laagje van enkele centimeters leem erover en klaar was de oven. Het zand schepte men gewoon uit de ovenmond weg. Boven de oven maakte men een pannendakje.

f ds Sta

Een Lummense bakoven bouwde men altijd op dezelfde manier. Als basis maakte men een bakstenen muurtje, waarop een houten vloer - het ‘bed’ kwam. Daarop legde men een laag aarde en pas daarboven kwam de bakstenen vloer van de oven. Een man herinnerde zich dat hij voor de vloer houten balken gebruikte. De ruimtes tussen de balken vulde hij op met kalkmortel. Soms gebruikte hij planken uit knoteikenhout voor de vloer.

Soms stond de oven in een afzonderlijk bakhuis, een gebouwtje in de buurt van de woning. Aan het bakhuis was een schoorsteen om de hitte en rook af te voeren. Voor de basis van de oven, onder de ovenmond, was een haard. Hier werd de varkensketel warm gestookt. Zelfs de was werd in het bakhuis gedaan. En onder de meeste ovens bevond zich een bewaarplaats voor aardappelen.

©

BAKOVEN OP KEMPISCHE WIJZE

Nee, eerst moest de oven een keertje ‘droog’ gestookt worden. Zo verdampte al het vocht uit de bakstenen en het zand in de vloer. Men stookte de oven witgloeiend, en liet hem dan weer afkoelen zonder brood te bakken. Dat kon pas bij de tweede stookbeurt.

oto gra af

-D ien st C omm unicat ie, Kazmierczak Daniella

PERENVLAAI Ingrediënten: voor het deeg: 250 g bloem - 15 g gist - 20 g margarine - 20 g suiker - 1 dl melk - zout voor de vulling: 1 kg stoofperen - suiker - kaneelstokje - azijn - paneermeel Bereiding: Warm de melk lichtjes op tot hij lauw is. Maak de gist met een klein gedeelte van de melk aan. Kneed van de bloem, margarine, suiker, aangemaakte gist en lauwe melk deeg. Het deeg goed doorkneden en met een doek afgedekt op een warme plaats laten rijzen. Wanneer het goed gerezen is, het deeg opnieuw kneden. Bestuif de tafel en de deegrol met bloem en rol het deeg uit. Boter een taartvorm in en doe het deeg erin. Het deeg moet aan alle kanten goed tegen de rand van de plaat opgezet zijn. De rand van de plaat afrollen en de vlaai nog eens op een warme plaats laten rijzen en hier en daar met een vork inprikken. Daarna kan de vlaai gevuld worden. Schil de peren en snijd ze in vieren, dikke peren in achten, en verwijder het klokhuis. Stoof de peren in water, waaraan een scheut azijn, suiker en kaneel is toegevoegd, tot ze bijna gaar zijn. De peren mogen niet uit elkaar vallen. Het hangt van de soort peer af hoe lang het stoven duurt. Haal de peren uit het kookvocht en laat ze afkoelen. Bestuif het deeg in de taartvorm licht met paneermeel. Verdeel de peren over de bodem en bak de vlaai in ± 20 minuten bij 200ºC in een voorverwarmde oven of in een niet te hete bakoven gedurende ± 5 minuten.

23

KOMT VOOR DE BAKKER De oven stoken duurde lang, dus bakte men één keer in de week. In de oven gingen zo’n 10 tot 12 broden per bakbeurt. Het deeg werd binnenshuis gekneed in een trog of ‘mouw’. Een eerste rijsbeurt, in de mouw, duurde 40 tot 45 minuten. Daarna vormde men de deegbollen. Uitgespreid op een grote plank met een laken erover kregen ze opnieuw tijd om te rijzen. Terwijl het deeg rees, stookte men de oven. Het vuur moest toch al een uur branden om de oven op temperatuur te brengen. Om de oven te stoken gebruikte men drie tot vijf mutsaarden of takkenbossen. Men haalde takken uit de mutsaard en schoof ze één voor één of met kleine bosjes in de oven. Je mocht zeker niet te veel hout ineens in de oven brengen.

Dat zorgde voor een onvolledige verbranding en dan kreeg je meer ‘krikken’: brandende takresten. Om te controleren of de oven op temperatuur was, moest je de brandende resten van de laatste takken opzij schuiven. Als de stenen van de vloer én het dak van de oven witheet waren, kon je de deegbollen in de oven schuiven.

‘ZWOELE’ BROODJES De deegbollen schoof men met een grote houten spaan - een ‘zwoel’ - in de oven. Het deksel ging op de ovenmond en het bakken begon.

VOOR BIJ DE

VLAAI:

Die nst Com mun icatie , Kazmie rczak Daniella

©

©

gr oto dsf Sta

i cat uni Stad mm o sfotog C t s raaf - Dien

Het deeg schoof men met een houten spaan, ‘zwoel’, in de oven. De deegbollen bakten vroeger gewoon op de vloer van de oven. Soms had je dan wat verkoolde twijgjes in je brood.

Lange tijd plaatste men de deegbollen gewoon op de vloer van de oven om te bakken. Later deed men elke deegbol in een metalen pan, een soort bakvorm. Zo had je geen restjes verkoolde twijgen in je boterham!

OFF EIKELTJESK

aa f-

e, Ka zm ierc zak D aniella

Kneden deed men binnen. Terwijl het deeg rees, stookte men het vuur in de oven.

IE

ffie, iet als echte kokje! n kt aa sm e Eikeltjeskoffi el een lekker warm dran maar het is w t perfect zelf maken… En je kan he n in leg ze in een pa el k, ei er m zo de n deks jes van Verzamel eikelt geveer 4 eikels hoog. Doe ee eigen on n n hu va dderen in een laagje je de at de eikels su op de pan en la l zijn opengesprongen, haal pan, een lemaa vocht. Als ze al pan. Rooster de eikeltjes in rd zijn, de t os ui ro ge te schilletjes t worden! Als ze el of mixer. Doe ar zw et ni ze een vijz maar laat fijnmalen met ergiet met kan je de eikels eikelpoeder in een kopje, ov ankje, t dr dit een beetje van at 10 minuten staan. Zeef he klaar! la is e en fi eikelkof heet water suiker bij en je doe er melk en

Na ongeveer een uur keek men naar de voorste broden om te weten of ze eruit mochten. Ervaren vrouwen - want brood bakken was een vrouwenzaak zagen aan de korst of de broden voldoende gebakken waren. Eruit halen en terug in de oven zetten ging niet, dan waren de broden mislukt. Een delicaat werkje dus!

KERMISVLAAI In de oven bakte men natuurlijk niet alleen brood. Met de restwarmte, na het bakken van een reeks broden, kon je perfect vlaaien bakken. Bij de dorpskermis of het oogstfeest kwamen heel wat vlaaien uit de Lummense ovens. Dan moest de oven na de eerste lading natuurlijk nog wat bij worden gestookt. De restwarmte van de oven gebruikte men ook voor het drogen van peren. Door de warmte verdampt het water uit het fruit en blijft suiker over. Op die manier kreeg men een soort van gekonfijte peren.

"ERVAREN VROUWEN - WANT BROOD BAKKEN WAS EEN VROUWENZAAK - KONDEN AAN DE KORST ZIEN OF DE BRODEN VOLDOENDE GEBAKKEN WAREN." 24

PIZZA MET COURGETTE, ZONGEDROOGDE TOMATEN EN FETA Vandaag wordt het hout van de sunken en hagen niet meer gebruikt om traditionele ovens te stoken, maar wél voor pizza-ovens! Ingrediënten: voor het deeg: 250 g bloem - 1 dl lauw water - 25 g boter - 1 kleine eetlepel suiker 3 eetlepels olijfolie - 20 g gist - zout - tijm en/of rozemarijn voor de vulling: 1 rode ui in dunne ringen - 1 courgette in dunne plakjes - olijfolie - zout en zwarte peper 120 g fetakaas - zongedroogde tomaten in olie, in reepjes gesneden Geraspte kaas naar keuze: Emmentaler, Gruyère, Mozzarella - 1 klein teentje knoflook Verse kruiden naar keuze: oregano/wilde marjolein, tijm, basilicum; fijngehakt. Bereiding van het deeg: Los de gist en de suiker op in een beetje lauw water en laat dit zo’n 10 minuten staan. Daarna roer je het tot een glad papje. Giet de bloem in een grote kom en doe in een kuiltje in het midden de gistoplossing. Strooi een snuifje zout aan de buitenrand van de bloem. Kneed alles tot een deeg en laat het 5 minuten rusten. Werk vervolgens de resterende bloem, water, olie en boter eronder en kneed het deeg tot het elastisch is. Voeg fijngehakte tijm en/of rozemarijn toe. Als het deeg te droog is, kan je nog wat olie toevoegen. Plakt het deeg, voeg dan nog wat bloem toe. Maak van het deeg een bol en laat die in een met een doek afgedekte kom 30 minuten rijzen op een warme plaats. Bestrooi het werkblad met bloem en rol het deeg zeer dun uit. Smeer een taartvorm of pizzaplaat in met olie en leg het deeg erop. Maak de randen iets dikker en doorprik op een paar plaatsen het deeg met een vork. Bereiding van de vulling: Fruit de ui 5 minuten in wat olijfolie en voeg de courgette toe. Breng op smaak met peper en zout. Mix 300 g tomatenblokjes of gepelde tomaten met 1 klein doosje tomatenpuree (70 g). Voeg verse basilicum en de geperste knoflook toe. Besmeer de pizzabodem met dit tomaten/kruidenmengsel. Leg hier vervolgens de gefruite courgette en uienringen op. Doe er de fetakaas en de gesneden zongedroogde tomaten bovenop. Strooi er verse fijngehakte kruiden over, bestrooi met geraspte kaas en besprenkel met olijfolie. Bak de pizza in een withete stenen bakoven op 20 minuten of in een voorverwarmde (200°C) traditionele oven gedurende 12-15 minuten.

eo

v en

!

Meer lezen?

o

kt

De

l ek

ke r

ste p

iz za b ak je in ee n m e

ut t ho

ge

st o

Niet alleen in Limburg stonden bakovens. In heel Vlaanderen zijn nog heel wat fraaie ovens en bakhuisjes te vinden. De KVLV en het Museum voor Oudere Technieken lanceerden de campagne ‘Red de Bakoven’, waarbij ze onder meer op zoek gingen naar nog bestaande ovens. Heel wat van die ovens en de mooie verhalen die eraan vasthangen, werden verzameld in het boek ‘Vuurvast, Bakovens in Vlaanderen’. Een leuk hebbeding, mét heel wat heerlijke recepten voor allerlei oven-lekkers! Je kan het boek bestellen in de webwinkel van www.KVLV.be of via 016/24 39 18. Het boek kost € 23 + € 3 verzendkosten.

Houthakkersfamilie, Frans Van Kuyck

Mijnwerker Lei Swijsen over zijn jeugd Ik ben Lei Swijsen, 87 jaar, geboren in 1922. Mijn ouders hadden een boerderij in Lummen. Daar ben ik opgegroeid. Maar zelf ben ik geen boer gebleven, ik ben in Beringen in de put gaan werken. Nu ben ik al lang met pensioen. Goddank heb ik mijn vrouw nog bij mij en is zij net als ik nog in goede gezondheid. Met de gepensioneerden gaan we regelmatig met de bus ergens voor een dag naartoe. Vorige week zijn we naar Antwerpen gereden over de autostrade. Daar zijn we naar het Museum gegaan. Het was me wat, al die oude schilderijen. Kijk, ik heb een postkaart van een schilderij gekocht! Je ziet een hele familie op de hei. Ik dacht wel dat ik het was! Je moet letten op wat ze dragen: zakken met dennenkegels en takhout. Dat deed me direct terugdenken aan mijn eigen jeugd. Wij gingen als kind ook mee hout kappen in het bos en in de hagen rond de velden. In het bos raapten we afgevallen dennenkegels om het vuur mee aan te steken. En uit de hagen rond het bouwland en rond elk erf kapten we met het hakmes om de zeven jaren eikentakken. De takken werden door ons vader op lengte gekapt, zodat wij ze konden dragen, zoals op het schilderij. Dan legden mijn zussen en ikzelf de takken op hopen, en bonden daar een dunne eikenwis rond. Zo hadden wij een grote hoop takkenbussels of mutsaarden. Daar stookten we elke week de oven mee voor het brood. Voor een heel jaar hadden we er al gauw 300 nodig! Maar omdat het hout eerst nog twee jaar moest drogen, zaten er in een houtmijt soms bijna 1000 mutsaarden. Dat was even hoog als ons huis! 

25

EEKSKES BIJ DE KOFFIE De Duizendjarige Eik inspireerde bakkerij Beckers tot het maken van Lummense ‘Eekskes’. Heerlijke koekjes in de vorm van een eikenboompje, naar keuze mét of zonder chocolade. Bovendien zitten ze verpakt in een nostalgische doos, versierd met Lummense bezienswaardigheden. Misschien de traditionele fles wijn eens vervangen door koekjes uit eigen streek bij het volgende bezoek?

p Vano © Eddy

pen

CYBER-EIK

Prijs: € 12,50 verkrijgbaar bij Bakkerij Beckers, Genenbosstraat 135, Lummen.

De populaire Duizendjarige Eik en de honderden anonieme knoteiken verdienen ook een plaatsje op het internet. Op deze gloednieuwe, interactieve website duik je in de wereld van de eik. Oude Lummenaren vertellen over hun ervaringen met knoteiken, je kan bladeren door de geschiedenis van de Duizendjarige Eik of testen hoeveel jij over het leven rondom de eik weet. Uiteraard vind je hier ook alle informatie over het Boomenfeest. Surfen naar www.duizendjarigeeik.be

Eikensprokkels sprokkels Prijs: € 2,25 Verkrijgbaar bij ‘t Buskruid, Dr. Vanderhoeydonckstraat 64, Lummen.

BEN JIJ EEN EIK?

© Frans Van Bauwel

26

Verjaar jij op 21 maart, dan ben jij een eikenboom volgens de Keltische Boomhoroscoop. Eiken zijn vaak grote leiders met een brede visie. Tegenstand gaan ze niet uit de weg: hoe meer tegenstand ze tegenkomen, hoe krachtiger en moediger ze worden. Eiken hebben een hekel aan nietsdoen. Een eik is tolerant en heeft een positieve kijk op het leven. Ze houden van een druk sociaal leven, maar willen toch onafhankelijk blijven. Ze nemen ook geen blad voor de mond. Met romantiek heeft de eik moeite, maar hij is wel zo trouw als een hond.

a

p no

pe n

© E d dy

De Lummense Herboristerie ‘t Buskruid heeft een speciale ‘eikenthee’ samengesteld. Eikenthee werkt prima bij maag- en darmproblemen en het zorgt voor een goede spijsvertering. Pure eikenthee is, naar onze smaak, vrij bitter. Daarom zit in de thee van ’t Buskruid ook kamille, goudsbloem en citroenmelisse. Zij zorgen voor een rustgevend effect en maken de thee gewoon superlekker.

V

TEA-TIME

OP STAP MET JE BROODDOOS Op je wandeling over de Lummense heuvels, neem je natuurlijk graag een lekkere picknick mee. Regionaal Landschap Lage Kempen heeft nu de perfecte oplossing bedacht om je wandelafval proper terug mee naar huis te nemen. Met deze handige brooddoos koop je maar liefst 22 wandelkaarten om te wandelen in de Lage Kempen. Goed voor honderden km’s wandelplezier in Lummen, Heusden-Zolder en nog 13 andere Limburgse gemeenten. Tijdens je wandeling neem je gewoon je boterhammetjes mee in je brooddoos, en de papiertjes mee terug naar huis. Prijs: € 29,50. Te bestellen in de webwinkel op www.RLLK.be

BRITSE EXPERTS BEZOEKEN DE DUIZENDJARIGE EIK Op 15 april bezochten twee Britse boomexperts, Ted Green en Jill Butler, de Duizendjarige Eik en de knoteiken van Lummen. Ted Green is de stuwende kracht achter het ‘Ancient Tree Forum’, Jill Butler werkt bij de ‘Woodland Trust’. Samen promoten ze de bescherming van oude bomen en gaan met zogenaamde ‘Tree hunters’ op zoek naar oude bomen in heel Groot-Brittannië. Jill en Ted waren erg enthousiast over de eiken in Lummen en omgeving. Ted over de Duizendjarige Eik: “Dit is een fantastische boom! Dit soort oude bomen zijn belangrijk, ze overleven al zo lang dat we er heel wat van kunnen leren. Jullie Duizendjarige eik is echt schitterend en je mag er met recht trots op zijn!”

Zoek een eikel met een goeie punt onderaan en zonder hoedje. no

pp

en

© E dd

yV a

Zelf graag een eik in je tuin? Die kweek je toch gewoon zelf van de eikels die je raapt! Volg deze stappen en binnenkort heb jij een échte eik in je tuin!

Rollen met een eikeltol

sen

ter on S © Sim

Bauwel

Do lly © Mo

t

er And © Jan

g

© F rans Van

Je eigen eikje STAP 1

STAP 4

Zoek in de herfst wat eikels in de buurt van een eik. Kies groene eikels zonder wormen, gaatjes of schimmel.

Snijd een stukje van het puntje van de eikels, zonder het binnenste te beschadigen, zo kunnen ze makkelijker kiemen. Leg ze dan weer zo’n 4 uur in het regenwater.

STAP 2

STAP 5

Leg de eikels twee à drie weken in de koelkast, in een doorzichtig plastic zakje, zodat ze een beetje vochtig blijven.

Plant de eikels ongeveer 7 cm diep in een pot met potgrond. Leg een glazen dekseltje op de bloempot en hou de grond vochtig. Zet de pot binnen op de vensterbank. Na 4 tot 5 dagen beginnen de eikels te kiemen.

STAP 3

STAP 6

Leg de eikels zo’n 4 uur in een emmer regenwater. Eikels die drijven mag je in de tuin gooien voor de eekhoorns.

Als je eikje zo’n 30 cm groot is, kan je ‘m buiten planten, waar hij kan uitgroeien tot een statige eik. Voorzie genoeg ruimte rondom het plantje, want een eik kan erg groot worden. 

Maak met een breinaald (vraag aan mama of papa!) een gaatje in de bovenkant van de eikel.

Steek een afgebrande lucifer of een tandenstoker in het gaatje.

DOOLHOF Kan jij deze arme eekhoorn helpen zijn eikeltjes terug te vinden? Welke weg moet hij nemen?

TONGBREKER

zeg razendsnel 5 keer achter elkaar:

‘knoestige krakende knoteiken’

Zet je tol op het puntje en draai aan de tandenstoker. Wie blijft het langste draaien?

REBUS

27

DUIZENDJARIGE EIK Als er één plekje in Lummen is, waar elke Limburger eens in zijn leven geweest moét zijn, dan is het wel de Duizendjarige Eik. Nu het domein helemaal opnieuw is ingericht met allerlei speelse elementen, is het ook een leuke uitstap met de kids. Op pagina 6 vind je alles over het nieuwe jasje van deze oude eik…

Je hoeft niet te reizen naar verre landen om mooie plekjes tegen te komen. Je vindt ze gewoon hier in je eigen streek!

©

Mon ique

Ontdek je plekje Bogaer ts

KNOTEIKEN KIJKEN Lummen is dé plaats om knoteiken te bekijken, elders vind je ze bijna niet (zie ook het dossier op p. 8). Maar waar staan ze dan? Ga eens wandelen in de buurt van de Kammestraat en Kambergen of door de mooie Lijsterstraat en omgeving. De ‘populierenroute’, een fietslus van zo’n 35 km, gidst je langs heel wat knoteiken! De fietskaart haal je bij Toerisme Lummen.

Lummen is de trotste bezitter van twee échte sterrenplekjes: de Venusberg en de Bocht van Laren. Ze werden vorig jaar door een professionele jury beloond met elk één landschapsster. Dat wil zeggen dat ze beslist het bezoeken waard zijn. Bezoek alle sterrenplekjes op www.landschapssterren.be De Bocht van Laren biedt je een schitterend weids zicht in de Vallei van de Zwarte Beek. Bovendien is het een geliefkoosd plekje van heel wat weidevogels. Start je wandeling aan taverne De Theepot (Ashoekstraat) waar de huisgemaakte kruidenthee klaarstaat.

© Frans Van Bauwel

LUMMENSE STERRENPLEKJES

Een heel ander soort sterrenplekje is de Venusberg. Hier sta je bovenop de flanken van de vallei en heb je een prachtig uitzicht over Lummen en omgeving. Dankzij het kijkplatform sta je trouwens nog een stapje hoger. Natuurpunt beheert er de akkers en in het juiste seizoen kijk je over een mooie bloemenzee. Dit sterrenplekje bereik je met de blauwe (6 km) of rode (10 km) wandelroute die vertrekt aan de kerk van Meldert (laarzen zijn aangeraden).

En de kastelen dan? Natuurlijk is er nog veel meer te zien in Lummen, denk maar aan het Schulens meer of de vele kastelen. Wil je meer weten over de vele bezienswaardigheden? Of zoek je een wandel- of fietskaart? Spring dan even binnen bij Toerisme Lummen, Dr. Vanderhoeydonckstraat 56 (in GCOC Oosterhof) of tel: 013/35 56 86. 28

In heel Europa vind je reusachtige oude eiken, met een bijzondere uitstraling. Wij nemen je mee op reis langs enkele van de meest imposante exemplaren…

Tips voor bomentrips KONING DER DENEN De Kongeegen of Koningeik staat in het Jaegerspris Nordsvok, een oud bos van zo’n 1000 ha. Het bos was vroeger koninklijk jachtgebied. De Koningseik is niet alleen de koning van dit bos, maar van alle Deense eiken. Zijn leeftijd wordt geschat op zo’n 1400 jaar, waarmee hij misschien wel de oudste eik van Europa is.

DE EIK VAN ROBIN HOOD

an lory cin F © Mar

Deze Engelse eik heeft zijn bekendheid te danken aan de volksheld Robin Hood. Volgens de legende zou hij aan deze eik zijn schuilplaats hebben gehad. Hoewel dat verhaal niet kan kloppen (de eik is zo’n 600 jaar oud, Robin Hood leefde 800 jaar geleden), komen er jaarlijks meer dan een half miljoen mensen deze boom in het beroemde Sherwood Forest bezoeken.

De Feme eiche dankt zijn naam aan zijn gebruik als gerechtsboom. Net als bij de Duizendjarige Eik van Lummen, werd ook onder deze eik recht gesproken. Je vindt de eik in het Duitse dorpje Erle. Hij zou zo’n 1000 jaar oud zijn en dat is er ook aan te zien! Helemaal hol, moet hij met palen ondersteund worden, zodat hij niet omvalt. Toch bloeit hij elk jaar weer!

lU llri ch

HET DUITSE JUSTITIEPALEIS

©

nie Da

Ro lf G unn ar

DE DIKSTE VAN BELGIË

©

©

DE DIKSTE VAN EUROPA

Jean -Pol Grandmont

Met zijn 14,75 meter omtrek gaat de Zweedse Kvilleken of Rumskullaeken lopen met de prijs van de dikste eik van Europa. Een deel van die grote omtrek heeft hij te danken aan een stuk dode stam, die een beetje scheef is gezakt. Men heeft de eik dan ook met kabels omringd, zodat hij niet verder scheurt. Waarschijnlijk was hij vroeger een grensboom, die de grens aanduidde tussen twee weilanden.

Naast de Duizendjarige Eik in Lummen, kent België nog een andere eeuwenoude eik. De ‘Gros Chêne de Liernu’ zou zo’n 600 jaar oud zijn. Je vindt ‘m in het Naamse dorpje Liernu (Eghezée), aan de kerk. Met zijn 14,65 meter omtrek is hij de dikste boom van België. Om de holte bovenin de boom af te schermen voor het regenwater, werd het gat gedicht met dakpannetjes.

Meer Lezen? Dat kan met het boek ‘Monumentale Bomen in Europa’ van Jeroen Pater, dat je meeneemt op reis langs de meest indrukwekkende bomen van Europa! ISBN 90 2096 159 4. 29

Eiken worden vaker getroffen door de bliksem dan andere bomen. Misschien omdat ze onderdak bieden aan al die dondergoden? Daarom plantte men vroeger vaak een eikenboom naast de boerderij als bliksemafleider. Twijgen van de eik in huis zouden ook beschermen tegen onweer.

Sinds mensenheugenis en in de meest uiteenlopende culturen is de eik een hoog vereerde cultusboom. In Europa is deze grootste, sterkste én nuttigste boom, gekroond tot Koning van het plantenrijk. Wij zetten enkele magische weetjes op een rijtje.

De eik

magisch en mystiek D e oude Grieken en Romeinen associeerden de eik met Zeus en Jupiter,, de god van hemel, regen en donder.

De Kelten zijn misschien wel het meest verbonden met de eik. Druïde betekent letterlijk ‘wijze van de eik’. Ze hielden vergaderingen op open plaatsen in het eikenwoud, vaak in de schaduw van een machtige eik. De druïden droegen een krans van eikenloof en voerden geen enkel ritueel uit zonder eikenbladeren. Bovendien voorspelden ze de toekomst bij het eten van eikels. Eikels waren ook een symbool voor de mannelijke seksualiteit. Menig stoere Kelt droeg een eikel als amulet.

Eikenkransen werden als hoogste onderscheiding op het hoofd van beroemde personen geplaatst of aan hun huisdeuren opgehangen. Ook bij de oogstfeesten werden eikenkransen gedragen. © Monique Bogaerts

Volgens de Keltische boomkalender is de eik jouw levensboom als je jarig bent op 21 maart. Je hebt dezelfde kracht en vastberadenheid van de eik. Johann Sebastian Bach was een typische eik.

30

De eik speelt ook een belangrijke rol in de magische geneeskunde. Bij een koortsboom of lapjesboom wordt een stuk hemd van de zieke aan de boom gebonden en smeekt men de boom om de ziekte over te nemen. Of er werd een gat in de stam geboord waarin een vingerof teennagel werd gestoken. Men dichtte het gat, in de hoop dat de boom de ziekte zou overnemen, “zoals het een god past”.

Germanen kwamen voor volksvergaderingen samen onder een eikenboom. Eén van de belangrijkste Germaanse goden Thor/Donar, Thor/Donar naar wie onze donderdag is genoemd, werd onder een eik vereerd. Op de kleinste Duitse euromunten staan eikenblaadjes afgebeeld die ons daar nog aan herinneren.

Griekse boomnimfen, dryaden, beschermen eiken. Ze zijn zo vervlochten met hun boom dat ze samen met de boom sterven. Stervelingen die een boom beschadigen worden gestraft door deze nimfen. Ook dieren die in een eik leefden, waren heilig. In het geklop van een zwarte specht zag men een boodschap van de goden. Aan het geritsel van de bladeren van de heilige eik konden priesteressen de toekomst voorspellen.

Bij de Kelten was niets heiliger dan de maretak en de boom waarop hij groeide. Maretak groeide maar zelden op een eikenboom. Toch zocht men druk naar die combinatie. De eik is het symbool van eeuwigheid en de maretak staat symbool voor reïncarnatie en de binding met de natuur. “Zoals de Maretak niet zonder de boom kan, kan de mens niet zonder de natuur.”

De mysterieuze Duizendjarige Eik Rond de Duizendjarige Eik in Lummen hangen nog heel wat onopgeloste mysteries. Bovendien heeft deze oude eik heel wat meegemaakt in zijn lange leven. Heksenverbrandingen, onthoofdingen, noem maar op! Koen Luts belicht in zijn boek ‘Mysteries van De Duizendjarige Eik’ de woelige geschiedenis van deze ‘ooggetuige’ met nooit eerder vertoonde foto’s en documenten! Je kan het boek bestellen via de gemeente Lummen of bij Koen Luts ([email protected]).

Daarnaast zorgde de greppel voor drainage van het water onder het perceel. Zo kreeg men vruchtbare grond.

Van mij!

OPTIMALE BESCHERMING

Kaart uit 1930 van Lummen. Let op de vele rechthoekige perceeltjes, omringd met een haag. Stuk voor stuk kampen!

Ieder zijn stukje grond. Zo gaat dat vandaag. Een mooie omheining errond en ’t is duidelijk: dit is van mij. Een nieuwe trend? Helemaal niet. Al sinds de eerste heidegronden werden omgezet in akkers, werd duidelijk gemaakt: dit is van mij! Niet met Bekaertdraad of vlechtscherm, maar met zand en bomen. Een tip voor thuis?

Op de wal plantte men vaak eiken. Uit een beschrijving uit 1775 blijkt dat ze om de 30 cm op een rijtje geplant moesten worden. Zo dicht op elkaar worden de eiken geen mooie rechte bomen, maar een dikke haag. En dat was ook de bedoeling. Met de greppels, de wal én een dichte haag erbovenop, was het perceel perfect afgesloten. De akker was beschermd tegen indringend vee, maar ook tegen opvliegend zand en schrale wind.

De eikenhouten haag kapte men ongeveer om de 7 jaar, tot bijna aan de grond. ‘Hakhoutbeheer’, heet dit. De afgehouwen takken kapte men in stukken tot zo’n 1,20 meter lengte. Men bond ze samen tot dikke bussels van 40 cm diameter: een mutsaard. Die mutsaarden stapelde men op naast het huis, in een mutsaardenmijt van wel 1000 stuks. Twee jaar moest het hout drogen en pas in het derde jaar kon men er de oven mee stoken. 

"WIST JE DAT HET WOORD ‘KAMP’ VAN HET LATIJNSE CAMPUS, AFGESLOTEN RUIMTE KOMT. EEN ANDER WOORD IS ‘BLOOK’, VAN BELOKEN OF INSLUITEN.”

M

isschien woon jij wel in de Belokenstraat? Veel kans dat je dan in een vroeger ‘kamp’ of ‘blook’ woont. Verwacht geen militair kamp met tentenrijen. Wél een ingesloten stuk grond, waarop een stuk heide in een akker werd omgezet, met errond een aarden wal. Dat ging echter niet zomaar. Tot in 1795 was het land in bezit van een plaatselijke heer. In Lummen, Schulen en Koersel, was dat de heer van Lummen. Wanneer een landbouwer nieuwe grond nodig had, moest hij het land ‘opnemen’. Tegen betaling aan de heer van Lummen kreeg de boer toestemming voor ‘opname’. Nu kon hij de heide omvormen tot een akker om er rogge en andere gewassen op te telen.

DIT IS MIJN GROND! Het stuk grond moest afgebakend worden, zodat er geen misverstanden konden bestaan over het eigendom. Daarom bakende de landbouwer zijn akker af met een aarden wal, langs de vier zijden. Die was zo’n 1,5 tot 3 meter dik en tot 1 meter hoog. Zo was het duidelijk: dit is van mij! Langs de wal was er aan minstens één zijde, vaak aan beide zijden, een diepe greppel. Die hield de koeien en schapen tegen die op de heide graasden en wel zin hadden om een graantje mee te pikken. Wanneer er op het kamp koeien met hun kalfjes graasden, was zo’n wal meteen een handige buffer tegen al te vraatzuchtige wolven. En wolven waren er zeker in Lummen: in 1729 werd er in de burgemeestersuitgaven zelfs nog geld voorzien voor het doden van wolven.

Schema van een ‘kamp’ of ‘blook’

31

Voor de allerkleinsten! Bomen en hun geheimen

- Prentenboek vanaf 3 jaar Heksje Wijsneus en de wijze bomen, door Dieter Depraetere. ISBN: 90 784 8901 4

De Duizendjarige Eik

(Op de melodie van O Dennenboom, tekst Jef Coenen)

Leuke bomenboekjes

Bomen zijn nooit zomaar bomen. Bomen zijn heel belangrijk voor de gezondheid van onze planeet, Moeder Aarde. Maar wist je ook dat bomen belangrijke krachten en geheimen hebben die ze met jou willen delen? Daar komt Heksje Wijsneus achter in dit boek. Op een dag loopt Heksje Wijsneus een vreemde snuiter met een lange witte baard tegen het lijf. Het is Adriaan de druïde. Hij weet alles over de geheime krachten van bomen. Hij neemt Liesje mee naar een heel speciale plek in het bos... en daar ontmoeten ze Koning Eik. Met leuke boomzoekkaartjes!

De avonturen van mannetje Tak!

- Vanaf 7 jaar Mannetje tak, door Axel Scheffler en Julia Donaldson.

2. Met 't school mochten wij wandelen gaan Dikwijls kwamen wij bij u aan 3. De meester dan uw omtrek nam Met kinderarmen rond uw stam 4. Veel honden komen op bezoek Heffen hun pootje dan heel kloek 5. De specht zocht larven in uw schors Boort en klopt daarom heel fors 6. Onze naam kraste ik in uw stam Toen ik met mijn liefje bij u kwam 7. Gij vierde met de Vlamingen mee In 't jaar dertienhonderdentwee 8. De heer van Lummen trok op jacht In uw omgeving met veel pracht 9. Boerenkrijgers op de vlucht Onder uw kruin kregen weer lucht

10. Onder uw kruin, men sprak er recht Strafte daar die leefde slecht 11. Gij hebt vuur en moord gezien Gepleegd door Duitsers in veertien 12. Een vliegende bom viel in uw buurt Door de Duitsers afgevuurd 13. Gij dacht voor u het eind begon Toen men u propte vol beton 14. Voor 't kapelleke tegen uw stam Men heel devoot zijn pet af nam 15. Voor Lummen, gij zijt een echte rots Op u is iedereen echt trots 16. Wij vragen onze Lieve Heer Geef hem nog enkele eeuwen meer!

32

© Monique Bogaerts

ga © Monique Bo

erts

ISBN: 90 257 4465 6

Leuke bomenboekjes

Mannetje tak woont in een knoteik. Echt een boom voor een takkengezin. Zijn vrouwtje, hijzelf en hun drie twijgjes, ze passen er allemaal in. Het boek beschrijft de lotgevallen van Mannetje Tak die een onbezorgd leven leidt met zijn gezin. Maar wat is dat? Wie rent daar rond? ‘O Mannetje Tak, pas op voor die hond!’ Een heerlijk spannend voorleesverhaal over hoe een wandelende takkenvader, tegen zijn wil, steeds verder van huis raakt en via een hond, een rivier, een vogelnest, een open haard en nog vele andere tussenstations (want iedereen kan wel een stevige tak gebruiken), uiteindelijk weer veilig thuiskomt bij Vrouwtje Tak en zijn drie Twijgjes.

Verhaaltje

voor het slapengaan…

E

r was eens een arme boer die grote geldzorgen had. Zijn vrouw lag al weken ziek te bed, zijn kinderen hadden honger, zijn oogst was meer dan mislukt. Hij zat bij de kachel in het schemerdonker. Hij had zijn laatste hout erin gestopt. Met zijn hoofd in de handen, begon hij plots heel hard te vloeken. Daarna werd het weer stil in de vervallen boerderij. Plots stond er iemand achter de boer. - "Wel boer, heb je me geroepen?" De boer verschrok zich een bult en vroeg: - "Wie zijt gij?" - "Ik ben de duivel en ik vraag me af waarom je me roept." - "Ik heb u helemaal niet geroepen, maar nu ge er toch zijt..." De boer vertelde heel zijn ellende in geuren en kleuren. De duivel luisterde aandachtig. - "Ik denk dat ik u kan helpen," zei hij vriendelijk. "Ik zal je een zak met geld achterlaten. Als alle bladeren van de bomen gevallen zijn, kom ik terug en haal ik jouw ziel.” De boer nam het geld aan, want hij dacht dat de duivel het tegen die tijd wel vergeten zou zijn.

De boer liet zijn hoeve herstellen. De beste dokter uit de streek zorgde ervoor dat de boerin weer op de been raakte en de kinderen hadden niets meer tekort. Het gezin leefde gelukkig tot de eerste bladeren vielen. De boer werd onrustig. De boerin begon zich zorgen te maken en vroeg wat er scheelde. De boer deed zijn verhaal. De boerin was er nu ook stil van geworden. Ze zei: "Laten we vertrouwen op God, die zal ons niet in de steek laten." Op een koude herfstdag verscheen de duivel. - "Wel boer, het is tijd, is uw koffer klaar?" - "Nog niet" antwoordde de boer, "Trouwens we hadden afgesproken dat alle bladeren van de bomen moesten en zover zijn we nog lang niet." Hij wees op een els die nog een groen blad had. De duivel werd boos en zei dat hij binnen enkele weken terug zou komen. Toen kwam er nachtvorst en een storm en ook de els verloor haar blad. De duivel kwam terug en zei “nu is uwen tijd gekomen, alle bladeren zijn verdord.” “Nee,” zei de boer, "dat hadden we niet afgesproken, alle bladeren moesten afgevallen zijn, dat was de afspraak” en hij wees op de zomereik die nog al

zijn verdorde bladeren had. De duivel liet daarop grote stormen door de bomen razen, maar de eik behield zijn blad. En ook een sneeuwstorm hielp niet. De boer kreeg het toch benauwd en ging naar de kerk om alles op te biechten. Onderweg kwam hij een man tegen die hem aansprak. De boer vertelde hem over zijn verschrikkelijke afspraak. Toen zei de man, die Onze Lieve Heer was, dat hij zich geen zorgen hoefde te maken. Maar op 't einde van de winter kwam de duivel weer langs. - "Zo, boer," zei hij, "nu is 't moment gekomen." - "Toch niet," zei de boer, "kom eens kijken, de zomereik heeft nog altijd bladeren en kijk eens, hier zitten al weer nieuwe groene knoppen die op openspringen staan. Toen de duivel dat hoorde wist hij dat hij beetgenomen was. Hij werd zo boos dat hij, toen de eik weer in blad stond, met zijn klauwen door het blad griste en als een dolleman erin tekeer ging. Vanaf toen is het blad van de eik gelobd en heeft het geen gave rand. 

Doe mee en win een wandeldoos! Vul de juiste antwoorden in en bezorg ons het woord dat je leest in de grijze balk. Wie weet win jij wel een wandeldoos van het Regionaal Landschap Lage Kempen met maar liefst 22 wandelingen! Je antwoord moet ten laatste op 30 juni 2009 bij ons zijn via [email protected] of RLLK, Grote Baan 176, 3530 Houthalen-Helchteren. 1 2 3 4 5 6 7 8

1. Bundel bij elkaar gebonden takken, die gebruikt werd om de bakoven te stoken. 2. Deze uil maakt zijn nest in holle bomen, jaagt op muizen en zit soms te zonnen op een weidepaal. 3. Wijze man ten tijde van de Kelten. Zijn naam betekent ‘Wijze van de eik’. 4. Lummens woord voor knoteik. 5. Rood/geel bolletje aan de onderkant van een eikenblad, veroorzaakt door een wesp. 6. Deze vogel verbergt eikels voor slechtere tijden. 7. Deze boom is de ‘koning’ van het bos. 8. De dikke eik van Lummen wordt ook de …… eik genoemd.

33

Op het ‘Boomenfeest’ van 15 oktober 1905 aan de Duizendjarige Eik ontvangt burgemeester Henri Briers meer dan 80 notabelen en kunstenaars onder wie James Ensor, één van de belangrijkste Belgische kunstschilders, en Nicolaas Theelen, stichter van Het Belang van Limburg.

In 1614 vindt aan de Duizendjarige Eik het heksenproces van de Linkhoutse Odilia Sraets en haar dochter Lynke plaats. Ze bekennen dat ze de meid van Kenens hebben vergiftigd met een boekweitkoek. De straf luidt: levende verbranding. Maar ze krijgen strafvermindering. Ze worden verstikt voor ze worden verbrand.

Het leven zoals het was…

De Duizendjarige Eik is net als veel monumentale eiken een gerechtsboom. In 1609 verklaart de pastoor van Berbroek dat hij iemand onthoofd zag worden aan de Dikke Eik.

aan de Duizendjarige Eik!

In 1956 bezoekt koning Boudewijn incognito de Duizendjarige Eik. Hij zou gesproken hebben met ‘Fons van het Boshuis’. Fons, die op zijn aardappelveld vlakbij de Dikke Eik aan het werk was, wist niet wie die ‘sjieke meneer’ was.

In 1940 wordt de Duizendjarige Eik officieel erkend als monument. In 1973 koopt de gemeente het domein over van baron de Moffarts. De Duizendjarige Eik vormt al jaren het ideale decor voor foto’s van verliefde koppeltjes, broers die naar de oorlog gaan of statige familieportretten.

In 17e eeuwse Lummense rolregisters staat dat terdoodveroordeelden naar ‘Het Verbrand’ moeten. Zo heet het gebied rond de Duizendjarige Eik.

34

Op 27 en 28 maart 1967 brandt het binnenin de Duizendjarige Eik. De brandweer van Hasselt heeft twee dagen nodig om de brand te blussen.

Wanneer ik terugga, diep in het woud van mijn tijd, zie ik mezelf en mijn klasgenoten in het spoor van onze onderwijzer aankomen bij de dikke eik. Steil achterover vallen onze hoofden van deze kolossale boom. Dit is nog maar de vijfhonderdjarige eik zegt de onderwijzer en hij kan het weten want hij is meester van de dingen. Ontworteld lopen we achter hem aan.

De Duizendjarige Eik

Daar rijst hij op tussen de bomen, een reus van een boom boven de dwergen die wij zijn - een zevental gaan in één gedachte rond de stam staan, hand in hand de omtrek metend. Duizelend onder de duizend takken die naar de hemel en de aarde neigen nemen we afstand - we zwijgen zonder dat de meester het vraagt. De tijd vertraagt en eikels ontkiemen aan onze geschramde enkels. Veertig jaar later keer ik terug bij de eik die duizend jaar gebleven is. De tijd heeft niet stilgestaan zoals de boom. Gebrandmerkt en geamputeerd heeft hij hem, een gat zo groot als een kamer in zijn stam en in mijn jeugd geslagen. Een halve eeuw staat nu tegenover tien, een man die geschiedenis kan overzien. Maar nog geen halve eeuw van nu zal ik als een kleine storm gaan liggen languit tussen de kalme wortels van de eik die altijd duizend jaar zal zijn.

© Patrick De Gelder

Ivo A. Dekoning, Lummen

35

BOOMENFEEST ! Zondag 21 juni 2009

5u-18u GRATIS

VAN 5U TOT 9U Boomyoga en boommeditatie (inschrijven via [email protected]) VANAF 13U Keltisch Boomorakel Wichelroedelopen Boomverzorging Mobiele boomzaag Houtkunstenaar aan het werk Zelf bezems maken Workshop kruidenlekkernijen Je eigen foto anno 1900 Theater aan de Eik Kinderanimatie Boomcafé Muziek van Naragonia Moed en Volharding Zangkoor Laren De Decibels … en nog veel meer!

Met de steun van:

© Monique Bogaerts

Officiële opening 9u45 Feestelijke optocht naar de Duizendjarige Eik 10u Opening van het vernieuwde domein & Bekendmaking boomdichters 11u Liefdesceremonie onder de Duizendjarige Eik (inschrijven via [email protected])

programma: www.duizendjarigeeik.be

Europees landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling Europa investeert in zijn platteland

en vele vrijwilligers!

v.u Frank Smeets, Grote Baan 176, 3530 Houthalen-Helchteren

Duizendjarige Eik Lummen