Knetterende Letteren Het huistijdschrift van Luisterpunt December 2015 Inhoudopgave: Op de Hoogte Onze online catalogus Geen brailleboeken tussen kerst en nieuwjaar De Verborgen Parels in onze boekencollectie Een nieuwe wonderbaarlijke website over de waarneming Debuutprijs voor het boek ‘De kinderen van Calais’ van Lara Taveirne Heerlijk ontspannend: ‘Grey’ van E.L. James Heerlijk ontspannend: ‘365 sterke sportverhalen’ van Geert De Vriese Auteurs lezen voor: ‘Stille vriendschap’ van Michel Follet Het Neusje van de Zalm: ‘Zwervers’ van Knut Hamsun Hedendaags: ‘De club van ik: het evolutionaire nut van sociaal gedrag’ van Mark Nelissen Historie. Historia. ‘Aan de rand van de wereld: hoe de Noordzee ons vormde’ van Michael Pye Vertel me een verhaal: ‘Terwijl zij slapen’ van Javier Marias Het hoorspel ‘Lijmen/Het been’ van Willem Elsschot
Op de Hoogte Vooraleer ik vertel wat er in deze rubriek staat, wil ik u in naam van mezelf, in naam van alle andere inlezers en in naam van alle medewerkers en bestuurders van Luisterpunt, van ganser harte zeer prettige eindejaarsfeesten toewensen. U heeft ze verdiend! Gezondheid!
Onze online catalogus Steeds meer leden van onze bibliotheek vinden hun weg naar onze website: www.luisterpunt.be al was het alleen al maar om daar de online catalogus van de Daisy- en brailleboeken te raadplegen. Sommige gebruikers hebben kleine aanpassingen van de catalogus gesuggereerd en daar zijn we uiteraard welwillend op ingegaan. Een aanpassing van de startpagina vooral, omdat het voor sommige gebruikers niet duidelijk was wanneer ze het best terechtkonden bij 'alles doorzoeken' en wanneer bij ‘meer gedetailleerd zoeken'. Er zijn nu drie zoekvensters met elk een aparte zoekknop. De eerste is ‘alles doorzoeken’, de tweede ‘meer gedetailleerd zoeken’ en de derde ‘zoeken op genre’. We lichten hierbij graag de werkwijze toe: Het eerste zoekvenster met invulveld is ‘alles doorzoeken’. Daar kunt u een of meerdere woorden intikken. Bijvoorbeeld een auteursnaam en/of een woord uit een titel. Dan klikt u op ‘alles doorzoeken’.
Het tweede zoekvenster met invulveld is ‘meer gedetailleerd zoeken’. Eerst tikt u een of meerdere woorden in het invulveld. Daarna kunt u aangeven in welk onderdeel van de catalogus u wenst te zoeken: ‘titel’, ‘auteur’, ‘boeknummer’, ‘onderwerp’, ‘inlezer’ of ‘oorspronkelijke taal’. Dan klikt u op ‘meer gedetailleerd zoeken’. Standaard staat altijd ‘titel’ aangeduid. Vergeet dus zeker niet hier uw keuze aan te duiden. Wilt u zoeken op inlezer en u twijfelt aan de juiste schrijfwijze van de naam, dan kunt u de lijst van inlezers raadplegen via onze website. Bij deze tweede zoekmogelijkheid kunt u drie beperkingen aangeven. Als u daar niets aan wijzigt, kan het zijn dat u als resultaat van uw zoekactie een jeugdboek krijgt, of een boek ingelezen in het Engels of een boek ingelezen door een Nederlander. De eerste beperking die u kunt instellen is ‘leeftijd’: kinderen, jongeren, jongvolwassenen en volwassenen. De tweede beperking is ‘taal’: boeken ingelezen in het Nederlands, in het Frans of in het Engels. En de derde beperking is ‘stem’: Vlaamse stem of Nederlandse stem. Het derde zoekvenster is ‘zoeken op genre’. Daar zijn twee keuzelijsten: een voor jeugd en een voor volwassenen. Onder ‘volwassenen’ bijvoorbeeld klikt u op ‘alle genres’ en dan verschijnt een lijst van niet minder dan 56 romangenres, alfabetisch gerangschikt, gaande van ‘alternatieve geschiedenis’ tot ‘western’. U klikt bijvoorbeeld op ‘psychologische romans’ en daarna op de zoekknop ‘zoeken op genre’ en u krijgt een lijst van alle psychologische romans. Probeert u het allemaal eens uit. We garanderen u dat u op onvermoed mooie pareltjes stoot in onze boekencollectie. Nog één laatste tip. Bent u vooral op zoek naar recente Daisy-boeken of brailleboeken? Dan kunt u bovenaan klikken op ‘aanwinsten’. U krijgt dan een lijst van de boeken die in de drie voorafgaande maanden aan onze collectie zijn toegevoegd.
Geen brailleboeken tussen kerst en nieuwjaar Van donderdagmiddag 24 december tot en met zondag 3 januari zijn onze braillemedewerkers met vakantie. Mocht u zich ervan willen verzekeren dat u in die periode over genoeg braillelectuur beschikt, dan is het misschien aangewezen om voor dinsdag 22 december een seintje te geven aan onze uitleendienst zodat we u nog enkele extra-boeken kunnen opsturen. En wat de Daisy-boeken betreft: die blijven wel normaal verzonden worden in de kerst- en nieuwjaarsperiode.
De Verborgen Parels in onze boekencollectie U wist het misschien al: de medewerkers van de Vlaamse Openbare Bibliotheken zijn vaak niet alleen belezen, maar ook gedreven. Zij willen boeken waarvan zij houden delen met zoveel mogelijk andere mensen. Daarom organiseerden zij de actie ‘Verborgen Parels’. Alle Vlaamse bibliotheekmedewerkers konden stemmen om een longlist van 85 titels terug te brengen tot een TOP 25. Daarna konden de bibliotheekgebruikers stemmen. Ze hoefden het boek niet te hebben gelezen, maar konden op twee manieren stemmen: “Dit boek kende ik nog niet, maar zou ik willen lezen" of "Dit boek heb ik gelezen en is een aanrader". Luisterpunt wil u graag deze 25 Topboeken voorstellen. In hapbare porties van vijf boeken per aflevering van Knetterende Letteren. Dit zijn de vijf boeken die de allermeeste stemmen hebben gekregen: ‘Woesten’ van Kris Van Steenberge, ‘De buitenkant van meneer Jules’
van Diane Broeckhoven, ‘Het huis van de moskee’ van Kader Abdolah, ‘Suikerspin’ van Erik Vlaminck en ‘Wit is altijd schoon’ van Leo Pleysier. ‘Woesten’ van Kris Van Steenberge. Elisabeth bevalt van een tweeling. De eerstgeborene is Valentijn, het tweede kind is zo misvormd dat de vader hem zelfs geen naam wil geven. ‘Nameloos’ blijft echter in leven. Dan kondigt de Eerste Wereldoorlog zich aan. (…) ‘Woesten’ van Kris Van Steenberge Speelduur: 12 uur Boeknummer: 21579 14 braillebanden Boeknummer: 16204 ‘De buitenkant van meneer Jules’ van Diane Broeckhoven. Wanneer een bejaarde vrouw ‘s morgens vroeg ontdekt dat haar man dood is, besluit ze niemand in te lichten en de tijd te nemen om hem die dingen te zeggen die ze niet eerder heeft kunnen of durven uitspreken. (…) ‘De buitenkant van meneer Jules’ van Diane Broeckhoven Speelduur: 2 uur Boeknummer: 1087 3 braillebanden Boeknummer: 39727 ‘Het huis van de moskee’ van Kader Abdolah. ‘Het huis van de moskee’ is het meeslepende verhaal van Aga Djan. Wanneer de religieuze leiders van Iran radicaler worden, moet hij als vooraanstaand man de spanningen in de samenleving proberen te bezweren. (…) ‘Het huis van de moskee’ van Kader Abdolah Speelduur: 13 uur Boeknummer: 7771 21 braillebanden Boeknummer: 34378 ‘Suikerspin’ van Erik Vlaminck. Vlaminck portretteert vier generaties kermisexploitanten. Foorkramer Jean-Baptist Van Hooylandt stelt een Siamese tweeling als ‘fenomeen’ tentoon op Vlaamse kermissen. Via kleinzoon Arthur, maar ook door citaten uit archiefstukken wordt beschreven hoe de tweeling letterlijk en figuurlijk werd misbruikt. (…) ‘Suikerspin’ van Erik Vlaminck Speelduur: 10 uur Boeknummer: 16496 12 braillebanden Boeknummer: 15523
‘Wit is altijd schoon’ van Leo Pleysier. In ‘Wit is altijd schoon’ kiest Leo Pleysier voor een prachtige, originele vorm om de gecompliceerde gevoelens te verbeelden van een zoon bij het overlijden van zijn moeder; een moeder die hem zijn leven lang bedolven heeft onder haar gepraat. (…) ‘Wit is altijd schoon’ van Leo Pleysier Speelduur: 2 uur 30 Boeknummer: 23063 3 braillebanden Boeknummer: 38216
Een nieuwe wonderbaarlijke website over de waarneming Een bericht van Piet Devos. Als blinde schrijver en literatuurwetenschapper doe ik al jarenlang onderzoek naar onze zintuigen. Deze fascinatie voor de zintuiglijke waarneming vormt nu ook de rode draad van mijn nieuwe website: www.pietdevos.be Op deze website vindt u een selectie van mijn wetenschappelijk en literair werk van de voorbije vijf jaar: artikelen, essays, verhalen, maar ook interviews en vertalingen. Neem er ook eens een kijkje, als u graag op de hoogte blijft van mijn huidig onderzoek naar vroeg twintigste-eeuwse auteurs die zelf een visuele of andere zintuiglijke beperking hadden. Deze auteurs zagen hun beperking lang niet uitsluitend als een gebrek, maar als de bron van hun creativiteit en kritische reflecties over de toenmalige samenleving. Om aan een nieuw boek te werken reis ik binnenkort af naar Montréal, waar zich een vooraanstaand onderzoeksinstituut op het gebied van de zintuiglijke cultuuranalyse bevindt. Vanuit Canada zal ik regelmatig verslag doen over de vorderingen van mijn onderzoek. Ik wens u alvast veel leesplezier! Tot zover het bericht van Piet Devos.
Debuutprijs voor het boek ‘De kinderen van Calais’ van Lara Taveirne De Brugse schrijfster Lara Taveirne is voor haar eerste roman ‘De kinderen van Calais’ bekroond met de Vlaamse Debuutprijs. Ze kreeg de onderscheiding ter waarde van 6.200 euro overhandigd tijdens de opening van de Antwerpse Boekenbeurs. In ‘De kinderen van Calais’ vormen de kliffen van Calais het decor waartegen zich een tragische meisjesvriendschap aftekent. Taveirne haalde het idee voor de roman uit een krantenknipsel, dat lang op haar bureau lag te sluimeren. Centraal staat de zelfmoord van een vijftienjarig meisje in het Kanaal. Boven op de kliffen trof men behalve haar boekentas ook die van een vriendin aan. Ook zij bleek onvindbaar. Had ook zij zelfmoord gepleegd? (…) Lara Taveirne. De kinderen van Calais. Speelduur: 9 uur. Boeknummer: 22794
10 braillebanden. Boeknummer: 16376.
Heerlijk ontspannend: ‘Grey’ van E.L. James ‘Grey’ is een erotische roman geschreven in dagboekvorm. Het verschijnt als nieuw deel in de 'Vijftig tinten grijs'-serie, maar is nu geschreven vanuit Christian Grey. Net als in het eerste deel gaat het over een steenrijke miljardair die als een blok valt voor de onschuldige, maagdelijke studente Ana. Hoewel de kennismaking, de ontwikkeling en de problemen in hun liefdesrelatie exact hetzelfde zijn, doet de perspectiefwisseling veel. We volgen niet het vrouwelijk, maar het mannelijk perspectief. De mannelijke lust en fantasie staan centraal. Al direct bij de eerste ontmoeting van Grey met Ana, als zij hem komt interviewen, slaat zijn fantasie op hol. Problemen ontstaan als hij haar meeneemt naar zijn 'SM-speelkamer' en zij een contract moet tekenen. Het verhaal is hetzelfde, maar het boek is nergens saai. Integendeel: het zindert nog meer van erotiek en seks. Ook de psychologie van Grey en zijn jeugdtrauma's komen goed uit de verf. Het leest als een trein en zit stilistisch beter in elkaar dan de voorgaande delen. Voor een heel groot vrouwelijk én mannelijk publiek. (…) E.L. James Grey Speelduur: 16 uur. Boeknummer: 23297.
Heerlijk ontspannend: ‘365 sterke sportverhalen’ van Geert De Vriese ‘Het regende de hele dag en het parcours lag in de buurt van een opslagplaats voor medisch afval. Van daaruit is er epo op het wegdek beland, dat via het opspattende water in mijn loopbroek is terechtgekomen, daarna in mijn vagina, en zo in mijn urine bij de controle,’ aldus de Franse marathonloopster Fatima Yvelan. Dit was slechts één van de grappige dopingsmoezen uit het boek ‘365 sterke sportverhalen’, een bundel met zeer uiteenlopende en vooral sterke verhalen uit diverse sporttakken: vindingrijke smoesjes van dopingzondaars, wedstrijden met verrassende winnaars in de laatste meters, voetbalwedstrijden met een rode kaart voor alle spelers inclusief invallers en trainers, bokspartijen op het voetbalveld, opmerkelijke comebacks van sporters die gestopt waren zoals Cruijff, Borg en Cippolini, derby's tussen Nederland en België, renners die verloren reden, mijlpalen in de voetbalgeschiedenis, wielerbroers, blunders van organisatoren en voetbaltrainers, ongewone gebeurtenissen op de Olympische Spelen en in de Tour, pechvogels, de eerste zwarte voetballers in Europa, domme blessures, enzovoort, enzovoort. Er zijn in dit boek hoofdrollen weggelegd voor Vincent Kompany, Mark Cavendish, Cristiano Ronaldo, Peter Sagan, Justin Gatlin, François Sterchelé, Lasse Virèn, Eddy Merckx, Romelu Lukaku, Kim Clijsters, Lionel Messi en Diego Maradona. Maar er is ook het opmerkelijke verhaal van de renner die 0,045 wedstrijden won, Barbados dat zich kon plaatsen voor de ‘Carribean Cup’ door opzettelijk owngoals te maken en de meest memorabele Anderlecht-Club Brugge en België-Nederland… Heroïek, tragiek en dramatiek. Maar ook hoogspanning, humor en soms gewoon pure kolder. (…)
Geert De Vriese. 365 sterke sportverhalen. Speelduur: 12 uur. Boeknummer: 23093.
Auteurs lezen voor: ‘Stille vriendschap’ van Michel Follet Radiocoryfee Michel Follet leest al jaren boeken in in de opnamestudio van Transkript in Mechelen. Over zijn wedervaren als inlezer schreef hij een Wablieftboek. Wablieftboeken zijn vlotte boeken in duidelijke taal voor volwassen beginnende lezers. De boeken zijn boeiend, spannend, ontroerend, interessant... En geschreven door bekende auteurs. Het boek ‘Stille vriendschap’ gaat over Marc en Karel. Marc leest in zijn vrije tijd boeken in. Twee uurtjes per week. Hij doet het al jaren. Niet voor zichzelf, voor anderen. Aan de andere kant van het glas luistert Karel mee. Hij neemt de stem van Marc op en plakt het gesproken boek aan elkaar. Voor Karel is het meer dan een job, het is een passie. Er ontstaat een mooie vriendschap tussen Karel en Marc. Die vriendschap is op geen enkele manier stuk te krijgen. En toch gebeurt er iets wat die bijzondere band tussen Karel en Marc wel erg moeilijk maakt. (…) Michel Follet. Stille vriendschap. Ingelezen door de auteur. Speelduur: 1 uur 30. Boeknummer: 23302.
Het Neusje van de Zalm: ‘Zwervers’ van Knut Hamsun In de avonturenroman 'Zwervers' peilt Knut Hamsun naar de rusteloosheid van de menselijke ziel. Achter een ogenschijnlijk eenvoudig verhaal schuilt een virtuoos schrijver. Van Knut Hamsun, die leefde van 1859 tot 1952, waren bij ons tot voor kort alleen in antiquariaten nog Nederlandse vertalingen te vinden. De Noorse schrijver, die in 1920 de Nobelprijs kreeg voor de roman 'Hoe het groeide', was in de eerste helft van de twintigste eeuw een veelgelezen en alom bewonderd auteur, maar toen hij tijdens de opkomst van Hitler openlijk partij koos voor de nazi’s, kreeg hij een slechte naam. Dat weerspiegelde zich in de verkoop van zijn werk. Hoewel Hamsun bleef figureren in het rijtje van de grootste schrijvers van de twintigste eeuw, waren zijn boeken in onze contreien lichtelijk in de vergetelheid geraakt. Toch werd onlangs het boek 'Zwervers' uit 1927 -dus een van Hamsuns latere werken- opnieuw in het Nederlands vertaald. Het denkbeeldige Polden waar 'Zwervers' begint, is een geïsoleerd kustdorp in het hoge noorden van Noorwegen en heeft veel weg van het plaatsje waar Hamsuns vroege roman 'Pan' zich afspeelt. Hamsun groeide op in Hamarøy in de noordelijke provincie Nordland waar zijn ouders een boerderij pachtten, en hoewel hij later op veel andere plekken woonde en grote reizen maakte, bleef het afgelegen, ruige landschap van zijn kinderjaren een grote inspiratiebron. Polden leeft van de visserij. ’s Winters werken de mannen op schepen op de Lofoten. Als ze in de lente terugkeren, met een flinke gage in de buidel, leeft het dorp enkele weken lang in een feestroes tot het geld op is en de armoedige sleur terugkeert. Het verhaal begint tijdens zo’n troosteloze winter. Twee onbekende muzikanten, een orgelman en een accordeonist, doen het dorp aan. Het onverhoopt vertier lokt de vrouwen en kinderen naar
buiten. Ook Edevart, een opgeschoten knaap van dertien, komt op de muziek van de vreemdelingen af. Tot verbazing van de toeschouwers beginnen de blinde orgelman en zijn kompaan te ruziën. De dorpelingen nemen het op voor de blinde en troosten hem met lekker eten en centen. Wanneer hij beladen met pakjes weer op weg gaat, volgt Edevart hem. Buiten het dorp ziet hij hoe de muzikanten elkaar in de armen vallen en de buit verdelen. Op het ritme van Hamsuns heldere vloeiende zinnen volgen we de verwikkelingen en Bildung van Edevart. Hij sluit vriendschap met August, een vrijbuiter die om de haverklap sterke verhalen opdist en als geen ander accordeon speelt. Edevart vermoedt dat August het niet altijd even nauw neemt met de werkelijkheid, maar hij is in de ban van de zwerversgeest en ondernemingszin van zijn nieuwe vriend en stort zich met hem in het avontuur. Hij ontdekt andere streken, leert nieuwe mensen kennen, wordt een gehaaide handelaar en loopt de liefde van zijn leven tegen het lijf, Lovise, een jonge en getrouwde boerin. Geregeld keert Edevart naar zijn familie terug –soms met zakken vol geld, soms volledig berooid– maar in zijn ogen heeft Polden zijn bekoring verloren. Intussen rukt de moderne tijd op. De dorpelingen moeten knokken om overeind te blijven. Amerika lokt en veel Noren gaan hun geluk overzee proberen. Ook Lovise en haar man en kinderen vertrekken. Edevart zal haar terugzien, maar zij zal dan nog meer ontworteld zijn dan hij en zich nergens meer thuis voelen… (…) Knut Hamsun. Zwervers. Speelduur: 17 uur. Boeknummer: 23154.
Hedendaags: ‘De club van ik: het evolutionaire nut van sociaal gedrag’ van Mark Nelissen Hoogleraar in de gedragsbiologie Mark Nelissen is een specialist in het schrijven over wetenschap voor een breed publiek. In ‘De club van ik’ gaat hij op zoek naar het evolutionaire nut van sociaal gedrag. De auteur houdt ervan om zijn publiek te verlossen van al te romantische voorstellingen over het leven en de natuur. Rousseau en Schopenhauer deden ongetwijfeld hun stinkende best om intelligente dingen over het wezen van de mens op papier te zetten. Maar wanneer Nelissen zich aan deze taak zet, is het tijd voor realisme en onttovering. “De mens is niet goed en niet slecht. Hij is sociaal.” zegt Nelissen. Evolutie is economie. Goed en kwaad? Daar houdt de evolutie zich echt niet mee bezig. En vriendschap is mooi, maar blijft toch een gesofisticeerde vorm van ruilgedrag. Is de mens een sociaal wezen? Uiteraard, maar het blijft een vorm van vermomd egoïsme. Tijdens die zoektocht naar de fundamenten van ons sociale samenleven, passeren net zoals in de andere werken van Mark Nelissen ontzettend veel inzichten uit de evolutiebiologie de revue. Zo maken we kennis met ‘Dunbar’s number’: de wetenschappelijke vaststelling dat mensen in staat zijn om duurzame sociale contacten te onderhouden met ongeveer 150 soortgenoten. We leren ook dat anarchie en egalitarisme moeilijk te verdedigen concepten zijn, omdat dominantiehiërarchie nodig is voor orde en voor beperking van agressie binnen een gemeenschap. Taal ontwikkelde zich waarschijnlijk uit het gezang van moeders die hun baby’s koest hielden tijdens het zoeken naar voedsel en uit het besef van onze prehistorische voorouder dat korte klanken efficiënter waren om snel te communiceren en gevaar te ontwijken dan het produceren van melodieuze en breed uitgesponnen klanken.
‘De club van ik’ is een zeer toegankelijk en verrijkend werkstuk in de beste Nelissen-traditie, en de evolutiebiologie is een tak van de wetenschap die het verdient om verder uitgediept te worden, omdat zij ons de nodige inzichten kan verschaffen over wat er nodig zal zijn om huidige en toekomstige wereldproblemen –zoals de klimaatopwarming– met behulp van de sociale intelligentie van de mens het hoofd te bieden. Na het luisterfragment uit ‘De club van ik’, hoort u een gesprek met Mark Nelissen dat twaalf minuten duurt. (…) Mark Nelissen. De club van ik: het evolutionaire nut van sociaal gedrag. Speelduur: 13 uur. Boeknummer: 23212.
Historie. Historia. ‘Aan de rand van de wereld: hoe de Noordzee ons vormde’ van Michael Pye De Noordzee is bepalend geweest voor het Europa zoals we dat nu kennen, stelt de Britse historicus Michael Pye. 'Het hele idee van de duistere middeleeuwen is fout, we kunnen het beter over de lange ochtend hebben.' Lange tijd gold de Noordzee als de rand van de wereld, een terra incognita - wijd en koud en grijs, bevolkt door monsters en vreemde wezens. Het was de tijd dat de bewoners van de Noordzeekusten in duistere middeleeuwen waren gehuld. Maar er is een probleem met de manier waarop wij naar dat verleden kijken, stelt Michael Pye. We zien het door de bril van de renaissance, toen de beschaving werd herontdekt aan de kusten van die veel blauwere Middellandse Zee, dankzij teksten die duizend jaar eerder rond diezelfde zee waren geschreven. Natuurlijk is dat niet het hele plaatje. Er was wederzijdse beïnvloeding tussen Noord en Zuid. Het hele idee van duisternis is fout, vindt Pye. Hij zou het liever over 'de lange ochtend' hebben als het over de middeleeuwen gaat. 'Ik had het gevoel dat we een flink stuk van de puzzel misten.' In ‘De randen van de wereld: hoe de Noordzee ons vormde’ gaat hij op zoek naar die ontbrekende stukken. 'Duizend jaar na de val van het Romeinse Rijk zag je de opkomst van Antwerpen, Amsterdam en andere grote handelssteden en imperia die hun heil over de oceaan gingen zoeken. Er is een enorm psychologisch verschil tussen die twee soorten wereldrijken: de Romeinen kwamen over land, maar plotseling kregen mensen het idee om het ruime sop te kiezen en op zoek te gaan naar het onbekende. Er moet iets enorms zijn gebeurd in die duizend jaar. Dat de herontdekte Romeinse literatuur, het Romeinse recht en gewoonten tot iets heel anders hebben geleid dan het Romeinse Rijk komt wellicht doordat die ideeën botsten met een bestaande cultuur en gebruiken, vooral in het Noorden.' Hoe is die gerichtheid op de zee tot stand gekomen?
'Het was de makkelijkste manier van reizen. Als je bijvoorbeeld in Ipswich woonde, aan de oostkust van Engeland, was je veel sneller met de boot in het Noorse Bergen dan je over land in Zuid-Londen kon komen - vandaag is dat een treinrit van anderhalf uur. De geografie was dus heel anders. In zo'n wereld is het idee van aparte naties moeilijk houdbaar. Op het land kun je een muur bouwen om je grens te verdedigen, op zee zijn die grenzen een stuk theoretischer - tenzij je er natuurlijk oorlogsbodems bij haalt. Dat houdt een heel andere blik op de wereld in. Met dit boek wil ik laten zien dat de Noordzee eerder dan het land de motor is van onze geschiedenis.' Een belangrijke rol was al heel vroeg weggelegd voor de Friezen, of de 'watermensen', zoals Plinius de Oudere hen noemde. Ze vonden de zeeroutes opnieuw uit, helemaal tot in Jutland, stichtten nieuwe steden en dreven druk handel. Hoe kwamen ze daartoe? 'Ze hadden een enorme impact, zelfs in die mate dat "Fries" synoniem was voor "handelaar". De Noordzee ging een hele poos door het leven als de Friese Zee. De Friezen waren moerasbewoners. Ze hadden zich gevestigd op terpen, of verhogingen in het landschap. Ze hadden goede weidegrond, maar geen graan, wat het basisvoedsel was, geen hout om huizen te bouwen en geen wijn. Om die dingen te bemachtigen, moesten ze er wel op uit trekken met hun platbodems. Wat ik me niet zo had gerealiseerd, was dat geld zo goed als volledig uit circulatie was verdwenen sinds het Romeinse Rijk in elkaar was gestort. Er was wel goudgeld waarmee officiële transacties werden afgesloten, of waarmee leenheren hun belastingen betaalden, maar er was niets waarmee je naar de markt kon gaan om een kool te kopen. De Friezen vonden het geld opnieuw uit. Uit archeologische vondsten blijkt dat ze meer munten hebben geslagen dan wie dan ook rond de Noordzee. Dat bracht een grote mentaliteitsverandering met zich mee. Dankzij geld kun je de waarde van goederen bepalen, je kunt die waarde op papier zetten, er abstractie van maken. Het was de introductie van wiskunde in het alledaagse leven. En eens je de wiskunde hebt ontdekt door zoiets banaals als wijn kopen, open je de deur naar andere dingen, zoals het begin van experimentele wetenschap, bijvoorbeeld. Het is ook een morele kwestie: wat is de juiste waarde, de juiste prijs van goederen? Hoeveel zijn we bereid te betalen?' Beruchter zeevaarders dan de Friezen waren de Vikingen. Ze hebben een verschrikkelijke reputatie. Wat hebben zij bijgedragen aan de cultuur van de Noordzeekusten? 'Verkrachting, plundering, moord en doodslag: die reputatie is terecht, maar dat is niet het hele verhaal. Je moet weten dat de Vikingen daarin niet anders waren dan anderen: ook de Ierse koningen en de troepen van Karel de Grote maakten zich schuldig aan roof- en plundertochten. Ook zij maakten slaven, die ze verkochten. Het grote verschil was dat je een leger over land wel zag aankomen, de Vikingen kwamen vanuit het niets, uit de zee. Het verrassingseffect was veel groter. Bovendien werden ze in de christelijke kronieken voorgesteld als antichristelijk. Ze waren de "anderen". Middeleeuwse geschiedschrijvers creëerden graag een vijandbeeld. Dat ze zich tegen zo'n verdorven heidenen moesten verdedigen, bewees dat ze aan de goede kant van de lijn stonden, die van God. Daardoor kregen de Vikingen zo'n slechte pers. Maar ze hebben ook steden gesticht met een heel eigen karakter: niet afhankelijk van een klooster of een leenheer, maar gericht op handel en op de zee, zoals Dublin en Cork, bijvoorbeeld. En hun handelsroutes strekten zich heel ver uit. Trouwens, die nieuwsgierigheid, het idee om te vertrekken dateert al van voor de Vikingen. Op het Zweedse eiland Helgö bij Stockholm zijn objecten gevonden uit de zesde en zevende eeuw: een koptische plenglepel uit Egypte en een boeddhabeeldje.' De bewoners van de Noordzeekusten kregen ook al vroeg te maken met natuurrampen die ze zelf hadden veroorzaakt.
'Dat komt onder meer doordat iedereen turf nodig had. Steden hadden warmte en brandstof nodig en dus werd er turf gestoken, in de Lage Landen en ook elders. Maar door contact met de lucht gaat veen oxideren, waardoor het land inklinkt en uiteindelijk onder water loopt. Als je daarbovenop problemen krijgt met door hevige wind afkalvende duinen, verlies je de strijd tegen de zee. Dus gingen mensen dijken bouwen om zich te beschermen. Maar al snel groeide het besef dat het niet volstond om zuiver defensief te handelen. Je moest de natuur managen: je kunt de zee, de getijden en de wind niet controleren, maar wel de manier waarop je daarop reageert. Dat was een enorme mentaliteitsverandering: mensen gingen een ecosysteem creëren. Ze gingen land droogmalen, en dat bracht een vroege vorm van kapitalisme met zich mee, want het vergde een investering. Wat het ook meebracht, was een vorm van vrijheid. De Nederlanders kregen al snel de faam dat ze verstand hadden van water. Al in de twaalfde eeuw werd hen gevraagd om polders droog te malen, bijvoorbeeld in Gdansk of in Sleeswijk-Holstein. Als ze zich daar vestigden, konden de lokale feodale heren geen rechten op hen laten gelden, ze waren vrije mannen die buiten de gangbare politieke controle vielen. Dat was ontwrichtend. Het is niet dat de Hollanders naar het noorden trokken met een vlag waar "democratie" op stond, maar ze verstoorden de politieke orde, simpelweg doordat ze anders waren. En je kon maar beter geen ruzie met ze zoeken, want dan kwam het water terug: een goede manier om vrijheid af te dwingen.' U legt soms onverwachte verbanden, zoals bijvoorbeeld tussen de Vlaamse opvattingen over het huwelijk en de verspreiding van de windmolentechnologie. 'Ja, in Vlaanderen vond men dat jongelui zelfbedruipend moesten zijn voor ze een eigen huishouden konden stichten. Het was de gewoonte dat jongemannen voor hun huwelijk rondtrokken van land tot land om geld te verdienen, en ze namen hun ambacht en hun vakmanschap met zich mee. Ze reisden van de ene plek naar de andere met nieuwe ideeën en technieken, het waren eigenlijk reizende economische units. Ze zijn van groot belang geweest voor de verspreiding van ideeën. De windmolentechnologie heeft zich opmerkelijk snel verspreid: vanuit Duinkerken naar East Anglia naar de Lage Landen. Of omgekeerd, dat valt niet uit te maken. Om een windmolen te bouwen heb je mensen nodig die over de juiste kennis en vaardigheden beschikken, mensen zoals deze rondreizende ambachtsgezellen. Ze zijn van groot belang geweest voor de verspreiding van ideeën en kennis.' U vergelijkt de Hanze, het verbond van Noord-Europese havensteden, met een moderne multinational. Hoe bedoelt u dat? 'Het is natuurlijk een problematische vergelijking. Multinationals hebben in al hun vestigingen dezelfde regels. De Hanze was erg losjes georganiseerd, dat is een groot verschil. Het was een handelsverbond. Dat is fascinerend. Als ze ergens een ernstig conflict hadden, deden ze een beroep op hun partners in andere landen om hen te steunen. Zo ontstond iets wat je kunt vergelijken met een multinational, die niet in één land gevestigd is, maar wel verbonden kan sluiten met een land, zoals Google en Amazon dat vandaag zouden doen. De haring die ze verhandelden, betekende ook het begin van de internationale merken. De Hanze-haring droeg een duidelijk kwaliteitsstempel. Vishandelaren excuseerden zich zelfs bij hun klanten als ze de verkeerde soort haring in huis hadden. De Hanze was niet militair actief, maar ze legde wel blokkades op aan landen die weigerden zaken te doen. Een klassiek geval was Noorwegen, dat ze bijna hebben uitgehongerd. Het moet voor het eerst zijn geweest dat een macht zich tegen een volledige bevolking keerde door te proberen haar uit te hongeren. En dat gebeurde niet door een land, niet door een koning, maar door een losjes georganiseerd verbond van zakenlui die niet hun rechten, maar gewoon gunstige handelsvoorwaarden wilden afdwingen.' Het lijkt wel een vorm van 'rogue capitalism'.
'Ik zou het gewoon kapitalisme noemen. Ik ben niet zo optimistisch.' Vindt u nog sporen terug van die geschiedenis in het moderne Europa? 'De oude connecties tussen de Noordzeekusten zijn er nog, zij het in een andere vorm. Schotland heeft bijvoorbeeld sinds de tijd van de Vikingen een sterke band met Noorwegen. Vandaag kijkt het ook die kant op, omdat beide landen op een voorraad olie zijn gestuit waarvan ze niet wisten dat ze die hadden, met grote rijkdom tot gevolg. Noorwegen heeft zijn verzorgingsstaat voor honderd jaar veilig gesteld. Schotland maakt deel uit van het Verenigd Koninkrijk en kon niet zijn eigen beslissingen nemen. Het referendum dat er werd gehouden over onafhankelijkheid kun je ook in dat licht bekijken, en die historische band zindert zeker na. Als we het vandaag over Europa hebben, komt Karel de Grote vaak ter sprake met zijn gecentraliseerde rijk. Alleen: dat werkte niet. Ik ben niet blij met het centralisme van de Europese Unie: de macht gaat uit van het centrum naar de marge en dat is fundamenteel conservatief. We hebben nood aan de vrijheid en de dynamiek van de randen, aan de energie die voortkomt uit de uitwisseling en botsing van ideeën. We kunnen het beter over het Europa van de regio's hebben. Waarom zijn we daar zo bang voor?' (…) Michael Pye. Aan de rand van de wereld: hoe de Noordzee ons vormde. Speelduur: 16 uur. Boeknummer: 23230. 24 braillebanden. Boeknummer: 40648
Vertel me een verhaal: ‘Terwijl zij slapen’ van Javier Marias Javier Marías is van alle markten thuis. De Spaanse schrijver gooit hoge ogen als romancier, columnist, vertaler en verhalenschrijver. Een ‘best of’ van zijn vertellingen was al langer beschikbaar onder de titel ‘Geen liefde meer’, maar voortaan is zijn hele productie in het Nederlands beschikbaar. De bundel ‘Terwijl zij slapen’ bevat dertig verhalen die de voorbije veertig jaar tot stand zijn gekomen en is opgedeeld in drieëntwintig 'aanvaarde verhalen' ('waarvoor ik me nog niet schaam') en zeven 'aanvaardbare' ('waarvoor ik me wel een beetje maar niet al te erg geneer'). Er bestaat ook een categorie 'onaanvaardbare verhalen', maar die zijn om voor de hand liggende redenen niet opgenomen. Enkele pagina's uit dit boek behoren tot het beste dat de auteur ooit heeft geschreven, vindt hijzelf. Marías is bijvoorbeeld zeer te spreken over 'Toen ik sterfelijk was', 'Terwijl zij slapen', 'Al het onheil keert terug' en 'Wat de butler zei', maar zijn absolute favoriet is en blijft 'Kwaadaardig'. Dit uit zijn krachten gegroeide verhaal, dat eigenlijk meer van een novelle heeft, beschrijft de tragikomische wederwaardigheden van de verteller tijdens de opnames van ‘Fun’ in Acapulco, een film met Elvis Presley in de hoofdrol. Zoals wel vaker is de verteller een vertaler, want zo iemand is het ideale doorgeefluik tussen schrijver en lezer. De favoriete personages van Marías zijn huurmoordenaars, nachtdokters, lijfwachten en huis- en andere spoken, en de reeks sterfgevallen in zijn oeuvre is bepaald indrukwekkend te noemen. De dood ligt altijd en overal op de loer, op de renbaan, in een hotelkamer, in een lift of op het strand. Er wordt gemoord en gezelfmoord dat het een lieve lust is en het sterft van de geestverschijningen, want de auteur heeft een uitgesproken voorkeur voor afgestorvenen die zich bemoeien met de wereld van de levenden. Er worden voorleessessies gehouden voor literatuurminnende huisspoken en in 'Toen ik sterfelijk was' krijgt een geest zowaar de vertellersrol toebedeeld. Een Brits trekje, net als de onderkoelde
humor die Marías eigen is. De schrijver doceerde een tijdlang Spaanse literatuur in Oxford en ontsloot als vertaler een hele zwik Engelstalige auteurs voor de Spaanse boekenmarkt. Zoiets laat sporen na. Uit zijn werk spreekt een groot zwak voor Shakespeare, maar de kneepjes van het vak leerde hij van Henry James, Conrad, Kipling, Maupassant, Tsjechov en Faulkner, en zijn voorkeur voor dubbelgangers heeft de Spaanse schrijver met Jorge Luis Borges en Edgar Allan Poe gemeen. In 'Gualta' ontmoet de verteller een alter ego dat niet alleen een identiek uiterlijk, maar ook exact dezelfde gedachten, gedragingen en intenties heeft, zodat hij zichzelf als het ware weerspiegeld ziet in 3D. Vaak zijn die dubbelgangers tegelijk spoken, zoals in 'Het lied van Lord Rendall', over een dood gewaande soldaat die terugkeert uit de oorlog en constateert dat zijn vrouw is hertrouwd. Een boek van Balzac, ‘Kolonel Chabert’, leverde de nodige inspiratie. U kunt nu luisteren naar het verhaal: ‘Toen ik sterfelijk was’. (…) U hoorde een fragment uit ‘Combattimento di Tancredi e Clorinda’ van Claudio Monteverdi. Javier Marias. Terwijl zij slapen: alle verhalen. Speelduur: 16 uur. Boeknummer: 22785.
Het hoorspel ‘Lijmen/Het been’ van Willem Elsschot 'Lijmen' verscheen in 1923; 'Het been' in 1937 en in 1943 kwamen de twee verhalen in één band uit, hetgeen sindsdien altijd zo gebleven is. In deze twee romans verwerkte Willem Elsschot zijn ervaringen in de zaken- en reclamewereld. Een zekere Frans Laarmans verleidt samen met meester-oplichter Boorman klanten om reclame te maken in het 'Algemeen Wereldtijdschrift', hoewel dat blad niet wordt verspreid en geen abonnees heeft. Wie toehapt, krijgt massa's exemplaren, waarna het slachtoffer zelf maar moet zien om er van af te komen. In 'Het been' krijgt Boorman berouw, en probeert hij het goed te maken bij een zakenvrouw die een been kwijt is. (…)
