Op weg naar een groene economie. jaarverslag 2014

Op weg naar een groene economie jaarverslag 2014

Op weg naar een groene economie op de Noord-Veluwe

3

Samen naar een groene economie Met volle kracht vooruit

Op de Noord-Veluwe werken ondernemers, onderzoek, onderwijs en overheid samen aan de transitie naar een groene economie en het versterken van de regionale economie. Door de krachten te bundelen en intensief met elkaar samen te werken, kan het meeste maatschappelijke rendement worden behaald. Om dit proces aan te jagen en te faciliteren is in 2012 Innovatiecentrum Groene Economie Noord-Veluwe (IGEV) opgericht.

Zoals u kunt lezen, hebben we goede stappen gezet en liggen er mooie plannen in het verschiet. Toch moet er nog veel gebeuren om daadwerkelijk te komen tot een groene economie. De ambities zijn hoog en de praktijk is soms weerbarstig waardoor (innovatieve) projecten vaak een lange doorlooptijd hebben. IGEV wil dan ook met volle kracht vooruit om nieuwe projecten te ontwikkelen en dat wat we in gang hebben gezet tot uitvoering te brengen. Zo werken we samen met de partners in het veld aan een economisch vitale en schone regio, voor nu en in de toekomst. Wij wensen u veel leesplezier! Namens de Stuurgroep IGEV, Sinds de start van IGEV is er veel werk verzet. Er zijn nieuwe samenwerkingsverbanden opgezet, innovatietrajecten zijn gestart, investeringsprojecten zijn ontwikkeld en tijdens diverse netwerkevents hebben mensen en organisaties kennis opgedaan en contacten gelegd. Tal van activiteiten

Om u een indruk te geven van al deze activiteiten en de ondersteuning die IGEV hierbij biedt, is dit jaarverslag gemaakt. We kijken hierbij iets verder terug dan één jaar omdat IGEV in 2012 met haar activiteiten is gestart en dit het eerste jaarverslag is. U leest over de projecten, de innovaties en de netwerkevents. U leest welke partijen meedoen en op welke manier IGEV hen ondersteunt om hun doelen te bereiken.

mr. A. (Adriaan) Hoogendoorn Voorzitter Stuurgroep IGEV Lid Dagelijks Bestuur Regio Noord-Veluwe Overige leden van de stuurgroep: Wethouder mr. J. (Jan) van den Bosch, gemeente Ermelo Wethouder G. (Gert) van den Berg, gemeente Nunspeet Wethouder A. (Ard) Kleijer, gemeente Putten


Hoe werkt het Innovatiecentrum Groene Economie Noord-Veluwe?

Lees over de activiteiten van IGEV in het afgelopen jaar en laat u inspireren!

Het werkgebied van IGEV IGEV is een programmatische samenwerking tussen ondernemers, onderzoek, onderwijs en overheid. Met haar activiteiten zet IGEV in op een substantiële versnelling in de transitie naar een duurzame energiehuishouding, gebruik van groene grondstoffen en stimulering van de lokale werkgelegenheid. De werkzaamheden van IGEV zijn in drie functionaliteiten ondergebracht. IGEV Platform

IGEV Platform organiseert regionale netwerkevents, informatiebijeenkomsten en kenniskringen. Ontmoeting, inspiratie en het delen van kennis en ervaring staan hierbij centraal. Er zijn thematische kenniskringen opgezet rondom de thema’s Mestverwaarding, Aquatische biomassa en Biomassa uit natuur en landschap. IGEV Projectondersteuning

IGEV Projectondersteuning (gestart op 1-1-2014) helpt duurzame energie-projecten die een extra zetje nodig hebben om tot uitvoering te komen. In de ontwikkelfase ondersteunt IGEV deze projecten met kennis en advies over onder andere haalbaarheidsonderzoek, projectontwikkeling en financiering. IGEV Praktijklaboratorium

IGEV Praktijklaboratorium richt zich op ondersteuning van innovaties en start-up-bedrijvigheid,

voornamelijk op het gebied van biomassa voor groene grondstoffen en energie, duurzame agroproductie en het sluiten van ketens. IGEV helpt bij het vinden van kansen en de vertaling naar projecten en businessmodellen. Ook helpt IGEV bij het vinden van de juiste partners en financiering, zowel regionaal als (inter)nationaal. Organisatie

De uitvoering van de activiteiten vindt plaats vanuit Regio Noord-Veluwe, in samenwerking met verschillende ondernemers uit de regio, acht gemeenten en Liander, Hogeschool CAH Vilentum, GreenTechAlliances/St KiEMT en provincie Gelderland. De gemeenten die meedoen zijn: Elburg, Ermelo, Harderwijk, Hattem, Heerde, Nunspeet, Oldebroek en Putten. IGEV wordt financieel mede mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland.

Onze partners

5


Openbare basisscholen Stichting Proo: 100% zelfvoorzienend dankzij zonnepanelen en LED-verlichting

Stichting Proo (Primair Openbaar Onderwijs Noord-Veluwe) vormt het bestuur van 25 basisscholen in de gemeenten Elburg, Epe, Ermelo, Harderwijk, Heerde, Nunspeet, Oldebroek en Putten. Vanuit het oogpunt van verduurzaming en kostenbesparing voorziet Stichting Proo de scholen van zonnepanelen en LED-verlichting. Feiten & cijfers

Vervanging van de huidige lampen door energiezuinige LED brengt het totale elektriciteitsverbruik gemiddeld met 20% omlaag. Met de zonnepanelen op het dak wordt de resterende elektriciteitsvraag opgewekt. De scholen worden daarmee 100% zelfvoorzienend. Investering

Energy Service Company (ESCo) financiert de aanschaf en het onderhoud van de zonnepanelen. Stichting Proo hoeft zelf niet te investeren. In plaats daarvan betaalt de stichting een vaste

vergoeding voor het gebruik van de panelen. Deze vergoeding verdient Stichting Proo terug op de energierekening waardoor de kosten voor hen gelijk blijven. Na een afgesproken periode worden de zonnepanelen eigendom van Stichting Proo en vervalt de vergoeding. Vanaf dat moment is er, naast milieuwinst, ook financieel voordeel voor Stichting Proo. Bewustwording bij leerlingen

Er is een speciaal lespakket ontwikkeld waarmee de kinderen leren over schone energie en de mogelijkheden om energie te besparen. Daarnaast komt er in de hal van iedere school een energiedisplay waarop de leerlingen zien hoeveel stroom ‘hun’ zonnepanelen opwekken. Rol IGEV

IGEV heeft Stichting Proo ondersteund met inhoudelijk advies, de begeleiding van het aanbestedingstraject en het afsluiten van contracten.

100% zelfvoorzienend

Betrokken partijen

Stichting Proo, Kies Zon (ESCo), IGEV Mijlpalen

Augustus 2014 Start aanbestedingsprocedure December 2014 Ondertekening intentieovereenkomst met Kies Zon Voorjaar 2015 Plaatsing zonnepanelen op het dak van de scholen

7


Sportcomplex De Meeuwen: 100% schone energie dankzij 320 zonnepanelen

Stichting Sportaccomodatie de Meeuwen is eigenaar en exploitant van een sportcomplex in Putten. Het complex heeft sportvelden en een sporthal met tribune, kleedkamers en een horeca ruimte. De stichting werkt aan verduurzaming van haar vastgoed en gaat met zonnepanelen voorzien in haar eigen energiebehoefte. Feiten & cijfers

De totale elektriciteitsvraag gaat de stichting duurzaam opwekken door middel van zonnepanelen. Met ongeveer 320 zonnepanelen wordt ruim 80.000 kWh aan zonne-energie opgewekt. Hiermee is het sportcomplex 100% zelfvoorzienend. Investering

Vanaf het eerste jaar bespaart de stichting op haar energierekening. Dit bedrag neemt jaarlijks toe tot het moment dat de investering volledig is afbetaald. De gemeente Putten heeft een lening verstrekt aan de stichting vanuit hun stimuleringsfonds sportverenigingen.

‘Het dak van de sporthal leent zich uitstekend voor zonnepanelen’ Rol IGEV

IGEV heeft de stichting ondersteund bij het bepalen van de haalbaarheid, het opstellen van het businessplan, het aanvragen van offertes en SDE-subsidie. Betrokkenen partijen

Stichting De Meeuwen, gemeente Putten en IGEV Mijlpalen

Oktober 2014 Businesscase gereed December 2014 Toekenning SDE-subsidie Voorjaar 2015 Aanbesteding en realisatie

Ceel de Vries, voorzitter Stichting Sport Accomodatie De Meeuwen: ‘Nadat het aanvankelijk leek dat exploitatie van zonnepanelen op het sportcomplex niet rendabel zou zijn, bleken er toch mogelijkheden. Met name door de SDE subsidie is het geheel toch rendabel over een periode van 15 jaar. IGEV heeft ons vlot en professioneel ondersteund. In het voorjaar van 2015 hopen we zonnepanelen te kunnen laten plaatsen.’

9


Energie- en grondstoffenfabriek: mest en biomassa leveren grondstoffen en energie

Groen gas uit mest

Bakker Energie en Waterschap Vallei en Veluwe bouwen, via een unieke publiek-private samenwerking, een energie- en grondstoffenfabriek op het bedrijventerrein Lorentz in Harderwijk. Feiten & cijfers

Investering

Rol IGEV

In drie nieuwe vergistingstanks op de rioolwaterzuivering worden jaarlijks 100.000 ton mest en biomassa verwerkt dat afkomstig is van industriële agrofoodbedrijven en bedrijven uit de agrarische sector. De verwachte jaarproductie is 12,5 miljoen m3 biogas dat ter plekke wordt gezuiverd en opgewerkt tot 8 miljoen m3 groen gas met aardgaskwaliteit. Dit gas wordt geleverd aan het gasleidingennet van Liander. Daarnaast produceert de fabriek jaarlijks 5.600.000 kWh elektriciteit, 7.000 ton gedroogde meststof en 1.000 ton struviet. Struviet is een natuurlijke meststof dat onder andere bestaat uit stikstof, fosfaten en magnesium. Het kan gebruikt worden als grondstof voor kunstmest of voor de fosfaat verwerkende industrie. Een klein gedeelte van het biogas wordt met een warmtekrachtkoppeling (WKK) omgezet in elektriciteit en warmte. Hiermee kan de zuivering geheel in zijn eigen elektriciteitsvraag voorzien. De warmte wordt benut om de vergistingstanks op te warmen en het digestaat te drogen.

In 2014 heeft de Omgevingsdient Noord-Veluwe, in samenwerking met de gemeente Harderwijk en provincie Gelderland, de Omgevingsvergunning verleend en heeft het Rijk SDE+subsidie toegekend. In een testfase van 6 maanden wordt de productie stapsgewijs opgevoerd tot 100%. De investering omvat ca. € 11,7 miljoen.

IGEV heeft de partijen ondersteund bij het ontwikkelen van een overzichtelijk financieel model en bijgedragen aan de business-case en het businessplan. Betrokkenen partijen

Waterschap Vallei en Veluwe (Apeldoorn, RWZI Harderwijk), Bakker Energie, gemeente Harderwijk en IGEV. Mijlpalen

Oktober 2013 Maart 2014 Augustus 2014 December 2014

Haalbaarheidsonderzoek Businessplan Vergunning Toekenning SDE

11


13

Biomassaverwarming Harderwijk: CO2 neutraal en niet duurder!

‘Lokaal snoeihout levert duurzame warmte’

Woningcorporatie Omnia Wonen wil twee flats (samen 180 woningen) in de Harderwijkse wijk Stadsdennen duurzaam verwarmen. De warmte wordt met houtsnippers in een biomassacentrale CO2-neutraal opgewekt. Naast de twee flats kunnen ook andere voorzieningen in de direct omgeving worden aangesloten op het warmtenet. Feiten & cijfers

Het project moet economisch rendabel kunnen draaien gedurende een periode van minimaal 15 jaar. Verwacht wordt dat hiermee jaarlijks tussen de 300.000 en 500.000 m3 gasverbruik wordt vermeden. Een eerste analyse laat zien dat er sprake lijkt van een haalbaar project, uitgaande van het feit dat de warmteproductie kan worden gecombineerd met elektriciteitsopwekking. Uitgangspunt is dat de warmte niet duurder mag worden dan de huidige prijs maar het streven is nadrukkelijk om de warmte goedkoper te leveren.

Snoeihout wordt interessant

In de regio Noord-Veluwe komt bij het onderhouden van landschap, natuur en bos veel top-, tak- en snoeihout vrij dat niet door de reguliere

houthandel te gebruiken is. Het hout kan echter wel benut worden als brandstof voor energiewinning, waardoor ook de oogst financieel interessanter wordt. Rol IGEV

IGEV adviseert zowel inhoudelijk als financieel en ondersteunt bij het haalbaarheidsonderzoek. Betrokkenen

Omnia Wonen, Bio Forte BV, gemeente Harderwijk en IGEV.


Twee vliegen in een klap: asbestsanering en zonnepanelen op agrarische daken

In de regio Noord-Veluwe zien we weinig zonnepanelen op agrarische stallen en schuren terwijl het potentieel aan dakoppervlak groot is. Daarbij komt dat meer dan 70% van deze bedrijven een dak met asbest heeft dat uiterlijk in 2024 gesaneerd moet zijn. Feiten & cijfers

len, gezondheidsaspecten van asbest, sanering, subsidieregelingen en fiscale en financiële mogelijkheden. Agrariërs op de Noord-Veluwe kunnen gebruik maken van een persoonlijk bedrijfsadvies met 75% korting, gebruik maken van een aantrekkelijke lening en de prijsvoordelen van vraagbundeling.

De regio Noord-Veluwe heeft als doel om in 2020 20% duurzame energie op te wekken. Op dit moment is dat nog maar 3%. Met het plaatsen van zonnepanelen op grote daken, kan een stap in de goede richting worden gezet en tegelijkertijd de sanering van asbest worden aangepakt.

Rol IGEV

Aantrekkelijk aanbod voor agrariërs

LTO-afdeling Veluwerand, LTO-afdeling Randmeerkust, Provincie Gelderland, Rabobank Noord Veluwe, Rabobank Randmeren en IGEV.

De LTO-afdelingen Veluwerand en Randmeerkust, provincie Gelderland, Rabobank Noord Veluwe en Rabobank Randmeren organiseren in februari 2015 gezamenlijk bijeenkomsten voor agrariërs om hen onder andere te informeren over zonnepane-

IGEV verbindt relevante partijen, ontwikkelt een aantrekkelijk aanbod, financiert mede het persoonlijke bedrijfsadvies en organiseert mede de informatiebijeenkomsten. Betrokken partijen

Mijlpalen

Februari 2015 Informatiebijeenkomsten

Hubald van Ark, manager Coöperatie & Directiesecretariaat Rabobank Noord Veluwe: ‘Door relevante partijen bij elkaar te brengen heeft IGEV een aantrekkelijk aanbod voor agrariërs weten te creëren. Asbestsanering en meer schone energie met zonnepanelen is goed voor het milieu en zorgt voor meer werkgelegenheid in de regio’.

Adry Spronk, voorzitter LTO Noord, afdeling Randmeerkust: ‘Op veel agrarische daken ligt asbest. Voor onze gezondheid en dat van onze kinderen moeten we dat niet meer willen. Een nieuw dak met zonnepanelen vernieuwt je bedrijf, is goed voor het imago en maakt je stroomonafhankelijk .’

15


Duurzaam renoveren: van G- naar A-label Verduurzaming 160 huurwoningen UWOON: lagere woonlasten en meer comfort

Woningbouwcorporatie UWOON gaat in Ermelo 160 woningen uit 1967 verduurzamen, zodat het energielabel een sprong maakt van F/G naar A. Voor de huurder levert deze forse stap lagere huurlasten op en meer comfort. Feiten & cijfers

De verduurzaming wordt binnen regulier groot onderhoud in drie fasen uitgevoerd. In de eerste fase zijn badkamers, toiletten en keukens vervangen. In de tweede fase wordt HR++ glas geplaatst en worden ramen en deuren vervangen. In de laatste fase wordt het asbestdakbeschot vervangen,

een dik isolatiepakket geplaatst, nieuwe dakpannen gelegd en steenstrips en isolatie met stucwerk op de buitenmuren aangebracht. Een flinke sprong vooruit

IGEV heeft UWoon ondersteund bij het onderzoek naar de haalbaarheid van de verduurzaming van de woningen. Hierbij is met name gekeken of de investerings- en onderhoudskosten opwegen tegen de vermeden kosten van energie. Op basis van het onderzoek zijn de woningen gerenoveerd tot energielabel A, in plaats van label C wat normaal gesproken gehanteerd wordt.

Rol IGEV

Voor het businessplan heeft IGEV een model opgesteld waarmee de financiële consequenties inzichtelijk zijn gemaakt voor: • de verschillende labelsprongen • de investeringen voor installaties • de huurder en de woningcorporatie. Betrokken partijen

UWOON en IGEV Mijlpalen

December 2014 Start renovatie

17


19

KoeLand: proeftuin voor duurzame veehouderij Op de bedrijfslocatie van Landbouwbedrijf B. Flier in Mulligen wordt de innovatieve energie neutrale vrijloopstal KoeLand gerealiseerd. De kenmerken van KoeLand:

• Een stal waar de koeien vrij kunnen rondlopen (vrijloopstal) zodat de dieren hun natuurlijke kuddegedrag kunnen volgen. • De stal is flexibel en kan worden uitgebreid of ingekrompen. • De stal heeft een mestscheidende vloer met hoog loop- en ligcomfort voor de dieren en lage ammoniakemissies. • Een mestrobot zorgt voor continue afvoer van de (relatief) droge mest. • Er zijn afvoer- en opslagvoorzieningen voor de mestfracties, voor optimale (gescheiden) benutting en afzet of verdere bewerking tot hoogwaardige meststoffen en energie. • Bij de stal is een walnotenboomgaard. De bomen produceren, naast walnoten, een stofje dat insectenwerend is en daarmee bijdraagt aan het verminderen van ziektekiemen voor de koeien. Investering

De cofinanciering verliep in fases: in 2012 verkregen Landbouwbedrijf B. Flier en partners, waar-

onder Groencentrum ’t Mulligen, een rijkssubsidie ‘samenwerking in innovatieprojecten’ voor investeringen in een demonstratieproject. In 2014 volgde subsidie van de Regio Noord-Veluwe/ IGEV voor onderzoeken ontwikkelingswerk en aanvullende investeringen in hardware(ontwikkeling). Hierin trekt het Landbouwbedrijf samen op met Hogeschool CAH Vilentum en Polinder Staalen Constructiebedrijf. Met het verkrijgen van de laatste vereiste vergunning medio 2014 konden de opdrachten worden verstrekt. Samenwerking met studenten

Op de eerste verdieping van KoeLand komt een ontvangst- en werkruimte. Hier gaan onder andere studenten van Hogeschool CAH Vilentum, onderzoekers en andere professionals gedurende twee jaar onderzoek doen naar het functioneren van KoeLand en nieuwe onderdelen uitdenken zoals het energieneutraal maken van het bedrijf. Rol IGEV

IGEV levert inhoudelijke ondersteuning bij de ontwikkeling van het innovatieve concept, het opstellen van het businessplan, het zoeken naar partners, subsidie voor onderzoeken ontwikkelingswerk en aanvullende investeringen.

Betrokken partijen

Landbouwbedrijf B. Flier, Groencentrum ’t Mulligen, Altena Groep, Hogeschool CAH Vilentum, Staal- en Constructiebedrijf Polinder en IGEV. Mijlpalen

Oktober 2014 December 2014

Start bouw Hoogste punt bereikt van nieuwbouw stal

Beerd Flier, agrariër en penvoerder KoeLand: ‘Als ik 6 jaar geleden had geweten wat er allemaal bij komt kijken dan weet ik niet of ik eraan begonnen was maar ik vind het erg leuk om hier mee bezig te zijn. En innoveren doe je niet alleen; er zijn veel mensen die hun bijdrage leveren en nieuwe ideeën inbrengen. IGEV is de afgelopen jaren een constante factor geweest in de ondersteuning van deze ontwikkeling.’


21

Pilotfase

Indugras: proeftuin voor hoogwaardig gebruik van laagwaardige biomassa

In 2014 is in labproeven aangetoond dat het SHS-proces vezels in voldoende mate ‘ontsluit’ met het oog op de drie toepassingen. In de eerste helft van 2015 voert Indugras Holding voerproeven met maaisel uit waarmee smakelijkheid, rantsoensamenstelling en groeiontwikkeling van dieren worden geëvalueerd. Indugras Holding treft voorbereidingen voor plaatsing van de SHS-installatie in 2016 en stoomopwekking met biogas uit een mestvergister. Rol IGEV

Indugras Holding uit Putten werkt als eerste onderneming toe naar gebruik van technologie met oververhitte stoom waarmee laagwaardige biomassa uit natuur en landschap wordt opgewaardeerd.

Oververhitte stoom maakt vezel bruikbaar

In Nederland komen jaarlijks honderdduizenden tonnen natuurgras, bermgras en riet vrij vanuit het onderhoud van terreinen. Een deel daarvan wordt nuttig gebruikt. Een ander deel wordt tegen hoge kosten afgevoerd naar composteerders. Een behandeling met oververhitte stoom (superheated steam, SHS) maakt de ’stengelige’ biomassavezels geschikt voor verdere bewerking tot: • energierijk ruwvoer voor vee • grondstof (‘sugar crude’) voor de fermentatieindustrie/groene chemie • co-substraat voor biogasproductie met een vergelijkbare opbrengst als mais. Investering

Samen met TNO wordt het concept in fases ontwikkeld: van labonderzoek naar beproeving op pilotschaal naar demonstratieproject. Dit is nodig omdat de uiteindelijke SHS-installatie een zeer grote investering behelst, waarvoor de diverse ontwikkelingsfases onderbouwing en risicoverkleining opleveren. In 2013 is de ontwikkeling van het Indugrasconcept ondergebracht in Indugras Holding B.V.

IGEV ondersteunt het management bij het ontwikkelen van het innovatieve concept, het opstellen van het businessplan en het aangaan van overeenkomsten en financiering. Betrokken partijen

TNO, Indugras Holding B.V., Hogeschool CAH Vilentum, StartLife, Regio Noord-Veluwe en IGEV. Mijlpalen

November 2013 Oprichting Indugras Holding B.V. December 2013 Start onderzoeksfase pilotproject (veevoer en sugar crude) Augustus 2014 Start ontwikkeling biogasroute Oktober 2014 Afbouw bedrijfshal Indugras

‘Natuurgras, bermgras en riet krijgen innovatieve toepassingen’

Evert Ruiter, directeur Indugras Holding BV: ‘Ik was al eerder actief met kleinschalige duurzame energieprojecten en het gebruik van grasrijke natuurterreinen maar met Indugras kom ik in nieuwe professionele werelden. IGEV begeleidt mij daarin en helpt om dit innovatietraject zakelijk beheersbaar te houden.’


Nutri-Hof: proeftuin voor geïntegreerde aquacultuur

Nutri-Hof is een concept waarbij de teelt van vis, eendenkroos, groenten en wormen optimaal wordt gecombineerd met als doel de visproductie te verduurzamen. AquaFarmingConsult in Putten wil het concept Nutri-Hof in de praktijk brengen. Achtergrond

Investering

Aquacultuur op land is een goede aanvulling op vangst van wilde vis als hoogwaardige eiwitbron in ons menu. Maar de Nederlandse aquacultuursector is niet duurzaam. De recirculatiesystemen die gebruikt worden bij het kweken van vis zijn relatief duur, maken gebruik van dure visvoeders en gaan inefficiënt om met nutriënten en energie. Daarnaast is de concurrentiepositie ten opzichte van visimport uit Zuidoost-Azië en Afrika zwak.

Om de ontwikkeling van het concept in pilotvorm een bredere basis te geven, heeft IGEV AquaFarmingConsult medio 2014 in contact gebracht met Zeno BV en Innostart BV: partijen die ervaring hebben met eendenkroosketens (joint venture ABC-Kroos in Apeldoorn) en het opzetten van innovatieve start-ups. De drie partners hebben een aangepast concept ontwikkeld waarin onder andere groenteteelt is losgelaten ten gunste van meer eendenkroos en visvoerproductie. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen een Nederlandse variant en een exportvariant die duurzame visproductie in ontwikkelingslanden mogelijk maakt. Voor de uitvoering van een pilot, in een kas van circa 400 m2, is een locatie gevonden op het terrein van Waterschap Vallei & Veluwe in Harderwijk.

Efficiënt combineren voor duurzame visproductie

Nutri-Hof combineert de teelt van vis, eendenkroos, groenten en wormen. De nutriënten in het visvoer worden daarbij praktisch volledig benut. Eendenkroos vervult een bijzondere rol in het systeem: het maakt door z’n ammonium-opname een kleinere waterzuiveringsinstallatie mogelijk én kan als eiwitrijke biomassa een deel van het visvoer vervangen.

Rol IGEV

IGEV zorgt voor managementondersteuning, ontwikkelt een businessmodel voor het vermarkten

23

‘Duurzame visproductie voor binnen- en buitenland’

van het concept, brengt partners bij elkaar en zoekt naar cofinanciering. Betrokken partijen

AquaFarmingConsult, Regio Noord-Veluwe, InnovatieNetwerk, Zeno B.V., Innostart B.V. en IGEV. Mijlpalen

2012 Haalbaarheidsstudie Nutri-Hof in opdracht van Regio Noord-Veluwe en InnovatieNetwerk 2013 Overeenkomst locatie en vergunning pilotfase 2014 Consortiumvorming doorstart

Bert Schuilenburg, eigenaar AquaFarmingConsult: ‘Ik ben erg enthousiast over dit concept. Er komt qua ondernemerschap echter veel bij kijken om het in praktijk te brengen, ook omdat ik veel tijd steek in de projecten in Afrika. IGEV heeft me uitgedaagd en de kans geboden om aan de zakelijke basis van Nutri-Hof te werken en partners te vinden.’


Analyse en inventarisatie

Duurzame verwerking van gemaaide waterplanten

In de Veluwerandmeren (Drontermeer, Veluwemeer, Wolderwijd en Nuldernauw) komen grote velden waterplanten voor, met name kranswieren, fonteinkruiden en aarvederkruid. Deze zorgen voor helder water en een gezond ecosysteem. In verband met hinder voor de pleziervaart of zwemmers worden delen van de randmeren gemaaid. Betrokken partijen hebben onderzocht of er hoogwaardige, en liefst financieel aantrekkelijke, verwerkingsopties voor de gemaaide waterplanten zijn.

Bij het maaien van 350 hectare, komt circa 450 ton maaisel aan land beschikbaar met een drogestofgehalte (na 1 dag uitlekken) van ruim 13%. Uit de analyses van de monsters blijkt dat de helft van de droge stof uit organische stof bestaat die relatief veel eiwit bevat en relatief weinig ruwe celstof (vezelstructuur). De andere helft van de droge stof bestaat uit niet-organisch materiaal, voornamelijk zand en kalk. Vanwege het aanwezige zand en kalk is co-vergisting met mest voor energieproductie geen aantrekkelijke afzetoptie. De optie om het materiaal als voedingsbodem te gebruiken voor wormen- en insectenkweek leek wel interessant. Ondernemers op dit vlak zien echter bezwaren vanwege het feit dat het totale volume maaisel één keer per jaar gedurende een periode van 2-3 weken beschikbaar komt. Dit maakt het inrichten van een hoogwaardige afzetketen economisch oninteressant. Voorlopige conclusie

Op korte termijn bieden waterplanten uit de Veluwerandmeren geen perspectief voor de biobased economy. Wel is in de regelgeving een aanknopingspunt gevonden om de gemaaide waterplanten op landbouwgronden te mogen brengen waardoor er

25

een kostenbesparing gerealiseerd kan worden ten opzichte van compostering. Rol IGEV

Sparring partner van Gastvrije Randmeren bij de onderzoeksaanpak, uitvoerder van deelinventarisaties rond afzetroutes en regelgeving. Betrokkenen partijen

Coöperatie Gastvrije Randmeren, Hogeschool CAH Vilentum en IGEV.


27

Kringlopen sluiten bij Kalvermesterij Kroes Kalvermesterij Kroes in Uddel experimenteert al geruime tijd met een korte-kringloopconcept voor het bedrijf. Hoewel Uddel net buiten de Noord-Veluwe ligt, is de rol van ondernemer Evert Kroes (die zelf in Elspeet woont) in de Noord-Veluwse kennis- en innovatiekringen van dusdanig belang dat IGEV hem ondersteunt. Continuering van zijn pionierswerk maakt kennisontwikkeling en -uitwisseling mogelijk.

Innovatieve modules

Op de nieuwe stal voor de rosé-kalveren heeft Kroes een kas gebouwd voor de kweek van eendenkroos en algen met mineralen uit de mest en de CO2 en lichaamswarmte van de dieren. Het eiwitrijke kroos en de algen kunnen aan de kalveren worden gevoerd, waarbij met name de algen een gezondheidbevorderend effect op de dieren lijken te hebben. Daarnaast wordt met een mestvergister groene stroom en warmte geproduceerd voor het eigen bedrijf en huishoudens in de buurt. Zowel de teelt van kroos en algen als de scheiding en bewerking van digestaat (de uitgegiste mest) vergen de nodige ontwikkelingsinspanningen om een bedrijfseconomisch stabiel concept te realiseren. Versterking van financiële basis en vinden van partners

Om de financiële basis te versterken heeft IGEV in samenwerking met Stichting kiEMT subsidiemogelijkheden verkend. Daarnaast is Hellebrekers Technieken uit Nunspeet partner geworden voor de digestaatbewerking. Zoon Kees Kroes, bio-procesingenieur en belangrijk teamlid van de kringloopboerderij, heeft onlangs Kroes Kringloopoptimalisatie opgericht, een

‘Innovatieve kalvermesterij’

consultancy-activiteit waarmee de opgebouwde kennis wordt vermarkt. Rol IGEV

IGEV heeft het familiebedrijf ondersteund bij het projectmatig vormgeven van de vervolgontwikkeling en het vinden van cofinanciering en nieuwe partners. Betrokken partijen

Kalvermesterij Kroes, Stichting kiEMT, Hellebrekers Technieken, InnovatieNetwerk en IGEV. Mijlpalen

Januari 2014

Opzet globaal projectplan en oprichting Kroes Kringloopoptimalisatie. Oktober 2014 Plaatsing pilotinstallatie opwerking dunne mestfractie Hellebrekers Technieken digestaatbehandeling. December 2014 Subsidievoorstel kringloopkalverhouderij gehonoreerd door Provinciale Staten Gelderland (programma BICON).


29

extra omzet en interessant werk binnen het bedrijf met zich meebrengt. Rol IGEV

IGEV ondersteunt Mol Fresh Food bij de verkenning van verwerkingsopties en partners, toetsing van de businesscase, bij het opstellen van het bedrijfsmodel, de samenwerkingsvorm en de financiering.

De hele ui gebruiken

Betrokken partijen

Mol Fresh Food, het bioraffinagetechnologiebedrijf en IGEV.

Het familiebedrijf Mol Fresh Food in Putten levert uiproducten aan horeca, groothandel en maaltijd verwerkende bedrijven. Met een bioraffinagetechnologiebedrijf worden op dit moment de mogelijkheden onderzocht om de schil- en snijresten die als reststroom overblijven, te verwerken voor afzet in de humane voedings- en diervoedingsindustrie. Geen reststroom meer

Tot op heden worden de schil- en snijresten als ‘afval’ vervoerd naar vergisters buiten de regio. Dit transport brengt kosten met zich mee. Na een onderzoek naar de mogelijkheden om de schil- en snijresten te verwaarden, kwam Mol Fresh Food in contact met het bioraffinagetechnologiebedrijf (gelet op de prille samenwerking en marktgevoeligheid wordt de naam bij schrijven van dit artikel nog niet genoemd). Het bedrijf heeft recent een technologie ontwikkeld om de reststroom in componenten uiteen te rafelen waardoor deze afzetbaar zijn in de humane voeding en de diervoederindustrie. Er blijft dan geen reststroom over dat als ‘afval’ vervoerd moet worden. Van kostenpost naar extra omzet

In november is vastgesteld dat de globale business case perspectief biedt. Mol en het technologiebedrijf werken onder een intentieovereenkomst de

Mijlpalen

November 2014 Globale businesscase bioraffinage uiresten December 2014 Intentieovereenkomst

opzet en financiering verder uit. In eerste instantie willen de bedrijven met name de winning en toepasbaarheid van de humane-voedingscomponenten verder onderzoeken. Uiteindelijk doel is dat Mol Fresh Food de totale uienreststroom op deze manier kan verwaarden: een nieuwe activiteit die

‘Schil- en snijresten: extra omzet in plaats van kostenpost’

Anthony Mol, codirecteur Mol Fresh Food: ‘Wij zijn als familiebedrijf eigenlijk maar gewone uienboeren en dit komt in eerste instantie hoogtechnologisch en onderzoeksgericht over. Maar uiteindelijk draait het om een machinelijn die gerund moet worden en dat kunnen we. We zijn met IGEV op een natuurlijk wijze in dit ontwikkelpad gegroeid en beginnen het steeds leuker te vinden. Daar komt bij dat klanten naar ons MVO-profiel kijken en dan scoort uirestverwaarding heel hoog.’


Op zoek naar meerwaarde van mest voor de veehouder

Veehouders zijn op zoek naar oplossingen voor de verplichte verwerking van mest en –meer algemeen– het beter verwaarden van mest. Een mogelijk onderdeel van mestverwaarding is vergisting: productie van duurzame energie en vermindering van de methaanuitstoot van het bedrijf. De ervaringen hiermee zijn echter niet onverdeeld positief. IGEV heeft een aantal specialisten bij elkaar gebracht om hiervoor een concept uit te werken en een globale business case op te stellen. Ontwikkeling mestverwaardingsconcept

Belangrijke vragen die zich voordoen bij het uitwerken van een concept voor vergisting in combinatie met verwerking zijn: Wat is de ideale schaal? Kan het alleen grootschalig op een centrale locatie of ook op boerderijschaal of een combinatie daarvan? Wat is een efficiënte manier van mestscheiden bij veehouders in de regio? Biedt een nieuwe techniek voor productie van kunstmestvervanger uit de vloeibare mestfractie kansen voor een rendabel concept? Multidisciplinair team

IGEV heeft een aantal specialisten bij elkaar gebracht om een relatief kleinschalig concept (boerderijschaal, 5000 ton mest/jaar) of een hybrideconcept voor boerderijschaal en een centrale locatie uit te werken en op economische haalbaarheid te toetsen. De specialisten die meedoen zijn

Innovatie in mestverwaarding Betrokken partijen

Kroes Kringloopoptimalisatie, Hellebrekers Technieken, DOFCO en IGEV. Mijlpalen

Kroes Kringloopoptimalisatie (zie ook pagina 26, Kalvermesterij Kroes), Hellebrekers Technieken en DOFCO voor respectievelijk systeem- en ketenintegratie, digestaatopwerking, mineralenbalans en meststoffenafzet. Tijdens de fase van conceptontwikkeling zoeken zij naar ondernemers die het concept in de praktijk kunnen brengen. Perspectief op lange termijn

Met dit traject hoopt IGEV niet alleen op korte tot middellange termijn een perspectief voor veehouders in de regio te ontwikkelen maar ook een bijdrage te leveren aan een Oost-Nederlandse strategie voor mestverwaarding zoals deze in het kader van het programma BIC-ON (Bioeconomy Innovation Cluster Oost-Nederland) vorm krijgt. Rol IGEV

IGEV is initiator, heeft het ontwikkelconsortium geformeerd en is financier van de globale businesscase.

September 2014 Beschrijving nut en noodzaak van het concept December 2014 Plan van aanpak conceptuitwerking en opstellen businesscase

31


33

Overige projecten die in 2014 door IGEV zijn ondersteund Bedrijven en organisaties weten IGEV steeds beter te vinden. Ook voor advies en onderzoek naar specifieke duurzame toepassingen wordt IGEV steeds vaker ingeschakeld. Om u een indruk te geven, volgt hieronder een greep uit de onderwerpen waarover IGEV advies heeft gegeven of waarvoor onderzoek is uitgevoerd.

Verduurzaming gemeentelijk vastgoed, zwembaden en sportaccomodaties

IGEV onderzoekt samen met een aantal gemeenten in de regio de haalbaarheid van de plaatsing van zonnepanelen op gemeentelijk vastgoed. Verder kijkt zij naar de verduurzaming van enkele zwembaden en sportaccomodaties. Hierbij wordt zowel naar het verbeteren van de schil (isolatie), lokaal opwekken van warmte en elektriciteit,

alsmede het gebruiken van restwarmte uit de omgeving, gekeken. Haalbaarheidsonderzoek zonnepanelen op dak Regio Noord-Veluwe

Voor het gebouw van de Regio Noord-Veluwe in Harderwijk is een haalbaarheidsanalyse gemaakt voor de plaatsing van zonnepanelen. Het positieve resultaat van de analyse heeft er in geresulteerd dat IGEV een SDE+ subsidie heeft aangevraagd voor dit project. Verduurzaming van scholen

In navolging van Stichting Proo (koepel van openbare basisscholen) hebben andere koepels zich gemeld bij IGEV voor ondersteuning bij de verduurzaming van scholen. Ook hier zal door de combinatie van LED en zonnepanelen een grote stap gezet kunnen worden naar energie-neutrale scholen. Tijdelijke zonneparken op industrieterreinen

IGEV heeft voor de industrieparken Lorentz in Harderwijk en H2O (Hattem, Heerde en Oldebroek) een studie gedaan naar de haalbaarheid van tijdelijke zonneparken op niet gebruikte terreinen. Hierbij is tevens de mogelijkheid van het tijdelijk verbouwen van biomassa onderzocht.


35

Inspireren, verbinden en versnellen

Innoveren doe je niet alleen, dat doe je samen. Het delen van kennis en ervaring is hiervoor belangrijk. IGEV organiseert daarom verschillende activiteiten waarin het uitwisselen van kennis, best practices, het netwerken en het genereren van ideeën centraal staan. Dat brengt de werelden van ondernemers, onderzoek, onderwijs en overheid bij elkaar. Netwerkbijeenkomsten

IGEV organiseert jaarlijks twee netwerkbijeenkomsten. Op laagdrempelige wijze worden ondernemers, overheid, onderwijs en onderzoek geïnformeerd over actuele ontwikkelingen en innovaties. Tijdens de bijeenkomsten draait het om inspireren, verbinden en versnellen. Inmiddels zijn er vier netwerkevents georganiseerd, ieder goed bezocht en met een interessant en gevarieerd programma. Samen Sneller Duurzaam

De laatste netwerkbijeenkomt op 8 oktober 2014 had de titel ‘Samen Sneller Duurzaam’. Marjan Minnesma, directeur Urgenda en drie jaar nr.1 van de Trouw Duurzame top 100, inspireerde de zaal met ‘Nederland 100% duurzame energie in 2030. Het kan als je het wilt’, gevolgd door een forumdiscussie over de opgave en kansen voor de tran-

sitie naar een volledige duurzame energievoorziening in de regio Noord-Veluwe. Tweede helft van het programma ging over het creëren van het juiste economische klimaat voor groene innovaties en cleantech start-ups en over de samenwerking tussen start-ups en gevestigde bedrijven.

Ronald Cleijssen, voorzitter Noord Veluws Ondernemers Overleg (NVOO) over de bijeenkomst: ‘De presentatie van Marjan Minnesma sprak mij erg aan. Zij maakt een praktische vertaalslag naar hoe de regio al in 2030 duurzaam kan zijn. Zij laat zien dat het kan en zij doet dat zelfs met een conservatieve berekening. Dat spreekt mij aan. Het is belangrijk dat we in de regio Noord-Veluwe stappen zetten, 2% energiebesparing per jaar moet toch makkelijk lukken’


Thematische kenniskringen IGEV organiseert over verschillende thema’s kenniskringen met als doel om van elkaar te leren, initiatieven te ontplooien en nieuwe business te creëren. Voor de thema’s ‘Aquatische biomassa’, ‘Mestverwaarding’ en ‘Biomassa uit natuur en landschap’ zijn aparte kenniskringen opgezet.

De Kenniskring Mestverwaarding stond in 2014 in het teken van twee concrete vergistingsinitiatieven van ondernemers uit Putten en Doornspijk. Zes studenten van Hogeschool CAH Vilentum in Dronten hebben voor deze ondernemers inzichtelijk gemaakt welke opties van mestbewerking en afzet/benuttingsmogelijkheden voor producten uit mest voor deze ondernemers het meest kansrijk zijn. Binnen de Kenniskring Aquatische Biomassa vond intensieve uitwisseling plaats over de ontwikkeling van systemen met eendenkroos, algen of andere vormen van aquatische biomassa

37

als bron voor onder andere hoogwaardige eiwiten olieproductie. Experts zijn uitgenodigd en er zijn verschillende werkbezoeken georganiseerd naar relevante bedrijven. Dit heeft geleid tot enkele nieuwe leads en samenwerking tussen verschillende partijen. De Kenniskring Biomassa uit natuur en landschap, die eind 2014 is gestart, richt zich op het initiëren van initiatieven voor optimale benutting van biomassa zoals hout, maaisel en riet.


IGEV heeft in 2014 onder andere samengewerkt met: Altena Groep • AlgaSpring • AquaFarmingConsult • Bakker Energie • Berkhof BV • Bedrijvenkring Heerde • BKH Parkmanagement • Bio Forte B.V. • Biomassallant • Biomass Technology Group • Coöperatie Gastvrije Randmeren • DOFCO • Energiesprong • Gemeente Elburg • Gemeente Ermelo • Gemeente Harderwijk • Gemeente Hattem • Gemeente Heerde • Gemeente Nunspeet • Gemeente Oldebroek • Gemeente Putten • Greenhouse • GreenTechAlliances • Groencentrum ’t Mulligen • H.J. Polinder B.V. • Hellebrekers Technieken • Hogeschool van Arnhem en Nijmegen • Hogeschool CAH Vilentum • HortiPro BV • Indugras Holding B.V. • Innostart B.V. • InnovatieNetwerk • JOZ • Kalvermesterij Kroes • KiesZon • Kennispoort regio Zwolle • Klimaatverbond • Kroes Kringloopoptimalisatie • Landbouwbedrijf B. Flier • Liander • Loonbedrijf C.Mulder • LTO-afdeling Randmeerkust • LTO-afdeling Veluwerand • LTO Noord Projecten • LochemEnergie • Mett • Mts Doorn • Mts Bonestroo • Mts Doppenberg • Mol Fresh Food • Natudis • Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit • Omgevingsdienst Noord-Veluwe • Omnia Wonen • Ontwikkelingsmaatschappij Hattemerbroek BV • PPM Oost • Provincie Gelderland • Rabobank Noord Veluwe • Rabobank Randmeren • Rebel Group • Regio Noord-Veluwe • Sportcentrum Bijsterbosch • Stichting De Meeuwen • Staatsbosbeheer • SSV Wilhelm Tell • STERK NV • Startlife • Stichting KiEMT • Stichting Proo • TNO • Uwoon • Urgenda • Van Werven • Vereniging Prot. Chr. Onderwijs Putten • Waterschap Vallei en Veluwe • Will2sustain • Veluwe Portaal • Zeno B.V. • Zwembad De Veldkamp

Colofon Dit jaarverslag is een uitgave van de Regio Noord-Veluwe waar IGEV onderdeel van is. Bezoekadres

Oosteinde 17 3842 DR Harderwijk Postadres

Postbus 271 3840 AG Harderwijk Contact

Projectleider Simon Miske T 0341 47 44 31 M [email protected] W www.igev.nl T @IGEVnieuws Teksten Regio Noord-Veluwe Eindredactie Vive Communicatie Fotografie Studio Nijkerk, Simon Miske, e.a. Vormgeving Outlines.nl Drukwerk Drukkerij Wedding

39

Lees over de activiteiten van IGEV in het afgelopen jaar en laat u inspireren!

Op weg naar een groene economie. jaarverslag 2014

Recommend Documents